an analysis and evaluation of doctrinal and ethical norms

Islamic Denominations Vol. 6, No. 12, March 2020

An Analysis and Evaluation of Doctrinal and Ethical Norms of Wahhabism in terms of the Prophet’s

Practice

Murtaza Mizginizhad8

* Mahla Yazdani

**

(Received on: 2017-07-19; Accepted on: 2019-06-23)

Abstract

Since the Wahhabi current has flourished in the Sunni world and has led to violence

against other Muslims, particularly Shi‘as, it is of great importance to study

abnormalities of this sect. The Wahhabi current has several dimensions, including

beliefs, social behavior, jurisprudential rulings, and political approaches. In this paper,

we deploy an analytic-descriptive method to consider norms governing Wahhabism in

terms of three models: intellectual, doctrinal, and social. We do so by analyzing

Wahhabi beliefs, rulings, and practices. We then identify the roots and grounds of

pessimism through a description of how the three models affect each other. Moreover,

we consider the Prophet’s practice in order to elicit his favored social behavior, and

then we contrast the model to the norms governing Wahhabism in order to uncover the

fundamental difference between the two. Thus, Wahhabis’ deviation from the

Prophet’s behavioral model has paved the path for their irrational behaviors, which has

resulted in pessimism toward the whole Islamic community. Furthermore, we analyze

the social model underlying the Prophet’s practice in order to consider global

popularity as a significant factor in Islam, and then we evaluate Wahhabis’ social-

political behaviors.

Keywords: Wahhabism, creation of pessimism, social norm, behavioral model.

* Assistant professor, Department of Islamic Philosophy and Kalam, University of Birjand,

Birjand, Iran (Corresponding Author), [email protected]..

** MA/Researcher in Narjis Seminary School, Torbat-e Jam, Iran, [email protected].

هب اسلامیپژوهش نامه مذا

858ـ831، ص8931دوازدهم، پاییز و زمستان ، شماره ششمسال

بر وهابیت اخلاقی و اعتقادی هنجارهای ارزیابی و تحلیل نبوی سیره اساس

*نژادمرتضی مزگی **مهلا یزدانی

[45/40/6931ترفیخ پذیرش: 51/40/6931]ترفیخ دفیرفت:

چکیده

مقربل دف آن از برارسته هریاشونت و سنت اهل جهرن دف هربیتو جریرن فشد علت به. است بسیرفی اهمیت دافای فرقه این شنرسیشیعیرن، آسی اصو به مسلمرنرن، دیگر

احک ر اجتم رعی، ففت رف اعتق ردات، است، از جمله متعددی وجوه دافای وهربیت جریرن توص یسی تحلیلی فوش بر شده است سعی مقرله این دف. سیرسی فویکردهری و فقهی

شود. برفسی اجتمرعی اعتقردی و فکری، الگوی سه افائه بر وهربیت بر حرکم هنجرفهری توصیف بر و گیردمی صوفت وهربیت عملی کرفنرمه و احکر عقرید، بر تحلیلی بر امر این

. ندش ومی برزشنرسی بدبینی عوامل و هرفیشه یکدیگر، بر الگو سه این تکثیرگذافی نحوه اس تخرار( ) پی رمبر اجتم رعی ففت رف الگ وی نبوی، سیره برفسی بر دیگر، بخشی دف

این بنیردین تسروت وهربیت، فرقه بر حرکم هنجرفهری بر الگو این مقریسه بر شد و اواهد پی رمبر ففت رفی الگ وی از وهربی ت فرقه دوفی اینکه حرصل شود.می مشخ الگو دو

بدبینی ایجرد جز چیزی اشنتیجه که آوفده فراهم فا ردانهنربخ ففترفی زمینه اسلا ) ( س یره اجتم رعی الگ وی تحلی ل اس رس بر همچنین. نبوده است اسلامی جرمعه کل به

و از ای ن برفس ی اس لا ، دف مه م ف رکتوفی عنوان به جهرنی، محبوبیت مسئله نبوی، .شد اواهد افزیربی وهربیت اجتمرعی سیرسی طریق ففترف

.وهربیت، ایجرد بدبینی، سیره نبوی، هنجرف اجتمرعی، الگوی ففترفی ها:کلیدواژه

[email protected] .م ئول( ی ندههنواستاسیار گروه فی ته و کلام اسلامی سانشگاه بیر ند، بیر ند، ایران * [email protected] یران.ه نر ، تربت ام، اارشد و پژوهشگر حوزه ریمی یکارشناساموصته سان **

mailto:[email protected]

109/ ینبو رهیبر اساس س تیوهاب یو اخلاق یاعتقاد یهنجارها یابیو ارز لیتحل

مقدمه. 1

های مختیتی انجاام گیارس. تخریب ی سی تم ارتقاسی و فدری ممدن است به شدلممدن است مبانی فدری سی تم کتایت تزم را نداشته باشد و ناسازگار باشد و همین

پرساصتاه متتدرانای سر پوزیتیوی م کاه سسات امر سبب اضمحلال ان شوس مثلا تتدر های نهتته سر ان از اوایل قرن بی تم بوس، پ از گصشت چند سهه به ریت ناسازگاری

گیری و رشد ی سی تم هایچ سرون متلاشی شد. گاهی نیز ممدن است سر بدو شدل مشدل مبنایی اح ا نشوس اما سی تم ام یت تزم را بارای سفااع از مباانی صاوس

صور رقلانی نداشته باشد و نتواند پصیرش تزم را سر ام ه پیادا کناد و پا از هبشناسی ز لوازم بقاای گصشت زمانی رها شوس. این سو ویژگی که سر مباحث م رفتگویناد. باا و اوس ایان ی سی تم است را اص لاحا سازگاری و تمامیت سی تم می

شاد، اماا سر مرحیاه ا ارا و رمییااتی ممدن است سی تمی هر سو ویژگی را ساشته باهای تزم را به کار برند و این امر سرستی نتوانند سستورال ملشدن، مجریان ض یف به

هاای سبب ناکارامدی سی تم شوس مثلا ممدن اسات سیان صاصای باا تماام ویژگای شده فرسش به سست سیندارانی سپرسه شوس که نتوانند به اهداخ از پی ت یینمنحصربه

ین برسند.سرلاوه بر موارس ذکر شده، نوع سیگری از تخریب و اوس سارس کاه باا ابازار بادبینی

شوس. ایجااس بادبینی باه یا سی اتم گیر از ی سی تم میسبب ایجاس نوری تنتر همهتواند ریت سرونی یا بیرونی ساشته باشد اما به هر حال سبب تغییر چهره سی اتم سر می

گیارس. سر ایان حالات، ای که یو رفتار رقلانی و من قی را مای گونه شوس، بهاذهان میهایی مانند سازگاری و تمامیت سی تم، رامه مرسم تن باه پاصیرش حتی با و وس ویژگی

انگیزی سارس، های شگتترنوان سی تم پیچیده و ام ی که قابییتسهند. سین، بهان نمیهاایی کاه اماروزه شد. یدی از ریاان تواند سر م ر هر ی از این تهدیدا بانیز میظاهر از سرون اسلام برصاساته اماا باا ازپی باید بررسی شوس، ریانی است که بهبی

نوع کارکرس صوس سبب ایجاس اسیب دی بر پیدره اسلام شده است. سر ایان پاژوه ،

مذاهب اسلامی، سال ششم، شمارۀ دوازدهمنامه / پژوهش 111

جاس شناسی این ریان و تأثیر رمیق ان بر ایبا تو ه به اهمیت و ضرور م ئیه، اسیب بدبینی به اسلام به تتصیل بررسی صواهد شد.

گرساوری اطلاراا روش تحقیق سر این پژوه از نوع توصیتی، تحیییی بر اسا تری ها، شناصت سقیقاست. سر این شیوه با توصیف شرایط و برشمرسن برصی از ویژگی

تحییال ایان از وهابیت و هنجارهای ا تماری این تتدر اراله صواهد شد و سر نهایت باهمچناین شده سر این پژوه پاسخ ساسه شاوس. شوس به م الل م ر ها س ی میویژگی

، ارالاه فرضایا هادخ ان و روش تحقیق بر اسا هدخ پژوه از نوع بنیاسی استاست. بحث مورسینه زم تولید سان سرسرانجام و پرسازییهنظر ها،یدهتبیین روابط و پد

شده، سو پرس اساسی این پژوه ربارتند از:با تو ه به مقدما گتته تا چه اندازه سر اسلام اثرگصار است؟ . فاکتور محبوبیت هانی9توان بدون ت یییی بر رقاید و تتدر و فقط با تدیه بر فاکتور محبوبیات . چگونه می7

هانی، وهابیت را نوری ایدلولوژی ارتجاری سان ت؟

. مفهوم شناسی2

اصاتلات و هاا بیماری ها،اسیب ریمی م ال ه اک تورس پیشرفته گفرهن: شناسییبآس حاات یاا موق یات شناسای باه سنباال شاناصت اسایب . اسات شناسی نامیدهاسیب را

اسات مناساب یاا صحیح رمیدرس فاقد ارگانی م ی ان سر که است ایشناصتیزی ت یا از بای هاای تجربای، تبع کاربرس ان سر رشتهبه . این اص لا (328: 7682 )هیرنای،. هاادخ از (1: 7681 )استتفندیاری،وارس شااده اساات سیناای اسبیااا سر کااه اساات سااده سینای م رفت اشدات ممدنی است که سامنگیر و هااسیب شناصت سینی شناسیاسیب .(1 :7611)دژاکام، شوس می سینی ام ه رفتار یا

ومه و گتتمان، چگاونگی شناسی ربار است از شناصت منظ ریان»: شناسیجریانهاای فداری، هاای ریمای و تأثیرگاصار سر گاروه گیری، م رفی مؤس ان و چهاره شدل

فرهنگی، سیاسی و اقتصاسی. حاصل سخن انده هر ریان ا تمااری باه لحااظ فداری


شاناصتی و م رفات ،شناصتیان ان ی،شناصتیهای ه تای صاا سر ررصهسارای اندیشه ،سارای مر یت ا تماری و اثرگصاری سر ام ه اسات ،اریغیره است و به لحاظ ا تم

.(1: 7613، )خسروپنا:« ایندکه م ی از مرسم پیروان ان به شمار می یاگونهبهاست به رباار سیگار، باه ک اانی « پیشین»سر لغت به م نای « سیف» گری:سلفی

ای سیف زماان . هر سوره(758تا: منظیر، ب،)اب اند شوس که سر گصشته زی تهسیف گتته میایاد بناابراین سایف سر لغات باه اینده صوس و صیف زمان گصشته صوس به ح اب مای

م نای متقدم و سابق است. سیف سر اص لا ریم کالام باه صاحابه، تااب ین و تااب ین شوس همچنین به ریمای اسلامی سر سه قارن نخ ات هجاری سایف تاب ین اطلاز می

تار، سر اصا لا اهال سانت . باه رباار سقیاق (61: 7611لاایگان،، )ربان، لشوس گتته میترین سلیل اهل سنت بر این مقصوس از سیف صحابه، تاب ین و تاب ین تاب ین ه تند. مهم

صیر النا قرنی، ثم الاصین ییاونهم، ثام الاصین ییاونهم، ثام »اسرا حدیث صیریه است: . (2352، ح261: 7683)بختاری، « استهیجی اقوام ت بق شهاسه احادهم یمیناه و یمیناه شاه

اهل سنت که قالل باه رادالت هماه صاحابه ه اتند، هماواره قیاد شی ه برصلاخ اکثررا سر کنار سیف اورسه و بر این باور است که برصی از صحابه کارهاایی انجاام « صالح» .(6: 7632)علیزاد: میسیی، اند که انان را از ردالت ساقط کرسه است ساسهگری را سر قرن هتتم هجری مصهبی سر برابر سیگر مصاهب اسالامی سیتی« یمیهتابن»

اصاحاب »یاا « اهال حادیث »قرار ساس. پی از او سر هان اسلام با متااهیمی همچاون گاری، ماصهبی سر برابار هایشان به مدتاب سایتی روییم که با همه شباهتروبه« حدیث

بوسه است. سر واقع، اهل حدیث گروهی اند و چنین اسرایی م ر نها نبوسهسیگر مصهباز م یمانان بوسند که به احاسیث اا هرچند ض یف اا ارتماس بیشاتری از رقال و تتدار

حنبال رویدارسی مانناد سانند. احمد بنحنبل میساشتند. سیتیان صوس را پیروان احمد بن: 7632یی، )علیزاد: میست نامید گری نمیاهل حدیث ساشت اما صوس را واضع مدتب سیتی

گری اصتلافا رمیقی سر ام ه اسلامی ایجااس تیمیه با شدل ساسن اندیشه سیتی. ابن(1های ب ایاری سر هاان اسالام شاد. اگرچاه بیشاتر ور شدن نزاعکرس که منجر به ش یه

اش طرس کرسند و به حاشیه راندناد، سر قارن گیریم یمانان این اندیشه را سر اغاز شدل


گری با حمایت انگی تان سر نجد و حجاز رشد یافت و با فراز و سیتیسوازسهم، ریان گری ابزاری سر سست کشاورهای های فراوان تا زمان حاضر اسامه پیدا کرس. سیتینشیب

هاای هاا و ریاان ها و باورهای مختیف، باا ایجااس شااصه است ماری است که با سیدگاه .(1: 7688)سبحان،، ده است گوناگون مو ب تترقه و شداخ سر ام ه اسلامی ش

.هی نی حرکت و راه رفاتن( اسات «سیر»واژه سیره بر وزن ف یه از ماسه سیره نبوی:از رفاتن و صواهیمیگاهی م .(621: 7638، مطهری)سر زبان رربی بر نوع ستلت سارس ف یه

از ساب رفاتن و ناوع م ایر تریقبه نحو سق صواهیمیم یر ک ی اگاه شویم و گاهی مها و قوارد حااکم بار رفتاار و ارماال ه اتیم، اگاه شویم. سر سیره به سنبال یافتن روش

رفتااری پیاامبر ها( یهابنابراین سیره نبوی به م نای مجموره اصول و قوارد و سب :. شهید م هری سر تتصیل ربار سیره نبوی چنین نگاشته استاست

اناد رفتاار ها که سیره نوشتهانچه مهم است شناصتن سب رفتار پیغمبر است. ان سیر است نه سایره ،که ما به نام سیره ساریم ییهااند. این کتابپیغمبر را نوشته

مثلا سیره حیبیه سیر است نه سیره، اسم سیره ه ت ولی واق سیر است. نه ساب پیغمبار سر رفتاار، ناه اسایوب رفتاار ،رفتار پیغمبر نوشته شده است

.(71 :7638، )مطهریمبر پیغمبر، نه متد پیغ

گری. پیشینه سلفی3

. مذهب حنبلی1ـ3

( یدی از چهار مصهب اهل سنت اسات. مؤسا ماصهب حنبیای، 749ا964مصهب حنبیی ه 1قمری سر بغداس به سنیاا اماد. 964هلال شیبانی است که سر سال حنبل بنابوربدالله احمد بن

وس. او باا الهاام از سو مدتاب حنتای و اسری شاف ی با حنبل از شاگرسان محمد بناحمد بنمالدی کوشید راهی میان ان سو برگزیند اما سر نهایات ماصهبی را پایاه گصاشات کاه التازام

ای کاه شدید به ن و حدیث ساشت. او روایا ب یاری را گرس اورس و انها را سر مجموراه ب حنبیای باه رناوان . ماصه (6/211: 7688)سعادت، 2نامیده شده، فراهم کرس م ند احمد حنبل

.(53ت15: 7615)زلم،، یدی از مصاهب فقهی اهل سنت، گرای شدیدی به نقل سارس


تیمیه. ابن2ـ3

قماری سر 669تیمیاه، متولاد ساال ربدالحییم حرانی م روخ به ابان ابوال با احمد بن)ستعادت، 3حران، فقیه و محدث و متدیم حنبیی قرن هتتم و هشتم هجری قمری اسات

. او سر فقه ابتدا پیرو مصهب حنبیی بوس اما سر نهایت با تمام مصاهب رایا (6/111 :7688هاای کلامای متماایزی باا گرچه صوس وی سارای سیادگاه ان زمان به مخالتت برصاست.و فلاساته »سان ات او نوشاته اسات: مای بادرت را اهل بیشتر م یمانان بوس، متدیمان

و متنااقض اناد باا حقیقات بنیااس نهااسه که اند و اصولیسهندر را ثابت متدیمان حقیقتی ، مقادم اسات اورسه پیغاامبر اسالامها( را بار انچاه اصاول و انها ایان است م ار شمرس، اما چاون . او تجاوز از قران و حدیث را روا نمی(7/631: 7611تیمیه، )اب « سارندمی

ر باا او سشامنی کرسناد. او سر رقایاد صاوس باک بوس ریمای ماصاهب سیگا سر مبارزه بیکا را قباول سرسخت و سرباره نظریا صوس و مخالتان تندصو و مت صب بوس و هایچ

.(58ت51: 7658؛ ر.ک: محمصان،، 111/ 6: 7688سعادت، ) 4نداشت

عبدالوهاب. محمد بن3ـ3

فرقاه مناا ساشات. گارای تیمیاه ابن مدتب به بوس و نجد مرسم از ربدالوهاببن محمدباوس نجاد بالاس از ر ییناه ریماای از ربدالوهاب است گرفته شده نام پدر او از وهابیت

اثاار او. فراگرفات پدرش نزس را حنبیی فقه ربدالوهاببن محمد .(6/111: 7688سعادت، ) رقایاد چنادی از پ. گرفت قرار وی هایاندیشه تأثیر تحت و کرس م ال ه را تیمیهابن امار ایان . برصاسات مخالتات به م یمانان سیگر رقاید از برصی با و دسی مناسب را ویابیطتام،، )کرسناد انجا اصارار از را او باتصره و شدند شد سر بصره به او م تر سبب

سا وس، ال بازرگ د س وس،بن محمد سیاسی کم با ربدالوهاب .(7/22: 7173 از پا. کرس گصاریپایه نجد قبایل برصی یانم سر را وهابیت فرقه فراوانهای یزیصونر و نگ سرریاه سر سا وسی ربادال زیز سای ان مصاسخ با حدومات ز97۴6 سال سر نهایت سر

.(71ت7/73 :7381الزهاوی، )سرگصشت


. تبیین ساختار هنجاری وهابیت1

کنایم. برای تبیین ساصتار هنجاری حاکم بر فرقه وهابیت از سه الگوی مبنا اساتتاسه مای کنیم، ساپ باا های رقیدتی وهابیت، الگوی فدری را استخرار میرسی ریشهابتدا با بر

بررسی احدام صاا این فرقه تلاش صواهیم کرس الگاوی ارتقااسی وهابیات را کشاف کنیم و سر نهایت با بررسی رفتار ا تماری سیاسی به الگوی ا تماری این ریان اشااره

ای اسات کاه گونهفدری و ارتقاسی بهصواهیم کرس. سر اسامه صواهیم گتت که الگوهای کند و بر این اسا ، سااصتار هنجااری زمینه الگوی رفتاری صاا وهابیت را ایجاس می

حاکم بر این فرقه روشن صواهد شد.

. الگوی فکری وهابیت1ـ1

و حادیث اهال شادند: متمایال کلامای فرقه سو به سوم قرن نخ ت نیمه سر سنت اهل روایاا و ایاا ظااهر به ه تند، گراظاهر شد به م الل همه سر حدیث اهل. م تزلهقارار م تزلاه مقابال، سر نق ه. سهندنمی را سین حریم به رقل وروس ا ازه و سارند ت بد

ریی . ابوالح ن(2/5: 7177 ستبحان،، )ه تند گرارقل کاملا سین م الل حوزه سر سارند که شااگرسان از کاه او. باوس ارتزال مصهب بر اهمد ( ز374-76۴ه اسحازبن اسماریلبن

و برساشات مخالتت به سر استاسش با نهایت سر امد،می ح اب به بایی ابوریی صاا از سفااع بارای او. اسات شاده م تقد م تزله رس به که کرس ارلام و توبه ارتزال مصهب از

بنیاان اسالامی یاد رقا سر مدتبای م تزلاه، فدری ریان برابر سر حدیث اصحاب رقاید بوسه حدیث اهل تتدر اصلا این مدتب هدخ. نامندمی اشارره را پیروان که گصاشت وهابیات فرقاه . کنناد مای پیروی اش ری کلامی رقاید از سنت اهل بیشتر امروزه. است .(11ت7/61: 7611 عساکر،اب )است حدیث اهل کلامی رقاید از متأثر

ی اهل حدیثی فکرالگوی ابیشهیر. 1ـ1ـ1

از اصال 59 باه الدیانه اصول رن اتبانه کتاب سر اشارره، فرقه رلی اش رخ، ابوالح ن سیگر با اصول این از ق متی .(7/758: 7616سبحان،، ) کندمی اشاره حدیث اهل مهم رقاید


از برصای اسامه سر. است حدیث اهل صاا رقاید از ق متی نیز و مشترک اسلامی فرز .(713ت31: 7631 اشعری،)کنیم می بیان را حدیثند اهل فدری الگوی با تبطمر که اصولی و اسات اماده او اناب از انچاه و او رسوتن و هاکتاب و فرشتگان و صدا به ا ما را ان از چیازخ و کنیممی اقرار اند،کرسه نقل قول( اه پیامبر از ارتماس، که مورس راویان .کنیمنمی رس

ال ارش ریای الرحمن: »است فرموسه چنانده سارس استقرار وسص ررش بر ا صداوند 5.(5 طه:) «استوخ

و اه یبقی و: »است فرموسه چنانده (کیف بلاه کیتیت بدون ولی سارس، چهره ا صدا .(23 رحم :) «اتکرام و الجلال ذو رب

«بیادخ صیقت: »فرمایدمی چنانده کیتیت ولی بدون است، «سست سو» ساراخ ا صدا .(31مائد:: ) «مب وطتان یداه بل» و (15ص: )

و م تزلاه را، بارصلاخ انهاا هرگاز و کنایم مای ثابات چشم و گوش صدا براخ ا ما .کنیمنمی صوارر، نتی و همیه: فرمایاد مای چنانده است صدا مخیوز بندگان ارمال و نی ت صدا ز افریدگارخ ا را ندارناد، چیازخ افریدن توانایی صدا نبندگا. (33صافات: ) «ت یمون ما و صیقدم الله و»

.(6فاطر: ) «الله غیر صالق من هل: »فرمایدمی چنانده مخیوقند چراکه اصالا سان ته و صوس ل ف مشمول را انان ساسه، اطارت توفیق مؤمنان به ا صداوند

ن مت کرسه و محروم صوس هدایت از را انان و گمراه را کافران است. او کرسه هدایت و انجاام اناان حاق سر اصالاحی و ل ف چنین اگر که است نترموسه ر ا انان به را یمانا چنانداه بوسناد یافتاه هادایت کارس مای هدایتشاان اگار و بوسند صالحان از انان ساس،می .(718 اعراف:) «الخاسرون هم فأولئ یضیل من و المهتدخ فهو الله یهد من: »فرمایدمی

شده، اهل حدیث برصورسی کاملا ظاهرگرایانه با ایاا و لهبا تو ه به نوع تتاسیر اراگونه که سر مورس اول بیان شد، حاضر نی تند رقال را وارس حاریم روایا سارند و همان

سین و رقاید سینی کنند. انان بیشتر موارسی که نیاز باه تبیاین رقیای سارس را باا رباار اناد پاساخ ساسه «در سر ان حرام اسات سؤال و تت» یا «کیتیت ان بر ان ان م یوم نی ت»


و کلام ریم م یق ندوه »بنابراین الگوی فدری حاکم بر اهل حدیث ربار است از: «.رقل سر حوزه م الل سینی و صرس راه ب تنشااف ی، از هماین الگاو ماصهب پیشاوای ،(ز7۴4اا 95۴ه شاف ی اسریبن محمد

کاار هار باه ان اان اگار : »گتته اسات کلام ریم سرباره کند. نقل شده که ویتب یت میللاایگتان،، ) «بپارسازس کالام ریم به که است ان از بهتر بزند، شرک ا سست صلافی ا ز

شد متأثر از این ناوع تتدار اسات ماثلا صاوس احماد . مصهب حنبیی نیز به(13: 7611 اسات، شاده وارس سر ایان بااره که روایاتی و قدر به ایمان و وب بیان از پ حنبلبن چناین سربااره نباید که کندمی توصیه ساند ونمی سر این باره را ایز پرسشی گونه هیچ

. تتدر کلامای و فقهای وهابیات (52ت57 :2113حنبل، )احمد ب کرس مناظره ک ی با م الییک انی کاه »گوید: تیمیه میریشه سر مبانی فدری اهل حدیث و مصهب حنبیی سارس ابن

کاه ان را رقال رقل را سارند سر حقیقت اسرای تمجید از بتی را سارناد اسرای تمجید از تنهایی سر هدایت و ارشاس کافی نی ت، وگرنه صداوناد رساوتن اند. هرگز رقل بهنامیده این ریان، بر همین اسا ، از صصوصیا فدری .(7/27: 7177تیمیه، )اب «فرستاسرا نمی

حوزه م ارخ سینی است. نوری ظاهرگرایی سینی و صرسستیزی سر

. الگوی اعتقادی وهابیت2ـ1

مجموره ارتقاسا وهابیت اگرچه سر هان اهل ت نن و مصهب حنبیی شادل گرفتاه و های چشمگیری باا انهاا اسات، پیشینه تتدر اهل حدیث را به همراه سارس، سارای تتاو

اناد. ب ایاری از ابیه باه ارتقااسا اناان انتقااس کارسه ای که اهل سنت و حتی حنگونهبه

الگوی فدری وهابیت

مخالتت با رقل و اندیشه ورزی سر حوزه سین

رگراییظاه


سانند. سر این باب بیانی نظران اهل سنت ارتقاسا وهابیت را صرور از اسلام میصاحبکیی از ارتقاسا کییدی و متمایز وهابیت صواهد امد تا الگوی حاکم بر ایان ارتقااسا

از سیگار ماصاهب اهال سانت سارس که ان را رقایدی و اصول وهابیت روشن شوس. فرقهبار سیادگاه صااا شاوس. بناا مای از انهاا اشااره ب ضی به دا کرسه است که سر اینجا

شوند:وهابیت، ارمال زیر سبب صرور فرس از اسلام و کافر یا مشرک شدن او می مشارک به پیامبران و المه متوسل شاوس، ک الهی: هر اولیای و رسوتن ا توسل به

.(6/712 :7631مبلغ،، )است سرصواسات مانند از ایشان: این رمل شتارت طیب و( عه المه و پیامبر قبر ا زیار پرستی است.نوری بت و هابت شتارت از نخ اتین بارای صاالحان: و الهی اولیای و پیامبر قبر روی بنا ساصتن و قبور ا ت میر

سااصت تحاریم بر و ندکرس رنوان القیمابی م روف شاگرس و تیمیهابن را م ئیه این بارکه وهابیان بر مده و 9344. سر سال (713 :7681برنجوار، )ساسند فتوا ان ویرانی لزوم و بنا

مدینه و اطراخ ان ت یط یافتند، ب ایاری از اثاار صانادان رساالت و صاحابه را ویاران .(68 :7611)سبحان،، کرسند

سصالات توانندنمی اصروی و سنیوی امور سر اموا اروا است و حرام ا سوگواری .(6/716: 7631مبلغ،، )ساشته باشند

سنیا است. سر شتارت طیب ا شتارت و توسل: وهابیت مخالفا ایمان یا زیه: وهابیان م تقدند باید با سیگر فارز و ماصاهب اسالامی نگیاد تاا

.همان()یا زیه سهند تاریخ سلیل روشنی بر این مدرا است بپصیرند را وهابیت اسالام ایاین از گاصر زماان سر م یمانان که انان م تقدند توان گتتبه طور کیی می

اسات و ایان مخالف اسلام شرع با که اندنهاسه هاییبدرت صدا سین سر و منحرخ شده کتار به را سیگر م یمانان وهابیان همیشه امر انان را از اسلام دا کرسه است از این رو

ه ذکر شد ارتقاسا صااا وهابیات اسات کاه ان را از سیگار اند. موارسی ککرسه متهم کند بارای نموناه، ابوالح ان مصاهب اهل سنت، حتی حنابیه و اهل حدیث، متمایز می

گوید: می (7/758 :7616، سبحان،)سرباره اصول ارتقاسی اهل حدیث اش رخ


رتداب م کاه گناهی به را قبیه اهل از نتر ی نباید که سارند اهل حدیث رقیده مرتداب کاه صاوارر بارصلاخ گ اری،می و سزسخ مانند کنیم، تدتیر شوسمی نی ات ایمان اسلامی هر و است ایمان از تروسیع اسلام. سانندمی کافر را کبیره کاه شخصی سان تن و مبا صواندن مال و ان این ندته متتقند که کافر همه براسات اشاتباهی است اسلام حداما به میتزم و ساصته ارخ زبان بر را شهاستین .(7/736 :7616، سبحان،؛ 711: 7631)اشعری، بزرگ ب

های اعتقادی. مشخصه و ویژگی1ـ2ـ1

ا تصیب و ت صب فدری: نحوه بیان ارتقاسا و نوع ارتقاساتی که برشمرسه شاد، نشاان ساناد و تار مای راالم شای ه، و سنی از ارم تمام هان اسلام، از را سهد وهابیت صوسمی

پندارس. چنین تتدری حاصل ناوری تصایب و ت صاب صوس را ملاک حق و حقیقت می 6فدری است.

ا تدتیری بوسن رقاید وهابیت و غیو سر تدتیر: الگوی حاکم بر رقایاد کییادی ایان ای که با تت یر نابخرسانه و سور از واقاع گونهفرقه گ ترش م نای کتر و شرک است، به

و روایا ، حاضر به شنیدن سخن رقلانی سر ایان زمیناه نی اتند و ظاهر برصی از ایا های و نظریا مقابل، انها را باطل فی الصا و فقط با برچ ب تدتیر و شرک به سیدگاه

ال قیاده فای و واباا سؤات صم ونپندارند. ربدالوهاب سر کتاب م یار حق می صوس راکناد ک اانی کاه م تقاد باه نمای صرخ شهاس برای م یمان بوسن کتایات » گوید:می

توسل، شتارت و استغاثه به اروا اولیای الهی ه تند، هرچند صوس را م ایمان بنامناد، تا: سؤال عبدالیها:، ب،)اب « تر استمشرکند و شرک انان از شرک رصر اهییت ص رناک

.چهلم(هماراه ب دی و سور از رقلانیت به ا تخریب وحد ام ه اسلامی: نوع نگرش ت

ت صب حاصل از هالت سبب شده است شدافی رمیق سر ام ه اسلامی ایجاس شاوس. بر اسا ارتقاسا وهابیت، بخ رظیمی از م یمانان مشرک و کافرند و حاصل چنین

های ا تماری نی ت.تتدری چیزی ز تترقه و بداصلاقی


باه سر اص لا و است «بازگشت» م نای به لغت ا ارتجاری بوسن رقاید: ارتجاع سر رواباط یاا سیاسای اقتصااسی، ا تمااری، بنیاسهاای سر تحاول و پیشارفت باا مخالتتشاوس. ناوع ارتقااسا و احداام وهابیات گتتاه مای مو وس سیاسی اقتصاسی، ا تماری،مانادگی ا تمااری را نتیجاه کننده چنین تحوتتی سر ام ه اسات و ناوری رقاب صنثا .(35: 7657آشیری، ) سهدمی

طیبی و بداصلاقی سیاسی و ا تماری: وهابیان م تقدند باید با سیگر فارز ونتا صش غیر اسلامی نگید تا به ایین وهابیت بگروند یا زیه سهند. و مصاهب اسلامی و

. الگوی اجتماعی، سیاسی وهابیت3ـ1

کنایم. سو سوره زمانی بررسی می تر رفتار ا تماری وهابیت، ان را سربرای شناصت سقیقو واق یاتی را که سر ایان سهیمگیری وهابیت اصتصاا میرا به ظهور و شدل سوره اول

کنایم، ساپ رویدارس ا تمااری سیاسای سوران اتتاز افتاسه، به نحو گصرا، تحییال مای وهابیت سر سوران م اصر را بررسی صواهیم کرس.

گیرییت در دوره ظهور و شکل. رفتار اجتماعی و سیاسی وهاب1ـ3ـ1

سا وس، بان محماد سرریه، حدمران با ز996۴سر سال ربدالوهاببن محمد انده از پ را انان و نوشت نامه قاضیان و نجد مرسم تمام و قبایل رؤساخ به سرنگبی ب ت، پیمان

الگوی ارتقاسی وهابیت

طیبی و صشونتبداصلاقی سیاسی و ا تماری

تدتیری بوسن رقاید و غیو سر تدتیر

تصیب و ت صب فدری

تخریب وحد ام ه اسلامی

ارتجاری بوسن رقاید


ه ای اندک از م یمان نجد، ک ی تن با اما ز رده فراصواند ساصته صوس مصهب قبول بهاو حدم به شرک و کتر مرسم نجد، بدون استثنا، کرس . رقاید صوسساصته ربدالوهاب نداس

. تااریخ گاواه ان (2/38: 7685غنتام، اب ) 7و صون و مالشان را برای سربازان مبا صواندربادالوهاب است که گ ترش وهابیت با زور شمشیر س وس و رهبری مصهبی محمد بان

رزندان پا ای پای پدر گصاشتند و با ایجاس تر ، نگ و بوسه است. پ از س وس، فصونریزی فراوان توان تند ب یاری از قبایل ارراب و همه ارراب نجد را باه ایاین صاوس

ها به تصرخ مده انجامید.بدشانند. یدی از این نگ ا اازه گارفتن و سراو اظهار براخ را صوس ریماخ از اخرده وهابیان از همان ابتدا

ریمااخ بیازمایناد. را اناان ساس سساتور ریما حاکم مده فرستاسند. حاکم مده به نزس ح ح ا ازه حاکم نیز و ساسند تشخی رقاید انان را باطل و بدرت پ از ازمای ، مدهکاه ب اد از ،«ربادال زیز »این محرومیت مد زیاسی طول کشید تاا اینداه . نداس انان به

ساوخ وی باه افتاس. مده تصرخ فدر هابیت بوس، بهپدرش چهره شاصصی سر هدایت وای از ان ساال اساماه یافات اماا نتیجاه 95و اغازکننده نگی بوس کاه کشید لشدر مده

باه مداه 9793 ساال ربدال زیز سربن پ از او، س وس .(67: 7177)فاسیلییف، حاصل نشد نشمندان اهل سنت باه سستور او ب یاری از سا مدرمه حمیه کرس و بر ان ت یط یافت. به

به سار اویخته شادند. سر ایان شهاس رسیدند و ب یاری از اشراخ و اریان، بدون سلیل،؛ امتی ، 56: 2111 ،؛ امتی 7166 الستعید، )ناصتر 8سوره ب یاری از اثار تاریخی مده ویران شد

:وی دنمی حنتی، مورخ برتی، .(11 :7387صخر، ؛ محمد7/87: 7173 ؛ عامل،،2/1: 7127 نزسیا کاه هنگاامی و برسناد یاورش حجاز به وهابیان ،9779 سال اواصر سر

طاایف بیارون باه انان با مقابیه براخ طایف، حاکم غالب، شریف شدند طایف اتا را او صاناه . بازگشات شهر ساصل به او و ساسند شد ت را او ولی رفت طاایف مارسم باا روز ساه مد به ان از پ کرس. فرار مده سوخبه او و زسند

حنفت،، ) 2گرفتند اسار به را کوسکان و زنان و کشتند را انان مرسان و نگیدند

2176: 2/551).


گیاری هایی از شیوه رمیی و رفتار سیاسای وهابیات سر بادو شادل این موارس نمونه توان با تحییل رویداسها الگوی ا تماری این سوره را چنین تبیین کرس:است. می

ز صشونت و متوحشانه سر برصورس با رقاید مخالف ا رفتار پر ا ا تض یف شاکیه همب تگی سر هان اسلام ا اراله چهره صشن و متوح از اسلام

ا تروی رقیده با شمشیر به ای استدتل و من ق ا برصورس اهلانه و مت صبانه با اثار ریمی و تاریخی

تاریخی اسلام.ا تغییر و تحریف تاریخ با از بین برسن اثار

. رفتار اجتماعی و سیاسی وهابیت در دوره معاصر2ـ3ـ1

سهنده نوری راسیدالی ام افراطای سر هاان اسالام وقایع تاریخی م اصر متأستانه نشانکناد. ایان رفتاار سابب شاده و وس اورسه و پشاتیبانی مای است که حرکت وهابیت به

گونه سنخیتی باا اسالام ندارناد از های اصیی اسلام شناصته شوند که هیچم الیی مؤلتهالمییای، سیاسات ای و باین هاا، تروری ام من قاه گاصاری میه رمییا انتحاری، بمب

شوس.هایی از این رفتار اورسه می ویی و گتتمان صشونت. نمونهستیزهباا حمایات م اتقیم 9377گروهی از وهابیان سر ساال :افغانستان در طالبان وهابیکابال را تصارخ کرسناد و 9375دا وارس افغان تان شادند، سر شاهریور ررب تان و امری

سفااع و راام مارسم بای سوراز ف ر ان انی سر قتلشی یان را کشتند. رفتار وحشیانه و بهها و کشتار مرسم، چهره کریهی از اسالام طالباانی را باه ها و ح ینیههجوم به بیمارستان .(771: 7681زاد: ، اسدعل،) هانیان نشان ساس

این گروه تروری تی باا حمایات ررب اتان سر صحابه وهابیت در پاکستان: سپاههای سنی مصهب است، باا شد. این گروه که ابزاری سر سست فئوسال پاک تان ایجاس

هدخ مباارزه باا شای یان و مخالتاان تتدار وهاابی سر پاک اتان ایجااس شاده اسات. بارتند از تروی وهابیت، مبارزه باا افداار شده برای سپاه صحابه رهای ت ریفف الیت

رباایی، سارقت م ایحانه، شی یان و انقلاب اسلامی ایران. این گروه سر قالاب اسم


)حتافظ کناد گصاری و تارور ف الیات مای ایجاس وحشت و سلهره سر میان شی یان، بمب

.(516: 7338الدی ، تق،صاایی وهابیاات سر ررب ااتان ساا وسی پشااتیبان اوهابیــت در عربســتان ســعودی:

ترین صاسرکننده تتدر وهابیت باه هاان اسات. های فدری، مالی و سیاسی و مهمزمینهایاام حا را کاه هاان م ایمانان بارای حا حاکمان س وسی به سلیل اهمیت م ائیه

م ایمان بارای شارکت سر ایان مراسام وارس ررب اتان مارس و زن هاا میییاون سالههمه وزارتخاناه گمارناد. اناان باا ایجااس ه تبییغ وهابیت مای شوند، مغتنم شمرسه، همت بمی

حجاار و حا م االل باه رسایدگی مهم و اساسی وظیته که ،«ح » نام به م تقییاما گاهی رفتاار برصاساته سر پی تبییغ و اشاره وهابیت سر سرتاسر هان ه تند است،

ر بیات از هل و توحششان سبب به صاک و صون کشیده شادن و ازار و اذیات حجاا 14شوس.الحرام می

هات م9133 ساال سر تسنبان اساامه القاراده را تشدیلا القاعده در افغانستان: افغان اتان سر شاوروی ماهیر اتحاس با مبارزه ایان تشادیلا سر سوره . کارس تأسای باا سراسر هان اید. این تشدیلا سربه شمار می وهابیت افراطی هایشاصه از م اصرسارس و سبب ایجاس تصاویری م یمانان صتوخ سر تترقه ایجاس سر س ی ،صشونت ایجاس

. (661تت 655: 7683)مستیقیم، و ابراهیمت،، نامناسب از اسلام سر نگاه هانیاان شاده اسات رمییا انتحاری و مانند اینها تصویری است که باا شانیدن طیبی، ترور، صشونت، نگ

شوس. سید اماام هربادالقاسر نیان تداری مینام این گروه به اص لا اسلامی سر ذهن هاربدال زیز(، از ارضای شورای اصیی القارده و مشاور شرری این ساازمان، سر کتاابی بن

که مورس استقبال سیتیان هاسی قرار گرفت، م ایر فداری ال مده فی إرداس ال ده به نام حاراخ فداری ایان اید رماق ان این فرقه را به صوبی نشان ساسه است. سر ربارتی که می

فرقه از اسلام مشخ است:پرس : اگر کشتن کافران ممدن نباشد مگر با کشته شدن زنان و کوسکان انهاا،

ایا کشتن زنان و کوسکان سر این صور ایز است یا صیر؟


پاسخ: کشتن زنان و کوسکان کتار سر این صور ایز است، حتی اگار مباارزه چراکه کشتن کتار فقط به این صور محقاق ندنند و به کافران کم نرسانند

.(616: 2171)عبدالقادر عبدالعزیز، شوس می

از القاراده و یدای شابده از داشاده سایتی تنادروهای از گاروه سارا داعش: 7۴94 سارشیان سر سال .ایدبه ح اب می صاورمیانه سر گرااسلام هایگروه ترینراسیدال نامیدناد. ( اتسالامیه الدولاه ه اسالامی حدومت را صوس و کرسند هانی صلافت اسرایکناد. قتال راام مای اساتتاسه نو واناان و کوسکان از صوس نظامی هایسرگیری سر سار

و زناان صریادوفروش و ساریبارسه هزاران غیرنظامی، سربریدن و مثیه کارسن، سفااع از .(7636: تیکل،، )ر.کهای این گروه تروری تی است گریای از وحشیاسیر نمونه سصتران

سی اتان من قاه سر «الله ند»توان به های نظامی وهابیت میاز سیگر گروها و شاصه ادا اسالامی نجاا بهه از که الجزایر «اسلامی م یح مارت»ایران و بیوچ تان و

کند اشاره کرس.می شرکت الجزایر م یمانان کشتارهای سر و شده است

ر دوره معاصر. نتایج عملکرد وهابیت د3ـ3ـ1

اید:رمیدرس وهابیت سر سوره م اصر نتایجی را به همراه ساشته که سر اسامه می ای سر هان اسلام های فرقهسازی برای تن ا زمینه با پشتوانه وهابیت سر سرتاسر هان تروری تی هایگروه گیریشدل ا افزای

میاان شای ه و اهال صصاوا ا تض یف وحد اسلامی با اندار تقریب مصاهب، به سربااره بااز، بن یزربدال ز شیخ ررب تان،ارظم توان به فتوای متتی برای نمونه میسنت

ال قیاده أن ممدن غیر ال نه وهل وبین الرافضه بین التقریب»تقریب مصاهب اشاره کرس: الوثنیینو والنصارخ الیهوس بین الجمع یمدن ت ونه کما بینهما، الجمع یمدن فلا... مختیته ال قیاده تصاتلاخ ال انه وهال وبین الرافضه بین التقریب یمدن ت فدصل ال نه، ووهل (5/753 :2118باز، ب عبدالعزیز) «ووضحناها التی


ا تخریب اثار بزرگ فرهنگی و سینی گناه ا صشونت و کشتار مرسم بی

ا گ ترش تروری م و ایجاس بدرتی به نام رمییا انتحاری او از کمترین حقوز ان انیکرسن حقیر زن و محروم تا

ا نشان ساسن چهره صشن و افراطی از م یمانان سر منظر هانی.سهد نوری الگوی ا تماری صاا بر حاصل سو سوره ف الیت فرقه وهابیت نشان می

صور زیر نشان ساس:توان بهنتای این تحییل را می این فرقه حاکم است.

الگوی اجتماعی سیاسی وهابیت

تض یف وحد اسلامی

انیتحقیر زن و محروم ساشتن او از کمترین حقوز ان

گ ترش تروری ت و ایجاس بدرتی به نام رمییا انتحاری

ای سر هان اسلامهای فرقهسازی تن زمینه

برصورس اهلانه و مت صبانه با اثار ریمی و تاریخی

تخریب اثار بزرگ فرهنگی و سینی

گناهیبصشونت و کشتار مرسم


از اسالام و انز اار ان دا این الگوی ا تمااری سر هاان چیازی غیار از نتار اسالام و ناام باو حاصل ان تض یف اسلام و و هه م یمانی است این تخریب نداشته

های غربای، صور صاا رسانههای هانی، بهگیرس. ف الیت رسانهیمم یمان صور هراسای و القاای ابیت سر چند سهه اصیر فقط برای اسالام بر الگوی ا تماری سیاسی وه

تر و وحشت از اسلام بوسه است. ایان امار مؤیاد ایان اسات کاه حاصال رمیدارس ا تماری وهابیت چیزی ز تخریب و ضربه زسن بر پیدر اسالام نباوسه اسات. پا از

هاای غارب بیشاترین تالاش را بارای مخادوش کارسن چهاره یازسهم سپتامبر، رساانه یمانان نزس افدار رمومی به کاار ب اتند و زمیناه گ اترش اسالام هراسای را فاراهم م

های افراطی نظیار القاراده، طالباان و سارا اماروزه کرسند. با اقداما تروری تی گروهم یمانان سر صدر اصبار مربوط به صشونت، ترور و منازراه ه اتند اماری کاه سابب

ی به سشمنی با اسلام و م ایمانان و ناسیاده های غرببخشی هوشمندانه سولتمشروریت .(28ت3: 7688)درخشه، حسین،، گرفتن حقوز م یمانان شده است

. سیره نبوی و الگوی رفتاری پیامبر )ص(5

اموریو یدی از شوسیا را م یسرستاسلام اولین ایینی است که حق و ردالت سر ان به، )مطهتری سماحت این سیان اسات همین سهولت و شد،که بارث صب مرسم به اسلام

بیده ،با زور و شمشیر به پا نشده کنند،یگونه که مخالتان ترسیم مان ،اسلام. (731: 7638سر بین وامع گ اترش اندیشی با استدتل و نی ،طور که صدای مت ال فرمان ساسههمانحدمات و باا »فرمایاد: یما ها(به پیاامبر 975صداوند مت ال سر سوره نحل ایه یافت.

است اساتدتل و یدوترنان به روشی که ناو با کنبه راه پرورسگار سرو اندرز نیدوسین اسلام سیان باا ای ابر»ید: فرماینیز سر حدیثی به ابر م ها(پیامبر«. کنمناقشه

باا فشاار اورسن و کنناد یکاه صیاال ما ییهااسم ،با صوس با مدارا رفتار کن متانتی استو روناد یراه را اشتباه ما و کنندیاشتباه م رسند،یصوس زوستر به مقصد مبر یریگسخت .(785 :7638، )مطهری 11«رسندیبه مقصد نمهرگز


من ق و رقل بر اسا ف ر ،طور کامل سر م یر اسلام به ها( حرکت رسول صدا .حاکی از ف ر پاک و فضایل بیند اصلاقی باوس ا( پیامبر ه یصو و رفتار و صیق .بوس

منادی بهره وسازس د تا بتواند مرسم را زنده سه ها ایحق را سر سلکرس یایشان تلاش مفضییت سراو کناد. باه هات موهبات اصلاقای ب ایار پ اندیده و همات وات و از

شخصایت ان بزرگاوار سر ام اه مداه صاوش ،رساول صادا ییگوو راست یامانتدارهاا باه سبب شد تاا سل ها(و وس پیامبران انی ارزشمند سر هاییژگیاین و .سرصشید

: فرمایاد یما ها(صداوند سر قران به پیاامبر . (86: 7681حویم، )سمت ایشان صب شوس « ملایام اسات ین رفتارانابه مو ب ل ف پرورسگار رفتار شخصی و فرسی تو با م یم»

ن اناسر برابر م ایم همچنان پ ی ارا صب کرسهانان و به همین هت (753عمران: )آل .(277: 7638، )مطهری 12رتو کن و گصشت ساشته باش

مرسم این شهر و ساایر برس و تا وقتییبرای تبییغ اسلام سر مده به سر م ها( پیامبر .نجنگیدانان با ،اقدام ندرسند و قصد ان ایشان را نداشتندایشان ارراب به مبارزه رییه

و اناان را درسبه پصیرش اسلام مجبور نرا ب اسمانی ااسیان سارای کتپیروان همچنین او مناسب با یهوسیان و مشارکان کرساریبا چهره گشاسه و . ایشان حتیبه حال صوس وانهاس

.(232: 7681م، )حوی شدندیرو مروبه

رفتار پیامبر با یهودیان. 1ـ5

یاوه زماان ان یهاا سر رفتار و برصورس چنان رظمتی ساشت که بر قدر ا(پیامبر ه ها(پیاامبر بر همه اشدار شاد. ا(ح ن نیت صالصانه پیامبر ه ی کهطور به وس،نمیم

و به همین منظور پیمان صایح و همیااری صواندیم مرسم را به صیح و صتا و امنیت فراطاور همه بتوانند از حقوز ان اانی صاوس باه طبق ان تابین م یمانان و یهوس من قد کرس

،شده باوس صیحی که میان م یمانان و یهوسیان ب ته نامهیمانپ م اوی برصورسار باشند.پیروزی پایدار م یمانان و رشد روزافازون قادر اسالام و اما شد،یمانع بروز نگ م

و امیاز یا تحر یهابه تلاش سر نتیجهم یمانان سر اندیشه یهوسیان ص ری پدید اورسایان اقاداما ان باا روی اورسناد. انا تبییغا سروغین برای باد یاوه ساسن م ایمانان


سر برابار ا(پیاامبر ه واکان را نقاض کرسناد اماا یاز امهمزی تی م المت نامهیمانپرا با اندرز نیدو انارام روحی صوس را حتظ کرسند و ان یندهیهوسیان چیزی نبوس ز ا

فرا صواندند.به صداشناسی

ناها با مشرکبرخورد پیامبر در جنگ. 2ـ5

ها(نحوه اغاز ناگ پیاامبر .نماس مهر و محبت بوسصوس نیز یها نگپیامبر حتی سر مان پیاامبر » فرمایاد: یصاوس ما یرسول صدا سر توصیف سرو و نبرسهاا با مدارا بوس

باا »فرماوس: یهمچنین به سربازان سر میدان نبارس توصایه ما ایشان «.امرحمت و حماسهحمیاه انباه انا اناد ندارسه اغااز حمیه را انان سوستی و اشنایی رفتار کنید و تا امرسم بتماام گرفات، یرا بر رهده می هدایت و رهبری نگ ا(پیامبر هوقتی بنابراین .«ندنیدسر نبارس .(2/611 :7616ابتیزهر:، )بر ان بوس که از ان و مال مرسم مراقبت شاوس تلاش

ی ناالم غحنین که به پیروزی م یمانان و فرار مشرکان انجامید، رسول صدا و م ایمانان که رساول صاداها( سر میاان کرسندیمی اور مع گصاشته بوسند، ا بهمشرکان را که

ان زن را کشته باوس محداوم کهی را ک شد وسخت صشمگین 13کشتگان زنی را سید از کا یچها »: او فرماوس سپ ص اب باه .«کرسیمید چنین کاری او نبا»کرس و فرموس:

.(6/657 :7616، )ابیزهر: «ندشیدیا هیچ مزسوری را و کوسکان زنانو فاتح مداه ها(پیاروزی ساپاه پیاامبر به با قری ا(اصرین نگ رسول صدا ه

رساول صادا یمانانپکه فرسی از همشنید پ از وروس به این شهر . پیامبر ها(انجامیدصشمگین شدند ها(او را به قتل رسانده است. پیامبر به یدی از مشرکان حمیه کرسه و

ساشات و بارای اش رواصداوند نبرس سر این سرزمین را تنها برای فرساتاسه » :وسندو فرمسر نگ بدر که به پیاروزی م ایمانان سر برابار . (26: 7681، )حوتیم «شما ایز ندان تهر اسیری کاه باه کوسکاان »فرموس: سر مورس اسیران نگی ها(پیامبر ،مشرکان انجامید

.(578: 7656، ستتبحان،) 14«وس را بااه سساات اورسصواناادن و نوشااتن بیاااموزس ازاسی صاا و باه بارس ینما ینشخصیت و کرامت ان انی را از ب کرس،یبا اسیران مدارا مها( پیامبر

همادیگر را باه رفتاار شای اته و » میاه اینداه ازفرماوس یما هاایی یهم یمانان توصا


نگ بادر رمال سر ها(م یمانان به توصیه پیامبر«. نیدوکاری با اسیران ستارش کنید. (2/673 :7616، )ابتیزهر: بوسناد صاوس پاصیرای اسایران یهاا کرسند تا ایی که سر صاناه

ستارش ها(که پیامبر یاز روز»گوید: یم ،پرچمدار سپاه قری سر نگ بدر یز،ابورزبه ما غاصا محترم بوسیم تا ایی که تا ب یار انما سر میان ان ،کرس اسیران را به یاران صوس

.(575: 7656، )سبحان، 15«زسندیسست به غصا نمسند، سانمی

. نتیجه بررسی سیره نبوی3ـ5

سهاد کاه ناوع صاصای از الگاوی ا تمااری سابب یما تاریخ و سیره پیامبرها( نشان اسلام و صبه این ایاین قدسای سر هاان باوسه اسات. باا تحییال روزافزونگ ترش ه شرع اسلام م ئیه محبوبیت هاانی را یافت ک سستتوان به این ندته مهم یمشده اراله

ساناد و رهباری پیاامبرها( بار ام اه اسالامی سر سرون صاوس فاکتوری اثرگاصار مای بنابراین با تو ه به تاریخ اسلام و سیره نبوی ساز این محبوبیت هانی شده است.زمینهالگاوی توان الگویی ا تماری از رفتاار پیاامبرها( ارالاه ساس و باا مقای اه ایان سو می

رفتاری انحراخ وهابیت از الگوی ا تماری سیره نبوی را مشخ کرس. تصکر این ندتاه ضروری است که این گتتار مختصر فقط تحییل بخا مختصاری از سایره نباوی، بار اسا اهداخ این نوشته، است نه بیان همه و وه ا تماری و سیاسی سیره پیامبر اسالام

توان این الگوی رفتاری را اراله ساس:یمها(. با تو ه به انچه بیان شد


الگااااوی رفتااااار ا تماااااری پیامبرها(

هاران سر نگحتظ شخصیت اسی

ارتدال سر رفتار و منع افراط و تتریط

تبییغ سین با اصلاز و کن وانمرسانه

اموزیستارش به ریم و ریم

برصورس شای ته حتی با اسیران

محدوم کرسن م یماناني که مشرکي را سر غیر نگ به قتل برسانند

میتأکید بر وحد و نیز هشدار سرباره تترقه سر ام ه اسلا

اییدهرقمرسم با هر ایجاس حقوز ان اني ید ان براي همه

برصورس شای ته با پیروان سیگر اسیان

تجییل از مقام زن و تبیین حقوز زن سر ام ه

های مخالفبرصورس من قی و سل وزانه با رقاید و اندیشه


ی رفتاریالگو. مقایسه دو 1

مرسم سر شرایط صاا چگوناه کنند کهیمشخ م هاو سستورال مل هاقارده ها،هنجارباا انهاا کاه سارس فرهنگ و ریاان ا تمااری هنجارهاایی رفتاری باید ساشته باشند. هر

کند. بر این اسا تلاش کرسیم با ارالاه ساه الگاوی یوان صوس را ت یین مرفتارهای پیرفدری، ارتقاسی و ا تماری هنجار حاکم بر ریان وهابیت را تحییال و بررسای کنایم.

که الگوی ارتقاسی وهابیت متأثر از نوع صاا الگوی سهدمی نشانحاصل این سه الگو شاوند. یمساز الگوی ا تماری وهابیت نهیزمن است و این سو الگو سر کنار هم افدری

توان اساتخرار یمی ه سه الگو مقااستاندارس رفتاری و هنجارهای حاکم بر وهابیت را با کرس:


یرگذاری الگوها بر یکدیگر :تأثروند

الگوی فدری وهابیت

الگوی ارتقاسی وهابیت

هابیتالگوی ا تماری سیاسی و

الگوی ا تماری سیاسی وهابیت:

تض یف وحد اسلامی

تخریب اثار بزرگ فرهنگی و سینی

ای سر هان اسلامهای فرقهسازی تن زمینه

تحقیر زن

برصورس اهلانه و مت صبانه

گ ترش تروری ت و ایجاس بدرتی به نام رمییا انتحاری

گناهیبصشونت و کشتار مرسم

تقاسی وهابیت:الگوی ار

تدتیری بوسن رقاید وهابیت و غیو سر تدتیر

ارتجاری بوسن رقاید وهابیت

طیبیصشونت

تصیب و ت صب فدری

تو هی به وحد ام ه بی اسلامی

الگوی فدری وهابیت:

ظاهرگرایی

ورزی سر مخالتت با اندیشه

حوزه سین


یاامبر با مقای ه هنجارهای حاکم بر فرقه وهابیت با الگوی رفتار ا تماری سیاسای پ های اشدار این الگوها پی بارس. الگاوی سیاسای توان به تتاو راحتی میاسلام ها( به

ی ت همین نایندش با ف ر ان انی سازگار برهایی سارس که یصهصصا تماری وهابیت از چنین الگویی صواهد شد. این الگو را اماروزه وهابیات هاان انامر سبب انز ار همه ی واروناه اچهاره که حاصی م رفی سهکر م ر شت به اسلام ناب به نام اسلام و بازگ

تبییاغ صاوس سرها( پیاامبر از اسلام و تنتر از چنین اسلامی صواهاد باوس، حاال انداه سایره همین صوب برای مرسم نمایان شوس یااسلام چهره که از کرسیم رفتار یاگونهبه

شاهرها سیگار مبیغانی که به بهوقتی رسول صدا ها( . شدگرای مرسم به اسلام سبب مارسم کاه یطاور باه ، سهند قرار تبشیر یهکه کار صوس را بر پاکرس یستارش م ،فرستاسیم

تصیب فدری وهابیات و ند.وگربو با میل و رغبت به اسلام سرک کنند مزایای اسلام راگنااه شاده اسات. کاافر یبا ان سبب ریخته شدن صون هزاران ان اان انت صب نابجای

ان تن شخصی که شهاستین را بر زبان اری کارسه و میتازم باه احداام اسالام اسات، سروس، چاه برساد باه مخالتت صریح با شری ت اسلام و سیره پیامبر اسلام به شامار مای ای از ارالاه یجاه نتاینده حدم به مبا بوسن ان و مال م یمانان شوس. چنین رفتااری

شته است رفتاری کاه حاصای اب ریخاتن باه ی ناموزون و صشن از اسلام ندااچهرهیاابی یشاه رییاد و حمایات بیگانگاان اسات. سر تأیقین مورس اسیاب سشمنان اسلام و به

های این روامل سر پشت پرسه را سیاد. توان سستیمی تروری تی وهابی نیز هاگروه حاصل این بدرت چیزی ز بازگشت به ام ه اهیی پی از پیاامبر ها( نی ات و

توان تنها م نای سیتی امروز سان ت.یماین را

نتیجه

رنوان فاکتوری اثرگصار، سر سیره نبوی ماورس سر این پژوه م ئیه محبوبیت هانی، بهبررسی قرار گرفت و با تحیییی بر ساصتار هنجاری حاکم بر فرقه وهابیت از سه الگوی

لگوی فدری، باا بررسای احداام های رقیدتی وهابیت امبنا استتاسه شد. با بررسی ریشهصاا این فرقه الگوی ارتقاسی و با بررسی رفتار ا تماری سیاسی ان الگوی ا تمااری


این ریان نشان ساسه شد. نوری ظاهرگرایی سینی و صرسستیزی سر حوزه م ارخ سینای از صصوصیا فدری ایان ریاان اسات. تصایب و ت صاب فداری، غیاو سر تدتیار،

هاای ارتقااسی اناان اسات. هاا و ویژگای ترین مشخصهنیز از مهم ارتجاری بوسن رقایدای سر هاان هاای فرقاه ساازی تان ترین نتای رمیدرس وهابیت زمینههمچنین از مهمتروری تی و تض یف وحد اسلامی است. باه هایگروه گیریشدل اسلام، افزای

فراطی از م ایمانان ای صشن و اطور کیی، رمیدرس ا تماری این گروه سبب شده چهره سر منظر هانی ثبت شوس.

ت اار سر بیداه نی ات، همخاوان نبویهای اموزه با تنهانه فدری وهابیت الگوی و رقال ف ار ، اسا بر کامل به طور اسلام م یر سر( اه صدا رسول حرکت. است .کناد مای سینی من بق با ف ر بشری م رفی را اسلام سین( اهپیامبر. است بوسه من ق باوس، اصلاقای بیند فضایل و پاک ف ر از که حاکی( اه پیامبر صیق و صوی و رفتار برصاورس وانمرساناه، کان و اصالاز باا سین تبییغ. ا بگیرس هاسل سر حق شد سبب بارای ید اان ان اانی حقاوز ایجاس مخالف، هایاندیشه و رقاید با سل وزانه و من قی اسالامی از ام اه وحاد بار و تأکیاد تترقه بارهسر هشدار ای،رقیده هر با مرسم همه

از شاده ارالهبا تحییل .قرار سارس وهابیتهای اندیشه با تقابل سر که است نبوی اموزهایسیره نبوی روشن شد که شارع اسالام م ائیه محبوبیات هاانی را فااکتوری اثرگاصار

وبیات هاانی شاده ساز ایان محب ساند و رهبری پیامبر ها( بر ام ه اسلامی زمینهمیامده، انحراخ وهابیت از الگوی ا تماری سیره نباوی سستاست. با مقای ه سو الگوی به

و اسلام از وارونه ایچهره م رفی وهابیت کاملا مشخ است. حاصل تتدر و رمیدرستنها اسرایشان، نه برصلاخ وهابیت، رمیدرس و صلاصه، رقاید طور . بهان است به بدبینی است. نبوی سیره با بیده مت ار متتاو ،

هانوشتپی و یفرا گرفتن ریوم اسالام یه براکبوس یهیحنبل فقسرص بوس. احمد بن فرماندار. دش حاکم و 1

رس.ک یفراوان یث سترهایحد


749حنبل سر سال مترند. احمد بنکگر اهل سنت یس یب فقهروان سه مصهیاز پ یروان مصهب حنبیی. پ2

.سر شهر بغداس سرگصشت یقمرتیمیه ابتادا نازس بوس که از ور مغول به سمشق پناه برسه بوس. ابن ینیس یپدرش مانند صوس او از ریما. 3

را فراگرفت. یگر ریوم اسلامیاز سانشمندان س یپدرش و ب ضبوس، ساپ سر ساال یزندان یرو شد و مدتم اصر صوس روبه یار مصهبدفد صوس با مخالتت ایسر رقا. 4

سرگصشت. یقمر 773سوباره به سمشق بازگشت و سر سال یقمر 797ز(، پیشوای مصهب مالدیه، سرباره استوای صداوند بر رارش ساؤال شاد. 971ا13. از مال بن ان ه5

« اتیمان باه وا اب و ال اؤال رناه بدراة اتستوا م یوم و الدیتیة مجهوله و »وی سر پاسخ گتت: (.9/13: 9373هسبحانی،

توان سر تدتیر فخر رازی مشاهده کارس. وی ربدالوهاب را میای از برصورس اهلانه محمد بننمونه. 6او کتابی را تألیف کرسه و سر ان ربااس ساتارگان را صاوب »گوید: سر تو یه تدتیر فخر رازی می

(، سر حالی که فخر رازی کتابی نوشته که سر ان اشاره به فوایاد 773: 9474هسحلان، « شمرسه است ربدالوهاب از او م نای ناسرستی فهمیده است.ستارگان سارس و محمد بن

تبا سماوهم و ن اوهم و متمیداتهم و الم یم هو من امان بال انه التای ی ایر رییهاا محماد کتره . »7 «.س وسربدالوهاب و محمد بنبنتوان به موارس زیر اشاره کرس: تخریب قبه زاسگاه پیامبر ها( تخریب قبه زاسگاه اماام ان میه می . از8

ریی هع( تخریب زاسگاه حضر صدیجه تخریب اثار باستانی که سر اطراخ صانه صدا و بار روخ قتال راام «المدتبه ال ربیه»زمزم بوس تخریب اثار قبور صحابه و مؤمنان ات زسن کتابخانه بزرگ

مرسم طایف.ای کاه گوناه گونه که سر تاریخ امده، سر قتل رام مرسم طایف بر کوچ و بزرگ رحم ندرسند، باه ان. 2

هاخ حدیثی و فقهی را سر کوچه ای را که سر م جد مشغول نماز بوسند به قتل رساندند و کتابرده و بازار افدندند و پایمال کرسند.

الله الحارام از ساوی رماال وهاابی خ ب یار است از میه کشتار حجار بیتهای ان سر تاری. نمونه14هروزناماه مهاورخ اسالامی ایاران، 9314و فا ه مناا سر ساال 9366مرساس 1س وس سر رژیم ال9366.)

م رباسة الله، فنن المنبات ت ورضاا ق اع ده برفق وت تبغضوا إلی ونت ین فأوغیوا فین متیإن هصا الد. »11 «.یظهرا وبقوتکارس. ساشت که حتی سر کارها با م یمانان مشور می یامبر ها( با م یمانان چنان اصلاز نرمیپ. 12

ار به مشور نداشت، مشور با سیگران را شخصیت ساسن به همراهان و پیروان یایشان اگرچه احت (.793: 9363، یسان ت هم هرمیه سر امور نگ مداصیه کهن اتن و زنان، کان، کوسکتن شک را از یامبر همراهان و سربازان صوی. پ13


شاته کگنااهی را و زن بای کوسکا سر نگ ی که کرسید می یکرس و اگر صبرکرسند، منع مینمی

ه بار گارسن کا هاای فرومایگاان نباوس امبر مانند نگیهای پشد. نگن مییشد صشمگاست به یا ه باه شادل کا سیاد می ی کطرخ مبارزه صوس را ه تنها دنهند، بیر مییگناه شمشار و بیکگناه

ین افاراس ی تاسه و و وسش را ف اس فراگرفته اسات پیاامبر تنهاا بار گارسن چنا یسرباز مقابیشان ا (.7/3۴1: 9373زس هابوزهره، ر مییشمش

امبرها( از حضر سرصواست یاران پینتر از ی ترتیب ازاس شد، اینان بهکاز مشر یدیه ک یزمان. 14د. یا گار نتواناد ساخنی بار ضاد اسالام بگو یند تاا س درا بشا کن مشریا یهای یوه سندانک رسک «. تیز نیرفته و ایار سر اسلام پصکن یا»را نداس و فرموس: یارکن یامبرها( به او ا ازه چنیپاران را یا ه او و کا رو شد روبهیاز قر یامبرها( با گروهیه، پدحاصل از فتح م یروزیسر پی پ. 15

د باا یا گمان سار»نجه قرار ساسه بوسند، با این حال سر زمان ملاقا ، به سران فرموس: دت ازار و شتحان «. یبزرگاوار و باگصشات ه ات یتو براسری بزرگوار و فرزند براسر»انان گتتند: «. نم؟کشما چه

یوهشا دوسف گتتاه باوس: اماروز بار شاما ن یه براسرم کگویم را می یهمان سخن»حضر فرموس: امبرها( انان را ازاس یسپ پ«. ترین بخشندگان استامرزس و او بخشنده ت، صداوند شما را میین (.7/393: 9373رس هابوزهره، ک

منابع

.بمبئی ،تیمیهابن اتسلام شیخ التت یر مجموره ،(م9154/ز9374هتیمیه ابن محمد اسمام سالم، ام ه رشاس محمد محققصحیح المنقول لصریح الم قول، موافقه (،1411تیمیه هابن

اسسلامیه. س وسبن pdf .www.noor-book.com، ن خهال قیده فی و وابا سؤات صم ونتا(، یبمحمد ه ربدالوهاب،ابن

نا. ، ریا : بیتاریخ نجد(، ز1385غنام هابن باه ،9ر ،اتشا ری الح ان ابای اتماام الای ن ب فیما المتتری کصب تبیین ،(ز9347هریی ر اکر،ابن

.سمشق ،قدسی الدینح ام کوش اسلامی. هاخپژوه ، متر م ح ین صابری، مشهد: بنیاسپیامبران محمد صاتم ،(1373ابوزهره ه .للاحتتال ال امه اتمانه: ریا ال یتیه، رقیدته ربدالوهاببن محمد الشیخ ،(1412ه حجربن احمد ابوطامی، تیمیه.ابن ، مدتبهال نه اصول (،2446حنبل هاحمد بنقم: ،(شناسی ام ه و شناسیاسلام سرباره هاییپژوه ه ینیس شناسیاسیب (،1384محمد ه استندیاری، اول. چاپ صرس، صحیته انتشارا

م اارخ نشر و تحقیقا مؤس ه ،ربدالوهاببن محمد وتباع فی اترتیاب کشف (،2447ه مح ن ،امین .(عهالبیت اهل


نهم. چاپ ،سان هان نشر تهران: مؤس ه ،اک تورس پیشرفته فرهنگ(، 1382ه. ا .هورنای، ا مروارید.: تهران ،سیاسی فرهنگ (،1351ه ساریوش اشوری،

، متر م نور احراری، ربدال یی، تربت ام: شیخ اتسالام 3، رالبخاری صحیح (،1386بخاری، محمد ه ام.

طه. کتاب: قم ،با فرز و مصاهب اسلامی اشنایی (،933۴ه برنجدار، رضا شاماره هتتم، سال ،امنیت افاز فصینامه ،«تشابها و فتراقا ا سار القارده،» ،(1323هس ید توکیی،23. .قد ، اورشییم: 2ر ، واأصبار الترا م فی ابثاررجالب (،2413ربدالرحمن ه برتی،

م ال اه غربای هاای رسانه سر هراسیاسلام»(، 1388فالق، سید محمدمهدی هسرصشه، لال و ح ینی .72، شمارههرسان، «بریتانیا هایرسانه مورسی

ایشیق. مدتبه استانبول: ،الصاسز التجر م(،1284صدقی ه افندی الزهاوی، میل نا.، تهور: بیهای سیاسی پاک تانو نهضت احزاب (،9113الدین هحافظ تقی

، (عهبیات اهال هاانی مجمع قم: ، تر مه ربا لالی،هدایت پیشوایان (،1384حدیم، سید منصر ه اول. چاپ حوزه. فرهنگی هایپژوه و م ال ا مرکز ، دید کلام (،1372ربدالح ین هص روپناه،

الدل. وامع ، القاهره: سارالدرر ال نی فی الرس ریی وهابیه(، 1424زینی هسحلان، احمد بن فرهنگای تهران: مؤس ه ،م هری مرتضی شهید استاس منظر از غرب فی تی تتدر(، 1377ریی ه سژاکام،

سوم. چاپ م اصر، اندیشه هالنهایه فی غریب الحدیث(، قم: مرکاز ومصاهب کلامی با اضافا فرز (،1377ربانی گیپایگانی، ریی ه

ا(.ه المص تی نشر و تر مه المییی بینصاابری، مشاهد: متر م ح ین ،مصاهب فقه سر اصتلاخ هایصاستگاه(، 1375ابراهیم ه زلمی، مص تی

رضوی. قد استان نشر .توحید : انتشارا قم ،فرهنگ رقاید و مصاهب اسلام(، 1353ه تر سبحانی،

.(عهصاسز امام مؤس ه ،ایین وهابیت (،1374سبحانی، تر، ه .74، شمارهاسلامی کلاممجیه ،«سیتیه مدتب با اشنایی»(، 1388ه تر سبحانی،

ال لام.رییه الصاسز اتمام ، مؤس هبحوث فی المیل و النحل(، ز1411سبحانی، تر ه البیات اهال م اارخ نشر و تحقیقا مؤس هتاریخ اسیان و مصاهب هان، (، 1388س اس ، اسماریل ه

.(عه البیارز. ، سارالله سبیل فی لیجهاس ال ده إرداس فی ال مده ،(2417هربدال زیز ربدالقاسر شیخ

ال یره. سار: ، بیرو (اهاترظم النبی سیره من الصحیح(، ز1412ه ال امیی، ترمرتضی ، بیرو : سارالت ارخ.الشی ه اریانز(، 9479ه امین، مح ن


لینشر. القاسم سار متنوره، ومقات فتاوخ مجموع(، 2448باز هبن ربدال زیز، مرکز امع پاژوه «سیتی و گریسیتی سیف، شناسیمتهوم»(، 1322مهدی ه موسوی، سید رییزاسه

های تدتیری. .بی ان لینشر والتوزیع واترلام ،ال ربیه ال وسیه تاریخز(، 1411ه ولید ی فاسییییف،

صدا اسلامی هایپژوه کز مر: قم وهابیت، سیاسی و فدری های چال (، 1384اکبر ه زاسه،ریی اسد سیما. و ریمیه. ، قم: چاپخانه3 ر ، هان مصاهب و اسیان تاریخ (،1364ربدالله ه اباسانی، مبیغی القصیم.سار این؟، الی ین؟ا من س وس ال (،1281صخر ه محمد

، بیرو : تر مه اسماریل گی اتانی، نشار امیار اتسلام فی التشریع فی ته(، 1358ی هصبح محمصانی، کبیر.

،سیاست نامه، فصل«القارده سیاسی اسلام متاهیم و مبانی»(، 1382الله هابراهیمی، نبی م تقیمی، بهرام و .355-337 صتحه ،3 شماره ،44 سوره سیاسی، ریوم و حقوز سانشدده مجیه

صدرا. ، انتشارا سیری سر سیره نبوی(، 1368م هری، مرتضی ه الناشر سار الشزز لی باره و النشر. ،س وس ال تاریخ (،1433ه ال ید ناصر


References Ibn Taymiyya, Ahmad ibn ‘Abd al-Halim. 1954. Majmu‘at al-Tafsir Shaykh al-

Islam Ibn Taymiyya (Shaykh al-Islam Ibn Taymiyya’s Exegesis of the Qur’an).

Mumbai: ‘Abd al-Samid Sharaf al-Din. [In Arabic]

Ibn Taymiyya, Ahmad ibn ‘Abd al-Halim. 1990. Muwafaqa Sahih al-Manqul li-

Sarih al-Ma‘qul (Agreement between What Is Accurately Transmitted and What

Is Clearly Reasoned). Edited by Muhammad Rashad Salim. Saudi Arabia:

Jami‘at al-Imam Muhammad ibn Sa‘ud al-Islamiyya. [In Arabic]

Ibn ‘Abd al-Wahhab, Muhammad. n.d. Khamsun Su’al wa Jawab fi-l-‘Aqida (Fifty

Questions and Answers Concerning the Belief). Accessed from www.noor-

book.com. [In Arabic]

Ibn Ghinam. 1965. Tarikh Najd (History of Najd). Riyadh: n.p. [In Arabic]

Ibn ‘Asakir, ‘Ali. 1928. Tabyin Kidhb al-Muftari fi-ma Nusib ila-l-Imam Abi-l-

Hasan al-Ash‘ari (Elucidation of the Falsity of What Is Attributed to Imam Abu-

l-Hasan al-Ash‘ari). Vol. 1. Edited by Hisam al-Din Qudsi. Damascus: al-

Tawfiq. [In Arabic]

Abu Zuhra. 1994. Muhammad Khatam-i Payambaran (Muhammad the Last

Prophet). Translated into Persian by Husayn Sabiri. Mashhad: Bunyad-i

Pazhuhish-hayi Islami. [In Persian]

Abu Tami, Ahmad ibn al-Hajar. 1998. Al-Shaykh Muhammad ibn ‘Abd al-Wahhab

‘Aqidatuh al-Salafiyya (al-Shaykh Muhammad ibn ‘Abd al-Wahhab: His Salafi

Belief). Riyadh: al-Amanat al-‘Amma li-l-Ihtifal. [In Arabic]

Ahmad ibn Hanbal. 2006. Usul al-Sunna (Principles of the Tradition). Cairo:

Maktaba Ibn Taymiyya. [In Arabic]

Isfandiyari, Muhammad. 2005. Asibshinasi-yi Dini: Pazhuhish-hayi darbari-yi

Islamshinasi va Jami‘ishinasi (Religious Pathology: Research about Islamic

Studies and Sociology). Qom: Sahifi-yi Khirad Publications. First edition. [In

Persian]

Amin, Muhsin. 2007. Kashf al-Irtiyab fi Atba‘ Muhammad ibn ‘Abd al-Wahhab

(Resolving the Doubt concerning Muhammad ibn ‘Abd al-Wahhab’s Followers).

Isfahan: Mu’assisi-yi Tahqiqat va Nashr-i Ma‘arif-i Ahl al-Bayt. [In Arabic]

Hornby, A.S. 2003. Oxford Advanced Dictionary. Tehran: Jahan-i Danish

Publications. Ninth edition. [English]

Ashuri, Dariyush. 1972. Farhang-i Siyasi (Political Dictionary). Tehran: Murvarid.

[In Persian]


Bukhari, Muhammad. 2007. Sahih al-Bukhari (Al-Bukhari’s Accurate Hadiths).

Vol. 3. Translated by ‘Abd al-‘Ali Nur Ahrari. Torbat-e Jam: Shaykh al-Islam

Jam. [In Persian]

Birinjkar, Riza. 2001. Ashnayi ba Firaq va Mazahib-i Islami (An Introduction to

Islamic Sects and Denominations). Qom: Kitab-i Taha. [In Persian]

Tavakkuli, Sa‘id. 2014. “Al-Qa‘idih, Da‘ish: Iftiraqat va Tashabuhat” (Al-Qaeda,

ISIS: Differences and Similarities). Faslnami-yi Afaq-i Amniyyat (Horizons of

Security Quarterly) 7, no. 23 (Autumn): 151-195. [In Persian]

Jabrati, ‘Abd al-Rahman. 2013. ‘Aja’ib al-Athar fi-l-Tarajim wa-l-Akhbar (Peculiar

Work in Biographies and Reports). Vol. 2. Jerusalem: Quds. [In Arabic]

Dirakhshih, Jalal, and Husayni Fa’iq, Sayyid Muhammad Mahdi. 2009. “Islamharasi

dar Rasani-hayi Gharbi: Mutali‘i-yi Mowridi-yi Rasani-hayi Britaniya”

(Islamophobia in Western Media: A Case Study of British Media). Rasanih

(Media), no. 79 (Autumn): 9-27. [In Persian]

Al-Zahawi, Jamil Afandi Sidqi. 1984. Al-Fajr al-Sadiq (The True Dawn). Istanbul:

Maktaba Ishiq. [In Arabic]

Hafiz Taqi al-Din. 1998. Ahzab va Nihzat-hayi Siyasi-yi Pakistan (Pakistan’s

Political Parties and Movements). Lahore: Faction House. [In Persian]

Hakim, Sayyid Mundhir. 2005. Pishvayan-i Hidayat (Leaders of Guidance).

Translated into Persian by ‘Abbas Jalali. Qom: World Assembly of Ahl al-Bayt.

First edition. [In Persian]

Khusrowpanah, ‘Abd al-Husayn. 2000. Kalam-i Jadid (Modern Kalam). Qom:

Markaz-i Mutali‘at va Pazhuhish-hayi Farhangi-yi Howzih. [In Persian]

Dahlan, Ahmad ibn Zayni. 2003. Al-Durar al-Saniyy fi-l-Radd ‘ala Wahhabiyya

(Brilliant Pearls in the Refutation of Wahhabism). Cairo: Dar Jama‘i al-Kull. [In

Arabic]

Dizhakam, ‘Ali. 1998. Tafakkur-i Falsafi-yi Gharb az Manzar-i Ustad Shahid

Murtaza Mutahhari (Western Philosophical Thought in Martyr Murtaza

Mutahhari’s View). Tehran: Cultural Institute of Andishi-yi Mu‘asir. Second

edition. [In Persian]

Rabbani Gulpayigani, ‘Ali. 1998. Firaq va Mazahib-i Kalami ba Idafat al-Nihaya fi

Gharib al-Hadith (Sects and Schools of Kalam, together with The Final in

Peculiar Hadiths). Qom: al-Mustafa International Center for Translation and

Publication. [In Arabic]


Zalmi, Mustafa Ibrahim. 1996. Khastgah-hayi Ikhtilaf dar Fiqh-i Mazahib (Origins

of Dispute in the Jurisprudence of Denominations). Translated into Persian by

Husayn Sabiri. Mashhad: Publications of Astan Quds Razavi. [In Persian]

Subhani, Ja‘far. 1974. Farhang-i ‘Aqa’id va Mazahib-i Islam (Encyclopedia of

Islamic Beliefs and Denominations). Qom: Towhid Publications. [In Persian]

Subhani, Ja‘far. 1995. Ayin-i Wahhabiyyat (The Wahhabi Creed). Qom: Imam Sadiq

Institute. [In Persian]

Subhani, Ja‘far. 2009. “Ashnayi ba Maktab-i Salafiyyih” (An Introduction to the

Salafi School). Kalam-i Islami (Islamic Theology), no. 7: 5-18. [In Persian]

Subhani, Ja‘far. 1990. Buhuth fi-l-Milal wa-l-Nihal (Issues in the Sects and the

Creeds). Qom: Imam Sadiq Institute. [In Persian]

Sa‘adat, Isma‘il. 2009. Tarikh-i Adyan va Mazahib-i Jahan (History of the World’s

Religions and Denominations). Isfahan: Mu’assisa Tahqiqat va Nashr-i Ma‘arif-i

Ahl al-Bayt. [In Persian]

Shaykh ‘Abd al-Qadir ‘Abd al-‘Aziz. 2017. Al-‘Umda fi I‘dad al-‘Idda fi Sabil Allah

(The Prop in the Preparation of the Group for jihad in the path of God). Jordan:

Dar al-Bayariq. [In Arabic]

Al-‘Amili, Ja‘far Murtada. 1998. Al-Sahih min Sirat al-Nabiyy al-A‘zam (The

Accurate Tradition of the Great Prophet). Beirut: Dar al-Sira. [In Arabic]

Amin, Muhsin. 2000. A‘yan al-Shi‘a (Prominent Shi‘a). Beirut: Dar al-Ta‘aruf. [In

Arabic]

‘Abd al-‘Aziz Binbaz. 2008. Majmu‘ Fatawa wa Maqalat Mutanawwi‘a (Collection

of Miscellaneous Fatwas and Articles). Riyadh: Dar al-Qasim li-l-Nashr. [In

Arabic]

Alizadih Musavi, Sayyid Mahdi. 2013. “Mafhumshinasi-yi Salaf, Salafigari, va

Salafi” (A Study of the Concepts: Salaf, Salafism, and Salafi). Takfir Website:

Markaz-i Jami‘-i Pazhuhish-hayi Takfiri. [In Persian]

Vasiliev, Alexei. 1990. Tarikh al-‘Arabiyyat al-Sa‘udiyya (History of Saudi Arabia).

Beirut: Bisan li-l-Nashr wa-l-Tawzi‘ wa-l-I‘lam. [In Arabic]

Asad ‘Alizadih, Akbar. 2005. Chalish-hayi Fikri va Siyasi-yi Wahhabiyyat

(Intellectual and Political Challenges of Wahhabism). Qom: Center for Islamic

Research, Islamic Republic of Iran Broadcasting. [In Persian]

Muballighi Abadani, ‘Abd Allah. 1985. Tarikh-i Adyan va Mazahib-i Jahan

(History of World’s Religions and Denominations). Vol. 3. Qom: ‘Ilmiyya

Printing House. [In Persian]


Muhammad Sakhr. 1981. Al Sa‘ud; Min Ayn? Ila Ayn? (The Saudi Family: From

Where? To Where?) Saudi Arabia: Dar al-Qasim. [In Arabic]

Mahmasani, Subhi. 1979. Falsafat al-Tashri‘ fi-l-Islam (The Philosophy of

Legislation in Islam). Translated by Isma‘il Gulistani. Tehran: Amir Kabir

Publications. [In Persian]

Mustaqimi, Bahram, and Ibrahimi, Nabiyy Allah. 2010. “Mabani va Mafahim-i

Islam-i Siyasi-yi al-Qa‘idih” (The Foundations and Concepts of al-Qaeda’s

Political Islam). Faslnami-yi Siyasat (Politics Quarterly) affiliated with the

College of Law and Political Sciences, 40, no. 3: 337-355. [In Persian]

Mutahhari, Murtaza. 1989. Sayri dar Siri-yi Nabavi (A Survey of the Prophet’s

Practice). Tehran: Sadra Publications. [In Persian]

Nasir al-Sa‘id. 2011. Tarikh Al Sa‘ud (History of the Saudi Family). Qatar: Dar al-

Sharq li-l-Tiba‘a wa-l-Nashr. [In Arabic]

an analysis and evaluation of doctrinal and ethical norms

Documents