tam metİn kİtabi -...
Post on 06-Oct-2018
238 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
Do.Dr. Osman Kubilay GL * Dr. Berker KURT * Dr. Celal Can AKMAKCI
TAM METN KTABI PROCEEDING BOOK
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
i
Trklerin Dnyas Enstits (Institut fr die Welt der Trken)/Institute for the World of Turks
Goce Delcev niversitesi/ Goce Delcev University Kiril ve Metodiy niversitesi / Cyril and Metodius University
Uluslararas Vizyon niversitesi/ International Vision University
II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU
BLDR TAM METN KTABI
Editrler/Editors Do.Dr. Osman Kubilay GL
Dr. Berker KURT Dr. Celal Can AKMAKCI
Kapak Tasarm/Cover Design Ceyda EREFLOLU
Bu kitap, 20-22 Nisan 2018 tarihleri arasndaTrklerin Dnyas Enstits, tip Goce Delcev niversitesi, Makedonya Uluslararas Vizyon niversitesi ile Kiril ve Metodiy niversitesi tarafndan ortaklaa dzenlenen II. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler Sempozyumu kapsamnda sunulan bildirilerin tam metinlerini kapsamaktadr. Metinlerin hukuki ve etik sorumluluu yazarlarna aittir.
ISBN: 978-605-67570-2-D ANKARA 2018
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
iii
Sempozyum Bakan
Prof. Dr.Necati DEMR
Onur Kurulu
Prof. Dr. Blazo BOEV Goce Delev niversitesi Rektr
Prof. Dr.Fadl HOCA Uluslararas Vizyon niversitesi Rektr
Prof. Dr. Aneta DUEVSKA Kiril ve Metodiy niversitesi Blaje Koneski Filoloji Fakltesi Dekan
Prof. Dr.Necati DEMR Trkleri Dnyas Enstits Bakan
Prof. Dr.Oktay Ahmed AYBERK Kiril ve Metodiy niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Bakan
Dzenleme Kurulu
Do. Dr. Osman Kubilay GL (Bakan)
Do. Dr. lker EN Do. Dr. Ebru BOZPOLAT Dr. Berker KURT Dr. Celal Can AKMAKCI
Dr. brahim ZBAKIR Dr. zkan AYDODU Dr. Seluk Krad KOCA
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
iv
Bilim Kurulu
Ad Soyad Grev Yeri
Prof. Dr. Ahmet BURAN Frat niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Ahmet GNEN Trakya niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Ali YAKICI Gazi niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Amina SLJAK Saraybosna niversitesi / Bosna Hersek
Prof. Dr. Aykut Emre BOZDOAN Gaziosmanpaa niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Behruz BEKBABAY Allameh Tabatabai niverstiesi / ran
Prof. Dr. Bilgehan Atsz GKDA Krkkale niversitesi/ Trkiye
Prof. Dr. Celal DEMR Afyon Kocatepe niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. aatay ZDEMR Gazi niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Ekrem CAUSEVC Zagrep niversitesi / Hrvatistan
Prof. Dr. Ercan ALKAYA Frat niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Erdal AIKSES Frat niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Erdoan ALTINKAYNAK Ardahan niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Fadl HOCA Vizyon niversitesi / Makedonya
Prof. Dr. Gadir GOLKARAN Yakn Dou niversitesi / KKTC
Prof. Dr. Galina MKNENE Vilnius niversitesi / Litvanya
Prof. Dr. Gyasettin AYTA Gazi niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Grsel UYANIK Atatrk niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. rfan MORNA Kosova niversitesi / Kosova
Prof. Dr. Kubatbek TABALDEV Manas niversitesi / Krgzistan
Prof. Dr. Mahmut ELK Goce Delev niversitesi / Makedonya
Prof. Dr. Mammedov MAHARREM Bak Devlet niversitesi / Azerbaycan
Prof. Dr. Maria LEONTK Goce Delev niversitesi / Makedonya
Prof. Dr. Mehmet Nuri GMLEKSZ Frat niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Muhsin HALS Sakarya niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Mustafa SEVER Gazi niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Mustafa TALAS mer Halisdemir niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Nazm BRAHM Kiril ve Metodiy niversitesi / Makedonya
Prof. Dr. Nazmi AVCI Sleyman Demirel niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Necati DEMR Gazi niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Oktay Ahmed AYBERK Kiril ve Metodiy niversitesi /Makedonya
Prof. Dr. Osman KUNDURACI Seluk niversitesi/ Trkiye
Prof. Dr. Rahmi DOANAY Frat niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Rdvan CANIM Trakya niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Rfat RSTEMOV Bak Devlet niversitesi / Azerbaycan
Prof. Dr. Salih BARIIK Gazi Osman Paa niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Seyfettin RZASOY Milli Elmler Akademiyas / Azerbaycan
Prof. Dr. kr BALCI Seluk niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Tsendiin BATTULGA Moolistan Devlet niversitesi / Moolistan
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
v
Prof. Dr. Turgut GEBAKAN Atatrk niversitesi / Trkiye
Prof. Dr. Zeki BOYRAZ Frat niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Abdulhakim MEHMET Minzu niversitesi / in
Do. Dr. Adem GER Nevehir Hac Bekta niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Ali amil HSEYNOLU Milli Elmler Akademiyas / Azerbaycan
Do. Dr. Blent AKBABA Gazi niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Blent AKSOY Gazi niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Cabbar IANKUL zbekistan Bilimler Akademisi / zbekistan
Do. Dr. Cavit YELYURT Kafkas niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Ebru BOZPOLAT Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Edina SOLAK Zenica niversitesi / Bosna Hersek
Do. Dr. Enderhan KARAKO Seluk niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Erkan YELTA Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Fatih ZEK Frat niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Gl Banu DUMAN Blent Ecevit niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Glbehrem MOLOTOVA Suleymenov arkiyat Enstits / Kazakistan
Do. Dr. lhan UAR Sakarya niversitesi / Trkiye
Do. Dr. smail KIVRIM Gaziantep niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Kemalettin DENZ Gazi niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Krat NCL Osmangazi niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Luidmila FEDOTOVA Komrat Devlet niversitesi / Moldova
Do. Dr. Mutlu DEVEC Frat niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Oksana SOROKNA uva Devlet niversitesi / uvaistan
Do. Dr. Onur BEKROLU Ondokuz Mays niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Osman Kubilay GL Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Paki KKER Sakarya niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Qaliba HACYEVA Nahcivan Devlet niversitesi / Azerbaycan
Do. Dr. Sultan Murat TOPU Erciyes niversitesi / Trkiye
Do. Dr. Tudora ARNAUT Taras Shevchenko niversitesi / Ukrayna
Do. Dr. Trker KURT Gazi niversitesi / Trkiye
Do. Dr. lker EN Gazi niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Akn KONAK Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Aye lk KAN Frat niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Berker KURT Akdeniz niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Birsen SERHATLIOLU Frat niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Can AKMAKI Blent Ecevit niversitesi
Dr. r. yesi Cengiz KARATA Yldrm Bayezt niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Ergun ACAR Sinop niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Esra Nur TRYAK Mustafa Kemal niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Grkan Frat SAYLAN Giresun niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Hikmet YILMAZ Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi brahim ZBAKIR Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
vi
Dr. r. yesi Levent DOAN Trakya niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Mehmet ZMENL Giresun niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Mustafa TATI Gazi niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Onur TAYDA Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi zkan AYDODU Cumhuriyet niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Remzi AYDIN Erciyes niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Seluk Krad KOCA Sakarya niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi Ufuk KARAKU Gazi niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi mit EKER anakkale Onsekiz Mart niversitesi / Trkiye
Dr. r. yesi mmhan NER Frat niversitesi / Trkiye
Uzman Ahmet AYTA Seluk niversitesi / Trkiye
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
vii
NDEKLER
NDEKLER ................................................................................................................................................... vii
SEMPOZYUM PROGRAMI ........................................................................................................................... xii
BLDR METNLER ......................................................................................................................................... 1
Topkap Saray Mzesinde Bulunan Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk Kltr Tarihi Asndan
nemi .................................................................................................................................................................... 2
Necati DEMR Gazi niversitesi -Trkiye ....................................................................................................... 2
lhami Emin ve shak Raidovun Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii ............................................ 13
Attila JOMRA .................................................................................................................................................. 13
Ardahan niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................ 13
zmir Tirede Hasrclk ve Bir Usta: Aye Narin ........................................................................................ 23
Ahmet AYTA ................................................................................................................................................. 23
Seluk niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................ 23
Error Analysis of Turkish Learners ............................................................................................................... 29
ala ATMACA .............................................................................................................................................. 29
Pamukkale niversitesi -Trkiye ..................................................................................................................... 29
randa evirinin Beii: Tebriz ..................................................................................................................... 35
Reza Hosseini BAGHANAM ........................................................................................................................... 35
Tebriz slam Azad niversitesi -ran ............................................................................................................... 35
Chidam CHTAKOGLU .................................................................................................................................. 35
Khameneh slam Azad niversitesi -ran ........................................................................................................ 35
Trk Dnyasnda lk Profesyonel Operann Oluumu ve Estetik Prensipleri ..................................... 41
Derya ACA .................................................................................................................................................... 41
Bak Mzik Akademisi -Azerbaycan ............................................................................................................... 41
Varolu Felsefesinin Psikolojik Temas: lm ........................................................................................ 49
Abdullah DURAKOLU ................................................................................................................................. 49
Abant zzet Baysal niversitesi -Trkiye ........................................................................................................ 49
Hamit COKUN .............................................................................................................................................. 49
Abant zzet Baysal niversitesi -Trkiye ........................................................................................................ 49
Bolu li Azlarnda Kullanlan Pekitirici Morfemler ............................................................................. 53
Erol ZTRK .................................................................................................................................................. 53
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
viii
Abant zzet Baysal niversitesi -Trkiye ........................................................................................................ 53
Mevlevlik Geleneinde Mzik ve Kozmoloji likisi .............................................................................. 57
Fulya SOYLU BAEC ................................................................................................................................ 57
Nide mer Halisdemir niversitesi -Trkiye ............................................................................................... 57
Oya LEVENDOLU NER ........................................................................................................................... 57
Erciyes niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................... 57
Kutadgu Biligde Cesaret: Memlk Sultan Baybars rnei .................................................................... 63
Hatice GLER ................................................................................................................................................. 63
Ahi Evran niversitesi -Trkiye ...................................................................................................................... 63
Eski ve Yeni Trke Ders Kitaplarnn ekil, Tr, erik ve Okunabilirlik Dzeyleri zerine Bir
Karlatrma ...................................................................................................................................................... 69
Berker KURT .................................................................................................................................................... 69
Akdeniz niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 69
Dokuzuncu Snf rencilerinin Yazl Anlatmlarnn Metinleraraslk Balamnda ncelenmesi:
Gazi niversitesi Vakf zel Fen Lisesi rnei ......................................................................................... 81
Mustafa ULUTA Uak niversitesi -Trkiye ............................................................................................... 81
Mehmet KARA Gazi niversitesi -Trkiye ..................................................................................................... 81
Osmanl Divan iirinde Gazeller .................................................................................................................. 92
Mariya LEONTK Goce Delev niversitesi -Makedonya .............................................................................. 93
Trakya Azlarnda Giysi Adlar zerine Bir nceleme ............................................................................ 99
Levent DOAN Trakya niversitesi -Trkiye.............................................................................................. 100
Ceyda ERDN Trakya niversitesi -Trkiye ................................................................................................. 100
Kaybolmaya Yz Tutan Geleneksel ocuk Oyunlar zerine Bir nceleme ....................................... 121
Muharrem ZDEN Trakya niversitesi -Trkiye ........................................................................................ 121
Taassubun Snrlarn Ykan Dnr: bn-i Sina ................................................................................... 133
Mustafa NDER Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................... 133
Dnemin Hatrat Yazarlarnn Tanklnda Yahya Kemal Beyatl Profilinin Grnleri ............ 145
Nesrin KARACAUluda niversitesi -Trkiye ............................................................................................ 145
rann Marand ehri ve Yakn evresindeki Evlilik Merasimleri ....................................................... 159
Halide ERDAK SOHRAB ............................................................................................................................ 159
Atatrk niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................ 159
Ara ve U Szcklerinin Anlam ve Trkedeki Ara ve U Adlar ....................................................... 176
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
ix
Songl ERDOAN........................................................................................................................................ 176
Ahi Evran niversitesi -Trkiye .................................................................................................................... 176
Trkiye ve Almanyada Ana Dili retmeni Yetitirme Srecinde Verilen Okul Deneyimi ve
retmenlik Uygulamas Derslerinin Karlatrlmas ......................................................................... 185
Celal Can AKMAKCI .................................................................................................................................. 185
Blent Ecevit niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 185
Trkiye ve Almanya'da ki Dilli Trk ocuklarna Trke retimi in Hazrlanan Ders
Kitaplarnn Deerlendirilmesi .................................................................................................................... 196
lker EN ...................................................................................................................................................... 196
Gazi niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 196
Mill Kltr ralar ve Trke Eitimi ..................................................................................................... 206
lker EN ...................................................................................................................................................... 206
Gazi niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 206
Yahya Kemal Beyatlnn Kaybolan ehri: skp .................................................................................... 213
Salim PLAV .................................................................................................................................................. 213
Krkkale niversitesi Trkiye ...................................................................................................................... 213
Bilge Bac AYRANCI ................................................................................................................................... 213
Yozgat Bozok niversitesi- Trkiye ............................................................................................................... 213
aatay Trkesi ile Yazlm Bir Risale: Drt mam (Dil ncelemesi-evriyaz) ............................. 220
mit EKER .................................................................................................................................................... 220
anakkale Onsekiz Mart niversitesi -Trkiye ............................................................................................. 220
Sosyal Bilgiler retmen Adaylarnn Corafya Okuryazarlna likin Grleri ........................ 236
mmhan NER .......................................................................................................................................... 236
Frat niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 236
Erhan VATANSEVER ................................................................................................................................... 245
Trakya niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 245
Sabri Can SANNAV ...................................................................................................................................... 245
Trakya niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 245
Ksa Vadeli Sermaye Hareketlerinin Para Politikasna Etkisi 2000 Sonras Dnem: Trkiye rnei
............................................................................................................................................................................ 266
Salih ZTRK .............................................................................................................................................. 266
Namk Kemal niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 266
Emine ORAL .................................................................................................................................................. 266
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
x
Namk Kemal niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 266
Mustafa Latif EMEK ...................................................................................................................................... 266
Namk Kemal niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 266
Derin ve Yzey Yaplar Balamnda Trke Dilbilgisi Kategorlerinin Analizi ................................. 274
Ramazan ERYILMAZ .................................................................................................................................... 274
Mill Eitim Bakanl -Trkiye ..................................................................................................................... 274
Altn iein Laneti Filminin ktidar ve Sylem Analizi Balamnda ncelenmesi ......................... 285
Onur TAYDA .............................................................................................................................................. 285
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 285
Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Yksek Lisans Eitimine likin Grleri .................... 290
Ebru BOZPOLAT .......................................................................................................................................... 290
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 290
Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Tez Aamasnda Karlatklar Sorunlara likin
Grleri ........................................................................................................................................................... 307
Ebru BOZPOLAT .......................................................................................................................................... 307
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 307
deoloji, Dil ve Sylemin Sinemada tekiletirme Balamnda Kullanm: Gran Torino rnei. 331
Onur TAYDA .............................................................................................................................................. 331
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 331
Enderhan KARAKO .................................................................................................................................... 331
Seluk niversitesi -Trkiye .......................................................................................................................... 331
Osmanldan Cumhuriyete Aydn Bir Kadn Portresi: Rebia Tevfik Baoku ..................................... 337
Osman Kubilay GL ...................................................................................................................................... 337
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 337
1317 (1899-1900) Maarif Salnamesine Gre Kosovada Eitim ............................................................... 343
Osman Kubilay GL ...................................................................................................................................... 343
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 343
ecere-i Terkime (St. Petersburg Nshas)nin Dil zellikleri ........................................................ - 366 -
zkan AYDODU .................................................................................................................................... - 366 -
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ............................................................................................................. - 366 -
Units of Numerative Phraseologists in Turkic Languages .................................................................. - 385 -
K.S.KALYBAEVA ...................................................................................................................................... - 385 -
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xi
Kazak Devlet Kadn Pedagoji niversitesi- Kazakistan ............................................................................. - 385 -
A.O.TYMBOLOVA ................................................................................................................................... - 385 -
Kazak Devlet Kadn Pedagoji niversitesi- Kazakistan ............................................................................. - 385 -
D.Zh.RYSKULBEK ................................................................................................................................... - 385 -
Kazak Devlet Kadn Pedagoji niversitesi- Kazakistan ............................................................................. - 385 -
60 Numaral Sivas er'iye Siciline Gre (H. 13121314 /M. 1895-1897) Kadnn Toplumsal Hayattaki
Yeri ................................................................................................................................................................. - 392 -
lk YANCI .............................................................................................................................................. - 392 -
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ............................................................................................................. - 392 -
Osmanl Tarih Aratrmalarnda Tarik Defterlerinin nemi ............................................................ - 400 -
lk YANCI .............................................................................................................................................. - 400 -
Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ............................................................................................................. - 400 -
Afganistan'da Yaayan Ouz Trklerinin Boyu zerine Bir Aratrma ..................................... - 408 -
Firoz FAOZ ............................................................................................................................................... - 408 -
Kabil niversitesi- Afganistan ................................................................................................................... - 408 -
Trke renen Yabanc rencilerin Trkeye Maruz Kalma Durumlar ................................... - 409 -
Berker KURT .............................................................................................................................................. - 409 -
Akdeniz niversitesi Trkiye ................................................................................................................... - 409 -
Celal Can AKMAKCI .............................................................................................................................. - 409 -
Blent Ecevit niversitesi- Trkiye ........................................................................................................... - 409 -
Sempozyum Fotoraflar..-420-
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xii
SEMPOZYUM PROGRAMI
II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI
SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU
(20-22 NSAN 2018)
II. INTERNATIONAL WORLD OF TURKS
SYMPOSIUM OF SOCIAL SCIENCES
(APRL 20-22, 2018)
AILI VE KONUMALAR
20 NSAN 2018 CUMA
09:00-10:30
Prof. Dr. Necati DEMR (Trklerin Dnyas Enstits Bakan)
Prof. Dr. Fadl HOCA (Vizyon niversitesi Rektr)
Prof. Kiril BABREEV (Goche Delcev niversitesi Rektr Yardmcs)
Prof. Dr. Aneta DUEVSKA (Kiril ve Metodiy niversitesi )
Prof. Dr. Oktay Ahmed AYBERK (Kiril ve Metodiy niversitesi )
Prof. Dr. Mahmut ELK (Goche Delcev niversitesi)
Prof. Dr. Gyasettin AYTA (Gazi niversitesi)
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xiii
OTURUMLAR
20.04.2018 Cuma
SALON 1
OTURUM 1
Oturum Bakan Prof. Dr. Mahmut ELK
SAAT 10.45-12.15
10.45-11.00 Dr. r. yesi Seluk Krad Koca Makedonya Yrk Trklerinin Giyim Kuamlarna Sosyo-Kltrel Bak
11.00-11.15 Dr. r. yesi Seluk Krad Koca Edebiyat rt. Yldz are
Sesler Dergisinde Trklerle lgili Yaplan almalar ve Bu almalara Dnemsel Bir Bak
11.15-11.30 Dr. r. yesi Zeki Grel Prof. Dr. Mahmut elik
Trk Dnyas Edebiyatlar Ansiklopedisinde Makedonyal Yazar ve airler
11.30-11.45 Dr. r. yesi erife Seher Erol alkan Ar. Gr. Mzeyyen Salam
zbek Halk iirinde ekil ve Trler
11.45-12.00 Dr. r. yesi Songl Erdoan
Ara ve U Szcklerinin Anlam ve Trkedeki Ara ve U Adlar
12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 2
Oturum Bakan Oturum Bakan Prof. Dr. Erol ZTRK
SAAT 14.00-15.30
14.00-14.15 Prof. Dr. Erol ztrk Bolu li Azlarnda Kullanlan Pekitirici Morfemler
14.15-14.30 Do.Dr. Nesrin Gnay Eski Ouz Trkesinde Bir Kiplik aretleyicisi Olarak {-A} Biimbirimi
14.30-14.45 Dr. r. yesi R. Hosseini Baghanam Dr. r. yesi Chidam Chitakoglu
ran`da evirinin Beii: Tebriz
14.45-15.00 Dr. r. yesi G. Ospanova Yabanclara Trke retiminde rtmece: Yunus Emre Enstits Trke retim Seti rnei
15.00-15.15 Dr. Baak Uysal Peyami Safa ve Sezai Karakoun topyas zerine Karlatrmal Bir Deerlendirme
15.15-15.30 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 3
Oturum Bakan Do. Dr. Gl Banu DUMAN
SAAT 15.45-17.15
15.45-16.00 Do. Dr. Gl Banu Duman Do. Dr. Oksana Sorokina
Konstantin Vasilyevi vanovun Narspi Manzum Hikyesindeki Folklorik Unsurlar
16.00-16.15 Dr. r. yesi Eda Tok Divan iirinde Sv Etme Geleneinin zleri
16.15-16.30 Dr. r. yesi Halide Erdak Sohrabi rann Marand ehri ve Yakn evresindeki Evlilik Merasimleri
16.30-16.45 Okt. Furkan Kurt Gvercin Kz Efsanesinde Trk Mitolojik Unsur Olarak Don Deitirme zerine
16.45-17.00 Okt. Dr. Hatice Gler Kutadgu Biligde Cesaret: Memlk Sultan Baybars rnei
17.00-17.15 Deerlendirme - Tartma
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xiv
SALON 2
OTURUM 1
Oturum Bakan Prof. Dr. Gyasettin AYTA
SAAT 10.45-12.15
10.45-11.00 Prof. Dr. Gyasettin AYTA Trklerde rdek
11.00-11.15 Dr. r. yesi Muharrem zden Kaybolmaya Yz Tutan Geleneksel ocuk Oyunlar zerine Bir nceleme
11.15-11.30 Dr. r. yesi Levent Doan Yksek Lis. r. Ceyda Erdin
Trakya Azlarnda Giysi Adlar zerine Bir nceleme
11.30-11.45 Dr. r. yesi Mehmet Gedizli Trke Gramerde Adlandrlmam Szck Trleri
11.45-12.00 Doktorant K.S.Kalybaeva, Doktorant A.O.Tymbolova, Doktorant D.Zh.Ryskulbek
Unts Of Numeratve Phraseologsts in Turkc Languages
12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 2
Oturum Bakan Dr. r. yesi brahim ZBAKIR
SAAT 14.00-15.45
14.00-14.15 Dr. r. yesi brahim zbakr Yade Karann Selam Berlin Adl Romannda Hibrit Kltrel Kimlikler
14.15-14.30 Dr. r. yesi Atilla Jorma lhami Emin ve shak Raidovun Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii
14.30-14.45 Dr. Limko Beyzarovski Yugoslavya-Trk Hesaplarnda Trk Kltrl Mslmanlar
14.45-15.00 Dr. r. yesi Mustafa nder Taassubun Snrlarn Ykan Dnr: bn-i Sina
15.00-15.15 Ar. Gr. Kayhan nan Kazakistanda Yaayan Ahska Trklerinde Trke Dil Ballnn ncelenmesi
15.15-15.30 Ar. Gr. Dr. Smeyye Konuk Genlerin Okuma ve Yazma Alkanlklarndaki Deiimlerin ncelenmesi
15.30-15.45 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 3
Oturum Bakan Prof. Dr. Hamit COKUN
SAAT 15.45-17.15
15.45-16.00 Do. Dr. Abdullah Durakolu Prof. Dr. Hamit Cokun
Varolu Felsefesinin Psikolojik Temas: lm
16.00-16.15 Do. Dr. Abdullah Durakolu Prof. Dr. Hamit Cokun
Oda yks Balamnda Sartre Etiine Eletirel Bir Bak
16.15-16.30 Dr. r. yesi Salim Pilav Dr. r. yesi Bilge Bac Ayranc
Yahya Kemal Beyatlnn Kaybolan ehri: skp
16.30-16.45 Ar. Gr. Erhan Vatansever Dr. r. yesi Sabri Can Sannav
I. Dnya Savanda Bulgaristan Trkleri
16.45-17.00 Dr. ala Atmaca Trke renenlerin Hata Analizi
17.00-17.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 4
Oturum Bakan Prof. Dr. Nesrin KARACA
SAAT 19.00-20.00
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xv
19.00-19.15 Prof. Dr. Nesrin Karaca Dneminin Hatrat Yazarlarnn Tanklnda Yahya Kemal Beyatl Profilinin Grnleri
19.15-19.30 Prof. Dr. Mariya Leontik Osmanl Divan iirindeki Gazeller
19.30-19.45 Dr. r. yesi Mehmet Ertu Yavuz Birmanya ve Orwell
19.45-20.00 Deerlendirme - Tartma
SALON 3 OTURUM 1
Oturum Bakan Prof. Dr. Oya LEVENDOLU NER
SAAT 10.45-12.15
10.45-11.00 Prof. Dr. Oya Levendolu ner Makam Kavram zerine Karlatrmal Bir nceleme: Trkiye ve Azerbaycan rnei
11.00-11.15 Dr. r. yesi Fulya Soylu Baeci Prof. Dr. Oya Levendolu ner
Mevlevlik Geleneinde Mzik ve Kozmoloji likisi
11.15-11.30 Dr. Derya Aca Trk Dnyasnda lk Profesyonel Operann Oluumu ve Estetik Prensipleri
11.30-11.45 Okt. Emre Erdoan Kanun craclnda Hasan Ferit Alnar: Hseyni Taksim rnei
11.45-12.00 Ar. Gr. Ahmet Tolga zdemir Mevlevi Devrinde Edvar- Sad
12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 2
Oturum Bakan r. Gr. Dr. lker EN
SAAT 14.00-15.45
14.00-14.15 r. Gr. Dr. lker en
Yurt Dnda Yaayan Trk ocuklarna Trke retimi in Almanya ve Trkiyede Hazrlanan Ders Kitaplarnn Deerlendirilmesi
14.15-14.30 r. Gr. Dr. lker en Mill Kltr uralar ve Trke Eitimi
14.30-14.45 Dr. r. yesi Kemal Saylan Yksek Lis. r. Yldrm Okatan
Bir Kafkas ehidi Cemal Paann ldrlmesinin Tiflis Basnna Yansmalar
14.45-15.00 Doktorant Ramazan Erylmaz Derin ve Yzey Yaplar Balamnda Trke Dilbilgisi Kategorilerinin Analizi
15.00-15.15 Ar. Gr. Murat Sarba sviredeki Milli Eitim Bakanlna Bal Trk Okullarnda Grev Yapan retmenlerin Yaad Sorunlar ve zm nerileri
15.15-15.30 Ar. Gr.Seyhan Murtezan BRAHM Zorunlu G (Srgn) Kavram Balamnda Tarih ile Roman likisi
15.30-15.45 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 3
Oturum Bakan Do. Dr. Mehmet KARA
SAAT 15.30-17.15
15.45-16.00 Ar. Gr. Dr. Mustafa Uluta Do. Dr. Mehmet Kara
Onuncu Snf rencilerinin Yazl Anlatmlarnn Metinleraraslk Balamnda ncelenmesi: Gazi niversitesi Vakf zel Fen Lisesi rnei
16.00-16.15 Dr. r. yesi Selcen zyurt Uluta Maniheizm nancnn Uygur Toplum ve Devlet Yapsna Etkileri
16.15-16.30 Ar. Gr. Derya Ycel etin Trke retiminde kilemeler
16.30-16.45 Dr. r. yesi Mustafa Said Kymaz Dinlemeye Etki Eden Unsurlar ve Bu Unsurlarn Trke retimine Etkileri: Uluslararas Balkan niversitesi rnei
16.45-17.00 Dr. r. yesi Mustafa Said Kymaz ocuk Edebiyatnda Destan Tr ve Bilgin Adalnn anakkale Destan Adl Eserinde ne kan Temalar
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xvi
17.00-17.15 Deerlendirme - Tartma
SALON 4 OTURUM 1
Oturum Bakan Prof. Dr. Mehmet Nuri GMLEKSZ
SAAT 10.45-12.15
10.45-11.00 Prof. Dr. Mehmet Nuri Gmleksiz Ortaokul rencilerinin renme Anlaylarna likin Grleri
11.00-11.15 Prof. Dr. Mehmet Nuri Gmleksiz Ortaokul rencilerinin Okula Ballk Durumlarna likin Grleri
11.15-11.30 Dr. r. yesi Birsen Serhatlolu Okul ncesi retmen Adaylarnn Yaplandrmac Yaklama likin Alglar
11.30-11.45 Dr. r. yesi Birsen Serhatlolu Dr. r. yesi hsan Serhatlolu
Tp Fakltesi rencilerinin Akademik Motivasyon Alglarnn Belirlenmesi
11.45-12.00 Dr. r. yesi mmhan ner Sosyal Bilgiler retmen Adaylarnn Corafya Okuryazarlna likin Grleri
12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 2
Oturum Bakan Dr. r. yesi mit EKER
SAAT 14.00-15.30
14.00-14.15 Dr. r. yesi. Salih Glerer r. Gr Nimet Glerer
Szl Kltrden Yazl Kltre Saltknme
14.15-14.30 Dr. r. yesi Salih Glerer Doktorant Alpay Orman ahin
Yabanc Dil Olarak Trke retiminde Karlalan Sorunlar-skp rnei
14.30-14.45 Dr. r. yesi mit Eker aatay Trkesiyle Yazlm Bir Risale: Drt mam (Dil ncelemesi- evriyaz-Trkiye Trkesine Aktarm)
14.45-15.00 Doktorant Mustafa Latif Emek Trkiyedeki eker Fabrikalarnn ktisadi Kalknmaya Etkileri
15.00-15.15 Do. Dr. Osman Emin Phd Cant. Havva aban
ok Kltrl Toplum ve Kltrel Psikoloji
15.15-15.30 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 3
Oturum Bakan Do. Dr. Osman Kubilay GL
SAAT 15.45-17.15
15.45-16.00 Dr. r. yesi zkan Aydodu Trkenin slamiyet ncesi Dnemlerinde Yabanclara Trke retimi
16.00-16.15 Dr. r. yesi zkan Aydodu ecere-i Terkime (St. Petersburg Nshas)nin Dil ve slup zellikleri
16.15-16.30 Dr. r. yesi Ebru Bozpolat Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Tez Aamasnda Karlatklar Sorunlara likin Grleri
16.30-16.45 Do. Dr. Osman Kubilay Gl Maarif Salnamelerine Gre 19. Yzyl Sonunda skpte Eitim
16.45-17.00 r. Gr. Dr. lk Yanc 60 Numaral Sivas eriye Sicilene Gre (H. 1312-1314 /M. 1895-1897) Kadnn Toplumsal Hayattaki Yeri
17.00-17.15 Deerlendirme - Tartma
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
xvii
SALON 5
OTURUM 1
Oturum Bakan Prof. Dr. Necati DEMR
SAAT 10.45-12.15
10.45-11.00 Prof. Dr. Necati Demir Topkap Saray Mzesinde Bulunan Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk Kltr Tarihi Asndan nemi
11.00-11.15 Dr. r. yesi Berker Kurt Eski ve Yeni Trke Ders Kitaplarnn ekil, Tr ve Okunabilirlik Dzeyleri zerine Bir Karlatrma
11.15-11.30 Dr. r. yesi Ebru Bozpolat Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Yksek Lisans Eitimine likin Grleri
11.30-11.45 Dr. r. yesi Celal Can akmakc Trkiye ve Almanyada Ana Dili retmeni Yetitirme Srecinde Verilen Okul Deneyimi ve retmenlik Uygulamas Derslerinin Karlatrlmas
11.45-12.00 Dr. r. yesi Esra Nur Tiryaki stanbul Yabanclara Trke Ders Kitab (B1-B2 Seviyesi) Yazma Etkinlikleri zerine Bir Deerlendirme
12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 2
Oturum Bakan Do. Dr. Osman Kubilay GL
SAAT 14.00-15.30
14.00-14.15 Do. Dr. Osman Kubilay Gl Osmanldan Cumhuriyete Aydn Bir Kadn Portresi: Rebia Baoku
14.15-14.30 Doktorant Firoz Faozi Afganistan'da Yaayan Ouz Trklerinin Boyu zerine Bir Aratrma
14.30-14.45 r. Gr. Dr. lk Yanc Osmanl Tarih Aratrmalarnda Tarik Defterlerinin nemi
14.45-15.00 Dr. r. yesi Berker Kurt Dr. r. yesi Celal Can akmakc
Trke renen Yabanc rencilerin Trkeye Maruz Kalma Durumlar
15.00-15.15 r. Gr. Ahmet Ayta zmir Tirede Hasrclk ve Bir Usta: Aye Narin
15.15-15.30 Deerlendirme - Tartma
OTURUM 3
Oturum Bakan Dr. r. yesi Onur TAYDA
SAAT 15.30-16.30
15.30-15.45 Dr. r. yesi Onur Tayda Do. Dr. Enderhan Karako
deoloji, Dil ve Sylemin Sinemada tekiletirme Balamnda Kullanm: Gran Torino rnei
15.45-16.00 Dr. r. yesi Onur Tayda
Altn iein Laneti Filminin ktidar ve Sylem Analizi Balamnda ncelenmesi
16.00-16.15 Doktorant K.S.Kalybaeva, Doktorant A.O.Tymbolova, Doktorant D.Zh.Ryskulbek
Unts of Numeratve Phraseologsts in Turkc Languages
16.15-16.30 Dr. r. yesi Esra Nur Tiryaki Suriyeli rencilerin Bilgilendirici Metinlerinde Badaklk geleri
16.30-16.45 Deerlendirme - Tartma
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
1
II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI
SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU
(20-22 NSAN 2018)
II. INTERNATIONAL WORLD OF TURKS
SYMPOSIUM OF SOCIAL SCIENCES
(APRL 20-22, 2018)
BLDR METNLER
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
2
Topkap Saray Mzesinde Bulunan
Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk
Kltr Tarihi Asndan nemi
Necati DEMR1
Gazi niversitesi -Trkiye
Giri
Ouzlar Destanndan kastedilen eser, Topkap Saray Revan 1391 numarada kaytl bir Tevarih-i l-i
Selu adl el yazma eserin kapandan sonra yer alan bo sayfalara yazlm sayfalk manzum
mensur bir metindir2. Tek nshas tespit edilmitir. Yazar ve yazl tarihi belli deildir. Belli olmayan
ve bilinmeyen konularn banda ise bu metnin kayna gelmektedir. Metin Dede Korkut
Destanndaki manzumelere benzemekte ve Dede Korkut Destannda ad geen kahramanlardan
bahsetmektedir. Fakat oradan alnm deildir. Bu hliyle bu metin, Dede Korkut Destannn da
kaynaklar arasnda saylmaktadr.
Metin, Ouza (Ouz Trklne) dua ve vg ile balamaktadr. Bir blm ise Osmanloullarna
vg ve duadr. Sonraki blmde Dede Korkuta ve ozanlara vg ve dua bulunmaktadr. Yazar daha
sonra Salur Kazan, Kara Gne, Afrasiyap olu Alp Uruz Beg, Yar olu Yazr Kondan, Ucan olu
Emen Bey, , Etlere olu Atil Alp, Urulmu Han, Bay Bora olu Beg Beyrek Yigit, Kanl Koca Olu
Kan Tural Bey, Toku Koca olu Turul Sultan, Kyan Selukolu Deli Dndar Beg, Alp Rstem,
Ensi Koca Olu Ok Kozan Beg iin ayr ayr vg ve dua sylemitir.
Bu eserde Dede Korkut Destannda ve Ouznamede geen isimlere de rastlanmaktadr: Selim olu
Karaman, Uralm Han, Etlere olu Atil Alp, Yarn olu Yazr, Yazr, Ensi ol Ok Kozan
bunlardan bazlardr.
Dede Korkut Destannda Kazan olu Uruz Bey, bu manzumede Afrasiyap olu Alp Uruz Bey olarak
gemektedir. Her iki manzumede Uruz Beyin zellikleri anlatlmaktadr ve zellikler birbirine ok
benzemektedir.
Dede Korkut Destannda Yarn olu lalm adl bir kiiden bahsedilmektedir. Bu manzumede ad
geen Yarn olu Yazr, lalmn kardei olmaldr.
Dede Korkut Destannda ad geen Bgdz Emen, bu manzumede Ucan olu Emen Bey olarak
gemektedir.
Adn doru okuyup okuyamadmzdan emin olmadmz tlere ol Etil Alp,Dede Korkut
Destannda gememektedir. Ancak bu kiiyi tantmak zere sylenen szlerin benzeri Dede Korkut
Destannda Eylk Koca olu Alp Eren ve Eylk Koca olu Dlek Evren iin sylenmitir3.
1Prof. Dr.,necatidemir522@gmail.com
2 Fahrettin Krzol, bu yazmay Topkap Ouznamesi bal ile incelemitir (Krzol M. Fahrettin, Dede - Korkut Ouznameleri, Ankara
2000). Tufan Gndz Ouz Kaan Destan adl almasnn sonunda ek olarak metnin Trkiye Trkesine aktarlm biimini vermitir (Tufan Gndz, OuzKaan Destan, stanbul 2016, s. 157-166).
3Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113, 201.
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
3
Dede Korkut Destannda Tepegz ldren Basattr. Bu manzumede ise Tepegz ldren kii
yle tantlmaktr: Yedi yl Elburza sefer lan, aydb dnen, yan Busat arda ann alan, t
Tepegzi ldrp aln Ouzda ad koyan Urlm n.
Manzumede anl oca ol an uralu yle tantlmtr: aln Ouz ellerinden kalkup dirilen,
r yigidin yanna alan, anlu kfir ellerine aan, aynar aar al rmalarn geen, arbl ellere
fil den, Arslan-la boasn burasn greisin ldren, Otuz ouz yigidn ann alan, Adlu
Ouzda ad koyan, Saru donlu Selcen adn alan anl oca ol an uralu Buradaki bilgilerin
Dede Korkut Destannda yer alan bilgilerle benzerlik gsterdii hemen dikkat ekmektedir.
Eserde Dumrul ad yerine Turulun gemesi Dumrul adn tartmal hle getirmitir: Selim ol
araman sevp Tar yaradan, Ulu suln buda, Altun kpr yapan, Azril-ile sava lan,
alum salum don giyen, aar atn oynadan, oku oca ol orul Suln. oku oca ol
orul Sulnn kpr yapan ve Azrail ile sava yapan kii olmas aslnda btn tereddtleri ortadan
kaldrmaktadr.
Dede Korkut Destannda ad gemeyen ve yeni tandmz kiilerden birisi Esi oca ol O
ozandr.Onunla ilgili metinde Ucan olu Emen Beyin adnn gemesi, ilgi
ekicidir.ManzumedeEsi oca ol O ozan yle tantlmaktadr: Beili bede ann alan,
al Ouzda ad oyan, ara bana olanlunda yan, Ucan ol Emen Begden cin alan Esi
oca ol O ozan.
Bu metin daha nce Zeki Velid Togan tarafndan tespit edilmi, Trk Tarih, Arkelogiya ve Etnografya
Dergisinin 2. saysnda yaymlanmtr1. Daha sonra Bahaeddin gel metni ksaca deerlendirmitir2.
Abdullah BakrYazczade Ali, Tevr-i l-i Selu [Seluklu Tarihi]adl eserini hazrlarken bu metni
eserinin son ksmna ek metin olarak vermitir3 Tufan Gndz ise Ouz Kaan Destan adl
almasnn sonunda ek olarak metnin Trkiye Trkesine aktarlm biimini vermitir4.
OUZLAR DESTANI5
METN
(1) Gn ous ge yirden opan Ouz,
Gmi gkl ban evl brghlu Ouz,
Ar suya yayaduda bdestl Ouz,
Aln yer oyduda namzlu Ouz, (2)
Bir Tary bilp urunc ar dn serveri
Muammedn-Neb dilde ydlu Ouz,
Ala al, orun dekl Ouz,
abas altnlu, kerdikl Ouz,
zlar ymatlu, (3) yigitleri mrvvetl Ouz,
ocalar atl rmetl Ouz,
Ggslce ara talar yayalu Ouz,
utluca ag sallaru lalu Ouz, (4)
anlu kfir ellerinden arc alan Ouz,
arc vermeyeni ran Ouz,
Ggslce grkl yaylalar aa ylda bulup sren Ouz,
1 Zeki Velidi Togan, Trk Tarih, Arkelogiya ve Etnografya Dergisi, S. 2. 2 Bahaeddin gel, Dede Korku Kitabnn Eski ve Yazl Kaynaklar Hakknda (Topkap Sarayndaki Ouz Destan Paralar ile
Karlatrma), TDAY Belleten 1988, s. 113-128. 3 Abdullah Bakr, Yazczade Ali, Tevr-i l-i Selu [Seluklu Tarihi] , (Hz. Abdullah Bakr), stanbul 2009, s. 93-98. 4 Tufan Gndz, OuzKaan Destan, stanbul 2016, s. 157-166. 5 Tevr-i l-i Selu (stanbul Topkap nshas, Revan 1391, (n kapaktan, asl metnin balad yere kadar sonradan eklenen/
yazlan metin).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
4
Evin barn oda uran Ouz, (5)
Aa oyun yanlu Ouz,
A uzun, al erdgi bintl Ouz,
Aa adr analu uzun, ulu begler ynalu, devletl Ouz,
Bayndur n ilenl (6) Ouz,
Ula Salur azan beglerbegil Ouz,
Emr Sleymn uurlu, Ouzlu Dede orkut bilgl Ouz,
Ucan (7) Da Ouz, beglerbegil Ouz; (8) Yarcu Allh olsun, Yalavacu Muammed olsun.
oar gn oac,
avuu gn yatus,
Grkl ev aydn,
oaldan devletl,
Ulaludan sadetl, (9)
Ulu suln buda,
z nu orun,
ara bulut rkni,
ara Tau aplan,
ara ahin yavrus,
ar Sazu arslan, (10)
aytabnu buras,
Dede orkut biligl
Salr KazanSadetl,
Emr Sleymn uurlu,
Bayndur n devletl,
Ya grse yardmlu,
dmen (11) grse durumlu,
Trkistnu diregi,
Tl uu yavrus,
Ulu begler yna,
Aa adr anal,
Ala al orunl,
Aa oyun yanl, (12)
Yalu gelse onatan,
Acn gelse oyuran,
An basup dizin kren,
Dvn durduran,
Glnn gcin sran, (13)
Gsze mdn viren,
anlu kfir ellerine an aanduran,
arabalarn bulu iden,
Olanclarn aladan,
avularn kaldadan, (14)
Olanclarn alatmayan,
avularn balatmayan,
Nkslarn alurmayan,
Osmn ol, (15)
Altuda a boz atu bdremesn,
olamalu bekit donu sklmesn,
Aln bata und au yorulmasun, (16)
aya keser gk lcu kedilmesn,
siirl at yayu yaslmasun,
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
5
yelekl ayn ou dmene or varsun, (17)
Yazlu gelen ofralaru drilmesn,
aynadlan azanlaru soulmasn,
Ay altnda yriyen dman Allh ursun,
Gn altnda (18) yryen dman gn yandursun,
Sanduul balanma a ergrsn,
Ava varan yigitler avlu gelsn,
Ana varan (19) ullaru orunlu gelsn,
Aayld a bulun srp bsl gelsn,
Alum alayn olsun,
Dutduun iler olay (20) gelsn,
Yarcu Allh, Yalavacu Muammed olsun,
Dede orut biligl, yidi bilsin versn,
Emr Sleymn ulurlu, yidi uurn versn, (21)
Salr azan sadetl yidi sadetin versn,
Bayndur n devletl, y,di devletin versn,
Alp Uruz -yidi (22) virsn,
By anlu Bgdz Emen heybetl, yidi heybetin versn, (23)
Ucu ulalsun, yanu yaylsun,
Saa yaman nanlar ot gibi zlsn, Toprak gibi savrulsun,
Dmen baak, (24) baan eek yesn,
Eegin da urd yesn,
Dursun dnsn buu kile aru degirmene iletsn,
Degirmeni bozu olsun, (25)
gemi bulsun,
Etmegin oynna oyup yola gitsn,
yolda eletp dmi bulsun1. [2] (1)
Yir inden yimegin ylan bilr,
Brl yonca dadn borsu bilr,
Yidi dere osn dilk bilr,
uvldz ymetin nevgeri bilr,
Ar (2) yk hengini atr bilr,
Yidi yollar ayrmn deve bilr,
Er arn er yiynisin eren bilr,
ara baa ar gelse beyni bilr,
Ge yirler (3) otlan giyik bilr,
Datl suyu dadn ulan bilr,
Er nkesin er cmerdin ozan bilr2.
aru yatan albi seri (4) ara alar aup gelen ozan olsun,
ayna aan al rmalar gep gelen ozan olsun,
1 Manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Yirl kara talarun yklmasun. Klgele kaba aacun kesilmesn kamn akan grkl
suyun kurmasun, kanatlarun ular krlmasun, apar-iken a boz atun bdrimesn, alanda kara polat z klcun gedilmesn, drtir-
iken ala gndern ufanmasun, a perekl anan yiri behit olsun, a sakallu baban yiri uma olsun, Hak yanduran raun yana tursun,
kadir Tanr seni namerde muhtac eylemesn hanum hey. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 93-94).
2 Manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Dede Korkut bir dah oylam, grelmhanum ne oylam: Gitdkde yirn otlaklarn
geyik bilr.Ggez yirler emenlerin kullan bilr. Ayru ayru yollar izin deve bilr.Yidi dere kohularn dilk bilr. Dn-ile karvan kdgin
turgaybilr. Oul kimden oldun ana bilr. Ern arn yiynisin at bilr. At ykler zahmetin katr bilr. Ne yirde szlar var-ise eken bilr.
Gafil baun arsn beyni bilr. Kola kopuz gtrp ilden ile bigden bige ozan gezer. Er cmerdin er nkesin ozan bilr. leynzde alup
aydan ozan olsun. Azupgelen kazay Tanr avsun hanum hey. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 75).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
6
azl atuza binp (5) aftan donuuz geyen ozan olsun,
Ar a altun a aauz alan ozan olsun. (6)
Sarp ir duma donlu salum solum don geyen,
our atn oynaldan,
Ya grse yardmlu, dmn grse durumlu, Trkistanu (7) diregi, tl uu yavrus, anlu kfir
illerinden ulu orsna ad ardan,
Aairn eglik alup alan, grkl yzl gzel (8) zlarn olanlarn buluduran,
anlu kfir illerine an kaanduran,
ara balarn bulu iden,
Olancklarn aladuran,
tlerin (9) uluduran,
Tavularn ldaduran
Ula ol Salur azan Beg1
ara a armaduda kl eyleyen,
aa (10) aa buusndan duman ken,
ara dere aznda Kadir viren,
ara yiri kertp beik lan,
ara bura derisinden bartla (11) dzen,
Alt ay nerkid irnda dutsa olan
azan Beg arda ara Gne Beg2.
osan deriden krk olsa (12) opun rtmeyen,
ouz deriden ebklh olsa tlgin rtmeyen,
osan oyun dovaluk on koyun ynlk yitmeyen, (13)
ouz yaar congn silkp atan,
ynanda ggde tutan,
At ban yalamayup bir kez yudan
Afrsiyb ol(14)Alp Uruz Beg3.
ol deve getrmezdi anu yayn,
oa burda eglenmezdi anu o
Yarn ol Yazr(15)ondan4.
Byn esesinde kez dgen,
aduda armna an aanduran,
ara gzi ann dnen (16) yer evreni ylan,
demler evreni
Ucan ol EmenBeg1.
1 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: tl kuun yavruso, Beze mskin umudAmt suynn arslan, Karaugun kaplan
Konur atun iyesi, Han Uruzun aas Bayndr Hanun gyegsi, Kaln Ouzun devleti, Kalm yigit arkas Salur Kazan(Muharrem
Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 95).
2 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Kara Dere aznda Kadir viren Kara bua derisinden biignn yapu olan, Ac
tutanda kara ta kl eyleyen, Kara bygn yidi yirden ensesinde den, Kazan karda Kara Gne (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab
I, Ankara 1989, s. 174). 3 Dede Korkut Destannda Kazan olu Uruz Bey. Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Altm e dersinden krk
eylesetopuklarn rtmeyen, Alt ge derisinden klah itse kulalarn rmeyen, Kol bud harana uzun baldrlr ince Kazan Bgn tays at
azlu Uruz Koca . (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113).
4 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Koa burta kayn okn elenmeyenYarn ol l-Am(Muharrem Ergin,
Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 201).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
7
Demrapu derbendin depp yan,
osan ouz kalanu (17) kilidin alan,
aru Sandal zna nik lan,
Alnmadu ierlerden arc alan,
Yaslmadu demeni yasan,
Kr kfir (18) ellerin basan
tlere olEtil Alp2
Yedi yl Elburza sefer lan,
aydb dnen,
yan Busat arda ann alan, (19)
t Depegzi ldrp aln Ouzda ad koyan
Urlm n.
Ban irndan parlayup uan,
Alt batman (20) som demri ayanda ran,
Apl apl yriyende boayn,
Zevil zevil zevleyende ylanlayn,
On alt yl Bayburt (21) irnda dutsalu eken,
Baldr uzun Baldraddan an alan,
Yce yirden alak yire gz gzeden
BayBora ol(22) Beg Beriy [Beyrek(?)] Yigit3.
aln Ouz ellerinden kalkup dirilen,
r yigidin yanna alan,
anlu kfir ellerine aan, (23)
aynar aar al rmalarn geen,
arbl ellere fil den,
Arslan-la boasn burasn greisin ldren,
Otuz (24) ouz yigidn ann alan,
Adlu Ouzda ad koyan,
Saru donlu Selcen adn alan
anl oca ol an uralu. [3] (1)
Selim ol araman sevp Tar yaradan,
Ulu suln buda, altun kpr yapan,
Azril-ile sava lan,
alum salum don giyen,
aar atn oynadan (2)
oku oca ol orul Suln.
1 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Varuban Peygambern yzini gren, Gelbeni Ouzda sahabesi olan Ac
tutanda byklarndan kan kan, By kanlu Bgdz emen (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113). 2 Adn doru okuyup okuyamadmzdan emin olmadmz tlere olEtilAlp,Dede Korkut Destannda gememektedir. Ancak bu
kiiyi tantmak zere sylenen szlerin benzeri Dede Korkut Destannda Eylk Koca olu Alp Eren ve Eylk Koca olu Dlek Evren in
sylenmitir: Bu manzumenin Dede Korkut Destannda (Eylk Koca olu Alp Eren iin sylenen) benzeri: Kafirleri it ardnda bragup
horlayan, lden kup Aygr Gzler Suyndan at yzdren Elli yidi kalanun kildin alan, A Melik eme kzna nikah iden Sof Sandal Melike
kan kusduran Krk cbbe brinp otuz yidi kala biginn mahbub kzlarn alup bir bir boynn kuan yzinde,, tutagnda pen Eylk Koca
olu Alp Eren (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113). Bu manzumenin Dede Korkut Destannda (Eylk Koca
olu Dlek Evren iin sylenen) benzeri:Aygr Gzler Suyndan at yzdiren, Elli yidi kalanun kilidin alan Eylik Koca ogl Dlek Evren
(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 201). 3 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Parasarun Bayburd Hisarndan parlayp uan, Ap alaca gerdeine kar gelen,
Yedi kn umud, Kaln Ouz imrencesi Kanzn Begn inag Boz aygrlu Beyrek (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s.
113).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
8
Dum edigi duma donlu,
Drt bi er serveri,
azan Beg arbluda yolda
yan Selik ol Del Dundar Beg1. (3)
ara au urd,
ara aya aplan,
ara ahin yavrus,
arau donl atn erinden Alp Rstem2.
Beili bede ann alan,
al Ouzda ad oyan (4)
ara bana olanlunda yan,
Ucan ol Emen Begden cin alan
Esi oca ol O ozan3.
Sar Sazda ulalan4,
ar arslan sdin emen, (5)
azda bymi saz delsi,
Gn gnden yeg olsun,
Dn dnden yeg olsun,
Dem demden yeg olsun,
Nefes gekn olsun,
lcu keskin (6) olsun,
r yoldau olsun.
uba uba tulaladum,
Er bualdurudum, pukunumda ben azan5,
aynar akar deizdm,
Er bualdurdum, cngmde ben azan, (7)
aytbanu barasydum,
Er bualdurdum, Kkredkde kat kapan abrar arslan-dum ben azan,
avdan er bualdur-dum,
Araduda Saru azda arslan (8) er bualdur-dum,
oraduda ara bulud rkni-y-idn,
aradeizden su alup yere brn atar-dum ben azan,
aracuu Clban andan kfir ta uursa (9)
aba uylun dutan ben azan-dum.
arau donlu tarn ya erse,
1 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Demr Kapu Dervendindeki Demr Kapuy depp geen, Altm tutam ala
gnderinn unda er bgrden Kyan Selk ol Deli Dndar .. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 112). 2 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Kalkubeni yirinden tur gelen, ki karde bebein ldrp zelil gezenDzen ol
Alp Rstem(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 242). 3 Ok ozan, Dede Korkut Destannda ad gemeyen bu ahsn bilinen ad O ozandr. Ad Yetim Kozan, Ana-Koca olu Oku
Kozan olarak da gemektedir. Bkdiz Aman okuyla vurduu iin ad oku kozan olarak kalmtr (Geni bilgi iin Krzolu M. Fahrettin,
Dede Korkut Ouznameleri, Ankara 2000, s.10). 4 Bu manzume, metnin sonuna kadar Salur Kazan iin yazlm bir destan parasdr. 5 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Ak kayann kaplannn erkeinde bir kkm var, Ak sazn arslannda bir kkm
var. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 238).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
9
anlu suya lavuzlu eden ben azan-dum,
alb seri ara dau alnda aplnu (10) ara Derbendde kr dmen gelse yine aydup ol
dmene den giren ben azan-dum,
at yaylar ndurup elde kaba oyan ben azan-dum,
ayn (11) olar atup yelek oyan elde ben azan-dum1,
Bi eren grdgmde ben azan, by burdum,
De bi eren grdgmde ben azan; (12) busanmadum,
On bi eren grdgmde oyunum demedm,
Yigirmi bi eren grdgmde yernmedm,
Otuz bi eren grdgmde utanmadum,
r bi eren (13) grdgmde pnmadum,
Elli bi eren grdgmde el vermedn,
Altm bi eren grdgmde alpm demedm,
Yetmi bi eren grdgmde yelemedm,
Seksen bi (14) eren grdgmde seksenmedm,
osan bi eren grdgmde olanmadum,
Yz bi eren grdgmde ben azan yz dndrmedm2.
ara o our (15) atu olann at ekdm,
adan girdm soldan dum,
oldan girdm sadan dum,
Ar dnl grkl Muammedi yda getrdm, (16)
Allhu inyeti Muammedin muciztndan ol yay anda basdum,
Alpm begim demedm.
Bu dnde gnme, gnmez a beglerm, gnrse yer gnsn3
1 Manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Yksek yksek kara tadan ta yuvarlansa, Kaba kem uyluum karu tutan Kazan
er-idm, Firavun iler ykleyp yirden ksa,Kaba kem-ile perinklan Kazan er-idm, Kaba kaba bigler ogl gavga klsa, Kamalup
tindren Kazan er-idim, Yce talar tumantursa, Kara pusark del kopsa, Kara koumun kulagrinmez olsa, Kayr eren kulauzsuz yol
yanlsa, Kulauzsuzyol baaran Kazan er-idm. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).
2 Manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Bin bin erden ya grdm-ise ynm didm, Yigirmi bin er ya grdm-ise
yylamadm,Otuz bin er yag grdm-ise ona saydum, Krk bin er yag grdm-ise kya bakdum, Ellibin er grdm-ise el virmedm,Altm
bin er grdm-ise aytmadm, Seksen bin er grdm-ise segsenmedm, Toksan bin ya grdm-ise tonatmadum, Yz bin er grdm-ise
yzm dnmedm, (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).
3 Son manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Yzi dnmez klcum ele aldum, Muhammedn dini kna kl urdum, A
meydanda yumr ba topa kesdm, gnen erleri ho grmezdm, Men yer yznde adam gmezin, Bir adam getrn bineyim, sizi
geyim (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236, 276). Yzi dnmez klcum ele aldum, Muhammedn dini ikna
kl urdum, A meydanda yumr ba topa kedm, Anda dah erem bigem diy ginmedm, ginen erenleri ho grmedm, Elne girmi
iken mere kafir ldr meni, Kara klcun sal boynuma kes baum, Klucundan aparum yok, Kendi aum kendi kkm smaum yok.
(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
10
OUZLAR DESTANI
[TIPKIBASIM]
1
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
11
2
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
12
3
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
13
lhami Emin ve shak Raidovun
Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii Attila JOMRA1
Ardahan niversitesi -Trkiye
Giri
Karadenizin hem kuzeyinden hem gneyinden Dou Avrupaya yzyllarca sren gler
olmutur. Kuzey yolu ile beinci yzyldan itibaren Our, Bulgar, Peenek, Ouz ve Kuman Kpak
Trkleri, gney yolu ile ise onnc yzyldan itibaren balca Ouz Trkleri gelip yerlemitir.
Dou Avrupada ilkin Ourlarn siyasi oluumlar olmu; Karadeniz kuzeyindeki Byk Bulgaristan
Hazarlarn basksyla dalnca iki Bulgar devleti kurulmutu, dil Bulgar ve Tuna Bulgar devletleri;
Mool istilas btn oluumlar altst etmi olsa da bu iki Bulgar oluumu arasndaki paralellik Mool
istilas dneminde de grlr, ikisine ok sayda Kuman Kpak snmt. Bylelikle ada
Tatarlarn, Kuman Kpaklarn Bulgarlar, dillerini dhil, zmseme srecinin sonucu ortaya
ktklar sylenebilir. Kuman Kpaklar dil Bulgarlar zmsemiti; Tuna Bulgar devletinde de
benzer durum olmutu. Ourlardan sonra biri birinin ardnca Balkanlara Peenek, Ouz ve Kuman
Kpak Trkleri akn etmi; nihayet Kumanlar toplu halde Moollardan kap kitleler halinde
Balkanlarn eitli blgelerine yerleti. Osmanlnn Rumelide ksa zamanda kklemesinin en nemli
faktr bu olmutur. Yalnzca Mool istilasnn nemli miktarda Trk Anadolu ve rana iterek farkl
bir etki yaptni sylenebilir, yoksa Orta Asyadan baka yerlere ok byk kitlelerin hareket ettiini
dnme imkn yoktur. Ardnda mutlak siyasi gelimeler olmakla birlikte, Orta Asyann darya
nfus ihracnn ncelikli sebebi kukusuz hayat alanlarnn daralmas idi. Bunu nfusun art
dolaysyla hane bana otlak alannn azalmas olarak zetleyebiliriz. Bat bozkrlarna, Avrupaya
gelen gerlerin nfusu daima az olmutur. ok geni bir alanda yaayan Atrak ve ulusunun
Grcistanda kendilerine verilen araziye svermeleri, btn Peenek kitlesinin Balkan dalar ile
Tuna arasnda kalan kk blgede yerlilerden arta kalan topraklara yerletirilmesi, Kten han
ynetimindeki Kumanlara Macaristan ortasndaki kral has blgesinin verilmesi ve kimsenin dar
tamamas gibi gerekler buna iaret eder. Bununla birlikte ondokuzuncu yzylda bugnk
Bulgaristann yarsndan ounun, Dobruca blgesinin tamamna yaknnn Trk nfustan olumasn
ok allm ve bktrm Anadoludan Balkanlara Yrk glerine balamann demografik bir
aklamas olamaz.
Kagarl Mahmut Kpaklardan ve kimi dil zelliklerinden sz ederken onlar sk sk Ouzlarla
birlikte anar. Dou Trk bengtalarnda Irt boyu Kimek-Kpak boybirliinden sz edilmeyiini
A.B. Ercilasun Dou [Gk] Trklerinin kendilerinin Kpak oluuna balar. Onlar kendilerinden
Kpak olarak deil Trk olarak sz etmilerdir ve Trk kavramn Ouzlar da iine alacak
biimde daha geni bir anlamda kullanmlardr. Kimek asll Bayndrlar ile Bayatlar ve birka boy
daha Gney Sibirya kuandan gelmi ekirdek Ouz topluluunu oluturmu olmaldr. Esas
Ouzlar Trgiler deildi; Trgi boylar ekirdek Ouz topluluuna katlarak ortadan kalkmlar ve
Ouzluun bymesine sebep olmulardr. Aral glnn kuzeyi ve Sirderya blgesi Ouzlar, 11.
yzyldan itibaren dalgalar hlinde bir yandan Karadeniz kuzeyi bozkrlar, bir yandan da Harezm,
Horasan, Azerbaycan ve Anadolu zerinden Orta Avrupa'ya dein uzanmlardr. Balangta Ouz
1Dr. retim yesi, atillajorma@gmail.com
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
14
kelimesiyle eanlaml olmayan Trkmen kelimesi zamanla daha ok tutulmaya, dolaysyla bir kimlik
olarak yaylmaya balad; Ouzlarn torunlarnn yaad yerlerde batya doru gidildiinde ise Trk
kelimesi ne kt. Soy havuzu bakmndan Trkmen ile Trk ayran kayda deer hibir farkllk
bulunmamasna ramen, kader bu ekilde tecelli etti. Her ikisi de Ouz asll olmayan Trk unsurlar,
hatta Trk d unsurlar iine alarak byd ve yayld. 10. yzylda Mslman olan Ouzlara 11.
yzyldan balayarak Trkmen denilmeye balanmt. 13. ve 14. asrlarda Ouz etnik ad yerini
tamamen Trkmen szne brakmt. Bu asrlarda hem Trkistandaki hem Azerbaycan ve
Anadoludaki Ouzlardan artk Trkmen diye bahsediliyordu. Ouz ad sadece destani rivayetlerde
kalmt. Trkmen etnik ad Trkmenistan blgesinde bugne dek kesintiye uramadan devam etti.
Azerbaycan ve Anadoluda ise genel ad Trk, nce yerleik olanlarn ad olarak kullanlrken sonra
yaygn hle geldi. Yerleiklere Trk denirken konarger hayat tarzn devam ettirenlere Trkmen
denilmeye devam ediyordu. Beylikler ve Osmanl devirlerinde uzun asrlar konargerlerin nfusu ok
fazla olmutur. Anadoluda 19. asrda bile nemli miktarda konarger vard. Onlar da yerletike
Trkmen ad yerine Trk adn alyorlard. Ancak son asrlarda yerleenler iin Trkmen ad
gnmzde de korunmaktadr. Anadolunun orta, bat ve zellikle gney blgelerinde Trkmen ad
verilen gruplar, adacklar hlinde yaamaya devam ediyorlar. el, Adana, Osmaniye, Hatay
izgisinden gney-douya uzanan Trkmen adacklar, Trkiyenin gney snrn aarak Suriye ve
Irakta devam etmektedir. Dou Anadoluda da adacklar hlinde Trkmen gruplar vardr.
Konargerlii srdren topluluklar ise yeni bir ad almlardr: Yrk.
Trkiye tarihi Seluklularla balar. Trkiye devleti 1040ta Horasanda Seluklu Turul Bein
padiahl ile kurulmu, sonra byyerek dier birok topraklarla birlikte Anadolu topraklarn da
kendisine katmtr. Bu devlet, zerinde kurulmu olduu topraklar yitirmi, kuruluundan sonra
fethettii yerlerde tutunabilmitir. Trkiyede onbeinci yzylda, hanedanclk zihniyetini yanstsa da
yine de belirli bir tarih grnn olduu sylenebilir; Trk tarihinin eski alar diye Ouz Handan
szedilir ve sonra Seluklu tarihi ksaca anlatlarak Osmanllara geilirdi. teki beyliklerden zellikle
bunlarn byk olanlarndan Trkiyenin bir blmnn meru hkmetleri olarak bahsedilir, beyler
sayg ile anlrd. Beyliklerinin gayrmeru saylmas hakkndaki telkki Fatihten sonra balamtr.
Bylece eski tarihiler, Osmanllar stn tutmakla beraber, Trk tarihini bir btn olarak gzden
geirirlerdi. Nihal Atsza gre Trkiye tarihinden Seluklular, beylikler ve Osmanllar diye
szedilmektedir. Atsz, bu konuda Seluklu, lhanl, beylikler ve Osmanl hkimiyetlerinin szkonusu
olabileceini ileri sryor. Kendisi, lhanllar yabanc ve hatt dman sayan Anadolcu zihniyete
gre, bu snflandrmann byk itirazlara urayaca bilincinde olduunu da belirtir. Atszn
snflandrmas tarih bilimi asndan tutarldr. 1243de Moollar Seluklular yenip, otoritesi olmayan
kukla bir hanedan gibi brakmt. ok saydaki beyliklerden biri, bata en nemlilerden de olmayan
Osmanl beylii 1299 gibi itibari bir tarih olarak tarihilerce dierlerinden stn klnmtr. Tarihleri
daha sonraki tarihilerce dierlerinden stn gsterilmitir. Bylelikle bozulmam bir sreklilik
gsterilmi olur. Hanedanclk zihniyetine gre hanedan kutsal bir varlk saylmakta, dmesiyle de
devletin yok olduu dncesi domutur. Ancak hanedanln demokrasilerde seimle i bana gelen
hkmetlerin dmesinden farkl bir olay deildir.
Osmanlnn beylikler arasndaki ayrcal Bizansn yanbanda olmalar ve Tatar basksnn da
etkisiyle Avrupada Mool etkisinden uzakta gelimesi olmutur. Nihayet son Tatar (Timur) saldrs
da Osmanlnn Avrupa imparatorluu konumunu glendirmi oldu. Bin yldan beri Balkanlarn ve
Orta Dou'nun en byk siyasi gc olan Dou Roma ykldktan sonra yerini Osmanl Trkleri
almtr. 13. yzyl sonlarnda bir u beylii olarak ortaya kan Osmanl Devletinin balangcnda
ynetenlerle ynetilenler arasndaki ilikiler geleneksel boy dzeni iinde biimleniyordu. Bata ilk
padiahlar olmak zere Osmanl ynetim evreleri, Kalenderiyyenin muhtelif ubelerine mensup
bulunan Rum Abdallar gibi sfilerle ibirlii iinde olup bu sufilerin mistik karakterli slam
yorumundan yararlanyorlard. Ancak Yldrm Bayezid zamanndan itibaren bu ilikiler deimee
ve daha ok ulema evreleri ile yaknlk kurulmaa balad. Osmanl devleti, siyasi ve idari
yaplanmasn, eski sfilerin yardmyla deil, ulemann yardmyla gerekletirebilirdi. Bylece
zellikle Yldrm Bayezid (1389-1402) dneminde medresenin temsil ettii fkha dayal kitabi,
kaideci slam anlay (Fkh), Osmanl Devletinin siyasi ve idari yapsna hkim oldu. Ankara
savandan sonraki dneminde (1402-21), sekin gruplarndan her biri, Yldrm Beyazt'n tahta
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
15
geme iddiasyla iktidar mcadelesi yarna giren oullar, Sleyman, Musa ve Mehmetten birinin
tarafn tutmu ve desteklemitir. Ondrdnc yzylda yaayp bilinen ilk Osmanl tarihini yazan nl
air Ahmedi, Yldrm Bayezidden sonraki Osmanl padiah olarak Sleyman elebiyi tand gibi,
Ali Seydi Bey, 1329da yaynlad Osmanl Tarihinde Yldrm Bayezidden sonra elebi
Sleyman beinci padiah olarak kabul etmektedir; Sleyman da Ms elebinin izledii bilinir. O
zaman devletin bakenti Edirne olduundan, bakente hkim olan ehzadenin meru hkmdar
saylmas doaldr. Daha sonraki Osmanl mverrihleri tarafndan Sleyman elebi ile Ms
elebinin padiah saylmaynn sebebi, i kavgalardan sonra dierlerinin ldrlerek elebi Sultan
Mehmed neslinin hkimiyete gemi olmas ve ihtimal ki o zaman meru saylmayan bir saltanatn
meru gsterilmek istenmesidir. eyh Bedrettin Musa elebiye destek verdi. Musa elebi tahta
geseydi eyh Bedrettin eyhlislam olacakt. elebi Mehmet tahta geti ve eyh Bedrettin idam
edildi.
Osmanl devlet slamnn veya siyasilemi resmi slam anlay Fatih Sultan Mehmed (1451-
1481) devrinde merkeziyeti devlet anlaynn temel aracna dnm, Kanuni Sultan Sleyman
devrinde de bu sre tamamlanmt. Osmanl mparatorluunda siyasilemi bir devlet slamnn
olumasna en nemli etken yksek veya kitabi slam anlayn temsil eden medrese slam
anlayyd. Onbirinci yzyldan itibaren slam dnyasnda yaylmaa balayan klasik medrese
geleneini srdren Osmanl medreseleri, fkh hkimiyetinde olan slam yorumunun kurumlar
olarak, bir erhilik ve haiyecilik yolu oluturdular. Osmanl merkezi ynetimi, siyasi amalarnn
gereklemesinde ve fiillerini merulatrmada bundan yararland. Medrese slam siyasilemi devlet
slamnn gelimesinde nemli etken olduu gibi halk slamnn ortodoks kesimini de etkiledi.
Osmanl mparatorluunda slamn en tipik yorumlarndan olan tekke slamnn mistik karakteri
ile hem halk slam, hem de kendi mensuplar zerinde derin etkisi olmutur. Halk slam gibi,
heterodoks ve ortodoks olmak zere iki ana eilimde gelimi olan tekke slamnn yaratt zihniyet
ve hayat tarz, imparatorluun mslman tebaasnn btn tabakalarn kapsayan ortak bir dnya
gr oluturmutur. Osmanl tekke islam mistik mahiyetinden dolay siyasileme srecinden uzakta
gelimitir. Mevlevilik, Halvetilik, Celvetilik ve Nakibendilik zaman zaman merkezi ynetimle sk
ilikiler iinde grnmesine ramen Osmanl tekke slam, siyasi bir ideoloji haline dnmemitir.
Osmanl tekke slam zellikle Kalenderiler, Bektailer ve Bayrami Melamileri tarafndan 18. yzyla
kadar etkin olmutur.
Halk slam yahut geleneksel slam siyasi nitelii olmayan, yalnzca bir sosyal hayat tarz olarak
alglanan ve yaanan, kitabi esaslardan ok toplumun geleneksel inan ve hayat tarznn belirledii,
ksmen hurafelerle kark Mslmanlk anlay ve tarzdr. Halk slam, Osmanl mparatorluunda,
daha Trklerin slam kabulleri dneminden beri birbirine paralel olarak gelien heterodoks ve
ortodoks biimlerde varln srdrr. Birincisi, eski inan ve geleneklerin ifahi bir kltr unsuru
olarak n plana kyla kendini belli eder. Bu kesim Osmanl mparatorluunda Kalenderilik,
Bektailik ve 16. yzyldan itibaren de Alevilik tarafndan temsil edilir. kincisinde Snni slamn
kitabi esaslar n planda olmakla birlikte, eski geleneksel kltr ve inan unsurlar da belli lde bir
pay sahibidir. Her iki kesimin de ortak yan, nemli lde mistik slam yorumunun tasavvufi
unsurlar tarafndan ekillendirilmi olmalardr. Halk slam yine de tekke ve zaviyelerde yaanan
mistik bir slami hayat tarz deildir; temel karakteristii, mistik slam tarznn etkisiyle, belirgin bir
evliya klt etrafnda toparlanm olmasdr. Bu klt halk slamnn, heterodoks ve ortodoks
kesimlerinin her ikisini de kapsar.
Balkanlarda yaayan byk topluluklardan Trklerle Slavlarn blgeye ilk gelileri aa yukar ayn
ada olmutur. Dolaysyla bu topluluklarn buralardaki szl edebiyat gelenekleri de bir o kadar
eskidir. Yazl edebiyata gelince, ada Slav yaz dilleri ile ilgisi uzak olan ilk Slavca yazclk
gelenei Balkanlarda ortaya kmtr. lk Trke yazclk gelenei ise Balkanlarda gelimemi, yaz
dili daha sonra Osmanl Trkesi yaz dili olmu; ancak Dou Rumeli blgesi ayn zamanda
Trkenin konuma ve yaz diliyle belli bir organik ban bulunduu tek blge olmutur.
ada Ouz Trkesi, salt fonetik bak asyla szba /k/ sesinin gelimesiyle birincil uzun
nllerin durumunu lt, *ql- fiilini aar szck alarak drt altgruba bltrlebilir. Harezm Ouz
diyalektleri (ql-); Stavropol Trkmencesi ve Horasan Trkesi ile Trkmen yaz dili (gl-); ran, Irak
ve Dou Anadoludaki azlaryla Azerbaycan Trkesi yaz dili (gal-); Trkiye Trkesiyle Gagauz
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
16
yaz dilleri (kal-). Mefkure Mollova da sz konusu fonetik lt kullanarak nseste sreksiz tmsz
/k/ nsznn kullanld kal- azlar ve nseste sreksiz tml g nsznn kullanld gal-
azlar olmak zere Ouzcay iki kmede toplayp bunu demografik gelimelere balar. kal-, Ouz-
Bulgar, Balkan veya Avrupa Ouz azlar grubuna Gagauzcay, periferik bat blgesini ve merkez
az blge azlarn, yani Balkanlara Osmanl ncesi kuzey g yoluyla gelenlerin azlarn dahil
eder, gal-, Asya Ouz azlar grubuna Balkanlardaki Osmanl Trklerinin azlar olarak
deerlendirdii Dou Rodop blge azlarn, Anadolu, Azerbaycan ve Trkmen azlarn dahil eder.
Mefkure Mollovaya gre Rumeli az blgeleri: a) merkez blge: Trakya'da, dousunda da batsnda
da, Bulgaristan'da, Romanya'da Trkenin konuulduu yerlerde, b) merkez blgenin bir altblm
olarak, Bat Trakya'nn kuzeyine de uzanan Dou Rodoplar az blgesi, c) periferik bat azlar
olarak belirlenebilir. Dou Rodop azlarnn belirgin zellii artnll szlerin bandaki k- > g-
deiimidir. lnl Trkiye Trkesinde /k/ yanndaki nllere gre n ve artdamaksl deikeleri
bulunan bir sestir. Azerbaycan Trkesinde ise artdamaksl /q/ szbanda kurall olarak /g/ (yazmda
) olur: qal- /gal-/, qol /gol/; sziinde k > x: yxl- x; q ikizletii takdirde korunur: doqquz
/dokguz/; okheceli szcklerin ile gsterilen sonsesi sylenite /x/ olur: otaq /otax/; dou
azlarnda ise sz sonu patlamal tmlleir: otaq /ota/. lnl sylenite her iki trls kabul
edilir. Trkiye Trkesinde ve gagauzcada /e/ sesbirimi deikeleri bulunan bir fonemdir. Azerbaycan
Trkesinde ise kkenden e: kartl korunmutur: l 'el' el 'el, il'.
Dil, lehe ve lnl yaz dili, yani belli normlar bulunan dil biimi ayr ayr kavramlardr. Yaz
dili dar anlamda dil normlarna gre yazlan lnl dildir. lnl konuma dili yaz diline yakndr.
lnl dil de bir btn olarak badak bir dzen deildir, ses ve biim yaps olduka birrnek olsa
da, szvarlnda deiik katmanlar grlebilir. Kimi durumlarda, uygarln en ileri dzeyde
bulunduu blgenin lehesi ye tutulur, kimi durumlarda siyasal egemenlii elinde bulunduran
merkezi iktidarn yer ald ilin lehesi seilir; kimi durumlarda da bir saray, dilini ulusa benimsetir.
Ayrcalkl lehe bir kez resmi ve ortak dil dzeyine ykseldi mi, ok seyrek olarak eskisi gibi kalr.
Baka blgelerin lehe zellikleri karr ona. Ayrcalkl lehe gitgide karma bir grnm alr, ama
balangtaki zelliklerini tmyle yitirmez. Trkiye Trkesinin lnl tr, stanbul Trkesi ad
verilen, Dou Rumeli diyalektine dayanan, Osmanlnn Bursa, Edirne ve stanbul saray evrelerinin
kullanm olduu, ondrdnc yzyln sonundan itibaren gnmze kadar kesintisiz yazl gelenei
olan dil trdr. stanbul Trkesi denilirse de bu dil tr stanbulun fethinden nce biimlenmitir;
stanbulun alnp daha sonra bakent olmas dilde bir deiiklik oluturmad; ona gre de bu dile
Edirne Trkesi de diyebilirdik. Trkiye Trkesinin diyalekt durumuna dair ilk bilgiler yine bu
dnemde ortaya kar. Bu bilgilerin deerlendirilmesi stanbula ilk yerleen Trklerin konutuklar
diyalektin Balkan diyalektlerinden farkl olmayp bu diyalektlerle genetik bir iliki iinde olduu
grlmektedir.
Bugnk Ouz Trkesinin lehe grubunu veya kuan ayrt edebiliriz. stanbul Trkesinin yani
lnl Trkiye Trkesinin temeli olan Dou Rumeli lehe grubu merkez grubudur, ikinci kuak ise
bunun dousundaki, Osmanl dndaki beyliklerin Trkesidir. Bu grubun dou snr ise Anadoluda
kabaca Frat nehri hattdr. Anadolu'ya iki byk Trk gnn ilki on birinci yzylda Dou ve
Anadolu'ya; ikincisi on nc yzylda Mool istilas sonucu Marmara ve Ege blgesine olmu,
bunun sonucunda da Bat Anadolu Beylikleri kurulmutur. nc grup veya kuak dou ve
kuzeydou grubu Anadolu azlarndan, Azerbaycan ve Horasan lehelerinden, Batda ise Bat Rumeli
azlarndan ibarettir. Yat-snr diye anlan snr gney Slavcay belirgin olarak iki leheye, dou veya
Bulgar ve bat veya Makedon lehesine ayrd gibi konuulan Trkeyi de ayn corafi snr belirgin
olarak farkl iki leheye ayrr; buradaki lehe farknn olumas da yerleim tarihi ile ilgilidir.
Trk edebiyat tarihiliinin ve genellikle de Trk edebiyatnn en byk sorunu her zaman siyasetle i
ie girmi olmasdr. Trke edebiyat birok devlette retildiinden okynl ve okyerli bir zellik
gstermekte; siyasi snrlar edebiyat iinde snrlar tekil edemez. Yapay snrlarn yaratlmas ise
apayr bir konu olup yakn gemite byle duvarlar, demirperdeler ok yaratlmtr. Balkan Trk
edebiyatndan bir aznlk edebiyat olarak ancak Osmanl Balkanlardan ekildikten sonra sz
edilebilir. Bu, aamal olarak nce Osmanlnn Tuna Vilayeti blgesinde 1878 ylnda Berlin
Antlamasna dayanlarak ve Balkan Savalarndan sonra Balkanlarn geriye kalan blgelerinde
olmutur. Balkanlarda kalan Trkler bundan sonra etnik aznlk durumuna dmlerdir. lber
-
I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler
Sempozyumu
II. International World of Turks Symposium of
Social Sciences
17
Ortaylnn ifadesiyle, "Balkan Savalar, bizim tarihiliimizde imparatorluun ykl sreci olarak
adlandrlr. Aslnda bu vaka, bir imparatorluun ykl olmaktan tedir. Biz bu savalar sonunda
Rumeli'deki anavatan kaybettik."
Kuzey Azerbaycan 1920de Sovyetler Birliine katlm olduu gibi 1944ten sonra Bulgaristan,
Romanya ve Yugoslavyadaki Trk aznlklar sosyalist dnyann bir paras olmulard ve aznlk
edebiyatlar da sosyalist gerekilik artna balanmt. Trkiyede ise ellili yllardan yetmili yllara
kadar sosyalist gerekiliin bir alt tr denilebilen ky gerekilii hkim akm olmutu.
Bulgaristanda bu dnemde Sovyetlerde retilen edebiyat kadar Trkiyedeki sol edebiyat da takip
ediliyordu. Souk sava dneminde Bulgaristandaki komnist rejim Trklerin eitimi ve kltr
faaliyetleri ile ilgili olarak birbirinin zdd olan iki politika gtmtr. Romanya ve Bulgaristanda
Trk aznlnn geleneksel eitim kurumlar nce devletletirildi, sonra tedricen yok edildi. Basn
yayn kurumlar ise nce devlet gdmnde yeniden yapland, altml yllardan sonra ise ortadan
kaldrld. Yugoslavyadaki Trk aznlnn eitim ve basn yayn kurumlar nce 1944den
balayarak Makedonya Cumhuriyetinde sonra 1951den balayarak Kosova eyaletinde yeniden
kurulmutur. Yugoslavyann Sovyetler Birlii ile arasnn bozulmasndan sonra Yugoslavya ile
Trkiye arasndaki ilikiler olduka geliti; dolaysyla Yugoslavyadaki Trk aznl Trkiye ile
kltrel alveriinde bulunabiliyordu.
Edebiyat, yaz dili ve eitim birbirleriyle dorudan bal olan konulardr. Trk Edebiyat
zellikle son yzylda siyasetle i ie girmi, ou zaman da siyasi dayatmalara maruz kalmtr.
Sosyalist gerekilik dneminde zellikle sanatn sanat iin deil siyaset iin bir ynlendirme arac
olmas ne kmtr. Bu srete milliyetilik ve sosyalizm gibi zt akmlar i ie olmu, Bulgaristan
ise bu akmlarn tam merkezinde yer almtr. Anadilli eitimden yoksun topluluklar iin szl
gelenekten yararlanma eilimi Gney Azerbaycanda veya Balkanlar'da yaayan btn Trk
airlerinde grlen bir zelliktir. iir szl gelenekten beslense de nesir iin durum farkldr. Herhangi
bir dilde edebiyatn ortaya kmas, ancak ciddi bir eitimle mmkndr. Yaz dili, eitimin de
tesinde bir birikime, bir gelenee yaslanmak zorundadr. Yazarlk yalnz eitimi deil, belli bir
okumuluu da gerektirir. 93 harbinden sonra yaratlm Bulgaristanda geleneksel Trk eitim
kurumu varln kesintisiz ikinci dnya sava sonrasna, altml yllara kadar yaatabilmitir.
1944ten sonra Trke eitim kurumu 1947de devletletirilmiti. Ellili yllarda ei olmayan bir
ykseli grd, sonra yetmilerin banda bsbtn kaldrld. Bulgaristan, 2007de Avrupa Birliine
ye olduu halde, aznlk okullar hl almad gibi, anadili retimi de sorunsuz deildir.
Aznlklarn basn yayn kurumlarnn ise zelletirmeyi atlatamad grlr. Gnlk yaynlarn
yokluu bir yana, kitap yayncl herhangi bir datma giremeyen zel basmlardan ibarettir.
Dolaysyla ada edebiyatn takip edilip tenkit edilmesi de zordur.
Bulgaristanda siyasi ynetim Trk okullarnn kapatlmas srasnda, Trke yazanlarn
desteklenmesinin gerekliliinden dem vuruyordu. Gerekte ise bu bir siyasi artma manevrasyd,
amac da Trke eitime son verilmesinin douraca tepkileri rtp nlemekti. Yine de Trk dilinde
edebi eserlerin yazlp yaymlanmasnn zendirilmesi 1960l yllarda Trk dilinde yerli romanlarn
bile ayr kitaplar halinde yaymlanmasn salam oldu. 1969 ylnda ise Trke edebi eserlerin
yaymlanmas durduruldu; Narodna Prosveta (Halk Eitimi) Yaynevi Trke ubesi 1969 ylnda
kapatld. Faistlerin Bulgaristan ynetimine getikleri 1934 ylna kadar Trk edebiyatnn
Bulgaristandaki konumu olduka bamsz kalmtr. Komnistler 1944 ylnda ibana geldikten
sonra edebiyat yine siyaseten skca gdml kalmtr. Siyasi ynetim 1960 ylnda, Trk okullarnn
kapatlmas srasnda, Trke yazanlarn desteklenmesinin gerekliliinden dem vuruyordu. Gerekte
ise bu pek belirgin olarak bir siyasi artma manevrasyd, amac da Trke eitime son verilmesinin
douraca tepkileri rtp nlemekti. Yine de Trk dilinde edebi eserlerin yazlmasnn zendirilmesi
1960l yllarda Trke romanlarn bile ayr kitaplar halinde yaymlanmasn salam oldu. 1969
ylnda ise Trke edebi eserlerin yaymlanmas durduruldu; bedii edebiyat bundan sonra ancak Bulgar
dilinde yazlacakt. 1960l yllarn nispeten serbest ortamnda da edebiyatta siyasi adan neyin
mmkn olduu skca kurallara balyd, bu da doal olarak dorudan yazlanlarn ieriini
etkiliyordu. 1960l yllarda Bulgaristanda km Tr
top related