สอบสวนและวเคราะห

ปจจยทกอใหเกดการระบาดของโรค

ผศ.ดร.หทยชนก บวเจรญ

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

อธบาย ความหมาย ความสาคญและแนวคดของการ

สอบสวนและวเคราะหปจจยทกอใหเกดการระบาดของโรค

อธบายหลกการสอบสวนและวเคราะหปจจยทกอใหเกด

การระบาดของโรค

วเคราะหกรณตวอยางในการสอบสวนและวเคราะหปจจย

ทกอใหเกดการระบาดของโรค

ความหมายของการระบาดของโรค (Epidemic)

ในอดตหมายถง การเกดโรคตดตอจานวนมากผดปกตในเวลาอนสน เกดขน

อยางเฉยบพลน เชน กาฬโรค โรคโปลโอ อหวาตกโรค ไวรสตบอกเสบ หด

เยอรมน ฯลฯ

ปจจบนหมายรวมถง โรคไรเชอ และระยะเวลาของโรคอาจนานเปนปกได

เชน โรคมะเรงปอด อบตเหตทางถนน โรคหวใจโคโรนาร ฯลฯ

การระบาดของโรค หรอโรคระบาด (Epidemic) หมายถง การทมโรคเกดขน

มากอยางรวดเรวผดปกตจากทเคยเปนอยในชมชนนน ๆ

ความหมายของการระบาดของโรค (Epidemic)

Beneson ใหนยามของ Epidemic ดงน

“จานวนความถของโรคมากกวาจานวนความถตามปกต

ทคาดหมายไว จานวนผปวยทเกดขน” (ความแตกตางกนตามชนดของเชอโรค ขนาดของเชอโรค ประชากรทสมผสโรค

ภมตานทานตามธรรมชาตของประชากรทมอย ระยะเวลา และสถานททเกดขน)

โดยเปรยบเทยบความถของโรคกอนระยะเวลานนในชวงปเดยวกน

หรอเปรยบเทยบกบความถของโรคในปกอนๆ ในชวงระยะเวลาเดยวกน

โดยปกตถาความถของโรคมากกวา X + 2SD หรอมากเกนกวา

คา median ของโรคทเกดขน

ในกรณโรคตดตออนตรายซงไมพบในชมชนเปนเวลานาน เชน โปลโอ กาฬโรค การเกดโรคดงกลาวเพยงรายเดยวกถอวามการระบาดของโรคขน

รปแบบของโรคทเกดขนในชมชน

โรคทเกดขนอยางประปราย

(Sporadic) ไดแก โรคใด ๆ ท

เกดขนนาน ๆ ครงในชมชน

โรคประจาทองถน (Endemic)

ไดแก โรคใด ๆ ทเกดขนเปน

ประจาในชมชนนน

โรคระบาด (Epidemic) ไดแกโรคใด ๆ ทเกดขนมากอยางรวดเรวในระยะเวลาอนสนอยางผดปกตไปจากลกษณะเดมทเคยเปนอยในชมชนนน

โรคระบาดอาจมจดเรมตนจากรายทเกดอยางประปราย

โรคระบาดแผกวาง (Pandemic) ไดแก โรคใด ๆ ทระบาดแผกระจายไปทวประเทศและประเทศตาง ๆ

จงยกตวอยางโรคตางๆตามรปแบบของการเกดโรค

โรคไขหวดนก

โรคSARs โรค Merge โรคฉหน

โรคไหลตาย

โรคอหวาตกโรค

โรควณโรค

โรคชคนกนยา

Sporadic

Endemic

Epidemic

Pandemic

โรคประจาถน (Endemic)

เปนการเกดโรคประจาถน เชน ไขไทฟอยด โรคตบอกเสบ

จากเชอไวรส วณโรค มกพบในประเทศทกาลงพฒนาใน

สภาวะทมการเปลยนแปลงของสงแวดลอม และตวโฮสท

ซงสนบสนนการแพรของเชอ ทาใหเกดการระบาดของ

โรคได เชน การเปลยนแปลงของฤดการทาใหมแหลง

เพาะพนธยงมากขน ทาใหเกดโรคบางชนดได เชน

ไขเลอดออก ไขมาลาเรย ฯลฯ

การปะทของโรค คอ เอาทเบรก (Outbreak)

การทมผปวยเปนโรค

เดยวตงแต 2 คนขนไป

และมความสมพนธ

บางอยางซงกนและกน ปจจย

เวลา

(Time)

สถานท

(place) บคคล

(person)

ชนดของการระบาดของโรค แบงตามการกระจายของวนเรมปวยของผปวยแตละราย

การระบาดของโรคจากแหลงแพรเชอรวม

(common-source epidemics)

เกดจากกลมบคคลไปสมผสแหลงแพรเชอ

โรครวมกน และในชวงระยะเวลาอนสน ทา

ใหเกดปวยในชวงระยะเวลาตางกน ไมเกน

หนงระยะเวลาฟกตวของโรค

เชน การระบาดของโรค อาหารเปนพษในการ

รบประทานเลยงรวมกน แหลงแพรเชอมกมาจาก

นา นม อาหาร และการใชสงของหรอภาชนะ

รวมกน

0

2

4

6

8

10

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9

วนท�เร�มปวย

จานวนผปวย

Common Source Epidemic or point Epidemic

โรคระบาดทมแหลงกอเกดโรครวมกน

ชนดของการระบาดของโรค

แบงตามการกระจายของวนเรมปวยของผปวยแตละราย

การระบาดของโรคแบบนมกเกด

จากการแพรเชอจากคนหนงไปส

อกคนหนง (Person-to-person

transmission) จะโดยทางตรงหรอ

ทางออมกตาม เชน การระบาดของ

หดเยอรมนในโรงเรยน ระยะเวลาจะ

นานกวาแบบแรก

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Propagated Source

โรคทเกดระบาดขนอยางแพรกระจายไปในระยะเวลาอนยาวนาน เนองจากมการถายทอดเชอจากแหลงรงโรค หรอรงโรค (reservoir) ไปสผอ น

โรคระบาดทแพรกระจาย

ลกษณะทแตกตางกนระหวางโรคระบาดทมแหลงกอเกดโรครวมกน

และโรคระบาดทแพรกระจาย

ลกษณะ โรคระบาดทมแหลงกอเกดโรครวมกน โรคระบาดทแพรกระจาย

การเรมตนของโรค เรวจานวนผปวยเพมรวดเรว ชา ผปวยคอย ๆ เพมจานวน

ระยะเวลา

พบผปวยเปนโรคกนใน 1 (หรอ 2) ชวง

ของระยะฟกตวของโรคเทานน

พบผปวยเปนโรคกนไดในหลาย ๆ ชวง

ของระยะฟกตวของโรค

การลดของผปวย

ลดเรวมกจะไมเกด 1 ชวงของระยะ

ฟกตวของโรคเมอไดจากดแหลงเชอ

โรค

ลดลงชา แตจะจากดจานวนลงดวย

ตวของมนเอง เนองจากคนทไมม

ภมคมกนหรอมความตานทานโรคตา

มจานวนนอยลงทกท การแพรของโรค

จงเปนไปไมได

ลกษณะ โรคระบาดทมแหลงกอเกดโรค

รวมกน โรคระบาดทแพรกระจาย

เวลาของการระบาด

การระบาดมกจะจากดอยใน

ระยะเวลาหนง

มกไมจากดอยในเวลาใดเวลาหนง

ระยะเวลาของการตดโรค

มกจะสน (เชน การรบประทานอาหาร

เพยงมอเดยว)

คงมอยเรอย ๆ ในชมชน

ระยะฟกตวของโรค

ผปวยสวนใหญแตละรายจะมระยะฟก

ตวของโรคสนกวาระยะฟกตวเฉลย

ของโรค

ผปวยสวนใหญแตละรายจะมระยะฟกตว

ของโรคยาวกวาระยะฟกตวเฉลยของโรค

ลกษณะทแตกตางกนระหวางโรคระบาดทมแหลงกอเกดโรครวมกน และโรคระบาดทแพรกระจาย

ลกษณะ โรคระบาดทมแหลงกอเกดโรค

รวมกน โรคระบาดทแพรกระจาย

ปรมาณของเชอโรค

เชอทแพรโรค มกจะมปรมาณ

มาก

เชอทแพรโรค มกจะมปรมาณ

นอย

การเกด การปนเปอน

หรอการตดเชอ

มกเปนเหตการณครงเดยว

ผปวยตดโรคเพยงเวลาเดยว

หรอภายในเวลาสน ๆ

เกดเหตการณขนหลาย ๆ ครง

ผปวยจะตดโรคไดในระยะเวลา

ตาง ๆ กน

ลกษณะทแตกตางกนระหวางโรคระบาดทมแหลงกอเกดโรครวมกน และโรคระบาดทแพรกระจาย

การยนยนการวนจฉยโรคและการระบาดของโรค

การยนยนการวนจฉยโรค การยนยนการระบาดของโรค

ขอมลจากชมชน

ขอมลจากสถานทใหบรการ

ขอมลจากรายงานเฝาระวงโรค

ขอมลจากผปวย

ขอมลจากหองปฏบตการ

โรคนนจะเปนโรคระบาดหรอไม โดยทวไปมกอาศยด

จานวนผปวย หรออตราปวยทเกดขนในระยะเวลานน

เปรยบเทยบกบทเคยเกดขนในอดตดงทไดอธบายไว

แลวในเรองการระบาดของโรค

การเกบขอมลและการวเคราะหแจกแจงขอมลเชงพรรณนา

การวเคราะหและแจกแจงขอมล

เชงพรรณนา

การเกบขอมล

เวลา สถานท บคคล

ขอมลเกยวกบบคคลและ

เวลา

ขอมลเกยวกบสงททาใหเกดโรค

ขอมลเกยวกบสถานทและสงแวดลอม

ขนตอนในการสบสวนสอบสวนการระบาดของโรค

(Steps in the investigation of an epidemic)

1. การตรวจสอบการวนจฉยโรคและการตรวจสอบวามการระบาดของโรคเกดขนจรงหรอไม

2. การสบสวนสอบสวนการระบาดของโรค

ถาไดเรมดาเนนการในระยะแรกของการระบาดของโรค โอกาสทจะพบแหลงแพรเชอและกลไกในการแพรเชอกมมากขน

แตถาเรมสบสวนชาโอกาสทจะพบสาเหตการระบาดของโรคกนอยลง

3.ตรวจสอบการวนจฉย

เนองจากบางครงโรคทเกดการระบาดอาจมลกษณะคลายคลงกบโรคอน เชน

โรคอาหารเปนพษ อาจมอาการทองเดนคลายโรคอหวาตกโรค ดงนนจงตอง

ตรวจสอบใหแนนอนกอน

4.การตรวจสอบทาได โดย

อาศยประวตผปวย อาการทตรวจพบผลตรวจทางหองปฏบตการ ผล

ตรวจทางพยาธสภาพหรอผลตรวจศพ ฯลฯ วามความเชอถอได

มากนอยแคไหน

จดประสงคในการตรวจสอบเพอเปนแนวทางทจะไดศกษาการระบาดของโรคท

ถกตอง และทราบจานวนผ ปวยทถกตอง

ขนตอนในการสบสวนสอบสวนการระบาดของโรค (Steps in the investigation of an epidemic)

1. การตรวจสอบการวนจฉย

การวนจฉยทางคลนก

การวนจฉยทางหองปฏบตการ

ผลการตรวจทางพยาธสภาพหรอผลการตรวจศพ

2. ตรวจสอบวามการระบาดของโรคอยจรง

(verify the existence of an epidemic)

ทาไดโดยพจารณาเปรยบเทยบอตราผปวยใหมทเกดขนขณะนนกบอตราผปวยใหมในชวงระยะเวลาทผานมาหรอเปรยบเทยบกบอตราผปวยใหมชวงระยะเวลาเดยวกนของปทแลว การทมการระบาดของโรค แสดงถงอตราผปวยใหมทเกดขนนนมมากเกนกวาปกตทคาดไว (X + 2SD)

ขอควรระวง

บางครงการทในโรคทมระยะเวลาการระบาดนาน จานวนผปวยมากขน ทาใหดเหมอนกบวามการระบาดของโรคนน ทจรงแลวจานวนผปวยทมากขนอาจเนองมาจากความสนใจของแพทยเกยวกบโรคนน

สาหรบโรคทมการระบาดในระยะเวลาสนๆ เพยงสปดาห หรอเดอนมกไมมปญหาดงกลาว

3. ประเมนผลอยางรวดเรวเกยวกบปจจยตางๆ ทนาจะเปนสาเหตของการระบาด

ประมวลเหตการณทเกดขนทงหมดเพอบอกอยางคราวๆ วามปจจยอะไรทนาจะเปนสาเหตเกยวของกบการระบาดของโรคครงน โดยเฉพาะเกยวกบสงแวดลอมตางๆ ซงอาจเปนสาเหตการระบาดของโรค

1. การมประสบการณรวมกน (common experience) การซกประวตเกยวกบการมประสบการณรวมกนอาจเปนแนวทางนาไปสการสบสวนสาเหตการระบาดของโรค เชน การระบาดของโรคอาหารเปนพษจากการรบประทานอาหารจากงานเลยงเดยวกน

2. สงแวดลอมของผปวย พจารณาสงแวดลอมของผปวยวามปจจยใดทนาจะเปนสาเหตการระบาดของโรค เชน แหลงนา อาหาร ขยะ ฯลฯ

4. การรวบรวมขอมล

4.1 วางกฎเกณฑการเลอกและการจดกลม

4.2 การคนหาผปวยและ

ลกษณะของผปวย

4.3 การคนหาผปวยเพมเตม

4.4 การคนหาประสบการณทพบรวมกนในกลมผปวย

4.5 การศกษาสภาวะ

สงแวดลอมขณะมการระบาดของ

โรคและเปรยบเทยบกบสภาวะกอนมการ

ระบาด

4.1 วางกฎเกณฑการเลอกและการจดกลม

เปนการระบเกณฑในการเลอก และการจดกลม เชน ผ ปวยเปนโรค (Cases) ผสงสยปวยเปนโรค (Suspected cases) ประชากรทเสยงตอการเปนโรค (population at risk) โดยตองระบ ใหชดเจนวามเกณฑอะไรบางในการทจะถอวาเปน

ผ ปวยดวยโรคนนๆ เชน การรายงาน การระบาดโรคทองรวง ตองตงเกณฑวาโรคทองรวง

ตองมอจจาระเหลว หรอเปนนาสามครงขนไป ในระยะเวลา 12 ชวโมง หรอถาถายครงเดยวจะตองมเลอด หนอง หรอมกปน เปนตน

4.2 การคนหาผปวยและลกษณะของผปวย

ขอมลตางๆของผปวยมความสาคญในการวนจฉยยนยนอย

ควรมรายชอ และรายละเอยดตางๆ เกยวกบบคคล สถานท

และเวลา (person place and time)

เชน ชอ อาย เพศ อาชพ ทอยอาศย การยายทอยใหม สถานท

เรมปวย วนเรมปวย (onset) อาการปวย (symptoms) การ

ฉดวคซนปองกนโรค ผลการตรวจทางหองปฏบตการ กรณ

ของการระบาดโรคอาหารเปนพษ ควรถามถงอาหารท

รบประทานในแตละคน

4.3 การคนหาผปวยเพมเตม

รายงานครงแรกเกยวกบการระบาดของโรคอาจไดมาจากโรงพยาบาลหรอ สถานพยาบาลเพยงบางแหง จานวนผ ปวยจากรายงานของโรงพยาบาลอาจไดไมครบ การสอบถามหรอคนหาผ ปวยในชมชน อาจทาใหไดจานวนผ ปวยเพมเตม

เชน สอบถามจากคลนกแพทย โรงเรยน โรงงาน เปนตน

เนองจากผ ปวยบางสวนอาจมอาการไมรนแรงอาจคดวาเปนโรคอน การคนหาผ ปวยเพมเตม จะทาใหไดขอมลสมบรณขน และเปนประโยชนในดานการวเคราะหและแปรผล

4.4 การคนหาประสบการณทพบรวมกนในกลมผ ปวย

การซกประวตทางระบาดวทยา ในกลมผปวย

เพอหาประสบการณหรอสงทผ ปวยไดกระทารวมกน จะเปน

แนวทางในการสบสวนหาสาเหตการระบาดของโรค

เชน ประวต การไปงานเลยงและรบประทานอาหารรวมกนใน

การระบาดของโรคอาหารเปนพษ การใชบอนารวมกน

4.5 การศกษาสภาวะสงแวดลอมขณะมการระบาดของ

โรคและเปรยบเทยบกบสภาวะกอนมการระบาด

สงแวดลอมมสวนสาคญในการสนบสนนการระบาดของ

โรค การศกษาเปรยบเทยบสงแวดลอมขณะมการ

ระบาดและกอนมการระบาด

เชน ขยะรอบโรงเรยน อาจเปนแหลง เพาะพนธแมลงวน ซงเปน

สาเหตของการระบาดของโรคทองรวง ทาใหทราบชองทาง

ทสาคญในการสบสวนหาสาเหตของการระบาดของโรค

ตอไป

5. การวเคราะหขอมล

ขอมลพนฐานในทางระบาดวทยา ไดแก ขอมลเกยวกบบคคล สถานท และเวลา

(person place time)

5.1 ขอมลเกยวกบเวลา ไดแก การนาเอาวนเรมปวย (date of onset) ของผปวย

ทงหมดมาเขยนกราฟ จะได Epidemic curve ซงมประโยชนดงน

บอกชนดของการระบาดโรควาเปนการระบาดจากแหลงแพรเชอรวมกน

(common-source epidemic) หรอ การระบาดจากแหลงแพรกระจายเชอ

(Propagated-source epidemic)

แนวทางใหทราบถงจดเวลาสมผสโรค (point of exposure) cและระยะเวลา

สมผสโรค (period of exposure)

การหาจดเวลาสมผสโรค (point of exposure) ในการระบาดโรค

0

2

4

6

8

10

12

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29

วนเรมปวย (date of onset)

จานวนผปวย จดเวลาสมผสโรค

จดสงสดของผปวย

คาเฉลยหรอมธยฐานของระยะ

ฟกตวของโรค (15 วน)

การหาระยะเวลาสมผสโรค (Period of exposure)

ในการระบาดของโรค ระยะฟกตวยาว

0

2

4

6

8

10

12

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29

วนเรมปวย (date of onset)

จานวนผปวย

Long or maximum incubation period

ระยะเวลาสมผสโรค

ระยะฟกตวสน 9 วน

Short or minimum IP

5.2 ขอมลเกยวกบสถานท (place) สงสาคญทควรทา คอ

1. แผนทจด (spot map) นาผ ปวยแตละรายมาจดลงบนแผนท

ตามเขตทอยของผ ปวย เพอดการกระจายและการรวมกลมของ

ผ ปวย ซงจะเปนแนวทางในการสบสวนสาเหตการระบาดได

ขอเสยของแผนทจดคอ จานวนผ ปวยขนกบจานวนประชากรใน

เขตนนดวย ประชากรหนาแนนจะพบผ ปวยหนาแนน ซงทาให

แปลผลผดพลาด

2. อตราปวยตามเขต (attack rate by area) เพอดการกระจาย

ของโรคตามเขตทองท เพอดแหลงแพรเชอ (Source of

infection) ทเปนสาเหตการระบาดของโรค

5.3 ขอมลเกยวกบบคคล (place) ขอมลเบองตนทควรวเคราะห

1. อตราปวยจาเพาะโรคตามอายและเพศ (Age-sex specific attack rate) เพอดวากลมอายใดทเปนโรคนนมากทสด เชน ถาอตราปวยของโรคสงในกลมอาย 50 ปขนไป แสดงวาผ ปวยสวนใหญอยในวยสงอาย โปรแกรมการรกษาหรอสงเสรมสขภาพควรใหเหมาะกบกลมอาย

2. อาชพ (Occupation) เชน ผ ปวยสวนใหญเปน พนกงานในโรงงาน จดทควรเขาไปสบสวนสอบสวนคอโรงงานอตสาหกรรมทเกยวของ

6. การตงสมมตฐาน (Formulation of hypothesis)

สมมตฐานควรประกอบดวย

ลกษณะการระบาดของโรคเปนแบบการระบาดจากแหลงแพรเชอรวมกน

(common-source epidemic) หรอ การระบาดจากแหลงแพรกระจายเชอ

(propagated-source epidemic)

แหลงแพรเชอ (Source of infection)

วธการแพรเชอ (Method of transmission)

ตวอยาง

สมมตฐานการระบาดจากแหลงแพรเชอรวมของโรคทองรวง ซงมแหลงแพร

เชอโรคจากนม นา หรออาหาร วธการแพรเชอโดยสอรวมนาโรค

(common vehicle-borne transmission)

7. การทดสอบสมมตฐาน (Testing of hypotheses)

การทดสอบสมมตฐานทาไดโดย

1. เปรยบเทยบลกษณะหรอปจจยตางๆ ในกลมผ ปวยและ

กลมผ ไมปวย ปจจยไหนทพบมากในผ ปวยแตพบนอยในผ

ไมปวย ปจจยนนอาจเปนสาเหตของการระบาดของโรค

2. การตรวจสอบทางหองปฏบตการเกยวกบสงททาใหเกด

โรคและวธการแพรโรค เชนการเพาะเชอจากอาหารทสงสย

วาทาใหเกดการระบาดของโรคทองรวง

เปรยบเทยบอตราปวยในกลมทสมผสและกลมทไมไดสมผสกบ

ปจจยทสงสยเปนสาเหตของโรค

(comparison of attack rates among exposure and non-exposure groups)

วธการนใชไดดในรายทมการระบาดของโรคอาหารเปนพษ (Food poisoning)

ขอมลทไดจากซกประวตการกนอาหารในผ ปวยและไมปวย ซงไปสมผสโรค

รวมกน เชน งานเลยงและงานสงสรรค นาขอมลทไดมาวเคราะห ดงตาราง

ในสไลดถดไป

อาหารประเภทไหนทอตราปวยสงในผ ทรบประทาน และมความแตกตางมาก

ระหวางอตราปวยของผ รบประทานและไมไดรบประทาน อาหารประเภทนน

นาจะเปนสาเหตของการระบาดของโรค

ตารางเปรยบเทยบอตราปวยดวยโรคอาหารเปนพษในกลมทรบประทาน

และไมไดรบประทานอาหารตามรายการ

รายการ

อาหาร

ผทรบประทาน ผทไมรบประทาน ความแตกตาง

ของอตราปวย จานวน

ทงหมด

จานวน

ปวย

อตรา

ปวย

จานวน

ทงหมด

จานวน

ปวย

อตรา

ปวย

ไกยาง

แกงเทโพ

สลดไก

สมตาป

ไอศกรม

140

100

120

100

150

80

40

80

90

75

57.1

40.0

66.7

90.0

50.0

60

100

80

100

50

20

60

20

10

25

33.3

60.0

25.0

10.0

50.0

+23.8

-20.0

+41.7

+80.0

0

ตารางอตราปวยในกลมทรบประทาน และไมรบประทานอาหารตาม

รายการตาม ผ ทมารวมงานทงหมด 200 คน มผ ปวยจากโรค

อาหารเปนพษ 100 คน จากตาราง แกงเทโพ และไอศกรมไมนาจะ

เปนสาเหตของการระบาด เพราะผ ทไมกนแกงเทโพมอตราปวยสง

กวาผ ทกน

สวนไอศกรมผ ทไมกนมอตราปวยพอพอกบผ ทกน อาหารทนาจะเปน

สาเหตนาจะเปนสมตาปเคม โดยผ ทกนมอตราปวยสงถงรอยละ 90

สงกวาผ ทไมกนถงรอยละ 80

ตวอยาง

ตวอยาง การสบสวนการระบาดของโรคอาหารเปนพษ

เกดการระบาดของโรคทางเดนอาหารในหมบานหนง อาการของคนไข

ไดแก คลนไส อาเจยน ทองรวง และมไข หมอผตรวจไดซกประวต

ผปวยพบวาผปวยทกคนกนอาหารทงานรานอาหารบฟเฟต

เดยวกน หมอจงใหเจาหนาทสาธารณสขออกสบสวนหาสาเหต

เจาหนาทสาธารณสขจง plot epidemic curve แลวพบวาเปนแบบ

single source และสอบถามเจาของรานถงรายการอาหารทงหมดท

วางขาย และลกคาทกคนทมาในทานอาหารในราน

ขอมลทไดแสดงดงตารางตอไปน

ตวอยาง การสบสวนการระบาดของโรคอาหารเปนพษ

ท อาย เพศ เวลาท

กน

เวลาทเรม

ปวย

ไข

ตม

ผก

สด

มน

บด

เยล

ล

นม

สด

ไอสครม

วนลา

ไอสครม

กะท

กา

แฟ

นา เคก

1 11 ช ไมทราบ ไมมอาการ X

2 52 ญ 18.00 น 23.00 น X X X X X

3 65 ช 18.30 น 23.30 น X X X X X X

4 59 ญ 18.30 น 24.00 น X X X X

5 13 ญ ไมทราบ ไมมอาการ X

6 63 ญ 19.30 น 24.00 น X X X X X X

7 70 ช 19.30 น 22.00 น X X X X X X X X

8 40 ญ 19.30 น 22.30 น X X

etc

ตวอยาง การสบสวนการระบาดของโรคอาหารเปนพษ

อาหารและเครองดม ผททานอาหาร ผทไมไดทานอาหาร

ปวย ไม

ปวย

รวม Attack

rate (%)

ปวย ไม

ปวย

รวม Attack

rate (%)

ไขตม 29 17 46 63.0 17 12 29 58.6

ผกสด 26 17 43 60.5 20 12 32 62.5

มนบด 23 14 37 62.2 23 14 37 62.2

เยลล 18 10 28 64.3 28 19 47 59.6

นมสด 16 7 23 69.6 30 22 52 57.7

ไอสครม วนลา 21 16 37 56.8 25 13 38 65.8

ไอสครม กะท 43 11 54 79.6 3 18 21 14.3

นา 25 22 47 53.2 20 7 27 74.1

เคก 4 2 6 66.7 42 21 69 60.9

เราสามารถใชขอมลนในการคานวณ หรอเปรยบเทยบอตราปวยดวยโรคอาหารเปนพษในกลมทรบประทานและไมไดรบประทานอาหาร

(comparison of attack rates among exposure and non-exposure groups)

อตราปวยดวยโรคอาหารเปนพษในกลมทรบประทาน = ผททานอาหารและมอาการทองรวง

ทกคนทกนอาหาร

อตราปวยดวยโรคอาหารเปนพษในกลมทไมไดทาน = ผทไมไดทานอาหารและมอาการทองรวง

ทกคนทไมไดทานอาหาร โอกาสของผลลพธทไดจะมได 3 แบบ 1. อตราปวยสงในผทกนอาหาร Y แตอตราปวยตาในผทไมกนอาหาร Y อาหาร Y เปนสาเหตของการเกดโรค 2. อตราปวยตาในผทกนอาหาร Y และอตราปวยตาในผทไมกนอาหาร Y อาหาร Y ไมใชสาเหตของการเกดโรค 3. อตราปวยสงในผทกนอาหาร Y และอตราปวยสงในผทไมกนอาหาร Y อาหาร Y ไมใชสาเหตของการเกดโรค

ตวอยาง การสบสวนการระบาดของโรคอาหารเปนพษ

cross-reference table

ทานไอสครม

กะท

ไมทานไอสครม

กะท

รวม

ทานไอสครม

วนลา

ปวย/ทงหมด

% ปวย

22/28

78.6

20/25

80.0

42/54

79.6

ไมทานไอสครม

วนลา

ปวย/ทงหมด

% ปวย

3/19

15.8

0/2

0.0

3/21

14.3

รวม

ปวย/ทงหมด

% ปวย

25/47

53.2

20/27

74.1

46/75

61.3

จากผลการสบสวนพบวาความแตกตางของอตราปวยทมากทสดเกดจากการทาน

ไอสครมวนลา (79.6% ในผททานแตพบเพยง 14.3% ในผทไมทาน) ดงนน

ไอสครมวนลาอาจเปนสาเหตของโรคอาหารเปนพษ

ขอสงเกตจากตารางคอ

ความแตกตางของอตราปวยของผทานไอสครมกระท แตผททานกลบม

อตราปวยนอยกวาผทไมทาน (53.2% ในผททานแตพบเพยง 74.1% ในผท

ไมทาน) อธบายไดวา

◦ ผทกนไอสครมกระทไมไดกนไอสครมวนลา จงทาใหอตราปวยของผทานไอสครม

กระทจงตา

ถาไอสครมวนลาเปนสาเหตทาไมบางคนททานจงไมเปนอะไร

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนมภมคมกนทด

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนทานเพยงเลกนอย

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนไมไดทานแตจาผดจงตอบวาทาน

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนทานไอสครมวนลาในชวงแรกกอนทจะมการปนเปอน

เชอโรค

ขอสงเกตจากตารางคอ

ถาไอสครมวนลาเปนสาเหตทาไมบางคนทไมไดทานจงปวย

◦ อาจเปนเพราะการปนเปอนขามไปมา เนองจากการใชชอนตกไอสครม

รวมกนระหวางไอสครมกระทและไอสครมวนลา และอาจเปนเพราะ

คนเหลานนมภมคมตา จงทาใหเกดอาการปวย

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนทานแตจาผดจงตอบวาไมไดทาน

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนทานอาหารอนในชวงหลงจากมการปนเปอน

เชอโรคจากการ cross contaminate และเชอโรคมการแบงตวเพม

จานวน

◦ อาจเปนเพราะคนเหลานนทานอาหารท อนทบงเอญทาใหเกดอาการ

ทองเสย เลยสรปวาเกดจากการทานอาหารจากรานอาหารน

8. การจดการเกยวกบการระบาดของโรค

(Management of epidemic)

การจดการควบคมการระบาดของโรค อาจเรมขนกอนหรอกระทาไปพรอมกนกบการสบสวนหาสาเหตการระบาดของโรค มขนตอนดงน

1. การรกษาผปวยอยางรวดเรวและไดผล จะชวยลดการแพรกระจายโรคจากคนหนงไปยงอกคนหนงได

2. การสบหาประชากรทเสยงตอการเกดโรคและกลมประชากรทเปนพาหะนาโรค รวมทงกลมทมภาวะภมไวเกนในชมชน เพอประเมนสถานการณของการระบาดของโรค และเปนแนวทางในการเสรมสรางภมคมกนใหกบชมชน สวนบคคลทเปนพาหะจะตองมการปองกนไมใหแพรเชอไปสผ อน

3. การปองกนการแพรกระจายโรคและวางมาตรการในการควบคม เชน การแยกผ ปวย การกกกนผสมผสโรค การควบคมดานอนามยสงแวดลอม การทาลายเชอ การใหสขศกษา การปรบปรงอนามยสวนบคคล และการเฝาระวงโรค

9. การรายงานผลการสบสวนสอบสวน

(Report of the investigation)

ตองครอบคลมประเดนสาคญตอไปน

1. ลกษณะการระบาดของโรคตามบคคล สถานท และ

เวลา (person, place, time)

2. สาเหตของการระบาดของโรค สงททาใหเกดโรค

(Agent) แหลงแพรเชอ (Source of infection) และ

วธการแพรเชอ (Method of transmission)

3. ขอเสนอแนะในการปองกนการระบาดครงตอไป

ประโยชนของการสอบสวนการระบาดของโรค

ทาใหทราบถงสงทเปนสาเหต แหลง และวธแพรกระจาของโรค

รายงานของการสอบสวนโรค

บคคลมสขภาพด ปองกนมใหเกดโรคระบาดขนได

ขอจากดของการสอบสวนการระบาดของโรค

การขาดหองปฏบตการสาหรบตรวจหาเชอโรคหรอสารทคดวาเปน

สาเหตของโรค

การรายงานผลการตรวจทาง

หองปฏบตการลาชา

เจาหนาทสาธารณสขในบางทองท

ขาดความรความเขาใจ

• การขาดความรวมมอจากเจาหนาท

หนวยอน ๆ และประชาชน

• การสอบสวนการเกดโรคบางชนดจาเปนตองอาศยเจาหนาท

งบประมาณ ยานพาหนะ

…..THANK YOU…..