70 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ในแตละปมขาวผานสอหนงสอพมพ วทย และโทรทศนทเสนอขาววา

นกเรยนไทยไดรบรางวลเหรยญทอง เหรยญเงน และเหรยญทองแดงในการ

แขงขนโอลมปกวชาการทางดานวทยาศาสตรพนฐาน (เคม ชววทยา ฟสกส)

คณตศาสตรและคอมพวเตอร ซงสะทอนใหเหนวานกเรยนไทยมความรความ

สามารถเปนเลศทางดานวทยาศาสตรและคณตศาสตรทดเทยมกบอารย-

ประเทศ แตในขณะเดยวกน กมขาววานกเรยนไทยสอบไดคะแนนต�ามากใน

วชาวทยาศาสตรและคณตศาสตรตามมาตรฐานการทดสอบ O-NET เปนประจ�า

ทกปโดยเฉพาะการทดสอบนกเรยนชนมธยมศกษาในระดบนานาชาตโดย

องคกรตางชาต (TIMSS) จนเกดการวพากษวจารณโดยนกวชาการดานการ

ศกษาและวทยาศาสตรวา เพราะเหตใดนกเรยนไทยจงออนดอยดานวทยา-

ศาสตรและคณตศาสตร ทงๆ ทรฐบาลใหการสนบสนนเงนงบประมาณดาน

การเรยนการสอนวทยาศาสตรและคณตศาสตรจ�านวนมากในแตละป มอะไร

เกดขนกบแวดวงวชาการดานการศกษาวทยาศาสตรและคณตศาสตรของไทย

ในท�านองเดยวกนเราไดรบทราบขาววานกวทยาศาสตรไทยไดรบรางวล

นกวจยดเดนและรางวลนกวทยาศาสตรดเดนเปนประจ�าทกป โดยมผลงานการ

คนพบสงใหมๆ ในทางการแพทย การเกษตร และอตสาหกรรม แตการคนพบ

สงใหมๆ ในดานเคม ชววทยา ฟสกส และคณตศาสตรไมคอยมปรากฏใหเหน

ในแวดวงวชาการไทย มหน�าซ�ามหาวทยาลยไทยยงไมตดอนดบตนๆ ของโลก

เลย

ท�าไมการศกษาและการวจยวทยาศาสตรในประเทศไทยจงไมสามารถ

พฒนากาวหนาสระดบนานาชาตไดอยางทคาดหวงทงๆ ทนกเรยนและนก

วทยาศาสตรไทยมสตปญญาความรและความสามารถไมแพนกวชาการตางชาต

เลย และอาจเกงกวานกวทยาศาสตรตางชาต ในบางสาขาวชาดวยซ�าไป

เหตการณดานการศกษาและการวจยวทยาศาสตรไทยดงกลาว เปนประเดน

71วสทธ ใบไม

ใหญในการถกเถยงและเสวนาในหมนกวชาการของสถาบนการศกษาและ

มหาวทยาลยวาเกดอะไรขนกบการเรยนการสอนและการวจยวทยาศาสตรของ

ไทยในชวงเวลา 50 ปทผานมาเมอเราเรมการพฒนาประเทศบนพนฐานความ

รและขอมลจากการวจยตงแตตนทศวรรษ 2500 เราจะตองทบทวนการ

พฒนาการศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยวาท�าไมจงไม

กาวหนาไปไดไกลทงทตงเปาหมายไวอยางดและมวสยทศนชดเจนในตอนเรม

ตนเมอเทยบกบประเทศอนในภมภาคนทเรมตนพฒนาประเทศพรอมๆ กบเรา

เชน เกาหลใต ไตหวน มาเลเซย สงคโปร สาเหตทแทจรงคออะไรและจะม

แนวทางแกไขปญหาเหลานไดอยางไรซงเปนโจทยททาทายส�าหรบนกการศกษา

นกวชาการ ผบรหารและผน�าประเทศทจะตองเรงรบหาค�าตอบและหาแนวทาง

แกไขใหไดโดยเรวโดยประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มเชนนนแลว

ประเทศไทยอาจตกขบวนรถไฟในการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทใช

เปนฐานของการสรางอ�านาจทางเศรษฐกจและการเมองในยคโลกาภวตนในชวง

2 ทศวรรษทผานมา จนอาจท�าใหเราไมสามารถแขงขนทางดานนไดในเวทโลก

ทจะยงทวความเขมขนและรนแรงมากยงขนใน 2 ทศวรรษหนา ประเทศไทย

จะสามารถแขงขนและรเทารทนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในเวทโลกได

หรอไม หรอแมกระทงในประชาคมอาเซยนทก�าลงขบเคลอนกนอยางเขมขนใน

ขณะน

1. การจดระเบยบโลกหลงสงครามโลกครงท 2

หลงสงครามโลกครงท 2 ประเทศตางๆ มการปรบพนฐานทางดาน

เศรษฐกจสงคมและจดท�ายทธศาสตรการเมองและความมนคงโดยประเทศ

มหาอ�านาจ คอ สหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร จน และสหภาพโซเวยตได

รวมลงนามจดตงสหประชาชาต (United Nations-UN) ซงเปนองคการระหวาง

72 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ประเทศทใหญทสดในป พ.ศ. 2485 และมผลเปนกฎบตรแหงองคการระหวาง

ประเทศในป พ.ศ. 2488 เมอ 51 ประเทศไดรวมลงนามใหสตยาบน (www.

un.org, มกราคม 2556)โดยมวตถประสงคหลกเพอจดระเบยบโลกใหมภาย

ใตการน�าของสหรฐอเมรกาทไดรบการสนบสนนจากฝายพนธมตรในยโรปใน

ขณะทมการแยกขวทางการเมองของโลกออกเปน 2 ฝายอยางชดเจนระหวาง

ระบอบประชาธปไตยของคายเสรนยมจากซกโลกตะวนตก (ยโรปตะวนตกและ

อเมรกาเหนอ) และระบอบคอมมวนสตจากคายประเทศตะวนออก (ยโรปตะวน

ออก รสเซยและจน) ท�าใหสถานการณโลกตกอยในภาวะสงครามเยนและ

มการพฒนาและสะสมอาวธยทโธปกรณอยางมากโดยใชความสามารถการ

แขงขนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยทถอวาเปนอาวธและพลงอ�านาจทส�าคญ

ของโลกยคใหมทพฒนากาวหนามาตามล�าดบทงในดานวชาการและเทคโนโลย

ทแขงขนกนสงจรวด ดาวเทยม การเดนทางไปยงดวงจนทรและการพฒนาอาวธ

นวเคลยรระหวางมหาอ�านาจคายเสรประชาธปไตยน�าโดยสหรฐอเมรกากบ

คายคอมมวนสตน�าโดยสหภาพโซเวยตรสเซย

1.1 ดานการเงนการคลง

ฝายพนธมตรไดจดระเบยบโลกใหมทางเศรษฐกจและการเงนการคลง

โดยจดตงธนาคารโลก (World Bank-WB) และกองทนการเงนระหวางประเทศ

(International Monetary Fund-IMF) ใน ป พ.ศ. 2487 (www.worldbank.

org และ www.imf.org, มกราคม 2556) เพอจดการและควบคมระบบการ

เงนของโลกรวมทงใหการสนบสนนและใหความชวยเหลอทางดานการเงนแบบ

ใหเปลาและโครงการเงนกดอกเบยต�าแกประเทศภาคเพอพฒนาประเทศตาม

ระบอบประชาธปไตยของชาตตะวนตก

การปรบระเบยบโลกใหมในดานดงกลาวมผลกระทบทางเศรษฐกจ

สงคมและการเมองระหวางประเทศในภมภาคเอเชยและเอเชยตะวนออกเฉยง

73วสทธ ใบไม

ใตรวมทงประเทศไทย ดงนนธนาคารเพอการพฒนาเอเชย (Asian Development

Bank-ADB) จงถกจดตงขนในป พ.ศ. 2509 โดยความชวยเหลอขององคการ

สหประชาชาต (UN) เพอสนบสนนระบบเศรษฐกจและการพฒนาของประเทศ

ตางๆ ในภมภาคเอเชยและแปซฟกโดยมส�านกงานใหญอยในกรงมนลา ประเทศ

ฟลปปนส ธนาคารแหงนมโครงการเงนก ADB ส�าหรบประเทศสมาชกในทวป

เอเชยเพอใชในการพฒนาดานการศกษา ดานสาธารณปโภคและดานสง

แวดลอม ประเทศไทยกไดรบความชวยเหลอจากธนาคาร ADB ตงแตป พ.ศ.

2511 ทงในรปแบบใหเปลาและเงนกดอกเบยต�า (www.adb.org, มกราคม

2556)

นอกจากนน องคการสหประชาชาตและกลมประเทศมหาอ�านาจทาง

ฝายพนธมตร ยงไดจดตงองคการตางๆ เพอชวยเหลอทางดานวชาการและการ

พฒนาใหแกประเทศภาครวมทงประเทศไทย ไดแก

1) องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต

(United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization-

UNESCO) ป พ.ศ. 2488 เพอสงเสรมสนตภาพและความรวมมอ

ระหวางประเทศบนพนฐานภมปญญาทองถนและจตส�านกของ

มนษยชาตทางดานการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมของสงคม

ทองถน (www.unesco.org, มกราคม 2556)

2) คณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงเอเชยและแปซฟก (Eco-

nomic and Social Commission for Asia and the Pacific-ESCAP)

ป พ.ศ. 2490 เพอชวยเหลอการฟนฟเศรษฐกจ สงคม ขจดความ

ยากจนและใหประชาชนมคณภาพชวตทดในภมภาคเอเชยและ

แปซฟก รวมทงออสเตรเลย นวซแลนด และหมเกาะตางๆ ซงม

ประชากรรวมกนทงภมภาคจ�านวนมากถงรอยละ 60 ของประชากร

74 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

โลกทยงดอยโอกาส (www.unescap.org, มกราคม 2556)

3) โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development

Programme-UNDP) ป พ.ศ. 2508 เพอการพฒนาทยงยนทางดาน

เศรษฐกจสงคมและเสรมสรางและพฒนาคณภาพชวตทดขนของ

ประชาชนในประเทศทดอยพฒนาและประเทศทก�าลงพฒนา (www.

undp.org, มกราคม 2556)

4) โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (United Nations Environ-

ment Programme-UNEP) ป พ.ศ. 2515 เพอเสรมสรางและพฒนา

คณภาพชวตทมคณภาพโดยไมท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอมของทองถน (www.unep.org, มกราคม 2556)

5) องคการเพอการพฒนาระหวางประเทศของสหรฐฯ (United States

Agency for International Development–USAID) ป พ.ศ. 2493

เพอใหความชวยเหลอการพฒนาประเทศตางๆ ทมความสมพนธกบ

สหรฐอเมรกาในหลายดาน เชน วทยาศาสตรและเทคโนโลย การ

วจย การศกษา การเกษตร การแพทย การสาธารณสขพนฐาน การ

บรหารสงแวดลอม (www.usaid.gov, มกราคม 2556)

6) องคการเพอการพฒนาระหวางประเทศแหงแคนาดา (Canadian

International Development Agency-CIDA) ป พ.ศ. 2511 เพอ

ใหความชวยเหลอทางดานการศกษาและการวจยวทยาศาสตร

เทคโนโลย การฝกอบรม แกไขปญหาความยากจนและความมนคง

ของมนษยของประเทศตางๆ ในภมภาคเอเชย (www.acdi-cida.

gc.ca, มกราคม 2556)

1.2 ดานการเมองการทหารและความมนคง

ผลกระทบจากอทธพลทางเศรษฐกจและการเมองจากซกโลกตะวนตก

75วสทธ ใบไม

ท�าใหเกดการวางยทธศาสตรทางการทหาร ความมนคงและการเมองระหวาง

ประเทศในภมภาคเอเชยอาคเนยโดยฝายพนธมตรไดจดตงองคการสนธสญญา

ปองกนเอเชยอาคเนยหรอ สปอ. (Southeast Asia Treaty Organization-

SEATO) เมอวนท 19 กมภาพนธ พ.ศ. 2498 ตามขอตกลงรวมกนของประเทศ

ภาคทประกอบดวย ออสเตรเลย นวซแลนด ฟลปปนส ไทย ปากสถาน ฝรงเศส

องกฤษและสหรฐอเมรกา ทกรงมนลา (Manila Pact 1954) โดยมส�านกงาน

ใหญอยทกรงเทพฯ (หวมมถนนศรอยธยากบถนนพระราม 6 ทอยของกระทรวง

การตางประเทศในปจจบน) และมนายพจน สารสน เปนเลขาธการคนแรก

(history.state.gov, มกราคม 2556) องคการ SEATO มเปาหมายเพอปองกน

ประเทศและสรางความมนคงทางการเมองระหวางประเทศโดยเฉพาะในภมภาค

เอเชยอาคเนยจากการรกรานของฝายคอมมวนสตในลกษณะทคลายกบองคการ

NATO (North Atlantic Treaty Organization) ทมบทบาทส�าคญในการรกษา

ความมนคงและปองกนประเทศภาคในยโรปตะวนตก (www.nato.int, มกราคม

2556 )

1.3 ดานการศกษาและการวจย

นอกจากบทบาททางการเมอง การทหารและความมนคงแลว SEATO

ยงมบทบาทในดานการพฒนาการศกษา การวจย เศรษฐกจ สงคมและ

วฒนธรรม โดยการจดตงอนกรรมการดานตางๆ ดงกลาวเพอใหการสนบสนน

ประเทศภาค นอกจากนน SEATO ยงใหความชวยเหลอในการจดตงสถาบน

การศกษาเชน Graduate School of Engineering (ซงตอมาไดเปลยนชอเปน

Asian Institute of Technology - AIT ในปจจบน) (www.ait.ac.th, มกราคม

2556) และ Teacher Development Center ซงทงสองหนวยงานนตงอยท

กรงเทพฯ องคการ SEATO ยงใหทนสนบสนนการวจยทางการเกษตรและ

ทางการแพทยแกประเทศภาค เชน จดตงหนวยปฏบตการวจยอหวาตกโรคของ

76 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

องคการ สปอ. ในกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2502 ตอมาไดเปลยนชอเปน หนวย

ปฎบตการทางการแพทยขององคการ สปอ. (SEATO Medical Research

Laboratory) ในป พ.ศ. 2503 ซงเปนหนวยงานวจยรวมกนระหวางกระทรวง

กลาโหมของไทยกบของสหรฐอเมรกา ซงพฒนาตอมาเปนส�านกงานโครงการ

วจยทางการแพทยขององคการ สปอ. (สน.วพ.สปอ.) หรอทรจกกนในนาม

SEATO LAB ในป พ.ศ. 2504 โดยมส�านกงานตงอยทบรเวณโรงพยาบาล

พระมงกฎ เมอสงครามเวยดนามยตลงในป พ.ศ. 2518 ยงผลให SEATO ลด

บทบาทลงจนกระทงปดส�านกงาน สปอ. ในทสดเมอวนท 30 มถนายน พ.ศ.

2550 จงไดเปลยนชอ สน.วพ.สปอ. เปนสถาบนวจยวทยาศาสตรการแพทย

ทหาร (Armed Forces Research Institute of Medical Research - AFRIMS)

ซงท�าวจยเกยวกบโรคเขตรอน เชน มาลาเรย ไขเลอดออก ไขสมองอกเสบ สบ

ตอมาจนถงปจจบน สถาบนวจยฯ แหงนไดสรางสรรคผลงานวจยเกยวกบโรค

เขตรอนทเปนประโยชนทางดานการแพทยและสาธารณสขแกประเทศไทยและ

ในภมภาคนอยางมาก นบวาเปนสถาบนวจยฯ ทสามารถด�าเนนงานไดอยางม

ประสทธภาพและประสทธผลตอเนองและมนคงมาจนถงทกวนน (www.afrims.

org, มกราคม 2556)

นอกจากการจดตงองคการ SEATO แลวประเทศภาคจากฝายพนธมตร

น�าโดยประเทศออสเตรเลยไดจดการประชมกลมประเทศในเครอจกรภพสหราช

อาณาจกรทเมองโคลอมโบ (Colombo) ของซลอน (Ceylon) หรอประเทศ

ศรลงกา (Sri Lanka) ในปจจบน และไดมขอตกลงรวมมอกนในการพฒนา

โครงการใหความชวยเหลอทางดานเศรษฐกจ สงคม การศกษาและวจยแก

ประเทศภาคในภมภาคเอเชยอาคเนยภายใตชอ “แผนการโคลอมโบ” (Colombo

Plan) ในป พ.ศ. 2493 (www.colombo-plan.org, มกราคม 2556) โดยม

ประเทศภาคเรมกอตง 7 ประเทศ คอ ออสเตรเลย นวซแลนด อนเดย

77วสทธ ใบไม

ปากสถาน ศรลงกา (ซลอนในขณะนน) แคนาดา และองกฤษ ตอมาในป พ.ศ

2494 มประเทศเพมอก 9 ประเทศคอ สหรฐอเมรกา ญปน พมา กมพชา

ลาว เวยดนาม ฟลปปนส อนโดนเซยและไทย ประเทศออสเตรเลยและ

นวซแลนดมบทบาทส�าคญในการใหความชวยเหลอแกประเทศภาครวมทง

ประเทศไทย โดยใหทนการอบรมการศกษาและการวจยแกบคลากรและ

นกเรยนไทยภายใต “ทนโคลอมโบ” ไปศกษาระดบปรญญาตร-โท-เอกทางดาน

วทยาศาสตร วศวกรรมศาสตร เศรษฐศาสตร สงคมศาสตรใน 2 ประเทศน

เพอกลบมาพฒนาการเรยนการสอนและการวจยในมหาวทยาลยเดมและใน

มหาวทยาลยทจดตงขนใหมในภาคเหนอ ภาคใตและภาคอสานในทศวรรษ

2500

2. เรมการพฒนาประเทศไทยอยางเปนระบบ

ในชวงทศวรรษ 2490 ประเทศไทยเรมปรบตวในการพฒนาประเทศ

โดยไดรบค�าแนะน�าและความชวยเหลอจากประเทศพนธมตรทางดานเศรษฐกจ

สงคม การศกษา การวจยและความมนคงทางการเมองตามระบอบประชา-

ธปไตยของซกโลกตะวนตก แตเมองไทยในขณะนนกยงมปญหาการแยงชง

อ�านาจกนทางการทหารและทางการเมอง จนกระทงตนทศวรรษ 2500 เมอม

การปฏวตรฐประหารเปลยนอ�านาจการปกครองประเทศน�าโดย พล.อ. สฤษด

ธนะรชต (www.cabinet.thaigov.go.th, มกราคม 2556) เมอวนท 16

กนยายน พ.ศ. 2500 ท�าใหรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามหมดอ�านาจและ

คณะปฏวตไดมอบให พล.ท. ถนอม กตตขจรเปนนายกรฐมนตรและบรหาร

ประเทศไดประมาณหนงปจงมการปฏวตรฐประหารครงท 2 เมอวนท 20

ตลาคม พ.ศ. 2501 เพอเปดทางใหจอมพล สฤษด ธนะรชต เปนนายกรฐมนตร

มอ�านาจเบดเสรจในการปกครองประเทศโดยการจดท�ารฐธรรมนญขนใหม

78 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

คณะปฏวตไดรบการสนบสนนจากรฐบาลสหรฐอเมรกาซงเขามามอทธพลทาง

ดานเศรษฐกจ การเมองและการทหารในประเทศไทยภายใตกรอบการใหความ

ชวยเหลอและสนบสนนดานการเงนและการบรหารจดการตลอดจนการพฒนา

ทรพยากรมนษยโดยไดรบความรวมมอจากธนาคารโลก กองทนการเงนระหวาง

ประเทศ รวมทงองคการระหวางประเทศ เชน ESCAP USAID CIDA ADB

รวมทงองคการตางๆ ภายใตองคการสหประชาชาต อาท UNESCO UNDP

UNEP เพอการวางแผนพฒนาประเทศไทยบนฐานความรส�าคญ 3 ดาน คอ

การพฒนาเศรษฐกจ การศกษาและการวจยเพอเรงรดการพฒนาประเทศไทย

อยางเปนระบบโดยเฉพาะการพฒนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยทน�ามา

เปนตวอยางกรณศกษาในบทความนทพอสรปไดดงน

2.1 ดานการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

หลงการปฏวตจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดจดการปรบปรง “สภา

เศรษฐกจแหงชาต” พ.ร.บ. 2493 ซงมหนาทเสนอความเหนและค�าแนะน�า

ตลอดจนขอชแจงตอรฐบาลในเรองเกยวกบเศรษฐกจ โดยปรบโครงสรางและ

การท�างานใหกวางขวางขน โดยขยายบทบาทหนาทวางแผนพฒนาประเทศตาม

ค�าแนะน�าของผเชยวชาญจากธนาคารโลก ตอมาหนวยงานนไดเปลยนชอใหม

เปน “ส�านกงานสภาพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต” (2502) เพอวางแผนและ

ด�าเนนงานการพฒนาตามแนวทางทนนยมของชาตตะวนตกในยโรปและ

อเมรกาเหนอ โดยเรมท�าแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 พ.ศ. 2504-

2509 ส�านกงานฯ นด�าเนนการมาไดระยะหนงจงมการปรบปรงโครงสรางและ

อ�านาจหนาทใหสอดคลองกบบรบทการเปลยนแปลงของโลกโดยเปลยนเปน

“ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต” (2515) หรอท

รจกกนในนาม “สภาพฒนฯ” เพอท�าหนาทวางแผนพฒนาประเทศโดยน�าเอา

ภาคสงคมเขามาใชควบคกบการพฒนาเศรษฐกจอยางจรงจง ตอมาในป พ.ศ.

79วสทธ ใบไม

2521 ไดมการแบงหนวยงานสภาพฒนฯ ออกเปน 2 ระดบ คอ (1) ระดบ

คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และ (2) ระดบส�านกงาน

คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ตาม พ.ร.บ. สภา

พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พ.ศ. 2521 ซงท�าหนาทเปนหนวยงาน

หลกในวางแผนการพฒนาประเทศอยางเปนระบบและตอเนองมาจนถงแผน

พฒนาฯ ฉบบท 11 (2555-2559) ในปจจบน (www.nesdb.go.th, มกราคม

2556)

2.2 ดานการศกษา

2.2.1 จดตง “สภาการศกษาแหงชาต” : การศกษาเรมเขามาส

ประเทศสยามในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยเรม

จดตงโรงเรยนวชาชพตางๆ เชน โรงเรยนขาราชการพลเรอน โรงเรยนกฎหมาย

โรงเรยนแพทย โรงเรยนเกษตร เพอพฒนาบคลากรดานตางๆ ดงกลาวซงตอ

มาโรงเรยนวชาชพบางแหงไดรบการยกฐานะเปนสถาบนอดมศกษาแหงแรก

ของประเทศไทยในนาม “จฬาลงกรณมหาวทยาลย” ในสงกดกระทรวงศกษา-

ธการ ตอมารฐบาลไทยไดจดตงมหาวทยาลย ในสายวชาชพเพมอก 4 แหง

คอ มหาวทยาลยธรรมศาสตร มหาวทยาลยแพทยศาสตร มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร และมหาวทยาลยศลปากร การจดตงมหาวทยาลยทง 5 แหงน

เกดขนตาม พ.ร.บ.สภามหาวทยาลยแหงชาต พ.ศ. 2490 ตอมาสภามหา

วทยาลยแหงชาตไดโอนมาสงกดส�านกนายกรฐมนตร (วนท 11 มกราคม พ.ศ.

2499) ในรฐบาลจอมพล ป.พบลสงคราม โดยมนายกรฐมนตรเปนประธาน

คณะกรรมการสภาฯ รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการเปนรองประธานฯ

โดยมเปาหมายในการพฒนามหาวทยาลยใหเปนสถาบนอดมศกษาวชาการและ

วชาชพชนสง (แตละมหาวทยาลยตองมวชาดานวทยาศาสตรและคณตศาสตร

เปนพนฐานของสาขาวชาชพ) เพอผลตบณฑตทเปนก�าลงส�าคญส�าหรบการ

80 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

พฒนาประเทศ โดยมอ�านาจและหนาทบรหารกจกรรมของมหาวทยาลยตางๆ

ดงกลาว

เมอจดตงรฐบาลแลวจอมพลสฤษด ธนะรชต นายกรฐมนตรไดให

ความส�าคญกบการศกษาซงเปนยทธศาสตรส�าคญของการพฒนาประเทศจงได

จดตงคณะกรรมการปรบปรงแผนการศกษา โดยมหลวงวจตรวาทการเปน

ประธานและศาสตราจารย ดร.ก�าแหง พลางกร เปนเลขานการเพอปรบปรง

ระบบการศกษาของไทยในทกระดบใหมประสทธภาพสงสด จากนนจงมการจด

ตง “สภาการศกษาแหงชาต” ตาม พ.ร.บ สภาการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2502

(วนท 14 กมภาพนธ พ.ศ. 2502) (onec.go.th, มกราคม 2556) โดยม

นายกรฐมนตรเปนประธานฯ รองนายกรฐมนตรเปนรองประธานฯ และม

ศาสตราจารย ดร.ก�าแหง พลางกร เปนกรรมการและเลขานการ และใหโอน

กจการและอ�านาจหนาทของสภามหาวทยาลยแหงชาตมารวมไวในสภาการ

ศกษาแหงชาตและไดยกเลก พ.ร.บ. สภามหาวทยาลยแหงชาต พ.ศ. 2499

จอมพลสฤษด ธนะรชต ปรารถนาทจะท�าให “สภาการศกษาแหง

ชาตเปนสภาทยงใหญ” เพอรบผดชอบเกยวกบการพฒนาคนในชาตใหพรอม

ทจะเปนก�าลงส�าคญส�าหรบการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาโดยก�าหนด

ให “สภาการศกษาแหงชาต” มบทบาทส�าคญในการท�าแผนนโยบายบรหาร

จดการและสรางมาตรฐานการศกษาและวชาการ รวมทงท�าการวจยและตดตาม

ประเมนผลและประสานงานกบหนวยงานอนทท�างานดานการศกษาของชาตให

สอดคลองกบสภาพการณทเปลยนไปเพอตอบสนองความตองการของประเทศ

โดยท�าคขนานกบ “สภาเศรษฐกจแหงชาต” และ “สภาวจยแหงชาต” ซงไดรบ

การปรบปรงใหมเชนเดยวกนตามนโยบายหลก 3 ประการของรฐบาลในขณะ

นน

จอมพลสฤษด ธนะรชต ไดตระหนกถงความส�าคญของการศกษา

81วสทธ ใบไม

อยางมากดงค�ากลาวปราศรยในการเปดประชมสภาการศกษาแหงชาตครงแรก

(วนท 8 กนยายน พ.ศ. 2502) ซงมความตอนหนงวา “…เปนความปตยนด

อยางสงของขาพเจาอกวาระหนงทไดเปดประชมสภาการศกษาแหงชาต ภาพท

เราแลเหนในการประชมครงนเปนทพสจนอนแนชดวา ขาพเจาใหความส�าคญ

แกการศกษามากเพยงใด ขาพเจาไดจดใหสภาการศกษาแหงชาตเปนสภายง

ใหญซงถาลองนบจ�านวนสมาชกแหงนกจะไดพบประธาน รองประธาน และ

รฐมนตรเปนทปรกษา รวม 8 คน กรรมการซงคณะรฐมนตรแตงตงตาม

มาตรา 4 แหงพระราชบญญตสภาการศกษาแหงชาต 67 คน คณะกรรมการ

บรหาร 9 คน รวมตวเลขตามรายการ 90 คน… มากกวาสภาพฒนาการ

เศรษฐกจแหงชาตทตงมาแลว จงตองนบวาสภาการศกษาแหงชาตเปนสภาท

ยงใหญมาก เพราะมความรบผดชอบยงใหญเกยวกบการสรางสรรคชนในชาต

ใหดยงขนไป และความยงใหญของสภานไมเฉพาะในปรมาณเทานน ในทาง

คณภาพกยงใหญเชนเดยวกน เพราะสภาการศกษาแหงชาตประกอบดวยผร

ผเชยวชาญในสาขาวชาการตางๆ ขาพเจาลองนบดวทยฐานะของสมาชกสภา

นไดพบผส�าเรจการศกษาถงขนดษฎบณฑตหรอดอกเตอรดกรถง 27 คน และ

ขนมหาบณฑตหรอมาสเตอรดกร 19 คน นบวาตวชาอนใหญหลวงของชาต

ไดถกยกเขามาวางอยทประชมน…” (onec.go.th, มกราคม 2556)

ดงนนสภาการศกษาแหงชาตจงเปนความหวงสงสดของจอมพล

สฤษด ธนะรชต ในการท�าหนาทก�าหนดทศทางการศกษาของชาตเพอพฒนา

บคลากรใหเปนก�าลงส�าคญตามแผนการพฒนาประเทศ สภาการศกษาแหงชาต

จงมบทบาทหนาทประสานรวมพลงของผทรงคณวฒ นกวชาการ ผบรหาร และ

ผน�าประเทศเพอชวยกนขบเคลอนการพฒนาการศกษาของคนในชาตไปสเปา

หมาย

ในป พ.ศ. 2509 สภาการศกษาแหงชาตไดแบงออกเปน 3 สาขา คอ

82 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

คณะกรรมการระดบอดมศกษา คณะกรรมการระดบการศกษาทต�ากวา

อดมศกษา และคณะกรรมการพจารณาปญหาเกยวกบการศกษาอนๆ ตอมา

ในป พ.ศ. 2510 รฐบาลมนโยบายใหจดตงวทยาลยเอกชนขน โดยใหสภาการ

ศกษาแหงชาตท�าหนาทดแลวทยาลยเอกชน รวมทงการใหบรการวชาการและ

การวจยทางการศกษาดวย ตอมารฐบาลของจอมพลถนอม กตตขจรไดประกาศ

ใช พ.ร.บ. สภาการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2512 ซงก�าหนดใหสภาฯ ประกอบ

ดวย นายกรฐมนตรเปนประธาน และมกรรมการโดยต�าแหนงรวมทงผทรง

คณวฒรวมทงสนไมเกน 70 คนโดยใหเลขาธการสภาการศกษาแหงชาตเปน

กรรมการและเลขานการ

ขอทนาสงเกตคอ สภาการศกษาแหงชาตในอดตมความยงใหญเปน

1 ใน 3 ของเสาหลกของการพฒนาประเทศ แตในปจจบนสภาการศกษาแหง

ชาตมสถานะเปนเพยงกรมหนงกรมอยในสงกดกระทรวงศกษาธการ และไม

คอยมคนรจกหนวยงานนเนองจากมบทบาทและอ�านาจหนาทนอยลงอยางคาด

ไมถงเขาท�านองส�านวน “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ ไปกลายเปนบองกญชา”

อยางนาเสยดายยง

2.2.2 จดตงสถาบนอดมศกษาในภมภาค : นกวชาการรนบกเบก

ทไดรบการศกษาจากมหาวทยาลยชนน�าในตางประเทศในทศวรรษ 2490 ได

เรยกรองใหขยายการศกษาในระดบมหาวทยาลยออกไปในสวนภมภาคตงแตป

พ.ศ. 2493 แตกยงไมส�าเรจจนกระทงป พ.ศ. 2503 จอมพลสฤษด ธนะรชต

จงไดจดตงมหาวทยาลยเชยงใหม (www.cmu.ac.th, มกราคม 2556) ในภาค

เหนอเปนแหงแรก (วนท 29 มนาคม พ.ศ. 2503) โดยเรมตนจดตงโรงเรยน

เตรยมแพทยเชยงใหมทกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2501 ในระหวางทรอการจดตง

และกอสรางคณะแพทยศาสตรทเชยงใหมอยางเปนทางการ ในขณะเดยวกน

กจดตงคณะวทยาศาสตรการแพทย มหาวทยาลยแพทยศาสตรเพอขยายฐาน

83วสทธ ใบไม

การศกษาดานดงกลาวโดยการน�าของศาสตราจารย ดร.สตางค มงคลสข ตอ

มาในป พ.ศ. 2507 รฐบาลไทยกไดจดตงมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยง

เหนอทจงหวดขอนแกนซงเปลยนชอเปนมหาวทยาลยขอนแกน (www.kku.

ac.th, มกราคม 2556) ในอก 2 ปตอมา (วนท 25 มกราคม พ.ศ. 2509)

โดยเนนดานวศวกรรมศาสตรและเกษตรศาสตรโดยมส�านกงานและจดการ

เรยนการสอนชวคราวทคณะวทยาศาสตรการแพทย มหาวทยาลยแพทยศาสตร

ในชวงเวลาเดยวกนรฐบาลกมโครงการพฒนาภาคใตโดยใหจดตงมหาวทยาลย

ภาคใตในป พ.ศ. 2508 และมส�านกงานชวคราวทคณะวทยาศาสตรการแพทย

มหาวทยาลยแพทยศาสตรเชนเดยวกบมหาวทยาลยขอนแกนโดยม พ.อ.ถนด

คอมนตร ท�าหนาทเปนอธการบด ตอมามหาวทยาลยภาคใตไดเปลยนชอเปน

มหาวทยาลยสงขลานครนทรเมอวนท 22 กนยายน พ.ศ. 2510 (www.psu.

ac.th, มกราคม 2556)

ในป พ.ศ. 2514 จอมพลถนอม กตตขจร นายกรฐมนตรเหนความ

จ�าเปนของการศกษาระดบมหาวทยาลยใหมเสรภาพทางวชาการทงดานการ

บรหารและการวจยใหมความเปนเลศทางวชาการมากยงขน จงไดปรบปรงการ

ศกษาเสยใหมโดยจดตง “ทบวงมหาวทยาลยของรฐ” ตามประกาศของคณะ

ปฏวต ฉบบท 216 ลงวนท 29 กนยายน พ.ศ. 2515 (ฉบบท 2) ในสงกด

ส�านกนายกรฐมนตร (รายงานประจ�าป 2555, สกอ.) ตอมาในป พ.ศ

2520 นายธานนทร กรยวเชยร นายกรฐมนตรไดตราพระราชบญญตเปลยน

ชอ “ทบวงมหาวทยาลยของรฐ” เปน “ทบวงมหาวทยาลย” ใหเปนหนวยงาน

อสระและมฐานะเทยบเทากระทรวงเพอใหเกดความคลองตวในการบรหาร

จดการการอดมศกษาของชาตทงภาครฐและเอกชนและไดขยายการอดมศกษา

สสวนภมภาคมากขน

ตอมามการปรบปรง พ.ร.บ. แกไขเพมเตม พ.ศ. 2537 เพอใหทบวง

84 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

มหาวทยาลยมอ�านาจครอบคลมมหาวทยาลยของรฐทไมเปนสวนราชการ อาท

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร มหาวทยาลยวลยลกษณ เมอมการปรบปรง

กระทรวง ทบวง กรมในรฐบาลของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตรไดมประกาศ

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกระทรวงศกษาธการ พ.ศ. 2546 (วน

ท 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2546) ใหยกเลก พ.ร.บ. ทบวงมหาวทยาลย (ฉบบ

ท2) พ.ศ. 2537 ท�าใหทบวงมหาวทยาลยเปลยนสถานภาพเปน “ส�านกงาน

คณะกรรมการการอดมศกษา” (สกอ.) (www.mua.go.th, มกราคม 2556)

ภายใตการก�ากบนโยบายของคณะกรรมการการอดมศกษา (กกอ.) ในสงกด

กระทรวงศกษาธการ ซงด�าเนนการมาจนถงทกวนน ถาพจารณาอยางผวเผน

กดเหมอนวาการศกษาระดบอดมศกษากาวหนามาดวยด เพราะมการขยาย

หนวยงานใหใหญโตทงดานโครงสรางและบคลากรของ สกอ. แตในความเปน

จรงจะเหนไดวา สกอ. เปนหนวยงานทอยอายและตองตดกบในระบบราชการ

ท�าใหการด�าเนนงานขาดความคลองตวและขาดประสทธภาพ อกทงความไมตอ

เนองของผก�าหนดนโยบายโดยเฉพาะรฐมนตรวาการกระทรวงฯ ทเปลยนบอย

มากถง 10 ทานในชวง 10 ปทผานมา ท�าใหการพฒนาการศกษาและการวจย

เปลยนไปเปลยนมาและไมกาวหนาตามความคาดหวงของสงคม ดงนน สกอ.

จงเปนอกบทเรยนหนงของการพฒนาการศกษาและการวจยทเขาท�านองส�านวน

ไทย “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ ไปกลายเปนบองกญชา” อยางไมนาเชอ

2.3 ดานการวจย

2.3.1 จดตง “สภาวจยแหงชาต” : หลงจากเปลยนแปลงการ

ปกครองป พ.ศ. 2475 คณะผบรหารและนกวชาการทไดรบการศกษาจาก

มหาวทยาลยชนน�าในยโรปและอเมรกาน�าโดย ดร.จาง รตนะรต และ

ดร.ประดษฐ เชยวสกล นกวชาการกลมใหมนมความคดทจะใหรฐบาลจดตง

สภาวจยแหงชาตตงแตป พ.ศ. 2477 ตามแบบอยางประเทศทเจรญแลว แต

85วสทธ ใบไม

แนวคดดงกลาวไมไดรบการสนบสนนจากรฐบาลในสมยนน อยางไรกตามคณะ

นกวชาการ กยงพยายามยกรางโครงการสภาวจยแหงชาตเสนอตอรฐบาลอก

หลายครงจนกระทงป พ.ศ. 2499 รฐบาลไทยจงไดจดตง “สภาวจยแหงชาต”

ตาม พ.ร.บ. สภาวจยแหงชาต พ.ศ. 2499 โดยแตงตง ดร.จาง รตนะรต อธบด

กรมวทยาศาสตรเปนเลขาธการโดยมส�านกงานเลขาธการสภาวจยแหงชาตอย

ทกรมวทยาศาสตร กระทรวงอตสาหกรรมและจดใหมสาขาวชาการ 6 สาขา

ไดแก สาขาวทยาศาสตรกายภาพและคณตศาสตร วทยาศาสตรการแพทย เคม

และเภสช วทยาศาสตรชวภาพ เกษตรศาสตรและวนศาสตร วศวกรรมศาสตร

และอตสาหกรรม

ในป พ.ศ. 2502 จอมพล สฤษด ธนะรชต นายกรฐมนตรได

ตระหนกถงความส�าคญของการวจย คนควาหาความรและขอมลเพอใชเปนฐาน

ส�าหรบการวางแผนและนโยบายการพฒนาประเทศไดอยางมประสทธภาพจง

ไดประกาศใช พ.ร.บ. สภาวจยแหงชาต พ.ศ. 2502 (วนท 28 ตลาคม พ.ศ.

2502) แทน พ.ร.บ. สภาวจยแหงชาต พ.ศ. 2499 เพอท�าหนาทเปนองคกร

กลางเกยวกบการวจยของประเทศพรอมทงจดระบบบรหารจดการและองค

ประกอบของสภาวจยแหงชาตใหมโดยมนายกรฐมนตรเปนประธานคณะกรรม

การสภาฯ และใหมส�านกงานสภาวจยแหงชาตในสงกดส�านกนายกรฐมนตร

(www.nrct.go.th, มกราคม 2556) ในการเปดประชมสภาวจยแหงชาตครง

แรกเมอวนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2502 จอมพล สฤษด ธนะรชต ไดเนนถง

ความส�าคญของสภาฯ ดงขอความตอนหนงวา “…โดยทสภาวจยแหงชาตเปน

ของใหมส�าหรบประเทศไทย...การตงสภาวจยแหงชาตนนเกดจากความคดทวา

รฐบาลนไมประสงคจะท�าอะไรโดยไมพนจพเคราะหใหรอบคอบและการพนจ

พเคราะหนนจะตองท�าโดยทางวชาการ แมการวางแนวนโยบายของรฐบาลใน

ระยะยาวแตละเรองกอยากจะใหผรอบรทางวชาการไดวจยเสนอขอคดประกอบ

86 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ความด�ารของคณะรฐมนตรเทาทสามารถจะท�าได รวมความวาเปนเจตนาของ

รฐบาลทจะท�าการทกอยางดวยความรอบคอบทสด.... หนาทของสภาวจยแหง

ชาตมจ�าแนกไวในมาตรา 6 แหงพระราชบญญตซงสรปรวมความไวเปน 2 ทาง

ทางหนงคอรเรมท�าการวจยเองแลวเสนอแนะแนวนโยบายตอคณะรฐมนตร อก

ทางหนงคอท�าการวจยตามทคณะรฐมนตรจะสงเรองมาให สวนวธท�างานวจย

กม 2 ทางเหมอนกน ทางหนงคอท�าการวจยเองภายในสาขาวชาหรออกทาง

หนงจะสงเสรมหรอมอบหมายใหผอนท�าการวจยกได การทจะท�างานใหไดผล

จรงจงตามหนาททบญญตไวในมาตรา 6 น จะตองมทนจงไดมบทบญญตใน

อนมาตรา (9) ใหสภานพจารณาหาทนบ�ารงการวจยและเสนอแนะรฐบาลให

ไดมาซงทนเพอการวจย อนงในการปฏบตหนาทตางๆ ทระบไวในมาตรา 6 น

จะตองตงอนกรรมการขนเปนเรองๆ โดยอาศยบทบญญตตามความในมาตรา

22 ซงคณะกรรมการบรหารจะไดเสนอแตงตงในภายหลง…”

ในป พ.ศ. 2507 ไดมการแกไขเพมเตม พ.ร.บ. สภาวจยแหงชาต

(ฉบบท 2) เพอก�าหนดหนาทของสภาวจยแหงชาตและส�านกงานสภาวจยแหง

ชาตใหเหมาะสมยงขน ตอมาไดมประกาศของคณะปฏวตฉบบท 315 ลงวนท

13 ธนวาคม พ.ศ. 2515 แกไข พ.ร.บ. สภาวจยแหงชาต พ.ศ. 2507 โดย

เปลยนชอเปน “ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต” (วช.) (www.nrct.

go.th, มกราคม 2556) และในป พ.ศ. 2522 (วนท 24 มนาคม พ.ศ. 2522)

ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตไดโอนไปสงกดกระทรวงวทยาศาสตร

เทคโนโลยและการพลงงาน ทจดตงขนใหมในปเดยวกนน จากการโยกยายไป

มาของส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ตามนโยบายของผน�าแตละ

ทาน ทผานเขามาบรหารประเทศ สงผลใหขาดความตอเนองเชงนโยบายและ

แผนปฏบตงานรวมทงเงนงบประมาณลงไปสนบสนนงานวจย ในขณะท

โครงสรางและจ�านวนพนกงานและขาราชการเตบโตเกนขนาด จงขาดความ

87วสทธ ใบไม

คลองตวในการด�าเนนงานยงผลใหส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตม

บทบาทลดลงไป นอกจากนนยงมการเปลยนประธานคณะกรรมการฯ และ

เลขาธการตามวาระการด�ารงต�าแหนงหลายครงซงแตละทานกมนโยบายไมตอ

เนอง และมการเมองเขามาเกยวของทงในดานนโยบาย การจดสรรงบประมาณ

การแตงตงผบรหารและกรรมการผทรงคณวฒท�าใหการสนบสนนการวจยขาด

ความตอเนองและไมมเปาหมายชดเจน ซงสงผลใหสภาวจยแหงชาตทมความ

ยงใหญในอดต กลายเปน สภาฯทอยภายใตอทธพลทางการเมองและพวกพอง

จนออนแอลงไปอยางนาเสยดาย ตามส�านวน “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ ไป

กลายเปนบองกญชา” อกหนวยงานหนงของรฐ ซงไมตางไปจากการลดบทบาท

และความส�าคญของสภาการศกษาแหงชาตทเคยยงใหญในอดตดงทกลาวมา

แลว

ในชวงทศวรรษ 2520-2530 รฐบาลไทยไดใหความส�าคญกบการ

วจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในสภาวะทโลกก�าลงกาวเขาสยคไฮเทค จงได

จดตงหนวยงานและสถาบนการวจยขนมาเสรมส�านกงานคณะกรรมการสภา

วจยแหงชาต (วช.) เพอเพมศกยภาพการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ของไทยใหดขน ไดแก ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต (ศช.)

ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ส�านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข(สวรส.) (ดง

ทจะกลาวตอไป) เพอปฏรประบบสนบสนนทนวจยใหมประสทธภาพและลด

ความซ�าซอน แตหลงจากเกดวกฤตเศรษฐกจป พ.ศ. 2540 รฐบาลมด�ารทจะ

ใหส�านกงานคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต (วช.) ยบรวมกบส�านกงานกองทน

สนบสนนการวจย(สกว.)เพอใหการสนบสนนทนวจยมเอกภาพและลดความซ�า

ซอน แตกไมสามารถด�าเนนการไดส�าเรจ ดงนน ส�านกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาตจงถกโอนไปอยในบงคบบญชาโดยตรงของนายกรฐมนตรซงเปน

88 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ประธานคณะกรรมการฯ อกครงหนงเมอวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2543 โดยม

ฐานะเปนกรมในส�านกนายกรฐมนตร เพอใหส�านกงานฯ เปนหนวยงานกลาง

ในการท�าหนาทเสนอแนะนโยบายและแผนการวจยของชาตทงดานวทยาศาสตร

เศรษฐศาสตร สงคมศาสตรและมนษยศาสตรไดอยางแทจรงตาม พ.ร.บ. สภา

วจยแหงชาต พ.ศ. 2507 ตามมตคณะรฐมนตร รวมทงสามารถใหค�าปรกษา

รฐบาลเกยวกบการวจยไดอยางรวดเรวและทนตอเหตการณ แตความคาดหวง

ดงกลาวกยงไมบรรลเปาหมาย อกทงยงเปนอปสรรคตอการด�าเนนงานของ

หนวยงานสนบสนนการวจยอนๆ อาท ศช. สวทช. สกว. รวมทงโครงการวจย

ของอาจารยและนกวชาการในสถาบนอดมศกษาทขบเคลอนมาดวยดและม

ประสทธภาพ เพราะนโยบายและโครงการวจยของหนวยงานตางๆ ตองผาน

วช. ทกกรณ ซงมความลาชาตามขนตอนของระบบราชการและวธการประเมน

ขอเสนอโครงการวจย

2.3.2 สถาบนและโครงการดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย : การ

พฒนาการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย ทเรมตนในชวงทศวรรษ 2500-

2520 โดยการสนบสนนทางความคดและเงนชวยเหลอจากองคการระหวาง

ประเทศเพอใหรฐบาลไทยไดจดตงสถาบน และหนวยงานสนบสนนเงนทนวจย

หลายแหงทพอสรปไดดงน

1) จดตง “สถาบนวจยวทยาศาสตรประยกตแหงประเทศไทย”

(สวป.) ในป พ.ศ. 2506 ภายใตการสนบสนนของรฐบาล

ออสเตรเลย เพอสงเสรมวจยประยกตดานการเกษตรและ

อตสาหกรรม รวมทงวจยชววทยาพนฐานดานสตวและพช เพอ

จดท�าพพธภณฑประวตศาสตรธรรมชาต โดยให สวป. เปน

องคกรอสระตามรปแบบของ Commonwealth Scientific and

Industrial Research Organization (หรอ CSIRO) ของประเทศ

89วสทธ ใบไม

ออสเตรเลย ซงใหความชวยเหลอเปนทปรกษาในระยะแรก ตอ

มาในป พ.ศ. 2510 รฐบาลอนมตให สวป. จดตง “สถานวจย

สะแกราช” (วนท 19 กนยายน พ.ศ. 2510) ในพนทปาสงวน

แหงชาต อ�าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา และในป พ.ศ.

2519 สถานวจยสะแกราชไดรบการคดเลอกจากองคการ

UNESCO ภายใตโครงการมนษยและชวมณฑล (Man and

Biosphere Progarmme-MAB ซงจดตงขนในป พ.ศ. 2514 กอน

การกอตง UNEP ในป พ.ศ. 2515 โดยใหสถานวจยแหงน

เปนพนทสงวนชวมณฑล (Biosphere Reserve)แหงแรกของ

ประเทศไทย ตอมา สวป. ไดเปลยนชอเปน “สถาบนวจย

วทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย” (วว.) (www.tistr.

or.th, มกราคม 2556) ตาม พ.ร.บ. 2522 ในสงกดกระทรวง

วทยาศาสตร เทคโนโลยและการพลงงานทเพงจดตงขนใหมในป

เดยวกนน

ขอควรสงเกตคอ สวป.เรมตนจากองคกรอสระและมความคลองตว

ในการท�าวจยคลายกบ CSIRO ของออสเตรเลย แตท�าไปท�ามากลบมาอยใน

สงกดกระทรวงฯ โดยมสถานภาพเปนกรมหนงกรมเทานนเชนเดยวกบสภาวจย

แหงชาต ดงนน วว. จงเปนอกตวอยางหนงของการพฒนาวชาการทไมยงยน

และไมมนคงตามวตถประสงคเรมตนเขาท�านอง “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ

ไปกลายเปนบองกญชา” คลายกบสภาการศกษาแหงชาตและสภาวจยแหงชาต

ดงทกลาวมาแลว

2) ในชวงเวลาใกลเคยงกนนนรฐบาลไทยไดจดตง “ศนยชววทยา

ทางทะเลภเกต” (วนท 11 ตลาคม พ.ศ. 2511) ในสงกดกรม

ประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ ตามขอตกลงความรวมมอ

90 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ทางวชาการระหวางรฐบาลไทยกบรฐบาลเดนมารก ซงใหความ

ชวยเหลอดานเงนงบประมาณและบคลากรรวมทงผเชยวชาญ ตอ

มาศนยชววทยาฯ ไดยกฐานะเปน “สถาบนวจยชววทยาและ

ประมงทะเล” (วนท 18 พฤศจกายน พ.ศ. 2539 )โดยไดรบ

ความชวยเหลอจากรฐบาลเดนมารกเปนระยะท 2 (2539-2543)

เมอมการปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม จงไดโอนสถาบนวจยฯ

ภายใตชอใหม คอ “สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล

และชายฝง” (วนท 19 ตลาคม พ.ศ. 2545) มาสงกดในกรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมทเพงจดตงใหม และเปลยนชอสถาบนฯ อกครง

หนงเปน “สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเลชายฝงและ

ปาชายเลน” (วนท 24 มถนายน พ.ศ. 2547) เพอท�าหนาท

ส�ารวจศกษาความหลากหลายทางชวภาพ อนรกษและฟนฟ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงใหกวางขวางมากยงขน ภายใต

ความชวยเหลอจากประเทศเดนมารกอยางตอเนองและยาวนาน

จนกระทงทกวนน (www.dmcr.go.th, มกราคม 2556)

3) ในป พ.ศ. 2519 นายสญญา ธรรมศกด ประธานคณะกรรมการ

บรหารสภาวจยแหงชาต แตงตงคณะอนกรรมการนโยบาย

และแผนวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอการศกษาการจดตง

กระทรวงวทยาศาสตร คณะอนกรรมการฯ ไดท�ารายงานเสนอ

ใหจดตง “กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและการพลงงาน”

เสนอตอนายกรฐมนตร (นายธานนทร กรยวเชยร) แตเกดการ

เปลยนแปลงรฐบาลท�าใหการจดตงกระทรวงฯ ลาชาไปจนถงป

พ.ศ. 2522 จงไดจดตง “กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและ

91วสทธ ใบไม

การพลงงาน” ตาม พ.ร.บ. แกไขประกาศคณะปฏวต (วนท 24

มนาคม พ.ศ. 2522) ในรฐบาลของพลเอกเกรยงศกด ชมะนนทน

ตอมาป พ.ศ. 2535 เปลยนชอกระทรวงฯ เปน“กระทรวง

วทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม” (วนท 4 เมษายน พ.ศ.

2535) แตเมอมการปรบปรงโครงสรางบรหารราชการในป พ.ศ.

2545 จงเปลยนชออกครงหนงเปน “กระทรวงวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย (วท.)” (วนท 2 ตลาคม พ.ศ. 2545) ในบทบาทท

ชดเจนขนตามการปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม ในสมยรฐบาล

ของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตร (www.most.go.th,

มกราคม 2556)

4) จดตง “ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต” (ศช.)

(วนท 20 กนยายน พ.ศ. 2526) ในสงกดส�านกงานปลด

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและการพลงงานเพอสงเสรม

และสนบสนนงานวจยและพฒนาใน 4 กลม คอ อตสาหกรรม

และกงอตสาหกรรมดานการเกษตร สาธารณสข พลงงานและ

สงแวดลอม พนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพ (www.biotec.

or.th, มกราคม 2556)

5) จดตง “ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย” (กพวท. หรอ STDB: Science and Technology

Development Board) ในป พ.ศ. 2528 มส�านกงานชวคราว

อยทชน 6 อาคารจรญประกนภย ถนนรชดาภเษก โดยใหเปน

หนวยงานพเศษทจดตงขนตาม พ.ร.บ. สถาบนวจยวทยาศาสตร

และเทคโนโลยแหงประเทศไทย พ.ศ. 2522 ตามขอตกลงระหวาง

รฐบาลไทยกบรฐบาลสหรฐอเมรกา (ผานองคการ USAID) ซง

92 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ไดลงนามความรวมมอดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเมอวนท

13 เมษายน พ.ศ. 2527 เพอสงเสรมและสนบสนนทนวจยใน

3 สาขา คอ วทยาศาสตรชวภาพ-เทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลย

วสด เทคโนโลยอเลกทรอนกสประยกตและคอมพวเตอร โดยใช

เงนงบประมาณของรฐบาลไทยรวมกบเงนสนบสนนใหเปลา

(15.5 ลานเหรยญสหรฐ) และเงนกดอกเบยต�า (19.6 ลาน

เหรยญสหรฐ) จากรฐบาลสหรฐอเมรกาเปนเวลา 7 ป (2528-

2535) โดยใหส�านกงาน กพวท.หรอ STDB ด�าเนนการตาม

นโยบายของคณะกรรมการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย

แหงชาต (กวทช.) (www.hsri.or.th, มกราคม 2556)

6) จ ดตง “ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต”

(สวทช. หรอ NSTDA: National Science and Technology

Development Agency) ตาม พ.ร.บ.พฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย พ.ศ. 2534 โดยยกฐานะมาจาก กพวท. โดยรวม

เอาหนวยงาน 3 แหง คอ ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลย

ชวภาพแหงชาต (ศช.) ศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต

(ศว.) และศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหง

ชาต (ศอ.) เขาไวดวยกน และให สวทช. มวธการบรหารอสระ

ออกนอกระบบราชการ แตกยงอยภายใตนโยบายการด�าเนน

งานของ กวทช. (www.nstda.or.th, มกราคม 2556) สวทช.

ด�าเนนการมาดวยดในตอนตน และตอมาไดขยายใหญโตขนทง

ดานโครงสรางและจ�านวนบคลากร นกวจย จนเกดเปน Science

Park ทศนยรงสตซงครอบคลมงานวจยและพฒนา การอบรม

นกเรยน นกวจยรนใหมและรนใหญท�าให สวทช.ดอยอายและ

93วสทธ ใบไม

ไมคลองตวเหมอนตอนเรมตน จงมแนวโนมวาจะเปลยนแปลง

ไปคลายกบสภาวจยแหงชาต

7) จดตง “ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย” (สกว. หรอ TRF:

The Thailand Research Fund) ในชวงเวลาเดยวกนตาม พ.ร.บ.

กองทนสนบสนนการวจย พ.ศ. 2535 (วนท 29 มนาคม พ.ศ.

2535) เพอบกเบกเปดมตใหมของการวจยรอบดานทงในเชง

ปรมาณและคณภาพ โดยด�าเนนงานเปนองคกรอสระแยกออก

จากระบบราชการ ภายใตแนวทางทก�าหนดโดยคณะกรรมการ

นโยบายกองทนสนบสนนการวจย สกว. ซงอยภายใตการก�ากบ

ของส�านกนายกรฐมนตรท�าใหมความคลองตวและตอเนอง

ส�านกงาน สกว.ท�าหนาทสงเสรมและสนบสนนการวจยและ

พฒนาและการใชประโยชนจากผลงานวจยในดานตางๆ ใหกวาง

ขวางมากกวา สวทช. และ วช. นอกจากนน สกว. ยงสามารถ

ด�าเนนงานไดอยางมประสทธภาพตอเนอง และเออตอการวจย

ใหเกดประโยชนและเสรมสรางความแขงแกรงใหแกประชาคม

วจยของประเทศไทยในการพฒนาเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

ของชาตตามปณธาน “สรางสรรคปญญา เพอพฒนาประเทศ”

(www.trf.or.th, มกราคม 2556) ซงยงคงเปนปรชญาและ

วฒนธรรมขององคกรทเปนอสระ ทมโครงสรางและบคลากรไม

ใหญจนเกนไป ท�าใหบรหารงานไดอยางคลองตวและมประสทธ-

ภาพ

8) จดตง “สถาบนวจยระบบสาธารณสข” (สวรส.) ตาม พ.ร.บ.

สถาบนวจยระบบสาธารณสข พ.ศ. 2535 ในชวงเวลาเดยวกบ

การจดตงส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และ

94 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

โดยให สวรส. เปนองคกรของรฐทไมใชสวนราชการเพอใหการ

บรหารงานและการวจยมความเปนอสระและคลองตวในการ

จดการความร ทสามารถน�าไปสการพฒนาระบบสขภาพอยางม

ประสทธภาพและอยางยงยน สวรส. มโครงสรางการท�างานใน

แบบเครอขายทสามารถท�างานวจยเชอมโยงกนไดอยางเปนระบบ

และประสานงานกบองคกรภาคไดเปนอยางด ท�าใหการด�าเนน

งานของ สวรส. ไดผลดมคณคาและมประโยชนตอสงคมเสมอ

มา (www.hsri.or.th, มกราคม 2556)

หลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 ประเทศไทยตกอยในภาวะขาดแคลน

เงนงบประมาณแผนดน จงตองหวงพงเงนกจากองคการระหวางประเทศ เพอ

น�ามาใชจายในการจดการบรหารประเทศโดยเฉพาะทางดานการศกษาและการ

วจย ซงเปนฐานส�าคญของการพฒนาเศรษฐกจและสงคม รฐบาลไทยจงใหการ

สนบสนนการจดตงองคกรตางๆ โดยการชวยเหลอจากองคกรระหวางประเทศ

ไดแก

9) จดตง “โครงการพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตร

และเทคโนโลย” ในป พ.ศ. 2542 โดยใหด�าเนนการจากเงนก

59.32 ลานเหรยญสหรฐจากธนาคารเพอการพฒนาเอเชย

(ADB) โดยมโครงการยอย 7 โครงการซงด�าเนนงานไดตามเปา

หมายและไดผลดในระยะแรกจนสนสดการด�าเนนงาน ตาม

กรอบระยะเวลาโครงการเงนกจากธนาคาร ADB จนครบ 5 ป

ทบวงมหาวทยาลยจงเหนสมควรใหโครงการนด�าเนนการตอเนอง

เปนระยะท 2 และคณะรฐมนตรไดใหความเหนชอบขอเสนอ

โครงการพฒนาบณฑตศกษาฯ ระยะท 2 (2549-2552) โดย

95วสทธ ใบไม

มกรอบวงเงนงบประมาณสนบสนนจ�านวน 2,055 ลานบาท ตอ

มาป พ.ศ. 2550 คณะรฐมนตรมมตเหนชอบใหเพมศนยความ

เปนเลศดานคณตศาสตรและศนยความเปนเลศดานฟสกสโดยม

กรอบการด�าเนนงาน 5 ป ภายใตการก�ากบดแลของส�านกงาน

คณะกรรมการอดมศกษา (กกอ.) ซงตอมาไดมมตปรบเปลยน

สถานภาพและชอโครงการพฒนาบณฑตศกษาฯ เปน “ส�านก

พฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย”

(สบว.) ในป พ.ศ. 2551 โดยใหอยในก�ากบของส�านกงานคณะ

กรรมการการอดมศกษา (สกอ.) โครงการพฒนาบณฑตศกษาฯ

ระยะท 2 (2549-2552) สนสดการด�าเนนงานเมอวนท 30

กนยายน พ.ศ. 2552 แตผลการด�าเนนงานของบางศนยอาจไม

บรรลเปาหมายทตงไว (www.perdo.or.th, มกราคม 2556)

อยางไรกตามส�านกงาน สบว. ไดเสนอโครงการพฒนาศนยความ

เปนเลศระยะท 3 (2555-2559) โดยเพมศนยความเปนเลศ

ใหมอก 2 ศนยฯ รวมกบศนยฯ เดม 9 ศนยฯ เพอขอรบการ

สนบสนนตอเนองจากรฐบาลโดยขอรบการสนบสนนเงนกจาก

ตางประเทศจ�านวน 9,300 ลานบาท และเงนงบประมาณแผนดน

(4,720 ลานบาท) คณะรฐมนตรไดอนมตในหลกการของ

โครงการดงกลาวและจดสรรเงนงบประมาณหมวดเงนอดหนน

ทวไปประจ�าป พ.ศ. 2556 งวดท 1 จ�านวนประมาณ 118 ลาน

บาท ซงคงไมสามารถด�าเนนการไดตามเปาหมายทตงไว นกเปน

อกหนวยงานหนงของรฐ ทสะทอนบทเรยนของสงคมไทยทขาด

การสนบสนนงานวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยางจรงจง

และตอเนอง ท�าใหหนวยงานดงกลาวไมเจรญกาวหนาตามความ

96 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

คาดหวง เขาท�านอง “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ ไปกลายเปน

บองกญชา” อยางนาเสยดาย

10) จดตง “ส�านกงานพฒนาการวจยเกษตร” (สวก.) ในป พ.ศ.

2546 ในรปแบบองคการมหาชนทเปนหนวยงานอสระและม

ความคลองตวในการด�าเนนงานดวยทนด�าเนนการขนตนจ�านวน

3, 000 ลานบาท (www.arda.or.th, มกราคม 2556) จาก

โครงการเงนกจากตางประเทศมาสนบสนนการปรบโครงสราง

การวจยภาคเกษตรเพอเสรมสรางขดความสามารถในการ

แขงขนผลผลตทางการเกษตรเพอการสงออกและการบรโภค

ภายในประเทศโดยใหการสนบสนนทนวจยกบหนวยงาน

ราชการทเกยวของกบการเกษตร เชน กรมวชาการเกษตร กรม

ประมง กรมการขาว แตการพฒนาวชาการดานนมความ

กาวหนาลาชาเพราะขาดนกวจยทมความเชยวชาญเฉพาะทาง

ทงๆ ทมเงนทนสนบสนนจ�านวนมาก

11) จดตง “ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต” (นาโนเทค) (วนท 13

สงหาคม พ.ศ. 2546) ภายใตส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย (สวทช.) กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอ

ด�าเนนงานวจยและพฒนาดานนาโนเทคโนโลยใหทนสมยและ

สามารถถายทอดเทคโนโลยสการใชประโยชนดานผลตภณฑ

ภาคอตสาหกรรมและเกษตรกรรม ซงเปนฐานรากส�าคญของ

ประเทศไทยและเพอเพมศกยภาพการแขงขน ตลอดจนการยก

ระดบคณภาพชวตและสงแวดลอมทดตามกระแสการพฒนา

วทยาศาสตรและเทคโนโลยของชาตตะวนตก ศนยนาโน

เทคโนโลยยงมวตถประสงคในการสรางความตระหนกแกผคน

97วสทธ ใบไม

ในสงคมไทยในการรบรความส�าคญของนาโนเทคโนโลยทเขามา

มบทบาทในการด�ารงชวตของมนษยยคใหมในศตวรรษท 21

(www.nanotec.or.th, มกราคม 2556)

12) จดตง “สถาบนวจยดาราศาสตรแหงชาต” (องคการมหาชน)

(สดร.) การจดตงสถาบนวจยฯ แหงใหมนมแนวคดมาตงแตป

พ.ศ. 2547 ในโอกาสทมการสมโภช 200 ป แหงการพระราช

สมภพพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบดาแหง

วทยาศาสตรไทย และในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ภมพลอดลยเดช พระบดาแหงเทคโนโลยไทย ทรงเจรญพระ

ชนมายครบ 80 พรรษา ป พ.ศ. 2550 รฐบาลไทยจงอนมต

ใหด�าเนนการโครงการจดตงสถาบนวจยดาราศาสตรแหงชาต

(องคการมหาชน)ตามนโยบายพฒนาวทยาศาสตรและเทค-

โนโลย แตการจดตงสถาบนฯ แหงใหมน มผลอยางเปนทางการ

เมอวนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 2551 ตามพระราชกฤษฎกาจดตง

สถาบนวจยดาราศาสตรแหงชาต (องคการมหาชน) พ.ศ. 2551

โดยใหมผลบงคบตงแตวนท 1 มกราคม พ.ศ. 2552 ภายใต

ก�ากบกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย สถาบน สดร. ม

วตถประสงคเพอการวจยพนฐานและสรางสรรคองคความรส

สงคมการเรยนรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงสงเสรม

การวจยและสนบสนนความรวมมอกบหนวยงานทเกยวของทง

ในประเทศและตางประเทศ และเพอเพมขดความสามารถ

ทางการแขงขนกบนานาชาตดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและ

นวตกรรมทก�าลงเปน กระแสการพฒนาโลกยคไฮเทค (www.

narit.or.th, มกราคม 2556)

98 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

13) จดตง “ส�านกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย

และนวตกรรมแหงชาต” (สวทน.) ป พ.ศ. 2551 เนองจาก

ตลอดเวลากวา 50 ปทผานมา ผน�าประเทศ ผบรหารและผน�า

ทางวชาการไดตระหนกถงความส�าคญของการศกษาและการ

วจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยโดยการจดตงองคกรตางๆ ท

เกยวของ อาท วช. สวทช. สกว. สวรส. สวก. ดงทกลาวมา

ขางตนแตความสามารถการแขงขนดานนของเรากยงอยในระดบ

ทยงไมนาพอใจเมอเทยบกบประเทศ อนๆ ในภมภาคนทมความ

กาวหนามากกวาเรา เชน มาเลเซย สงคโปร ไตหวน เกาหลใต

ดงนน หลงการปฏวตวนท 19 กนยายน พ.ศ. 2549 รฐบาล

ทมาจากการแตงตงจงมนโยบายทจะปฏรประบบวจยในการ

พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหมความทนสมย ม

ประสทธภาพ ลดความซ�าซอน และสามารถสรางวฒนธรรม

การวจยเชงพาณชยเพอการแขงขนกบนานาชาต “ส�านกงาน

คณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม

แหงชาต”(สวทน.)(www.hsri.or.th, มกราคม 2556) จดตง

ขนใหมตาม พ.ร.บ. พ.ศ.2551 (วนท 13 กมภาพนธ พ.ศ.

2551) พรอมกบการจดตงคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร

เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (กวทน.) โดยมนายก

รฐมนตรเปนประธานและปลดกระทรวงวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยเปนเลขานการ และมกรรมการผทรงคณวฒทมาจาก

ระดบผบรหารจากภาครฐและเอกชน โดยมส�านกงาน สวทน.

เปนฝายเลขานการ เพอจดท�าแผนและก�าหนดนโยบายดาน

วทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาตใหหนวยงานท

99วสทธ ใบไม

เกยวของทงภาครฐและเอกชนด�าเนนการวจยและพฒนาใหเปน

เอกภาพอยางตอเนองและบรรลเปาหมายทงในดานการผลต

และพฒนาบคลากร ตลอดจนการพฒนาโครงสรางพนฐานและ

การถายทอดเทคโนโลยเพอใหประเทศไทยสามารถแขงขนกบ

ตางประเทศ ทงในภมภาคเอเชยและในระดบโลก

อยางไรกตามรฐบาลกพยายามทจะจดระบบการวจย สรางกลไกการ

จดการและประสานความรวมมอของหนวยงาน สนบสนนการวจยทงทมอยแลว

และทงทเพงจดตงขนมาใหมใหเปนระบบสนบสนนการวจยทมประสทธภาพและ

ลดความซ�าซอนโดยมส�านกงานสภาวจยแหงชาต (วช.) เปนแกนน�าระบบวจย

ทเรยกวา “1ว + 5ส” นนคอ วช. + สกว. สวทช. สวก. สวรส. สวทน. เพอ

ผนกก�าลงกนพฒนาการวจยไทยใหกาวไกลตามวตถประสงค ระบบวจย “1ว +

5ส” เปนความหวงใหมของสงคมไทยอกครงหนง

3. องคกรอสระเพอการวจยและพฒนา

ในชวงปลายทศวรรษ 2520 ประเทศไทยตองตกอยในภาวะวกฤตทาง

เศรษฐกจและสงแวดลอมถกท�าลาย ทเกดจากการพฒนาภาคอตสาหกรรมโดย

มงหวงทจะเปน NICs แทนการพฒนาและพงพาภาคเกษตรกรรมเพยงอยาง

เดยว ซงเปนฐานรากส�าคญของประเทศไทยมาชานาน นกวชาการและผน�า

สงคมไทยในขณะนน เหนความส�าคญของการพฒนาประเทศบนฐานความร

และขอมลพนฐานทถกตองและทนตอเหตการณ ซงตองไดจากการวจยท

เขมขนตอเนองและมประสทธภาพ เพอใชเปนฐานการวางแผนนโยบายและการ

ตดสนใจ ทสามารถน�าไปปฏบตไดจรงซงเปนแนวคดทถกตองตงแตตนทศวรรษ

2500 ดงทกลาวมาแลว แตการวจยของไทยในสมยนนตองพงอาจารยและนก

100 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

วชาการจากมหาวทยาลยเปนหลก ซงมกท�าวจยไมเตมเวลาเพราะมภาระงาน

หลายดานท�าใหผลงานวจยทไดรบเปนเพยงการรวบรวมขอมลจากเอกสารและ

การออกแบบสอบถาม แตไมสามารถใหขอสรปทแนะแนวทางการพฒนา

เศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมไดอยางชดเจน ดงนนผน�าทางวชาการและผ

บรหารทมวสยทศน จงคดจดตงองคกรอสระระดบชาตและระดบทองถนทไมใช

ราชการ เพอด�าเนนงานวจยเชงนโยบายทสามารถน�าไปใชปฏบตไดจรง ดงกรณ

ตวอยาง 2 องคกรอสระทท�างานอยางมประสทธภาพ คอ TDRI และ สทพ.

ซงมประวตความเปนมาทพอจะสรปไดดงน

3.1 สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI)

ผบรหาร ผน�าทางวชาการและรฐบาลไทยในสมยรฐบาลของ พลเอกเปรม

ตณสลานนท น�าโดย ดร.เสนาะ อนากล เหนความส�าคญของการจดตง

สถาบนวจยเชงนโยบายในระดบชาตเพอรวบรวมองคความรและรายละเอยด

ของขอมลทสามารถใชเปนฐานการวจยตอยอดไดอยางตอเนอง และเปน

ประโยชนตอประเทศ ดงนนในป 2526 คณะด�าเนนการจดตงสถาบนวจยฯ จง

ขอความชวยเหลอเงนทนสนบสนนจากองคการเพอการพฒนาระหวางประเทศ

แหงแคนาดา (Canadian International Development Agency-CIDA) เพอ

จดตง “สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย” (Thailand Development

Research Institute-TDRI) (วนท 23 มนาคม พ.ศ. 2527) (tdri.or.th,

มกราคม 2556) โดยมฐานะเปนองคกรอสระทไมใชหนวยราชการ เพอความ

คลองตวในการด�าเนนงานอยางมประสทธภาพและจดทะเบยนในรปแบบของ

มลนธ (เพอยกเวนภาษ) โดยไดรบเงนสนบสนนจากภาคเอกชน ไดแก

หอการคาไทย สมาคมอตสาหกรรมไทย สมาคมธนาคารไทยและเงนอดหนน

จ�านวน 4.48 ลานเหรยญแคนาดาจาก CIDA ส�าหรบการด�าเนนงาน 5 ปแรก

(2537-2532) สถาบนฯ ใหมมส�านกงานชวคราวทอาคารรชภาคย ถนนอโศก

101วสทธ ใบไม

และยายมาอยทอาคารถาวรทถนนรามค�าแหง 39 จนถงปจจบน สถาบน TDRI

มบคลากรและนกวชาการทดมคณภาพ ทสามารถด�าเนนการวจยและบรหาร

จดการองคกรไดอยางดและมประสทธภาพสง จงสามารถสรางผลงานวจยอยาง

ตอเนองตรงไปตรงมา และมคณคาตอการพฒนาประเทศเสมอมาจนถงปจจบน

3.2 สถาบนชมชนทองถนพฒนา (สทพ.)

ชวงเวลาเดยวกบการจดตง TDRI โดยการสนบสนนชวยเหลอจาก

องคการ CIDA ของประเทศแคนาดา กลมองคกรพฒนาเอกชนกสนใจในการ

พฒนาทองถนและเหนความส�าคญของการวจยเชงนโยบายเพอรวบรวมความร

ภมปญญา และเพอเปนฐานของการพฒนาอยางยงยน ผน�าทางวชาการจงได

ประสานขอความชวยเหลอจาก CIDA ในการจดตงกองทนพฒนาทองถนไทย-

แคนาดา (Local Development Assistant Program-LDAP) เพอสงเสรมและ

สนบสนนการวจยและพฒนาในระดบทองถนทด�าเนนการอยแลวโดยองคกร

พฒนาเอกชน (NGOs) กลมตางๆ ใหสามารถด�าเนนการและเพมขดความ

สามารถการท�างาน ทกอใหเกดประโยชนตอชมชนทองถนและตอประเทศไทย

โดยรวมองคกร LDAP น�าโดย ศาสตราจารยเสนห จามรก และ ศาสตราจารย

นพ.ประเวศ วะส ไดรบการสนบสนนเงนทนจาก CIDA ในชวง 5 ปแรก

(2527-2532) ในวงเงนประมาณ 100 ลานบาท (www.ldinet.org, มกราคม

2556)

อยางไรกตามองคกรในรปแบบกองทนยงขาดความคลองตว กลมองคกร

พฒนาเอกชน เหนวานาจะแปรรปเปนองคกรอสระทสามารถบรหารจดการวจย

และพฒนาไดคลองตวและมประสทธภาพมากขน ดงนนคณะกรรมการประสาน

งานองคกรพฒนาเอกชน (กป.อพช.) จงจดตงมลนธชมชนทองถนพฒนา

(Local Development Foundation-LDF) เพอความคลองตวและเปนอสระใน

การบรหารจดการและการวจยทมคณภาพ ตอมาในป พ.ศ. 2534 องคการ

102 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

CIDA รวมมอกบส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตและมลนธอนรกษ

ชมชนทองถนพฒนา รวมกนจดตง “สถาบนชมชนทองถนพฒนา” (สทพ.)

(Local Development Institute-LDI) มระยะเวลาด�าเนนงาน 5 ป (2534-

2537) โดยไดรบเงนอดหนนจ�านวน 7.78 ลานเหรยญ จาก CIDA เพอท�า

หนาทประสานความรวมมอระหวางเครอขาย สรางความเขมแขงของชมชนและ

องคกรพฒนาเอกชนตลอดจนผลกดนนโยบายทงในแนวราบและแนวดงเพอกอ

ใหเกดการเปลยนแปลงใหทนตามสถานการณการเปลยนแปลงจากภายในและ

ภายนอกประเทศ สถาบน สทพ. ไดสงเสรมและสนบสนนชมชนในการจดการ

ทรพยากร ดน-น�า-ปา และเกษตรกรรมทางเลอกจากฐานภมปญญาชาวบาน

และวฒนธรรมทองถน ตลอดจนด�าเนนงานดานเศรษฐกจชมชนและตลาดทาง

เลอกจนเกดเปนเครอขายทเขมแขง

การด�าเนนงานของ สทพ. ตลอดเวลา 7 ป กอใหเกดความตอเนอง

มนคงและเจรญกาวหนามาดวยด และมผลงานวจยในระดบทองถนเปนท

ยอมรบของประชาคมวจยทงภาครฐและเอกชนจนท�าให สทพ. เขาไปมสวนรวม

ในการท�ารางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 และฉบบตอๆ

มา รวมทงมสวนรวมในการท�ารางรฐธรรมนญฉบบประชาชนป พ.ศ. 2540

หลงวกฤตเศรษฐกจ หรอ วกฤตตมย�ากงในป พ.ศ. 2540 ทสงผลใหคนไทย

ในทกระดบไดรบผลกระทบอยางรนแรงโดยเฉพาะชมชนทออนแอลงอยางเหน

ไดชด องคกร สทพ. กไดมสวนชวยใหชมชนและองคกรพฒนาเอกชน สามารถ

ปรบตวและฟนฟขบวนการภาคประชาชน จนเกดพลงในการปฏรปสงคมในทก

ระดบกลบคนสสภาพทเขมแขง และเจรญเตบโตจนถงทกวนน

จะเหนไดวาการท�างานขององคกรพฒนาเอกชนทเรมตนจากเงนทน

สนบสนนจากภาคเอกชนและจากองคการระหวางประเทศ ดงเชนกรณ TDRI

และ สทพ. ทสามารถด�าเนนงานไดอยางอสระ คลองตวและมประสทธภาพจน

103วสทธ ใบไม

เกดมรรคเกดผลอยางดยง เนองจากไมมคนจากภาครฐและนกการเมองเขาไป

มอทธพลในการบรหารจดการ ท�าใหกระบวนการ “ขนตนเปนล�าไมไผ…”

สามารถขบเคลอนการวจยและพฒนาตอไปไดอยางตอเนองและมประสทธภาพ

จนไดผลด และมประโยชนตอสงคมและประเทศชาต จนเจรญงอกงามเปน “…

กอไผทใหญโตตามธรรมชาต” ตามล�าดบ ซงตางจากองคกรของรฐทจดตงขน

ตาม พ.ร.บ. บนพนฐานของปรชญาและเปาหมายทดเฉกเชน “ขนตนเปนล�า

ไมไผ…” เชนเดยวกน แตหนวยงานดงกลาวถกก�าหนดนโยบายและก�ากบดแล

โดยหนวยงานของรฐทเกยวของ และมนกการเมองเขามามอทธพลซงสวนใหญ

ไมเขาใจวฒนธรรม หลกคดและปรชญาขององคกร ตลอดจนการหวงผล

ประโยชนสวนตนและพวกพองมากกวาประโยชนสวนรวม จงท�าใหเกดการ

เปลยนแปลงแบบ “...เหลาๆ ไป กลายเปนบองกญชา” และเปนแดนสนธยา

ของพนกงานหรอขาราชการและนกการเมองทเกยวของ ดงเชนทเหนอยใน

องคกรตางๆ ของรฐ ทงดานการศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ของไทยในปจจบนซงเปนบทเรยนซ�าซากทยากจะแกไขใน “สงคมเดดยอด”

และ “สงคมตอยอด” แบบไทย ทขาดฐานรากทเขมแขงและมนคงทางดานการ

ศกษาและการวจย

4. การพฒนาการวจยวทยาศาสตรในประเทศไทย

หลงการปฏวตรฐบาลของจอมพล สฤษด ธนะรชต ไดจดการพฒนาการ

ศกษาขยายออกไปในสวนภมภาคโดยจดตงคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม ทบรเวณเชงดอยสเทพเปนแหงแรกของไทยโดยเรมตนดวยการจดตง

โรงเรยนเตรยมวทยาศาสตรการแพทยในป พ.ศ. 2501 (หรอทรจกกนในนาม

“เตรยมแพทยเชยงใหม” มนกศกษารนแรกชนเยยม 64 คน) ซงมวตถประสงค

เพอจดการเรยนการสอนวทยาศาสตรพนฐาน (เคม ชววทยา และฟสกส)

104 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

คณตศาสตรและภาษาองกฤษใหแกนกศกษาเตรยมแพทยเชยงใหมชนปท 1

และ 2 โดยม ศาสตราจารย ดร.สตางค มงคลสข เปนผบกเบกกอตงและเปน

ผอ�านวยการด�าเนนการคนแรก (หนงสอ 30 ป คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลย

มหดล, 2531)

รฐบาลไทยในสมยนน ใหความส�าคญอยางมากกบการศกษาและการ

วจยดานวทยาศาสตรการแพทย ดงนน ศาสตราจารย ดร.สตางค มงคลสข จง

ไดเสนอรฐบาลใหยกฐานะโรงเรยนเตรยมวทยาศาสตรการแพทยขนเปน “คณะ

วทยาศาสตรการแพทย” ในสงกดมหาวทยาลยแพทยศาสตรในป พ.ศ. 2503

โดยมทตงอยทบรเวณทงพญาไท (ตรงขามโรงเรยนอ�านวยศลป) และขยายการ

รบนกศกษาเพมเตมอก 5 สาขา คอ สาขาเตรยมวทยาศาสตรการแพทย เตรยม

ทนตแพทย เตรยมเทคนคการแพทย เตรยมวทยาศาสตรสาธารณสข และ

เตรยมพยาบาลปรญญา (ตอมาเพมสาขาเตรยมเภสชศาสตรและเตรยม

กายภาพบ�าบด) ตอมามหาวทยาลยแพทยศาสตรไดรบพระราชทานนาม

“มหาวทยาลยมหดล” เมอวนท 2 มนาคม พ.ศ. 2512 ตาม พ.ร.บ. มหาวทยาลย

มหดลและยกเลก พ.ร.บ. มหาวทยาลยแพทยศาสตรจงไดยกฐานะคณะ

วทยาศาสตรการแพทยเปน “คณะวทยาศาสตร” (ซงยายมาอยทตงใหมทถนน

พระราม 6) เพอท�าหนาทสอนและวจยวทยาศาสตรพนฐานและวทยาศาสตร

การแพทยดานปรคลนก (กายวภาคศาสตร พยาธชววทยา ชวเคม สรรวทยา

เภสชวทยา จลชววทยา) โดยไดรบการสนบสนนเงนทนจากมลนธรอกก-

เฟลเลอร และไดเปดหลกสตรบณทตศกษาระดบปรญญาวทยาศาสตรมหา-

บณฑต (วทม.) และปรญญาปรชญาดษฎบณฑต (ปรด.) เพอผลตบคลากร

ดานวทยาศาสตรพนฐานและวทยาศาสตรการแพทยในสาขาตางๆ ดงกลาว

เปนแหงแรกในประเทศไทยตามนโยบายการพฒนาการศกษาและการวจย

วทยาศาสตรไทยภายใตการน�าของศาสตราจารย ดร.สตางค มงคลสข ทได

105วสทธ ใบไม

รเรมแนวคดนตงแตป พ.ศ. 2503 โดยการสนบสนนจาก ศาสตราจารย

ดร.ก�าแหง พลางกร เลขาธการสภาการศกษาแหงชาต ในขณะเดยวกนกไดจด

ตงคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบดอยตดกบคณะวทยาศาสตร เพอ

พฒนาบคลากรดานการแพทยใหทนสมยตามระบบการศกษาแพทยศาสตรของ

สหรฐอเมรกา โดยการสนบสนนเงนทนจากมลนธรอกกเฟลเลอรเชนเดยวกน

คณะวทยาศาสตรเปนสถาบนแหงแรกของไทยทบกเบกการศกษาและ

การวจยวทยาศาสตรพนฐานและวทยาศาสตรการแพทย โดยมอาจารยรนใหม

ทไดรบการศกษาระดบปรญญาเอกจากมหาวทยาลยชนน�าในตางประเทศ

(วสทธ ใบไม, 2553) กลบมาชวยกนขบเคลอนงานสอนและงานวจย

วทยาศาสตรพนฐาน จนไดผลงานวจยทมคณภาพและตพมพผลงานวจยใน

วารสารนานาชาตชนแนวหนาเปนทยอมรบในระดบสากล ท�าใหการศกษาและ

การวจยวทยาศาสตรในมหาวทยาลยอนๆ ของไทยไดตนตวและหนมาสนใจใน

การพฒนาการเรยนการสอนและการวจยวทยาศาสตร จนสามารถผลตผลงาน

วชาการดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหกาวหนามาตามล�าดบจนถงทกวนน

(www.sc.mahidol.ac.th, มกราคม 2556)

ในขณะเดยวกนกมการจดตง “คณะอายรศาสตรเขตรอน” ในมหา-

วทยาลยแพทยศาสตรในป พ.ศ. 2503 ภายใตการด�าเนนการของ ศาสตราจารย

นพ. จ�าลอง หะรณสด คณบดผกอตงคณะใหมน (อยทถนนราชวถไมไกลจาก

คณะวทยาศาสตรการแพทย) เพอการศกษาและวจยโรคเขตรอนคขนานกบ

ส�านกงานโครงการวจยทางการแพทยของ สปอ. หรอทรจกในนาม SEATO

LAB ซงเปนหนวยความรวมมอระหวางกระทรวงกลาโหมไทยกบสหรฐอเมรกา

ดงกลาวมาขางตน คณะอายรศาสตรเขตรอน ท�าหนาทสอนและอบรมแพทย

และบคลากรทางการแพทยเกยวกบโรคเขตรอน และศกษาวจยเพอแกปญหา

โรคเขตรอนเชนเดยวกบมหาวทยาลยในตางประเทศ โดยเฉพาะมหาวทยาลย

106 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ลเวอรพล ประเทศองกฤษทมความเชยวชาญดานโรคเขตรอน ตอมาในป พ.ศ.

2510 รฐบาลจดตงคณะอายรศาสตรเขตรอนเปนศนยเวชศาสตรเขตรอนของ

องคการซมโอ (SEAMEO-The Southeast Asian Ministers of Education

Organization ซงจดตงขนในป 2508) (www.seameo.org, มกราคม 2556)

และจดตงเปน SEAMEO-TROPMED Network ระดบนานาชาต ในป พ.ศ.

2518 คณะอายรศาสตรเขตรอนไดเปลยนชอเปน “คณะเวชศาสตรเขตรอน”

มหาวทยาลยมหดลซงด�าเนนการสอนและวจยทมความเปนเลศทางวชาการดาน

โรคเขตรอนจนเปนทยอมรบในระดบนานาชาตจนถงทกวนน (www.tm.

mahidol.ac.th, มกราคม 2556)

5. การพฒนาการเรยนการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

5.1 ระดบมธยมศกษา

ประเทศทพฒนาแลวทงสหรฐอเมรกาและยโรป เรมตนตวกนอยางมาก

เกยวกบการพฒนาการเรยนการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลยทก�าลง

เปลยนแปลงเขาสยคไฮเทค เมอสหรฐอเมรกาสงนกบนอวกาศไปลงบนดวง

จนทรไดส�าเรจในกลางป พ.ศ. 2512 ประเทศไทยกไดรบอทธพลจากเหตการณ

ดงกลาว โดยรฐบาลไทยไดแตงตงคณะจดตงสถาบนสงเสรมการสอนวทยา-

ศาสตรและเทคโนโลย โดยไดรบการสนบสนนจาก UNESCO จนน�าไปสการ

จดตง “สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย” (สสวท.) ตาม

ประกาศคณะปฏวต ฉบบท 42 (วนท 16 มกราคม พ.ศ. 2515) โดยให สสวท.

เปนองคกรอสระ เพอความคลองตวในการด�าเนนงาน ในสงกดกระทรวง

ศกษาธการโดยม นายสนน สมตร เปนผอ�านวยการคนแรกและไดรบการ

107วสทธ ใบไม

สนบสนนดานงบประมาณและผเชยวชาญตางประเทศจาก UNDP และการ

สนบสนนดานเครองมอรวมทงทนดงานและการฝกอบรมจาก UNESCO ซงได

สง Prof. Gordon H. Aylward ผเชยวชาญจากประเทศออสเตรเลยมาเปนท

ปรกษา สถาบนใหมแหงน มวตถประสงคเพอปรบปรงและสงเสรมการสอน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย (เคม ชววทยา ฟสกส และคณตศาสตร) โดยการ

ปรบปรงหลกสตรแบบเรยน คมอและวธสอน ตลอดจนการปฏบตการทดลอง

ใหทนสมยตามโลกตะวนตก ซงจะชวยใหนกเรยนชนมธยมศกษาเขาใจเนอหา

สาระและหวขอวชาในหลกสตร ตลอดจนมทศนคตทดตอวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย ทก�าลงกาวหนาอยางรวดเรว (ไดแบบเรยนชววทยาฉบบรางในตน

ป 2517 เปนฉบบแรก) (www.ipst.ac.th, มกราคม 2556)

เมอโครงการความชวยเหลอจากตางประเทศสนสดลงแลว รฐบาลไทย

กตองรบผดชอบองคกร สสวท. อยางเตมรปแบบตามระบบราชการไทยในก�ากบ

กระทรวงศกษาธการ ท�าใหการด�าเนนงานของ สสวท. ดอยประสทธภาพลง

มากกวาในระยะเรมตนตอนทไดรบความชวยเหลอจากองคการระหวางประเทศ

เพราะขาดความตอเนองทางดานงบประมาณประจ�าป และนโยบายการ

ศกษาวทยาศาสตรและเทคโนโลยไมชดเจน อกทงยงมการเมองเขามาแทรกแซง

ท�าใหการบรหารจดการและคดสรรบคลากรขององคกรมคณภาพดอยลง ยงผล

ให สสวท. ออนแอลงอยางเหนไดชดขน เมอรฐบาลไทยไดตราเปน พ.ร.บ.

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย พ.ศ. 2541 (แกไขเพม

เตม พ.ศ. 2548) ในสงกดกระทรวงศกษาธการ ทมการบรหารงานตามระเบยบ

ราชการ ดงจะสงเกตจากนกเรยนชนมธยมศกษาสอบไดคะแนนวทยาศาสตร

และคณตศาสตรต�ากวาเกณฑมาตรฐานทกป สสวท.จงเปนกรณศกษาอก

องคกรหนงของรฐทพฒนาแบบ “ขนตนเปนล�าไมไผ...เหลาๆ ไปกลายเปนบอง

กญชา” เหมอนกบองคกรอนของรฐทกลาวมาขางตน

108 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

5.2 ระดบอดมศกษา

เมอโครงการ สสวท. โดยการสนบสนนจาก UNESCO และ UNDP

สนสดลง ทบวงมหาวทยาลยในขณะนน จงท�าเรองขอความชวยเหลอจาก

UNESCO และประเทศออสเตรเลย เพอปรบปรงหลกสตรวทยาศาสตรระดบ

มหาวทยาลยใหสอดรบกบการปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอนวทยาศาสตร

และเทคโนโลยในระดบชนมธยมศกษาของ สสวท. แตโครงการฯ ของทบวง

มหาวทยาลยไมไดรบความชวยเหลอจากตางประเทศตามค�าขอ ดงนนทบวง

มหาวทยาลยโดยคณะกรรมการพฒนามหาวทยาลย จงแตงตงคณะ

อนกรรมการปรบปรงหลกสตรวทยาศาสตรระดบมหาวทยาลย (เคม ชววทยา

ฟสกส คณตศาสตร) โดยม ศาสตราจารย ดร. ก�าจร มนญปจ เปนประธาน

คณะอนกรรมการฯ เพอจดท�าโครงการปรบปรงหลกสตรฯ ดงกลาวเพอเสนอ

ขอเงนสนบสนนจากงบประมาณแผนดนในการด�าเนนงานสานตอจาก สสวท.

โดยเรมด�าเนนการตงแตตนป พ.ศ. 2519 (ต�าราชววทยา, 2521) โครงการ

ปรบปรงหลกสตรวทยาศาสตรระดบมหาวทยาลยไดด�าเนนการกาวหนามาดวย

ดและมผลงานเปนต�าราทมคณภาพทง 4 สาขา และมการรวมมอกนทงดาน

การสอนและการวจยระหวางคณาจารยจากมหาวทยาลยตางๆ จนเกดเปนเครอ

ขายประสานงานกนตลอดเวลาเปนเวลาประมาณ 10 ป แตโครงการนกตองปด

ตวลงโดยความเหนของผบรหารทบวงมหาวทยาลยในสมยนน ทมความคดวา

“โครงการทกโครงการตองมทสนสด...” ซงตรงขามกบความเปนจรงทวา การ

พฒนาปรบปรงหลกสตรวทยาศาสตรและเทคโนโลย นาจะเปนขบวนการตอ

เนองเพอใหการพฒนาการเรยนการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย มความ

ทนสมยอยเสมอ และรเทารทนความกาวหนาทางวชาการทเกดขนอยางรวดเรว

มาก ท�าใหเราพลาดโอกาสในการพฒนาหลกสตรวทยาศาสตรพนฐานระดบ

มหาวทยาลยไดอยางตอเนอง แตตองสะดดและสนสดลงอยางนาเสยดาย สง

109วสทธ ใบไม

ผลใหการเรยนการสอนและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทย ไม

สามารถขบเคลอนไดทนเหตการณการเปลยนแปลงของโลก และมผลกระทบ

ตอวงการวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาจนถงทกวนน

6. ขอสรปทายบท

การจดตงองคกรตางๆ ทางการศกษาและการวจยวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยทรวบรวมไวในบทความน ไดแก สวป. สสวท. ศนยชววทยาทางทะเล

ภเกต AFRIMS STDB TDRI สทพ. สบว. เปนตน ไดรบการสนบสนนเงนงบ

ประมาณในระยะเรมตนจากองคการระหวางประเทศ เชน WB UNESCO UNDP

UNEP USAID ADB CSIRO ESCAP CIDA และจากหนวยงานทเกยวของ

ของประเทศทพฒนาแลว อาท สหรฐอเมรกา แคนาดา องกฤษ ออสเตรเลย

จงมค�าถามวา ถาไมมองคการระหวางประเทศเขามาชวยคดรเรมและด�าเนน

การใหในเบองตนแลวโครงการหรอหนวยงานเหลานจะเกดขนไดหรอไม?

ขอสงเกตทนาสนใจอกประการหนงคอ หนวยงานวจยทเกดจากความ

รวมมอระหวางภาครฐหรอเอกชนของไทยกบหนวยงานของตางชาต หรอ

องคการระหวางประเทศสามารถด�าเนนงานไดอยางมประสทธภาพ และประสบ

ความส�าเรจในการสรางผลงานวจยทมคณภาพ ท�าใหหนวยงานวจยเจรญ

กาวหนาอยางตอเนองมาเสมอจนถงทกวนน อาท AFRIMS TDRI สทพ.

ศนยวจยชววทยาทางทะเลภเกต เปนตน ในขณะทหนวยงานบางแหง เชน สวป.

สสวท. สบว. ทไดรบการสนบสนนเงนทนจากตางชาต เมอหมดโครงการความ

ชวยเหลอและหนวยงานราชการไทยตองรบผดชอบตอ โดยใชเงนงบประมาณ

แผนดน การด�าเนนงานของหนวยงานเหลานนกขาดความคลองตวและขาด

ประสทธภาพลงอยางเหนไดชด

หนวยงานราชการและองคกรอสระของรฐบาลไทย ไมคอยคดสรางองค

110 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ความรและคนควาหาขอมลจากการวจยอยางเปนระบบและตอเนอง โดยเฉพาะ

ดานวทยาศาสตร สงคมศาสตรและมนษยศาสตร ซงเปน “เสาหลก” ทาง

วชาการของบานเมอง ซงเปนฐานรากส�าคญส�าหรบการขบเคลอนยทธศาสตร

การพฒนาเศรษฐกจและสงคม ใหรงเรองวฒนาถาวรไดอยางตอเนองและมนคง

การขาดความรและขอมลทถกตอง ท�าใหการพฒนาประเทศตองโอนเอนไปมา

เมอถกกระแทกดวยแรงปะทะจากกระแสการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม

และวฒนธรรมจากภายในและหรอภายนอกประเทศ จนท�าใหหนวยงานหรอ

องคกรเหลานนออนแอลงดงเชนทเหนอยในปจจบน

ดงนนส�านวนไทย “ขนตนเปนล�าไมไผ เหลาๆ ไปกลายเปนบองกญชา”

ทบรรพบรษไทยใชเตอนสตสอนคนไทยในอดต และยงคงใชไดกบสงคมไทยใน

ปจจบนในการเปรยบเปรยหนวยงานหรอองคกรของรฐทจดตงขนมาบนฐานคด

ทางปรชญาและวตถประสงคทดในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม การศกษาและ

การวจยใหกาวไกลทนนานาประเทศทเจรญแลว (เสมอนขนตนเปนล�าไมไผ)

แตพอท�าไปนานๆ เขา หนวยงานเหลานนกคอยออนแอลงในเชงประสทธภาพ

และประสทธผล ตลอดจนคณธรรมของผบรหาร พนกงานและขาราชการท�าให

หนวยงานของรฐกลายเปนแดนสนธยา (เสมอนเปนบองกญชา) ของขาราชการ

และผบรหารทไดรบอทธพลจากการเมองและผลประโยชนสวนตนและพวกพอง

มากกวาประโยชนของสงคมสวนรวม

เมอเกดเหตการณดงกลาว กจะมกลมนกวชาการ ผบรหารและผน�าทด

และมวสยทศนชดเจน คดจดตงองคกรใหมขนมาท�าหนาทแทนหนวยงานเดม

เพราะถาคดจะยบรวม หรอยกเลกหนวยงานหรอองคกรเหลานนกท�าไดยาก

เนองจากจะมผลกระทบตอขาราชการหรอพนกงานขององคกร เขาเหลานนก

จะจดการรวมตวกนตอตานหรอคดคานอยางรนแรงจนภาครฐไมสามารถจดการ

ได นอกจากคดจดตงหนวยงานอสระหรอองคกรมหาชนขนมาท�าหนาทใหม ดง

111วสทธ ใบไม

กรณศกษา “สภาวจยแหงชาต” และ “สภาการศกษาแหงชาต” ทมความยง

ใหญมากในอดตตามเจตนารมณของผน�าประเทศและเปน 2 เสาหลกของการ

พฒนาประเทศในตอนเรมตนเมอกวา 50 ปทแลว แตท�าไปท�ามาทง 2 สภาฯ

กเตบโตตามระบบราชการไทยและอยอายจนขาดประสทธภาพและประสทธผล

ในการด�าเนนงานโดยเฉพาะทางดานวทยาศาสตร สงคมศาสตร และ

มนษยศาสตร ภาครฐจงตองจดตงองคกรทเกยวของขนมาใหม โดยเฉพาะทาง

ดานการศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไดแก ศช. สวทช. สกว.

สวรส. ในชวงเวลาเดยวกน ซงตอมาหนวยงานดงกลาวทเรมตนดวยความหวง

ด มปรชญาและวสยทศนทชดเจนแตกมแนวโนมวาจะเกดประวตศาสตรซ�ารอย

อกครงหนง เพราะมขอสงเกตจากการจดตงองคกรขนมาเสรม อาท สบว. สวก.

และ สวทน.ซงมหนาทและมวตถประสงคคลายๆ กบหนวยงานเดมจนอาจมอง

ไดวาท�างานซ�าซอนกนพอสมควร

หนวยงานหรอองคกรของรฐสวนใหญ จะเจรญเตบโตและขยายใหใหญ

ขนทางดานโครงสรางและจ�านวนบคลากรจนเขาสสภาพอยอาย ไมคลองตว

เพราะมคนมากแตงบประมาณนอย ไมสอดคลองกบปรชญา นโยบายและ

วตถประสงคดงเดม สวนใหญของเงนงบประมาณจะหมดไปกบคาใชจายในการ

ด�าเนนงานบรหารจดการ และคาจางหรอเงนเดอนพนกงาน แตงบประมาณท

จะใชในการท�างานวจยตามภารกจจรง มนอยไมเพยงพอทจะท�างานไดตามเปา

หมายอยางมประสทธภาพ ดงเชนทเกดขนในหนวยงานราชการไทย จนเกดม

ค�าพดวา “เชาชาม-เยนชาม” คลายคนอวนกนมากแตท�างานไดนอย อกทงยง

มโรคภยไขเจบตามมาหลายอยาง เมอเทยบกบหนวยงานของภาคเอกชนทม

ความกระชบ อสระ คลองตวและสามารถปรบเปลยนโครงสรางและบทบาท

หนาทใหเหมาะสมและสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงไป ทงจากเหต

ปจจยภายในและภายนอกประเทศ คลายกบคนทมรางกายสมสวนแขงแรงและ

112 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

คลองแคลววองไว ท�างานไดรวดเรวและมประสทธภาพสง และปราศจากโรค

ภยรายแรง ถาหากหนวยงานใดไมสามารถด�าเนนการไดอยางมประสทธภาพ

และประสทธผล กสามารถปรบเปลยนยกเครอง (reengineering) ใหทนสมย

ไดเสมอ หรอแมกระทงยกเลกไดเลย

นกวชาการและผบรหารงานวจยสวนใหญเปน “นกออกแบบ” หรอ

“สถาปนก” ทด และมมมมองประเทศไทยทสวยงามตามนยแหงการพฒนา

เศรษฐกจและสงคมไทย โดยใชความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเชนเดยว

กบอารยประเทศ แตขาดหลกการทาง “วศวกรรมโครงสราง” ทตองค�านงถง

วสดในเชงปรมาณและคณภาพ และการค�านวณฐานรากทจะรองรบน�าหนก

เพอใหเกดความมนคงและยงยนตามนยของจ�านวนและคณภาพของนก

วทยาศาสตรมออาชพ และขอมลพนฐานส�าหรบการพฒนาทยงยน อกทงยง

ไมไดค�านงถงฐานรากของเศรษฐกจและสงคมไทย ทองอยกบฐานทรพยากร

ธรรมชาต และความหลากหลายทางวฒนธรรม รวมทงรากเหงาทางประวต-

ศาสตรชาตไทย ท�าใหเกดตะเขบรอยตอระหวางวถชวตแบบไทยกบแนวคดการ

พฒนาประเทศของชาตตะวนตก นอกจากนนวธคดของคนไทยใน “สงคมเดด

ยอด” ทมกรอคอยความเจรญ โดยเฉพาะทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ทคนอนหยบยนใหเราซอหามาใชอยางชนชมยนด จนเราไดชอวาเปน “นกซอ”

ทดแตไมใชเปน “ผผลต” ขนมา เพอการพงพาตนเองตามวถพทธทงๆ ทเราม

ทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณทง ดน น�า ปา ททรงคณคาชวยหลอเลยง

ผคนตลอดจนสรางสรรคภมปญญาไทยเกยวกบปจจยส (อาหาร ยารกษาโรค

เครองนงหม ทอยอาศย) และวฒนธรรมอนดงามใหเจรญรงเรองมายาวนานซง

เปนจดแขงของไทย ทสามารถใชเปนฐานในการพฒนาทยงยนตามหลกปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยง

นอกจากนนยงมปจจยอกหลายประการ ทท�าใหหนวยงานของภาครฐ

113วสทธ ใบไม

ทงทเปนองคกรอสระและหนวยงานราชการทางดานการศกษาและการวจย โดย

เฉพาะทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยทไมสามารถด�าเนนงานบรหาร

จดการใหเจรญกาวหนาไปไดอยางมประสทธภาพและอยางตอเนอง เนองจาก

มจดออนหลายประการทเปนอปสรรคตอการพฒนาองคกร ทพอจะสรปไดดงน

1) มการเมองเขามาแทรกแซงในการแตงตงผบรหาร กรรมการนโยบาย

และพนกงานหรอขาราชการ ท�าใหเกดวฒนธรรมการท�างานแบบ

เกอกลชวยเหลอพวกพองมากกวาท�างานเพอองคกรและสวนรวม

2) การสนบสนนเงนทนวจยจากภาครฐไมตอเนอง และไมเปนไปตาม

กรอบของโครงการทมทงการวจยพนฐานและการวจยประยกต แต

เงนงบประมาณการวจยสวนใหญมกจดสรรใหกบการวจยประยกต

เพอแกปญหาเฉพาะดานแบบเรงดวน (ขาว ยางพารา มนส�าปะหลง

เชอรา สาหราย เทคโนโลยชวภาพ) และแกปญหาเฉพาะหนา เชน

ภยแลง น�าทวม มลพษทางสงแวดลอม แตมนกวจยหรอกลมนกวจย

ทมความเชยวชาญเฉพาะทางไมเพยงพอและมเวลาท�าวจยนอย

ประกอบกบขาดขอมลทควรจะไดจากงานวจยพนฐาน จงท�าใหงาน

วจยแบบเรงดวนดงกลาวไมบรรลวตถประสงคและไมคมคากบเงนงบ

ประมาณทใชไป

3) ภาครฐมองขามความส�าคญของทนมนษยแตพงเปาไปททนทางวตถ

และโครงสรางในการพฒนาประเทศ นกวทยาศาสตรไทยทไดเลา

เรยนมาอยางเขมขนจากมหาวทยาลยชนน�าในตางประเทศซงนบวา

เปน “เมลดพนธทด” และมศกยภาพสงมากทจะชวยพฒนาประเทศ

แตขาด “การบมเพาะ รดน�า พรวนดน” ใหเจรญงอกงามไดตาม

ธรรมชาต ท�าใหเราตองสญเสยนกวทยาศาสตรทดและมความ

สามารถไปจ�านวนไมนอยและตองพงพานกวชาการตางชาตทงใน

114 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

ดานปรชญา ความคดและแนวทางปฏบตจรง

4) ระบบการศกษาวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยไมไดสรางคนให

เกดปญญาและสามารถพฒนาตนเองใหมความร แตกฉานทาง

วชาการรอบดาน แตสวนใหญเปนเพยงการสรางนกปฏบตงานใน

ดานเทคนคและท�างานเปนมนษยเงนเดอนเทานน ท�าใหขาดการ

พฒนาบคลากรทชาตตองการในขอ 2

5) หนวยงานของรฐยงตดอยกบระบบอ�านาจนยมและระเบยบทละเอยด

ซบซอนมากเกนไปเพยงเพอปองกนคนไมดซงมจ�านวนนอยมาก

(เสมอนตาขายถทไมสามารถแยกปลาเลกออกจากปลาใหญ) จงไม

เปดโอกาสใหคนดมศกยภาพในการสรางสรรคผลงานทดและม

คณภาพหรอสรางนวตกรรมใหม ๆ ในการท�างานวจยแบบใชปญญา

ไดเขามามสวนรวมในการพฒนางานวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ทมเปาหมายในการแกปญหาของชาตใหคมคาของเงนงบประมาณ

การวจย

ถาเราสามารถปรบปรงแกไขจดออนของระบบราชการดงกลาวไดกจะ

ท�าใหเราสามารถพฒนาการศกษาและการวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

รวมทงวชาการดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตรใหกาวหนาตามหลกปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยงนนคอ พฒนาตามศกยภาพของเราอยางรเทารทนตาม

สถานการณทเปลยนแปลงไป โดยรฐบาลไทยตองใหการสนบสนนทงเงนทน

วจยและทนพฒนาบคลากร นกวชาการและนกวจยใหพอเพยงอยางจรงจงและ

ตอเนอง โดยไมมการเมองเขามาแทรกแซงจนอาจสงผลกระทบตอนโยบายและ

แผนการด�าเนนงานของสถาบนการศกษาและการวจย ดงเชนทเกดขนในอดต

ถาเราสามารถปรบตวใหหลดพนจากกบดกของระบบราชการ การเมอง และ

อ�านาจนยมดวยความตงใจในการพฒนาการศกษาและการวจยกนอยางจรงจง

115วสทธ ใบไม

และตอเนองดงทไดกลาวมาแลว ประเทศไทยกจะสามารถขบเคลอนภารกจดง

กลาวใหเจรญกาวหนาทดเทยมกบนานาประเทศทพฒนาแลวภายในเวลาไมนาน

นก

116 การศกษาและการวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยในประเทศไทย

เอกสารอางองและอานประกอบ

ขอมลและประวตโดยยอของหนวยงานและองคการระหวางประเทศ รวม

ทงองคกรอสระ สถาบนและหนวยงานของรฐทรวบรวมและเรยบเรยงไวใน

บทความนไดมาจากเวบไซตทระบไวในหนวยงานทอางถง (เดอนมกราคม

2556)และจากเอกสารทางราชการของหนวยงานทเกยวของดงน

30 ป คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล (2501-2531). (2531, พฤศจ-

กายน).

ตำาราชววทยา. ตามโครงการปรบปรงหลกสตรวทยาศาสตรระดบมหาวทยาลย

ทบวงมหาวทยาลย 2521

วสทธ ใบไม. (2553). ทำาไมตองทำาวจยพนฐาน. กรงเทพฯ: โรงพมพกรงเทพ

(1984) จ�ากด.

ส�านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.). รายงานประจำาป 2555.

อ�าพล เสนาณรงค. (2542, ตลาคม-ธนวาคม). “สสบประบบวจยไทย.” ใน

ขาวสำานกงานคณะกรรมการการวจยแหงชาต, 40(430): 24-29.