SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical

including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

F³ellee DeeþJeer cejeþer megueYeYeejleer

ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes ³eeb®³eeodJeejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

Printed at: India Printing Works, Mumbai

P.O. No. 115633

TEID: 12661_JUP

þUkeÀ JewefMe<ìîes: • veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle.

• Òel³eskeÀ Heeþe®es Heefj®ísoevegmeej efJeYeepeve. • DeeoMe& Gllejebmeefnle mejeJeemeeþer YejHetj ke=Àleer.

• J³eekeÀjCeeJej DeeOeeefjle cegyeuekeÀ ÒeMve. • uesKevekeÀewMeu³eebJej DeeOeeefjle YejHetj ke=Àleer.

• mJe³ebDeO³e³eveemeeþer GHe³egkeÌle.

SAMPLE C

ONTENTÒemleeJevee

efMe#eCeceb[Ueves ³eboe `DeeþJeer megueYeYeejleer' ®ee veJeerve DeY³eeme¬eÀce efveOee&efjle kesÀuee Deens. ne veJeerve DeY³eeme¬eÀce %eevej®eveeJeeoeJej DeeOeeefjle Demetve HeeþeblejeHes#ee Yee<es®³ee DeekeÀueveeJej DeefOekeÀeefOekeÀ Yej osCeeje Deens. Yee<ee efMekeÀC³eeleuee Deevebo efJeoîeeLee¥vee HegjsHetj Ieslee ³eeJee, Yee<es®³ee ieceleerpeceleer keÀUeJ³eele ³eemeeþer DeMee DeY³eeme¬eÀcee®eer j®evee kesÀueer Deens. ³ee veJeerve DeY³eeme¬eÀcee®es yeejkeÀeF&ves efJeMues<eCe keÀªve le³eej kesÀuesues ìeiexì ÒekeÀeMevee®es cejeþer megueYeYeejleer F³ellee DeeþJeer ns HegmlekeÀ legce®³ee neleer meesHeJeleevee Deecnebuee Deevebo nesle Deens. Heeþ mecepeC³eeme megueYe JneJee ³eekeÀjlee Òel³eskeÀ Heeþe®³ee meg©Jeeleeruee uesKekeÀ Heefj®e³e, Heeþe®eer HeeMJe&Yetceer, MeyoeLe&, JeekedÀÒe®eejeb®es DeLe& ³eeb®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. veJeerve DeY³eeme¬eÀcee®es mJeªHe ue#eele IesTve Òel³eskeÀ Heeþe®es Je DeeJeM³ekeÀ l³ee keÀefJeleeb®es Heefj®ísoeble / HeoîeebMeeble efJeYeepeve kesÀues Deens. efJeefJeOe ÒeMveÒekeÀejebvegmeej DeekeÀueve ke=Àleer, MeyomebHeoe ³eeb®ee meceeJesMe kesÀuesuee Deens. Heeþe®³ee ceeb[Ceer®³ee ¬eÀceevegmeej ke=Àleer®eer ceeb[Ceer ns ìeiex쮳ee HegmlekeÀeb®es JewefMe<ìîe Deens. Òel³eskeÀ ke=Àleer®ee ¬eÀce Heeþe®³ee ceeb[Ceer®³ee ¬eÀceevegmeej þsJeuesuee Deens, l³eecegUs ke=Àleer mees[Jeleevee Heeþeleerue Ieìvee¬eÀce Hegvne SkeÀJeej mHe<ì nesTve efJe<e³ee®es %eeve HekeÌkesÀ nesles. Òel³eskeÀ Heeþe®³ee Je keÀefJeles®³ee MesJeìer J³eekeÀjCee®ee mejeJe nesC³eekeÀjlee J³eekeÀjCe efJeYeeie osC³eele Deeuee Deens. uesKevekeÀewMeu³es efJekeÀefmele JneJeerle Je mepe&veMeeruelee Jee{erme ueeieeJeer ³eekeÀjlee meJe& uesKeveÒekeÀejeb®³ee YejHetj ke=Àleer DemeCeeje GHe³eesefpele uesKeveefJeYeeie meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeuee Deens. ³eeefMeJee³e, J³eekeÀjefCekeÀ IeìkeÀeb®³ee meefJemlej ceeefnleermeeþer mJeleb$e J³eekeÀjCe efJeYeeiener meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeuee Deens. veJeerve DeY³eeme¬eÀce legce®eer DeekeÀueveMekeÌleer Je DeefYeJ³ekeÌleer keÀewMeu³e peesKeCeeje Deens, ³ee DeY³eemeÒeef¬eÀ³esle ns HegmlekeÀ Gllece ceeie&oMe&keÀ þjsue ³ee®eer Deecnebuee Kee$eer Jeeìles. ns HegmlekeÀ HeefjHetCe& JneJes ³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, lejer HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì JneJes ³eemeeþer DeeHeu³ee met®evee mJeeieleen& Deensle. DeeHeu³ee met®evee, DeefYeÒee³e Heg{erue F-Hell³eeJej HeeþJee mail@targetpublications.org Oev³eJeeo!

DeefYeveJe DeY³eemeemeeþer ceve:HetJe&keÀ MegYes®íe!

ÒekeÀeMekeÀ DeeJe=lleer: ÒeLece

Disclaimer This reference book is transformative work based on textual contents published by Bureau of Textbook. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations. This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents, the Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book. © reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors. No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

SAMPLE C

ONTENT ¬eÀ. Heeþe®es veeJe uesKekeÀ / uesefKekeÀe He=<þ ¬eÀ. 1. Deecner ®eeueJet ne Heg{s Jeejmee peieoerMe Kesyet[keÀj 1 2. ceer ef®e$ekeÀej keÀmee Peeuees! ue. ce. keÀ[t 4 3. ÒeYeele efkeÀMeesj yeUer 16 4. DeeHeCe meejs SkeÀ ÒeYee yewkeÀj 21 5. Ieeìele Ieeì JejbOee Ieeì censMe leW[guekeÀj 30 6. DeeYeeUe®eer Decner ueskeÀjs Jemeble yeeHeì 41 7. veeleJeb[ebme He$e vebot veeìskeÀj 45 8. efie³ee&jesnCee®ee DevegYeJe jcesMe ceneues 53 9. PegUtkeÀ oeceesoj keÀejs 66 10. Deecner nJes Deenesle keÀe? Meeblee MesUkesÀ 73 11. peerJeve ieeCes efveleerve osMecegKe 87 12. MeyokeÀesMe (mLetueJee®eve) 92

13. mebleJeeCeer (De) Deeefpe meesefve³ee®ee efoJeme meble mesvee cenejepe 94 (Dee) ®ebovee®³ee mebieW meble ®eesKeecesUe 95

J³eekeÀjCe efJeYeeie 1. Meyoeb®³ee peeleer 96 2. GHemeie& DeeefCe Òel³e³e 102 3. GodosM³e DeeefCe efJeOes³e 105 4. Jeeke̳eeb®es ÒekeÀej 107 5. uesKeveefve³ece 109 6. efJejeceef®evns 113 7. cnCeer 115 8. DeeuebkeÀeefjkeÀ Meyo 118 GHe³eesefpele uesKeve

1. He$euesKeve 120 2. Meer<e&keÀuesKeve 124 3. meejebMeuesKeve 127 4. peeefnjeleuesKeve 131 5. mebJeeouesKeve 137 6. yeeleceeruesKeve 140 7. met®eveeHeÀuekeÀ 145 8. efveyebOeuesKeve 147

ìerHe: HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle.

SAMPLE C

ONTENTHeeþîeHegmlekeÀe®³ee cegKeHe=<þeceeies efouesueer ke=Àleer

legcnebuee keÀesCeles vee keÀesCeleslejer mLeU Heene³euee vekeÌkeÀer®e DeeJe[le Demesue. Keeueer keÀener ÒeMve Je cegodos efoues Deensle, l³ee

DeeOeejs ceeefnleer efuene.

legce®es DeeJe[les mLeU

³esLeerue ueeskeÀeb®³ee peerJeveMewueerJej cegIeue mebmke=Àleer®ee ÒeYeeJeefometve ³eslees. ³esLeerue ueeskeÀeb®eer Yee<ee, HeesMeeKe, KeeoîeHeoeLe&,Iejeb®eer yeebOekeÀeces ³ee meeN³eebJej cegIeueMewueer®es ÒeefleefyebyeGceìu³ee®es efometve ³esles.

5

³esLeerue ueeskeÀpeerJeve.

Deeûee ns Menj Yeejleeleerue Gllej ÒeosMe jep³eeleerue efpeunîee®es efþkeÀeCe Deens.

ns mLeU keÀesCel³ee ieeJeeleerue/ efpeunîeeleerue/jep³eeleerue/osMeeleerue Deens?

1

Deeûee ns mLeU ³ecegvee veoer®³ee HetJe& leerjeJej Jemeues Deens.

3

³ee mLeUe®eer YeewieesefuekeÀ JewefMe<ìîes.

Deeûee Menjeuee oerIe&keÀeUeHeemetve SsefleneefmekeÀ cenllJe ueeYeuesDeens. Deeûee ns oerIe&keÀeU cegIeue meece´ep³ee®³ee jepeOeeveer®es Menj cnCetve ÒeefmeodOe nesles.

6³ee mLeUe®eer SsefleneefmekeÀ ceeefnleer.

Deeûee ³ee efþkeÀeCeer peieeleerue meele DeeM®e³ee¥HewkeÀer SkeÀ ceeveueer iesuesueer leepeceneue ner Jeemlet Jemeueer Deens. leepeceneue ne JeemlegkeÀues®ee SkeÀ Gllece vecegvee Deens. l³ee®eer YeJ³elee DeeefCe meeQo³e& Heentve DeeHeCe peeieer®e efKeUtve jenlees. Deeûee Menjeuee SkeÀ SsefleneefmekeÀ cenllJe ueeYeues Deens.

ns mLeU DeeJe[C³ee®es cegK³e keÀejCe keÀesCeles?

2

³ee Menjeleerue Deeûee efkeÀuuee, ueeue efkeÀuuee DeeefCe leepeceneue ³ee Jeemletbvee peeieeflekeÀ JeejmeemLeUeb®ee opee& osC³eele Deeuee Deens. ³ee MenjeceO³es cegIeue, HeefMe&³eve DeeefCe Yeejleer³e JeemlegkeÀuee Je efMeuHekeÀuee ³eeb®ee mebiece Peeuesuee efometve ³eslees. ³ee Menjeuee JewefMe<ìîeHetCe& Keeoîemebmke=Àleer®eer HejbHeje ueeYeueer Deens.

4 ³ee mLeUe®eer mebmke=Àleer Je HejbHeje.

SAMPLE C

ONTENT

16 16

efkeÀMeesj efJepe³e yeUer (1981) keÀJeer, ieerlekeÀej cnCetve ÒeefmeodOe. DeveskeÀ ef®e$eHeìebkeÀjlee l³eebveer ieerleuesKeve kesÀues Deens. keÀener ceeefuekeÀe Je ef®e$eHeìebceO³es l³eebveer DeefYeve³ener kesÀuee Deens. `nem³eyeUer [e@ì keÀe@ce' ³ee ÒeyeesOeveHej SkeÀHee$eer keÀe³e&¬eÀceeb®es l³eebveer jep³eYej efHeÀªve 300 Òe³eesie meeoj kesÀues Deensle. `legkeÀe cnCes' keÀeJ³eHegjmkeÀej, mJeieea³e ³eMeJeblejeJe oeles mebmLes®ee `efJeveesoer uesKeve HegjmkeÀej', je<ì^ mesJeeouee®ee `meceepe efMe#ekeÀ HegjmkeÀej' Demes efJeefJeOe HegjmkeÀej l³eebvee efceUeuesues Deensle. keÀJeer keÀeveefMeJeCeer (DekeÀesuee) ³esLes efMe#ekeÀ cnCetve keÀe³e&jle Deensle. iepeueveJeepe YeercejeJe Heeb®eeUs ³eeb®³ee cewefHeÀueeR®es efveJesovener l³eebveer kesÀues Deens. vegkeÀles®e `³egJee cejeþer meeefnl³e mebcesuevee®³ee' DeO³e#eHeoer les efJejepeceeve Peeues nesles, lemes®e les ³eboe®³ee `DeefKeue Yeejleer³e meeefnl³e mebcesueveeleerue' efvecebef$eleeb®³ee keÀJeermebcesueveele menYeeieer keÀJeer nesles. ®eejesUer mebûen: `HeekeÀUîee` keÀeJ³emebûen: `Heneìs®³ee Òeleer#esle', `De#ejeb®es metj' mlebYeuesKeve: `Oegcceme' (JeNne[er Yee<esletve uesKeve) efJe%eeve, leb$e%eevee®³ee Deepe®³ee veJ³ee ³egieele ³ee peiee®³ee MeeUsle %eevee®ee Peje meJe&$e Deesmeb[tve Jeenle Deens. ³ee mHeOex®³ee ³egieele veJ³ee efHe{eruee DeeHeu³ee keÀueeiegCeeb®ee efJekeÀeme keÀjC³eemeeþer J³eemeHeerþ GHeueyOe Peeues Deens. ³ee peiee®³ee Òe³eesieMeeUsle DeeHeu³ee J³eeqkeÌlecellJee®eer pe[CeIe[Ce nesle Deens. ³ee DeMee DeeMJeemekeÀ, ÒesjkeÀ JeeleeJejCeele DeeHeeHemeebleerue YesoYeeJe efJemeªve, DeeHeu³ee cesnveleer®³ee yeUeJej osMeeuee ÒeieefleHeLeeJej vesC³ee®es keÀe³e& DeeHeCe kesÀues Heeefnpes Demes DeeJeenve keÀJeer keÀjleele. `ns %eevee®es lespe ...................... ÒeYeele' Deepe®³ee efJe%eeve, leb$e%eevee®³ee veJ³ee ³egiee®³ee efJemleerCe& DeMee DeekeÀeMeele %eevee®es lespe Hemejues Deens. cnCepes®e, veJ³ee ³egieele %eevee®eer, ceeefnleer®eer veJeveJeer oeueves Kegueer nesle Deensle. meJe&$e %eeve, ceeefnleer®ee meeþe DeKeb[ YejYeªve Jeenle Deens. keÀueeiegCeebvee JeeJe

efceUle Deens. veJ³ee mebOeer GHeueyOe nesle Deensle. l³eecegUs, Òel³eskeÀeleerue ÒeefleYeeMekeÌleer peeieer nesTve veJeefveefce&leer®eer Heneì Gpee[ueer Deens. `YeJ³e HeìebieCe ...................... ÒeYeele' ns efJeMeeue Demes efJeMJe, ne ceveesnejer efvemeie&, HegÀues, Pee[s-Jesueer, HeeKejs Demeuesues megboj peie DeeHeu³ee DeJeleerYeesJeleer Deens. ³esLeerue ueeskeÀeb®³ee ceveele vesnceer SkeÀceskeÀebefJe<e³eer DeeHeguekeÀer, Òesce, efpeJneUe DeKeb[ veebole Deens. ³ee peiee®³ee HeeþMeeUsle Deepe®³ee mHeOex®³ee ³egieelener iegªpeveebveer efMekeÀJeuesueer Decetu³e DeMeer efMekeÀJeCe DeeHeu³ee ieeþerMeer Deens. keÀueeiegCeeb®³ee ef#eeflepeeJej veJeefveefce&leer®eer Heneì GieJeueer Deens. `Hee³eeYejCeer ...................... ÒeYeele' mJele:®³ee `DemeC³eeuee' veJee DeLe& efceUJeC³eemeeþer, mJele:®es DeeqmlelJe DeLe&HetCe& þjC³eemeeþer, les keÀe³ece efìkeÀC³eemeeþer DeeHeu³ee J³eeqkeÌlecellJee®eer pe[CeIe[Ce ³ee peiee®³ee Òe³eesieMeeUsle Ie[les. ³ee efJeMJeele jentve Mejerj meg¢{ DeeefCe ceve efJeMeeue J³eeHekeÀ nesles. ³esLes®e ceeveJelee Fl³eeoer lellJeeb®eer, cetu³eeb®eer DeeHeu³eeceO³es ©peJeCetkeÀ nesles. ner®e J³eeHekeÀ, efJeMeeue, efJe®eejOeeje DeeHeu³ee Mejerjeleerue vemeevemeebceO³es, jesceejesceebceO³es Jeenle Deens. DeMee Deepe®³ee ³ee DeeMJeemekeÀ ³egieele keÀueeiegCeeb®³ee ef#eeflepeeJej veJeefveefce&leer®eer Heneì GieJeueer Deens. `veJeerve mJeHves ...................... ÒeYeele' efJe%eeve-leb$e%eeveecegUs Deepe %eevee®es ceeie& DeeHeu³eeuee Kegues Peeues Deensle, l³eecegUs, DeeHeCe veJeveJeerve mJeHves Heene³euee ueeieuees Deenesle, DeMeke̳e JeeìCeeN³ee iees<ìer Meke̳e nesleevee efomele Deensle, DeeHeCe Heeefnuesueer mJeHves HetCe& keÀjC³ee®eer DeeMee, DeekeÀeb#ee ceveele yeeUiet MekeÀlees. ³ee ³egieele Òeieleer®eer veJeer J³eeK³ee le³eej nesle Deens. DeMee ³ee ÒeeslmeenkeÀ, ÒesjCeeoe³eer, DeeMJeemekeÀ JeeleeJejCeele DeefOekeÀ cesnvele, DeefJeÞeeble HeefjÞece keÀªve, DeY³eeme keÀªve DeeHeCe DeeHeu³ee osMeeuee ÒeieefleHeLeeJej v³ee³e®es Deens. l³eemeeþer DeeHeu³eeleerue meJe& YesoeYeso efceìJetve DeeHeCe ceeveJeles®³ee ³egieele ÒeJesMe keÀª³ee. ceie KeN³ee DeLee&ves keÀueeiegCeeb®³ee ef#eeflepeeJej veJeefveefce&leer®eer Heneì GieJesue. Decetu³e ceewu³eJeeve (valuable, precious) DeeqmlelJe DemeCes (existence) DeeHeguekeÀer efpeJneUe, Òesce (attachment) DeeMee mekeÀejelcekeÀ F®íe (hopes) Gvvele efJekeÀefmele, Òeiele (developed)

MeyoeLe&

keÀJeer Heefj®e³e

keÀJeer®es meeefnl³euesKeve

keÀefJeles®ee DeeMe³e

ÒeYeele 3 efkeÀMeesj yeUer

keÀefJeles®ee YeeJeeLe&

SAMPLE C

ONTENT

17

Heeþ 3: ÒeYeele

keÀueeiegCe (art, hidden talent)

lellJe (principle) leve Mejerj, osn (body) veYe DeekeÀeMe (sky) veJeHeefjYee<ee veJeerve J³eeK³ee (new definition) veme jkeÌleJeeefnveer (veins) efvejblej melele (continuous) HeefjÞece cesnvele (hard work) Hee³eeYejCeer Hee³ee cepeyetle keÀjCes (to form a base) ÒeefleYee GlmHetÀle&HeCes veJeveJeerve meg®eC³ee®eer MekeÌleer

(spontaneous ingenuity) ÒeYeele Heneì (dawn) Òe³eesieMeeUe J³eeqkeÌlelJee®eer

J³eeqkeÌlecellJee®³ee pe[CeIe[Ceer®es efþkeÀeCe (a place where personality is shaped/ groomed)

YeJ³e efJeMeeue, efJemleerCe& (huge) ceveesnj megboj (beautiful) ceeveJelee ceeCegmekeÀer (humanity) ©peJeCetkeÀ HesjCeer (to sow) efJe®eejOeeje efJe®eej keÀjC³ee®eer HeodOele (ideology) efJeMeeue J³eeHekeÀ (broad, vast) J³eeqkeÌlelJe J³eeqkeÌlecellJe (personality) meg¢{ efvejesieer (healthy) mHeOex®es ³egie (the competitive world)

ef#eeflepe DeekeÀeMe efpeLes He=LJeeruee ìskeÀu³eemeejKes

Yeemeles leer Yeemeceeve js<ee (horizon) ke=À.1. Deeke=Àleer HetCe& keÀje. i. Gllej: 1. vemeevemeebletve 2. jieejieebletve ii. Gllej: 1. HeefjÞece 2. DeY³eeme

ke=À.2. ieesueeleerue Meyoe®ee DeeOeej IesTve ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. *i.

*ii.

*iii.

*iv. v. vi. Gllej: i. HegÀuee-HeeKejeb®es ii. DeeHeguekeÀer®ee iii. ieg©peveeb®eer iv. DeefmlelJee®eer v. J³eeqkeÌlecellJee®eer vi. keÀuee-iegCeeb®es

*ke=À.3. keÀefJeles®³ee DeeOeejs ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e. i. keÀueeiegCeeb®³ee ef#eeflepeeJej ÒeefleYes®eer Heneì GieJeueer keÀejCe

... De. met³eexo³e nesTve mekeÀeU Peeueer. ye. veJes ³egie Gpee[ues. keÀ. %eevee®es lespe veJ³ee ³egiee®³ee veYeele Hemejues. [. He#³eeb®ee ef®eJeef®eJeeì megª Peeuee. ii. keÀJeer®³ee celes `ceeveJeles®es ³egie' cnCepes ...

De. ceeveJeeb®es ³egie. ye. veJ³ee efJe®eejeb®es ³egie. keÀ. ceeCemee®³ee Òeieleer®es ³egie. [. YesoeYeso vemeuesues ³egie. Gllej: i. %eevee®es lespe veJ³ee ³egiee®³ee veYeele Hemejues. ii. YesoeYeso vemeuesues ³egie

*ke=À.1. ³eesi³e pees[îee pegUJee. `De' ieì `ye' ieì i. veJ³ee ³egiee®³ee veYeele De. J³eeqkeÌlelJee®eer pe[CeIe[Ce ii. ÒeefleYes®eer ÒeYeele ye. mJele:®es DeeqmlelJe cepeyetle

keÀjCes. iii. Hee³eeYejCeer

DeeqmlelJee®eer keÀ. veJeefveefce&leer®eer Heneì

iv. J³eeqkeÌlelJee®eer Òe³eesieMeeUe

[. veJ³ee efJe®eejeb®³ee #es$eele

Gllej: (i – [ ), (ii – keÀ ), (iii – ye ), (iv – De)

1 2

keÀJeer®³ee celes, efJe®eejOeeje ³eebletve Jeenles

1 2

osMeeuee Gvvele yeveJeC³eekeÀjlee DeeJeM³ekeÀ yeeyeer

ke=Àleer 2 DeekeÀueveke=Àleer 1 DeekeÀueve

megboj peie keÀesCee®es

HemejCeeje megJeeme keÀMee®ee

Decetu³e efMekeÀJeCe keÀesCee®eer

Hee³eeYejCeer keÀMee®eer

ef#eeflepe keÀesCee®es

Òe³eesieMeeUe keÀesCeleer

ìerHe

SAMPLE C

ONTENT

18

F³ellee 8 Jeer: cejeþer megueYeYeejleer

18

*ke=À.2. Keeueerue ÒeMveeb®eer SkeÀe Jeeke̳eele Gllejs efuene. i. keÀJeerves JeefCe&uesueer ÒeefleYes®eer ÒeYeele kegÀþs nesCeej

Deens? Gllej: keÀJeerves JeefCe&uesueer ÒeefleYes®eer ÒeYeele keÀueeiegCeeb®³ee ef#eeflepeeJej

nesCeej Deens. ii. keÀJeer®³ee celes J³eeqkeÌlelJee®³ee Òe³eesieMeeUsle keÀesCeles

iegCe ©peleerue? Gllej: keÀJeer®³ee celes, J³eeqkeÌlelJee®³ee Òe³eesieMeeUsle Mejerje®es

meeceL³e& Je cevee®eer efJeMeeuelee ns iegCe ©peleerue. iii. Òeieleer®eer veJeHeefjYee<ee keÀesCeleer? Gllej: veJeveJeerve mJeHves GjeMeer yeeUieCes, leer mel³eele DeeCeC³eemeeþer

ceveele DeeMee peeieer þsJeCes, HeefjÞece, DeY³eeme ³eeb®³ee yeUeJej osMe efJekeÀefmele keÀjCes ner®e Òeieleer®eer veJeHeefjYee<ee Deens.

*ke=À.3. `efceìJetve meejs Yeso ®euee js ceeveJeles®³ee ³egieele' ³ee

DeesUer®ee legcnebuee keÀUuesuee mejU DeLe& efuene. Gllej: ceeCemeeceeCemeebleerue Þes<þ-keÀefve<þ, G®®e-veer®e Demes meJe&

ÒekeÀej®es Yeso efceìJetve DeeHeCe meJe& ceeveJeles®es ³egie meekeÀej keÀª³ee, Demes DeeJeenve keÀJeer Òemlegle DeesUeRletve keÀjle Deens.

ke=À.4. Keeueerue keÀefJeles®³ee DeesUeRleerue YeeJe legce®³ee Meyoeble

efuene. i. YeJ³e HeìebieCe, yeeie ceveesnj HegÀuee-HeeKejeb®es peie megboj DeeHeguekeÀer®ee megJeeme Hemejs ceveeceveebletve FLes efvejblej Gllej: keÀJeer efkeÀMeesj yeUer ³eeb®³ee `ÒeYeele' ³ee keÀefJelesle keÀJeer

efJe%eeve-leb$e%eevee®³ee veJ³ee ³egiee®es, ³ee peieªHeer MeeUsle efceUCeeN³ee efMekeÀJeCeer®es, l³eeletve nesCeeN³ee J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemee®es JeCe&ve keÀjle Deensle. Òemlegle DeesUeRle keÀJeer ³ee meeN³ee efJeMJeeuee `YeJ³e HeìebieCe' Demes mebyeesOelees. ³ee YeJ³e efJeMJeele, megboj efvemeiee&®³ee meeeqvveO³eele DeeHeCe JeeJejlees. FLes yeeie[CeeN³ee Òel³eskeÀe®³ee ceveele vesnceer SkeÀceskeÀebefJe<e³eer DeeHeguekeÀer, efpeJneUe, Òesce veebole Demeles, Demes YeeJe Jejerue DeesUeRodJeejs keÀJeer J³ekeÌle keÀjlees.

ii. Hee³eeYejCeer DeeqmlelJee®eer Òe³eesieMeeUe J³eeqkeÌlelJee®eer, leve meg¢{, ceve efJeMeeue nesF& FLes ©peJeCetkeÀ l³ee lellJeeb®eer Gllej: keÀJeer efkeÀMeesj yeUer ³eeb®³ee `ÒeYeele' ³ee keÀefJelesle keÀJeer

efJe%eeve-leb$e%eevee®³ee veJ³ee ³egiee®es, ³ee peieªHeer MeeUsle

efceUCeeN³ee efMekeÀJeCeer®es, l³eeletve nesCeeN³ee J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemee®es JeCe&ve keÀjle Deensle.³ee efJeMJee®³ee Òe³eesieMeeUsle DeeHeu³ee `DemeC³eeuee' DeLe& Demee³euee nJee. l³eekeÀjlee mJele:®es DeeqmlelJe cepeyetle keÀje³euee nJes. ner Òe³eesieMeeUe DeeHeu³ee J³eeqkeÌlecellJee®eer pe[CeIe[Ce keÀjles. DeeHeu³ee J³eeqkeÌlecellJee®ee meJee¥ieerCe efJekeÀeme keÀjles. FLes®e ceeveJelee, yebOeglee DeMeer lellJes DeeHeu³ee ceveele ©peJeueer peeleele. DeeHeu³ee ceveeJej cetu³eeb®es mebmkeÀej Ie[Jeues peeleele. DeeHeues Mejerj efvejesieer, lej ceve efJeMeeue, J³eeHekeÀ yeveles.

ke=À.1. Keeueerue Meyoebmeeþer keÀefJelesleerue Meyo MeesOee.

*i. DeekeÀeMe *ii. megiebOe *iii. megboj *iv. Mejerj v. Heneì vi. cewwoeve vii. He#eer viii. efpeJneUe, Òesce ix. efvejesieer x. cesnvele xi. efJekeÀefmele Gllej: i. veYe ii. megJeeme iii. ceveesnj iv. leve v. ÒeYeele vi. HeìebieCe vii. HeeKejs viii. DeeHeguekeÀer ix. meg¢{ x. HeefjÞece xi. Gvvele ke=À.2. Keeueerue Meyoeb®es efJe©odOeeLeea Meyo efuene. i. megboj ii. iegCe Gllej: i. kegÀªHe ii. DeJeiegCe ke=À.3. lekeÌlee HetCe& keÀje.

SkeÀJe®eve DeveskeÀJe®eve i. lellJe _________ ii. Òe³eesieMeeUe _________ iii. _________ mJeHves iv. _________ efMekeÀJeCeer v. yeeie _________

Gllej:

SkeÀJe®eve DeveskeÀJe®eve i. lellJe lellJes ii. Òe³eesieMeeUe Òe³eesieMeeUe iii. mJeHve mJeHves iv. efMekeÀJeCe efMekeÀJeCeer v. yeeie yeeiee

ke=Àleer 3 MeyomebHeoe

SAMPLE C

ONTENT

19

Heeþ 3: ÒeYeele

ke=À.4. keÀefJelesleerue ³ecekeÀ pegUCeeN³ee Meyoeb®³ee pees[îee MeesOetve efuene.

*i. veYeele *ii. ceveesnj *iii. DeeqmlelJee®eer *iv. ³egieele v. DeeMee Gllej: i. ÒeYeele, ³egieele, jieejieeble ii. megboj, efvejblej iii. J³eeqkeÌlelJee®eer, lellJeeb®eer iv. ÒeYeele v. veJeHeefjYee<ee, osMee

*ke=À.1. `leve meg¢{' DeeefCe `ceve efJeMeeue' ³ee Meyomecetneb®ee

legcnebuee keÀUuesuee DeLe& efuene. Gllej: ÒeYeele ³ee keÀefJelesle keÀJeer efkeÀMeesj yeUer ³eebveer veJ³ee efJe%eeve-

leb$e%eevee®³ee ³egieele DeeHeCe meJe&$e GHeueyOe DemeCeeN³ee %eevee®ee meogHe³eesie keÀªve DeeHeu³eeleerue keÀueeiegCeeb®ee efJekeÀeme Ie[JeeJee Je YesoeYeso efceìJetve osMeeuee ÒeieefleHeLeeJej v³eeJes Demee mebosMe efouee Deens. l³eemeeþer DeeHeues DeefmlelJe cepeyetle, meeceL³e&Meeueer keÀje³euee nJes. DeeHeCe keÀueeiegCeebveer mebHevve Demet, %eeveJeeve Demet lej®e DeeHeues J³eeqkeÌlecellJe mebHevve nesF&ue. DeeHeu³ee DeeqmlelJee®ee Hee³ee YekeÌkeÀce keÀjCeeN³ee, DeeHeu³ee J³eeqkeÌlecellJee®ee meJee¥ieerCe efJekeÀeme keÀjCeeN³ee ³ee peieele DeeHeues leve cnCepes Mejerj efvejesieer jenles. DeeHeueer efJe®eej keÀjC³ee®eer, keÀece keÀjC³ee®eer HeodOele meJee¥®ee efJe®eej keÀªve, meJee¥vee meeceeJetve IesCeejer yevele peeles. ceve efJeMeeue, J³eeHekeÀ yeveles, cnCetve keÀJeerves Jejerue Meyomecetn JeeHejues Deensle, Demes ceuee Jeeìles.

*ke=À.2. legcnebuee keÀUuesueer keÀJeer®eer Òeieleer®eer veJeHeefjYee<ee

mHe<ì keÀje. Gllej: ÒeYeele ³ee keÀefJelesle keÀJeer efkeÀMeesj yeUer ³eebveer veJ³ee efJe%eeve-

leb$e%eevee®³ee ³egieele DeeHeCe meJe&$e GHeueyOe DemeCeeN³ee %eevee®ee meogHe³eesie keÀªve DeeHeu³eeleerue keÀueeiegCeeb®ee efJekeÀeme Ie[JeeJee Je YesoeYeso efceìJetve osMeeuee ÒeieefleÒeLeeJej v³eeJes Demee mebosMe efouee Deens. ceeefnleer®ee, %eevee®ee Jeenlee Peje ³ee veJ³ee efJe%eeve, leb$e%eevee®³ee ³egieele DeeHeu³eeuee ueeYeuee Deens. ³eecegUs, DeeHeu³ee keÀueeiegCeeb®ee efJekeÀeme Ie[JeC³ee®eer mebOeer Òel³eskeÀeuee ÒeeHle nesle Deens. efJeMJee®³ee HemeeN³eeleerue Òel³eskeÀ J³ekeÌleer veJeer mJeHves Heenle Deens. leer mJeHves HetCe& keÀjC³ee®eer, mel³eele GlejJeC³ee®eer, meekeÀej keÀjC³ee®eer F®íe, DeeMee ceveele yeeUiele Deens.

efJe%eeve-leb$e%eevee®eer Peeuesueer Òeieleer Je meJe&meeceev³eeb®es yeoueuesues peerJeve Heenlee vekeÌkeÀer®e PeHeeìîeeves HeefjJele&ve Ie[le Deens, Demes Jeeìles. efJe%eeve-leb$e%eeveecegUs ³ee veJ³ee ³egieele meJe&®e #es$eele Peeuesuee ue#eCeer³e efJekeÀeme peCet Òeieleer®eer veJeerve HeefjYee<ee meekeÀej keÀjle Deens, Demee DeLe& keÀJeer J³ekeÌle keÀjlees.

ke=À.1. Keeueerue Meyoeb®³ee peeleer DeesUKetve efuene. i. YeJ³e ii. yeeie iii. yeveJet iv. Jeenles v. %eeve vi. veJeerve vii. HeìebieCe viii. l³ee ix. ns Gllej: i. efJeMes<eCe ii. veece iii. ef¬eÀ³eeHeo iv. ef¬eÀ³eeHeo v. veece vi. efJeMes<eCe vii. veece viii. meJe&veece ix. meJe&veece

*ke=À.2. efJeMes<³e efJeMes<eCee®³ee ³eesi³e pees[îee pegUJee.

`De' ieì `ye' ieì i. YeJ³e De. ceve ii. Decetu³e ye. ³egie iii. veJes keÀ. efMekeÀJeCe iv. megbboj [. HeìebieCe v. efJeMeeue F. peie

Gllej: (i – [ ), (ii – keÀ ), (iii – ye ), (iv – F), (v – De) ke=À.3. Keeueerue Jeeke̳eebleerue ef¬eÀ³eeefJeMes<eCe DeJ³e³es MeesOee. i. %eevee®es lespe meYeesJeej Hemejues Deens. ii. ceeveJeles®³ee ³egieele DeeHeCe meejs YesoeYeso HeìeHeì ve<ì keÀª. iii. meJee¥®³ee ceveeletve efvejblej DeeHeguekeÀer®ee megJeeme Hemejle Deens. iv. FLes ceeveJeles®³ee lellJeeb®eer ©peJeCetkeÀ nesles. Gllej: i. meYeesJeej ii. HeìeHeì iii efvejblej iv. FLes ke=À.4. ̀ veJe' GHemeie& ueeJetve Meyo le³eej keÀje Je efuene. Gllej: veJeefveefce&leer, veJeefvecee&Ce, veJeHeefjYee<ee, veJemepe&ve, veJeveJeerve.

ke=Àleer 4 mJecele

J³eekeÀjCe efJeYeeie

SAMPLE C

ONTENT

20

F³ellee 8 Jeer: cejeþer megueYeYeejleer

20

ke=À.5. Keeueerue Jeeke̳eeb®es ÒekeÀej DeesUKee Je efuene. (ÒeMveeLeea Jeeke̳e, efJeOeeveeLeea Jeeke̳e, GodieejeLeea Jeeke̳e, Dee%eeLeea Jeeke̳e)

i. YesoeYeso efceìJee.ii. let mJeHve Heenleesme keÀe?iii. leer yeeie megboj Deens.iv. Dejs®®ee! let nes³e!Gllej: i. Dee%eeLeea Jeeke̳e ii. ÒeMveeLeea Jeeke̳e

iii. efJeOeeveeLeea Jeeke̳e iv. GodieejeLeea Jeeke̳e

ke=À.6. De®etkeÀ Meyo DeesUKetve efuene. i. ªpeJeCegkeÀ / ©peJeCegkeÀ / ªpeJeCetkeÀ / ©peJeCetkeÀii. ef#eleerpe / #eerleerpe / ef#eeflepe / #eereflepeGllej: i. ©peJeCetkeÀ ii. ef#eeflepe

ke=À.7. efJejeceef®evns DeesUKee Je l³eeb®eer veeJes efuene. i. ii.

iii. iv.

Gllej: i. mJeuHeefJejece ii. meb³eesieef®evniii. Godieejef®evn iv. HetCe&efJejece

*ke=À.1. `meg¢{ Mejerj' yeveJeC³eemeeþer Keeueerue cegodoîeebveeDevegmeªve ceeefnleer efceUJee Je Jeiee&le l³ee®es Jee®eve keÀje.

i. J³ee³eece ii. meJe³eeriii. DeenejGllej: i. J³ee³eece:

`efvejesieer Mejerjele®e efvejesieer ceve Jeeme keÀjles'. l³eecegUs, efvejesieer Mejerj efceUJeC³eemeeþer jespe J³ee³eece kesÀuee Heeefnpes. jespe efkeÀceeve yeeje met³e&vecemkeÀej IeeueCes, ®eeueCes, oesjerG[îee ceejCes, mee³ekeÀue ®eeueJeCes, ³eesieemeves keÀjCes DeMee HeodOeleer®ee J³ee³eece kesÀuee, lej DeeHeues MejerjyeUkeÀì nesles. efoJemeYej DeeHeCe leepesleJeeves jenlees.

ii. meJe³eer:®eebieu³ee Deejesi³eemeeþer mJele:uee ®eebieu³ee meJe³eerueeJetve IesCes KetHe cenllJee®es Deens. `ueJekeÀj Gþs,ueJekeÀj efvepes, le³ee Deejesi³emebHeoe ueeYes' ³eecnCeer®ee Òel³e#e peerJeveele JeeHej kesÀuee, lej DeeHeCeDeeHeu³ee yeN³ee®eMee mecem³ee mees[Jet MeketÀ. YejHetj

HeeCeer efHeCes, DeeJeM³ekeÀ eflelekesÀ KesUCes, meblegefuele Deenej IesCes nîeener keÀener ®eebieu³ee meJe³eer Deensle.

iii. Deenej:JesU®³eeJesUer Je meblegefuele Deenej IesCes ner meg¢{Deejesi³ee®eer ieg©efkeÀuueer Deens. meblegefuele Deenejele meJe& ÒekeÀej®es DevveIeìkeÀ Heesìele iesu³eecegUs Mejerje®eer Jee{ J³eJeefmLele nesles. jesieÒeeflekeÀejkeÀ #ecelee Jee{les. meeOes, mJe®í JeeleeJejCeele yeveJeuesuesDevve Deejesi³eemeeþer efnlekeÀejkeÀ Demeles. peemle lesuekeÀì, letHekeÀì, cemeeuesoej Devve KeeCes Deejesi³eeme neefvekeÀejkeÀ Deens.

[ìerHe: Jejerue Glleje®eer ceole IesTve efJeoîeeLeea Jeiee&le ceeefnleer meeoj keÀª MekeÀleele.]

GHe¬eÀce

– ,

! .

SAMPLE C

ONTENT