bullbull

bull

yl 2010 Cilt 17 Sayo 1 ISSN 1302middot0064

JOURNALOF

MANAGEMENT AND

ECONOMICS Year 2010 Volume 17 Issue 1 ISSN1302~0064

CELAL IAYAI ONlvIIslTullnlsAol YE IOAIIILIMLU FAIOUISI DERGlsl CELAllAYAI UNJVEU1TYTHE fACULTY OF ECONOMIC AND ADMINISTlATIVE SCIENCES JOURNAL

~ - W amp -----lIOn

y bullbull o N E T bullI M

VE

E K o N o M bullI

YII2010 Cilt 17 SaVI 1 ISSNmiddot1302-o064

bull Bihsseillanlllaml C Anali Senm SUrec(ASSj Enlcgrasyonu

bull R~Chinkjng Brands In the Emcling Finanocial ManclS

bull MiJellefHaldanna erg Idarcs Cah~nlannm OakS

bull islclmclcrde GiriSimcilik frLdligini Etliteycn Faklllrlcr i~ Ginimcilik

bull Bq yJdzh Tenn1 Otel isle1mcsl YOllelicilerini MlIlen Degen Alglann BcIlcnrncs Aryonkarahisard BIr Uygulam3

bull Ollemwe Trlllsfer Fiyalbnolhnnagtmm Yol A~hgl Tahnn Kuruml Vergisi Kayb

bull Turkiyc OOZ Jmiddotiyasabmd Oynakligm Ongunllmcsi vc R YOllCurni Kapsammda De~ltTlcndin ImlS

bull EnCl]1 Piyasl Reformlannm Elcktrlk EIlCf)ISl Plyasasma EIl151 EOA vc Ayncahkll Slfl~lcr Uzcrmc or AnaloT

CELAL BAYAR UNivERSiTESi iKTisAOi VE iOARi BiLiMLER FAKULTESi OERGiSi

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND

ECONOMICS Year 2010 Volume 17--Issu0-1 ---1SSN-~13O2o-()O64c

bull Rethinlllg Orand In Ille Em- Imancl31 MarketS

bull The Tax Adminimation Empk) Perspctc Regardmg the Tax Payel1lllghls

bull Factors Effecting Entrcpnncurshp Qualities in Companies Inlcrpnneurshp

bull OcllOllllling the Customer Valoc PcrCCflllon of the Five-Star Thtrmal HOld Management an AppliciQll III AfynnkarahisJr

bull An ASSCltltl1cnl oflnlemal Control Concept lis Elements aoo ffecllvcncss in Tuney

bull The Ullmaled COryKlrlc Tu loss Due In TrJnsfcr Pncl1lg In Our Countl)

bull ForlaquoaSllng the Vnlalitily In Tulsh Exchange MrkclS ~rgtd an Evaluation fom a RlSk Management Perspecuve

bull Reforms The ElTelt1 ofr Energy Markel RdOrn~ on IclecuicHy Market The Case oflUAS and IlwI1Cjcd Cum~nics

CELAL BAYAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

bullbull bullYONETIM

VE

EKONOMi (lSSN-1302-0064) Sllhibi

Yonchrn KUnliu A(jllll LinF Dekam Prof Dr Naci U MUTER

Edilllr Imiddotrof Dr A KllI1OlI ltELEBi

EdilOr VardmlCllln yrtl 00lt Dr Cu~kun (ILBANT Ara~_ Gfir Scrkan CURA

YllrlO Kurulll Prof Dr Slmra ONCO Prof Dr- Scvin~ K6sE

Prof Dr NtlCI B MUTER roC Dr A Kcma[ ~ELEBi Irof Dr IHi~cyin KARAKA VAll Prof Dr ibrahim EROL

-Iakern Kurulu orr 1gtlt Cltgtk CItI AKTAr-(O[U) ollooi Dr llillaquoyn KTA~CBO~ rof Or 7cynltp ARII(Atgt(IIEUj ollooi Dr Turc ASUNKVlLU(MoSIo On~ rof Dr Ikmn Cq-w AMAI(Anbrgt Unbullbull ) 01 I) Conan AV(eOOIbullbull r r Ill Abdbun AYliAMMutl Un)bullbull~ Dr rn SAlOCMIIIJMutb OnoY) ~ Dr 0 HA1MA~I~hY U) olor Dr Muzorr BODUR(~I Oni bull I oltof Or 1 Giildcm lmiddottRtT(()~C ~ bull Irof I) lmtf rA IIUgtGJqMKhgn SUIlt UnvJ olrof Dr A Kw (FLffll(CIlO) 00( Dr [mn (iVI(Nc hunl Un) bull Prvf Dr Sy OASER(K~ On )bullbull Do 1gt0- All DEDFJ)GLUW Un ~

Prnf Or Tmgtlt1 poundRGUN(DUJ) Pof 0 lbhn [ROUeaUIbullbull Do Or Abdullah USOIG On ~ fPrnf Dr Gill GERmIn Unw)bullbull I~ Dr Foyraquo1 GOKALF(Mu~l Oigt1 Do Dr Ramun 06KDUNAIlICDU~ Prnf Dr $ltgtklltw GCMU$O(CU(I)EO) Prof Dr ihm GONG6RIA~Jc Un~ Ir U 1gtmlltI Gt)R07(Ecc Un ~ 0 Prur Dr v r llAVIACIIKocli lln )bull If I) Mulun 111 tS(S oryo On)bullbull 1100 Dr Ihlal ONUR INCE(IlltllCplt Onibull ) 01gt00 Il Mot )ARAI)AOII~ On) olflt)f Dr Ihlscyn KARoKA y U(caO)bullbull middotrof Dr C KAIlASioGcU(Sclu Oni J bull Prof Dr AIlt KA TRiNLt(lIU 00 0middot) fPruf D Stnhr KOIlIJKOlt~II(I-Clt OnlY) Do () Bi1 KOVAllILAR(CIlObullbullbull of 1)- Sev~

Kmt~CIIO~ ~ I) R Olm KCTAiSsbygt UmiddotJbullbull (~ D Onder KUTLU(SltI~k Unvlbull Prof 1)shyIlulcro MIKANClee On~ Do Or MwJIfgt MiVNA1(CIIU) fl~uf 1)0 NoeJ MVlKlCllU)bullbull puf l)O M_f QKMFN(CtlO) Prn[ Dr Sltn-n ONctJlClIO)bullbull IIu Or Mol ONAy(cnu) fl)) 1gt0- E_ O(hmuullt 0) bull Prof Dr Onua OUHNlOEGIbullbull Prof Or luby 6Z0DlMANlOEOIbullbull I~~f Or Vlaquoa 1middotzARLloGLU(OEU~ Prof Dr 0_ plIlLiVAN(KTO)bullbull Prof Or SGWy SAKINC(CaO)bullbull 1) Dr Slgtol SElJMlcaUIbullbull Do Dr AI SAHII(Suk Onv~ Imiddotf D Klaquol ~INIKIMuampl 0 bullbullbull Inf D II TAK(VIt On Ibullbull Pruf Dr Ikmo TANERIJltI l~f 1gt0 I lIIKlCIltII~ Ior 1gt0 ~ gtn

TATLIOlllEv enbull) fProf Dr_ lltfgi7 nK(OtO fltof III Me lOSllNlR(IlIOj Pof I) Km1 lOGEN(l)EO) flmr 1gt0 UlI UnWL~OEO) Ituf Dr Inlll UYGUltIDlO)bullbull frof Dr YlIT UVSAl~nlClI~ Itof Dr 5lt (lRlTEN~rnl lhl) PNf 0 ll VANItKWGVTE)bullbull Prof Dr II YAPRAK(II) SlOk lJrgtIv~Do IIlt t YMAUOCLlI(lgtlUI 011 llo Ci II MMClIOIbull bull l~r Dr 1 middotUMUj(E Dn)

ftr1i~im AdrbullbullI Imf Df A Komal (ELFJli TltI 0 (236)233 06 57 Cdl Day (Iv1 0 (236) 233 H 29 1bullbulllt1 YO idai Bilnkr Fal~lli U ibf--dcrgLbayltdulr Jncuoo1kily Mcvkll 45030 MANiSA Ukl Imp bayu ltduu-ibfrk-~I

nin j Id p j bull ~ ~ 10 0lt tltbullbull T 8-Q -llo~ 1lAIjIlI lIiIooollt T bull 1_ Ih ) 1bullbull pI I I t )ltodor oIH ) )U h bullbullbullbull botb KYIht l H oJ i I Hrnllt egt 11200 8 m CltII 8)00 ~hbu MANiS

y bullbull o N E T bullI M

VE

E K o N o M bullI

YII2010 Cilt 17 SaVI 1 ISSNmiddot1302-o064

bull Bihsseillanlllaml C Anali Senm SUrec(ASSj Enlcgrasyonu

bull R~Chinkjng Brands In the Emcling Finanocial ManclS

bull MiJellefHaldanna erg Idarcs Cah~nlannm OakS

bull islclmclcrde GiriSimcilik frLdligini Etliteycn Faklllrlcr i~ Ginimcilik

bull Bq yJdzh Tenn1 Otel isle1mcsl YOllelicilerini MlIlen Degen Alglann BcIlcnrncs Aryonkarahisard BIr Uygulam3

bull Ollemwe Trlllsfer Fiyalbnolhnnagtmm Yol A~hgl Tahnn Kuruml Vergisi Kayb

bull Turkiyc OOZ Jmiddotiyasabmd Oynakligm Ongunllmcsi vc R YOllCurni Kapsammda De~ltTlcndin ImlS

bull EnCl]1 Piyasl Reformlannm Elcktrlk EIlCf)ISl Plyasasma EIl151 EOA vc Ayncahkll Slfl~lcr Uzcrmc or AnaloT

CELAL BAYAR UNivERSiTESi iKTisAOi VE iOARi BiLiMLER FAKULTESi OERGiSi

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND

ECONOMICS Year 2010 Volume 17--Issu0-1 ---1SSN-~13O2o-()O64c

bull Rethinlllg Orand In Ille Em- Imancl31 MarketS

bull The Tax Adminimation Empk) Perspctc Regardmg the Tax Payel1lllghls

bull Factors Effecting Entrcpnncurshp Qualities in Companies Inlcrpnneurshp

bull OcllOllllling the Customer Valoc PcrCCflllon of the Five-Star Thtrmal HOld Management an AppliciQll III AfynnkarahisJr

bull An ASSCltltl1cnl oflnlemal Control Concept lis Elements aoo ffecllvcncss in Tuney

bull The Ullmaled COryKlrlc Tu loss Due In TrJnsfcr Pncl1lg In Our Countl)

bull ForlaquoaSllng the Vnlalitily In Tulsh Exchange MrkclS ~rgtd an Evaluation fom a RlSk Management Perspecuve

bull Reforms The ElTelt1 ofr Energy Markel RdOrn~ on IclecuicHy Market The Case oflUAS and IlwI1Cjcd Cum~nics

CELAL BAYAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

bullbull bullYONETIM

VE

EKONOMi (lSSN-1302-0064) Sllhibi

Yonchrn KUnliu A(jllll LinF Dekam Prof Dr Naci U MUTER

Edilllr Imiddotrof Dr A KllI1OlI ltELEBi

EdilOr VardmlCllln yrtl 00lt Dr Cu~kun (ILBANT Ara~_ Gfir Scrkan CURA

YllrlO Kurulll Prof Dr Slmra ONCO Prof Dr- Scvin~ K6sE

Prof Dr NtlCI B MUTER roC Dr A Kcma[ ~ELEBi Irof Dr IHi~cyin KARAKA VAll Prof Dr ibrahim EROL

-Iakern Kurulu orr 1gtlt Cltgtk CItI AKTAr-(O[U) ollooi Dr llillaquoyn KTA~CBO~ rof Or 7cynltp ARII(Atgt(IIEUj ollooi Dr Turc ASUNKVlLU(MoSIo On~ rof Dr Ikmn Cq-w AMAI(Anbrgt Unbullbull ) 01 I) Conan AV(eOOIbullbull r r Ill Abdbun AYliAMMutl Un)bullbull~ Dr rn SAlOCMIIIJMutb OnoY) ~ Dr 0 HA1MA~I~hY U) olor Dr Muzorr BODUR(~I Oni bull I oltof Or 1 Giildcm lmiddottRtT(()~C ~ bull Irof I) lmtf rA IIUgtGJqMKhgn SUIlt UnvJ olrof Dr A Kw (FLffll(CIlO) 00( Dr [mn (iVI(Nc hunl Un) bull Prvf Dr Sy OASER(K~ On )bullbull Do 1gt0- All DEDFJ)GLUW Un ~

Prnf Or Tmgtlt1 poundRGUN(DUJ) Pof 0 lbhn [ROUeaUIbullbull Do Or Abdullah USOIG On ~ fPrnf Dr Gill GERmIn Unw)bullbull I~ Dr Foyraquo1 GOKALF(Mu~l Oigt1 Do Dr Ramun 06KDUNAIlICDU~ Prnf Dr $ltgtklltw GCMU$O(CU(I)EO) Prof Dr ihm GONG6RIA~Jc Un~ Ir U 1gtmlltI Gt)R07(Ecc Un ~ 0 Prur Dr v r llAVIACIIKocli lln )bull If I) Mulun 111 tS(S oryo On)bullbull 1100 Dr Ihlal ONUR INCE(IlltllCplt Onibull ) 01gt00 Il Mot )ARAI)AOII~ On) olflt)f Dr Ihlscyn KARoKA y U(caO)bullbull middotrof Dr C KAIlASioGcU(Sclu Oni J bull Prof Dr AIlt KA TRiNLt(lIU 00 0middot) fPruf D Stnhr KOIlIJKOlt~II(I-Clt OnlY) Do () Bi1 KOVAllILAR(CIlObullbullbull of 1)- Sev~

Kmt~CIIO~ ~ I) R Olm KCTAiSsbygt UmiddotJbullbull (~ D Onder KUTLU(SltI~k Unvlbull Prof 1)shyIlulcro MIKANClee On~ Do Or MwJIfgt MiVNA1(CIIU) fl~uf 1)0 NoeJ MVlKlCllU)bullbull puf l)O M_f QKMFN(CtlO) Prn[ Dr Sltn-n ONctJlClIO)bullbull IIu Or Mol ONAy(cnu) fl)) 1gt0- E_ O(hmuullt 0) bull Prof Dr Onua OUHNlOEGIbullbull Prof Or luby 6Z0DlMANlOEOIbullbull I~~f Or Vlaquoa 1middotzARLloGLU(OEU~ Prof Dr 0_ plIlLiVAN(KTO)bullbull Prof Or SGWy SAKINC(CaO)bullbull 1) Dr Slgtol SElJMlcaUIbullbull Do Dr AI SAHII(Suk Onv~ Imiddotf D Klaquol ~INIKIMuampl 0 bullbullbull Inf D II TAK(VIt On Ibullbull Pruf Dr Ikmo TANERIJltI l~f 1gt0 I lIIKlCIltII~ Ior 1gt0 ~ gtn

TATLIOlllEv enbull) fProf Dr_ lltfgi7 nK(OtO fltof III Me lOSllNlR(IlIOj Pof I) Km1 lOGEN(l)EO) flmr 1gt0 UlI UnWL~OEO) Ituf Dr Inlll UYGUltIDlO)bullbull frof Dr YlIT UVSAl~nlClI~ Itof Dr 5lt (lRlTEN~rnl lhl) PNf 0 ll VANItKWGVTE)bullbull Prof Dr II YAPRAK(II) SlOk lJrgtIv~Do IIlt t YMAUOCLlI(lgtlUI 011 llo Ci II MMClIOIbull bull l~r Dr 1 middotUMUj(E Dn)

ftr1i~im AdrbullbullI Imf Df A Komal (ELFJli TltI 0 (236)233 06 57 Cdl Day (Iv1 0 (236) 233 H 29 1bullbulllt1 YO idai Bilnkr Fal~lli U ibf--dcrgLbayltdulr Jncuoo1kily Mcvkll 45030 MANiSA Ukl Imp bayu ltduu-ibfrk-~I

nin j Id p j bull ~ ~ 10 0lt tltbullbull T 8-Q -llo~ 1lAIjIlI lIiIooollt T bull 1_ Ih ) 1bullbull pI I I t )ltodor oIH ) )U h bullbullbullbull botb KYIht l H oJ i I Hrnllt egt 11200 8 m CltII 8)00 ~hbu MANiS

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND

ECONOMICS Year 2010 Volume 17--Issu0-1 ---1SSN-~13O2o-()O64c

bull Rethinlllg Orand In Ille Em- Imancl31 MarketS

bull The Tax Adminimation Empk) Perspctc Regardmg the Tax Payel1lllghls

bull Factors Effecting Entrcpnncurshp Qualities in Companies Inlcrpnneurshp

bull OcllOllllling the Customer Valoc PcrCCflllon of the Five-Star Thtrmal HOld Management an AppliciQll III AfynnkarahisJr

bull An ASSCltltl1cnl oflnlemal Control Concept lis Elements aoo ffecllvcncss in Tuney

bull The Ullmaled COryKlrlc Tu loss Due In TrJnsfcr Pncl1lg In Our Countl)

bull ForlaquoaSllng the Vnlalitily In Tulsh Exchange MrkclS ~rgtd an Evaluation fom a RlSk Management Perspecuve

bull Reforms The ElTelt1 ofr Energy Markel RdOrn~ on IclecuicHy Market The Case oflUAS and IlwI1Cjcd Cum~nics

CELAL BAYAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

bullbull bullYONETIM

VE

EKONOMi (lSSN-1302-0064) Sllhibi

Yonchrn KUnliu A(jllll LinF Dekam Prof Dr Naci U MUTER

Edilllr Imiddotrof Dr A KllI1OlI ltELEBi

EdilOr VardmlCllln yrtl 00lt Dr Cu~kun (ILBANT Ara~_ Gfir Scrkan CURA

YllrlO Kurulll Prof Dr Slmra ONCO Prof Dr- Scvin~ K6sE

Prof Dr NtlCI B MUTER roC Dr A Kcma[ ~ELEBi Irof Dr IHi~cyin KARAKA VAll Prof Dr ibrahim EROL

-Iakern Kurulu orr 1gtlt Cltgtk CItI AKTAr-(O[U) ollooi Dr llillaquoyn KTA~CBO~ rof Or 7cynltp ARII(Atgt(IIEUj ollooi Dr Turc ASUNKVlLU(MoSIo On~ rof Dr Ikmn Cq-w AMAI(Anbrgt Unbullbull ) 01 I) Conan AV(eOOIbullbull r r Ill Abdbun AYliAMMutl Un)bullbull~ Dr rn SAlOCMIIIJMutb OnoY) ~ Dr 0 HA1MA~I~hY U) olor Dr Muzorr BODUR(~I Oni bull I oltof Or 1 Giildcm lmiddottRtT(()~C ~ bull Irof I) lmtf rA IIUgtGJqMKhgn SUIlt UnvJ olrof Dr A Kw (FLffll(CIlO) 00( Dr [mn (iVI(Nc hunl Un) bull Prvf Dr Sy OASER(K~ On )bullbull Do 1gt0- All DEDFJ)GLUW Un ~

Prnf Or Tmgtlt1 poundRGUN(DUJ) Pof 0 lbhn [ROUeaUIbullbull Do Or Abdullah USOIG On ~ fPrnf Dr Gill GERmIn Unw)bullbull I~ Dr Foyraquo1 GOKALF(Mu~l Oigt1 Do Dr Ramun 06KDUNAIlICDU~ Prnf Dr $ltgtklltw GCMU$O(CU(I)EO) Prof Dr ihm GONG6RIA~Jc Un~ Ir U 1gtmlltI Gt)R07(Ecc Un ~ 0 Prur Dr v r llAVIACIIKocli lln )bull If I) Mulun 111 tS(S oryo On)bullbull 1100 Dr Ihlal ONUR INCE(IlltllCplt Onibull ) 01gt00 Il Mot )ARAI)AOII~ On) olflt)f Dr Ihlscyn KARoKA y U(caO)bullbull middotrof Dr C KAIlASioGcU(Sclu Oni J bull Prof Dr AIlt KA TRiNLt(lIU 00 0middot) fPruf D Stnhr KOIlIJKOlt~II(I-Clt OnlY) Do () Bi1 KOVAllILAR(CIlObullbullbull of 1)- Sev~

Kmt~CIIO~ ~ I) R Olm KCTAiSsbygt UmiddotJbullbull (~ D Onder KUTLU(SltI~k Unvlbull Prof 1)shyIlulcro MIKANClee On~ Do Or MwJIfgt MiVNA1(CIIU) fl~uf 1)0 NoeJ MVlKlCllU)bullbull puf l)O M_f QKMFN(CtlO) Prn[ Dr Sltn-n ONctJlClIO)bullbull IIu Or Mol ONAy(cnu) fl)) 1gt0- E_ O(hmuullt 0) bull Prof Dr Onua OUHNlOEGIbullbull Prof Or luby 6Z0DlMANlOEOIbullbull I~~f Or Vlaquoa 1middotzARLloGLU(OEU~ Prof Dr 0_ plIlLiVAN(KTO)bullbull Prof Or SGWy SAKINC(CaO)bullbull 1) Dr Slgtol SElJMlcaUIbullbull Do Dr AI SAHII(Suk Onv~ Imiddotf D Klaquol ~INIKIMuampl 0 bullbullbull Inf D II TAK(VIt On Ibullbull Pruf Dr Ikmo TANERIJltI l~f 1gt0 I lIIKlCIltII~ Ior 1gt0 ~ gtn

TATLIOlllEv enbull) fProf Dr_ lltfgi7 nK(OtO fltof III Me lOSllNlR(IlIOj Pof I) Km1 lOGEN(l)EO) flmr 1gt0 UlI UnWL~OEO) Ituf Dr Inlll UYGUltIDlO)bullbull frof Dr YlIT UVSAl~nlClI~ Itof Dr 5lt (lRlTEN~rnl lhl) PNf 0 ll VANItKWGVTE)bullbull Prof Dr II YAPRAK(II) SlOk lJrgtIv~Do IIlt t YMAUOCLlI(lgtlUI 011 llo Ci II MMClIOIbull bull l~r Dr 1 middotUMUj(E Dn)

ftr1i~im AdrbullbullI Imf Df A Komal (ELFJli TltI 0 (236)233 06 57 Cdl Day (Iv1 0 (236) 233 H 29 1bullbulllt1 YO idai Bilnkr Fal~lli U ibf--dcrgLbayltdulr Jncuoo1kily Mcvkll 45030 MANiSA Ukl Imp bayu ltduu-ibfrk-~I

nin j Id p j bull ~ ~ 10 0lt tltbullbull T 8-Q -llo~ 1lAIjIlI lIiIooollt T bull 1_ Ih ) 1bullbull pI I I t )ltodor oIH ) )U h bullbullbullbull botb KYIht l H oJ i I Hrnllt egt 11200 8 m CltII 8)00 ~hbu MANiS

bullbull bullYONETIM

VE

EKONOMi (lSSN-1302-0064) Sllhibi

Yonchrn KUnliu A(jllll LinF Dekam Prof Dr Naci U MUTER

Edilllr Imiddotrof Dr A KllI1OlI ltELEBi

EdilOr VardmlCllln yrtl 00lt Dr Cu~kun (ILBANT Ara~_ Gfir Scrkan CURA

YllrlO Kurulll Prof Dr Slmra ONCO Prof Dr- Scvin~ K6sE

Prof Dr NtlCI B MUTER roC Dr A Kcma[ ~ELEBi Irof Dr IHi~cyin KARAKA VAll Prof Dr ibrahim EROL

-Iakern Kurulu orr 1gtlt Cltgtk CItI AKTAr-(O[U) ollooi Dr llillaquoyn KTA~CBO~ rof Or 7cynltp ARII(Atgt(IIEUj ollooi Dr Turc ASUNKVlLU(MoSIo On~ rof Dr Ikmn Cq-w AMAI(Anbrgt Unbullbull ) 01 I) Conan AV(eOOIbullbull r r Ill Abdbun AYliAMMutl Un)bullbull~ Dr rn SAlOCMIIIJMutb OnoY) ~ Dr 0 HA1MA~I~hY U) olor Dr Muzorr BODUR(~I Oni bull I oltof Or 1 Giildcm lmiddottRtT(()~C ~ bull Irof I) lmtf rA IIUgtGJqMKhgn SUIlt UnvJ olrof Dr A Kw (FLffll(CIlO) 00( Dr [mn (iVI(Nc hunl Un) bull Prvf Dr Sy OASER(K~ On )bullbull Do 1gt0- All DEDFJ)GLUW Un ~

Prnf Or Tmgtlt1 poundRGUN(DUJ) Pof 0 lbhn [ROUeaUIbullbull Do Or Abdullah USOIG On ~ fPrnf Dr Gill GERmIn Unw)bullbull I~ Dr Foyraquo1 GOKALF(Mu~l Oigt1 Do Dr Ramun 06KDUNAIlICDU~ Prnf Dr $ltgtklltw GCMU$O(CU(I)EO) Prof Dr ihm GONG6RIA~Jc Un~ Ir U 1gtmlltI Gt)R07(Ecc Un ~ 0 Prur Dr v r llAVIACIIKocli lln )bull If I) Mulun 111 tS(S oryo On)bullbull 1100 Dr Ihlal ONUR INCE(IlltllCplt Onibull ) 01gt00 Il Mot )ARAI)AOII~ On) olflt)f Dr Ihlscyn KARoKA y U(caO)bullbull middotrof Dr C KAIlASioGcU(Sclu Oni J bull Prof Dr AIlt KA TRiNLt(lIU 00 0middot) fPruf D Stnhr KOIlIJKOlt~II(I-Clt OnlY) Do () Bi1 KOVAllILAR(CIlObullbullbull of 1)- Sev~

Kmt~CIIO~ ~ I) R Olm KCTAiSsbygt UmiddotJbullbull (~ D Onder KUTLU(SltI~k Unvlbull Prof 1)shyIlulcro MIKANClee On~ Do Or MwJIfgt MiVNA1(CIIU) fl~uf 1)0 NoeJ MVlKlCllU)bullbull puf l)O M_f QKMFN(CtlO) Prn[ Dr Sltn-n ONctJlClIO)bullbull IIu Or Mol ONAy(cnu) fl)) 1gt0- E_ O(hmuullt 0) bull Prof Dr Onua OUHNlOEGIbullbull Prof Or luby 6Z0DlMANlOEOIbullbull I~~f Or Vlaquoa 1middotzARLloGLU(OEU~ Prof Dr 0_ plIlLiVAN(KTO)bullbull Prof Or SGWy SAKINC(CaO)bullbull 1) Dr Slgtol SElJMlcaUIbullbull Do Dr AI SAHII(Suk Onv~ Imiddotf D Klaquol ~INIKIMuampl 0 bullbullbull Inf D II TAK(VIt On Ibullbull Pruf Dr Ikmo TANERIJltI l~f 1gt0 I lIIKlCIltII~ Ior 1gt0 ~ gtn

TATLIOlllEv enbull) fProf Dr_ lltfgi7 nK(OtO fltof III Me lOSllNlR(IlIOj Pof I) Km1 lOGEN(l)EO) flmr 1gt0 UlI UnWL~OEO) Ituf Dr Inlll UYGUltIDlO)bullbull frof Dr YlIT UVSAl~nlClI~ Itof Dr 5lt (lRlTEN~rnl lhl) PNf 0 ll VANItKWGVTE)bullbull Prof Dr II YAPRAK(II) SlOk lJrgtIv~Do IIlt t YMAUOCLlI(lgtlUI 011 llo Ci II MMClIOIbull bull l~r Dr 1 middotUMUj(E Dn)

ftr1i~im AdrbullbullI Imf Df A Komal (ELFJli TltI 0 (236)233 06 57 Cdl Day (Iv1 0 (236) 233 H 29 1bullbulllt1 YO idai Bilnkr Fal~lli U ibf--dcrgLbayltdulr Jncuoo1kily Mcvkll 45030 MANiSA Ukl Imp bayu ltduu-ibfrk-~I

nin j Id p j bull ~ ~ 10 0lt tltbullbull T 8-Q -llo~ 1lAIjIlI lIiIooollt T bull 1_ Ih ) 1bullbull pI I I t )ltodor oIH ) )U h bullbullbullbull botb KYIht l H oJ i I Hrnllt egt 11200 8 m CltII 8)00 ~hbu MANiS

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND

ECONOMICS (ISSN-1302-0064) OWllcr

The Faculty of Dean Prof Dr Nucl B MUTER

Editor rrof Or A KCmal CELEl3i

Assistant Editors Yld 000 Dr CO$koll CILBANT Arl~ Oor Scrkan CURA

Editorial Board Pror Dr ScmJltlO-CO Iror Dr Scmiddotin KOSE lrof Or Nat B MUTER Prof Dr A Kcmal CELEBi

Prof Dr Hu~ym KARAKAYAL Iror Dr ibratu1l1 EROL

Advisory Board or Or Co~un C TAN(DEOj I~ 0 1l~1n AKTA$(CDljbull Prof Dr 7~ynqgt ANIKANIgtEO) 000 Or TulOtf ASUNAKU1lUiMugb On l Pror I) HbullbullTln Ccylan ATAMAN(Ank URid orror Or c_ AY(COU) orr lllt Ilbdumlhnan AYIIAN(Multla (lmv) 01100 Dr EIaII UALl)tMIK(M~b Onbull ) 01)001gt Orhan BATMAN(Suy Un) Prof Dr MuIT IJOlJUR(flltJta7i1i Cvj bull Prof 1gt1 A GUldrm ltLNI1llJHJ)bull Pmf Dr Tbull CA VUSCIL(Mgtlthgan S Un Jbullbull )~ltgtf UI A CELEIlIICOO) 001gt I)r Em Cfvl(N 0middot U) bull lmf Dr See DASERI K~ Un )bullbull Oo~ Dr Ayla Dl IlFtKaII(E Und bull Prof Dr Tltmcl ERGUN(IgtEU Iror Dr Ibroilim EROL(CBU~ 1)0 Dr _1131gt ERSOY(liI~ Urn J Irof I) Gahl GER(BilLcn Urn bull J 0 l)r ~~sgt1 ((IKLi(M~8la 0 )bullbull 1)0 Dr kmno GOKBUNAkltlIO) Prof Dr Sckulagt GLMOSQliLU(DIOI jor Llr I_m a(1NG(gtM(Aw 00) Prof Dt Dcmd GOROZ(E Ony 1bull Prof Dr Vf UAnACI(KOC3eIr () por Ilr M~hrn HALls(amprIillty Un ~ 1)0shyIIr 111gt1 ONtJ1l INCE(Ilaltellcpc Un) I~ Dr Metm ItARJlIlM(~ge Ooi) Prof Or 1IUfrt)middot lItKAYL1(CBO) bull Prof Dr fehm KARASlOCLU(Scul Oni) bull rof I) AIlt KTRiNLI(Izm U-om 00) ltot IIr icrdgtf KORUKoGLUlEflC UIlIV~ 1)0 1)- lIiol ~OVAtCILR(tmiddotHU)bullbull Prof Dr s- KClSIlCBO) bull ~ Dr K 0- KUI ISlSgtbry On ) bull 0 I) 6rgtolcr KUllU(S~ Cnv j bull If lgtt f1illcn MIRANtc On1gt) Ilo IIr Mr MIYNT(CBO) rrof Dr Nac B MUfIRjCBUj Irof I) M( OKMEN1CBO~ Ingtf Dr 5cmr O-CUlaquo(lllJ) I~ Dr Mel O-yceHU~ 1Joolt Dr LjOn OZ(Pmukkl Un-~ Prof Dr Om OZMEN(I)IU) Iof lgtt Tilgty OZO[RMM([lEl))bull Prof Dr Verl1L PAllRLloGLU(OEUI bull Prof Dr Ooman PEIlLlvAN(K rO) bull ltof Ilr S~lt)Y SKIN((CBUI bull 0lt Dr Siblt1 SIIiM(C80~ 0 Dr AI SMIIN(Sckul Oov~bullbull ruf Dt Rcltcp SH~Ht(M81 0middot) Prof In Kk TAKUI-1gtt Unbull) Ingtf Dr Bm TANERIDEUI f Or A Tun TANIIt(()Il)j olmf Dr R TATUDiL(Ee On) (tor Ilr NCfgi7 ITKiDECI bull Ingt( 1)0 MeIn TOSUNER(DtUI otTof tlr K2mil T()GEN(DEO~ Prof Ilr U~ UIKUW(IIFVJbullbull Prof Or 1gtcrmrn UYGU(DiO) Irol 1It Yqor UYSAL(OU1) PrQf Or SeIn ORETLN(Il Un) If Dr lIht VANIKKAYA(GY1lIof I) AI110 VAPRAK(Waj S UnlYIllo Dr K- VAItAIlOOlu(IlFil Pof (gtlt C0V VILMAZ(fKUj Itof 1gtlt Konlt VUMLU(EItC (Ind

e rof Or A Ko1 ~poundLEBI

(11 Iloya Ury The Fy ofl__and utmvc 5lt UoltubozlOy MOh 50)0 MI5JlmiddotTuRK~Y

Tri II (2)6) 211 1)1 51 h 12J6) lJ 27l

~ b(middot~~ hay alrr 1111 _11gt ~ 1- all ~f~l-

TIl I M OM poundlt_onk h bull It )001bII hoWbullbull TIl I og M -- [bullbullbull I Id I (wllB JI5GM I 1 Tk 10001 k m) N plbIc I ~r J oM-- to k_ laquo~ (ltV T f~~ ofF IMgtd ~ ~---~110

lIyT1w I_f(dlll-oyvUWl MAM(

YONETiM VE EKONOMi

CELAL BAYAR UNivERSiTESi iKTisAOi VE iOARi BiLiMLER FAKULTESi OERGiSi

YII lOW Cill 17 Savl 1 ISSN-131l2-0064

bull Alkm 6ZDACo(LU

bull llinu DINCERshy(an~r 011lt1(

bull GiiRet ([TINshyRanaun G()tnUNAR

bull IIrlfrm ONA Y

bull Okl) IIlR_ Sabri OtI Ii

bull RlCai AK[L

bull Sudan EllthANshyAli RI( GQKRUNAR

UjurSOYTASshy(hlem Srrpil UNAL

bull Zryncp KAItAltORshyHurcll G(rVEI[K

itiNOEKiLER

Illh~ltel flanlalama VC Ana illk Scrim SOelt(ASS) Imcgra~yonll _ I

Rcthn~ltlllllrandm the Emerging FinanCIal Mar1ocI5 II

Milkcllcff laklJrma Vcrg idani (ahijanlannm Bak~1 2J

j~lC1mckrdcGnsmlChk OzelllWn Elki1cyrn Fatijlc t~ GiriSimcihk _ 47

BcS Yld711 Term1 ()ld ISlclt11CSI Y6nclicilcrimn MUsten Dccri Algllaomn l)e1irlcn~l Afynnbr~hisarda Sir Uygularna 69

Tlirlyede ic Konlrol Kavr~ml Unsurlan ve ElkilLli~inin De~llcndirilmcsi_ __ 113

UlkenHwe Transfer FlyatlandmallllO Y01 ACIl~1 Tahmllll I tlllnnar VergiSI Kayhl _ _ bullbullbull __ 9~

TOnaye U)vl7llyasalanlKb Oynaklrgm OngOrtllmcsi c Risk Ylnetlr11l Kapsamlnda Degerirndirilm I 121

Enel) lIylsas Rcformlanmn Elckmk lnerJlti liyasaltllla Elkisi EUAS c Ayneahklr Sirkelkr Ozerine Ill Anall~ 147

YAZJM KUMLLAIU VE YAYIN iLKELERI 167

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND ECONOMICS

CELAL BA YAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND

ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

Year 2010 Volume 17 Issue I ISSN-1302-0064

CONTENTS

bull~an OZIGO(LU Th~ lotellon oITogtitjmiddot ~hppng and Aualylle Network Process __

bull Ibn IJINCERshy Rethinking Ilrand in tile Emerging Financial Markets II Cynn OltlCER

bull (UII c~tTIN The Tax Admimsl~lionEmployees Pcrspcctvc Rqarding the IbmuYIl GOKIIUNAR Tax Payers REht n

bullMIt ONA Factors EfTccmiddotting EnlrcpTem-urship Qualities In Companies

lntcl)cncur~tp 47

bull Oklay EMII~shy Dctcnnmmg the CUSlomcr Vluc Perception of the Five-Star Sabri (nih Thermal 1iOtci Managemcllt an ApplicatIOn in Afyonkarahisar 69

bull Rej AVEL An Asscsment of Imemal Colltrol Concep Its Elements Jnd EfTeCII~cness In Tu~cy llJ

bull Sud pFHLlVAIishy The Estmated Corporate Tax Loss Olle to Transfer Pncng m Ali Rlu GOKnUNAR Our Counlry 99

bull Ujur SOYTA~ ForccaSlIg the Volatlhty Itl Turktsh Exchange Mar~ets and an O~Itm Strpil ONAI Evaluation from a Risk Management Perspcctic _ _ 121

bull 7~)ntp KARA(ORshy RefQltms Thc EfTect ofThc Energy MIltI Reforms on Burtn GOVlNlK EIcttnellY Mark-t The Case ofEUAS amJ Privil-ged

CopanC5 147

GUIDELINES FOR SUBMlrrlNG ARTICLES 7

YOumlNETİM VE EKONOMİ Yıl2010 Cilt17 Sayı1 Celal Bayar Uumlniversitesi İİBF MANİSA

Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci (ASS) Entegrasyonu

Yrd Doccedil Dr Aşkın OumlZDAĞOĞLU

Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İşletme Fakuumlltesi İşletme Boumlluumlmuuml

OumlZET Değişkenlerin kalitatif ve kantitatif oluşu karar vericinin geliştireceği modeli doğrudan

etkilemektedir Karar problemlerini ccediloumlzerken her zaman sayısal verilere ulaşmak muumlmkuumln değildir Dolayısıyla niteliksel veriler de karar alma suumlrecine girmektedir Bir diğer guumlccedilluumlk de birden fazla oumllccediluumltuumln etkileşimli olarak goumlz oumlnuumlnde tutulmasıyla karar alınması durumudur Analitik Serim Suumlreci (ASS) bu amaccedilla geliştirilmiş ccedilok sayıda seccedileneğin yer aldığı ccedilok oumllccediluumltluuml karar problemlerinde en iyi seccedileneği bulan bir tekniktir Bu ccedilalışmada bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumlnuuml etkileyen ana bileşenlerin arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmek amacıyla bilişsel haritalamadan yararlanılmış ve bu harita yardımıyla ASS yapısı oluşturulmuştur Bu yapıya uygun olarak ta bileşenlerin oumlnem duumlzeyleri hesaplanmıştır

Anahtar Kelimeler Bilişsel Haritalama Analitik Serim Suumlreci JEL Sınıflaması M11 C02

The Integration of Cognitive Mapping and Analytic Network Process ABSTRACT The type of variables (qualitative or quantitative) directly affect the construction of the

model Gaining the quantitative data for decision making problems may not be possible Therefore only the qualitative data are had to be considered within decision making process Another problem is to make a decision by considering many interactive factors Analytic Network Process (ANP) is a technique which finds the most appropriate alternative in the multicriteria decision problems that have many options In this study concept mapping is used for determining the relationships among the main components that affect the product in a frozen foods company and ANP structure is created with the help of concept mapping During the solving process the importance levels of the criteria are obtained

Key Words Cognitive Mapping Analytic Network Process JEL Classification M11 C02

I Analitik Serim Suumlreci (ASS) Analitik Serim Suumlreci (ASS) karar duumlzeyleri ve bileşenleri arasında daha

karmaşık ve karşılıklı ilişkiler oluşturulmasına izin veren bir youmlntem olarak son zamanlarda karar alma konularında kullanılmaya başlanmış olan bir youmlntemdir (Sarkis 1998) ASS kantitatif bilgilerin yanında kalitatif bilgilerin de değerlendirilmesini sağlayan Analitik Hiyerarşi Suumlrecirsquonin (AHS) daha genel bir formudur AHS karar duumlzeyleri arasında tek youmlnluuml hiyerarşik ilişkiyi kullanan bir karar alma ccedilerccedilevesi modellerken hiyerarşinin en uumlst seviye elemanı olan karar modeli iccedilin genel amacı kapsar Bu hiyerarşi kullanışlı karar oumllccediluumltleri sağlanana kadar genel olandan daha oumlzel niteliklere kadar ayrıştırılır ASS bu katı hiyerarşik yapıyı gerektirmez (Sarkis 1999) Goumlreceli oumlnem duumlzeyleri veya belirli bir eleman uumlzerindeki etkilerin guumlcuuml AHS youmlntemindekine benzer bir oran oumllccedileği ile

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

2

oumllccediluumlluumlr (Meade vd 1997) Dolayısıyla AHSrsquonin değerlendirme oranı avantajından yararlanılırken aynı zamanda birbiri ile etkileşimli oumllccediluumltlerin bu etkileşimleri bir ağ yapısında ele alınır ve oumlnem duumlzeyleri belirlenir İzleyen boumlluumlmde suumlrecin işleyişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır

A ASS Youmlnteminin İşleyişi ASS AHSrsquoden farklı olarak karşılıklı etkileşimlere dayanmaktadır Bu

karşılıklı etkileşimlerden dolayı her etkileşim iccedilin ayrı karşılaştırma matrislerinin kurulması ve ulaşılacak sonucu etkilemesi nedeniyle matrislerin hazırlanmasından oumlnce bu etkileşimlerin doğru tespit edilmesi buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

ASS youmlnteminde karşılıklı etkileşimler olduğu iccedilin her etkileşime bağlı olarak farklı ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmaktadır

Her bir oumllccediluumlt ve alt oumllccediluumltlerin kendi grubu iccedilindeki ağırlıkları W11 W12helliphellip Wnm olsun

Adım 1 AHS ile elde edilen ağ uumlzerinde bulunan oumllccediluumltlerin oumlnem duumlzeyleri birer suumltun matrisi olarak alınır ve bu matrislerin (Wi) birleşiminden elde edilen aşağıdaki S matrisi suumlpermatris olarak adlandırılır

=

nmnn

m

m

WWW

WWW

WWW

S

21

22221

11211

Adım 2 Suumltun toplamları kontrol edilir Toplamlar oumlnem duumlzeylerini goumlstereceğinden toplamları bire eşit olmalıdır Eğer suumltun toplamları

( 1

31

21

1 sumsumsum===

n

ii

n

ii

n

ii WWW sum

=

n

iimW

1

) birden farklı ise oumllccediluumlt grupları iccedilin

ağırlıklar atanarak sum=

=

n

iimimWa

1

1 şeklinde her suumltun toplamının bire eşit olması

sağlanır Boumlylece ağırlıklı suumlpermatris elde edilir Adım 3 Ağırlıklı suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve

uzun doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir

SSN

i

N

Π=

=

1

(N=12infin) (1)

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Ancak işletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

YONETiM VE EKONOMi

CELAL BAYAR UNivERSiTESi iKTisAOi VE iOARi BiLiMLER FAKULTESi OERGiSi

YII lOW Cill 17 Savl 1 ISSN-131l2-0064

bull Alkm 6ZDACo(LU

bull llinu DINCERshy(an~r 011lt1(

bull GiiRet ([TINshyRanaun G()tnUNAR

bull IIrlfrm ONA Y

bull Okl) IIlR_ Sabri OtI Ii

bull RlCai AK[L

bull Sudan EllthANshyAli RI( GQKRUNAR

UjurSOYTASshy(hlem Srrpil UNAL

bull Zryncp KAItAltORshyHurcll G(rVEI[K

itiNOEKiLER

Illh~ltel flanlalama VC Ana illk Scrim SOelt(ASS) Imcgra~yonll _ I

Rcthn~ltlllllrandm the Emerging FinanCIal Mar1ocI5 II

Milkcllcff laklJrma Vcrg idani (ahijanlannm Bak~1 2J

j~lC1mckrdcGnsmlChk OzelllWn Elki1cyrn Fatijlc t~ GiriSimcihk _ 47

BcS Yld711 Term1 ()ld ISlclt11CSI Y6nclicilcrimn MUsten Dccri Algllaomn l)e1irlcn~l Afynnbr~hisarda Sir Uygularna 69

Tlirlyede ic Konlrol Kavr~ml Unsurlan ve ElkilLli~inin De~llcndirilmcsi_ __ 113

UlkenHwe Transfer FlyatlandmallllO Y01 ACIl~1 Tahmllll I tlllnnar VergiSI Kayhl _ _ bullbullbull __ 9~

TOnaye U)vl7llyasalanlKb Oynaklrgm OngOrtllmcsi c Risk Ylnetlr11l Kapsamlnda Degerirndirilm I 121

Enel) lIylsas Rcformlanmn Elckmk lnerJlti liyasaltllla Elkisi EUAS c Ayneahklr Sirkelkr Ozerine Ill Anall~ 147

YAZJM KUMLLAIU VE YAYIN iLKELERI 167

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND ECONOMICS

CELAL BA YAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND

ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

Year 2010 Volume 17 Issue I ISSN-1302-0064

CONTENTS

bull~an OZIGO(LU Th~ lotellon oITogtitjmiddot ~hppng and Aualylle Network Process __

bull Ibn IJINCERshy Rethinking Ilrand in tile Emerging Financial Markets II Cynn OltlCER

bull (UII c~tTIN The Tax Admimsl~lionEmployees Pcrspcctvc Rqarding the IbmuYIl GOKIIUNAR Tax Payers REht n

bullMIt ONA Factors EfTccmiddotting EnlrcpTem-urship Qualities In Companies

lntcl)cncur~tp 47

bull Oklay EMII~shy Dctcnnmmg the CUSlomcr Vluc Perception of the Five-Star Sabri (nih Thermal 1iOtci Managemcllt an ApplicatIOn in Afyonkarahisar 69

bull Rej AVEL An Asscsment of Imemal Colltrol Concep Its Elements Jnd EfTeCII~cness In Tu~cy llJ

bull Sud pFHLlVAIishy The Estmated Corporate Tax Loss Olle to Transfer Pncng m Ali Rlu GOKnUNAR Our Counlry 99

bull Ujur SOYTA~ ForccaSlIg the Volatlhty Itl Turktsh Exchange Mar~ets and an O~Itm Strpil ONAI Evaluation from a Risk Management Perspcctic _ _ 121

bull 7~)ntp KARA(ORshy RefQltms Thc EfTect ofThc Energy MIltI Reforms on Burtn GOVlNlK EIcttnellY Mark-t The Case ofEUAS amJ Privil-ged

CopanC5 147

GUIDELINES FOR SUBMlrrlNG ARTICLES 7

YOumlNETİM VE EKONOMİ Yıl2010 Cilt17 Sayı1 Celal Bayar Uumlniversitesi İİBF MANİSA

Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci (ASS) Entegrasyonu

Yrd Doccedil Dr Aşkın OumlZDAĞOĞLU

Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İşletme Fakuumlltesi İşletme Boumlluumlmuuml

OumlZET Değişkenlerin kalitatif ve kantitatif oluşu karar vericinin geliştireceği modeli doğrudan

etkilemektedir Karar problemlerini ccediloumlzerken her zaman sayısal verilere ulaşmak muumlmkuumln değildir Dolayısıyla niteliksel veriler de karar alma suumlrecine girmektedir Bir diğer guumlccedilluumlk de birden fazla oumllccediluumltuumln etkileşimli olarak goumlz oumlnuumlnde tutulmasıyla karar alınması durumudur Analitik Serim Suumlreci (ASS) bu amaccedilla geliştirilmiş ccedilok sayıda seccedileneğin yer aldığı ccedilok oumllccediluumltluuml karar problemlerinde en iyi seccedileneği bulan bir tekniktir Bu ccedilalışmada bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumlnuuml etkileyen ana bileşenlerin arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmek amacıyla bilişsel haritalamadan yararlanılmış ve bu harita yardımıyla ASS yapısı oluşturulmuştur Bu yapıya uygun olarak ta bileşenlerin oumlnem duumlzeyleri hesaplanmıştır

Anahtar Kelimeler Bilişsel Haritalama Analitik Serim Suumlreci JEL Sınıflaması M11 C02

The Integration of Cognitive Mapping and Analytic Network Process ABSTRACT The type of variables (qualitative or quantitative) directly affect the construction of the

model Gaining the quantitative data for decision making problems may not be possible Therefore only the qualitative data are had to be considered within decision making process Another problem is to make a decision by considering many interactive factors Analytic Network Process (ANP) is a technique which finds the most appropriate alternative in the multicriteria decision problems that have many options In this study concept mapping is used for determining the relationships among the main components that affect the product in a frozen foods company and ANP structure is created with the help of concept mapping During the solving process the importance levels of the criteria are obtained

Key Words Cognitive Mapping Analytic Network Process JEL Classification M11 C02

I Analitik Serim Suumlreci (ASS) Analitik Serim Suumlreci (ASS) karar duumlzeyleri ve bileşenleri arasında daha

karmaşık ve karşılıklı ilişkiler oluşturulmasına izin veren bir youmlntem olarak son zamanlarda karar alma konularında kullanılmaya başlanmış olan bir youmlntemdir (Sarkis 1998) ASS kantitatif bilgilerin yanında kalitatif bilgilerin de değerlendirilmesini sağlayan Analitik Hiyerarşi Suumlrecirsquonin (AHS) daha genel bir formudur AHS karar duumlzeyleri arasında tek youmlnluuml hiyerarşik ilişkiyi kullanan bir karar alma ccedilerccedilevesi modellerken hiyerarşinin en uumlst seviye elemanı olan karar modeli iccedilin genel amacı kapsar Bu hiyerarşi kullanışlı karar oumllccediluumltleri sağlanana kadar genel olandan daha oumlzel niteliklere kadar ayrıştırılır ASS bu katı hiyerarşik yapıyı gerektirmez (Sarkis 1999) Goumlreceli oumlnem duumlzeyleri veya belirli bir eleman uumlzerindeki etkilerin guumlcuuml AHS youmlntemindekine benzer bir oran oumllccedileği ile

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

2

oumllccediluumlluumlr (Meade vd 1997) Dolayısıyla AHSrsquonin değerlendirme oranı avantajından yararlanılırken aynı zamanda birbiri ile etkileşimli oumllccediluumltlerin bu etkileşimleri bir ağ yapısında ele alınır ve oumlnem duumlzeyleri belirlenir İzleyen boumlluumlmde suumlrecin işleyişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır

A ASS Youmlnteminin İşleyişi ASS AHSrsquoden farklı olarak karşılıklı etkileşimlere dayanmaktadır Bu

karşılıklı etkileşimlerden dolayı her etkileşim iccedilin ayrı karşılaştırma matrislerinin kurulması ve ulaşılacak sonucu etkilemesi nedeniyle matrislerin hazırlanmasından oumlnce bu etkileşimlerin doğru tespit edilmesi buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

ASS youmlnteminde karşılıklı etkileşimler olduğu iccedilin her etkileşime bağlı olarak farklı ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmaktadır

Her bir oumllccediluumlt ve alt oumllccediluumltlerin kendi grubu iccedilindeki ağırlıkları W11 W12helliphellip Wnm olsun

Adım 1 AHS ile elde edilen ağ uumlzerinde bulunan oumllccediluumltlerin oumlnem duumlzeyleri birer suumltun matrisi olarak alınır ve bu matrislerin (Wi) birleşiminden elde edilen aşağıdaki S matrisi suumlpermatris olarak adlandırılır

=

nmnn

m

m

WWW

WWW

WWW

S

21

22221

11211

Adım 2 Suumltun toplamları kontrol edilir Toplamlar oumlnem duumlzeylerini goumlstereceğinden toplamları bire eşit olmalıdır Eğer suumltun toplamları

( 1

31

21

1 sumsumsum===

n

ii

n

ii

n

ii WWW sum

=

n

iimW

1

) birden farklı ise oumllccediluumlt grupları iccedilin

ağırlıklar atanarak sum=

=

n

iimimWa

1

1 şeklinde her suumltun toplamının bire eşit olması

sağlanır Boumlylece ağırlıklı suumlpermatris elde edilir Adım 3 Ağırlıklı suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve

uzun doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir

SSN

i

N

Π=

=

1

(N=12infin) (1)

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Ancak işletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

JOURNAL OF

MANAGEMENT AND ECONOMICS

CELAL BA YAR UNIVERSITY THE FACULTY OF ECONOMIC AND

ADMINISTRATIVE SCIENCES JOURNAL

Year 2010 Volume 17 Issue I ISSN-1302-0064

CONTENTS

bull~an OZIGO(LU Th~ lotellon oITogtitjmiddot ~hppng and Aualylle Network Process __

bull Ibn IJINCERshy Rethinking Ilrand in tile Emerging Financial Markets II Cynn OltlCER

bull (UII c~tTIN The Tax Admimsl~lionEmployees Pcrspcctvc Rqarding the IbmuYIl GOKIIUNAR Tax Payers REht n

bullMIt ONA Factors EfTccmiddotting EnlrcpTem-urship Qualities In Companies

lntcl)cncur~tp 47

bull Oklay EMII~shy Dctcnnmmg the CUSlomcr Vluc Perception of the Five-Star Sabri (nih Thermal 1iOtci Managemcllt an ApplicatIOn in Afyonkarahisar 69

bull Rej AVEL An Asscsment of Imemal Colltrol Concep Its Elements Jnd EfTeCII~cness In Tu~cy llJ

bull Sud pFHLlVAIishy The Estmated Corporate Tax Loss Olle to Transfer Pncng m Ali Rlu GOKnUNAR Our Counlry 99

bull Ujur SOYTA~ ForccaSlIg the Volatlhty Itl Turktsh Exchange Mar~ets and an O~Itm Strpil ONAI Evaluation from a Risk Management Perspcctic _ _ 121

bull 7~)ntp KARA(ORshy RefQltms Thc EfTect ofThc Energy MIltI Reforms on Burtn GOVlNlK EIcttnellY Mark-t The Case ofEUAS amJ Privil-ged

CopanC5 147

GUIDELINES FOR SUBMlrrlNG ARTICLES 7

YOumlNETİM VE EKONOMİ Yıl2010 Cilt17 Sayı1 Celal Bayar Uumlniversitesi İİBF MANİSA

Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci (ASS) Entegrasyonu

Yrd Doccedil Dr Aşkın OumlZDAĞOĞLU

Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İşletme Fakuumlltesi İşletme Boumlluumlmuuml

OumlZET Değişkenlerin kalitatif ve kantitatif oluşu karar vericinin geliştireceği modeli doğrudan

etkilemektedir Karar problemlerini ccediloumlzerken her zaman sayısal verilere ulaşmak muumlmkuumln değildir Dolayısıyla niteliksel veriler de karar alma suumlrecine girmektedir Bir diğer guumlccedilluumlk de birden fazla oumllccediluumltuumln etkileşimli olarak goumlz oumlnuumlnde tutulmasıyla karar alınması durumudur Analitik Serim Suumlreci (ASS) bu amaccedilla geliştirilmiş ccedilok sayıda seccedileneğin yer aldığı ccedilok oumllccediluumltluuml karar problemlerinde en iyi seccedileneği bulan bir tekniktir Bu ccedilalışmada bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumlnuuml etkileyen ana bileşenlerin arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmek amacıyla bilişsel haritalamadan yararlanılmış ve bu harita yardımıyla ASS yapısı oluşturulmuştur Bu yapıya uygun olarak ta bileşenlerin oumlnem duumlzeyleri hesaplanmıştır

Anahtar Kelimeler Bilişsel Haritalama Analitik Serim Suumlreci JEL Sınıflaması M11 C02

The Integration of Cognitive Mapping and Analytic Network Process ABSTRACT The type of variables (qualitative or quantitative) directly affect the construction of the

model Gaining the quantitative data for decision making problems may not be possible Therefore only the qualitative data are had to be considered within decision making process Another problem is to make a decision by considering many interactive factors Analytic Network Process (ANP) is a technique which finds the most appropriate alternative in the multicriteria decision problems that have many options In this study concept mapping is used for determining the relationships among the main components that affect the product in a frozen foods company and ANP structure is created with the help of concept mapping During the solving process the importance levels of the criteria are obtained

Key Words Cognitive Mapping Analytic Network Process JEL Classification M11 C02

I Analitik Serim Suumlreci (ASS) Analitik Serim Suumlreci (ASS) karar duumlzeyleri ve bileşenleri arasında daha

karmaşık ve karşılıklı ilişkiler oluşturulmasına izin veren bir youmlntem olarak son zamanlarda karar alma konularında kullanılmaya başlanmış olan bir youmlntemdir (Sarkis 1998) ASS kantitatif bilgilerin yanında kalitatif bilgilerin de değerlendirilmesini sağlayan Analitik Hiyerarşi Suumlrecirsquonin (AHS) daha genel bir formudur AHS karar duumlzeyleri arasında tek youmlnluuml hiyerarşik ilişkiyi kullanan bir karar alma ccedilerccedilevesi modellerken hiyerarşinin en uumlst seviye elemanı olan karar modeli iccedilin genel amacı kapsar Bu hiyerarşi kullanışlı karar oumllccediluumltleri sağlanana kadar genel olandan daha oumlzel niteliklere kadar ayrıştırılır ASS bu katı hiyerarşik yapıyı gerektirmez (Sarkis 1999) Goumlreceli oumlnem duumlzeyleri veya belirli bir eleman uumlzerindeki etkilerin guumlcuuml AHS youmlntemindekine benzer bir oran oumllccedileği ile

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

2

oumllccediluumlluumlr (Meade vd 1997) Dolayısıyla AHSrsquonin değerlendirme oranı avantajından yararlanılırken aynı zamanda birbiri ile etkileşimli oumllccediluumltlerin bu etkileşimleri bir ağ yapısında ele alınır ve oumlnem duumlzeyleri belirlenir İzleyen boumlluumlmde suumlrecin işleyişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır

A ASS Youmlnteminin İşleyişi ASS AHSrsquoden farklı olarak karşılıklı etkileşimlere dayanmaktadır Bu

karşılıklı etkileşimlerden dolayı her etkileşim iccedilin ayrı karşılaştırma matrislerinin kurulması ve ulaşılacak sonucu etkilemesi nedeniyle matrislerin hazırlanmasından oumlnce bu etkileşimlerin doğru tespit edilmesi buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

ASS youmlnteminde karşılıklı etkileşimler olduğu iccedilin her etkileşime bağlı olarak farklı ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmaktadır

Her bir oumllccediluumlt ve alt oumllccediluumltlerin kendi grubu iccedilindeki ağırlıkları W11 W12helliphellip Wnm olsun

Adım 1 AHS ile elde edilen ağ uumlzerinde bulunan oumllccediluumltlerin oumlnem duumlzeyleri birer suumltun matrisi olarak alınır ve bu matrislerin (Wi) birleşiminden elde edilen aşağıdaki S matrisi suumlpermatris olarak adlandırılır

=

nmnn

m

m

WWW

WWW

WWW

S

21

22221

11211

Adım 2 Suumltun toplamları kontrol edilir Toplamlar oumlnem duumlzeylerini goumlstereceğinden toplamları bire eşit olmalıdır Eğer suumltun toplamları

( 1

31

21

1 sumsumsum===

n

ii

n

ii

n

ii WWW sum

=

n

iimW

1

) birden farklı ise oumllccediluumlt grupları iccedilin

ağırlıklar atanarak sum=

=

n

iimimWa

1

1 şeklinde her suumltun toplamının bire eşit olması

sağlanır Boumlylece ağırlıklı suumlpermatris elde edilir Adım 3 Ağırlıklı suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve

uzun doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir

SSN

i

N

Π=

=

1

(N=12infin) (1)

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Ancak işletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

YOumlNETİM VE EKONOMİ Yıl2010 Cilt17 Sayı1 Celal Bayar Uumlniversitesi İİBF MANİSA

Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci (ASS) Entegrasyonu

Yrd Doccedil Dr Aşkın OumlZDAĞOĞLU

Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İşletme Fakuumlltesi İşletme Boumlluumlmuuml

OumlZET Değişkenlerin kalitatif ve kantitatif oluşu karar vericinin geliştireceği modeli doğrudan

etkilemektedir Karar problemlerini ccediloumlzerken her zaman sayısal verilere ulaşmak muumlmkuumln değildir Dolayısıyla niteliksel veriler de karar alma suumlrecine girmektedir Bir diğer guumlccedilluumlk de birden fazla oumllccediluumltuumln etkileşimli olarak goumlz oumlnuumlnde tutulmasıyla karar alınması durumudur Analitik Serim Suumlreci (ASS) bu amaccedilla geliştirilmiş ccedilok sayıda seccedileneğin yer aldığı ccedilok oumllccediluumltluuml karar problemlerinde en iyi seccedileneği bulan bir tekniktir Bu ccedilalışmada bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumlnuuml etkileyen ana bileşenlerin arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmek amacıyla bilişsel haritalamadan yararlanılmış ve bu harita yardımıyla ASS yapısı oluşturulmuştur Bu yapıya uygun olarak ta bileşenlerin oumlnem duumlzeyleri hesaplanmıştır

Anahtar Kelimeler Bilişsel Haritalama Analitik Serim Suumlreci JEL Sınıflaması M11 C02

The Integration of Cognitive Mapping and Analytic Network Process ABSTRACT The type of variables (qualitative or quantitative) directly affect the construction of the

model Gaining the quantitative data for decision making problems may not be possible Therefore only the qualitative data are had to be considered within decision making process Another problem is to make a decision by considering many interactive factors Analytic Network Process (ANP) is a technique which finds the most appropriate alternative in the multicriteria decision problems that have many options In this study concept mapping is used for determining the relationships among the main components that affect the product in a frozen foods company and ANP structure is created with the help of concept mapping During the solving process the importance levels of the criteria are obtained

Key Words Cognitive Mapping Analytic Network Process JEL Classification M11 C02

I Analitik Serim Suumlreci (ASS) Analitik Serim Suumlreci (ASS) karar duumlzeyleri ve bileşenleri arasında daha

karmaşık ve karşılıklı ilişkiler oluşturulmasına izin veren bir youmlntem olarak son zamanlarda karar alma konularında kullanılmaya başlanmış olan bir youmlntemdir (Sarkis 1998) ASS kantitatif bilgilerin yanında kalitatif bilgilerin de değerlendirilmesini sağlayan Analitik Hiyerarşi Suumlrecirsquonin (AHS) daha genel bir formudur AHS karar duumlzeyleri arasında tek youmlnluuml hiyerarşik ilişkiyi kullanan bir karar alma ccedilerccedilevesi modellerken hiyerarşinin en uumlst seviye elemanı olan karar modeli iccedilin genel amacı kapsar Bu hiyerarşi kullanışlı karar oumllccediluumltleri sağlanana kadar genel olandan daha oumlzel niteliklere kadar ayrıştırılır ASS bu katı hiyerarşik yapıyı gerektirmez (Sarkis 1999) Goumlreceli oumlnem duumlzeyleri veya belirli bir eleman uumlzerindeki etkilerin guumlcuuml AHS youmlntemindekine benzer bir oran oumllccedileği ile

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

2

oumllccediluumlluumlr (Meade vd 1997) Dolayısıyla AHSrsquonin değerlendirme oranı avantajından yararlanılırken aynı zamanda birbiri ile etkileşimli oumllccediluumltlerin bu etkileşimleri bir ağ yapısında ele alınır ve oumlnem duumlzeyleri belirlenir İzleyen boumlluumlmde suumlrecin işleyişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır

A ASS Youmlnteminin İşleyişi ASS AHSrsquoden farklı olarak karşılıklı etkileşimlere dayanmaktadır Bu

karşılıklı etkileşimlerden dolayı her etkileşim iccedilin ayrı karşılaştırma matrislerinin kurulması ve ulaşılacak sonucu etkilemesi nedeniyle matrislerin hazırlanmasından oumlnce bu etkileşimlerin doğru tespit edilmesi buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

ASS youmlnteminde karşılıklı etkileşimler olduğu iccedilin her etkileşime bağlı olarak farklı ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmaktadır

Her bir oumllccediluumlt ve alt oumllccediluumltlerin kendi grubu iccedilindeki ağırlıkları W11 W12helliphellip Wnm olsun

Adım 1 AHS ile elde edilen ağ uumlzerinde bulunan oumllccediluumltlerin oumlnem duumlzeyleri birer suumltun matrisi olarak alınır ve bu matrislerin (Wi) birleşiminden elde edilen aşağıdaki S matrisi suumlpermatris olarak adlandırılır

=

nmnn

m

m

WWW

WWW

WWW

S

21

22221

11211

Adım 2 Suumltun toplamları kontrol edilir Toplamlar oumlnem duumlzeylerini goumlstereceğinden toplamları bire eşit olmalıdır Eğer suumltun toplamları

( 1

31

21

1 sumsumsum===

n

ii

n

ii

n

ii WWW sum

=

n

iimW

1

) birden farklı ise oumllccediluumlt grupları iccedilin

ağırlıklar atanarak sum=

=

n

iimimWa

1

1 şeklinde her suumltun toplamının bire eşit olması

sağlanır Boumlylece ağırlıklı suumlpermatris elde edilir Adım 3 Ağırlıklı suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve

uzun doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir

SSN

i

N

Π=

=

1

(N=12infin) (1)

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Ancak işletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

2

oumllccediluumlluumlr (Meade vd 1997) Dolayısıyla AHSrsquonin değerlendirme oranı avantajından yararlanılırken aynı zamanda birbiri ile etkileşimli oumllccediluumltlerin bu etkileşimleri bir ağ yapısında ele alınır ve oumlnem duumlzeyleri belirlenir İzleyen boumlluumlmde suumlrecin işleyişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır

A ASS Youmlnteminin İşleyişi ASS AHSrsquoden farklı olarak karşılıklı etkileşimlere dayanmaktadır Bu

karşılıklı etkileşimlerden dolayı her etkileşim iccedilin ayrı karşılaştırma matrislerinin kurulması ve ulaşılacak sonucu etkilemesi nedeniyle matrislerin hazırlanmasından oumlnce bu etkileşimlerin doğru tespit edilmesi buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

ASS youmlnteminde karşılıklı etkileşimler olduğu iccedilin her etkileşime bağlı olarak farklı ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmaktadır

Her bir oumllccediluumlt ve alt oumllccediluumltlerin kendi grubu iccedilindeki ağırlıkları W11 W12helliphellip Wnm olsun

Adım 1 AHS ile elde edilen ağ uumlzerinde bulunan oumllccediluumltlerin oumlnem duumlzeyleri birer suumltun matrisi olarak alınır ve bu matrislerin (Wi) birleşiminden elde edilen aşağıdaki S matrisi suumlpermatris olarak adlandırılır

=

nmnn

m

m

WWW

WWW

WWW

S

21

22221

11211

Adım 2 Suumltun toplamları kontrol edilir Toplamlar oumlnem duumlzeylerini goumlstereceğinden toplamları bire eşit olmalıdır Eğer suumltun toplamları

( 1

31

21

1 sumsumsum===

n

ii

n

ii

n

ii WWW sum

=

n

iimW

1

) birden farklı ise oumllccediluumlt grupları iccedilin

ağırlıklar atanarak sum=

=

n

iimimWa

1

1 şeklinde her suumltun toplamının bire eşit olması

sağlanır Boumlylece ağırlıklı suumlpermatris elde edilir Adım 3 Ağırlıklı suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve

uzun doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir

SSN

i

N

Π=

=

1

(N=12infin) (1)

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Ancak işletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

3

yapılmalı ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağı unutulmamalıdır

II Bilişsel Haritalama Bilişsel harita kavramlar ve bu kavramlar arasındaki bağlantıların bir

bileşimidir Bağlantılar kavramlar arasındaki ilişkiyi ifade eder (Pedrycz 2010 2) Bilişsel haritaların her biri birey tarafından gerccedilek değer olarak belirlenmiş ccedilevre hakkında depolanmış bir oumlnermeler dizisidir Bu haritaların oluşumunu meydana getiren ana unsurlardan birinin ccedilevresel biliş kavramı olduğu bunun da fiziksel ccedilevreye ait yer uzaklık ve konumsal bilgilerin zihinde oluşturulması hatırlanması depolanması ve organize edilmesi ile ilişkilendirilebilir Fiziksel ortama ait her tuumlrluuml bilgiyi toplama sunma ve işleme eylemleri de bu kavramın iccediline dahil edilebilir Bu eylemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan ldquoBilişsel haritalamardquo kavramının en kapsamlı tanımı ldquobireyin guumlnluumlk yaşantısında karşılaştığı mekansal ccedilevrede edindiği goumlreceli konumların ve olgusal niteliklerin kazanıldığı depolandığı ve hatırlandığı bir dizi psikolojik doumlnuumlşuumlmuumln bir araya gelmesiyle oluşan bir suumlreccedil olduğudurrdquo(Uumllkeryıldız vd 2009 74) İzleyen boumlluumlmde ASS ve bilişsel haritalama konularında yapılan bazı ccedilalışmalar hakkında bilgi verilecektir

III Literatuumlr İncelemesi İnternette bir kullanıcıyı tanımlamaya yarayan grafik ccedilizimde kıyafet saccedil

stilleri ve uumlzuumlntuuml oumlfke mutluluk şaşkınlık gibi yuumlz ifadelerinin oluşturulmasında bilişsel haritalardan yararlanılmıştır (Lee ve Kwon 2008) Soğuk savaş doumlneminin bitmesinin ardından ortaya ccedilıkan asimetrik savaş konsepti ve klasik hat duumlzeninde verilen temel piyade eğitiminin yeterli olmaması nedeniyle Kosova Afganistan gibi bilinen oumlrneklerde duumlşman uumlzerinde savaşma azmini kırarak maksimum yıkıcı etkiyi sağlayacak olan bir askeri planlama yapılması iccedilin etkiye dayalı operasyonların hazırlanmasında bilişsel haritalar kullanılmıştır (Yaman ve Polat 2009) Evrimsel optimizasyonda bilişsel harita algoritması kullanılmıştır (Pedrycz 2010) Eş duumlzeydeki ağların (peer to peer) bilgi youmlnetimini birleştirmek ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak iccedilin bilişsel haritalar kullanılmıştır (Lin ve Yu 2009) Radyo frekansı tanımlama sisteminden elde edilen bilgilerin dinamik bir tedarik zinciri youmlnetimine iki youmlnluuml neden sonuccedil bilgisi sunabilmesi iccedilin bilişsel harita kullanılmıştır (Kim vd 2008) Nesneleri tanıma ve kapıları tespit etme faaliyetlerinin robotlar iccedilin hala zor ve ccediloumlzuumllmesi gereken problemler olduğu duumlşuumlnuumllerek fabrika iccedili boşluklarının tanımlanmasında bilişsel haritalardan yararlanılması konusunda ccedilalışmalar yapılmıştır (Vasudevan vd 2007)

Guumlvenlik ekonomiklik dayanıklılık ve yapılabilirlik ana faktoumlrleri accedilısından karşılıklı bağımlılık durumlarını da goumlz oumlnuumlne aldığı iccedilin ASS youmlntemi Pekinrsquode bir koumlpruuml tasarımı seccediliminde kullanılmıştır (Sun vd 2007) Gelecek nesillere de yetecek bir duumlnya bırakabilmek amacıyla suumlrduumlruumllebilir bir orman youmlnetim sistemi iccedilerisinde kaynaklar biyolojik ccedileşitlilik koruma uumlretim gibi faktoumlrler accedilısından youmlnetim stratejileri karşılaştırılmıştır (Wolfslehner vd 2005)

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

4

Genetik algoritma suumlrecindeki uygunluk değerlerinin hesaplanmasında ASSrsquoden yararlanılmıştır (Hu 2010) Yeşil youmlnetim oumlzellikleri ve ccedilevreye zarar verebilecek atıkların youmlnetimi accedilısından tedarikccedili kuruluşlar karşılaştırılmıştır (Hsu ve Hu 2009) 1250 ccedilalışanı olan bir Tayvan firmasında bilgi youmlnetim stratejisi seccediliminde ASS kullanılmıştır (Wu ve Lee 2007) Venezuella Karakasrsquota elektrik şebekesini iyileştirmek iccedilin alternatif projelerin karşılaştırılmasında proje stratejik indeks değerinin oluşturulması iccedilin ASS kullanılmıştır (Smith-Perera vd 2010) Kesme işlemi iccedilin kullanılabilecek 3 farklı makina tuumlruuml bıccedilak oumlmruuml parametre ayarı muumlhendisin vasıfları ayarlama zamanı eğitim kontrol youmlntemi oumllccediluumlm karakteristiği gibi ccedileşitli faktoumlrler accedilısından ASS youmlntemiyle değerlendirilmiştir (Chang vd 2009) İstanbul Teknik Uumlniversitesi Enduumlstri Muumlhendisliği Boumlluumlmuumlnde baskın olan stratejik youmlnetim kavramlarını belirlemek amacıyla boumlluumlme ilişkin misyon vizyon ve değerler belirlenip ASS youmlntemi yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Asan ve Soyer 2009) Teknoloji seccediliminde karşılıklı etkileşim iccedilinde olan yeterlilik strateji piyasa koşulları ve ccedilevre ana faktoumlrleri accedilısından rekabetin yoğunluğu işletme stratejisine uygunluk insan guumlcuuml kaynaklar deneyim pazar buumlyuumlkluumlğuuml gibi alt faktoumlrler ASS yardımıyla ağırlıklandırılmıştır (Lee vd 2009) İstanbul Belediyesi ve ona karşı muumlcadele eden iki ccedilevre koruma oumlrguumltuuml ile yapılan goumlruumlşmelere dayanarak sosyal algı ccedilevresel etkiler ve ekonomiye katkıları accedilısından tesis yeri seccedilimi iccedilin ASS ile fayda fırsat risk ve maliyet youmlnlerini kapsayan bir ccedilalışma yapılmıştır (Tuzkaya vd 2008) İspanyarsquonın Valencia kentinde belediye katı atık tesisinin kuruluş yerini belirlemek iccedilin tesis maliyetleri altyapı ccedilevresel etkileri ve yasal gereksinimler ana faktoumlrleri ccedilerccedilevesinde 6 alternatif kuruluş yeri ASS youmlntemiyle karşılaştırılmıştır (Aragones-Beltran vd 2010)

IV Uygulama Bir dondurulmuş gıda uumlreticisi firmada uumlruumln ile ilgili temel faktoumlrlerin

arasındaki etkileşimi tespit etmek amacıyla bilişsel haritalama youmlnteminden yararlanılmış ve bu etkileşimlere dayalı olarak ASS youmlntemi kullanılarak bu faktoumlrlerin oumlnem dereceleri hesaplanmıştır Oumlncelikle firma yetkilileri ile yapılan goumlruumlşmeler neticesinde bu faktoumlrler uumlruumln rakip uumlruumln maliyet gramaj ve ambalaj olarak belirlenmiştir Bu faktoumlrler arasındaki ilişkileri goumlsteren bilişsel harita Şekil 1rsquode sunulmuştur

Bu bilişsel haritadan yararlanarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve firma yetkililerinden etkilenen bu faktoumlrleri etkileyen faktoumlre goumlre değerlendirmeleri istenmiştir

Bilişsel harita incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı etkilediği goumlruumllmuumlş ve buna goumlre Tablo 1rsquode goumlsterilen ikili karşılaştırma matrisi firma yetkilileri tarafından doldurulmuştur Son suumltunda ise bu ikili karşılaştırma matrisi sonucu hesaplanan faktoumlrlerin oumlnem duumlzeyleri goumlruumllmektedir

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

5

Şekil-1 Faktoumlrlere İlişkin Bilişsel Harita

Şekil 1rsquodeki yapı incelendiğinde rakip uumlruumlnuumln uumlruumln gramaj ve ambalajı

etkilediği goumlruumllmektedir Bu yapıya uygun olarak Tablo 1 oluşturulmuş ardından firmada yetkililerinin matris iccedilerisinde yer alan faktoumlrleri ikili olarak karşılaştırmaları istenmiştir Matriste yapılan değerlendirmeler satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre oumlnemini ifade etmektedir 1 eşit oumlneme sahip olma durumunu ifade ederken 5 satırdaki faktoumlruumln suumltundaki faktoumlre goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Eğer suumltundaki faktoumlr satırdakine goumlre daha oumlnemli ise oumlnem seviyesine goumlre bu rakamların tersi kullanılır Oumlrnek olarak 15 değeri suumltundaki faktoumlruumln satırdakine goumlre kesinlikle daha oumlnemli olduğu anlamına gelmektedir Matristeki koumlşegen değerleri aynı faktoumlr olduğu iccedilin 1 değerini almaktadır Uumlst koumlşegen değerlendirmelerinde oumlrnek olarak uumlruumln satırı ile gramaj suumltununun kesişim değeri rakip uumlruumln accedilısından uumlruumlnuumln gramaja goumlre ne kadar oumlnemli olduğunu ifade etmektedir Bu değerin (13=0333333) olması suumltunda yer alan faktoumlruumln satırda yer alan faktoumlre goumlre daha oumlnemli olduğunu goumlstermektedir Matrisin alt koumlşegeni de uumlst koumlşegende yer alan verilerden yararlanarak otomatik olarak bulunmaktadır Gramaj satırı ile uumlruumln suumltununun kesişimindeki değer iccedilin ayrıca bir değerlendirme istenmesine gerek bulunmamaktadır 10333333 değerinden buradaki değer hesaplanabilmektedir

Tablo-1 Rakip Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Rakip Uumlruumln Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 0333333 0250000 0119939

Gramaj 3000000 1000000 0333333 0272099

Ambalaj 4000000 3000000 1000000 0607962

Uumlruumln

Rakip Uumlruumln Gramaj Maliyet

Ambalaj

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

6

Bu ikili karşılaştırmaların tutarlı bir şekilde yapılıp yapılmadığı yine aynı matristeki değerler kullanılarak yapılan bir hesaba dayanmaktadır Eğer tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise karar suumlreci devam edebilir Bununla beraber tutarlılık derecesi kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeniden goumlzden geccedilirmeli ve muhtemelen analize devam etmeden oumlnce ikili karşılaştırma değerlerini revize etmelidir (Taylor 2002 380)

Tablo 1 iccedilin tutarlılık oranı hesaplaması şu şekilde accedilıklanabilir İlk aşamada ikili karşılaştırma matrisindeki her satır yine aynı matristen elde edilen oumlnem duumlzeyleri ile ccedilarpılır

Her uumlccedil satır iccedilin de bulunan bu değerler o faktoumlre ait oumlnem duumlzeyine

oranlanır

Bu değerlerin ortalaması hesaplanır Tablo 1rsquode 3 faktoumlr karşılaştırıldığı

iccedilin 3rsquoe boumlluumlnuumlr Bu değer λmax olarak adlandırılır

Daha sonra tutarlılık indeksi (CI) hesaplanır Burada n değeri

karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısını ifade etmektedir

Son aşama tutarlılık indeksi ve rassal indeks (RI) değerinden yararlanarak

tutarlılık oranını (CR) hesaplamaktır Rassal indeks değeri karşılaştırma yapılan faktoumlr sayısına goumlre kullanılan bir tablo değeridir Rassal indeks değerleri Tablo 2rsquode verilmiştir İlk karşılaştırma matrisinde 3 faktoumlr karşılaştırıldığı iccedilin tablodan kullanılacak rassal indeks değeri 058rsquodir

Tablo-2 Rassal İndeks Değerleri

n 3 4 5 6 7 8

RI 058 090 112 124 132 141

AHS bir tutarlılık oranı hesaplamak suretiyle ikili karşılaştırma

matrisindeki yargıların tutarlılığını oumllccedilmeyi sağlamaktadır Bu oran ccedileşitli

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

7

oumlrneklere dayanarak 010 olarak tespit edilmiştir Tutarlılık oranının (CR) 010 değerini aşması tutarsızlığın bir goumlstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matrisinde elde ettiği verileri goumlzden geccedilirmelidir Tutarlılık oranının 010 veya daha duumlşuumlk ccedilıkması tutarlılığın makul bir seviyede olduğunu goumlstermektedir (Taha 1997 525) Tablo 1rsquodeki matrise tutarlılık oranı işlemleri yapıldığında 0063909 değeri bulunmuştur Bu değer 010 değerinin altında olduğu iccedilin matrisi dolduran firma yetkililerinin değerlendirmelerinin tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır Bundan sonra yapılan hesaplamalarda tutarlılık oranı her matrisin altında verilecektir

Bilişsel haritaya goumlre gramaj uumlruumln rakip uumlruumln maliyet ve ambalajı etkilemektedir Tablo 3 buna ilişkin ikili karşılaştırma matrisi ve oumlnem duumlzeylerini sunmakta ve tablonun alt satırında bu matrise ilişkin tutarlılık oranı yer almaktadır

Tablo-3 Gramaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Gramaj accedilısından Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 3000000 0333333 2000000 0244094

Rakip Uumlruumln 0333333 1000000 0333333 3000000 0164157

Maliyet 3000000 3000000 1000000 5000000 0505010

Ambalaj 0500000 0333333 0200000 1000000 0086739 CR 0093565

Tablo 4 uumlruumln accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini

sunmaktadır Tablonun altında da buna ilişkin tutarlılık oranı değeri yer almaktadır

Tablo-4 Uumlruumln Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Uumlruumln accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0333333 0200000 0333333 0074951

Rakip Uumlruumln 3000000 1000000 0250000 3000000 0233382

Maliyet 5000000 4000000 1000000 4000000 0547696

Ambalaj 3000000 0333333 0250000 1000000 0143971 CR 0095729

Tablo 5 ve 6 sırasıyla maliyet ve ambalaj accedilısından yapılan değerlendirmeleri ve oumlnem duumlzeylerini sunmaktadır Tabloların altında yine 010 değerinin altında ccedilıkmış olan tutarlılık oranı değerleri bulunmaktadır

Tablo-5 Maliyet Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi

Maliyet Accedilısından Uumlruumln Gramaj Ambalaj

Oumlnem Duumlzeyleri

Uumlruumln 1000000 5000000 4000000 0665070

Gramaj 0200000 1000000 0333333 0103847

Ambalaj 0250000 3000000 1000000 0231082 CR 0074956

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

8

Tablo-6 Ambalaj Accedilısından İkili Karşılaştırma Matrisi Ambalaj Accedilısından Gramaj Rakip Uumlruumln Uumlruumln Maliyet

Oumlnem Duumlzeyleri

Gramaj 1000000 0500000 2000000 0250000 0138391

Rakip Uumlruumln 2000000 1000000 3000000 0200000 0207664

Uumlruumln 0500000 0333333 1000000 0250000 0090626

Maliyet 4000000 5000000 4000000 1000000 0563319 CR 0075271

Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar oluşturulan bu ikili karşılaştırma

matrislerinden elde edilen oumlnem duumlzeyleri Adım 1rsquode ifade edildiği uumlzere suumlpermatrisin parccedilalarını oluşturmaktadır Bu suumlpermatris yapısı Tablo 7rsquode sunulmuştur Adım 2rsquode bu suumlpermatrisin suumltun toplamlarının 1rsquoe eşit olup olmadığı kontrol edilir

Tablo-7 Suumlpermatris Yapısı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 0 0074951 0272099 0103847 0138391

Uumlruumln 0244094 0 0119939 066507 0090626

Rakip Uumlruumln 0164157 0233382 0 0 0207664

Maliyet 050501 0547696 0 0 0563319

Ambalaj 0086739 0143971 0607962 0231083 0

Adım 3rsquote suumlpermatris bir markov geccediliş matrisi olarak ele alınır ve uzun

doumlnem geccediliş değerlerini bulmak uumlzere değerler sabitleninceye kadar markov zinciri hesaplanır Boumlylece genel olarak tuumlm oumllccediluumlt grupları iccedilin son oumlnem değerlerini goumlsteren matris (SN) hesaplanmış olur ki bu matriste suumltunlar boyunca değerler birbirine eşittir Bu amaccedilla Matlab programı kullanılarak suumlpermatrisin 10000 kuvveti alınmış (S10000) ve Tablo 8rsquodeki sonuccedillara ulaşılmıştır

Tablo-8 Kararlı Yapı

Gramaj Uumlruumln Rakip Uumlruumln Maliyet Ambalaj

Gramaj 01115 01115 01115 01115 01115

Uumlruumln 02654 02654 02654 02654 02654

Rakip Uumlruumln 01203 01203 01203 01203 01203

Maliyet 03102 03102 03102 03102 03102

Ambalaj 01927 01927 01927 01927 01927

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

Youmlnetim ve Ekonomi 171 (2010) 1-10

9

ASS youmlntemi AHSrsquoye goumlre daha karmaşık işlemler gerektirmektedir Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar AHS youmlntemi ile yapılan hesaplamalar ASS suumlpermatrisinin parccedilalarını oluşturmuştur Ancak bu yapı sayesinde bilişsel haritadaki karşılıklı buumltuumln etkileşimleri kapsayan bir suumlpermatris oluşmuş ve Tablo 8rsquode bulunan değerlere ulaşılmıştır Tablo 8rsquode bulunan oumlnem duumlzeyleri bilişsel haritadaki buumltuumln ilişkileri kapsayan Tablo 1 ve Tablo 3rsquoten 6rsquoya kadar buumltuumln matrislerin etkisini iccedileren oumlnem duumlzeyleridir Buna goumlre maliyet 3102 ile en oumlnemli etken olarak belirlenmiş maliyeti 2654 ile uumlruumln takip etmektedir Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır

SONUCcedil İşletme hayatında bir karar alınırken birbirini karşılıklı etkileyen birccedilok

faktoumlruumln bulunduğu duumlşuumlnuumllecek olursa bu etkileşimlerin tuumlmuumlnuuml dikkate alan bir youmlntemin daha sağlıklı sonuccedillara goumltuumlreceği duumlşuumlnuumllmelidir ASS youmlntemi kapsamında yer alan karşılıklı etkileşimlerin doğru tespit edilip sağlıklı bir yapı oluşturulmasında da bilişsel harita kullanımı etkin bir youmlntem olarak goumlruumllmektedir Bu youmlntemin uygulanabilirliğini goumlstermek iccedilin de dondurulmuş gıda uumlreten firmada bir ccedilalışma yapılmıştır Firmada yeni bir dondurulmuş uumlruumln piyasaya sunulurken bu faktoumlrler oumlnem dereceleri ile birlikte ele alınarak daha doğru bir bileşim iccedilin ciddi katkı sağlayacaktır Burada dikkat edilmesi gereken youmlntemin uygulanması iccedilin gereken ccedilaba ve zamanın fazlalığı goumlz oumlnuumlne alınarak hazırlık yapılması ve gereğinden hızlı davranılıp etkileşimlerin yanlış tespit edilmesi durumunda youmlntemin fayda yaratmayacağının unutulmamasıdır KAYNAKCcedilA ARAGONES-BELTRAN Pablo PASTOR-FERRANDO Juan Pascual GARCIA-GARCIA

Fernando PASCUAL-AGULLO Amadeo (2010) ldquoAn Analytic Network Process Approach For Siting A Municipal Solid Waste Plant in The Metropolitan Area Of Valencia (Spain)rdquo Journal Of Environmental Management 91 1071ndash1086

ASAN Umut SOYER Ayberk (2009) ldquoIdentifying Strategic Management Concepts An Analytic Network Process Approachrdquo Computers amp Industrial Engineering 56 600ndash615

CHANG Che-Wei WU Cheng-Ru CHEN Huang-Chu (2009) ldquoAnalytic Network Process Decision-Making To Assess Slicing Machine in Terms of Precision And Control Wafer Qualityrdquo Robotics And Computer-Integrated Manufacturing 25 641ndash 650

HSU Chia-Wei HU Allen H (2009) ldquoApplying Hazardous Substance Management To Supplier Selection Using Analytic Network Processrdquo Journal Of Cleaner Production 17 255ndash264

HU Yi-Chung (2010) ldquoAnalytic Network Process For Pattern Classification Problems Using Genetic Algorithmsrdquo Information Sciences 180 2528ndash2539

KIM Moon-Chan KIM Chang Ouk HONG Seong Rok KWON Ick-Hyun (2008) ldquoForwardndashBackward Analysis Of RFID-Enabled Supply Chain Using Fuzzy Cognitive Map And Genetic Algorithmrdquo Expert Systems With Applications 35 1166ndash1176

LEE Kun Chang KWON Soonjae (2008) ldquoA Cognitive Map-Driven Avatar Design Recommendation DSS And its Empirical Validityrdquo Decision Support Systems 45 461ndash472

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama

AOumlzdağoğlu Bilişsel Haritalama ve Analitik Serim Suumlreci(ASS) Entegrasyonu

10

LEE Hakyeon LEE Sora PARK Yongtae (2009) ldquoSelection of Technology Acquisition Mode Using The Analytic Network Processrdquo Mathematical And Computer Modelling 49 1274-1282

LIN Fu-Ren YU Jen-Hung (2009) ldquoVisualized Cognitive Knowledge Map Integration For P2P Networksrdquo Decision Support Systems 46 774ndash785

MEADE L LILES DH SARKIS J (1997) ldquoJustifiying Strategic Alliances And Partnering A Prerequisite For Virtual Enterprisingrdquo Omega International Journal Of Management Science 25 (1)

PEDRYCZ Witold (2010) ldquoThe Design Of Cognitive Maps A Study in Synergy Of Granular Computing And Evolutionary Optimizationrdquo Expert Systems With Applications Article in Press

SARKIS Joseph (1999) ldquoA Methodological Framework For Evaluating Environmentally Conscious Manufacturing Programsrdquo Computers amp Industrial Engineering 36 (4) 793-810

SARKIS Joseph (1998) ldquoEvaluating Environmentally Conscious Business Practicesrdquo European Journal Of Operational Research 107 (1) 159-174

SMITH-PERERA Aida GARCIA-MELON Monica POVEDA-BAUTISTA Rocio PASTOR-FERRANDO Juan-Pascual (2010) ldquoA Project Strategic Index Proposal For Portfolio Selection in Electrical Company Based On The Analytic Network Processrdquo Renewable And Sustainable Energy Reviews 14 1569ndash1579

SUN Hong-Cai XU Guan-Yao TIAN Ping (2007) ldquoEvaluation Of The Design Alternatives Of Emergency Bridge By Applying Analytic Network Process (ANP)rdquo Systems Engineering - Theory amp Practice 27 (3) 63ndash70

TAHA Hamdy A (1997) Operations Research Pearson Education Inc Fayetteville TAYLOR Bernard W (2002) Introduction To Management Science Pearson Education Inc New

Jersey TUZKAYA Guumllfem OumlNUumlT Semih TUZKAYA Umut R GUumlLSUumlN Bahadır (2008) ldquoAn

Analytic Network Process Approach For Locating Undesirable Facilities An Example From Istanbul Turkeyrdquo Journal Of Environmental Management 88 970ndash983

UumlLKERYILDIZ Evren DURMUŞ ARSAN Zeynep AKIŞ Tonguccedil (2009) ldquoOumlğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Ccedilevre Algısırdquo BAUuml FBE Dergisi Cilt11 Sayı1 72-82

VASUDEVAN Shrihari GACHTER Stefan NGUYEN Viet SIEGWART Roland (2007) ldquoCognitive Maps For Mobile Robots-An Object Based Approachrdquo Robotics And Autonomous Systems 55 359ndash371

WOLFSLEHNER Bernhard VACIK Harald LEXER Manfred J (2005) ldquoApplication Of The Analytic Network Process in Multi-Criteria Analysis Of Sustainable Forest Managementrdquo Forest Ecology And Management 207 157ndash170

YAMAN Dilek POLAT Seccedilkin (2009) ldquoA Fuzzy Cognitive Map Approach For Effect-Based Operations An Illustrative Caserdquo Information Sciences 179 382ndash403

WU Wei-Wen LEE Yu-Ting (2007) ldquoSelecting Knowledge Management Strategies By Using The Analytic Network Processrdquo Expert Systems With Applications 32 841ndash847

• bilisselkapak
• bilisselharitalama