XHONATAN SUIFT

UDHTIMET E GULIVERITNDR VISE T LARGTA T DHEUT

Botim i tret

RILINDJARedaksia e botimevePRISHTIN1977

Titulli i origjinalit:

JOHNATHAN SWIFT

TRAVELS INTO SEVERAL REMONTE NATIONS OF A WORLD BY LEMUEL GULLIVERFIRSTX A SURGEON ANG THEN A CAPTAIN OF SEVERAL SHIPS

Prktheu: Halit Selfo

SUIFTI DHE UDHTIMET E GULIVERIT"

Xhonathan Suifti lindi n Dublin m 30 Nndor 1667, pasi i kishte vdekur i ati, Tomas Suifti. E ma mbeti ngusht, u shtrngua t punonte dhe t'ja linte djalin nj vaje, q e mbajti n Uajt-haven gjersa u b gjasht vje, pastaj e shpuri prsri n Dublin. N kt koh futet n nj shkoll varfnore. N moshn katrmbdhjet vje, me prkrahjen e xhaxha Goduinit, hyri si konviktor n kolegjin e Trinitetit, n Dublin. M von nj xhaxha tjetr, Uilliam Drideni, e futi n universitet. T afrmit e tij krkonin q t ndiqte logjikn, e cila ishte ngritur ahere si nj shkenc e lart, po Suifti nuk i treste dot sofizmat e disa dijetarve dhe logjikn e tyre. Edhe msimet e tjera, q nuk i plqenin, i la pas dore, po kndonte shu-m. Nga shkrimet e tij, duket q njeh mir Historin e Poezin, si t vjetrat ashtu dhe t rejat. Kshtu mbaron shkolln, m shum me t shtyra e pr mshir.M 1688 plcet n Irland revolucioni i fundit kundr Stuartve, dhe e gjen Suiftin njzet e nj vje. Me q ishte pa t holla, pa ndonj mik q ta mbante e ta strehonte, mori udhn e Anglis, dhe shkoi me mall te e ma, q ahere banonte n Lajkestr. Ajo e kshilloi t'i paraqitej Uilliam Templlit, pasi e shoqja ishte nj kushrir e largt e saj. Ai e mori si sekretar privat, e pr ca koh i qndroi ftoht. Mirpo kur pa se Suifti kishte etje pr msim, i hyri n zmr.

N kt epok historia e Anglis karakterizohet nga zbulimet e pushtimet: n krye t shekullit t XVIII-t ajo nis t shtjer n dor detet, t shtrihet npr kolonira dhc t organizohet si nj shtet monarqik konstitucjonal modern, Oborrin e ri e kap nj lakmi edhe m e madhe dhe ftllon t shuaj afshin e ambicjes s tij prjashta, te lakuriqt e egr t Ameriks e t Papuazis dhe te Bengalezt e dobt e t pambrojtur. Po n gjirin e parlamentit u ngjall polemika: do koh e re krkon njerz t rinj. E goditur nga nj klas e re borgjeze q po ngrihej, aristokracia e vjetr u mundua t hynte n gar me t n lmin e politiks, n radht e marins dhe t ushtris, n administrat e n tregtin e perandoris. Parlamenti i Anglis kishte prvehtsuar edhe t drejtat e Irlands, dhe bnte ligjet pr t. Kto ligje i kurdiste n mnyr q tregtia e saj t varej nga ajo e Anglis.Asnjeri nuk ngriti zrin n Dhomn e Komuneve kundr ktyre ligjeve tiranike, n kurriz t popullit irlandez. Agresort po i shtonin do dite padrejtsit e tyre kundr ktij populli t vogl, t cilin u munduan edhe ta friksonin. Ndonse edhe vet englez, t gjitha kto t zeza Suifti i shikonte me nj indinjat t thell; shpirti i tij fisnik u revoltua kundr tiranis. Kshtu, i neveritur nga intrigat dhe dallaveret, ai vendosi t shkonte famullitar n Irland, sado q nuk ishte aspak fetar. Atje fitoi nj popullaritet t madh: kur kalonte n ndonj qytet, e prisnin si nj princ, dhe kudo q shkonte qytetart e prcillnin me bekime. Sa t'i binte er q ishte n rrezik, populli ishte gati ti dilte zot e t hidhej n flak. 'sht ky? T gjith nnmbretrit q u drguan n Irland, sado q e urrenin Suiftin e politikn e tij, u shtrnguan t kapitullonin prpara popullaritetit q kish fituar.Sado q u dorzua prift, Suifti nuk i kishte punt hi mir as me Kishn, as me besnikt, shpirti i tij nuk mund t pajtohej kurr me mistiizmin, feja i duket si nj verbrim i njerzis, dhe e qllon me tufa shigjetash me Guliverin, me Tregimin e nj fuie, e me shkrimet e tjera. Tr zjarri prvlonjs i satirs s tij u drejtohef politikcmve t mdhenj t Anglis dhe fes.

M 1726 doli n drit vepra: Udhtimet e Gutiverit. Libri bri buj t madhe, u kndua nga t gjitha klasat, nga ministrat e nga njeriu i thjesht. T gjith donin t dinin autorin. Njerzit e shtresave t larta gjenin ndonj satir personale e politike, larua ndonj aventur q ishkonte pr zmr, ndrronjsit Prrallat e Njmij e nj Netve"; t rinjt shakaka; burrat e pjekur msime rreth moralit e politiks. Plani i autorit ndryshon n t katr pjest e librit. N udhtimin pr Liliput, Suifti thumbon oborrin dhe politikn e Anglis. Flimnapi, q ka rolin e Kryeministrit, sht sr Robert Valpuli, i cili nuk ja fali kurr Suiftit, dhe i prishi pun sa her q u mundua famulltari t vinte me detyr n Angli. Thundrat e larta e thundrat e sheshta jan torit, partizant e t drejtave popullore n Angli, dhe uajs-tet, partizant e pushtetit e t Kurors. Blefusku, nga ku Guliveri arratiset q t mos e qorroj nga syt klika e pallatit t mbretit, sht Franca, ku mrgojn duka i Ormondit e lord Bolinbruku. Ata q njohin historin e kohs s Gjergjit t par, do t'i kujtojn leht alegorit e tjera. Skandali q shkakton Guliveri q shuan zjarrin n pallat duke pshurrur dhomn e mbretreshs, godit mbretreshn An, t ciln e pezmaton dhe m shum n Tregimin e fuis. Ve ksaj sht pr t vn re se kushtetuta, dhe sistemi i arsimit t perandoris s Liliputit jepen si modele, dhe korruptimi q mbretronte n pallat kish filluar vetm treqind vjet m par: kt opinion kishte Suifti pr kushtetutn e Anglis.N udhtimin pr Brobdingnag, satira merr nj trajt m t prgjithshme, dhe sht zor q t gjesh dika q t prek ngjarjet politike e ministrat e asaj kohe. Dhe n t vrtet, banort e Brobdingnagut ndrrojn si nata me ditn nga ata t Liliputit. Si krijesa shum t forta, ata jan t qet e indiferent, luftrat e grindjet publike po thuajse nuk i njohin fare, dhe mbreti i tyre, fare ndryshe nga mbreti piciruk e ambicioz i Liliputit, sht nj njeri i ftoht e hijernd, zmrmir, po q nuk para e faq t mirn, q prbuz xhuxhimaxhuxht si Guliveri, i cili i prshkruan zakonet e popullit t tij.N pjesn e par t autobiografis s tij t prfytyruar, Guliverin e z nj shtrgat e madhe, dhe e nxjerr deti n nj tok t panjohur. N at koh nj pjes e madhe e dheut nuk ishte zbuluar akoma, dhe Suifti mund t mbarte skenarin e tij her aty, her ktu, n ranishtet e oqeaneve austral, misterin e t cilave nuk e kishin zgjidhur akoma Kuku e Laperusi. M von merr vesh se gjendet n ishullin e Liliputit, ku banon nj rac njerzish piciruk, t cilve n krye Guliveri i gjor u duket si nj prbindsh i llahtarshm, pastaj si nj qnie e fort e mbinjerzore. N qoft se nisemi nga nj e dhn e ktill, trimrit e lavdishme q bn Guliveri n mes t liliputjanve nuk jan vetm t bukura, po edhe fare logjike. Po kshtu mund t nxjerrim nj msim t madh. Njerzit e mdhenj, sikurse monumentet, kishat, pallatet, na duken t mdhenj, se t gjith ne jemi t vegjl, po mjafton t'u bjm nj ndryshim t vogl masave t optiks, dhe ne e bota jon do t katandisemi si nj bot e vogl buburecash, q bulbrojn plot buj e poh, piktur e gjall e nj bote plot paragjykime.N udhtimin e dyt t heroit t tij, Suifti na jep edhe kundrprovn e ktij koncepti. Pasi del n nj breg t panjohur e hyn n nj ar, Guliverin e kapin vigant, banort e atij vndi: njerz vigan, t gjat sa nj minare. N aventurn e tij n Brobdingnag, Guliveri i shkret na e bn zmrn cop e thrrime, dhe ndjejm se bashk me t zbresim nga ret edhe ne q jemi t racs s tij. Atij i ngrin gjaku or e ast, e ka kokn kurdoher n trast: jeta e tij sht n dorn e nj vajze katana nndvjeare, q lot me t si me nj kukull t gjall. Dhe i shtrohet fatit n oborrin mbretror, ku luan rolin e nj kafshze t rrall, t nj insekti n form njerzore. Po ai Guliver q n Liliput kishte qndruar me kmb t hapura gjersa parakaloi nn t nj ushtri e tr me plot buj e tantana, po ai Guliver q n Blefusk kishte rrmbyer gjith flotn e lufts, duke e trhequr vetm me nj dor, tani dridhet si purteka karshi nj miu apo zhabe, gati sa s'mbytet n nj tas me qumsht, pengohet e bie kur ndesh n nj thrrime buke, banon n nj kutiz prej drrase, q guvernanta e tij nndvjeare e vendos te parmaku i dritares.Nuk na interesojn shum sundonjsit e Anglis q fshikullon Suifti. Po parabola e partive dhe e sekteve na intereson m tepr, se ka nj vler m t prgjithshme e m njerzore. Bile ktu nuk sht fjala pr t dy partit e mdha engleze, po pr t gjitha partit e shoqris borgjeze, nuk sht fjala vetm pr grindjet e papistve me protestan, po edhe pr t gjitha mosmarrveshjet q kan lindur nga prarjet fetare, q shkaktohen pothuajse kurdoher nga disa ndryshime t vockla e kaprioze ritesh apo formash.N pjesn c tret t librit satira zgjerohet edhe m shum. Tani autori nuk tall e qesndis vetm jetn politike, po bn fare pluhur me ca t qeshura vigansh edhe jetn civile e intelektuale.Ishulli fluturak i Laputs, ku banojn vetm shkenctart e doktrinar, q jan kredhur n misteret m t koklavitura e n studimet m t thella, gjeometra t mdhenj, astronom t mdhenj, muzikant t mdhenj gati-gati si nj varg Pitagorsh n pragun e shkeullit XVIII-t ishulli i Laputs sht vendi m qesharak i dheut, sht mbretria e njerzve tuhaf, q harrojn do gj n ast, q rrahin uj n havan, q t neverisin me mburrjet e tyre qesharake e t kota. Kta njerz kaq t ndritur jan aq t thelluar n mendime, sa nuk sht e mundur as t flasin, as t dgjojn as t shohin, pa i goditur nj shrbtor n goj, n vesh apo n sy me nj fshikz t fryr e t varur maj nj shufre. Rrobaqepsit e tyre ua qepin kostumet duke br ca hesape t ngatrruara matematike, po prap petkat nuk u vijn pas trupit. Grat e ktyre ndrronjsve qesharak krkojn t dfrohen me burra t tjer, gjith populli vuan nga uria, dhe sht i rreckosur. Ktu shohim shpiksit m t uditshm, aq t uditshm, sa nuk ta merr mndja: kimist q krkojn t'i kthejn ndyrsit n ushqime; fizikant q krenohen se do t nxjerrin rrezet e diellit nga kungujt, etj. etj.

N pjesn e katrt Guliverin e lidhin marinart e tij, njerz t hurit e t litarit, dhe e zbresin n nj tok t panjohur. Atje heroi shikon nj popullsi t uditshme: nj rac kuajsh q mendojn e flasin, q jetojn n harmoni t plot me shoqi-shoqin, q nuk njohin ligje t tjera prve atyre t arsyes e t solidaritetit. Vetem kto krijesa huihnhnm-t jan t lumtura; t shndosha, t forta, bujare, trime t mshirshme, pa epshe, q nuk din se 'do t thot mashtrim, gnjeshtr, padrejtsi. Udhtari i admiron kto kafsh fisnike. Po kto krijesa mbajn nn zgjedh dhe i prdorin n punt m t rnda jahu-t nj lloj njrsish t kafshruar, q t vjen ndot t'i shikosh, te ndyr, t egr e t ligj: fatzez, q kan lindur dikur nga nj ift njerzish si ne, e pastaj jan shtuar brez pas brezi, sipas t thnave t huihnhnm-ve. Kontrasti ndrmjet ktyre kuajve t mrekullueshm. t hijshm, t dashur, zemrmir, me plot dinjitet, dhe jahuve t neveritshm, sht kaq i madh, sa Guliverit i vjen turp q e lidh dika me kta dykmbsha t ndyr e t kqij. Nganjher do q t mos i shoh, nganjher i studjon me neveri; po hu-ihnhnmt i do, i ka mbi krye, krkon t'u afrohet sa m shum e t kuvndoj me ta, i dgjon me mall, prpiqet t msoj nga virtytet e tyre t larta, nga mndja e tyre e ndritur, dhe i merr si shmbll n jet.Kshtu, edhe njeriu i natyrs fundoset i tri n llumin e nj moalishteje. Ktu gjejm provn se veset e njeriut, instinktet e tij kriminale, prapsit e tij, nuk lindin nga qytetrimi, po nga shtrembrimi i parimeve t larta shoqrore e morale. Prap sipas Suiftit, nse njeriu i qytetruar sht prishur e korruptuar, njeriu i egr e i pagdhndur sht taman nj kafsh, q nuk ka asnj t mir, q nuk e ka aspak shpirtin e dlirt e t pastr. N faqen e dheut ka mbetur vetm nj rac e qytetruar dhe e palerosur, nj rac q nuk prngjan aspak me tonn: huihn-hnm-t.Kthimi i Gvliverit n atdhe nuk sht vetm nj nga episodet m t bukura t romanit t tij fantastik, po edhe nj rrfim i madh autobiografik, jo i heroit t prfytyruar, po i autorit: n kt vepr ndjejm urrejtjen e thell q ka Suifti pr shoqrin e athershme, q notonte n nj det vesesh e paragjykimesh. Pas udhtimit t katrt, kur shkel n truallin e tij, Guliverit nuk i kndon aspak zmra kur sheh shtpin e tij, t dashurit e tij. Ai nuk e shijon aspak qetsin e vatrs, pas gjith atyre tallazeve q ka par n jet. Dhe ngado q hedh syt, i dalin prpara jahut e urryer; t gjith ata q ka pran, edhe vet e shoqja e t bijt, i duken jahu: nuk i sheh dot me sy...Suifti sht nj nga realistt m t mdhenj t letrsis botrore, i cili, megjithse kritikoi me nj forc t pashembllt satirike t gjitha ant negative t shoqris borgjeze, nuk mundi t vej prball saj ideale konkrete pozitive. Vetm kshtu mund t shpjegohet fryma, n fund t fundit, pesimiste pr vet jetn e kohs s tij. Por megjithse nuk e dalloi dot rrugn e daljes, ai mbetet nj kollos i realizmit kritik.Shqiprimi i UDHTIMEVE T GULIVERIT" i shton biblioteks son nj kryevepr, q do t rrmbej zemrn e lexonjsit t do moshe. Dhe puna e shqipronjsit t saj m thot mndja se s'duhet t ket qn e leht. Vet bota fantastike q prshkruan autori ku do gj q sheh e tregon sht e papar dhe e padgjuar ndonjher, me nj leksik t pasur emrash, zakonesh, objektesh etj., me gjith thjeshtsin e madhe t stilit, shpesh, n dukje, si pr fmij t gjitha kto krkojn nj pun shum t kujdesshme nga ana e atij q e mori prsipr ta prkthej n gjuhn ton. Dhe kt kujdes, pr mendimin tim, shqipronjsi e ka treguar n tr punn e kryer, me dinjitet prej artisti.

SPIRO OMORA

DY FJALZotin Lamuel Guliver, q ka shkruar kto udhtime, e kam mik t vjetr e t ngusht; pa kemi edhe nj ik t bjm nga ana e nns. Aty e tre vjet m par, Z. Guli-ver, i lodhur nga kureshtart q i hynin e i dilnin n sht-pin e tij t Eedrifit, bleu nj cop tok dhe nj shtpi t rehatshme pran Niuarkut, kontea e Notingamit, vnd-lindja e tij; dhe tani rron fare i vetmuar nga bota n tru-allin e tij, po fqinjt e nderojn.Sidoq Z. Guliver ka lindur n konten e Notingamit, ku banonte i ati, kam dgjuar se familja e tij sht nga kontea e Oksfordit; do ine t vrtet, n varret e Benbu-ri-t, t ksaj krahine, kam par shum murana apo shta-tore t ders s Guliverit.Para se t largohej nga Redrifi, ni dorzoi kto shkri-me, dhe m tha t bja si t m dukej e udhs. Stili sht i qart e i thjesht; kam gjetur vetm nj t met, q e kan t gjitb udhtart: futet si shum n hollsira. Nuk e di se sa e vrtet do t duket vepra n prgjith-si; po n kt pun autori ka fituar kaq emr, sa n Trethet e Redrlfit, kur duan t provojn gjsendi, nje-rzit thon: Zre sikur e ka thn Guliveri!"Si m ksbilluan shum veta, q u kam dhn dor-shkrimin me lejn e autorit, sot po kuturis ta nxjerr n drit, me shpres se t pakn pr ca koh do t'i zbavit m mir t rinjt tan, se sa ata kalemxhinjt e po-litiks a t partive.Ky vllim do t kish dal s paku dy her m i tra-sh, sikur t mos guxoja t heq shum pjes q kan-t bjn me errat, me baticn e me zbaticn, t gjitha vrejtjet ineteorologjike t udhtimeve t ndryshme, pr-sbkrimin e manovrimit t anljes n mes t shtrgats, ku duket still i nj detari. Po kshtu kam hequr edhe gjat sit e gjrsit gjeografike, dhe kam frik se mos i mbetet pak qejfi Z. Guliver pr kto zbraztira, po un desha q kt vepr ta kuptojn sa m sbum njerz. Prapseprap, meq nuk marr er nga punt e detit, mbase m kan sbkar edhe gabime, dhe pr kt prgjegjsin e kam vetm un; megjithat, n past udhtar q duaa ta shobin dorshkrimin fund e krye, si e ka nxjerr nga dora autori, jam gati t'ua bj qejfin.Sa pr hollsit e tjera t autorit, do t'i gjeni n fa-qet e para t ktij libri.BOTONJSI Bikard Simsorfc

LETR1)KAPEDAN GULIVERI KUSHRIRIT RIKARD SIMSONShpresoj q sa her t vij puna, nuk do t kundr-shtoni ta shpallni botrisht, se vetm nga ngulmimet tua-ja t paprera, vendosa t botoj kto rrfime t udhti* meve t mia, t pakrehura e t thurura, me kusht q t paguanit nja dy universitar t rinj pr ta vn punn n vij e pr t ndrequr stilin, si e kshillova dhe bri in kushri Dampje, per librin e tij: Udhtim rreth bots. Po nuk mbaj mnd t'ju kem ln dor t lir t hiqnit gj-sendi, dhe ca m pak t shtonit; prandaj prsa i takon piks s dyt un i hedh posht t gjitha ato q s'kam thn e sidomos paragrafin rreth Madhris s saj mbre-treshs An, q ka qen nj zonj e prshpirtshme dhe lavdishme, q e kam muar e nderuar m shum se do njeri tjetr n bot.Po ju, apo ndonjeri nga bashkpuntort tuaj, q e ka nxjerr kt gj nga xhepi, pik s pari duhej ta1) Guliverit 1 hoql ca pjes dhe i bri disa ndryshime botonjsl nga trika. Pr kgt Suitti qahet n tetiat q kmben me t. dhe n nj letr q g]o]a i drgoi Guliveri taishrlrtt t ti), Simson. e clla u vu n kiye t botimeve t mavonshme. (Walter Kcott, Libralrie Garnier Freres, Paris, Notlce; faqe 20)... Sipas kUj shkrimtari dhe krittkve 18 tjer. Sulftt i nxirte anonlmo tS gjitha sbkrimet e tij, dhe koht e para nuk u muar veslx se kush e kishte bc Guliverin, sadoq disa mlq t ngusht t auto-rit e dlnln tare mir.

dinte se un nuk jam msuar t'u bj lajka njerzve, dhe, e dyta, se do t'ishte turp t lvdoja nj kafsh t skots sime faqe tim-zoti, huihnbnm-dt; po kjo nuk sht aspak e vrtet, se pr sa mbretroi Madbria e saj n Angli, un jam ndodhur atje nj koh t gjat; dhe sa di un, kjo mbretresh ka qeverisur kurdoher ine ann e nj kryemirdstri, n ball me lord Godolfin, pastaj me lord Okfordin; kshtuq ju keni thn ca gjra t paqna. Gjithashtu, n prshkrimin e akademis s Lagados, dhe n shum pika t bisedimeve q pata me tim zot, hum-nhnm-dia keni hequr disa gjra q ngren shum pesh, ose i keni zbutur e ndryshuar aq tepr, sa mezi e njoh veprn time. Kur jua parashtrova kt shtje me letr, m'u prgjegjt se .^cishit frik se mos fyhej njeri; se sot ata q e kan marr kordhn n dor, jan shum t ashpr me shtypin, dhe jan gati, jo vetm t shpje-gojn, por edhe t ndshkojn do gj q mund t sh-mbllej si nj aluzton". T paktn ju me kt term u shpreht.Po a s'm thoni, o i uruar, si bhet q ato q kam zn fill shum vjet m par, n nj vnd q mban pes mij mila s kndejmi, n nj mbretri t huaj, t me-rren pr ndonjerin nga jaJiut q po flitet se i prijn sot kopes son, aq m tepr sepse kto fjal i kam thn n nj koh kur s'kisha si t trmbem se mos bija n kthetrat e tyre? Po a nuk paskam t drejt t hldhro-hem kur i shoh po ata jahu q kapardisen maj nj karroce t hequr nga huihnhnm-t, sikur kta t fundit t'ishin kafsh, dhe t part njerz me mndje n kok? Bile, e vrteta sht se jam mbyllur ktu m tepr q t mos m'i vras syt kjo pamje e llahtarshme dhe e urryer.Kt desha t'ju them pr at q m bt, sidoq ju lash amanebin tim m t vlyer.Ve ksaj, m vjen t ha veten q u tregova kaq i papjekur dhe pranova t botobeshin udhtimet e mia, kur ju e ca t tjer ngulnit kmb dhe m jepnit dlsa arsye-time t kota pr t m mbushur mndjen.

Pr hir t s vrtets, mos harroni, ju lutem, se kur m nxirnit si shkak t mirn e popullit, ju kam thn sa e sa her q johu-t jan ca kafsh q nuk ndreqen kurr duke marr msim e shmbll nga t tjert. Fja-lt e mia dualln t vrteta; n vnd q t shikoja se po ndaloheshin shprdorimet e zvetnimi, si prisja t ngjan-te s paku n kt ishuU t vogl, ju e shalmi se edhe pas gjasht muajsh botimi, libri im nuk ka br asnj t mir, si mendoja un. Ju lutem t m lajmroni me ann e nj letre n jan zhdukur tarafet e sektet, n jan br t ndritur e-.t drejt gjyqtart; avokatt t ndershm e t prvuajtur dhe jo aq t leht nga mndja; n ka ndryshuar fare edukimi i fisnikve tan t rinj; n sht br dit nga zjarri i pirgjeve t librave t drej-tsis ajo fusha e Smidhfilldit; n i kan syrgjynosur mjekt, n jan plot me virtyte t ndershme, pa zbigla e me mndje n kok femrat jahu; n jan qruar pleh-rat e oborreve e t ministrave; n mohen njerzit me vler e me kultur, n i kan dnuar bejtexhinjt dhe ata q shkruajn n proz pr faqe t zez, t usbqehen vetm me letrat q nxijn, dhe ta shuajn etjen me ngjy-rn e shkrimlt. Mendoja se do t bheshin kto reforma e plot t tjerat t ktiUa, si ma ngrohnit zemn ju: dhe dukej faqeza se vrejtjet q prmbante libri im qen me vnd. E vrteta sbt se shtat muaj nuk qen pak pr t hequr t gjitha veset e ligsis, sikur jahu-t t mos ishin nga natyra pa pik urtsije e virtyti. Po n vnd q t merrja prgjegjen n fjal, do jav iraku juaj m sillte bashk me letrat edhe nj vandak libre-zash, mejtimesh, referatesh, zbulimesh, ku m padisnin se kam shpilur kundr burrave t Shtetit, se kam posh-truar racn njerzore, (meq kan sy e faqe ta quajn veten njerz'.), dhe se kam marr grat npr goj. Po lezeti sht se ata q bjn gjith kt buj e pah nuk jan nj nj mndje: nj pal nuk zn bes se jam un autori i ktyre Udhtimeve, kurse nj pal t tjer thon se paskam shkruar ca libra, ku n t vrtet nuk kam vn dor fare.

Pastaj kam edhe nj vrejtje: radbitsi juaj i ka br lesh e M datat e disa udhtimeve t mia, n t shku-ar e n t ardhur, dhe nuk ka dhn asnj vit t sakt,. asnj muaj t motit, asnj dit t muajit; dhe si kam dgjuar, e keqja sht se pas botimlt t librit, dor-shkrimi sht zhdukur, kurse un s"kam ruajtur ndo-nj kopje. Prapseprap po ju drgoj disa ndreqje, t cilat ju lutem t'i bni, po qe se do ta botoni rishtas. Nuk zo-tohem se u kam rn ktyre gabimeve n shnj, po besoj se lexonjsi i mnur e i ndershm do t'i rregu-lloj punt ashtu si lypset t jen.Kam dgjuar se jahuve tan detar u ka vrar veshin gjuha ime e detit, dhe se nj pjes e saj tani sht gjuh e vdekur Kjo e keqe s'ka dennan. N t ri, kur bra udhtimet e para, pata n krye ca detar t thyer, dhe msova t flas si ata; m von vura re se jahut e detit, q udhtojn pareshtur, shtrngohen t nxjerrin fjai t reja, t kshtu gjuha e tyre ndrron vit pr vit. Dhe-vrtet, sa her? q kthehesha n vndin tim, e gjeja aq t ndrj'Shuar dialektic e bregut, sa mezi e kuptoja. Gji-thashtu, kur m nderojn shtpin kushlcur1) nga Lo-ndra, merremi vesh me zor, se ata i shprehin mendimet ndryshe, dhe ndryshe i faq un.E sikur kritikat e jahuve t mund t m thumbonin ndonj thrrime, do t qahesha me plot t drejt pr nj pal syresh, q kan patur faqen e zez t tbon se ky libr udhtiml sht fund e krye nj ndrim, q e paskam rrilluar nga koka ime; bile ata s's kan pr pes : thon se n ka banor Utopia,2) aq ka n faqe t dhe-ct edhe liuihnhnm-c e jahu.Po nuk e z dot hasha se sa pr popujt e Liliputit,. Brobdingrag-ui (kshtu duhet shkruar kjo fjal, dhe jo-si e kan shkruar gabimisht, Brobdingnag) dhe Laputs, nuk kam hasur kurr ndonj jahu englez, q t guxoj e t m thot se nuk jan gjkundi n bot, apo t he~1) Kushkur kureshtar.2) Qyteti i pnnndur 1 Tomas Moor-it (poet englez, 1779-1852) me njqevert q mbsbtetet n ca parlme fllozoflke.3) dh posht ngjarjet q kam rrfyer pr kta popuj, se-pse ktu Ishati duket, e nuk do kullauz, dhe kshtu nje-riut i mbuihet mndja. Po prse t duken si t paqna ato q kam rrfyr pr huihnhnm-t e pr joftw-t? A nuk shohim edhe n kt vnd me mijra jahu, q ndryshoj-n nga vllezrit e tyre t kafshruar t viseve t huih Khnmve, vetm se nuk flasin nj farzhargoni si ata, fc se nuk baresin fare lakuriq? Un nuk i kallzoj kto ngjarje q t marr plqimin e tyre, po q t msojn e t fitojn. Sikur t m lvdonte e t m ngrinte n qiell tr xlunsi i tyre, prap nuk do t m vinte mir, si do m kndonte zmra, po t dgjoja hingllimn e t dy huinhnmve t prishur q kam n stall, se sidoq jan oroditur fare, gjene mund t nxjerr prej tyre ndonj sh-mbll virtyti, t paprlyer me vese.Kto kafsh t urryera q m kritikojn, mos pandehin vall se un do ta ul veten aq shum sa t mbroj t vr-tetn q kam thn? Sidoq jam edhe vet jahu, dihet fa-re mir se brnda dy vjetsh, duke ndjekur Sbmblln e tim-zot, arrita (po lypset ta them, n krye me shum zor), ta humbas f are at zakonln e mallkuar q kemi pr t g-iijyer, mashtruar e pr t ngatrruar, zakon q u sht rrnjosur thell n shpirt shmbllesave t mia, sidomos n Europ.Mund t qahem edhe pr plot gjra t tjera, po nuk dua t'ju lodh m shum as ju, as veten. T'ju them t drej-tn, qkurse ju nisa letrn e fundit, sikur m'u zgjua e m'u prtrlt nj ik al afshi i natyrs sime prej jahui, se m'u desh t kuvndoj e t afrohem me ca krijesa t xhinsit tuaj, sidomos me pjestart e familjes sime, me t cilt u dashka t marr e t jep: prndryshe nuk do t m shkon-te kurr ndrmnd nj pun kaq e marr dhe e kot: t ndreq veset e xhinsit t jahuve t ksaj mbretrije. Po ta-ni hoqa dor pr jet nga kto vegime.2 prill 1727

PJESA E PAR

UDHTIME PR LILIPUT

KREU I I-r

Autori ftet shkurtas pr veten e tij, pr familjen dhe pr arsyet g e shtyn n krye t marr detin. Anlja mbytet dhe ai del n not n brigjet e Lttiputit. Vendasit e kapin rob dhe e largojn nga bregdeti.Im at kish nj cop tok n krahinn e Notingamit; -nga t pes djemt e tij, un isha i treti. Kur u bia ka-trmbdhjet vje, in drgoi n Kolegjin Emanuel, n Ke-mbrixh, ku qndrova tre vjet, dhe msova nie zell. Po pas ca kohe, familja ime, q ishte holl nga gjndja, niik i pr-balloi dot harxhet, sidoq t vogla, m nxori nga Ko-legji, dhe m vuri te Z. Xhek Bejtsi, n Londr, kirurg i dgjuar, te i cili punova katr vjet si praktikant.Po e ndjeja se dikur do m shtynte fati t rrihja de-tet, dhe, sa ber q m drgonte im at ndonj shum t vogl, e harxhoja pr t msuar lundrimin e matematikn, q i lypsen nj detari. Kur u largova nga Z. Bejts, u ktbe-va te im et; ca prej tij, ca nga xhaxha Xhonf, e ca nga nj kushri tjetr, munda t mbledb dyzet sterlina; ata m'u zotuan se do t m jepnin edhe tridhjet sterlina t tjera n vit, q t m mbanin n Lejden, ku do t merrja diplo--mn e mjeksis. Pas dy vjetsh e shtat muaj dolla faqe-bardh, i bindur se zanati do m jepte shiim dor kur t *ja udhtime t gjata.21

Sa u ktheva nga Lejdeni, ial ndrhyrjes q bri in-' sonjsi im i dashtur, Z. Bejts, m muarn si kirurg n anijen Dallndyshe", ku qndrova tre vjet e gjysm, nn urdhrat e kapedan Abraham Panellit. N kt koh bra ca udhtime n Lindje e gjetiu.Kur erdha n Angli, vendosa t qndroj n Londr. Edhe zoti Bejts ma plqeu kt mndje, dhe m njohu me disa nga t smurt e tij. Zura nj apartament me qira n nj shtpi t vogl, n Lagjen e Vjetr t ifutve; dhe pas pak kohe u martova me zonjushn Maria Brton, vaj-za e dyt e Z. Edmond Brton, q ka nj dyqan kapellash n udhn Niugejt: ajo m solli nj prik prej katrqind sterlinash.Pas dy vjetsh vdiq msonjsi im i dashur, Z. Bsjts; q ahere nuk m mbetn shum miq, dhe t smurt nisn t rrallohen. Mua s'ma mbante shpirti t bja dallavere, si rn t shumtt e kolegve t mi; prandaj, si e pleqsova punn me time shoqe e me ca miq, e mblodha t dal pr-sri n det. Hyra si kirurg n nj anije; e pastaj n nj tjetr, dhe si bra shum udhtime t tjera n Amerik e n Indonezi, pak nga pak e shtova nj ik pasurin t'ime t vogl. Kur kisha koh, kndoja autort m t mir, t vjetrit e t rinjt, se mbaja me vete kurdoher plot libra; dhe kur zbrisja n tok, ma kishte nda t msoja doket e zakonet e popujve, si edhe gjuhn e tyre, gj q nuk ish-te e vshtar pr mua, se kam patur nj kujtes t mbrekullishme.Meq udha e fundit nuk m shkoi mtaar, deti m'u ne-verit, dhe vendosa t qndroj pran vatrs, me gruan e me djemt. U ngrita nga Lagjia e ifutve, dhe u mbara n Fetr-lejn, e m vpn n Uoping, me shpres q-t bja ca myshterinj detar; po edhe ksaj radhe nuk m qeshifati.Si prita edhe nja tre vjet se mos ndrronte pakz pu-na, m erdhi e mira te dera, dhe pranova t shkoj me ka-pedanin e Sorkadhes, Guljem Priarin, q po ngrinte en-gelat e po nisej pr n detin e jugut. Duallm nga Bristoli me 4 maj 1969, dhe n fillim udba m Shkoi shum mbar. '22

Nuk dua t .mrzis lexonjsin me hollsit e aventura-vc q na ndodhn n kto dete: mjafton t dij se kur kaluam pran Indonezis --na zuri nj shtrgat e madhe, q na shtyu n veFi-perndim t brigjeve t Van-Dieme-nit. Ahere gjndeshim n 30 sbkall e 2 minuta gjrsi nga jugu. Dymbdhjet naftr na kisbin vdekur nga lodhja e madhe e nga ushqimi i keq; t tjert ishin fare t drobitur. M 5 nndpr, do;me thn n t hyr t vers pr ato an kur qielli ishte fare i sterosur, detart pan nj shkmb nga gjysm trkuz m tej; po era ish aq e trbuar, sa e shtyu anijen drejt e te shkmbi, ku u thye n ast. Bashk me pes detar t tjer, arritm t zbresim me nj b^rk n det, dhs t largohemi nga anlja e nga shkmbi. Vozi^ tm pr tre mila, po meq u kputm nga lodhja, na u pren kraht fare, nuk lftuam dot m shum me dallgt, dhe inbetm n msblrn e tyre. Gati pas nj gjysm ore, na e prmbysi barkn nj er e fort e veriut.Nuk e di se 'u bn shokt e mi t barks, ata q iu qepn shkmbit, dhe ata q mbetn n anije; po besoj se u mbytn t gjith: sa pjr mua, notova m tym, dhe pr fat m shtyu era shkulma nga ana e toks. Dndur i shtrija kmbt tposht, po nuk zija dhe. M n fund, kur isha gati ta lshoja veten, m ceku tabani n tok: ndr-kaq era qe ulur pakz. Meq ranishtja vinte fare pak e pjerrt, eca afro nj mile n det, gjersa dolla te bregu; me-ndova se ora do t qe nja tet e mbrmjes. Bra ndonj erek mile m kmb, po nuk m zuri syri as shtpi, as hdonj gjurm njeriu; ose isha aq i drmuar, sa nuk I vija re. Ca nga lodhja e madhe, ca nga zagushia, e ca nga nJ gjysm brojc me raki, q kisha rrkllyer para se t dilja nga anlja, m'u kapsallitn syt. U shtriva n nj lndin, ku bari ishte fare i njom e i but si mndafshi; dhe pas nj ike m mbrtheu nj gjum i rnd, q s'e kam br kurr n jet; dhe fjeta pothuaj nnd or, se kur u zgjova, dielli ish ngritur nj pash. Bra t ngrihenu po nuk u ngrita dot: i shtrir si isha n kurriz, ndjeva se kmbt e fcraht i kisha t lidhura nga t dy ant pr tok; po kshtu ishin lidhur edhe floket, q 1 kam patur t gjata e t trasha. Bile, pash plot fije shum t holla rreth trupit, nga sqetullat e gjer te kofsht.Pasi e kisha fytyrn ndaj qielllt, dhe dielli nisi t pr-vlloj, po m vriteshin syt nga drita e madhe. Dgjova nj zhurm t mbytur rreth meje, po si thash, i kisha .syt prpjet, dhe nuk mund t shikoja gj tjetr. Paprit-mas ndjeva se m lvriu dika te kmba e majt, nga ku m kaloi ngadalas n kraharor, e po m ngjitej pak nga pak n mjekr. Kur vshtrova sa mund t shikoja nga ajo an, pash nj njeri t gjall, q nuk e klshte shtatin as gjasht gishtrinj t gjat'); mbante n duar nj hark e nj shtiz, dhe i varej n sup nj kukur! Po n kt koh pash se e ndlqnin pas edhe t paktn nja dyzet t tjer, q t gjith n bojn e tij. I habitur si mbeta, lshova ca "britma aq t forta, sa t gjitha ato krijesa t vockla u larguan t llahtarisura; dhe si e msova m von, disa prej tyre u plagosn rnd kur u hodhen prdhe me vrull nga trupi im. Megjithat u ngjitn prsri; dhe njeri, q e mori n sy e u afrua aq sa t m shikonte fytyrn, ngriti syt e duart si me habi, e thiri me nj z t mekur prej kndezi: heklnah degul! Po kto fjal i prsritn edhe t tjert; po ahere un s'kisha si i kuptoja.Lexonjsi do ta marr me nand se 'hall m kishte gjetur. M n fund, fair i dhash nj her vetes me sa fuqi q kisha, pr fat t mir i kputa ato gajtane apo fije, dhe shkula kunjet e vegjl q ishin ngulur n tok, e ma mbanin krahun e djatht t mbrthyer; dhe kur e ngrita nj thrrirae, pash se kush m mbante rob. Po n kt koh, shkvtnda nj her kokn me rrmbim, e me gjithse ndjeva nj dhmbje t fort, i lirova pak kordonat q m'i kishin lidhur n t djatht, npr flok; kshtu q tani mund ta luaja nj ik qafn. Ahere kta dnsekte ne trajt njeriu, ua mbathn kmbve kush e kush m shpejt, para se t'i prekja me dor, duke lshuar ca klithma shum t holla. Kur pushuan britmat, dgjova njerin prej tyre q1) Masa e gishtit sht baraz me nj t dymbdhjetn e kmbs, ose atro 27 mtlimetra. Piandaj t gjasht gishtrinjt jan pak m shum se 16 cantimetra.

thirri: Tolgo Fonak, dhe n ast ndjeva se nia shptian dorn e majt m se njqind shigjeta t vockla e t ho-lla si gjilpra. Pastaj lshuan n er nj brshr tjetr shtizash, sd i hedhim ne bombat n Europ: besoj se sbum syresh m binin n trup, sidoq nuk i shikoja, dhe plot t tjera m nguleshin n fytyr, q prpiqesha ta mbu-loja me dorn e djatht. Kur pushoi rrebeshi i shigjetave, u pipoqa edhe nj her t zgjidhem, po ata lshuan nj batare m t fort nga e para, dhe nj pal syresh krko-nin t m plagosin me heshta; pr fat q kisha veshur nj xhaket me lkur bualli, e cila nuk po shpohej. M s fundi e mblodha t rrija si nuse, dhe t mos luaja fare gjer sa t pllakoste nata, se ahere mund t liroja edhe krahtin e majt, dhe t'ja u mbathja kmbve. Sa pr v-ndasit, n ishin t gjith n bojn e atyre q kisha par, Taesoja se do t'i bja ball edhe ushtris m t madhe q mund t ngrinin m kmb, pr t ra sulmuar. Po qnkej shkruar ndryshe.Kur e pan ata kocomic se po rrija urt, i pren t shtnat, po nga zhurma e poterja, q sa vinte e shtohej, kuptova se edhe ata po roitnin si bleta; dhe nja dy pash m tej, prball veshit t djatht, pr m tepr se nj or, dgjova nj zhurm njerzish q punonin. Kur ktheva ko kn nga ajo an, aq sa m lejonin kunjet e kordonet, pash se kishin ngritur nj palk ndonj kmb e gjysm t lart, q mund t nxinte nja katr nga kta xhuxhimaxhuxhr, dhe nja dy a tre pal shkall pr t'u ngjitur. S'andejmi njeri syresh, q dukej njeri me rndsi, m mbajti nji ligjrat t pasosur, q nuk e kuptova fare. Para se t niste fjaln, ai thirri tri her: Langro dehul san! (Kto fjal m'i shpjeguan m von, si edhe t parat). Prnjher u afruen pesdhjet veta, dhe pren kordonet q Ishin lidhur n t majt t koks sime; kshtu munda t kthej kryet djath- tas dhe t'i shikoj gojtarit fytyrn e lvizjet. M'u duk nj burr i thyer, e pakz m i gjat se ata tre mistrect q i rrinin pran, njeri nga t cilt, q e kishte shtatin gati sa gishti Im, dukej si nj shrbtor, se i mbante bishtin e togs. Kuvendari e luante bukur rolin, dhe m'u Stomaku s'po bluante m, dhe u bra kocke e Ifekure. Im zot in pikasi, dhe duke menduar se e kisha nje kembe n varr, vendosi t m mjel sa t qe e mundur me shu-m Po paskesha lindur me kmish: tek bnte kto she-stime, erdhi nj slardal, shqip: oborrtar, dhe i urdheroi tim zot t m shpinte menjher n Pallat, per te zba-vitur Mbretreshn e zonjat e nderit.Nj pal syresh kishin ardhur n faqjet e mia, dhe kishin hapur f jal se isha sqimatar, i mnur e gjith nur e drit. Madhria e Saj, dhe zonjat e nderit fluturan nga gzimi kur pan q u soUa plot fisnikri. Bash n gjunje, dhe krkova t'ja puthj' at kmb mretrore, po madhe-ria e saj e hirshme m zgjati gishtin e vogl t dors, qe e pushtova me t dy kraht, dhe e putha n maj me nderim. M krkoi ca shkoqitje pr vndin ttai, e per" udhtimet q kdsha br; iu prgjegja sa m shkurt e qar-tas q inunda. M pyett n m plqente t rroja n pallat; i bra nj temena aq t madhe, sa m ceku balli gjer te tryeza, ku kisha hipur, dbe i thash ine prulje se isha skllavi i tim zpt, po sikur ta kisha veten n dor, e ta shkrija jetn pr Madhrin e Saj, do t'isha vrtet me yll n baU.Ahere ajo iuk kthye tim zoti, dhe e pyeti n donte t m shiste me nj mim t mir; meq pandehte se nuk do ta mbyllja muajin, ai pranoi me gzim t blqte qafe, du-ke krkuar njmij cop flori, q ja numuruan ft e ft n dor; secila prej tyre ishte sa tetqind sterlina nga tonat, po sikur t mbajm prpjespimin ndrmjet sendeve t tyre dhe fEurops, si dhe vlern e madhe q ka ari ndr ato an, ato bjn sa njmij ginera engleze.Abere i thash Mbretreshs, se meq tani isha sklla-w m i prulur i Madhris Saj, t m bnte nj nder e t m merrte Glumdalkliin, q m kish dashur me shpirt, se m plqente t m msonte e ta kisha mndesh edhe pasktaj. Madhria e Saj pranoi, e bindi lehtas edhe fsha-tarin, q ish i lumtur ta fuste vajzn n Pallat; dhe ups s shkret i qeshte nuri. Im zot m la shnden, dhe m tha. se isha me fat; po nuk e hapa gojn fare, dhe luajta nj thrrime kokn, sa pr t dal nga radha.Kur dolli prjashta fshatari, Mbretresha in pyeti prse u dftova aq i ftoht me 't. Mora guximin e i thash haptas Madhris Saj se nuk i dija ndonj nder, prve q nuk m shkeli posi nj brambull, kur m gjeti papritmas n ar; se edhe kt t mir ja kisha lar me ar, meq m kish shpur qytet m qytet, pr t mbushur xhepin me faqjet e mia ;dhe m sbiti sa nuk e kishte hat; se me mundimet q kisha hequr un, do t vdiste edhe nj kafsh dhjet her m e fort; se m kish tretur porsi qiriri, duke m nxjerr tr ditn e perndas, pr t zbavitur turmn; dhe se, po t mos e dinte im zot q isha n buz t varrit, Madhria e Saj s'do m blente dot pr kaq pak. Po meq tani e tutje nuk m hante frika, pasi Isha n bes t nj Mbretreshe kaq t madhe e bujare, Stolia e Natyrs, Zemra e Njerzis, Dasma e Qytetarve, Peniksi 1 Gjithsis, besoja se nuk do t dilndn fjalt e tij. se m n fund zura t elem e t prtrihem prej nurit q lshonte Madhria e Saj e hirshme.Pak a shum kt ligjerat i mbajta, sidoq nuk e kisha thyer mir gjuhn, e bra plot gabime; e mbylla muhabetin me ca shprehje t popullit, q m kishte m-suar Glumdalklii para se t shkoja n Fallat.Jo vetm q u dftua e gjer me gjuhn time t al, po ajo Mbretresh mbeti shum e habitur, kur pa se nj kafshz aq e vogl i thoshte ca fjal me vnd e me ar-sye. M mori n duar, dhe m shpuri drejt e te Mbreti, q ishte mbyllur n zyr.Madhria e tij, nj mbret hijernd e i ngryst, q n filldm nuk ma vuri re mir fytyrn, e pyeti ftohtas t shoqen, se kur i kishin hyr n zemr splacknuck-t (se m mori pr nj buburec t'atill, tek m pa t shtrir n dorn e djatht t Madhris Saj); po Mretresha, nj zonj e mnur e shakatare, m vuri n kmb mu n try-ez t tij, e m urdhroi t'i them Perandorit se kush e far isha; dhe un ja rrfeva me pak fjal punn time; ahere futn edhe Glumdalkliin, q po priste te dera me ankth; dhe vajza ja kallzoi fill e pr pe t gjitha ato q m kdshin ndodhur n shtpin e 't'et.Mbreti ua kalonte n msim gjith dijetarve t v-ndit, dhe isfc thelluar m tepr n filozofi e n matema-tik. Megjithat, kur m vuri re nga pran, dhe m pa tek ecja drejt me t dy kmbt, para se t hap gojn e t flas, pandehu se mos isha ndonj vegl me sahat, e stisur nga nj dor mjeshtri, meq atje ka arrdtur kulmin ky far arti. Po kur ma dgjoi zrin, dhe pa se ata tingujt e mi t mekur kishin nj kuptim, ngriu n vnd, posi mer-meri.Sikur nuk in zinte bes kur i tregova si arrita n mbretrin e tij; dhe mendonte se ishte nj prrall e trilluar nga Glumdalklii e babai i saj, q ma klshin m-suar prmndsh, pr t m shitur me nj mim sa m t lart. Meq e hante kjo frik, m bri plot pyetje t tjera; dhe un iu prgjigja si lypsej, ndonse me nj theks t huaj, e me nj t folur t trash fshati, q e kisha vjedhur n nj shtpi bujku, e q nuk pajtohej fare me at gjuhn e lurezuar t Oborrit. Drgoi e thirri tre dijetar t indhenj, q sipas zakonit t vndit, bishin javn e shrbimit n Pallat. Sd m kundruan me kujdes, ata bu-jar u faqn ndryshe nga shoshoku pr punn time. Me-gjithat, e pranuan njzri se nuk mund t'isha krijuar si-pas ligjeve t rndomta t natyrs, pasi nuk i kisha mjetet e vetmbrojtjes, qoft sepse nuk dukesha i zhdrvjellt, qoft se nuk isha i zoti t ngjitem npr pem, apo t rr-moj nj vriin, e t fshihem n dhe. Kur m'i vshtruan ini-r dhmbt, than se isha nj kafsh mishngrnse; po meq t gjith katrkmbshit qen m t mdhenj se un, dhe miu i arave, nuk e kuptonln si mund ta mbaja frymn gjall, pa u ushqyer me ndonj kafshz t vogl, bije fjala me krminj, q m'i sualln t'i haja, po q s'i vu-ra n goj, me gjith arsyet e ndritura t atyne zotrinjve.Njeri nga ata filozof tha se kish t ngjar t'isha nj embrion apo nj dshtak i vockl; po kt ja hodhn po-sht dy t tjert, duke thn se i kisha gjymtyrt t zhvi-lluara e t prsosura; pa kur ma shikuan fytyrn me mi-kroskop, dhe m vun re qimet, menduan se kisha jetuar shum vjet. As q pranonin se mbase isha ndoonj xhuxh i vogl, ineq spurdhiq kaq t vockl s'kishte par bota. Edhe xhuxhmaxhl i Mbretreshs, m i vogl n gjith mbretrin, ishte pothuaj tridhjet kmb i gjat. Si e shosMtn shtjen mbar e prap, ran t tre bashk n godi, dhe e vulosn punn duke thn, se isha nj relplum scalcath, apo lusus naturoe, shqip; lodr e natyrs. Ky prkufizim do t prputhet pr bukuri me filozofin mo-deme t Europs, meq profesort e saj i prbuzin ato rnarifetet e vjetra t shkaqeve t fshehta, me ann e t cilave ithtart e Aristotelit prpiqeshin t mbulonin pa-diturim e tyre; dhe u kan gjetur kt els rnagjik t gji-tha vshtirsive, duke shnuar kshtu nj prparim t madh n diturin njerzore.Si e mtaylln shtjen me kt prkufizim t prer, e mora n sy t them dy fjal. lu ktheva Madhris Tij, e i thash se kisha ardhur nga nj vnd, ku rrojn me mi-Hona njerz si un femra e meshkuj, q kan shtatin tim; ku kafsht, peint e shtpit jan n prpjestJn me mua, dhe ku, pr pasoj, mund t mbrohesha e t ushqe-hesha m leht se cilido qytetar i Madhris s Tij, n vnditi e vet; m n fund i thash se m dukej q ua mbylla gojn atyre fisnikve. Kto fjal ata zotrinj i pritn duke buzqeshur me qesendi, dhe than se fshatari ma kdshte msuar msimin prmndsh. Po Mbreti, q kuptonte m shuni se ata, i prcolli dijetart, dhe dr-goi e thirri fshatarin, q pr fat nuk kishte dal edhe nga qyteti. Si e inori njher mnjan, dhe si e ballafaqoi me t vrtet n kt mes. lu lut mbretveshs t urdhronte mua e nas t bijn, Madhria e Tij mendoi se di kishte q t m mbanin si djalin e vetm, e tha se plqente t kujdesej edhe pasktaj Glumdalklii pr mua, se e pikasi q duheshim shum.I lshuan nj pavion n Pallat; i caktuan nj mnde-sh pr ta selitur, nj grua pr ta veshur, dhe dy shrb-tor pr punt m t rnda; po vetm ajo do t kujdesej pr mua.Mbretresha i dha urdhr zdrukthtarit t m ndrto-nte nj kutd, q ta kisha si dhom gjumi, sipas gjedhes q do t'i jepja bashk me mndeshn time. Ai burr, qS ishte nj mjeshtr i rrall, si e porosita irn, pas tri ja-vsh in stisi nj od druri, t gjer gjashtmbdhjet kmb katrore, dhe dymbdhjet t lart, me der e drita-re, e me dy dollap, posi ato dhomat e gjumit q kemi ne, n Londr. Drrasa e tavanit hapej nga lart, dhe Glumdalklii mund ta nxirte shtratin tim s'andejmi si e kdshin futur. At shtrat, q ma kish punuar pr qejf qindistari i dhomave t Mbretreshs, ma dreqte dit pr dit mndeshka ime me duart e saja; pastaj, n mbrmje e vinte srish. n vnd, dhe ni mbyllte kapakun nga sipr.Nj mjeshtr i zoti, i prmndur pr t stisur buku-rira t vockla, mori prsipr t m gatiste dy karrike, prej nj lnde q i ngjan fildishit, dy tryeza, dhe nj do-llap pr tesha.T katr atmat e dhoms, si dhe tavanin e dysheme-n, i veshn me nj kadife t trash, se mos vritesba kur ta ngrinin mbartsit, a kur ta troshiste karroca Krkova. t m ven dlka te dera, q t mos hyndn minjt; dhe farktari, si u prpoq nat' e dit, arriti t tn bj nj brav aq t vogl, sa nuk ish par kurr atyre anve; po un kam par m t mdha npr dyert e bujarve t Anglis; dhe bra nj xhep q ta mbaja, nga frika se mos ma humbiste Glumdaiklii. Pastaj Mretresha urdhroi t krkojn cohn m t holl pr petkun tim. Po meq ishte shum m i trash se jorgant e Anglis, mezi u m-sova me peshn e tij t rnd. Atje njerzit vishen me plot salltanet, pak si kinezt, e pak si persjant; dhe ai petk m jepte nj hije t bukur e krenare.Asaj inbretreshe d hahej aq shum muhabetii me mua, sa nuk e sMjonte t ngrnt, po t mos m kishte pran. Mbi tryezn e buks s Madhris saj, mu tek. mbshteste bryMn e majt, kisha tryezn time, dhe nj karrike pr t ndenjur. Pran tryezs sime, mbi nj fron t vendosur n dysheme, qndronte n kmb Glumdal-klii, q m sillte t ngrnat e kujdesej pr mua. Kisha. nj servis t tr pjatash argjndi, e plot sende t tjera, q n krahasim me at t Mbretreshs, dukej posi nje takm kukllash, si ato q shiten n tregun e Londrs; ma mbante n nj kutik argjndi mndeshka ime, dhe e lante kurdoher me duart e saj. Mbretresha ulej n buke me t dy bijat, princesha, njera gjashtmbdhjet vje-e, tjetra trembdhjet e nj muaj. Madhria e Saj merrte nj kafshat nga mishi q kishte prpara, dhe e vinte n pajtn time, ku e prisja, me thik; princeshat shkrihe-'shin fare, kur m shakonin q haja posi krmill. Ama, n krye, edhe mua m przihej kur shihja Mbretresb.a (sidoq e kishte stomakun t dobt) q prlante nj ala-met kafshate, sa pr t nginjur dymbdhet fshatar en-glez. Pa ta bluante me mish e me kock krahun e nj laureshe, ndonse ishte nnd her m i madh nga krahu i gjeldetit t majur; dhe kafshatat me buk, q fuste n& goj, ishin sa nj cop katr kilshe. Rrkllente njhe-rsh nj kup t'art, sa nj fui e jon; at thikn ma kishte sa nj kos, pirunin, lugn e sendet e tjera t pu-nuara pr dorn e saj vigane. Nganjher m merrte Glumdalklii n duar, dhe m shpinte t shihja ndonj tryez tjetr t Pallatit, ku ishin shtruar nja dhjet a dymbdhjet diva, q flakrinin dy sr kosash e piruinjsh t'atilla: bubu, gj m t ngjethshme s'm kisbln par syt! T bhej mishi miza-miza!do t mrkur (q si e zura fill m par, e kan si dit t shnuar), Mbreti, Mbretresha me princrit e princeshat, shtrohen e han bashk; naeq i kisha hyr shum n zemr, at dit Madhria e Tij ma vinte karri-ken time t vockl dhe tryezn n krah t majt, pran nj kripsi; atij ja kishte nda t kuvndonte me mua, dhe t m pyeste pr zakonet, fen, ligjet, qeverin e diturin e Europs. Prpiqesha t'i jepja shkoqitje sa m t plota; dhe ai, q t rrmbente f jaln nga goja, me mn-djen e shndosh q kdshte, thellohej e i peshonte me mnuri t madhe t gjitha ato q i kallzoja. S'do mnt q e shtynin paragjykimet, me t cilat ish selitur, t'i men-donte ndryshe punt tona. T them t drejtn, nj her, q e zgjata si shum muhabetin pr Atdheun tlm t da-shur, pr tregtin ton, pr luftrat tona t detit e t to-ks, pr grindjet tona fetare, dhe pr partit e qeveris son, ai m ngriti me dorn e djatht, dhe si m qlloi nj her lehtas me t majtn, m pyeti duke qeshur me gjith zemr, n isha uig apo tori; pastaj u kthye nga kye-ministri; q i rrinte prapa me nj shkop t bardh n dor, si t mbante direkun e madh t luftanijes Roiall Sovrin, dhe i tha: Medet, sa posht bije madhria njerzore kur e shkrbejn ca bubrec t ndyr! Ve dorn n zjarr se edhe kto krijesa kan tituj e gradat e tyre, se ndrtojn folet e kosheret e tyre, q i quajn shtpira e qytete; se kapardisen e vishen me plot salltanet; se du-h.en, lftojn, grinden, mashtrojn, trathtojn posi ne. Kshtu fliste Madhria e Tij, ndrsa mua m ndrrohej fytyra or' e ast: her bhesha dyll, her i kuq si prushi, se m hante marazi kur dgjoja q merrej npr kmb Atdheu im fisnik, mjeshtri i arteve, Zoti i lufts, tmeri i Prancs gjyqtari i Europs, foleja e virtytit, e mshirs, e nderit, e s vrtets, lavdia dhe lakmia e bots.Po si isha katandisur un, nuk kisha t drejt t. lndohem, dhe si u mendova mir, nisa t dyshoj n m kishin fyer a jo fjalt e Mbretit. Dhe me t vrtet, pas. shum muajsh, duke i par e duke kuvnduar me ata. njerz, ra'u msuan syt me t gjitha sendet e atij vndi, q ishin n prpjestim me njera tjetrn, dhe madhsia ^ tyre nuk m llahtariste m si n krye t puns. E po t sMhja papritmas ndonj pare zotrinjsh e zonjash engleze,. t pispillosur me petkat e ndritura t datlindjes, duke luajtur rolin e tyre n komedin e Oborrit, me plot teme-nara e pallavra, dhe duke u ngrehur posi pallojt, do ki-sha qeshur edhe un me 'ta, si po mekeshin ine mua Mbreti e bujart. E vrteta sht se m vinte t qeshja, me veten time, kur m merrte mbretresha n pllmb t dors, dhe shkonte prpara pasqyrs; se e shihja aq_ qartas ndryshimin qesharak q kishim nga njeri tjetri, sa zura t ndroj se isha zvogluar me gjithmnt nj mori shkallsh.Po m fort se do gj tjetr ma nxinte jetn e ma vre-roste shpirtin ai minxua i Mbretreshs, q ish bixhuni m i shkurtr i atyre anve (si e thash, do t qe nja tri-dhjet kmb i gjat); kur e pa se isha shum m i vockl prej tij, nisi t bhej nj nopran i madh: m vshtronte rae plot krenari e gjith prbuzje; dhe m prqeshte e m thumbonte me fjal, kur kalonte pran meje, e m-shiiite ndenjur te tryezka ime, duke kuvnduar me buja-rt e zonjat e iiderit t Oborrit. Un e imerrja shpagn duke i thirrur vllako, duke i thn t dilte n shesh t& burrave, e duke i br ca shakara t tjera t ktilla, q i hedhin shoshokut shrbtort e Pallatit. Nj dit, tek po hanim buk, ai zok ariu, u zmrua aq tepr kur i thash nj fjal, sa u ngjit posi majmun prapa karriks-s Mbretreshs, m rrmbeu papritmas pr taeli, m l-shoi plluf" n nj tas t madh argjendi, plot e strplot me krem, dhe krisi e iku. U fundosa gjer te vesht, e po t mos isha i zoti i notit, do ta kisha punn pisk, se n at ast Glumdalklii gjndej n fund t saUs, dhe Mbre-tresha u llahtaris aq shum, sa e humbi fare toruan, Po mndeshka ime rendi fluturimthi; m nxori nga tasi leht' e leht, si glltdta ndonj kile krem. M futn n sbtrat, dhe e hodha hendekun pa psuar gj; po meq rrobat m'u prishn fare, m'i xhveshn n ast. e m bn lakuriq. Bixhunin e shtruan mlr n kamxhik, dhe e dnuan ta pinte gjer n fund tasin e kremit, ku m kishte hedhur. Ai iu ftoh nj her e mir nga zmra Mbretreshs, q pas pak kohe ja fali nj zonj fisnike; m'u duk sikur linda edhe nj her q shptova nga ai apkn, q shpejt a von kush e di se 'do t m luante tjetr.Po se mos ish rengu i par q m punonte! Nj dit e bri Mbretreshn t kukurisej, po inua ma solli mu n maje t hunds, dhe do t'ja laja hakun aty pr aty, po t mos isha zmrbardh, e t krkoja t'ja falnin t keqen q m bri: Madhria e Saj i thithl palcn nj kock, dhe e la n kmb n pjatn e saj. Meq at ast Glum-dalklii kish dal m'at an tryezs, minxua gjeti shteg e hypi n fronin e saj, m mori me t dy duart, xn'i puqi kmbt me njerra jatrn, dhe pa e vn re njeri, m futi posi fishek gjer n mes, brnda n kock. Meq m vinte turp t thrrisja, qndrova disa minuta si karafil, pa rn afre n sy. Pr fait q n tryezat e mbretrve nuk i sjellin gjellt shum t nxehta, se prndryshe do m qen djegur kmbt; vese orapet e pantollonat m'u bn pis. Po t mos hyja un n mes, ai xhuxh i paudh nuk do ta hldhte kurr hendekun vetm me ca kamxhik.Mbretresha m tallte dndur q isha i Irikshm. dhe m pyeste n trmbshin si un t gjith njerzit e vndit tim. Ja si ishte puna: n ver ajo mbretri mbu-shet me miza t qelbura, jo m t vogla se laureshat tona; ato insekte t ndyra nuk m linin t baja buk rehat, se m'i shurdhonin vesht me zukatjet e tyre, dhe her pas here in lshoheshin pingulthi mu n gjell, ku m linin t prgrat e vezt, q un I shlhja fare mir, sidoq vn-dasit nuk i shquanin dot. Koh m koh in uleshin n hund, e m jepnin nj t pickuar t fort- pa lshonin nj er aq t rnd, sa m'i kthenin zorrt e barkut dhe shlkoja qartas nj trag t gjat lnde veshtullore, q sipas naturalistve tan, i lehtson kto krijesa t voc-kla t ecin kokposht n tavan. Dhe un rrija kurdoher gati pr t'u mbrojtur nga kto kafsh t urryera, q donin t m uleshin n fytyr. Kur m afroheshin pa, da-shur n ngjethej shtati; dhe minxua fluturonte nga gzimi po t mblidhte nj dor miza, e t m'i lshonte befas q t m ngrinte gjakun; ahere Mbretresha shkulej se qeshuri. S'm metej shteg tjetr vese t nxirja thikn, dhe t'i coptoja n er armiqt e mi fluturak; t gjith mahnlte-shta q e vringlloja aq bukur kordhen.Po kt qysh ta harroj? Nj mngjes, kur mndesha e kish nxjerr kutin time te pezuli i dritares, q t merrja pak ajr t freskt (mua nuk m plqente ta varte n nj gozhd prjashta dritares, si ata kafazt e zogjve n Angli), hapa griln, dhe u ula, te tryeza, ku nisa t hanj tort t shijshme: 'm shohin syt! Ndo njzet grezza, t ndje-lla nga kundrmimi, im vrsuln brnda fluturimthi, e m shastisn fare, si t binin njhersh njzet gajda. Nj pal syres hi lshohen torts, dhe e rrmbejn copa-copa, nj pal t tjsra m fluturojn rreth koks e fytyrs, m errsohen syt nga tbumbat e tyre, e nga yryshi q marrin.Prapseprap bra zemr; u ngrita n kmb, xhvesha shpatn, e nisa ta flakroj n er; vrava katr, po t tjerat dualln prjashta. Ahere mbylla dritaren. Ato grerzat ishin sa thllzat tona; i shkula njrs thumbin, dhe pash se ishte nj gisht e gjysm i gjat, posi ato gjilprat e t qepurit. I ruajta zne kujdes bashk me plot krshrira t tjera, q i tregova n shum qytete t Europs; dhe kiir u ktheva n Angli, tri grerza ja dhurova muzeut t Ko-legjit Grishan; t katrtn e mbajta pr vete.111

KREU I IV-tPrshkrimi i vndit. Autori u "bn ca ndreqje hartave gjeografike. Pallati mbretror dhe krye-qyteti, Qysh udhton Autori. Faltorja e Madhe.Tani do t'i bj lexonjsit nj prshkrim t shkurtr t ktij vndi, aq sa munda ta njoh me udhtimet e mia, q nuk shtrihet m tepr se dy mij mila rreth e prqark Lorbrulgrud-it, kryeqytetit. Un shkoja gjith-nj pas Mbretreshs, kur udhtonte me Mbretin; ajo vinte gjer n nj pik, dhe Madhria e Tij shkonte ve-tm inu n kufi, ku brite inspektimin. Tr siprfaqja e ksaj mtaretrije sht afro gjasht mij mila e gjat, dhe prej tri e gjer pes e gjr. Prandaj m'u mtau&h mendja se gjeograft tan t Europs, bjn nj gabim t madh kur thon se midis Japonis e Kalifornis ka vetm det. Un e kam menduar kurdoher se nga ajo an lypsej t kishte nj tok t gjer, q t'ish si nj kundrpesh ndaj kontinentit t Tartaris. Kshtuq, do t jet mir t'i ndreqin hartat gjeografike, dhe t'u shtojn at tokSn e gjer q bije n veri-perndiin t Ameriks; pr kt, jam gati t'i ndihmoj edhe vet.Kjo mbretri sht nj siujdhez, q mbaron nga ve-riu me ca vargje malore pothuaj tridhjet mila t larta, t cilat nuk kalohen prej vullkaneve q kan majave. Edhe dijetart m t mdhenj nuk din 'fise banojn pas atyne maleve, e n ka vrtet banor. Nga t tri ant e tjera ka pr kufi detin. N gjith at mbretri nuk shikon. asnj skele; npr grykat e lumenjve ka aq shkmbinj t lart e t thepisur, dhe deti sht aq i trazuar, sa as anija m e madhe e tyre nuk kuturiset dot n oqean; prandaj ky popull nuk tregton me asnj vnd t bots. Po lu-menjt e tyre t gjer nxijn nga anijet, dhe jan plot me peshq t shijshm; prandaj rall e tek dalin pr t peshkuar n det, ku peshqit jan sa ato t Europs, dhe atyre nuk ua mbushin syn aq fort. Duket sheshit se na-tyra ka krjuar vetm pr kt kontinent kafsh e bim-vigane (kt pun le ta shoshisin filozoft). Megjithat, kur nxjerr shtrgata ndonj balen npr shkmbenj, e kapin prnjher, se e ha vegjlia me shum lezet. Kam par nj dit nj balen aq t rnd, sa nj vndas mezi e mbante n kurriz; nganjher i s.jellin pr krshri n Lorbrulgrud; m takoi t shoh n tryezn e Mbretit nji balen q e hiqnin si shum t madhe, po nuk besoi t'i plqente shum, ndofta se i vriste syt kallpi i saj t hatashm, por un kam par edhe m t mdha n Gron> land.Popullsia sht sbum e dndur, se ai vnd ka pes-dhjet e nj qytete, afro njqind t tjera m t vogla, t& rrethuara me mure, dhe nj mori fshatrash. Po t pr-shkruaj Lorbrulgrudin, mbase do t knaqet lexonjsi. Kjr qytet ndodhet buz nj lumi, q e prshkon tej prtej, dhe e ndan n dy pjes potbuaj t barabarta. Atje ka afro tetdhjet mij shtpi, e bulbrojn nja gjashtqind mij banor; dhe sbt tre glongluns-e i gjat (afro pesdhjet e katr mila engleze), e dy e gjysm i gjer; matjet i bra-vet nn nj bart q palosn prdbe me urdhr t Mbre-tit, ku eca zbathur, pr t'i gjetur diametrin e rrethin; harta ish njqind kmb e gjat.

Pallati mbretror nuk sht si do ndrtes tjetr, a m mir prbhet nga nj grumbull godinash, q shtrihen afro n sbtat mila vnd; sallat kryesore jan pothuaj dyqind e dyzet kmb t larta dhe t gjera n prpjesti-min e duhur.Glumdalkliit dhe mua na lan nj pajton q t sh-tisnim qytetit, t shihnim sheshet e t bridhnirn npr

dyqane; po na prciljte kurdoher vajza e saj; vajza e mba-nte pran kutin time, nga ku m nsJrte dndur e m vinte n pllmbn e dors, q t shihja m mir shtpit e nje-rzit npr udh, si ma kishte nda mua. Ma ha mndja se karroca jon ishte sa ajo salla e Uesminsterit e gjer, po pakz m e ult, sidoq nuk e v dorn n zjarr se s'ga-bohem ndonj thrrtaie. Nj dit vaja i urdhroi karrocje-rit ta ndalonte pajtonin n plot dyqane, dhe lypsart gjetn shteg, e u turrn njhersh npr dyert e karrocs; nj europian nuk mund t shoh gj m t shmtuar.Nj grua kishte mu n mes t gjirit nj iriq t zi, me ca vrima aq t mdha, sa gati mund t futesha i tri; t ngjethej shtati t'i hidhje syt. Nj qyqari i kish dal n gush nj gung m e madhe se pes shkule leshl; pa vura re nj tjetr q ecte mbi dy kmbalka druri, afro njzet kmb t larta.Po u rrnqetha edhe m shum kur pash se n zhe-let e atyre t gjorve kullosnin morrat tufa-tufa; ua shikoja gjymtyrt me sy m qartas nga 'i shohin n Europ me mikroskop, dhe vura re se e kishin fekn posi t bicit. M plqente t thaja ndonj, po pr fat t keq, m kishin mbetur veglat n anije; dhe mbase nuk do t'i se m'u desh t lundroj pes or t mira. U shtrngova t'i vija gati rreth e prqark, gjersa pash nj vend t pr-shtatshm. M n fund zbrita n nj gji t vogl, pothuaj tri her pr s gjeri sa barka ime. Gjith ajo ujdhez ishte tr shkmbinj e shpella, po aty ktu pash ca tufa ba-rishtesh t harlisura, t merme, e t'mbla mjalt. Nxora t ngrnat e paka q kisha, dhe si hngra nj thrrime, ushqimet e tjera i futa n njern nga shpellat e shumta. Gjmtova fole m fole ca vez t tjera, dhe mblodha nj tok t madhe me shkarpa e barishte t thata, q t'i piqja ditn e nesrme, se kisha me vete nj strall, nj uror, ca eshk dhe nj thjerz apo pasqyr djegse. E gdhiva natn te gufa, ku lash t ngrnat; dhe bra nj shtrat t mir me barishtet q kisha mbledhur pr zjarr. Po sidoq isha i kapitur, f jeta pak, se nuk e kisha mndje nt qet. S'ma hante syri t gjeja shptim n at ishull t shkret, ku do t vdisja si n skterr. Kto mejtime m kishin vrerosur aq tepr, sa nuk m bnin gjunjt t ngrihesha; dhe sa mblodha veten e u zvarisa prjashta, dielli qe ngritur nj pash. Nisa t shtis npr shpella. Koha ishte qelq, dhe dielli prvlonte aq shum, sa nuk i qndroja dot prball; po ja, papritmas u errsua e u nxi, ndryshe nga 'venitet kur e mtaulon nj re. U ktheva, dhe pash nj trup t madh midis meje e diellit, q po afrohej ndaj ishullit; m'u duk nja dy mila prpjet, dhe ma zuri dieffln nja gjasht a shtat minuta; po as ajri nuk u ftoh m te-pr, as qielli nuk u nxi m shum, nga do m dukej n nj hije mali. Kur m'u afrua edhe m, ai trup m ngjau si i ngurt, nga fundi i sheshuar si nj tepsi e ndritur, ku pasqyrohej deti me plot hare. Qndrova n nj kodrin nja dyqind ape nga bregu. dhe pash at trup t madh q zbriti si nj hije e zez, gati-gati n vij paralele me mua, ndonj mile m tej. Nxora dylbin nga xbepi, dhe vura re koqur se venin e vinin plot njerz an'e mban faqeve t pjerrta t'atij ishulli fluturak po nuk dallohej se *bnin.I helmuar si isha, befas ma ngrohu zemrn nj shk-ndij gzimi, e m'u duk sikur linda pr s dyti, tek mej-tova se mbase m ndihu fati krah shkruar q t dilja nga ai vnd i shkret. Po nuk e merr dot me mnd lexonjsi se sa u habita kur pash at ishull q endej n qiell, dhe gjith ata njerz, q mund ta ngrinin, ta ulnin, ta ngis-nin prpara e prapa, si t'u shkrepte. Ama, nuk m bhej t vrisja mndjen pr at fenomen aq t pangjar; dhe e ruajta ujdhezn se nga do shkonte, meq m'u duk sikur ndaloi nj ast. Po pas nj ike vura re se m'u afrua: pash plot galeri t sernditura njera pas tjetrs, prpjet faqes s pjerrt, dhe aty ktu nj pal shkall, q punonin me 'to. N galerin e fundit dallova ca njerz q zinin zoq me kallam t gjat peshkimi, dhe nj pal t tjer, q po i vshtronin. U luajta ksuln (se kapella m qe br zhel) dhe shamin: e kur m'u afruan fare. thirra me sa fuqi q kisha. Vshtrova me kujdes, e vuri re nj turm njerzish, q ishin grumbullue prball meje. E kuptova se m shihnin, meq i luanln kokn shoku-shokut, e m dftenin me gisht, sidoq nuk m jepnin ndonj prgji-gje. Ama, pash se katr a pes veta u ngjitn nxitimthi prpjet shkallve, po m humbn nga syt posa u ngji-tn n maj t ishullit. Mejtova me t drejt se i drguam t merrnin urdhr nga i pari i tyre se qysh t bnin.Njerzit po shtoheshin si mizat e lisit, dhe pa u mbu-shur nj gjysm or, ishulli u afraa aq shum, sa galeria e fundit m erdhi ndonjqind ape pran, n vij paratele me bregun ku isha. Ahere rash n gjunj si ndonj m-katar, dhe u luta gjith prulje; po nuk mora asnj pr-gjigje. Si m'u dukn nga t veshurit, ata q rrinin n ball do qen njerz t prmndur. Jepnin e merrnin ndrmjet tyre duke biseduar me afsh e duke vshtruar dndur nga im. M n fund, njeri syresh m foli n nj gjuh t kulluar, t krehur e t'mbl, q i prngjante disi italishtes; prandaj ja ktheva n kt gjuh, me shpres se t pakn ritmi i saj do t'i kumbonte mir. Sadoq nuk merreshim vesh, ata e kuptuan lehtas hallin tim, se m kish. rn nj hije e zez nga brenga q m rndonte n shpirt.Ma bn me shnja t zbres nga shkmbi, dhe t af-rohem n breg, ku renda shpejt e shpejt; ahere ishulli fluturak u ngrit n nj lartsi t prshtatshme; pastaj m lshuan nga galerija e fundit nj verig e nj karrike, ku u lidha ft e ft; dhe m ngritn prjet me nj makara.

KREU I Il-tKarakteri, zakonet, idet e njohurit e laputjan-ve. Mbreti dhe Oborri 'i tij: qysh e presin Autorin. Pse i ha frika banort. Si jan e 'mejtojn grat.Sa shkela n tokn e tyre, m rrethoi nj turm e madhe: ata q m'u afruan m shum, m'u dukn krert ,e vndit. M kundronin plot habi; po edhe un i vshtroja me sy t shqyer, se nuk kisha hasur kurr njerz q tuha-f pr s pari, n t veshur e n t folur. T gjith e mbanin kokn mnjan, kush djathtas, kush majtas. Ko-krdhokun e syrit e keshin t kthyer prbrnda, dhe be-ben e syrit tjetr e mbanin t rrotulluar ndaj qiellit. Npr petka kishin qindisur me ar diellin, hnn e plot yje, e ndrmjet tyre ndrinin nj mori stolirash t tjera: violina, fyej, harpa, boria, kitara e gjithfar veglash mu-zikore. q nuk i njohlm ne europjant.Nj pal syresh i ndiqnln pas ca njerz t veshur si shrbtor, q mbanin nga nj shkop t vogl, me nj fsblkz t gufuar e t lidhur me maj. Dhe si e msova m von, do fshik na qnkej plot me bizele t thata e guralec. Vura re se me kto qeska shrbtort u binin her pas here n goj, ose n vesh atyre q kishin pran; po n krye nuk e kuptova se Tdshte ky zakon. Si duket -ata jan kredhur aq fort n mendime t thella, sa as flasin, as dgjojn se 'thon t tjert, po t mos u zgjo-hen nga jasht organet e t folurit a t dgjuarit. Prandaj t gjith ata q i kan punt n vij, mbajn nga nj shrbtor godits (apo klimenole, n gjuhn e tyre) n shtpi, dhe as dalin nga pragu, as shkojn gjkundi pa e marr me vete. Dhe kur mblidhen dy a m shum veta, sbrbtori lypset t'ja fshik gojn me qesk atij q do t flas, a t'i bjer lehtas n vesh t djatht atij ose atyre q duan t dgjojn. Pastaj ai e ka pr detyr t ruaj or' e ast t zon, kur del pr t shtitur, e kur e do puna, ta godas nj thrrime n sy; sepse, i dalldisur si sht n mejtime t thella, mund t bjer npr gremina t pr-plas kokn m ndonj shtyll, t prpiqet me ata q ndesh udhs, apo ta shtyj njeri n prrua.Fr kt pik duhej ta sqaroja me doemos lexonjsin, se ndryshe s'do t dinte nga t'ja mbante, dhe do ta psonte si un, q slotptoja gj prej gjje kur i ndoqa prpjet shkallve, gjersa u ngjitm n maj t ishullit, dhe andej-za n pallatln mbretror. Tek po bnim prpjet, shutn her harronim se ku venim; dhe m linin t prisja gjersa i prmndnin goditsit e tyre: dukej faqeza se ata, nuk b-heshln merak as t m sbikonin fytyrn, as petkat e nj vndi t huaj q kisba n trup, dhe as ja vinin veshin vegjlis, q brohoriste npr udh (kuptohej se njerzdt e thjesht nuk isbin aq t kredhur n mejtime, sa t ha-rronin veten).M s fundi bym n pallat, dbe shkuam n salln e pritjes, ku pasb Mbretin n fronin e tij, me ofiqart m t lart an'e mban. Prpara fronit isbte nj tryez e ma-dbe >me plot lmshe e sfera, e me gjitbfar veglash pr matematik. Madbsia e Tij nuk na vuri re fare, sidoq hym me zhurm, se bashk me ne u futn edhe gjitb oborrtart. Po n at ast Mbreti qe zhytur n nj prob-lem, dhe na u desh t presim ndonj or sa ta zgjidhte.N t dy ant i rrinin n kmb dy shrbttor t rinj, q mbanin nga nj shkop me fsbik n dor; kur pan se mbaroi pun, njeri prej tyre i ra ngadalas n goj, dhe tjetri i fshiku syrin e djatht; abere Mbreti u hodb pr-pjet, si t zgjohej befas nga gjumi; dbe si m pa mua e ata q m prcillnin, u kujtua prse kishim sbkuar, meq ish lajmruar m par. M tha disa f jal dbe po n kt ast ra'u afrua nj djalosh me nj shkop me qesk n maj, e m qlloi leht n vesh t djatht; po un dhash e mora me shnja, q t kuptonte se nuk kisha nevoj pr at hallat; vese, sikundr m than pastaj, Madhria e Tij, dhe tr oborrtart mejtuan se isha m-ndje shkurtr. M'u duk se Mbreti m pyett mbar e prap, dhe un ja ktheva n t gjitha gjuht q dija. Kur u bind se as qe e mundur t m kuptonte e as ta kuptoja, m drgoi n nj apartament t pallatit, (se i priste miqt m bukur nga strgjyshrit e tij). dhe m caktoi dy djem pr shrbim.jM shtruan drekn, dbe katr ofiqar t lart, q kisha par afr Mbretit, m nderuan shum, se u uln n tryezn time. Na erdhn dy val t ngrnash, q t dy radht nga tri pjata gjell. Hern e par na solln nj shpatull berri, t prer si nj trikndsh knddrejt, nj cop buall n trajtn e romboidit, dhe nj taudin, q dukej posi cikloid. Radhn tjetr na prun, dy rosa t mbushura, q ngjanin si dy vjolina, ca suxhuk n trajtn e fyellit a t brirve t gjahut, dhe nj gjoks vii, q shmbllente posi nj harp. Shrbtort na e prisnin bukn si cilindra, kone, paralelograme, e n plot trajta t tjera gjeometrike.Tek po hanim e mora n sy dhe e pyeta pr shum gjra se si quheshin n gjuhn e tyre; dhe ata zotrinj bujar, me ndihmn e goditsve, m nderuan me plot shkoqitje, duke shpresuar se po t msoja t flisja, do mbetesha i mahnitur nga zotsia e prirjet e tyre t rralla. Pas nj ike arrita t krkoj buk, ver, e 't m lypsej tjetr.Si hangrm e pim, fisnikt m lan shnden, dhe m erdhi nj zotri me urdhr t Mbretit me nj godits nga prapa. Kish sjell me vete nj pend, ca boj, letr, dhe nja tri a katr libra; m tregoi me shnja se e kishin drguar t m msonte gjuhn. Qndruam bashk nja katr or; n kt koh shkrova plot fjal n shtylla, me prkthimln e tyre prball. Ve ksaj, m msoi edhe disa fraza t shkurtra. Msonjsi i jepte urdhr nj -sbrbtori t krkonte gjsendi, t kthebej, t bnte nj temena, t ulej, t ngrihej, t fliste, e kshtu me radh",-Pastaj e shkruaja gjith frazn. Pa m dftoi n nj li-br figurat e diellit e t hans, t yjeve e t zodiakut, t tropikut e t rrathve polar, duke m kallzuar emrat e-tyre; po kshtu m tregoi emrat e t gjitha veglave t muziks, si dhe termat kryesore t ktij arti, q luhet me 'to. Kur mbaruam msimin, prpilova nj fjalorth t vogl, me t gjitha fjalt q kisha nxn; dhe pr pak dit, fal kujtess sime t fort, arrita t merrem vesh disi n gjuhn e tyre.Ajo ujdhez fluturake quhej Laputa, po nuk ja gjeta dot etimologjin e vrtet. N nj gjuh t lasht e t harruar, lap do t thot i lart; dhe unuh guvernator; e nga kto t dy fjal sht krijuar Lapuntuh, q m von ka marr trajtn e shtrmbr Laputa. Po mua nuk ma mbushi mnjen ky shpjegim, se m dukej si i trilluar. U hodha nj her fjaln dijetarve t vndit se pr mua Laputa prbhet nga lapouted, meq lap do t thot ndri-imi i rrezeve t diellit n det", dhe outed do t thot krah shpendi. Prapseprap kt shtje le ta thelloj le-xonjsi i arsyeshm, se dorn n zjarr nuk e v.Ata q kish ngarkuar Mbreti t kujdeseshin pr mua, e pan se isha veshur mos m keq, dhe t nesrmen n mngjes, m drguan nj rrobaqeps t m merrte masn, prnj pal petka. Ai bandill e kreu detyrn e tij fare ndryshe nga zetjart e Europs. N krye m mati gjatsin e shtatit me nj trekndsh; pastaj mori nj vizore e ca kompase, dhe gjeti me laps n dor, sa t trash e kisha trupin e gjymtyrt; m n fund, i hodhi t gjitha mimu-rat n letr, bri ca hesape, dhe ditn e gjasht m solli nj pal rroba t hatashme: po m krkoi ndjes, duke thn se kish gabuar n nj veprim arithmetike. Po kur pash se bheshin diidur gabime t ktilla, dhe se nuk u jepnin shum rndsi, e ndjeva veten t lehtsuar.Ato dit q u mbylla n shtpi pr punn e petkave t grisura, si dhe pastaj, q zura shtratin, se isha nj ik pa qejf, e shtova shum fjalorthin tim; dhe kur shkova n pallat, arrita t kuptoj shum biseda t Mbretit, e t'i jap ndonj prgjegje me prulje e nderim.

Madhria e Tij kish urdhruar q ishulli t drejtohej nga verilindja, e pastaj nga lindja, pingulthi mbi Lagado kryeqyteti i gjith mbretris Tij, q shtrihej posht, n tok. Mbante pothuaj nnddhjet mila larg, dhe udha zgjati katr dit e gjysra. Un s'e dalloja dot q flutu-ronte ishulli n er. Ditn e dyt, aty nga ora njmb-dhjet e mngjezit, vet Mbreti, si prgatiti t gjitha veglat muzikore bashk me tr fisnikt, oborrtart e ofiqart, ja nisi zurnas nja tri or pa pushim, sa desh m shurdhuan fare; nuk e kuptova dot prse e bn gjith at buj e tantana. Po m tha msonjsi se populli i atij ishulli, i paskej vesht t prshtatur pr t dgjuar mu-zikn e sferave, q oshtin kurdoher n disa perioda; dhe tani gjith oborrtart ishin prgatitur t'i mbanin ha-vazin, secili me vegln q i binte m bukur.Tek vozisnim pr Lagado, kryeqyteti, Madhria e Tij urdhroi t ndalonte ishulli n ca qytete e fshatra, q t'i paraqiste lutjet populli. Prandaj lshuan posht shum spaga, me nga nj cop plumb t vogl n maj. Njerzit i lidhnin npr spaga lutjet e tyre, q i ngrinin menjher nga lart; dukeshin posi ata ballonat prej letre, q lshojne n qiell nxnsit e vegjl. Nganjhere merrnin nga posht ver e t ngrna, dhe i ngrinin me ikrik.Njohurit matematike m dhan flet t prvetsoj frazologjin e tyre, q ish nxjerr m tepr nga kja shkenc e nga muzika, t ciln e njihja pakz. Ata i shpre-bnin kurdoher idet e tyre me an t vijave e figurav& gjeometrike. Ja, se fjala sjell fjaln: kur duan t'i kndojne hiret e bukurin nj gruaje a kafshe, ata i faqin ndjenjat e tyre me an t rombeve, rrathve, paralelogramve, elip-save, e me shprehje t tjera gjeometrike, a me fjal t nxjerra nga muzlka, q s'po i prmnd ktu. Edhe ne gjelltoren e Mbretit vura re gjithfar veglash pr mate-matik e muzik, me figurat e t cilave gjellbrsit pris-nin mishrat, q shtroheshin n tryezn e Madhris Tij. Shtpit qen ndrtuar mos m keq; muret bnin bark, dhe s'm zuri syri n knd t drejt npr dhoma: kjo e met vinte sepse ai popull e prbuzte gjeometrin praktike, q e quan si nj pun t ult e mekaniker msimet q u japin puntorVe pr t'u ndriuar mndjen jan aq abstrakte, sa nuk i kuptojn dot; prandaj gabimet q lindin s'kan t sosur. E sidoq u fluturojn duart kur hapin nj cop letr, dhe marrin vizoren, lapsin, a kom-pasin, nuk kam par gjkundi njerz m t trash, m t shastisur e m t ngatht n punt e rndomta t jets, q mbyten n nj pik uj, a mbeten m dysh prpara do botkuptimi ose shtjeje q s'ka t bj me matematikn e me muzikn. Sa u bra kaq nuk kam par njeri t arsyetoj si ata: pa hapur mir gojn, ata jan gati t t kundrshtojn me afsh, ve nganjher, kur i bijen m' t; po kjo ngjet shum rrall. S'din do t thot imagjinat, fantazi e shpikje, dhe as q kan fja-l pr fu dhn kuptimin n gjuhn e vndit; dhe tr fusha e pasuris tyre mendore mbyllet brnda caqeve q prmnda m sipr.M t shumtt, e sidomos ata q merren me astro-nomi, u besojn gjykimeve t astrologjis, sadoq nuk guxojn ta shpallin botrisht. Po m tepr se do gj m uditi e m la m dysh ai afshi 1 madh q kan pr lajmet politikn: flasin or' e ast pr punt e Shtetit, japin me-ndimin e tyre, dhe hahen gjer n qime pr opinionet e nj partije.Kam vn re dndur se kshtu i mejtojn punt edhe matematicjent e Evrops, sidoq s'kam gjetur dot as lidhjen m t vogl midis politiks e matematiks: ve n gnjehen e thon, se meq rrethi m i vogl ka po aq shkall sa edhe m i madhi, nuk do nonj zotsi t madhe t rregullosh e t mbarshtosh lmshin e dheut, gjersa je i zoti t prdorsh nj glob prej letre. Po kt e shpjegoj me nj dobsi q kan njerzit, e cila i shtyn t merren me shtje q nuk u takojn, aq m tepr kur as jan lindur pr 'to, e as jan thelluar.Ai popull nuk e ka shpirtin rehat, dhe nuk e fl mnjen asnj ast: i prishet gjaku pr ca gjra, q njer-zit e tjer as e ven fare ujt n zjarr. Kshtu, ata i ha frika nga ndryshimet q psojn trupat qiellor. Bije fjala, me q toka i afrohet diellit pa pushim, do t vlj dita q ta thtbij e ta prpij; se dalngadal lava q vjell dielli, do t bhet si nj kore, q do t'i zej dritn bots. Thon se lmshi yn paska shptuar pr qime pa u prplasur me bishtin e nj kometi, q do ta kish br shkrumb e hi; dhe se valn e dyt kur t ndeshet prap me yllin rne bisht, mynxyr q sipas hesapit t tyre do t ngjas pas tridhjet e nj vjetsh, q do t marr n perihelin e diellit nj nxehtsi nj mij her m t madhe nga hekuri i skuqur, dhe q duke u larguar prej diellit, do t zvarris nj bisht t zjarrt, t gjat njqind e katrmbdhjet mij mila, lmshi yn do t bhet plu-hur fare, edhe n qoft se shkon njqind mij mila larg trupit t kometit. Pastaj, meq dielli lshon rreze papreras, e nuk ka asnj burim pr ta mbajtur gjithnj nxehtsi-n e tij, ata kan frik se me koh do t shuhet, dhe k-shtu do t shkatrrohet planeti yn, e gjith planetet e tjera q marrin drit prej tij.Kshtu, duke vrar mndjen pr kto rreziqe, e pr ca t tjera, q i paskan mbi krye, ata rrojn me zemr t ngrir, dhe as flen nj nat t qet, as i gzojn dot n paq dfrimet e zbavitjet e jets. Sapo shohin ndonj mik n mngjes, n ball fare e pyesin se si ma ka shnden dielli; qysh dukej ndaj agimit e perndimit, dhe si mund t shptojn s afrmi nga ylli me bisht. Dhe humbasin n kto muhabete, posi ata iliminjt q dgjojn gjith afsh e shije ndonj prrall t ngjethshme xhindesh e lugetrish, e q nuk i le frika t bijen n shtrat.N at ujdhez grat jan me shtat drita; vese nuk i shohin dot me sy burrat e tyre; ato digjen pr t huajt, q ngjiten pa pushim nga kontinenti, dhe shkojn n pa-llat, kush pr shtjet e qytetit a t korporats s tij, kush pr ndonj pun vetjake; kta t huaj, q vendasit i prbuzin, se nuk i kan ato cilsit e shklqyera t laputjanve, ua rrmbejn zerarn zonjave t ishullit. Po e keqja sht se ato lozonjare dfrehen sheshit me kta bandill, se po t ken nj cop letr e pend n dor, dhe t mos gjnden aty pran goditsit me hosten, burrat e tyre dalldisen e zhyten aq thell n mejtime, sa mund t"ua lmosh grat sy pr sy, dhe as q t vn re fare.Grat e vajzat qahen or' e ast q jan mbyllur n at ishul, sidoq m'u duk vndi m i bekuar i dheut; dhe ato livadhisin n t mira, e rrojn n mes t salitanetit. Mund t bredhin nga t duan e t bjn si t'u shkrep. Po shkrihen pr t zbritur posht, q t shtisin botn, t shijojn dfrimet e kryeqytetit, ku ndalohen t shkojn pa plqimin e Mbretit; vese nuk sht pun e leht t marrin leje, se shum her burrat e tyre kan hequr keq q t'i bindin e t kthehen n Laputa.M rrfyen se nj zonj e madhe e oborrit, nn me plot fmij, e shoqja e kryeministrit, burri m i pasur e m sqimatari i mbretris, q e donte si syt' e ballit, dhe rronte n pallatin m t shklqyer t ishullit, mori leje t zbres n Lagado, me yckel se ish e smur; po ajo qndroi e fshehur me muaj t tra, gjersa nj dit prej ditsh Madhria e Tij nisi ca polic t krkojn; dhe e gjetn n nj han t keq, t mbuluar me zhele, se t gji-tha petkat e saj i kish ln peng, pr t mbajtur nj shr-btor t vjetr e t prmuar, q e shtronte do dit n dajak: ja rrmbyen nga duart me t ashpr, e ja kthyen t shoqit; po sidoq ai e priti me prgjrim, e nuk i tha asnj gjysm fjale, pas pak kohe krisi e iku prsri, e ngarkuar me plot xhevahire, vetm e vetm q t'i hldhej n qaft bandillit t saj; dhe s'iu dgjua m zri.Mbase lexonjsi do t pandeh se kjo ngjarje ka ndo-dhur n Europ, a m mir n Angli, e jo n nj vnd t largt t dheut. Po i lutem t mos harroj, se nuk jan me teka vetm femrat e nj klime apo kombi, se i ngjajn m shum njera jatrs nga 'mund t merret me mnt.Pas ndonj muaji e kisha thyer disi gjuhn e tyre, dhe m t shumtn e hers isha i zoti t'i ktheja prgjegje Mbretit, sa her q pata nderin t'i rrija pran. Po Ma-dhria e Tij nuk lakmoi kurr t msonte gjsandi pr ligjet, qeverit, historin, fen a zakonet e viseve q kisha par; ai m pyeste vetm se ku kishin arritur ne mate-' matik; t gjitha sqarimet q i dhash, i priti shum ftoh-tas e plot prbuzje, sadoq goditsit e tij e fshiknin n t dy vesht.170

KREU I Ill-tFilozofia dhe astronomia moderne kan zgjidhur nj fenpmen. Prparimet e mdha q kan br la-putjant n astronomi. Si i shtypet Mbretit krye-ngritjet.lu luta Madhris Tij t m linte t shihja visaret e vndit: meq e kish zmrn flori, m dha lej n ast, e urdhroi msonjsin t m prcillte. M tepr desha t zbuloj se n 'mnyr i kish kurdisur tr ato lvizje t ishullit ajo dora e padukur dhe hyjnore e natyrs a e njeriut; pr kt, do t'i bj lexonjsit nj prshkrim t sakt e filozofik.Ishulli fluturak a vozits sht i rrumbullakt, e ka diametrin shtatmij e tetqind e tridhjet e slxtat jarde. ose nja katr mila e gjysm; prandaj e ka siprfaqen prmbi dhjet mij ditar; dhe sht njqind e pesdh-jet ape i trash. Fundi i ktij ishulli, a m mir sipr-faqja q duket kur shikon nga posht, sht nj disk i madh e i lmuar diamanti, ndo nj qind pash i lart,. ngarkuar me nj sr shtresash minerale, t hedhura mbi njera jatrn; dhe n krye fare shtrihet an' e mban nj kore dheu, nja dhjet a dymbdhjet kmb e trash.Pasi nga t gjitha ant faqja e siprme vjen e pjerrt gjersa zbret n qendr, vesa e shirat q bijen n ishull, sajojn rrkera t vogla, q rrukullisen e dalin mu ne mes t vndit, ku derdhen n katr hauze t mdhenj, secili me nj rreht gjysm mile t gajt, dhe nja dyqind .pash ndan fushs. Ve ksaj, meq Mbreti e ka n dor ta ngrej ishullin gjer n kup t qiellit, ku s'ngjiten dot-as ret, e as mjegulla, po t'i shkrep, ai mund t'i ndaloj edhe shirat, edhe vesn: t gjith shkenctart e din seret nuk ngrihen kurr m lart se dy mila; t pakn atyre .anve s'i ka par njeri m sipr.Mu n zemr t ishullit, ka nj hon nja tridhjet pash t gjer, nga ku astronomt ztaresin n nj kube t madhe, q quhet Flandona Gagnole shqip: shpella e astronomve, q zbret nja pesdhjet pash nn shtresn e siprme t diamantit. N at shpell shikon kurdoher njzet llamba t ndezura, q e bjn vndin dit, se i pasqyron dia-manti. Muret jan stolisur me gjithfar kompasesh, kuad-rantesh, teleskopesh, astrolabesh e plot vegla t tjera astronomike. Po m shum se do gj tjetr, t mahnit nj gur i madh magneti, gdhendur posi ata meqikt e vektarve.Ai gur kalamiti, q sht shpirti i ishullit, ka nja tri-pash gjatsi, dhe nj e gjysm gjrsi. Magnetin e raban prpjet dhe e prshkon mes kr mes nj bosht i trash 'diamanti, rreth t cilit vrtitet, e puthitet aq mir, sa mund ta rrotulloj edhe nj kalama. Guri sht futur n nj rreth diamanti, nja katr kmb t thell, shum t trash, me gjasht pash diametr, vendosur n mayr horizontale mbi tet pjedestal, gjith prej diamanti, se-cili tre pash i lart. N ann lugore t rrethit, mu n mes, ka nj t grryer nja dymbdhjet gishtrinj t thell, ku hyjn majat e boshtit, t cilin mund ta vrtitsh pas qejfit.S'ka zot q ta luaj gurin nga vendi, se rrethi dhe shtyllat q e mbajn, jan t pashqitura e t derdhura nj cope me shtratin e diamantit, ku qndron vet ishulli. Me an t ktij magneti ishulli ngrihet, ulet, dhe fluturon nga njeri vend n tjetrin; se nga njera an, gurl tishtron nj fuqi trheqse, dhe nga ana tjetr nj fuqi shtytse, kundrejt atyre vndeve t bots q sundon ai mbret. Prandaj. kur e kthen nga an' e toks polin trheqs t magnetit, ishnlli zbret; po kur e sjell nga dheu

polin shtyts, ishulli ngjitet prpjet. Kur e mtaan n m-nyr t prirur, kshtu do ec edhe ishulli; se forcat e k-tij magneti veprojn kurdoher n vij paralele me drej-timin e tij.Me an t ksaj lvizjeje t priur ishulli mund t-shkoj n katr ant e mbretris.Pr ta kuptuar se n 'mnyr udhton, po e zm se vija A B prshkon tej e prtej mbretrin e Balnibarbi-it; se vija c d sht magneti, ku d sht poli shtyts, dhe c-poli trheqs; po qe se ishulli gjndet n yijn C, kur e vendosim gurin n drejtimin c d, me majn shtytse t kthyer nga posht, ishulli do t ngjitet pjerrtas drejt pi-ks D. Kur arrin te pika D, n qoft se guri vrtitet rreth-boshtit t tij, gjersa maja e tij trheqse t drejtohet nga., pika E, ahere ishulli do t udhtoj pjerrtas drejt piks E. Po qe se guri kthehet n mnyr q boshti i tij t sillet prap nga vija E F, ishulli do t fluturoj n udh t pjerr-t drejt piks F; dhe kur t ngrihet gjer te kjo pik, po qe se maja e tij trheqse sillet nga ana e piksG, ishulli do t shkoj n G; dhe po t kthehet prsri nga posht po-li i tij shtys, prej pik G do t vej n H. Kshtu, sa her q t'i ndrrohet gurit drejtimi, ishulli do t zbres e do t ngjitet kur n nj drejtim t prirur, kur n nj tjetr; dhe me an t ktyre lvizjeve t ndryshme (trthorimet nuk kan pjerrsi t madhe), mund t shkoj nga njeri vend i mbretris n tjetrin.Po duhet vn re se ky ishull nuk mund t udhtoj: prmbi tok prtej nj hapsire t caktuar, e as q ngrihet dot m lart se katr raila. Astronomt (q kan shkruar nj mori veprash pr kt shtje) e shpjegojn kshtu punn e gurit: ata thon se fuqia magnetike nuk ushtron ndonj forc m tutje se katr mila, dhe minerali q e trheq gurin nga gjiri i dheut e i detit gjer n gjasht mila prtej brigjeve t oqeanit, nuk gjndet n t gjitha vndet e bots, po vetm n at Mbretri. Prandaj, duke qndruar prmbi t gjith, slca gj m t leht pr nj-mbret, se sa ta shtroj gjith peUgun, q mund ta arrij-pa mundim me ann e gurit magnetik.

Kur magneti kthehet n nj drejtim paralel me planin '8 horizontit, ishulli qndron n vnd: meq ksaj radhe njera maj e magnetit trhiqet n nj krah, dhe maja tje-tr n ann e kundrt, t dy forcat zhduken midis tyre, dhe ishulli s'ka si lviz.Kt gur magnetik ua kan ln n dor astronomve, q e vrtitin sipas urdhrit t mbretit. Ata e shkojn m t shumn e jets duke vzhguar trupat qiellor me ca tejqy-ra q ne s'i kemi kurr; se teleskopet e tyre m t m-dhenj, q nuk jan as tri kmb t gjat, i zmadhojn sendet me shum se teleskopet tan, sidoq ne i kemi nja pesdhjet pash t gjat, dhe nuk i venitin asnj thrrime yjet e vezulluar. Kshtu, ata kan arritur t shkojn shum m tej n zbulimet e tyre, dhe kan gjetur dhjet mij yje t ngult, kurse katalogt tan m t mir shnojn vetm nj t tretn e ktij numuri. Pa kan diktuar edhe dy yje t tjer m t vegjl, a satelit, q vrtiten rreth Marsit, nga t cilt, m i afrmi sht tri her m larg nga qendra e planetit, sa diametri i tij, dhe i sprasmi pes her m larg nga 'sht diametri i po ktij planeti. I pari e kryen rrethsjelljen e tij prqark Marsit pr dhjet or, dhe i dyti pr njzet e nj or e gjysm; kshtuq, katrort e epokave t tyre periodike, jan pothuaj n prpjestim me kubet e largsis s tyre nga qendra e planetit: kjo dshmon se kto satelit i shtro-hen po asaj ligje t gravitacionit, q ndjekin gjith trupat qiellor.Kta astronom kan par edhe nnddhjet e tre yje me bisht, dhe i njohin n mnyr shum t prpikt perio-dat e tyre. Po qe se kjo sht e vrtet, (dhe ata thon se e ven dorn n zjarr), urojm q vrejtimet e tyre t boto-hen, dhe kshtu teoria e yjeve me bisht, gjer tani shum e cekt dhe e al, t ngrihet n nj kmb prsosurije me degt e tjera t astronomis.Perandori do t kish qn Mbreti m despotik i bots, 'sikur t'u mbushte mndjen ministrave t'i bindshin verb-risht; po meq ata i kan pronat e tyre posht, n konti-nent, e meq e din se oborrtart bijen po ashtu si ngrihen, nuk dgjojn n asnj mnyr t'i bjn njerzit skllevr.Kur ngre krye ndonj qytet, a nuk pranon t jap tagrat, Mbreti mund ta vej rendin n vnd me dy mnyra. Kur zgjedh udhn e par, ai e shpie ishullin e Laputs prmbi qytetin kundrshtar. e fushn rreth e rrotull: k-shtu i pret edhe diellin, edhe shirat, e i dnon banort me smundje e me thatsirn e zis. E po qe se faji sht m i rnd, u lshojn nga sipr nj breshr gursh t m-dhenj, nga t cilt qytetart mund t mbrohen vetm duke u mbyllur npr bodrume e qilare, kurse atit e shtpive bhen cop e thrrime.Ama, kur nuk dgjojn prap t shtrohen, a kur duan t*i japin flak kryengritjes, atij s'i mbetet tjetr ve t'ua lshoj ishullin pingulthi mbi kok, dhe shtpit i bn rrafsh, e njerzit i faros. Megjithat, ai Mbret rrall e tek arrin gjer ktu; se as ministrat nuk e kshillojn: ata e din se pas nj mynxyre kaq t madhe, populli do t'i urrej, dhe do t'ua dmtoj tokat, q i kan posht; kurse gjith Laputa sht prona e Mbretit.Po mbretrit e atij vndi i ka shtrnguar nj arsye edhe m e fort t mos u japin nj dnim kaq mizor, po qe se nuk gjejn ndonj shteg tjetr: sikur qyteti q duan t shmbin t ket shkmbenj t thepisur (si kan m t shumat e qyteteve t mdha, q jan ndrtuar kasten pran ktyre shkmbenjve, pr t shptuar nga nj gjm e k-till), po t lshohet ishulli tposht si rrufe, mund t p-soj dme n siprfaqen e poshtme, sadoq, si e zura fill m lart, e ka gjith fundin diaraant, e prej nj cope, me njqind pash trashsi. Kshtu po t prplaset me rrmbim, pasqyra mund t thyhet, pastaj, sikur t'u afrohet zjarreve ie qytetet, prap mund t ahet, si ata oxhakt tan prej juri apo gize. M n lund, sikur qyteti t ket shum k-nbanore e prmendore, po t lshohet pingulthl tposht shulli mund t bhet frtele. T gjitha kto, qytetart i Hn pun e .madh; dhe e din mir e bukur se gjer ku nund t shtyhen pr t mbrojtur lirin e pronat e tyre.Prandaj, edhe kur zmrohet aq tepr sa i vjen ta xafshoj qytetin e pashtruar, e ta bj pluhur, Mbreti urdhron ta zbresin ishullin ngadalas, dhe thot se nuk i bn zemra t faros popullin e tij t dashur; po e vr-teta sht se atij nuk i plqen t'i bhet cop e thrrime dyshemeja e tij, sinia prej diamanti; se dijetart thon q po t thyhet pasqyra, ishulli do t bjer posht, pasi magneti s'ka si e mban n er.Nja tri vjet para se t shkoja un, tek udhtonte n-pr krahinat e ndryshme, Mbretit i ndodhi nj ngjarje e uditshme, q mnt e rrzoi nga froni. N ball Madh-ria e Tij shkoi n Lindlano, qyteti i dyt i mbretris. Tri dit pasi u nis andejza, banort q ishin ankuar dndur nga zgjedha e tyre, mbylln portat e qytetit. zun gu-vernatorin, dhe me nj pun t madhe, ngritn shpejt e shpejt katr kulla t shndosha e t larta n t katr kndet e qytetit, (q ishte posi nj katrore e rregullt), t larta sa nj shkmb me majn e holl, q gjndej mu n mes t qytetit. N krye t do kulle, si edhe prmbi shkmb, ata nguln mir e bukur nj magnet t madh; dhe sikur t mos nxirrnin gj n shesh, kishin grumbu-lluar nj sasi t madhe qymyri, me shpres t'ja thyenin ishullit dyshemen prej diamanti.Po bheshin plot tet muaj q Mbreti e kish marr vesh se lindaliniatt qen ngritur n kmb. Nj dit prej ditsh urdhroi t shkonin prmbi qytet. Populli kish lidhur bes, e qe br i tri nj; pa kishte mbledhur edhe plot ushqime n nj magazi t madhe; n zmr t qytetit kalonte nj lum. Mbreti e mbajti ishullin me dit t tra pezull, q ta linte qytetin pa diell, e t'i priste shirat. Pas-taj urdhroi t lshonln ca litar prposh; po nuk mori ndonj lutje, prkundrazl. i erdhn plot krkesa t gu-ximshme: t pushonin t gjitha t zezat, t mos u cno-heshin as nj thrrime t drejtat e tyre; si qytetar t lir, ta zgjidhnin vet guvernatorin, e plot gjra t ktilla t tepruara. N kto e sipr Madhria e Tij u dha urdhr gjith banorve t ishullit t lshonin mbi qytet gurt m t mdhenj nga galerit e poshtme; po qytetart, q e dinin se 'i priste, i kishin mbyllur njerzit e sendet e tyre n t katr kullat, npr ndrtesat e tjera t shSndo-sha, e npr bodrume me qemer.

Tani mbreti e kish vendosur t'i faroste ata njerz krenar, e urdhroi ta ulin ishullin ngadalas nja dyzet pash prmbi majat e kullave, e t shkmbit. Urdhri u vu n vnd. Po ofiqart e pikasn se po zbriste m shpejt nga 'lypsej; e si e vrtitn magnetin me shum mundim, pr t mbajtur ishullin n vnd, se kuptuan q po mnja-nohej; lajmruan Mbretin n ast pr kt ngjarje t uditshme, dhe i krkuan lej ta ngrinin m lart; Ma-dhria e tij pranoi; thirri kshillin, dhe ofiqart e magne-tit muarn' urdhr t prisnin. Njeri nga m t vjetrit e m t rrahurit n kt pun, u lejua t bnte nj prov. Mori nj litar t trash nja pesdhjet pash, dhe si e ngri-ti ishullin ca m sipr nga lartsia e fuqis trheqse, q ndjente se po e ulte, e i lidhi nj cop diamant ktij litari t gatuar me nj przierje hekuri, prej nj lnde gati si. ajo e dyshemes apo siprfaqes s poshtme t ishullit; shkoi n galerin m t ult, dhe e lshoi ngadalas t-posht, prmbi majat e kullave. Para se ta zbriste nja dy pash, ofiqari ndjeu se si ja trhiqte tatpjet me aq furi, sa mezi e rigriti lart. Ahere hodhi posht disa copa t mdha diamanti, dhe vuri re se i trhoqi q t gjitha me fuqi maja e kulls; pastaj i lshoi prsri mbi kullat e tjera, e sipr shkmbit, dhe pa se i trhiqnin si e para.Kjo ngjarje e shtrngoi Mbretin t heq dor nga d-nimet q do t jepte, dhe t pranoj t gjitha krkesat e qytetarve.M tha nj ministr i madh se kur ishulli i afrohet aq tepr ndonj qyteti, sa nuk ngrihet dot srish prpjet, qytetart bjn mos q ta mbrthejn n vend; me mn-dje t vrasin Mbretin e gjith shrbtort e tij dhe ta ndrrojn fare qeverin.Po nj nga ligjet kryesore t asaj mbretrije. e nda-lon Mbretin dhe t dy djemt e mdhenj t dalin nga ishulli; as Mbretresha nnk bn dot kmb, gjersa sht n mosh pr t lindur.12 Udhtimet e Guliverit

KREU I IV-tAutori largohet nga Laputa dhe shkon n Balni-barbi. Prshkrimi i kryeqytetit dhe i rretheve t tij. Autprin e pret si mik nj zotri i madh. Bisedi-met q bn me kt fisnik.Sadoq nuk kam goj t them se m mbajtn keq n at ishull, e vrteta sht se mbeta nj ik mnjan, e jo vetm kaq, po vura re se m prbuznin nj thrrime. S'do mnt, as q prisja t m shihnin me nj sy tjetr Mbreti e populli i tij, t dalldisur si ishin pas matema-tiks e muziks, kurse un s'e haja dot me 'ta.M'an tjetr, si pash t gjitha krshrit e ishullit, m plqente t shkoja nj or e m par, se isha mu n gryk me ata njerz. Vrtet q s'e kishin shokun n kto dy shkenca, q i kam pr gj te madhe, e q i marr vesh pakz; ama, aq ishin kredhur n spekulacionet e tyre, sa mua s'm kan zn syt gjkundi njerz m t mrzit-shm n muhabet. Ato t dy muaj q ndenja n Laputa bisedova vetm me grat, me tregtart, me goditsit apo kujdestart, dhe me shrbtort e pallatit; e megjithse vetm njerzit e ktill m jepnln ndonj prgjegje me vend, t tjert. q m shihnin me 'ta, filluan t m pr-buznin edhe m tepr.Meq msoja me zell, e kisha thyer mir gjuhn; po m dukej dita nj mot n at ishull, ku s'm prfillte njeri; prandaj e mblodha t shkoja sapo t gjeja volin.N oborr na qe nj fisnik i madh, e meq ish kush-riri i afrm i Mbretit, e nderonin t gjith. Po e dinte i madh e i vogl se s'kish burr m t paditur e m t tra-sh. I pat vlyer shum her pallatit, kishte prirje t m-dha, dhe qe i rrahur n do pun; ish i drejt e i nder-shm; ama vesht i kishte plumb, e llafazant thoshin se shum her i binte buzukut apraz, kurse msonjsit qaheshin se mezi ja fusin n kok edhe rregullat m fi-llestare te matematiks.Ai zotri m mbante si mik: m vinte dndun n shtpi, m pyeste si shkonin punt n Europ, si dhe pr ligjet e zakonet, pr shkalln e dituris q kishin arritur kombet e ndryshme, ku kisha qn. M dgjonte me nj vmndje t madhe e m bnte plot vrejtje me vnd pr ato q i kallzoja. E ndiqnin dy godits me shkop n dor, po sa pr sy e faqe, se ata e fshiknin vetm kur shkonte n pallat, a kur hynte me salltanet n nj der t madhe; ama, po t mbetej vetm me mua, nuk i mbante as nj ik n dhom.lu luta atij bujari t nderuar t'i thoshte nj fjal Madhris Tij, q t m linte t shkoja. Mbreti ma bri kt t mir, po me zemr t thyer, si m tha me gojn e tij; kurse po t rrija, do ta kisha shesh me lule; po sidoq nuk pranova, iu fala nderit gjith prulje.Me 16 shkurt i lash shden Madhris Tij, i cili m bri nj dhurat q vlente nja dyqind strlina engeleze; edhe i kushriri, ai fisniku q m prkrahte, m dhuroi posi ai, nj kulet plot me ar; pa m shkroi edhe dy gisht letr pr nj mikun e tij, n Lagado, kryeqytet i Balnibar-bit, N kto e sipr ishulli po fluturonte nja dy mila sipr nj mali; ku m uln ngadalas prej galeris s poshtme, ashtu si m kishin ngritur.Gjith viset e toks s mirfillte q varen nga Mbreti i atij ishulli flutarak, jan pagzuar me emrin Balnibarbi, dhe si e zura fill, kryeqyteti quhet Lagado. Ndjeva nj fa-r gzimi kur shkela n tokn e vrtet. Mora udhn e qytetit pa rn aspak n sy, se isha veshur si gjit t tje-rt, dhe mund t merresha vesh me 'ta. E gjeta pa mundim shtpin e mikut q krkoja. I dhash letrn e bujarit t madh, dhe m priti me krah hapur. Ai zotri i nderuar. q quhej Munodi, m lshoi nj apartament n shtpin e tij, ku m strehuan e m mbajtn me gjith t mirat e dheut, sa koh qndrova n at mbretri.T nesrmen n mngjes, Z. Munodi, m nxori me pajtonin e tij, pr t par qytetin, q sht sa gjysma e Londrs. Po shtpit qen ndrtuar n nj mnyr t uditsh-me, dhe shum prej tyre ishin br grmadh. Njerzit q pash udhs qen t leckosur dhe ecnin me nj ap t rrmbyer, me syt' e pernduar me fytyr t prishur. Dua-llm n njenn nga portat e qytetit, dhe u shtym nja tri mila n fush; pasht plot bujq, q puiionin tokn me gji-thfar almisesh po s'merrej vesh se Tanin; dhe sadoq toka ish shum e shndosh, s'm zuri syri gjkundi ndonj fije gruri a bari. Mbeta i mahnitur nga gjith ato fytyra posi prgjrata, q kisha par n qytet e n fush; prandaj s'm'u durua m gjat, dhe e pyeta at zotri se 'bnin tr ato kok, duar e fytyra t nxituara, npr udht e qytetit e npr ara, se nuk shikoja t nxirnin gj n drit; se, prkundrazi, s'kisha par kurr as ndonj ngasr t lruar aq keq, as karakatina t'atilla, e as t'atill njerzish t mbuluar me zhele, e me hijen e zis n ball.Z. Munodi na qnkej ndr fisnikt e par ,dhe pat qn shum vjet guvernator i Lagados; po m von e kishin hequr ministrat me dallavere, me klek se nuk ish i zoti. Prapseprap Mbreti e mbante mir, si nj njeri me zemr t qruar, ndonse i trash e i pagdhendur.Kur ja ula sheshit vndin dhe banort e tij, ai me tha vetm e vetm se nuk mund t'i gjykoja pr nj koh aq t shkurt, dhe se do vnd ka zakonet e veta; pastaj m prmndi plot arsye t ktilla. Ama, kur sosm n pallatin e tij, m pyeti n m plqente, far m vriste syn m te-pr, dhe 'kisha pr