ukuvikeleka okunambili kusho ukubeka ikusasa lakho phambili · uncwaba • 2015 mahhala silwa...

10
UNCWABA • 2015 MAHHALA SILWA NEZIFO, SILWA NOBUBHA, SINIKA ITHEMBA Ukuncelisa ibele Izithuthiziguli zasemakhaya Nokunye ngaph a- kathi! Wathint’ abafi, Wathint’ imbokode!

Upload: trinhdien

Post on 21-May-2019

215 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

uncwaba • 2015

mahhala

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Ukuvikeleka okunxambili kusho ukubeka ikusasa lakho phambiliUkuncelisa ibele Izithuthiziguli zasemakhaya

Nokunye ngapha-

kathi!

Wathint’ abafaz

i,

Wathint’ imbokode!

* The SMSs will talk about HIV, so you must be comfortable receiving these messages on your phone

Umyalezo ovela ku

HOD WezeMpilo e-KZN,

uDkt Sifiso Mtshali

Njengoba sigubha inyanga Yabesi-

fazane, kuxhumana kahle ukuthi

njengoba lona kungumyalezo wami

wokuqala njengeNhloko Yezempilo

eMnyangweni Wezempilo esifundazweni ukuba

ngihloniphe bonke abesifazane abazinikele

kanye nabasazinikelayo bezinikelela izwe le-

thu, imindeni yabo kanye nemiphakathi yabo.

Ngokukhethekile ngifisa ukubonga bonke

abasebenzi bethu besifazane bezempilo okuthi

nakuba zikhona izinselelo zansuku zonke kepha

baqhubeke nokwenza umehluko ekuphephiseni

impilo kanye nokuqinisa ukuzibophezela kwethu

ekuhlinzekeni ngezempilo. Sincoma ukuzinikela

kwenu, sikushayela ihlombe, ngiyabonga!

siselapho ekubongeni iqhaza elibanjwe

abesifazane, kepha ngeke silishalazele iqiniso

elibuhlungu lokuthi nakuba sihamba phambili

ekulinganiseni ngokobulili kepha abesifazane

basahlukunyezwa emizimbeni, emoyeni, ngo-

komnotho noma ngomlomo. Njengomphakathi

kumele sizibuze ukuthi kungani lokhu kuseyin-

selelo namanje naphezu kweminyaka engama-20

sazuza intando yeningi. Ukwesaba ukuphumela

obala kanye nokukhuluma ngabesifazane kanye

nezingane ezihlukunyezwayo kusadinga ukuba

kuphunyelwe obala ngakho. Okubaluleke na-

kakhulu ukwenyuka kwezibalo zabantu abadala

kanye nezingane ezidlwengulwa njalo. Sekuze

kwafika ezingeni lapho sekuyinsakavukela

umchilo wesidwaba. NjengoMnyango Wezem-

pilo KwaZulu-Natali, sinxusa yonke imiphakathi

ukuba ibumbane bese ikhuluma ngazo zonke

izinhlobo zokuhlukunyezwa kwabesifazane kanye

nezingane njengoba beyizisulu emiphakathini.

Akumele abesilisa bathule nje uma bebazi abenzi

bobubi. Uma sifisa ukwenza umehluko, kumele

siqinisekise ukuthi sisebenzisa lelo zwi lobum-

bano elasisiza ekuzuzeni intando yeningi, lisisize

ekuvikeleni lokho esakulwela, okubandakanya

ukulingana ngokobulili.

ngifisa ukuthatha leli thuba ngigcizelele

izinsuku ezisemqoka ngale nyanga, ngiqale

ngolokuQwashisa Ngomdlavuza wegazi okuyin-

dikimba yenyanga yonke kaNcwaba. Lesi sifo esi-

hlasela kakhulu labo abaneminyaka engaphansi

kwengama-25, okwenza kube nzima ukuthola

ozonikela ngomnkantsha ofanele njengoba

kunokwentuleka kwalabo abanikelayo ikakhulu

abangama-Afrika. Ngifisa ukukukhuthaza ukuba

ufunde kabanzi ngalokhu ngaphakathi kwaleli

bhukwana bese uzinikela ukwenza umehluko,

uma ungakwazi, kungaba yithuba lakho loku-

phephisa impilo!

njengoba isonto Lemithi Yokwelapha

Yesintu liyingxenye yale nyanga, ngifisa uku-

bonga bonke abelaphi bendabuko abase-

mthethweni abasebenzisana noMnyango

Wezempilo ekuqinisekiseni impumelelo yoku-

soka. I-KZN isaqhubeka nokuhamba phambili

ezweni ngokusoka okuphephile abantu be-

silisa – njengoba kuze kube manje kungekho

zigameko ezibikiwe! Abelaphi Bendabuko

babambe iqhaza elibalulekile njengokusetsh-

enziswana nabo ekuhlinzekweni kwezidingo

zezempilo, ngifisa ukukhuthaza abantu ukuba

baqinisekise ukuthi basebenzisa abelaphi bend-

abuko abavunywe uMnyango.

Ngiphokophelele ukwenza lesi sifundazwe sibe yisibonelo

esigqamile ekuhlinzekweni konakekelo lwezempilo.

* The SMSs will talk about HIV, so you must be comfortable receiving these messages on your phone

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Yiba NgowesifazaNe waNamuhla eNiNgizimu afrikaZibambele mathupha impilo yakho, nakekela umzimba wakho. Siza

UKUQEDA ukuhlukumeza, phumela obala bese uthi CHA ekuhlukunyezweni kanye nasocansini olungaphephile uma umlingani wakho engaziphethe kahle.

UMnyango Wezempilo e-KZN uhlonipha bonke abesifazane kulesi sifun-dazwe futhi unxusa bonke abesilisa ukuba bavikele

babuye banakekele omama bezwe lethu, izingane

kanye nabadala.

UMDLAVUZA WEGAZI

UKUNCELISA IBELE

INYANGA YABESIFAZANE

UKUHLINZEKWA KWEZIDINGO Kuhanjiswa ezinye zokuthutha ezindaweni zasemakhaya

INYANGA YABESIFAZANE Kuseyinselelo ngokobulili ukuhlukunyezwa ekhaya

IZINDABA Ezakamuva Zezempilo e-KZN

UMFANEKISO Ukuhlomisa abesifazane ngokubafundisa

IZINSUKU ZOKUqWASHISA Izinsuku Ezibalulekile Zezempilo ngoNcwaba

UMDLAVUZA WEGAZI Okumele ukwenze ukuze usukume sisekhona isikhathi

UKUVIKELEKA NXAMBILI Kubaluleke ngani empilweni yezocansi

UKUNCELISA IBELE Kusaphuma phambili ekuvikeleni umama nengane

NGEMBOBO KAKHIYE Owezezimo eziphuthumayo osemncane exoxa ngempilo yakhe

UN

CW

AB

A 2

015

Siyababonga laba abalandelayo ababe neqhaza:UMNYANGO WEZEMPILO E-KZN: UPHIKO LWEZOKUXHUMANA

U-ZOHRA MOHAMED TEKE (UMHLELI)

COLIWE ZULU

THANDI ZULU

THEMBA MNGOMEZULU

sARA AULD

DR GUGU MAZIBUKO

Imifanekiso esetshenziswe kwEzEmpilo eyokucacisa kuphela, ayiqondile ukuveza abantu bangempela futhi ayimele lokho okuqukethwe ushicilelo.

IMp

ILO

EM

AK

HAY

Aokuqukethwe Umnyango wezempilo uhambisa izithuthi zezempilo emiphakathini esemakhaya

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Ukubaluleka Kwezokuthutha Empilweni YasemakhayaEkhuluma ngesikhathi kwedluliswa lezi zithuthi, uNgqongqoshe uDhlomo wathi Ezokuthutha Iziguli (okungezona izimo ezi-phuthumayo kanye Nokuthuthwa Okuh-leliwe) kubambe iqhaza elibalulekile ekusi-zeni abantu basezindaweni zasemakhaya ukuba bathole lonke uhlobo lwezempilo esiFundazweni saKwaZulu-Natali.

“Usizo olungagqamile noma olwaziwa kakhulu njengama-ambulensi kepha kubantu basezindaweni ezisemakhaya, wusizo lwabo olukhulu lokuya ezikhun-gweni zezempilo. Lusiza abantu ukuba bathole unakekelo olufanele, ngesikhathi esifanele, endaweni efanele,” kusho uN-gqongqoshe uDhlomo.

Ukwanda konakekelo ezif-weni eziyisimbelambela, uk-wanda kokudingeka kosizoLezi zithuthi ezingama-95 zizolekelela enkingeni ekhona esifundazweni edalwe ukwanda kokudingeka konakekelo lwezempilo esifundazweni.

Abantu abagugayo kanye nokwenyuka kwesibalo sabanezifo eziyisimbelamb-ela, yizona zimo ezenza kwande isibalo

Imiphakathi yasemakhaya isandakuphuculelwa ukuhlinzeka ngezidingo, ngesikhathi uNgqongqoshe Wezempilo e-KZN, uDkt Sibongiseni Dhlomo ekhipha izithuthi zeziguli ezintsha ukusiza izibhedlela ezincane zasemakhaya ekudluliseni iziguli ziya kwezinye izikhungo ezinjengesiBhedlela Inkosi Albert Luthuli Central, iNgwelezane kanye neGreys.

“Ezokuthutha zisiza abantu ukuba bathole unakekelo olufanele ngesikhathi esifanele”

sesidingo sokuthuthwa kweziguli, kanye nokwentuleka kwezithuthi zokuthutha labo abayosoka uma beya ezibhedlela kanye nalapho sebebuya.

UNgqongqoshe uDhlomo wengeza ngokuthi amabhasi azosiza ekwehliseni izinga lalabo abangadli ngendlela imithi

yesifo sofuba okumele basiwe ezikhung-weni.

Ngezansi kunohlelo lokwabiwa kwezithuthi ezintsha, kukhuthazwa iziguli ukuba zixhumane nezikhungo zezempilo eziseduzane ukuthola kabanzi ngezikhathi zokuhamba kanye nezokubuya:

iZifunda Okuhlinzekiwe

Amajuba .........................................7EThekwini ......................................5Harry Gwala .................................4ILembe ............................................4UGu ...................................................4UMgungundlovu ...................10UMkhanyakude .........................8UMzinyathi .................................10UThukela ........................................4UThungulu ....................................8Zululand ..........................................7

iZifunda Okuhlinzekiwe

Grey’s Hospital Hub ....................................................... 7(UMgungundlovu, UThukela, Amajuba, UMzinyahi ne Zululand)Inkosi Albert Luthuli Central Hospital Hub ....................................................................... 5(eThekwine, UGu, Harry Gwala, ILembe ne UMgungundlovu)Ngwelezane Hub ............................................................. 7(UMkhanyakude, UThungulu ne Zululand)UThukela Hub .................................................................... 4(UThukela, Amajuba, UMzinyathi ne Zululand)College of Emergency Care .................................... 1

IsAmbA .............................................................................. 95

Sinike uvo lwakho, noma usitshele ukuthi ucabangani ngalo magazini! P O Box 25439, Gateway, 4321, UCINGO-031 825 6790. I-EMAIL: [email protected] ILUNGELO LOBUNIKAZI

Konke okushicilelwe kulo magazini kuyilungelo le-Ezempilo… Health Matters futhi kungase kuphinde kukhiqizwe futhi kusakazwe mahhala ngezinjongo zokufundisa kuphela.

Zonke izikhangiso ezikulo magazini akukona ukuthi zisekelwa ngokusemthethweni uMnyango Wezempilo Wase-KZN, uMasipala WasEthekwini noma Ezempilo Health Matters

UKUVIKELEKA NXAMBILI

Ngenxa yokuthi ziningi izindlela zokuhlukunyezwa (ngaphandle kokuhlukunyezwa ngokomzimba) kanye nokuthi kunokuhlukunyezwa kuphindelelwa, ukwephuza komhlukunyezwa ukufuna usizo, lokhu kungaholela ekuthini lezi zimpawu zibonakale kubantu bonke. Abahlukunyezwayo baphathwa okunye ukugula okwenza kube yisona sizathu sokuba bathole usizo lwezempilo. Kungaba uvalo, ingcindezi nanoma yiziphi ezinye izifo ezingaqhutshezelwa phambili ukuhlukunyezwa. Kulezo zimo ukuhlukunyezwa akube kuseyamaniswa naleso simo.

INYA

NG

A Y

AB

ES

IFA

ZA

NE

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

ASIpHUMELE OBALA SIqEDE UKUHLUKUNYEZWA!

Ukuhlukunyezwa ekhaya ngokwa-bakwa-EMS NguRobert McKenzie

Umkhulumeli wakwa-EMS, Emnyangweni wezempilo e-KZN

Abezimo eziphuthumayo bajwayele ukuba ngabokuqala ukusiza umuntu ohlukunyeziwe, ikakhulu uma ehlukunyezwe ngesihluku noma eshayiwe futhi eyisisulu. Ngeshwa, njengabezimo ezi-phuthumayo siyaye sibizwe ukuba sizosiza izisulu zoku- hlukunyezwa emakhaya.

ukuhlukunyeZwa ngOkOcanSi (noma ngabe ushade naye umhlukumezi)

ukuhlukunyeZwa ngOkOmZimba noma ukushaywa (isibonelo, ukushaywa ngesandla, ukuluma, ukukhahlela kanye nokwesabisa ngokushaya)

ukulinyaZelwa impahla kanye nanoma yini oyikhonzile

ukulandela umuntu (uma umuntu ekulandelela noma ekukhulumisa noma ingane yakho)

ukuhlukunyeZwa ngOkweZimali, uma umuntu engakhiphi imali okumele

akunikeze yona. Lokhu kungenziwa ngoku ukwenqaba ukukhOkha irenti noma

ingxenye yayo noma isikweletu sendawo enihlala kuyo

ukulahla impahla (impahla yasendlini) oyithandayo, ngaphandle kwemvume yakho

ukuhlukunyeZwa ngOkOmOya (ukwehlisa isithunzi okubandakanya ukuthukwa njalo, ukubukelwa phansi, ukuqalekiswa nokwesatshiswa)

nanOma yiZiphi izenzo zokuhlukumeza ezibeka engcupheni ukuphepha kwakho, impilo noma inhlalakahle yakho.

kuhlukunyezwa kakhulu abesi-fazane emakhaya. Kepha ukuhlukunyezwa kwasekhaya

akukhona kuphela okwenziwa owesilisa kowesifazane. Ucwaningo ngabesi-fazane ababika ukulimala ngenxa yokuhlukunyezwa luthola kunokux-humana phakathi kokuhlukunyezwa kwasekhaya kanye; nokungafundi, ut-shwala, ukungasebenzi, iholo elincane, kanye nokusebenzisa izidakamizwa.

Abanye abahlukunyezwayo ababiki ngokuhlukunyezwa kwabo, noma bap-huze ukufuna usizo okanye bangaziboni besheshe bedinga usizo.

Shayela lezi zinombolo zosizo ukuze uthole ukwelulekwa nosizo:

indawO yabeSifaZane abahlukunyeZiwe:thOkOZa wOmen’S hOStel, durban ........................................................................................................(031) 208 2263

y.w.c.a. yOung wOmen’S chriStian aSSOciatiOn, pietermaritZburg ....................(033) 386 3930

life line ................................................(031) 303 1344 child line............................................(0800) 05 5555

Bonke abahlukunyezwayo bayanxuswa ukuba bafune usizo ngoba ziningi izindawo ezinganika usizo olungxube okungaba umthetho, ezempilo kanye nezenhlalakahle.

AMAPHOYIsA UDOKOTELA NOMA ABEZIMO EZIPHUTHUMAYO

UKUYA KUBANGANI NOMA OsEBENZA NABO OBATHEMBAYO

IZINDAWO ZOsIZO

AkwAmukelekile ukuhlukunyezwA ekhAyA nomA ngAbe okwAluphi uhlobo! Kungumsebenzi wawo wonke umuntu ukwazi ngokuhlukunyezwa ekhaya kanye nezindlela zakho. Ukuhlukunyezwa akukona “okwakho wedwa”. Akwamukelekile ngakho abahlukunyezwayo akumele baquliswe ngokuhlukunyezwa noma ngabe okomzimba noma okomphefumulo. Thina ngabanye noma njengomphakathi kumele singakuvumeli ukuhlukunyezwa emakhaya bese sisiza labo abahlukunyezwayo. kunezinhlobo

ezahlukene zokuhlukunyezwa

ezingehlakalela abesilisa nabesi-

fazane. lokhu okulandelayo kun-

gathathwa njen-gokuhlukunyezwa

kwasekhaya:

abantu abahlukunyezwayo banga:

Bangesaba noma bafune ukuthembeka kubalingani babo

Bavumele noma yini abayitshelwa noma eyenziwa abalingani babo

Babikele njalo abalingani babo lapho bekhona kanye nalokho abakwenzayo

Bafonelwa njalo abalingani babo bebahlukumeza

Bakhuluma ngeconsi, umona nokungazethembi kwabalingani babo.

izimpawu zokuhlukunyezwa ngokomzimba zingafaka lokhu:

Ukulimala njalo, bese kuthiwa “bekuyingozi” Ulova njalo emsebenzini, esikoleni nasemicimbini

ngaphandle kwencazelo Agqoke izinto ezifihla izibazi zokushaywa (isb.

agqoke okunemikhono emide ehlobo noma izibuko zelanga endlini).

izimpawu zangokwengqondo zokuhlukunyezwa zingabandakanya:

Ukungazethembi kulabo abebezethemba Ushintsho olukhulu empilweni (isb. ukuswaba

komuntu obeqaqekile) Ukuba nengcindezi, uvalo nokufuna ukuzibulala

UmhlEngikazi ongUmbElEthisi eMtholampilo waseMkhuze umisiwe emsebenzini emva kwezinsolo zokuthi wehlulekile ukunikeza owesifazane ofike emtholampilo esesikwa, unakekelo oluseqophelweni eliphezulu.

Lokhu kumiswa kulandela inqwaba yokumiswa ezikhungweni eziningi esifundazweni lapho abasebenzi bezempilo bebehluleka ukwenza umse-benzi wabo wokuhlinzeka ngokwezinga elilindeleke kubona.

“UMnyango awunayo indawo yabasebenzi abehluleka ukuhlonipha amalungelo alabo abahlinzekwa ngezempilo. Ngeke singabaze ukubatha-thela izinyathelo ezinqala. UMnyango uzimisele ngokuthi kungehliswa amazinga futhi iziguli zinakekelwe ngokufanelekile bese kuphakanyiswa nemigomo ye-Batho Pele (Abantu Kuqala),” kusho iNhloko entsha esanda-kuqokwa yoMnyango Wezempilo KwaZulu-Natali, uDkt Sifiso Mtshali.

UMNYANGO ULWELA UKUGCINWA KWAMAZINGA KWEZEMPILO

UNgqongqoshe uDhlomo ehalalise-la umbuthano wezempilo we-TACUngqongqoshE wEzEmpilo uzibophezele ekwelekeleleni izincomo ze-Peoples’ Health Summit ebisingethwe ngenyanga eyedlule ng-abe-Treatment Actions Campaign eMgungund-lovu. Ekhuluma embuthanweni, uNgqongqoshe uDhlomo uthe izinqumo zihambisana nez-injogo zoMnyango njengoba zibandakanya:

Ukugxila kakhulu emingenelelweni yoku-guqula indlela yokuziphatha kuzo zonke izinh-langa ngemilayezo eqondile ngokuthandana nabantu abaningi, ukwenza ucansi ngezindle-la ezahlukene.

Ukuqhubeka kokutheleleka okusha kuyisimo esiphuthumayo. Kumele i-KZN igxile ezintweni ezithinta isikonhlalo ezikhinyabeza ukuguqula indlela yokuziphatha.

Ukuhlukunyezwa ngokobulili kungukulwa nam-alungelo abantu kunqinde nokufinyelela ezinsizeni. Ukuhlukunyezwa ekhaya kanye nokushayelwa ucansi kwenyusa izinga lokutheleleka ngegci-wane lengculazi, ukucwaswa nokubandlululwa. Okusemqoka kakhulu emizamweni yokugwema, ukwehlisa izigameko zokushayelwa ucansi kanye nokuhlukunyezwa kwezingane.

Izinkundla zabesilisa kumele zibe kuyo yonke imi-

Ungqongqoshe ucacise ngesi-mo sokwentuleka kwemithiUngqongqoshE UDhlomo uqinisekise bonke abasebenzi bezempilo kuso sonke isi-fundazwe ngokuthi ukwentuleka okukhona kweminye imithi kubhekwana nakho ngqo, kepha yinselelo yomhlaba wonke, hhayi iNin-gizimu Afrika yodwa. Emhlanganweni nabakh-iqizi, baveza lezi zinkinga ezilandelayo okub-hekenwe nazo emhlabeni wonke:

Ubunzima bokutholakala kwezithako ezibalulekile Ukubambezeleka obekungalindelekile kokupaki-

shwa kwemithi Ukwenyuka obekungalindelekile kwesidingo so-

muthi othile.

Ekhuluma eSishayamthetho uNgqongqoshe uDhlomo waqinisekisa ukuthi abantu abay-izi-977  000 abadla imishanguzo yegciwane lengculazi KwaZulu-Natali abazange bentule imishanguzo abayidlayo.

Kuyasithokozisa ukubika ukuthi kulesi siFundazwe abantu abangama-80% abada-la abadla imishanguzo sebeshintshelwe ephilisini i-Fixed Dose Combination (FDC) eyinsada. Sikhuthaza odokotela ukuba bashintshe iziguli eziningi zisebenzise i-FDC ngoba ishibhile, kulula ukuyidla futhi ikhuthaza ukudla ngendlela imithi ezigulini,” kwengeza uDkt Dhlomo.

Abasebenzi abayi- 157 babanjwa benza imisebenzi nohulumeniUphEnyo olwEnziwa uMnyango Wezempilo KwaZulu-Natali ngokusola ukwenziwa kwemisebenzi yomnyango yenziwa abasebenzi, kwaveza ukuthi bayi-157 abasebenzi bomnyango abana-mathenda neMinyango kaHulumeni KwaZulu-Natali ngonyakamali wezi-2012/2013 kanye nowezi-2013/2014 bengayitholanga imvume emnyan-gweni. Isamba sesisonke sezimali zabo sasiyizigidi ezingama-81.1, nesamba sez-inkokhelo zaziyi-1, 971.

Njengamanje bayi-150 abasebenzi asebenikwe izincwadi zezexwayiso. Abasebenzi abayisi-7 besula kuhulu-meni ngaphambi kokuba kuphothulwe uphenyo. Abangama-37 sebeqalile uku-khokha imali eMnyangweni. Inkokhelo ehanjiswa eMnyangweni eyephesenti lobunini benkampani ethintekayo.

phakathi futhi zikhuthaze ukuba yizibonelo kwa-bantu besilisa.

Abaholi bendabuko kumele babambe iqhaza emiphakathini futhi kumele bahole ukugwenywa kwegciwane lengculazi, ukwelashwa kanye non-akekelo olusekelwe emalungelweni abo bonke.

Ukubandakanyeka kwabesifazane ekusizeni abe-silisa ukuba bathathe izinqumo zokuziyela ngok-wabo beyosokwa ngoba yibona abangalalelwa kangcono abalingani babo uma bebakhuthaza ukuba baziyele ukuyosoka, ukunakekelwa komt-hungo kanye nokuthobela ngoba abesifazane bayazuza ngokusoka kwabalingani babo.

Ukuqinisekisa ukuthi abazosoka yilabo aba-

kuqeqeshelwe lokho bekwenza kunezibulalimagci-wane, kutholakale imvume, kugcinwe ubumfihlo, kwehle ubungcuphe, ukwelulelwa nokuphepha.

“siyakwamukela ukuphawula okuvela kwe-sisebenzisana nabo njenge-taC ikakhulu ekulweni negciwane lengculazi. Umyalezo wethu ucacile ngoba usibiza ukuba sizithibe futhi singasheshi ukuzibandakanya kwezo-cansi, sethembeke sonke othandweni, si-wasebenzise ngendlela futhi zikhathi zonke amakhondomu kanye nokuhlolelwa igci-wane lengculazi minyaka yonke”, kusho un-gqongqoshe uDhlomo.

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

sisize AmAdodAkAzi ethu!

UNCWABA

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Inyanga Yokunikela Ngesitho Somzimba

Abanikela ngezitho badingeka

kakhulu ukuphephisa impilo

yabantu abaningi abanezifo

ezibulalayo. Kepha Ezempilo

e-KZN ziqwashisa abantu

ukuba bangahuhwa ngemali

ukuba bathengise ngezitho zabo

zomzimba – akukho emthethweni.

Khuluma nomsebenzi wezempilo uma ufisa

ukwazi kabanzi ngokunikela ngesitho somzimba

– ngokusemthethweni.

Inyanga Yokuqwashisa Ngomdlavuza Wegazi Nokunikela NgomnkantshaI-Leukaemia ingumdlavuza wegazi (noma umnkantsha

oyithishu ethambile phakathi namathambo) odinga ukuba

uthole umuntu onethishu efana nse neyakho ozonikela

nge-stem cell ( ama-stem cells ayisizalo sazo zonke izitho

zomzimba kanye nethishu emzimbeni womuntu futhi

angasiza ekulungiseni ithishu elimele okungasiza ezifweni

ezinjengomdlavuza, isifo sikashukela kanye nezinye izifo

zegazi). Ama-75% abantu abanomdlavuza wegazi abantu

abaneminyaka engaphansi kwama-25 lapha eNingizimu Afrika.

Labo abangabokudabuka e-Afrika baba nenkinga yokuthola

ongabanikelela ofanele. Kungani ungewenze umehluko

empilweni yomunye umuntu ngokubhalisela ukuba ngonikelayo.

Kumahhala, kuphephile futhi kungaphephisa impilo!

Ukuthola olunye ulwazi, xhumana ne-The sunflower

Fund enombolweni yamahhala ethi 080012 10 82

UNCWAbA 1 - 7Isonto Likazwelonke Lokuncelisa IbeleNgaleli sonto, izinhlangano zezempilo

emhlabeni ziphindaphinda ikhwelo

komama abasha ukuba bancelise

izingane zabo ibele, noma ngabe

banegciwane lengculazi.

Kepha khumbula ukuthi

kubalulekile ukunika

ingane yakho ubisi lwebele

lodwa ezinyangeni zokuqala

eziyisithupha. Ubisi lwebele

luyisiqalo esiphuma phambili

ongasinikeza ingane yakho. Funda kabanzi

ngemihlomulo ngaphakathi kuleli phephabhuku.

UNCWAbA 4 - 10Isonto Le-Rheumatic Fever kanye Nele-Rheumatic Heart DiseaseI-Rheumatic Fever yisifo esibucayi esihlasela izingane

nabantu abasha. Sihlasela izindawo ezehlukene

emzimbeni, okubandakanya amathambo, inhliziyo,

ukuhamba kwemizwa kanye nengqondo. Ingaqala

emva kokuguliswa umphimbo obuhlungu. Ayelapheki

kepha ikhona imithi yokwehlisa izinhlungu. Ukuze uthole

izeluleko ezifanele, khuluma nomsebenzi wezempilo

noma uxhumane nabezeMpilo e-KZN ku 0800 00 5133.

12

Inyanga Kazwelon-ke Yabesifazane

Wathint’ abafazi wathint’ imbokodo –You strike a woman, you strike a rock!

Usuku Lomhlaba Lwabantu Abasha

Intsha yethu ineqhaza elibalulekile

okumele ilibambe njengabaholi

bakusasa. NjengoMnyango

Wezempilo, sifisa bahole bebe

bethatha izinqumo ezifanele zempilo

yabo! Ukugwema izifo, ukuziphatha

kahle kwezocansi kanye

nokukhuthaza abanye ukuba benze

okufanayo kuholela emphakathini

onempilo onakekelanayo.

Ake isihole intsha!

UNCWAbA 26 - 31Isonto Lemithi Yesintu Yase-AfrikaImithi yamanje ineqhaza elibambayo ekwelapheni izifo kepha

lokho akusho ukuthi kumele sikhohlwe yizindlela zakudala

kanye namasiko ekwelapheni abantu okwakusebenza. Leli son-

to elokuqwashisa ngokubaluleka kweqhaza elibanjwa ngabe-

laphi bendabuko. Kuselapho, Ezempilo e-KZN zeluleka

abantu ukuba basebenzise labo belaphi bendabuko

ababhaliswe ngokusemthethweni. Ukwelashwa abe-

laphimbumbulu akulimazi impilo yakho kuphela

kepha kukulahlekisela nangemali.

UNCWAbA 6 - 10Isonto Lokuqwashisa NgovendleUvendle yisifo esibucayi esithathelanayo esin-

gaholela ezinkingeni zokungakwazi ukuphefu-

mula, ukukhubazeka kanti ngisho nokufa uma

singelashwanga ngendlela. Labo abasengcu-

pheni bafaka phakathi abesifazane abakhule-

lwe, izingane kanye nabantu abanamasosha

omzimba antekenteke. INingizimu ayinaso

isifo sikavendle njengamanje, sibonga

imizamo kahulumeni yokuqeda lesi sifo

kepha omama kumele baqinisekise

ukuthi izingane zabo ziyagonyelwa isifo

sikavendle ukuze izwe lethu liqhubeke

nokungabi naso lesi sifo. Nikela ngomnk-

antsha

0800 22 66 22

086 111 2182

0800 12 10 82

031 327 2000

031 240 1000

031 360 3111

033 897 3000

UM

DLA

VUZ

A W

EG

AZ

I

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

UK

UVI

KE

LEK

A N

XAM

BIL

IUyini umdlavuza wegazi?

Minyaka yonke izingane ezithi azibe ngama-800 lapha eNingiz-imu Afrika zitholakala zinomdlavuza wegazi kanti ezinye ezinga-ma-500 zishona ungakahlonzwa nakuhlonzwa umdlavuza wegazi. Lo mdlavuza ungomunye wemidlavuza ehlasela kakhulu izingane, ngakho uma ungumzali kumele ufundisise ngawo ukuze wazi uku-thi kunini lapho okumele uhambise ingane yakho iyohlolisiswa.

UMA UtHOLAKALE KUSENESIKHAtHI, KUNGELASHWA AMA-70%-80% EZINGANE NGAKHO UNGACHItHI ISIKHAtHI!

Uqala kanjani umdlavuza ezinganeni?Umdlavuza uqala kumaseli okuyiwona akha imizimba yethu. Amaseli amasha akheka ngoba siwadinga bese amaseli amadala efa. Kwesinye isikhathi amaseli amadala awafi bese eba ngumdlavuza.

mayelana nomdlavuza wegaziLo mdlavuza owejwayelekile ezinganeni uqala emnkantsheni (ingxenye yom-zimba lapho kwakheka khona amaseli egazi). Amaseli egazi amhlophe asiza umzimba ekulweni nezifo, emdlavuzeni wegazi umnkantsha ukhiqiza amaseli egazi amhlophe angafanele, enza kube nzima ukuba igazi lenze umsebenzi walo. Lezi zimpawu ezilandelayo zingezinye zezimpawu zomdlavuza wegazi kepha khumbula ukuthi zingenziwa ezinye

uncwaba

yinyanga

yokuqwashisa

ngomdlavuza

wegazi

izimo enganeni, ngakho ingane mayi-hlolwe uchwepheshe wezempilo ukuze akwazise ukuthi ngabe yini imbangela yalezo zimpawu.

Okumele ukuqaphele Ukukhathala kanye nokuphaphatheka

kwesikhumba Ukugula kanye nemfiva Ukusheshe wophe nokuba namabala

egazi Ubuhlungu bamathambo Ukukhukhumala kwesisu Ukukhwehlela, ubunzima

bokuphefumula Ukuvuvuka kobuso nezingalo Ikhanda, ukuquleka noma ukuphalaza

Izindlela zokwelashwaIndlela yokwelashwa iyokuya ngengane yakho, impilo yayo kanye nokuthi ngabe

isifo sesisabalale kangakanani. Indlela ejwayelekile yokwelapha yileyo yokwelapha ngemisebe (lapho umuthi wokwelapha umdlavuza unikezwa ngedriphu) kanti kwezinye izimo kuba ukunikelelwa ngomn-kantsha. Kepha ingane edinga ukunikelelwa ngomnkantsha kumele ithole umaqon-dana ofanele ozonikela. Kunokwentuleka okukhulu lapha e-Afrika kwalabo abani-kelayo, iNingizimu Afrika idinga abanikeli abangama-100 000 ukuze kusizwe izingane ezinalolu hlobo lomdlavuza.

KHUMBULA! KUSOKWA MAHHALA EZIKHUNGWENI ZEZEMpILO ZIKAHULUMENI.

Vikeleka kabili ukuZe uphephe kweZOcanSi

UMnyango Wezempilo KwaZulu-Natali usuqinise umkhankaso wokuhlaba ikhwelo kubo bonke abantu abasha esifundazweni ukuba basebenzise izindlela ezingaphezu kweyodwa ekuzivikeleni egciwaneni lengculazi, engculazini uqobo kanye nokukhulelwa okungadingekile.

n gesikhathi kwethulwa amabhodi azocho-nywa kuso sonke isifundazwe, uNgqongqoshe Wezempilo, uDkt Sibongiseni Dhlomo wathi lo

mkhankaso kwakuhloswe ngawo ukukhuthaza uku-soka kwabesilisa kanye nokusetshenziswa kwezindlela zokuhlela umndeni kwabesifazane ezinjenge-Implanon kanye namakhondomu.

Ukusebenzisa ukuvikeleka okumbaxambili kuvikela abantu abasha bakulesi sifundazwe ukuze baphile isikhathi eside benempilo, bebe bethola nethuba lokuzuza iziqu bephilile futhi bengenakukhulelwa. Iningi lomama abasebancane lifika kwangqingetshe emva kokukhule-lwa, kanti baba semathubeni amakhulu okubulawa yizifo ezihlobene nokukhulelwa. Ababe besafika eqophelweni lempilo yabo,” kusho uNgqongqoshe uDhlomo.

Ukufundiswa ngaphambi kocansi ukuze ikusasa liqhakazeNgokwezibalo zakamuva, baningi abantu abasha abashiya ezikoleni zamabanga aphakeme ngenxa yokukhulelwa – bathi ababe yizi-80, 000 abantu abasha abathola izingane unyaka nonyaka ezweni – iningi labo liphuma KwaZulu-Natali. Okusha-qisayo ukuthi amantombazane ngokwezi-balo asheshe athole igciwane lengculazi ngaphambi kontanga yabo besilisa, ngenxa yokuthandana nobaba abadala.

 Ucwaningo lwakwa-CAPRISA, luveza ukuthi zonke izingane eziqala esikoleni bese ziqeda Ibanga lesi-7 zabafana nezaman-tombazane, zisuke zingenalo igciwane lengculazi. Lokhu kuqhubeke uma sezin-gena ezikoleni zamabanga aphakeme. Uma seziqeda Ibanga lesi-12 ama-7-10% aman-

“Njengomphakathi kumele sibhekane nalesi simo futhi singasivumeli lapho obaba abadala abahamba ngezimoto ezinkulu abanemali futhi bebe behubha amantombazane amancane. Akungabi nandawo emphakathini wethu.” – UNgqongqoshe UDhlomo

Zuza iziqu uphila!

tombazane asuke esenalo igciwane kepha abafana baqhubeke bengenalo. Lokhu kubangelwa ukuthi amantombazane athola ukugula kubantu abadala alala nabo. Uma sebefika emanyuvesi ama-10% amantom-bazana asuke esethelelekile. Ngesikhathi beqeda iziqu zeHonazi emva kweminyaka emine basuke sebengama-25% abafana namantombazane abasuke sebenegciwane okukhombisa ukuthi basuke sebethelelene.

“Ungabehluleli, basize” Abasebenzi bezempilo bakhuthazwe ukuba “bangababhokeli” abantu abasha abeza kubo bezocela izeluleko ngempilo yabo yezocansi.  “Uma oneminyaka eyi-17 eza emtholampilo, ungambhokeli. Akukhona okwakho ukwehlulela. Banike lokho aba-kucelayo. Bakhombisa ukuthi sebeyalwenza ucansi. Ngeshwa, abanye babo benza

ucansi olungaphephile. Ngakho-ke uma bedinga usizo, sicela nibasize. Akukhona okwethu ukwehlulela,” kuncenga uDkt Dhlomo.

UK

UN

CE

LIS

A IB

ELE

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Imiyalelo yakho yonke yokuncelisa ibele

Ubisi lwebele luwukuvikela okuphuma phambili ezifweni, okwenza uMnyango Wezempilo e-KZN ukhuthaza bonke omama abasha ukuba bancelise izingane zabo kusukela zizelwe – kuqukethe wonke umsoco odingwa yizinsana. UMnyango usuqashe abeluleki bezokuncelisa kuzo zonke izikhungo zezempilo ukuba basize omama abasaqala ukuncelisa ngakho konke abadinga ukukwazi ngokuncelisa ngempumelelo.

UNCWAbA 1-7 ISONTO LOKUQWASHISA NGOKUNCELISA IbELE

Q Ungayincelisa ingane yakho uma

unegciwane lengculazi?

YEBO! Kepha khumbula uku-qinisekisa ukuthi uyayithola imishanguzo yakho yegciwane lengculazi bese uncelisa in-gane yakho izinyanga zokuqala eziyisithupha. Lokho kusho ukuyincelisa ibele kuphela (ngaphandle uma umsebenzi wezempilo ekweluleka ukuba ungayincelisi ngenxa yezizathu azokuchazela zona)

Q Uma ungakwazi ukuncelisa ibele?

UMnyango Wezempilo KwaZulu-Natali usuna ‘Mabhange Obisi Lwabantu’ ezibhedlela ezithile esifundazweni. Lezi yizikhungo ezigcina ubisi lwebele olunikel-we omama abancelisayo. UMn-yango uyaluhlola bese ulihlanza ngaphambi kokuluncelisa izingane eziludingayo ukuze zithole isiqalo esihle empilweni! Lezi zingane zibandakanya ezisheshe zazalwa, ezinesisindo esincane, ezilahliwe noma ezi-yizintandane. Uma ungakwazi ukuncelisa ingane yakho, khu-luma nomsebenzi wezempilo ukuze akwedlulisele kwelinye lala mabhange obisi lwabantu.

Khumbula ukuthi ukuncelisa ibele kuyisiqalo esifanele enganeni yakho. Kumahhala kanti kunazo zonke izinto ezivikela ingane,

ngakho yenza okufanele enganeni kanye nakuwe!

1 Izingono ezibuhlungu neziklayekileUma uzwa ubuhlungu ngesikhathi uncelisa, lokho kusho ukuthi ingane ayilutholi ubisi olwanele. Uma ingane idonsa izingono ziyoba buhlungu noma ziklayeke okungaholela ezifweni.

UKUKUvImbA KANYE NOKUKwELApHA

– Bamba ingane ngendlela yokuthi iwufake wonke umlomo engonweni.

– Ungawadonsi amabele uma uwakhipha emlonyeni wengane. Ayincele ngokuthanda kwayo. Uma ufuna ukuyiyekisa ingakaqedi ukuncela, yikhiphe kahle.

– Yelapha izingono ezibuhlungu ngokuzigcoba ngobisi lwebele uma uqeda ukuncelisa. Ungasebenzisi insipho noma ukhilimu – umzimba ukhiqiza amafutha emvelo agcina izingono zihlanzekile.

– Gwema izimpahla ezikubambayo.– Ukuze izingono zingabi buhlungu,

zishayise ngomoya kanye nelanga uma kungenzeka.

– Ncelisa ngawo omabili amabele.– Uma zibuhlungu kakhulu, ncelisa

ingane ubisi lwebele ulukhamele esipunwini ngesandla zize zibe ngcono izingono – izingono ziba

Ukunakekela amabele akho ngesikhathi uncelisaomama abaningi bazitshela ukuthi abanalo ubisi olwanele lokuncelisa. ngisho nalabo abalambayo kepha bayakwazi ukwakha ubisi olwanele lokuncelisa izingane zabo. Ubuningi bobisi olwakhiwa amabele akho luya ngokuthi ingane yakho incela kangakanani. Uma incela kakhulu nobisi lukhiqizeka kakhulu.

ngcono emva kwezinsuku ezimbili (Buza umsebenzi wezempilo ukuthi ulukhama kanjani ubisi ebeleni).

2 Ubuhlungu nokuvuvu-kala kwamabele Amabele ayavuvukala aqine uma kusaphuma ubisi okokuqala. Uma uncelisa kancane nobisi luyehla ngakho-ke kubalulekile ukuncelisa ingane uma ifuna ukuncela.

UKUKUvImbA KANYE NOKUKwELApHA

– Qala ukuncelisa ngehora lokuqala ingane izelwe.

– Qiniseka ukuthi ingane uyibambe ngendlela efanele.

– Ncelisa ingane kuwo womabili amabele ngokuwashintshanisa.

– Emva kokuncelisa, beka izindwangu ezipholile futhi ezimanzi ukukusiza ekuvuvukaleni okuyophela emva kwezinsuku ezimbili.

3 Umthambo ovalekile Uma ibele linesigaxa esibuhlungu

uma uncelisa lokho kusho ukuthi umthambo uvalwe ubisi. Kubalulekile ukuba uqhubeke uncelise ukuze ibele lingabi nobuthi. Kusuke kusaphephile ukuncela kwengane.

UKwELApHA UmTHAmbO OvALEKILE

– Beka izimpahla ezimanzi ebeleni elibuhlungu ngaphambi kokuba uncelise.

– Qhubeka nokuncelisa ingane kulo lelo bele elibuhlungu uqinisekise ukuthi ingane idonsa ngendlela efanele.

– Hlikihla ngobunono isigaxa ngesikhathi ingane incela, lokhu kuzosiza ukuvula umthambo ovalekile.

– Ncelisa ngezindlela ezahlukene ukuze ubisi luphume ndawo zonke.

– Uma ungeke uncelise, khama ubisi ngesandla ukuze kuvuleke umthambo ovalekile.

– Gqoka izimpahla ezikukhululayo bese uphumula ngokwanele.

Imithambo eminingi evalekile ivuleka emahoreni angama-24. Uma unemfiva kuze kuphele izinsuku ezimbili, udinga ukwelashelwa ibele ngakho udinga ukuxhumana nomsebenzi wezempilo okunguyena oyokusiza kulokhu.

OKUMele UKUbheKe NgesiKhathi UNcelisa ibele

Silwa Nezifo, Silwa Nobubha, SiNika ithemba

Imivuzo yokusebenza lapho udingeka khonaNakuba ekuvuma uZonke ukuthi kunezinselelo eziningi ukuseben-zela ezindaweni ezisemakhaya kepha akazisoli ngalokho. Kuyena umvuzo omkhulu ukuphephisa impilo yabantu abathembele emsebenzini kanye nasemakhonweni abo. “Abantu basemakhaya baluthokozela kakhulu usizo abanikezwa lona. Kuyabamangaza ukubona umsebenzi owenziwa abezimo eziphuthumayo ngoba baye bazitshele ukuthi abashayeli bama-ambulensi umsebenzi wabo ukuthuthela ezibhedlela abantu abalimele neziguli. Uma sebebona esikwenza kwabathandiweyo babo ngaphambi kokuba-phuthumisa esibhedlela, kubanika ithemba kanye nokwazi kabanzi ngomsebenzi wethu. Lokho kube sekuvukuza nothando lokufun-dela umsebenzi esiwenzayo.

Abesifazane Kwa-EmsNgokwanda kwezibalo zabesifazane abenza lo msebenzi, uyaku-vuma uZonke ukuthi sekwenza kwaba lula nakwabesifazane ukuba semkhakheni ogcwele kakhulu abesilisa. “Bayemukelwa nabesi-fazane. Ziba khona izimo lapho kuba nzima njengomuntu wesifazane ukunikeza imiyalelo, kepha ekupheleni kosuku uyakwazi ukulawula isimo, konke kusuke kugxile esigulini ngoba wonke umuntu uyajab-ula uma isiguli sesiphephile. Ufunda ukulawula imizwa yakho ngoba kuke kube nezimo ezibucayi kakhulu,” kwengeza uZonke.

Iseluleko sokuba kulo mkhakhaUkuxhumana nabantu yikhona okubalulekile, kuqwashisa uZonke. “Kumele ube umuntu wabantu ufunde ukukhuluma nabantu, ikakhulu ezimweni ezibucayi. Uzithola manje ukhuluma nesiguli,

NG

EM

BO

BO

KA

KH

IYE

UZonke njengoba ebizwa kanjalo ngabangani bakhe nasebenza nabo, ukhulele endaweni yasemakhaya eMzimkhulu lapho aba nephupho lokuphephisa abantu. Namhlanje wenza lokho, futhi ngale Nyanga Yabesifazane usixoxela ngokuthi wakuzuza kanjani lokho nokuthi kusho ukuthini kuye.

UNtombizonke NgobeseUmsebenzi Wezezimo Eziphuthumayo Ezisezingeni Eliphezulu onemin-yaka engama-26, eport Shepstone

“Kumele ube ngumuntu wabantu”

ihhovisi lenu, udokotela, ngakho kumele uqonde ukuthi zisebenza kanjani ezinye izikhungo osebenzisana nazo njengezicimamlilo, amaphoyisa, ama-ambulensi azimele, izindlela zokwedluliselwa kanye nezibhedlela ukuze kuhleleke kahle unakekelo lwesiguli olusezingeni eliphezulu. Konke lokhu kuza noqeqesho olusez-ingeni eliphezulu olithola ezikhungweni zemfundo ephakeme,” kwengeza uZonke.

Ukubhekana nengcindeziUkuba nabantu oxoxa nabo kubalulekile ekubhekaneni nengcin-dezi. “Bakhona abantu abaqeqeshiwe ongakhuluma nabo, on-gabavulela isifuba. Impilo inzima kuwo wonke umuntu ngakho ngeke waphilela ukunconywa yiwo wonke umuntu, nawe kumele uzinakekele ngokwakho”.

hlala ubheke iMifunDaZe YokWenZa i-eMs ekhishWa uMnYango WeZeMpilo e-kZn.

Vakashela ihhoVisi leZabasebenZi kunoMa Yisiphi isikhungo seZeMpilo noMa ubheke iWebsaYithi YoMnYango engu www.kznhealth.co.za

“Emva kokuphothula umatikuletsheni ngemukelwa ukuba ngifundele ezezimo eziphuthumayo eThekwini lapho engaphothula khona izifundo zami ngonyaka wezi-2009. Ngaqala ngasebenzela abama-ambulensi azimele eVryheid ngase ngedlulela ePitoli. Ngabona ukuthi angiyena umuntu wamadolobha ngakho ngifisa ukwenza okukhulu emakhaya njengasendaweni engakhulela kuyo, ngonyaka wezi-2012 ngathola umsebenzi kwabezimo eziphuthumayo ePort Shepstone okuyidolobha eliseduze nasekhaya lapho engisiza khona imiphakathi exubile okungowasemakhaya nowasedolobheni.