u r 1 s p r u d e n c 1 a comentada -...

12
J u R 1 S P R U D E _N C 1 A COMENTADA SACRA ROMANA ROTA eoram R. P. D. SALVATORECANALS, PONENTE Nullitati. sententiarum, Novae propo.itionis cau.as et Nullitati. matrimonii Sententiad.finitiva dlel 7 iuniiI961 SPECIES FACTI Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932 natam, et amicales relationescum ea inivitusque dUin, die 4 octobris 1953, matrimonium cum eadem contraxit. Ast, post inita sponsalia, Primus certior factus est de tuberculosi quo correpta fuit soror sponsae -nomine Laura. Res gravis apparuit Primo qui semper terrorem habuit de morboTBC et timebat quoad futuram sponsam de contagionis periculo in nimis frequeÍltibus relationibus cum sorore. Saepe Primus proposuit Eddae ut inspectioni Prof. R. (medici.in phisiologia peculia- riter versati) se subiiceret, at nihil obtinuit nisi asseverationes s_ e aproprio sanam reperiri. Affirmat Primus se saepe sponsam etiam coram aliis monuisse: «se tu dovessi avere male ai polmoni, non potrei sposarti e non mi terrei sposato neanche dopo. (p. 6). Quadraginta et novem diebus a die celebrationis matrimonii transactis, Eddahaemophtisim passaest. Primus certior factus a Prof. R. qUQd Edda tuberculosi laborabat et quidem plus abhinc quam annum, thori separationem instituit,adiit parochum ut sciret quomodo causam nullitatis instauraret ac die 25 martii 1954libellum Tribunali ecclesiastico exhibuit petens declaratio- nemnullitatis matrimonii ex capite appositae conditionis. De 12dec. 1957 Tribunal sen ten tia m pronuntiavit contra actoris intentio- nem. Appellante actore, causa tractata _ est nova adiecta instructoria, apud Trib.apellationis, quod sententia diei 7 nov. 1959 praecedentem sententiam confirmavit. Recurrit actor apud N.S.O. proponens et appellationem et querelamnulli- tatis sententiarum in-letIl instantia latarum. At decreto Exc.íni Décani diei 30 martii 1960 instantia reiecta esto Attenta autem Ílova instantia a Patrono sub die-2 aprilis 1960 dubia quae sequuntur concordata sunt: 1) An constet de nuIlitate sententiarum in let in 11 instantia latarum; et quatenus negative, 2) Anconcedenda sit nova

Upload: others

Post on 27-Oct-2019

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

J u R 1 S P R U D E _N C 1 A COMENTADA

SACRA ROMANA ROTA eoram R. P. D. SALVATORECANALS, PONENTE

Nullitati. sententiarum, Novae propo.itionis cau.as et Nullitati. matrimonii Sententiad.finitiva dlel 7 iuniiI961

SPECIES FACTI

Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932 natam, et amicales relationescum ea inivitusque dUin, die 4 octobris 1953, matrimonium cum eadem contraxit.

Ast, post inita sponsalia, Primus certior factus est de tuberculosi quo correpta fuit soror sponsae -nomine Laura. Res gravis apparuit Primo qui semper terrorem habuit de morboTBC et timebat quoad futuram sponsam de contagionis periculo in nimis frequeÍltibus relationibus cum sorore. Saepe Primus proposuit Eddae ut inspectioni Prof. R. (medici.in phisiologia peculia­riter versati) se subiiceret, at nihil obtinuit nisi asseverationes s_e aproprio me~iico sanam reperiri. Affirmat Primus se saepe sponsam etiam coram aliis monuisse: «se tu dovessi avere male ai polmoni, non potrei sposarti e non mi terrei sposato neanche dopo. (p. 6).

Quadraginta et novem diebus a die celebrationis matrimonii transactis, Eddahaemophtisim passaest. Primus certior factus a Prof. R. qUQd Edda tuberculosi laborabat et quidem plus abhinc quam annum, thori separationem instituit,adiit parochum ut sciret quomodo causam nullitatis instauraret ac die 25 martii 1954libellum Tribunali ecclesiastico exhibuit petens declaratio­nemnullitatis matrimonii ex capite appositae conditionis.

De 12dec. 1957 Tribunal sen ten tia m pronuntiavit contra actoris intentio­nem. Appellante actore, causa tractata _ est nova adiecta instructoria, apud Trib.apellationis, quod sententia diei 7 nov. 1959 praecedentem sententiam confirmavit.

Recurrit actor apud N.S.O. proponens et appellationem et querelamnulli­tatis sententiarum in-letIl instantia latarum. At decreto Exc.íni Décani diei 30 martii 1960 instan tia reiecta esto

Attenta autem Ílova instantia a Patrono sub die-2 aprilis 1960 dubia quae sequuntur concordata sunt: 1) An constet de nuIlitate sententiarum in let in 11 instantia latarum; et quatenus negative, 2) Anconcedenda sit nova

Page 2: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

causae propositio, in casu; et quateilUs affirlnative ' sive ad primum sive ad secundum, 3) An constet de matrimonii nullitate, in casu: quibus nunc nobis respondendum esto

Ad I DUBIUM: «AN CONSTET DE NULLITATE SENTENTIARUM IN la ET Ha INSTANTIA LATARUM».

Verum quidem est, ex praescriptis cc. 1893 et 1895, querelam nuIlitatis proponi debere «coram judice qui sententiam tulit», at, in casu, querela nulli­tatis simul proponitur curo ' petitione de nova causae propositione; ideo prin­cipium oeconomiae judiciorurrr necnon praxis S.R. Rotae (conferatur una coram Filipiak; diei8 jlinii 1956- Sent. 132"1956) favere videntur competen­tiae Huius Tribunalis in casu; Etenim, certeS. Rota competens est, in causa, quoad petitionem novae causae propositionis, igitur videtur esse etiam com­petens, ratione connexionis, ad cognoscendam querelam nullitatis. Ceterum non est cur immbremur in hac quaestione cum ipse actoris Patronus petierit, ut argumenta ab , ipso alla~a pro sententiarum nullitate- accipiantur uti' nova argumenta ad obti~enda,mnovam causae prop9sitionem." ,

Actoris Patronus quorumdam actoium lae iristantiae nullitatemdenun­tiat, ve! quia omissum fuit iusiurandum testium ' (c. 1767); velnon habita ledioQe de eis quae testis deposuit ,cum relati~a facJ.!.ltateaddendi, variandi, cQHigehdi, supprimendi (c. 1780); vel quiadefuit citatio et praesentia Vinculi Defensoris (c. 1587) ; vel quia subscriptio notarji desideratur (c. 1585). "

Raec acta, sine ulla dubitatione, ' dicidebent nulla ob singulas ' c()mIlÍina~ tiones nullitatis 'a Codice in allatis normis statutas. -

.' .'.

'AtactorisPatron~spetiit ihsu~r nullit~tem sententiarum 'Iae et lIae instantiae, 'ob actorum riullitatem. '

Attamen, admissa, nuIlitate actorum de quibus supra, non sequitur ~dmit­tendam ' esse querelam nullitatis senttmtiarúm. , Etenim, iuxta doctrinam a rotali jurisprudentia firmatam (e. gr~ Dec.LXV, 1936, p. 631)~ praeter causas in' cc. 1892, 1894 relatas non dantur anae causae" querelae millitatis, unde causae ibi recensitae taxativae SUlÍt et exclusivae , (cfr. Vidai, lus canonicum VI, rÍ'. ' 623; Legá, Comment. in judiCia ecClesiastica, 11, p. 10~5; n. 2). Utique relata doctrina non negat esse alias causas riúllitatis sententiae, sed negat posse~ aliis causis proponi querelam nullitatis. ,

Concludendum igitur putamus peti nonposse, in casu,querelam millitatís, ac ideoad lum dubium, resporidemus: NEGATIVE, seu:' non constare de nuIlitate sententiarum in la et Ha instan tia latarum .

. , AdUUIlÍ DUBIUM: '!lANSITCONCEDENDANOVA CAUSAEPRO­POSITIO».

Cum querela nullitatis .in casu admittenda non-sit, cumincausiscirca valorem matrimonii remedium extraordinarium restitutionis in integrum non detur ex eoquod numquam ipsae transeunt ,in rem judicatam, cumque 'reme-

Page 3: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA"

dium aliquod exstare debet pro causis matrimonialibus procedentibus ab actis nullis, etsi in Ha instantia; causa altera .instructoria munita sit, videtur nova propositio aptari casui nostro ad. normam can. 1903. Ceterum ipsePatronus, ' actu diei 2 aprilis 1960, petiit ClUt recursus accipiatur ... pro nova causae pro-positione» (Siirnm. p. 126). '" "

Adde quod conventa, post sententia.m alterius gradus,suam thesimre­tractavit; adsunt etiam novae depositiones; insuper compertum est nunc, quali festinatione, qualilevitate facta sit ínstructió in primo gradu; sententia denique primi gradus praesumit, absque ulla tatione, conditionem revocatam esse~ , ,

Haec omnia, praesertlm sisimul smpantur, indubitanter argumentum no­vum, et grave et promptum constituunt, ut actori nova concedatur pro-positio causae. '

Ideo, ad Hum dubium respondemus; AFFIRMATIVE, seu: Novam cau­sae propositionem concedendam esse, in casu.

Igitur , gressus fieridebet ad HLumdubiutn :

Ad Hlum DUBIUM: ClAN CONSTET DE NUtlITATE MATRIMONH, ' IN CASU». ', '

IN JURE

Peculiares difficultates causa in facto exhibet, non autem in iure~ Ideo considerata norma de quainc. 1092, n. 4, vident1:It attente perpendenda quae a D'Annibale scripta sunt: ClDuo tantum sunt ,cas,us in quibus error accidentalis,dirimitmatrimonium, nempequum recidit in personam; aut in conditionem , personae .. , At Yero, si tibi: incorde tuopropositum sit nolle te Sejo nubere, ve! Caiam ducere nisi his autillis ' qualitatibus praeditus, seu praedita sit, matrimonium (licet propositum huiusmodi alterum penitus lateat) cótisensu~eficiente, ne intelligi quidem poterit». Et pergit: «Quid si non id intehdas -quía hoc non cogitas- sed animo ita comparatuS sis út nolis his qualitatibus deficientibus matriínonium contrahere, v.g. nullam nisivir­ginemducere? Et si aliquando tecum ipso id constitueras, priorhaec voluntas ptaevalet, atqUe ideó mattiínonium non valet»(J. D'Annibale, Summula TheO­logiae Moralis, 1892, pp. 349-350).

IN FACTO

l.~In primis' actorem, fide dignum (p. 126), audiam~s,qui in la. instantia affirmavit:ClPrirna 'deIniat!llIwuIO 'ho detto per mOl te , volte aBa fidanzata: '. se tu dovessiaver maleai 'polmani, non potrei sposarti e non mi terrei sposato neanche dopo. Essa mi rispondeva: se la malattia yerra dopo due o tre áimi, ' cio puo arrivare a tutti. 11 discorso si arenava COSI. Se invece la malattia si fossemanifestata ,poco dopo il matrimonio cio avrebbe significato che il male c'era anche prima e quindi valeva la mia condizione» (p. 6 princ.); et addidit:

Page 4: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

•... Non posso determinare il quandoio feci tali ragionamenti, lOa li feci in­finite volte a lei. .. lo dissi ai miei paren ti ed ai suoicome pure ad amici che sapevano delIa mia condizione posta. (p. b).

Pars conventa, in la instan tia, asseverationibus actoris adversata est (pp. 8 et ss.). De eadem et de suis tes ti bus postea. Videamus nunc quid testes deposuerint in la instan tia :

Antonius, qui . bonus testis videtur (inform. ex off. p. 1) asserit: «Ho sentito dire piu volte da lui (attore): Se la Edda fosse ammalata di TBC non la sposeret Erano presenti anche mia moglie e le mie figlie. Diceva pure che se dopo il matrimonio la Edda si fosse ammalata l'avrebbe abbandonata per non avere da lei dei figli ammalati. (p. 15, V).

Ladislaus, fide dignus (p. 142 et «attendibile al massimo. -informo p. 3-), affirmavit: «Circa una dozzina di giorni pri,ma del matrimonio, il Primo mi racconto di ave~ .~Vtito di nuovo una discussione con la sposa e di averle detto che se egli sapesse che essa e ammalata di tubercolosi. .. che il matrimonio non si sarebbe fatto. Aggiunse che anche se dopo il matrimonio egli fosse venuto a conoscenza che la sposa aveva contratto il morbo, da prima del ma­trimonio, egli non la avrebbe potuta considerare come moglie. (19, VI).

Aloysius, «onesto e degno di fede. (p. 142), testatus est: «Egli (attore) mi confidava prima del matrimonio che desiderava di farsi una famiglia, sopratutto di . avere figli e dIce va che non avrebbe presa come moglie una donna che non fosse in grado di avere figli. Unavolta ho sentito il Primo a rimproverare la fidanzata perche l'aveva vista baciare la sorelIa che si sapeva tubercolosa, dicendole: ricordati che le condizioni sonó sempre le stesse tra di noi due, ed aggiungeva: sé domani tu risultassi affetta da tbc non ti sposerei e anche se me ne accorgessi dopo, non mi riterrei tuo marito, perche cadrebbe loscopo del nostro matrimonio. Discorsi di questo genere ho sentito parecchie volte, vivendo insieme. (23-24, VI).

Alma «mulier pia, bonae indolis et famae. (Inf. p. 2), quae (et hoc bene animadvertendum est) inducta fuit ab ipsa conventa, respondit: «Prima che si sposassero sentii diÍ'e dal Primo stesso che non la avrebbe sposata se avesse saputo ... lo chedo che il Primo avrebbe ritenuto invalido il suo matrimonio perehe .'li sarebbe ritenuto ingannato. Questo lo (¡educo dal suo modo di par­lare. (41, V-VI).

Helda, credibilis (Inf., p. 3), asserit: « ... il Primo era seccatissimo perche la Edda non voleva sottoporsi ad una visita prematrimoniale. So che il Primo affermavaspesso che nonavrebbe considerato valido il suo matrimonio se la Edda gli avessenascosto quaIcosa nei riguardi di malattia ai polmoni...A queste affermazioni del Primo, oltre a mio marito eranopresenti iI sigo La­dislao ... e Luígi.. .• (49, V).

Renata, credibilis (Inf. p. 3), dixit: «Durante il fidanzamento il Primo si era arrabbiatocon la Edda... Ricordo di aver sen tito io stessa... Stando a quello che aveva detto (il Primo) pareva che lui nonavrebbe (:onsiderato

Page 5: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA. COMENTADA

valido il SUD matrimonio, nel caso che poi si fosse accorto di essere stato ingannato su questo punto» (48, V-VI).

Quid dicendum de istis testibus primae instantiae? Fortasse quaedam observanda de testibus Alma et Renata quatenus minus clara videntur earum asSerta; quoad ce teros testes tamen, nisi eorum depositiones ab aliquo argu­mento interno superentur, erui videtur eosdem asserere pro actore volun­tatem non ad tempus celebrationis matrimonii, sed ad vitam post celebratum matrimonium; etenim, testes asseruerunt Primum manifestasse suam volun­tatem relate ad matrimonium in facto esse, quatenus ipsum statuisse se non velle habere Eddam uti uxorem si morbum a T.B.C. post celebrationem de­texisset.

Haec obiter dicimus et sal vis considerationibus póstea faciendis.

2. - Sententia Tribunalis primae instantiae, relatis testibus innitens, sta­tuit: «Testes ab actore inducti, decem et ócto numero,fere omnes de con­ditione loquuntur; testes a con venta inducti, numero duodecim, dicunt nesci­re ontnino an actor conditionem apposuerit. Dum primi testimonium afferunt positivum, scilicet se scivisse sponsum conditionem apposuisse suo matrimo­nio, alteri dicunt nescisse factum... Quapropter admittimus Primum veram et prqpriam conditionem apposuisse suo matrimonio cum Edda, ut ex eius depositione apparet et plurium testium, cui non contradicit pars conventa» (Summ. pp~ 60-61).

Actis tantum lae instantiae consideratis, videtur acceptandam non esse hanc conclusionem, sive quia nunc scimus quomodo res se habuerint, sive quia consideranda remanent cetera causae acta. Igitur si, attentis omnibus actis, asseverationes in la instan tia habitae firmari possint, deduci poterit allata ab actore probata haberi, sin minus, non probata.

Equidem inter testes, qui post Jam instantiam deposuerunt, duo sunt praecipui quia non antea excussi, seu Daniel, et Georgius. Sunt etiam alii testes non antea interrogati, seu Titus et Anita (pp. 136-141) et alii, sed ex eorum depositionibus parum concluditur.

Audiamus Danielem qui fuit etiam testis sacramentalis, cuius testimonium credibilitatis deest et tantum ipse de se dixit «praticante come tutta la fa­miglia» (85, 1). Ipse deponit: « .. . non molto tempo prima delle nozze ... Primo si mostro molto preoccupato e tormentato ... Nonostante le assicurazioni che essa (Edda) gli · aveva dato. Ricordo che egli venne da me e si sfogo a lungo e fu allora che mi disse che se per terribile disgrazia avesse riscontrato di ayer sposata una donna malata di tubercolosi, sposato o no, avrebbe troncato tutto perche egli non intendeva rimanere legato.. . non avrebbe tollerato nessun inganno e non avrebbe dato valore al matrimonio» (87 princ.); et addit: «E anche yero pero che il mio amico sie sempre mostrato preoccupato fino alla vigilia del matrimonio, nonostante le assicurazioni della fidanzatu (87, I1I).

Georgius (dicit se «cattolico praticante», at deficit eius attestatio credi-

241

Page 6: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

bilitatis) affirmat: all Primo appariva preoccupato... non aveva mai voluto (conventa) presentarsi (alle visita del medico) quantunque dicesse di accettare gli appuntamenti (del dottore) che io fissavo con lui (attore). Il Primo si es­primeva sempre che se avesse saputo che la sua fidalizata fosse ammalata non l'avrebbe mai sposata, anzi diceva che se l'avesse saputo successivamente al matrimonio, egli avrebbe ritenuto il matrimonio stesso non valido» (129, VI). Et insuper : «Per ragioni di servizio io non fui presente al matrimonio, ma alla vigilia dello stesso, presentandogli gli auguri, ebbi un colloquio conlui, nel quale egli mi ripete cio che sempre diceva: Se sapessi che.... non la sposerei; e se questo lo venissi a sapere dopo il matrimonio sono deciso a tentare tutte le strade per dichiarare inesistente il matrimonioD (130, VIII).

Aliquid dicunt isti duo testes, at ex eorum assertis non probaturmodo certo petitio actoris, sive quia remanent cetera acta consideranda, sive quia testes non gaudent attestatione credibilitatis. .

Admittendum tamen videtur locutiones quas isti testés et alií abactor~ audierunt, e. g. dinirei tutto», «troncherei ogni rapporto» etc., significare Primum voluisse intendere invaliditatem matrimonii, non tantum separationem de facto vel legalem. Id maxime eruitur a complexu actorum et ex conside­ratione quod Primus italicus cogitare non poterat de divortio; de facto cum actor certus fuit de morbo T.B.C. in con venta, statim egit ad petendam nullitatem matrimonii.

3. - Nunc autem, reliqua ex actis, cum depositionibus Iae Instantiae col­lata, videamus:

Quoad depositiones testis Antonii, actor in na instan tia hanc dedit expli­cationem: «non posso ricordare le frasi pronunziate, ma la sostanza e questa che io non avrei mai sposato una tubercolosa e non avrei mai ritenuto valido il matrimonio se fossi stato ingannato, accorgendomi poi che mia moglie fosse affetta da T.B.C.ll (75 in fine).

Quoad depositiones testis Ladislai actor asserit se pluries cum eo collo­cutum fuisse ante celebrationem matrimonii (p. 76, XVI).

Quoad testem Aloysium actor observat quod altercationes et monita ad sponsam «1i ha. intesi certamen te mio nipote Luigill (66 in fine); et addit: «Luigi e mio nipote ... egli viveva con me ... dormivamo persino nello stesso magazzino... per questo si spiega che egli fosse a parte di tutta la mia vita... egli doveva sentire inevitabilmente i frequenti discorsi che facevamo io e Eddall (77, XV).

Ipse testis in altero interrogatorio respondit: «Ricordo che queste insi­stenze furono innumerevoli (che Edda evitasse i contatti con la sorella) ... confermo quanto ho gia affermato in la istanza che egli (Primo) avvertl chiaramente la Edda che se avesse riscontrato che ella si fosse ammalata di T.B.C. non l'avrebbe sposata ed anche se l'avesse gia (atto non si sarebbe piii considerato suo marito e legato a lei ... Ripeto che queste espressioni' io

242

Page 7: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCtA COMENTADA

le intesi piu e piu volte dalle labbra di mio zio prima del matrimonio · e posso garantirlo in piena coscienzal) (80 in fine).

Testis Joseph (fide dignus, Inform., p. 3), etsi in la instantia factum in­explicabile deposuerit (13, V), quod forte potest considerari relate ad ea quae parochus declaravit (102 in fine) quaeque viderentur concordare cum assertis ab actore (78, XVIII), in altero interrogatorio dixit: « ... posso testi­moniare che mio cognato anche alla vigilia del matrimonio era preoccupato: egli venne in macchina fino nei pressi dell'ex via Borromea dove abitavo. lo salii sulla macchina e per ore ed ore Primo si sfogo ... :primo aggiunse ... non l'avrebbe sposata ... anche dopo sposato egli avrebbe troncato definitivamente. (92-93).

Tale factum ab actore etiam declaratum est (68 in fine), at id quod ad rem contulit est depositio eiusdem uxoris testis, d.nae Olympiae«assoluta­mente degna di fedel) (Inform., p. 3), quae testata est: «Mio fratello fino all'ultimo momento mostro la sua preoccupazione. A me ha detto queste precise parole: lo la sposo perche non credo d' essere ingannato, ma se anche un'ora dopo il matrimonio io venissea sapere che essa e ammalata di T.B.C., dopo ayer tanto insistito per sapere la verita, io non la considererei piu mia moglie, perche per me il matrimonio non ha valore e troncherei senz'altró tutto. Questo Primo me lo disse piu e piu vol te .... (96). Et rursus: «Primo fu preoccupato allá. vigilia delle nozze. Di fatto quella sera vedendo rientrare in casa mio marito alle due di notte ... egli mi disse che era stato molte ore seduto in macchina con mio fratello Primo, il quale proprio alla vigilia del matrimonio... Mío marito mi riferl che Primo... aveva ripetuto quanto gUl detto a me ... che non avrebbe esitato a troncare definitivamente il matrimo­nio non dandogli alcun valore se fosse venuto a sapere .... (96-97).

Huiusmodi yerO testi obiicitur quod in la instan tia (p. 12, VI) deposuit et ab ipsa quaeritur cur facta illa tacuerit antea at testis respondit: «Ioho parlato tanto l'altra volta e ho detto le stesse cose di adesso, pero adesso che posso osservare il verbale mi accorgo che sono state scritte poche cose ... Evidentemente non mi e stato spiegato bene come adesso cosa il Tribunale volesse sapere. Oggi mi pare di ayer rispoto molto chiaramente e con molta calma, riuscendo completamente a spiegarmil) (98 in medio). Cum testis omni exceptione maior sit, cumque in la instantia quomQdo instructio processerit scimus, testatio efficax dicenda nobis videtur. .

Igitur ista omnia etiam fundamentum praebent ad retinendum Primum numquam dubium de tabe T.B.C. in Edda deposuisse ante celebrationem ma­trimonii. Etenim, etsi actor dixerit: «Fino ad otto giorni prima del matri­monio avevo sospetto, dopo in vece la visita che si fece (cioe la visita del medico dell'Edda), credetti alle assicurazioni e mi sentivo certo., tamen, positis supra allatis atque probatis, non iam ad certitudinem pervenisse Pri­mum dicendumest, sed tantum credidisse assertis ab Edda absque praece­dentis et praevalentis voluntatis immutatione.

Cum res ita se habeant, censemus adsertam conditionem, a testibus pro-

243

Page 8: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

batam esse. Nec praeterire silentio licet actorem constan ter conditionem positam asseruisse (cfr. etiam p. 71. IX et 81, XXV), etsi, uti vidimus, quaedamdixerit minus clara, quaeque vera decernenda sunt attentis universis actis ac considerato etiam modo quo causa in la instantia instructa fuit.

His .statutis, conditio de qua in casu dicenda est «de praesenti» ad normam canonis 1092, n. 4.

Pro nihilo vera habenda sunt dicta a conventa; tam in la instantiá (8, 11, 9, IV, 9, V) · quam postea (127, 132, 11, 134, X etc., ac de. eiusdem petitione -p. 51 et 81- quaeque asseritur etiam a teste Aritonio -cfr. attestatio judicis iristructoris «nota sub secreto diei 9 aprilis 1959D)- cum, ita ostendant con­ventam nullam mereri fidem.

Idem retinendum videtur de matre, patr~ ac testibus conventae qui omnes (excepta Alma - 41, V-VI) asseruerunt nihil de conditione scivisse, at simul quaedam falsa .deposuerunt (e. g. mater ad p. 43, IV etfere omnes in res­ponsione ad n. IV).

Testes qui conditionem positam adfirmarunt circumstantias enuntiarunt. ex quibus evidentereruitur Primum, momento celebrationis matrimonii, ,vo­luntatem saltemvirtualem habuisse sub conditione contrahendi (ut qui dicunt «poco primaD; «giorni primaD; llalla vigiliaD; «spesso Primo dicevaD etc.); ideo talis vol untas virtualis, ut inter omnes constat, plene sufficit ad effectus ¡uridicos conditionis.

QUápropter retinendum est, attentis omnibus actis, Primum hanc certam voluntatem habuisse: nempe, si Edda tabe T.B.C. non laboraret, volo matri­monium; si Edda affecta esset tali morboet illum detexerim post matrimo­nium, nolo matrimonium. Profecto actor in primo interrogatorio realiter hanc voluntatem declaravit et eloquens estdictinctio facta in sua responsione (p. 6 princ.). Non agiturergode quodam desiderio (quod omnes habent) ducendi puellam immunem atabe T.B.e. (quae voluntas concluditur errore qualitatis-can. 1083-), quia actor veram posuit distinctionem seu duas hypotheses consideravit ac voluit (si factum detexero .. o si non detexero); scimus autem ex psychologia quod agens qui errat unam tantum hypothesim prae oculis habet et ideo unam voluntatem ac insl!per nec conscientiam tenet errandi: qui autem aliquid vult conditionate duas considerat hypotheseset pro utraque definit suam voluntatem, nempe vult súbordinateo Id revera accidit in casuo

4. - Superest ut causam consideremus quae magni est facienda ut funda­mentum conditioniso

Censemus causam inveniri in his quae sequuntur factis:

a) in Primi forma mentis seu phobia qua actor anxiose detinebatur circa tabem ToB.e.;

b) in facto circa morbum a TB.C. quam Primus detexit insorore Eddae post sponsalia;

244

Page 9: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

e) in suspicione satis firma quam Primus concepit de contagione morbi sororis cum Edda.

De phobia actoris postea videbimus; de duo bus aliis causae elementis satis iam dictum est in allatis depositionibus; Igitur (etiam consideratis his quae ad primum punctum postea videbimus) concludendum putamus Primum veram habuisse causam ad conditionem statuendam.

Obiici fortasse potest quod vir qui cógnoscit omnia illa quae nos diximus causam conditionis constituere, potius debuisset matrimonio cum Edda vale­dicere, ac proinde non causam habuisse pro conditione ponenda, sed rationes vere solidas ad non contrahendum. Pro nihilo est tamen huiusmodi obiectio, quia Primus contraxit, et cum probata sit illa causa ergo erit causa positae conditionis .

. Nunc autem de formidine (phobia) actoris in tuberculosim ac insuper de eius aperto desiderio prolem habendi.

Doctor R. (etsi non a tribunali auditus, tamen de eo optimae informationes prostant ex actis: p. l42 et Inform., p. 3) de terrore Primi in tabe T.B.e. enarravit: dI Primo posso affermarlo e affetto da una vera e propria tisio­fobia, cioe da un esagerato terrore della tubercolosill (63, III); insuper ipse inspectiones in eadem declaratione adnotavit quibus Prirrium subiecit (62 in fine; cfr. in super p. 5, III; 13, V; 37, IV) ;et fere in omnibus paginis Summarii attestationes de formidinePrimi in morbum a T.B.e. apparent, ita ut ipsae quasi viderentur ingerere damnum intentioni actoris, quia ex ipsis probaretur specifice voluntas interpretativa. .

Quoad desiderium pro lis ab actore, praeter parochum qui testatus est: «Primo ... venuto in parrochia per fare le pratiche prematrimoniali e assistere alle relative istruzioni... esplicitamente mi disse che aveva un grande desi­derio di formarsi una famiglia e di avere dei fig1ioli» (102 in medio), cfr. insuper ad pp. 96, 13, V; 23, V, etc.; acde re non praestat referre testes

• cum abundan ter fere omnes deposuerint de isto peculiari desiderio actoris.

Ab istis duabus considerationibus(phobia-desiderium prolis) nolumus certe peculiares probationes deducere, sed tantum statuendum putamus ex eisdem haberi elementa, etsi remota tamen certa pro causa positae conditionis.,

• 5. - Actor revocavit conditionem? Cum in casu certum sit causam per­

mansisse, ut diximus, usque ad celebrationem matrimonii, inutile videtur disserere de illa famosa quaestione, an nempe actor qui certitudinem acqui­siverit de quadam desiderata qualitate, eo ipso purecontraxisset an non.

. In casu enimnon tantum constat actorem non revocasse conditionem, sed

.. insuper probatum et ipsum renovassesuam intentionem pridie quam con-traxit matrimonium (cfr. testes qui deposuerunt facta die vigiliae, parum antea etc.).

Iudicium yero non revocatae conditionis coniicitur etiam ex eo quod actor, iude ab illo momento quo detexit Eddam ei mentitam esse, noluit amplius

: 245

Page 10: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

ipsam in uxorem habere, Parochum adiit ut sciret quomodo potuerit causam nullitatis instaurare, et petiit separationem (14. 5. 1954), sed postquam li­bellum Tribunali exhibuerit (25. 3. 1954) ad petendam nullitatem matrimonii (cfr. 141, 57, 7, 81, XXV, 87 in fine, 90 in fine, 94 in medio, 97 etc.).

Ideo negari nequit quod actor, momento quo certitudinem acquisivit de morbo TBC in Edda et de mendacio ab ipsa prolato, conscientiam habuerit de conditione posita cum ipse non ad errorem appellavit sed ad suam vo­luntatem conditionatam.

Quod autem Edda affecta fuisset morbo T.B.C. ante matrimonium est factum probatum ab actis: prostat enim in actis declaratio doctoris R. (de cuius credibilitate d,iximus) qui sub diebus 19-23 februarii 1954 inspectioni Eddam subiecit et insuper «prendere visione di una recente radiografia della Sigo Edda fatta del dott. S.» (medicus familiae Eddae) (p. 54 in medio), et ecce conclusio: «certamente la lesione e antecedente al matrimonio e risale -a mio avviso- ad almeno un anno e piih (55 in fine).

Obiici po test doctorem R. privatum judicium protulisse, at eius probj.. tatem et competentiam cognoscimus, nec negari potest praefatum doctorem simul cum docto S. -qui est medicus familiae Eddae- egisse; immo et docto S., vere diligens ad intentiones conventae defendendas, tamen, non potuit occultare in sua depositione: «penso che per la Edda si sia trattato di una ricadutaJl (21, VIII). Ergo «ricadutaJl vere indicat reincidentiam in morbum antea detectum ab ipso medico a curis.

Ceterum, a die celebrationis matrimonii (4-X-1953) ad diem qua «rica­dutaJl detecta est (23-XI-53) (cfr. pp. 6, 2, 72) tantum 49 dies enumerantur, et, bene attendatur, etiam ex depositione docto S. agitur de cricaduta». Ergo rationabiliter dubitare non possumus Eddam fuisse affectam illo morbo ante celebrationem matrimonii.

Quibus omnibus in jure et in facto perpensis, Nos infrascripti Auditores de Turno, pro tribunali sedentes et solum Deum prae oculis habentes, Christi Nomine invocato, decernimus, declaramus et definitive sententiamus, respon­dentes ad III.um dubium: Affirmative, seu: constare de nullitate matrimonii, in casu.

e o M E N T A R 1 o

El canon 1081 del Código de Derecho Canónico, en su párrafo 1, dejó claramente determinado que el matrimonio lo produce el consentimiento entre personas hábiles según derecho, legítimamente manifestado; consentimiento que por ninguna potestad humana puede suplirse. Lógicamente, por tanto, toda limitación del consentimiento en su mismo ser destruye la misma causa eficiente del contrato matrimonial.

246

Page 11: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA CO:MEN'tADA

La condición es un caso cierto con el que se limita y se destruye el valor del consentimiento.

Condición propiamente dicha no se daa no ser que la circunstancia de la que depende el valor del acto se concrete en un hecho futuro e incierto a la vez (conditio de futuro); si se trata de un hecho presente o pasado (conditio de praesenti, de praeterito), no hay suspensión; sencillamente, el acto vale o no según que la circunstancia del hecho se dé o no se dé .

. Existe en las causas matrimoniales un cierto peligro de confundir con el verdadero concepto de la condición jurídica el error circa quaZitatem y lo que se ha dado en llamar condición interpretativa.

Respecto a esta última, no se trata de una voluntad interpretativa, sino más bien de una disposición de ánimo que queda ciertamente superada por la voluntad de contraer matrimonio.

Más importancia tiene en nuestro caso la relación existente entre error y condición. Es, sin duda alguna, el problema doctrinal a relacionar con el presente comentario.

Según la actual legislación de la Iglesia, contando con las dos excepciones del canon 1083 par. 2, nn. 1 y 2, es regla general que el error acerca de la cualidad de la persona, aunque sea causa del contrato matrimonial, no lo hace inválido.

Concretamente en Alemania han surgido voces que han conseguido cierta extensión y que abogan por la modificación de la presente legislación eclesiás­tica acerca del error. Opinan estos autores que el error, cuando se padece por dolo de la otra parte, si tiene cierta gravedad de objeto, debiera ser causa eficiente de la nulidad del acto. Estamos, por supuesto, ante una opinión discutible, de lege ferenda.

Hoy por hoy, se impone el precisar, en casos co;no el que co:nentamos, si se trata de error o de verdadera voluntad condicionada. La solución defi­nitiva en la sentencia deberá ser esencialmente distinta en cada caso.

La problemática de relaciones entre el error y la condición cobró actualidad hace unos años, originariamente en Italia, con la reimpresión de sus estudios sobre la condición jurídica a la muerte del gran maestro Filippo Vassalli. Su trabajo de mayor interés en la materia, Dies veZ conditio, sigue -después de casi medio siglo- siendo considerado como un análisis sólido, profundo y exhaustivo del problema, en el que se examina la condición en cada uno de los institutos jurídicos. Con esta ocasión publicó a su vez Pio Fedele un trabajado estudio 1.

1. Error recidens in conditionem, en «Ephemerides Iuris Canonic¡', 1959, ns. 1-4, pgs. 35-66.

247

Page 12: u R 1 S P R U D E N C 1 A COMENTADA - dadun.unav.edudadun.unav.edu/bitstream/10171/13980/1/ICIVI10.pdf · Primus, die 1 novembris 1922 natus, agnovitanno 1949 Eddam, die 1 iunii 1932

JURISPRUDENCIA COMENTADA

Nos mostramos partidarios de la distinción entre el error y la condición, fundamentándola en el siguiente hecho: la condición tiene como presupuesto necesario la duda, y por lo tanto el desarrollo de una doble hipótesis, una afirmativa y otra negativa, en relación a la existencia o a la inexistencia de la cualidad a que se somete la condición. La incompatibilidad psicológica exis­tente entre el estado de duda y el estado de error (certeza errónea) resulta insuperable. Y, por tanto, también es lógica y jurídicamente imposible que se convierta en condición sine qua non una cualidad respecto a la cual se está en error. De una misma cosa no se puede, al mismo tiempo, dudar y -cayendo en error- estar cierto de ella.

La admisión de esta fundamentación nos llevaría a una inexactitud del canon 104 del Código de Derecho Canónico 2.

La anexión de la condición al consentimiento matrimonial no es lo ordina­rio. En el fuero externo es un hecho necesitado de pruebas concluyentes. Por ello, los comentaristas nos advierten para las causas matrimoniales: «Post­quam nuptiae infelicem exitum habuerunt sponsi facile sibi faciuntatque confunden tes errorem de qualitate accidentali et spem delusam cum vera conditione sub praetextu nullitatis quaerunt excusionem legitimi onerisll 3.

La Jurisprudencia ofrece criterios para concluir a favor del consentimiento condicionado.' Frecuentemente, dos de estos criterios se juzgan especialmente útiles, aunque no siempre resulten infalibles: «Quorum primum quanto aestimaverit contrahens obiectum asertae conditionis. Namquo pluris id aestimaverit, eo facilius concedi potest contrahentem de existentia illius obiecti formasse veram conditionem. Alterum criterium consistit in ratíone agendi ex parte asserti conditionate contrahentis ut primum is cognovit obie­ctum praetensae conditionis deficere seu conditionem temporum nuptiarum non fuisse adimpletam. Nam quo celerius ille abrumpit vitam coniugalem, ~o efficacius ostendit se nonnisi conditionatum consensum praestitisse ... 1 4. .

Ambas circunstancias se aprecian en la causa matrimonial que comentamos.

El Tribunal de la S. Rota Romana ha encontrado pruebas en la causa propuesta a los dos siguientes hechos: 1) el actor condiciona su consenti­miento matrimonial a la ausencia de la tuberculosis en su comparte; y 2) la comparte se hallaba infectada con la enfermedad de tuberculosis antes de la ceremonia matrimonial.

FERNANDO ESCUDERO ESCORZA

2. Cfr. MICHIELS, G.: Principia generalia de Personis, Parisiis-Tornaci-Romae, 1955, 2.& OO., p. 655, nota 2.

3. WERNZ, F. X.-VIDAL, P.: lus Canonicum ad Codicis normam exactum, vol. V, n.470.

4. Sent. 5 ianuarii 1950 c. Wynem; cfr. serit. 26 aprilis 1958 c. Lefebvre; 28 fe­bruarii 1959 c. Lefebvre.

248