ШУТИС, ХБТС-ийн багш С.Сэржмядаг

Жимс, жимсгэнэ нь их хэмжээний ус нүүрс ус ялангуяа глюкоз, фруктоз усанд уусдаг аминдэмийн үндсэн эх булаг

болно. нялуун аргуун амт бүрдүүлэх идээлэгч

бодисыг ойролцоогоор 0.1-0.2 % түүний өнгийг тодорхойлдог будагч

бодисуудаг.

Жимс, жимсгэнэбүтцээр нь - үрт жимс, - яст жимс, - жимсгэнэ гэж ангилна. - Мөн халуун орны жимсийг тусгай бүлэг болгох бөгөөд эдгээр жимсний зарим нь бүтцийн хувьд яст жимстэй ижил төстэй. Жимс, жимсгэний чанарыг болц, гадаад байдал шинэлэг байдал, гадны хольц, бохирдол, механик гэмтэл, бичил биетний бохирдол, өвчлөл, хэлбэр, амт, үнэр, өнгө, шүүсний гарц, зөөлөн эдийн төрх байдал, нягт зэрэг үзүүлэлтээр тодорхойлдог.

Зэрлэг жимсэнд алим, лийр, гадил зэрэг жимс орно.

Алимд ус 83-88%, сахар 7.5-14% байх ба органик хүчил, ислэг лектин, азотот бодис, идээлэгч, будагч, эрдэс давс, витамин зэрэг олон тооны чухал бодис агуулагддаг.

Түүхий алим цардуул ихтэй байх бөгөөд боловсрох явцад цардуул нь сахарт шилжинэ.

Лийр. Зөөлөн эмзэг, хүйтэнд тэсвэргүй. Химийн бүрэлдэхүүний хувьд алимтай ойролцоо.

Яст жимсэнд интоор, гүйлс, тоор, чавга зэрэг жимсүүд хамаарагдана.

Түүнд ус 74-88%, сахар 4.5-23%, хүчил 0.2-2.5% байдаг. Пектинт бодис 0.4-1.2% , эслэг 0.18-1.2%, С витамин 1-20мг агуулагддаг. Яст жимсүүд өвөрмөц өнгө, үнэр, амтаараа тус бүрдээ онцлог ялгаатай. Ихэнх яст жимсийг шинэхэн байгаа үед нь комлот, чанамал бэлтгэхэд ашиглана

жимсгэнэ Монгол оронд ургаж байгаа 30 гаруй

зүйлийн жимс, жимсгэний ургамлаас алирс, нэрс, хад, чацаргана, үхрийн нүд, гүйлс зэрэг 6-7 зүйлийн жимсгэнэ үйлдвэрлэлийн түүхий эдийг хангахуйц арвин ургадаг

.

Чацарганы хүнсний болон эмчилгээний ач холбогдол

Чацарганы найрлаганд - 20-иад төрлийн хүчил, - 10 гаруй бичил элемент, - А, С, Е, Р, К, В|, В^, Вд зэрэг витамин, - 18 аминхүчил зэрэг 60 гаруй биологийн идэвхит

бодис агуулагдана.

Чацаргана зөөлөн эдэндээ 8% хуртэлх тос агуулсан байдгаараа бусад жимсгэнээс ялгаатай.

- Тос нь тэжээллэт сайтайгаас гадна олон төрлийн биологийн идэвхит бодис агуулсан хүнсний үнэт бүтээгдэхүүн болно.

- уураг 1 %-иас илуү, чихэрлэг бодис, 2-6%, алимны, нимбэгний зэрэг органик хүчил 2-3% агуулагдана.

- чацарганы найрлаганд 150 гаруй дэгдэмхий бодис агуулагддаг учраàс сайхан үнэрийг бий болгодог ажээ.

Эрдэмтдийн судалгаагаар чацарганы тос нь бие махбодийн бодисын солилцоог

идэвхжүүлэх, ходоодны шарх, арьсны өвчин, амьсгалын замын үрэвсэл, томуу, томуу төст өвчнийг сэргийлэх, туяагаар эмчлэх үед цацраг идэвхт туяанаас хамгаалах, түлэгдэлт, хөлдөлт, судас хатуурах зэрэг олон өвчинг эмчлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Ялангуяа хүүхдийн хоол тэжээлд витамины хэрэгцээг хангахад жимсний шүүс, лууван, төмс, ээдэмтэй хольж нухаш хэлбэрээр олгоход илүү үр дүнтэй байна.

Чацарганыг төмстэй хольж ашиглахад төмсөнд цардуул элбэг учир нянгийн эсрэг уйлчилгээ үзүүлдэг. Түүний шүүсэнд иь уураг 2%, тос 3%, ус 80% байдаг.

ЖИМСЭН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ЖИМСЭН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ХАДГАЛАХХАДГАЛАХ

Жимсний чанар хамгаалах аргуүд Жимс жимсгэнийг - хөлдөөх, - хатаах, - чихэржүүлэх, - нөөшлөх аргаар түүний найрлага дахь шимтбодисуудын чанарыг хамгаалахын зэрэгцээ төрөлбүрийн бүтээгдэхүүн боловсруулж хүнсэнд

ашиглана.- Чацаргана, аньсыг хөлдөөхөд чанараа харüöангуй удаан хугацаанд хадгапж чаддаг.Хөлдөөхдөө-10"-С-аас -25°С-д цочмог хөпдөөнө.

Жимсийг угааж цэвэрлэх

Жимсийг ишнээс нь салгах

Жимс шүүслэх арга

Жимсийг ишнээс нь салгах

чанахад орох түүхий эдийг

бэлтгэх

Хатаах Түүсэн жимсийг навч, иш, модлог

зүйлээс нь салгаж цэвэрлэсэн байна. Хатаахын өмнө жимс жимсгэнийг нэр

төрлөөс нь хамааруупан нэмэгдэл ажиллагаанд оруулна. Үүнд:

а. Алимыг зүсэж доторхи үрийг цэвэрлэнэ.

б. Алимны эөөлөн эдийн цайвар өнгийг хадгалах зорилгоор хоолны давсны 1%-ийн уусмалд 1-3 минут байлгана.

Чихэржүүлэх арга Жимс жимсгэний чанарыг хамгаалах хамгийн түргэн

найдвартай нь чихэржүүлэх арга юм. Үүний тулд: Ямар ч жимс жимсгэнийг түүсний дараа өвс, навч

зэргээс нь цэвэрлэж цэвэр түмпэн саванд хийнэ. Дээрээс нь элсэн чихэр цацаж зөөлөн хутгах байдлаар

жигд тарааж өгнө. Чихэржүүлсэн жимсыг үрьдчилан ариутгасан цэвэр

саванд савлаж сэрүүн газар хадгална. Ийм жимсээр чанамал, компот хийхээс гадна хар цайнд хийж уух мөн исгэж ашиглаж болно.

Жимсийг шүүслэх аргаГэрийн нөхцөлд жимсийг шүүслэх 3 арга байдаг. Хэрчиж шүүслэх Дарж шахаж, бяцпаж шүүслэх Чанаж шүүслэх зэргээр шүүсийг ялгаж, ариутгасан

цэвэр савандсàвлаад, сэрүүн газар хадгалж хүнонд ашиглана.

Дарж буюу машиндаж няцлах аргаар бэлтгэñýн шүүсийг удаан хадгалах боломжгүй тэр доор нь шинээр нь хэрэглэхэд илүү зохимжтой.

Жимс. жимсгэнэ Жимс. жимсгэнэ боловсруулах ерөнхиий аргболовсруулах ерөнхиий аргаа

Жимсээр дармал, ундаа, шүүс, чанамал, нунжмаг, шазмаг зэрэг олон бүтээгдэхүүн боловсруулна.

Жимсний дармалыг боловсорсон бүх төрлийн жимсээр хийж болно харин хэт боловсорсон жимс тохиромж муутай, учир нь ариутгах явцад задарч хэлбэр дүрсээ àлддаг.

Чанамал /варенье/-аа бүтэн жимсийг ялгаж хийдэг бол

Нунжмаг /джем/ хийхэд жимсний хэлбэр дүрс ялгàгдахгүй шалз бопсон байнà

Шазмаг хийхэд /повидло/ жимсийг нухаш болгодог тул нунжмагийг бодвол арай шингэндүү байдаг.

Гэрийн нөхцөпд жимс жимсгэнээр голдуу жимсний чанамал, шимүүс бэлтгэдэг. Үүний тулд жимс жимñãэнээ шилэн савàнд хийж чихэрлэг шүүс нэмэн ариутгах ба дараа нь битүү таглана.

Жимс, жимсгэний ач тус

Жимс, жимсгэнэд гурилан бүтээгдэхүүнээс илүүтэйгээр хялбар боловсрох нүүрс-ус, аминдэм, эрдэс бодис байдгаараа хүний биеийг эрүүл байлгахад зайлшгүй тустай нэмэгдэл тэжээл болдог.

Хүнсний эслэг ихээр агуулдаг учраас гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг сайжруулахад тустай. Удаан шингэцтэй хүнсний эслэгийн агууламж их байдгаас ихэнх жимс, жимсгэнэ дэх саахрууд нь глюкоз хэлбэрээр гэдэснээс цусанд шимэгддэг тул цатгалан мэт байдлыг бий болгох ба гликеми хэмээх чихэрлэгийн үзүүлэлт нь дунд зэрэг тул чихэр шижин өвчтөн хэрэглэхэд тохиромжтой.

Мөн аминдэм С болон каротиноидын эх үүсвэр юм. Энэ нь бие дэх исэлдлийн процессийг саатуулагч үйлчлэлтэй байдаг. Жимс, жимсгэний дотроос С аминдэмийг хамгийн ихээр буюу бусад төрлөөс даруй 10-30 гаруй дахин ихээр агуулдаг жимс бол чацаргана юм. 100г чацарганд 450 мг С аминдэм агуулагдана. Чацаргана мөн А аминдэм /100граммд 250 мг/ болон Е аминдэм /100граммд 3,2 мг/-ийг бусад жимснээс хамгийн ихээр агуулдаг

.

Жимс, жимсгэнэ нь судас хатууруулах үйлчлэлтэй гэгдэх холестерин бодис агуулдаггүй, мөн шээсний хүчил үүсгэгч пурин бодисыг хамгийн бага агуулдаг тул ач тустай.

Судас тэлэгч, исэлдлийг хориглогч байгалийн полифенолт нэгдлүүд болох флаваноидууд ихээр агуулдаг жимс, жимсгэнэ, хүнсний ногоо нь хавдраас сэргийлэх, хавдрын өсөлтийн эрсдлийг бууруулах үйлчлэлтэй тухай Английн хавдар судлалын институтийн профессор Карол Сикора судалсан бол мөн зүрх-судасны өвчний өвчний эрсдлийг бууруулахын хамт уг өвчний эсрэг хамгаалалт болж өгдөг тухай Английн Хүнс судлалын институтийн судлаач Паул Круун тэмдэглэсэн ба Ноттингамын их сургуулийн доктор Андреу Фогартийн судалснаар “Жимс, жимсгэний хэрэглээ нь эрүүл мэндэд ач тустай, зүрх-судасны өвчин болон хавдраас сэргийлэхийн дээр бага насны хүүхдийг багтраа өвчнөөс сэргийлдэг” байна.

 

Английн Хавдар судлалын институт /доктор Лесли Волкер/ -ийн хавдраас сэргийлэх 9 зөвлөмжийн 4 дүгээрт өдөр бүрийн хоолонд жимс, хүнсний ногоо оруулахыг зөвлөсөн байна.

“Хоногт 1 алим идвэл эмчийг орлоно” гэсэн америк хэлц үг байдаг. Энэ нь хоногт 1-ийг идсэн бол өвчингүй, эмчийн шаардлагагүй гэсэн санаа юм.

Жимс, жимснийг ахиу хэрэглэснээр махбоди эрдэсжих болон цус хүчилжихээс сэргийлэх боломжтой.

“Та хэдийбээр зохистой хооллож, жимс-ногооны шүүс ууж, түүхий ногоо зооглож, эмчилгээний хоол сонгож байлаа ч та нэгэнт л ус хэрэглэдэг бол, булгийн, голын, харзны, худгийн, рашаан аль нь бай ялгаагүй хэрэглэж байгаа л бол та өөрийгээ чулуун илжиг болгон хувиргаж буй нь тэр” гэж америкийн эрдэмтэн Пол Брег “Дээд нууц буюу усны тухай мэл гайхам үнэн” номондоо тэмдэглэсэн байна. Тэд бүх төрлийн ус анорганик эрдэс агуулдаг, энэ нь судас бөглөж, тархийг ч хүртэл чулуужуулах гол дайсан гэж үзсэн бөгөөд жимс, ногооны цэвэр шүүс, нэрмэл ус, байгаль нь бохирдоогүй газрын цасны усаар ундлахыг зөвлөсөн байдаг. Сүүлийн үеийн судалгаа нь хүнсний холестерин судас хатуурлын шалтаг болдог тухай хуучин баримтлалыг үгүйсгэж байгаа.

Судас, эрхтэн чулуужуулагч, органик болж чадаагүй усны эрдсийн дээр нь хүчиллэг хүнсний хор ба малын мах, уураг хэтрүүлэн хэрэглэснээс үүсэх шээсний хүчлийг нэмбэл цус хүчилшиж хордоно гэж үздэг

/Пол Брегг, 2002/. ХҮЧИЛЛЭГ ХҮНС

• Зоорилж хадгалаагүй үр тариа • Самар • Өөх тос ИХ ХҮЧИЛЛЭГ ХҮНС

• Мал ба амьтны мах, шувууны мах, загас • Сүү, цагаан идээ • Агуулахад хадгалсан гурилын талх • Өөх тос • Чихрийн зүйл • Хоол амтлагч

Тэгэхээр орчин үеийн монголчуудын голлон хэрэглэдэг хүнс нь хүчиллэг юм. Хоолны шүлтлэг эквивалент /кальц болон калийн давс/-ыг нэмэгдүүлснээр ацидоз буюу хүчилшихийг зохицуулж улмаар насыг 33 хувиар уртасгах боломжтой

ШҮЛТЛЭГ ХҮНС • Хүнсний ногоо /вандуй, хэрээ нүд, брюссел байцаа, салатны ногоон навч,

сонгино, цагаан байцаа, ногоон цэцэгт байцаа, хүрэн байцаа, ногоон бууцай, цоохор майлз, сармис гм/

• Үндэс үрт хүнсний ногоо /цагаан лууван, цэцэгт байцаа, улаан лууван, шар лууван, хүрэн манжин, агуулахад хадгалсан төмс гм/

• Жимс, жимсгэнэ, улаан лооль • Зоорилоогүй органик буюу байгалийн цэвэр үр тариа /гурвалжин будаа,

улаан буудай, шар буурцгийн гурил, шинэ шар буурцаг, шар буурцгийн самар, шар буурцгийн цэвэр лецитин, дүпү,

БАГА ШҮЛТЛЭГ ХҮНС • Самар • Үрийн зүйл • Шинэ болон хүйтнээр савласан тос • Ус • Ундааны зүйл