translated version in persian - unctad | home...1 translated version in persian the present work is...
TRANSCRIPT
1
Translated version in Persian
The present work is an unofficial translation of Science, Technology and Innovation Policy
Review of the Islamic Republic of Iran prepared by the United Nations Conference on Trade
and Development for which the Iranian publisher accepts full responsibility.
3
یادداشت
قولو،ورو کار‌برده‌شده‌و‌اطالعات‌ارائه‌های‌به‌طرح شده‌بیانگر‌نظر‌سازمان‌ملل‌متحد‌در‌ارتباط‌با‌وضعیت‌قانونی‌هیچ‌کشوور
شهر‌یا‌منطقه یا‌مقامات‌یا‌در‌ارتباط‌با‌تعیین‌حدود‌و‌مرزها‌نیست.
آن تجدید‌چاپ‌یا‌نقل‌اطالعات‌ارائه‌شده‌در‌این‌کتاب‌آزاد‌بوده‌ولی‌باید‌مورد‌تأیید‌سازمان‌ملل‌متحد‌باشد‌و‌یک‌نسخه‌از
به‌دبیرخانه‌آنکتاد‌ارسال‌شود.ویراستاری‌این‌اثر‌خارج‌از‌سازمان‌ملل‌متحد‌انجام‌شده‌است.
ها‌بیانگر‌موارد‌زیر‌است:ن،ادهای‌مورد‌استفاده‌در‌جدول
(بیون-طور‌مجزا‌ارائه‌نشده‌است.استفاده‌از‌خط‌تیره)که‌به‌دهد‌که‌اطالعات‌موجود‌نبوده‌است‌و‌یا‌این‌دو‌نقطه)..(نشان‌می
گیرد.دهد‌که‌کل‌فاصله‌زمانی‌از‌ابتدا‌تا‌انتهای‌سال‌را‌در‌برمی(نشان‌می0222-0212عنوان‌مثال‌‌ها)به‌اطالعات‌مربوط‌به‌سال
که‌به‌صورت‌دیگری‌ذکر‌شده‌باشد. دالر‌ایاالت‌متحده‌است مگر‌این($) “دالر”منظور‌از
باشد.دلیل‌گرد‌کردن الزاماً‌با‌میزان‌کل‌برابر‌ن،ی‌ها‌به‌ارقام‌و‌درصدهای‌ارائه‌شده‌در‌جدول
در‌اسناد‌ملی‌سیاستی‌ج،هوری‌اسالمی‌ایران منطقه‌شامل‌کشورهای‌افغانستان ارمنستان آذربایجان بحرین مصر گرجستان
ایران عراق اسرائیل اردن قزاقستان کویت قرقیزستان لبنان ع،ان فلسطین پاکستان قطر عربستان‌سعودی تاجیکوسوتوان
شود.ترکیه ترک،نستان امارات ازبکستان‌و‌ی،ن‌می
کنندگان‌است.ای‌غیررس،ی‌بوده‌و‌ت،امی‌مسئولیت‌آن‌بر‌عهده‌تهیه‌گزارش‌حاضر‌ترج،ه
رئیس1های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌ج،هوری‌اسالمی‌ایران‌تحت‌نظارت‌مستقیم‌آنجل‌گنزالز‌سانز‌گزارش‌مروری‌بر‌سیاست
تویوم0واحد‌علم فناوری‌و‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات)آنکتاد(تهیه‌شده‌است.میکائیل‌لیم )آنکتاد(مسئولیت‌ه،واهونوگوی
از‌مؤسسه‌آمار‌یونسکو)برای3کننده‌گزارش‌را‌بر‌عهده‌داشته‌است.فصول‌مختلف‌گزارش‌توسط‌مارتین‌شاپر‌متخصصین‌تهیه
تقدیر و تشکر
1 Angel Gonzales Sanz 2 Michael Lim 3 Martin Schaaper 4 Thomas Andersson 5 Eva Dantas
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 4
ها)برای‌نظوام‌‌‌‌بنیان‌و‌توسعه‌بنگاه‌ال،للی‌اقتصاد‌دانش مدیر‌موسسه‌بین4های‌علم فناوری‌و‌نوآوری( توماس‌اندرسون‌‌شاخص
اسوتووکوس0 مشاور‌و‌محقق‌مرکز‌سیاست‌علم دانشگاه‌ساسکس1ملی‌نوآوری( اوا‌دانتاس 3)برای‌نفت‌و‌گاز(و‌کاتوریون
های)آنکتاد(ض،ن‌مشارکت‌در‌دومین‌مأموریت‌جهت‌تک،یل‌داده4اند.مسوت‌سایگلی‌‌فناوری(تهیه‌شده‌‌مشاور)برای‌زیست
های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌ه،کاری‌ن،ودهاست.از‌هو،وکواری‌‌‌‌‌‌مورد‌نیاز‌در‌گزارش‌به‌ایران در‌تهیه‌فصل‌مربوط‌به‌شاخص
آید.مؤسسه‌آمار‌یونسکو‌در‌این‌پروژه‌نیز‌نهایت‌تشکر‌و‌تقدیر‌به‌ع،ل‌می
گوزارش گزارش‌حاضر‌توسط‌آنکتاد‌و‌با‌ه،کاری‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌ایران‌تهیه‌شده‌است‌و‌تهیه‌این
هو،وکوار‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌م،کن‌نبود.دکتر‌مهدی‌الیاسی معاون‌سیاست‌‌بدون‌ه،کاری‌آن گذاری‌و‌ارزیابی‌راهبردی‌وظیفه‌مدیریت‌تویوم
ال،لل‌و‌تبادل‌فناوری‌و‌دکتور‌‌‌رنگ معاون‌امور‌بین‌داخلی‌در‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌را‌بر‌عهده‌داشت.دکتر‌علی‌مرتضی‌بی
شوایوانوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مح،دصادق‌خیاطیان‌یزدی مشاور‌معاون‌سیاست کو،وک گذاری‌و‌ارزیابی‌راهبردی‌نیز‌در‌فرآیند‌تدوین‌گوزارش
توهویوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن،ودند.دکتر‌مهدی‌مح،دی عضو‌هیئت‌عل،ی‌دانشگاه‌تهران‌نیز‌به‌عنوان‌مشاور‌عل،ی‌تیم‌دست در اندرکار‌داخولوی
موحو،ود سویود گزارش‌مشارکت‌داشت.دیگر‌اعضای‌تیم‌ه،کار‌در‌پشتیبانی‌از‌تدوین‌گزارش‌عبارتند‌از:کیارش‌فورتواش
بودیون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زاده‌موسوی محسن‌خوش‌موسی سیرت مح،دعلی‌برادران‌قهفرخی گیتی‌مرتضوی‌سرمد‌و‌بایک‌رحی،ی‌اردبویولوی.
ها‌از‌این‌پروژه‌نهایت‌تشکر‌و‌تقودیور‌‌‌‌های‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌برای‌ح،ایت‌ارزش،ند‌آن‌وسیله‌از‌ک،ک
آید.به‌ع،ل‌می
نواهویود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌زهرا‌فراهانی مریم‌رضایی‌ه،چنین‌از‌ه،کاران‌موسسه‌پویندگان‌توسعه‌فناوری‌و‌نوآوری‌ایرانیان‌خانم فورد نوااد
گردد.آرایی‌گزارش‌تقدیر‌و‌تشکر‌می‌ج،شیدی‌راد مریم‌ذوالفقار‌روشن‌و‌فاط،ه‌مشیدی‌جهت‌ترج،ه طراحی‌و‌صفحه
اعضوای و در‌گزارش‌حاضر‌از‌نظرات‌و‌پیشنهادات‌افراد‌زیادی‌در‌ایران‌استفاده‌شده‌است از‌ج،له‌مقامات‌دولتی محققوان
تویوم‌‌‌‌‌‌ها‌و‌مؤسسات‌پاوهشی ن،ایندگان‌بخش‌خصوصی‌و‌سایر‌افرادی‌که‌در‌تهیه‌پیش‌هیأت‌عل،ی‌دانشگاه نویس‌گزارش‌با
شود.کننده‌گزارش‌ه،کاری‌ن،ودند.ازت،امی‌این‌ه،کاران‌ص،ی،انه‌سپاسگزاری‌می‌تحقیقاتی‌تدوین
1 Eva Dantas 2 SPRU (Science Policy Research Unit) 3 Kathryn Stokes 4 Mesut Saygali
5
فهرست
3..............................یادداشت.....................................................................................................................
3...........................تقدیر‌و‌تشکر................................................................................................................
7............................اختصارات....................................................................................................................
9.........................خالصه‌مدیریتی...............................................................................................................
72فصل اول: مقدمه ........................................................................................
93های علم، فناوری و نوآوری در ایران .............................. فصل دوم: شاخص
42.......................مقدمه.......................................................................................................................0-1
41های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌ایران.......................................................................ارزیابی‌شاخص0-0
11..........پی،ایش‌ملی‌نوآوری‌ایران.....................................................................................................0-3
11.....گیری‌و‌پیشنهادات‌سیاستی.................................................................................................نتیجه0-4
27فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران.....
محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
70شرایطی‌منحصر‌به‌فرد‌برای‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌منابع‌طبیعی...................................................................3-1
نظام ملي نوآوری ایران
92سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌ایران:پیشینه‌تاریخی.........................................................................3-0
90...مناسبات‌نهادی:بازیگران‌و‌حاک،یت............................................................................................3-3
122های‌ملی‌علم فناوری‌و‌نوآوری........................................................................................سیاست3-4
113های‌موضوعی‌و‌بخشی‌علم فناوری‌و‌نوآوری...................................................................سیاست3-5
فهرست مطالب
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 1
نگر‌و‌لزوم‌توسعه‌صادرات‌فناورانه‌و‌‌گیری‌و‌پیشنهادات‌سیاستی:اقتصادی‌متنوع‌و‌درون‌نتیجه3-1
133...........................صنعتی.......................................................................................................................
767فناوری ........................... فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
110....................مقدمه.......................................................................................................................4-1
114فناوری‌در‌ایران..............................................................................................قدمت‌توسعه‌زیست4-0
115فناوری‌در‌ایران...............................های‌ملی‌توسعه‌زیست‌چارچوب‌سیاستی ه،اهنگی‌و‌سیاست4-3
119فناوری‌در‌ایران............................................................................گیری‌نظام‌نوآوری‌زیست‌شکل4-4
179...فناوری.......................................................................................................های‌زیست‌زیربخش4-5
123............پیشنهادات‌سیاستی............................................................................................................4-1
783فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز..........................................................
192....................مقدمه.......................................................................................................................5-1
194......بررسی‌صنعت‌نفت‌و‌گاز........................................................................................................5-0
197بازیگران‌اصلی‌نظام‌نوآوری‌نفت‌و‌گاز.........................................................................................5-3
017سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز......................................................................5-4
005....ارزیابی‌نظام‌نوآوری‌نفت‌و‌گاز...............................................................................................5-5
033............پیشنهادات‌سیاستی............................................................................................................5-1
747..منابع........................................................................................................................
7
اختصارات
BTC Biotechnology Council
EDCS Expediency Discernment Council of the System
EOR enhanced oil recovery
EPC engineering, procurement and construction
FDI foreign direct investment
FDA Food and Drug Administration
FYDP Five-Year Development Plan
GDP gross domestic product
GERD gross expenditure on R&D
ICT information and communication technology
IDRO Industrial Development and Renovation Organization (of Iran)
IOC international oil company
IOR improved oil recovery
IPC Iranian Petroleum Contract
IPF Innovation and Prosperity Fund
IPR intellectual property rights
IPRC Islamic Parliament Research Center
IRPHE Institute of Research and Planning for Higher Education
IVCA Iranian Venture Capital Association
JCPOA Joint Comprehensive Plan of Action
KBE knowledge-based economy
KBF knowledge-based firm
MEAF Ministry of Economic Affairs and Finance
MIMT Ministry of Industry, Mines and Trade
MNE multinational enterprise
MOA Ministry of Agriculture
MOD Ministry of Defense
MOHME Ministry of Health and Medical Education
MoP Ministry of Petroleum
MPO Management and Planning Organisation (predecessor of the PBO)
MSRT Ministry of Science Research and Technology
MULC Maximum Utilization of Local and Capabilities (Law)
NDF National Development Fund
اختصارات
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 2
NIGC National Iranian Gas Company
NIGEB National Institute of Genetic Engineering and Biotechnology
NIOC National Iranian Oil Company
NIORDC National Iranian Oil Refining and Distribution Company
NPC National Petrochemical Company
NIS national innovation system
NMPSE National Master Plan for Science and Education
NRCGEB National Research Center for Genetic Engineering and Biotechnology
NTBF new technology-based firm
NSF National Science Foundation
O&G oil and gas
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development
PBO Planning and Budget Organization (formerly the MPO)
PTP Pardis Technology Park
R&D research and development
RIPI Research Institute of Petroleum Industry
RTD research and technology development
S&E science and engineering
S&T science and technology
SCI Statistical Centre of Iran
SCCR Supreme Council for the Cultural Revolution
SCSRT Supreme Council of Science Research and Technology
SEC Supreme Economy Council
SIPIEM Society of Iranian Petroleum Industry Equipment Manufacturers
SME small and medium-sized enterprise
SOE State-owned enterprise
STEM science, technology, engineering and mathematics
STI science, technology and innovation
TRIPS Trade-related Intellectual Property Rights
UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development
UNDP United Nations Development Program
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
VCF venture capital fund
VPST Vice-Presidency for Science and Technology
WHO World Health Organization
WIPO World Intellectual Property Organization
WTO World Trade Organization
9
خالصه مدیریتي
های‌قابل‌توجهی‌در‌زمینه‌پاوهش آموزش‌عالی‌‌شاهد‌پیشرفت1372ج،هوری‌اسالمی‌ایران‌از‌ابتدای‌دهه
گوازی و‌فناوری‌بوده‌است.ایران‌ه،چنین‌صاحب‌چهارمین‌ذخایر‌نفت‌و‌گاز‌جهان‌و‌دارای‌دومین‌مونوابوع
وجوود بوا بزرگ‌در‌سطح‌جهان‌و‌به‌عالوه برخوردار‌از‌ذخایر‌غنی‌مواد‌معدنی‌و‌دیگر‌منابع‌طبیعی‌است.
تالش‌وافری‌ن،ووده1“نفرین‌منابع‌طبیعی”اینها‌اما‌ایران‌ه،واره‌به‌منظور‌اجتناب‌از‌استعاره‌معروف‌اقتصادی
سوایور‌‌‌‌‌‌‌‌‌است.دامنه‌و‌تنوع‌بخش‌صنعتی‌در‌دهه بوا های‌اخیر‌توسعه‌یافته‌و‌در‌نتیجه ایران‌توانسته‌در‌مقایسه
ترین‌اقتصاد‌با‌ک،ترین‌وابستگی‌به‌درآمدهای‌نفت‌و‌گاز‌تبدیل‌شود.طی‌‌‌خیز‌منطقه‌به‌متنوع‌کشورهای‌نفت
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌دو‌دهه‌گذشته ایران‌متعهد‌به‌توسعه‌نظام‌ملی‌نوآوری‌پویا‌بوده‌و‌گذار‌تدریجی‌به‌اقتصاد‌دانش بونویوان
ال،للی‌نیز‌باعث‌تقویت‌عزم‌کشور‌برای‌تحقق‌این‌‌های‌بین‌مبتنی‌بر‌نوآوری‌را‌پیگیری‌ن،وده‌است‌که‌تحریم
گذار‌گردید.در‌نتیجه‌ه،ین‌تعهد کشور‌دارای‌پایه‌بسیار‌قوی‌منابع‌انسانی‌شامل‌تعداد‌زیادی‌نیروی‌انسانی
عونووان‌‌‌‌‌‌‌کرده آموزش‌تحصیل دیده‌و‌پرانرژی‌است‌که‌در‌داخل‌کشور‌فعالیت‌دارند‌و‌بخشی‌از‌آنها‌نیز‌بوه
دانش،ند کارآفرین‌و‌بازرگان‌در‌خارج‌از‌کشور‌مشغول‌کار‌هستند.در‌حال‌حاضر ایران‌به‌دنبال‌توقوویوت
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ظرفیت‌تولیدی‌خود‌و‌تشویق‌ه،کاری‌بین در ال،للی‌در‌زمینه‌تبادل‌فناوری‌و‌دانش‌فنی‌و‌فعالویوت
های‌نوآورانه‌در‌راستای‌رشد‌اقتصادی‌و‌توسعه‌پایدار‌است.فعالیت
مونوتوشور1324در‌سال0های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌ایران‌که‌با‌ه،کاری‌آنکتاد‌گزارش‌قبلی‌مرور‌سیاست
خالصه مدیریتي
1 Natural resource curse 2 UNCTAD, (2005). Science, Technology and Innovation policy Review of the Islamic Republic of Iran.
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 12
گذاران‌به‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌بود.گزارش‌‌‌گردید مصادف‌با‌اصالحات‌سیاستی‌و‌توجه‌فزاینده‌سیاست
مذکور‌زمانی‌تهیه‌شد‌که‌گذار‌از‌ت،رکز‌بر‌رویکرد‌محدود‌سیاست‌علم‌به‌سیاست‌نوآوری‌مورد‌تأکید‌قرار
دارویی‌‌گرفته‌بود.در‌آن‌گزارش نظام‌ملی‌نوآوری‌به‌ه،راه‌صنایع‌نفت گاز‌و‌پتروشی،ی‌و‌ه،چنین‌زیست
ایران‌مورد‌بررسی‌قرار‌گرفته‌است.حتی‌در‌آن‌زمان‌نیز‌ضرورت‌گذار‌سیاست‌توسعه‌ملی‌از‌اقتصاد‌مبتنوی
بخشی‌اقتصادی‌و‌اجتناب‌‌گذاران‌به‌ضرورت‌تنوع‌بنیان‌مشخص‌بوده‌و‌سیاست‌بر‌منابع‌طبیعی‌به‌اقتصاد‌دانش
مونوظوور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌محوریت‌صنایع‌نفت‌و‌گاز‌از‌طریق‌فرآیند‌صنعتی بوه گواز سازی‌و‌با‌استفاده‌از‌درآمد‌نفت‌و
گذاری‌و‌ارز‌خارجی‌پی‌برده‌بودند.راهبرد‌توسعه‌آن‌دوران‌ع،دتاً‌بر‌خوودکوفوایوی‌‌‌‌‌‌‌پُرکردن‌شکاف‌سرمایه
گوزارش‌‌‌‌‌‌مت،رکز‌بود‌و‌در‌عین‌حال‌به‌س،ت‌رویکردی‌برون نگر‌و‌مبتنی‌بر‌صادرات‌در‌حرکت‌بوده‌است.
(با‌انجام‌اقدامات‌و‌اتخاذ1324های‌ذکر‌شده‌در‌گزارش‌قبلی)سال‌‌‌دهد‌که‌رفع‌اکثر‌چالش‌حاضر‌نشان‌می
های‌علم مرور‌سیاست”های‌سیاستی‌مختلف‌طی‌دهه‌اخیر مورد‌توجه‌قرار‌گرفته‌است.گزارش‌فعلی‌‌‌طرح
بوا‌‌‌‌‌‌طرفانه‌از‌کارایی‌سیاست‌تواند‌به‌عنوان‌یک‌ارزیابی‌بی‌می“ فناوری‌و‌نوآوری‌ایران های‌دولت‌در‌رابطوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور‌به‌عنوان‌راهن،ایی‌برای‌مسیر‌پیش‌توسعه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌و‌ه،ین فونواوری روی‌توسعه‌علوم
نوآوری‌ایران‌تلقی‌گردد.
های‌پاوهش‌و‌انتشارات‌عل،ی آموزش‌عالی نظام‌ملی‌نوآوری‌ایران‌در‌بخش1324-94های‌‌در‌فاصله‌سال
از صادرات‌و‌زیرساخت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌بهبود‌یافته‌است.رتبه‌جهانی‌ایران‌در‌انتشارات‌عل،ی
ارتقاء‌یافته‌است.اگر‌چه‌ایران‌موفق‌به‌افزایش‌قابل‌توجه‌سهم‌تحقیق1394در‌سال11به1324در‌سال34
های‌نوین‌فناورانه‌‌های‌پاوهشی‌متعددی‌در‌حوزه‌و‌توسعه‌طی‌این‌بازه‌زمانی‌نشده ولی‌طی‌این‌دهه‌فعالیت
11
ایوران‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌و‌انرژی‌‌از‌ج،له‌فناوری‌نانو زیست های‌تجدیدپذیر‌صورت‌گرفته‌است.در‌آموزش‌عوالوی
التحصیالن‌مهندسی)مطابق‌گزارش‌شاخص‌جهانی‌نوآوری‌در‌سوال‌‌‌‌رتبه‌دوم‌جهانی‌از‌نظر‌سرانه‌تعداد‌فارغ
بونویوان‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌و‌در‌نتیجه‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت1395(را‌به‌خود‌اختصاص‌داده‌است.تامهرماه1394
شوده‌‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌از‌تسهیالت‌مالی‌و‌غیرمالی‌این‌قانون‌بهوره‌‌شرکت‌دانش0730( 1329)مصوب ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌مونود انود.
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.تنووع‌‌‌میلیارد‌دالر‌گردش‌مالی‌شده1/1هزار‌شغل‌و72ها‌در‌مج،وع موجب‌ایجاد‌‌شرکت بوخوشوی
زیورسواخوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برابری‌صادرات‌دانش2بنیان‌به‌افزایش‌‌های‌دانش‌طریق‌توسعه‌فعالیت اسوت. بنیان‌منجر‌شوده
(1394درصد‌در‌سال93به1324درصد‌سال10فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌نیز‌از‌نظر‌نفوذ‌تلفن‌ه،راه)از
و1394درصد‌در‌سال44به1324درصد‌سال2و‌کاربران‌اینترنت)از وجوود ایون بوا (بهبود‌یافته‌اسوت.
مسوتولوزم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌علی هو،وچونوان ارتوبواطوات و اطوالعوات فونواوری رغم‌اقدامات‌سیاستی‌مختلف زیرسواخوت
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌سرمایه خودموات های‌بیشتر‌به‌منظور‌تسهیل‌تجارت‌الکترونیک دولت‌الکترونیک بهبوود
وکارها‌است.تر‌کردن‌آنها‌برای‌کسب‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌کاربردی
سوطوح در جودیودی در‌ارتباط‌با‌تغییرات‌ساختاری‌و‌نهادی‌نظام‌ملی‌نوآوری طی‌دهه‌گذشته‌مؤسسات
سوتواد11و1321ج،هوری‌در‌سال‌‌‌اند.تأسیس‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌‌گذاری‌تأسیس‌شده‌سیاست
اصولوی1392توسعه‌فناوری‌وابسته‌به‌آن‌و‌ه،چنین‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌در‌سال جو،لوه توریون‌‌‌‌‌‌از
های‌ح،ایتی‌جدیدی)به‌عنوان‌مثال‌در‌ارتباط‌‌‌آید.به‌عالوه سیاست‌‌تغییرات‌نهادی‌در‌این‌زمینه‌به‌ش،ار‌می
رشود بنیان(تصویب‌و‌اجرایی‌شده‌‌های‌دانش‌با‌مؤسسات‌و‌شرکت اند‌و‌ساز‌وکارهای‌دیگری)نظیر‌مراکز
هوای‌‌‌های‌پاوهش‌و‌فناوری‌و‌ه،چنین‌صندوق‌های‌علم‌و‌فناوری مناطق‌ویاه‌علم‌و‌فناوری صندوق‌پارك
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 10
-1324اند.از‌سال‌‌‌گذاری‌خطرپذیر(ایجاد‌و‌یا‌توسعه‌داده‌شده‌‌سرمایه -زمان‌تدوین‌گزارش‌قبلی‌آنکتواد
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌سیاستی‌متعدد زمینه‌ها‌و‌برنامه‌اتخاذ‌سیاست و ساز‌ظهور‌و‌تقویت‌نهادهای‌مبتنی‌بر‌فونواوری
سوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌ها‌و‌شرکت‌آپ‌های‌تازه‌تأسیس‌مبتنی‌بر‌فناوری استارت‌نظیر‌شرکت از اسوت. بنیان‌شده
ای‌در‌محیط‌اقتصاد‌کالن‌صورت‌گرفته‌که‌رشد‌بخش‌خدمات مهار‌تورم‌و‌توثوبویوت تغییرات‌ع،ده1390
اقتصاد‌کالن‌از‌ج،له‌این‌موارد‌است.
نووآوری (مرور‌سیاست1324در‌مقایسه‌با‌شرایط‌مورد‌بررسی‌در‌گزارش‌قبلی)سال و های‌علم فنواوری
1359ها‌از‌سال‌‌ال،للی‌سختی‌مواجه‌گردید.تحریم‌های‌بین‌ایران‌با‌تحریم سوال شودت1327آغاز‌ولی‌در
ایون‌‌‌‌‌های‌پرداخت‌بین‌ها‌ایران‌را‌از‌دسترسی‌به‌نظام‌یافت‌به‌نحوی‌که‌این‌تحریم رو ال،للی‌محروم‌ن،ود.از
توعواموالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌ه،کاری‌واردات‌برخی‌فناوری در های‌جهانی‌ایران‌محدود‌گردید.بجز‌ایجاد‌محودودیوت
عولوم اند.به‌طور‌مشخص تحریم‌‌ها‌برخی‌تأثیرات‌مثبت‌نیز‌داشته‌ال،للی این‌تحریم‌بین ها‌محرك‌توسوعوه
اند.به‌عبارت‌دیگر در‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌بوده‌و‌موجب‌ح،ایت‌از‌اتخاذ‌رویکرد‌توسعه‌بومی‌در‌کشور‌شده
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌ناشی‌از‌تحریم‌نتیجه‌چالش و نووآوری ها دولت‌خود‌را‌متعهد‌به‌ایجاد‌نظام‌جامع‌و‌پویوای
بنیان‌ن،ودهاست.دانش
شناسایوی1372های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌ایران‌را‌از‌ابتدای‌دهه‌‌گزارش‌حاضر‌سه‌موج‌توسعه‌سیاست
آغاز‌شد.موج‌دوم‌بر‌تووسوعوه1319ن،ودهاست.اولین‌موج‌بر‌توسعه‌آموزش‌عالی‌مت،رکز‌بوده‌که‌از‌سال
حودود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌نوظهور‌و‌زیرساخت‌پاوهش‌و‌فناوری)از‌ج،له‌فناوری از و های‌مورد‌نیاز‌آنها(مت،رکز‌بوده
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آغاز‌شد.سومین‌موج‌هم‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش1379سال و گورفوتوه بنیان‌و‌مبتنی‌بر‌نوآوری‌را‌هودف
13
توریون‌‌‌‌‌‌کرده‌و‌ماهر‌که‌امروزه‌مهم‌آغاز‌شده‌است.رشد‌فزاینده‌نیروی‌کار‌جوان تحصیل1329حدود‌سال
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌اول‌و‌دوم‌موی‌‌شود‌و‌نیز‌افزایش‌ظرفیت‌پاوهش‌از‌نتایج‌موج‌دارایی‌کشور‌محسوب‌می بواشود.
بونویوان‌‌‌‌‌ها‌باید‌به‌طور‌کامل‌در‌جهت‌صنعتی‌شدن‌سریع‌و‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش‌تک،یل‌موج‌سوم این‌دارایی
اقوتوصوادی این‌دارایی”اکنون‌سؤال‌اصلی‌این‌است‌که‌‌‌برداری‌قرار‌گیرند.هم‌‌مورد‌بهره ها‌چگونه‌تأثیرات
“.شوند؟محیطی‌مثبتی‌را‌به‌ه،راه‌خواهند‌داشت‌و‌به‌توسعه‌پایدار‌منجر‌می‌اجت،اعی‌و‌زیست
مودیوریوت‌‌‌‌‌‌‌ابالغ‌شد‌را‌می1393که‌در‌سال“های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی‌سیاست” توان‌سیاستی‌ع،لی‌با‌هدف
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ال،للی‌و‌توسعه‌عل،ی فناوری‌و‌نوآوری‌قل،داد‌کرد‌که‌در‌شرایط‌محدودیت‌روابط‌بین بتووانود
گذاری‌و‌روابط‌فناورانه‌را‌‌ال،للی سرمایه‌خودکفایی‌اقتصادی‌و‌حداکثر‌استفاده‌از‌مزایای‌بالقوه‌تجارت‌بین
فراهم‌ن،اید.
در‌شرایط‌فعلی‌برخی‌از‌نهادهای‌اصلی‌فعال‌در‌نظام‌نوآوری‌بر‌تولید‌تأکید‌بیشتری‌دارند‌ولی‌توجه‌کوافوی
ها‌و‌صنایع‌در‌بازار‌داخلی‌و‌یا‌صادرات‌‌پذیری‌شرکت‌به‌توسعه‌ظرفیت‌نوآوری‌و‌نقش‌کلیدی‌آن‌در‌رقابت
زمان‌با‌تجدید‌این‌اتصال ایوران‌‌‌زمان‌با‌اتصال‌مجدد‌ایران‌به‌اقتصاد‌جهانی‌ندارند.هم‌‌به‌خارج‌از‌کشور هم
(WTO)در‌حال‌بررسی‌عضویت‌در‌سازمان‌تجارت‌جهانی‌‌اقوتوصوادی1 است.الزم‌است‌نهادهای‌پُرقدرت
نظیر‌شورای‌عالی‌اقتصاد وزارت‌امور‌اقتصادی‌و‌دارایی‌و‌حتی‌اتاق‌بازرگانی‌هم‌به‌گسترش‌ظرفیت‌علوم
های‌آتی‌توجه‌بیشتری‌نشان‌دهند.فناوری‌و‌نوآوری‌به‌عنوان‌پایه‌ایجاد‌اقتصاد‌رقابتی‌در‌سال
بوهوره‌‌‌‌‌گرفته ایران‌در‌بخش‌های‌صورت‌رغم‌پیشرفت‌به‌طور‌کلی علی وری های‌مختلف‌از‌ج،له‌افزایش
1 World Trade Organization
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 14
بوه‌‌‌‌‌های‌قدی،ی)به‌ویاه‌در‌بخش‌انرژی‌و‌ح،ل‌وکار نوسازی‌زیرساخت‌بهبود‌محیط‌کسب ونقل( پرداختن
افوزایوش‌‌‌‌‌‌موضوعات‌مرتبط‌با‌محیط‌زیست‌و‌تغییر‌اقلیم تثبیت‌تورم تحریک‌رشد‌اقتصادی اشتغال زایی‌و
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرانه‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌با‌چالش اطوالعوات مواجه‌است.با‌برخورداری‌از‌زیرساخت‌گسترده‌فناوری
حودود‌‌‌‌‌‌ارتباطات ح،ل و‌نقل‌و‌انرژی‌و‌ه،چنین‌توجه‌به‌تأثیرات‌بالقوه‌شهرنشینی‌گسترده)در‌حال‌حاضور
از‌‌‌‌ها‌به‌س،ت‌افزایش‌بهره‌درصد‌ج،عیت‌کشور‌شهرنشین‌هستند(و‌بازار‌بزرگ‌داخلی باید‌تالش73 وری
برداری‌مؤثرتر‌از‌نیروی‌کار‌ماهر‌هدایت‌شود.طریق‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌و‌بهره
چوالوش‌‌‌‌‌ای‌از‌فرصت‌رویکرد‌جدید‌مبتنی‌بر‌پیوستن‌مجدد‌ایران‌به‌اقتصاد‌جهانی‌با‌مج،وعه‌پیچیده هوا‌‌‌‌‌ها‌و
اسوت‌‌‌‌‌وری به‌ه،راه‌خواهد‌بود.ایران‌نیازمند‌افزایش‌سریع‌بهره روزرسانی‌صنایع‌و‌تقویت‌ظرفیت‌نوآوری
که‌موجب‌شود‌در‌فرآیند‌اتصال‌مجدد‌به‌اقتصاد‌جهانی توان،ندی‌صنایع‌بومی‌تضعیف‌نشده‌و‌این‌فرآیند
و فونواوری بیشترین‌فواید‌را‌برای‌کشور‌داشته‌باشد.ایران‌از‌توانایی‌بالقوه‌باالیی‌برای‌توسعه‌ظرفیت‌علوم
بوالوقووه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌بهره برداری‌از‌آن‌در‌جهت‌پشتیبانی‌از‌توسعه‌پایدار‌برخوردار‌است.تحقق‌این‌توانوایوی
های‌سیاستی‌علم مستلزم‌اصالحات‌سیاستی‌است.در‌این‌گزارش تعدادی‌پیشنهاد‌سیاستی‌برای‌بهبود‌تالش
هو،وچونویون و نووآوری نوظوام فناوری‌و‌نوآوری‌کشور‌ارائه‌شده‌است.این‌پیشنهادات تقویت‌حاک،یت
گیرد:شوند‌را‌دربرمی‌موضوعات‌سیاستی‌خاصی‌که‌مانع‌توسعه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌می
های كلیدی سیاست ملي به منننظنور افزایش انسجام میان سیاست علم، فناوری و نوآوری و سایر بخش
افزایش تأثیرات اقتصادی مثبت علم، فناوری و نوآوری
سوازوکوارهوای برای‌افزایش‌پشتیبانی‌از‌نوآوری‌و‌افزایش‌ش،ول‌چارچوب‌نهادی‌و‌ه،چنین‌توقوویوت
15
پوایودار موجود‌در‌قلب‌نظام‌ملی‌نوآوری‌در‌راستای‌افزایش‌تأثیرگذاری‌آن‌بر‌رشد‌اقتصادی‌و‌توسعه
های‌سیاستی‌ه،اهنگی‌بیشتری‌به‌وجود‌آید.نیاز‌آشکاری‌برای‌افزایش‌ارتباط‌بین‌سیاست‌‌‌باید‌بین‌بخش
های‌علم فناوری‌و‌‌توسعه‌صنعتی‌و‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌وجود‌دارد.بهبود‌انسجام‌بین‌سیاست
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مربوط‌به‌سرمایه‌نوآوری‌و‌سیاست رقوابوت موالوی آمووزش گذاری‌مستقیم‌خارجی تجارت
های‌اقتصاد‌کالن‌باید‌بر‌حوفو های‌کوچک‌و‌متوسط‌نیز‌حائز‌اه،یت‌است.سیاست‌‌کارآفرینی/شرکت
از‌‌‌‌‌‌‌ثبات‌اقتصادی‌و‌خلق‌فضای‌طرفدار‌رشد مت،رکز‌شود.ضرورت‌انسجام‌سیاستی‌در‌سطوح‌پائیون تور
بایست‌اع،ال‌گردد.ملی‌نیز‌می
ها در نظام حاكمیت علم، فناوری و نوآوری بازطراحي تفکیك وظایف و مسئولیت
و‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌طراحی‌و‌اجرای‌سیاست‌های‌نهادهای‌کلیدی‌درگیر‌در‌سیاست‌در‌فعالیت فونواوری های‌علم
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌برنامه‌ها‌قابل‌مشاهده‌است.در‌این‌راستا‌توصیه‌می‌‌پوشانی‌نوآوری‌کشور برخی‌هم جواموع ای
های‌نهادهای‌سیاستی‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌تدوین‌‌جهت‌دستیابی‌به‌تفکیک‌شفاف‌وظایف‌و‌مسئولیت
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌حوزه‌اختیارات‌آنها‌شفاف از گوذاری‌‌‌‌‌تر‌شود.به‌عالوه وظایف‌جدیدی‌از‌قبیل‌حو،وایوت
گوردد. خطرپذیر‌به‌منظور‌ارتقاء‌نوآوری‌و‌ح،ایت‌از‌کارآفرینی‌نیز‌حائز‌اه،یت‌بوده‌که‌باید‌تقوویوت
و‌‌‌‌‌‌منطق‌فکری‌هم‌باید‌به‌گونه ای‌تغییر‌یابد‌که‌ت،امی‌بازیگران‌اصلی‌موجود‌درك‌مشترکی‌از‌اه،ویوت
از تودریوجوی سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌داشته‌باشند.در‌راستای‌تسریع‌روند‌موجود باید‌تغییوری
مند‌به‌نوآوری‌مورد‌توجه‌قرار‌گیرد.رویکرد‌سنتی‌و‌خطی‌فشار‌علم‌به‌نوآوری‌به‌س،ت‌رویکرد‌نظام
تحقیق و توسعه با تأكید بر ارتقاء و كرد مدت برای سطح قابل دسترس هزینه تعیین اهداف كوتاه تا میان
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 11
وكار های مورد نیاز به بخش كسب ارائه مشوق
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌کشورهایی‌که‌سرمایه اعوظوم قسو،وت دارنود گذاری‌قابل‌توجهی‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
درصود‌‌‌‌‌‌گذاری‌توسط‌بخش‌خصوصی‌صورت‌می‌سرمایه گیرد.ک،تر‌دولتی‌در‌سطح‌جهان‌بیش‌از‌یک
گذاری‌نیز‌در‌‌کند‌و‌بخشی‌از‌این‌سرمایه‌گذاری‌می‌از‌تولید‌ناخالص‌کشور‌را‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌سرمایه
گردد.گذاری‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌پرداخت‌می‌های‌خصوصی‌به‌سرمایه‌های‌مالی‌تشویق‌بنگاه‌قالب‌مشوق
در‌‌‌‌‌‌‌‌کرد‌بخش‌شود‌ایران‌هدف‌فعلی‌خود‌برای‌افزایش‌هزینه‌بنابراین‌توصیه‌می خصووصوی های‌دولتی‌و
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌را‌به‌میزان‌یک‌و‌یک نو،وایود. ونیم‌درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌تعدیول
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینوانوه‌‌‌درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی هدف‌واقع0/5کرد‌کلی‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌‌هزینه کوه اسوت ای
مسوتو،ور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌جدی‌قابل‌دسترس‌است.هم‌‌تالش زمان‌با‌تأکید‌بر‌تحقق‌اهداف‌تحقیق‌و‌توسعه بوهوبوود
گذاری‌در‌زمینه‌تقویت‌ظرفیت‌طراحی‌و‌مهندسی‌نیز‌بایستی‌مورد‌توجه‌قرار‌گیرد.سرمایه
های تأمین مالي های پژوهش و فناوری و معرفي برنامه ها و سازمان عملکردمحور كردن بودجه دانشگاه
دار های اولویت در بخش“گرا مأموریت”یا “محور پروژه”های تحقیق و توسعه در قالب برنامه
های‌پاوهشی‌دولتی‌را‌که‌بر‌مبونواهوایوی‌‌‌‌‌‌ها‌و‌دستگاه‌های‌پاوهشی‌دانشگاه‌ایران‌باید‌ساختار‌فعلی‌بودجه
باشد‌را‌اصالح‌ن،اید.برای‌‌‌عل،ی(و‌نه‌مبتنی‌بر‌ع،لکرد‌می‌‌غیررقابتی)سرانه‌دانشجو محقق‌و‌عضو‌هیأت
ایوران تخصیص‌بودجه طراحی‌و‌استقرار‌یک‌نظام‌مت،رکز‌ملی‌از‌طریق‌صندوقی‌مانند‌بنیاد‌ملی‌عولووم
و‌‌‌‌‌‌ها‌و‌دستگاه‌های‌ع،لکردی میزان‌ح،ایت‌از‌دانشگاه‌الزم‌است‌تا‌بر‌اساس‌معیار های‌پاوهشی‌دولوتوی
های‌دارای‌اولویت‌و‌با‌تأثیر‌باالی‌اجت،اعی‌و‌اقتصادی‌تعیین‌گردد.احراز‌شرایط‌توأمویون‌‌‌‌‌‌ه،چنین‌بخش
17
شود.مالی‌نیز‌باید‌بر‌اساس‌معیارهایی‌باشدکه‌موجب‌تقویت‌ارتباطات‌درونی‌نظام‌نوآوری‌می
7اصالح رویکرد ارزیابي و یادگیری سیاستي از طریق تقویت تجربه سیاستي
خوروجوی اهوداف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌ارزیابی‌نوآوری باید‌وزن‌ک،تری‌به‌سنجوش بوا موقوایسوه در حواصولوه هوای
زیسوت0شده‌ریزی‌برنامه موحویوطوی اختصاص‌یابد.در‌عوض‌باید‌نتایج‌و‌تأثیرات‌اقتصادی اجت،اعی‌و
نشده در‌نظر‌گرفتن‌تأثیرات‌مستقیم‌و‌غیرمستقیم‌و‌ه،چنین‌ک،ک‌به‌طراحی‌نظام‌‌بینی‌ارزیابی‌نتایج‌پیش
نوآوری‌کاراتر‌به‌عنوان‌یک‌کل مورد‌تأکید‌بیشتری‌قرار‌گیرد.
گذاری مستقیم خارجي و سایر منابع خارجني گیری از سرمایه اتخاذ راهبردی جامع برای جذب و بهره
هنای فننناوری و ها و ایجاد بستری كه امکان ارتقاء روابط، جرینان سازی سیاست تأمین مالي و پیاده
یادگیری فناورانه را فراهم آورد
و‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌مستقیم‌خارجی‌به‌صورت‌خودکار‌امکان‌گیری‌از‌مزایای‌بالقوه‌سرمایه‌بهره بوود پذیر‌نخواهد
های‌‌شرکت3ها‌و‌اقدامات‌متناسب‌و‌ایجاد‌شرایط‌الزم‌از‌ج،له‌بهبود‌ظرفیت‌جذب‌مستلزم‌اتخاذ‌سیاست
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران‌خارجی‌و‌سرمایه‌گذاران‌باید‌در‌دوره‌پساتحریم سرمایه‌داخلی‌است.سیاست را آنوهوا های
های‌داخلی توسوعوه/دار‌ملی‌و‌در‌راستایی‌که‌موجب‌ارتقاء‌ه،کاری‌های‌اولویت‌س،ت‌صنایع‌و‌فعالیت
رو تدوین‌چارچوب‌‌های‌داخلی‌و‌یادگیری‌فناورانه‌شود‌هدایت‌ن،ایند.از‌این‌‌های‌شرکت‌ارتقاء‌مهارت
های‌انتقال‌فناوری‌و‌ساخت‌‌گذاری‌خارجی‌بسیار‌حائز‌اه،یت‌است.سیاست‌‌سیاستی‌مناسب‌برای‌سرمایه
و‌‌‌‌‌‌‌باید‌به‌شکلی‌ع،ل5های‌حداکثر‌استفاده‌از‌توان‌داخلی‌و‌سیاست4داخل‌از‌ج،له‌پیوست‌فناوری گورا
1 Policy experimentation 2 Delivery versus planned objectives 3 Absorptive capacity 4 Technology Annex 5 Policy on Maximum Utilization of Local Capacity
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 12
زموان‌‌‌‌‌گذاری‌مستقیم‌خارجی‌گردد.هم‌‌پذیر‌اجرا‌شوند‌تا‌موجب‌تحقق‌مزایای‌حاصل‌از‌سرمایه‌انعطاف
بینانه‌و‌اهدافی‌که‌تحقق‌آنها‌در‌آینده‌نزدیک‌دشوار‌خواهد‌‌باید‌اط،ینان‌حاصل‌کرد‌که‌الزامات‌غیرواقع
های‌دارای‌اولویت‌نخواهند‌شد.در‌بخش‌‌گذاری‌بود‌مانع‌سرمایه
و كاربردی بودن حقوق مالکیت فکری از طریق بهبود گسترده و تدریجي آن، پنوشنش 7بهبود كیفیت
دادن تمام چرخه نظام مالکیت فکری با هدف بیشینه كردن ارتباط آن با نظام نوآوری
بوررسوی حوال در‌حال‌حاضر‌موضوع‌اصالح‌قانون‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌در‌مجلس‌شورای‌اسالمی‌در
نووآوری‌‌‌‌‌است.قانون‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌ایران‌باید‌به‌گونه ای‌اصالح‌شود‌که‌ارتباط‌حداکثری‌آن‌با
گویورنودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌تض،ین‌شود.این‌امر‌مستلزم‌توجه‌و‌ح،ایت‌نهادی‌مجلس‌شورای‌اسالمی‌و‌دیگر‌تص،یوم
فورآیونود-کلیدی‌است‌تا‌اط،ینان‌حاصل‌ن،ایند‌که‌کل‌چرخه‌نظام‌مالکیت‌فکری شامل‌ت،امی‌مراحل
حقوق‌مالکیت‌فکری‌از‌درخواست‌ثبت‌اختراع‌تا‌حل‌اختالف‌و‌ض،انت‌اجرایی‌آن‌و‌ه،چنین‌افزایوش
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌طور‌مؤثری‌پیاده-ای‌‌آگاهی پشتیبانی‌آموزشی‌و‌حرفه چورخوه ایون اجوزاء سازی‌شده‌و‌ت،امی
رایت‌و‌حفاظت‌از‌آن‌نیز‌باید‌‌زمان‌با‌بهبود‌نظام‌مالکیت‌فکری موضوع‌کپی‌راستا‌هستند.هم‌یکدیگر‌هم
نوظوام اسوتوقورار مورد‌توجه‌قرار‌گیرد.چنانچه‌ایران‌درصدد‌عضویت‌در‌سازمان‌تجارت‌جهانی‌بواشود
رایت‌در‌این‌زمینه‌بسیار‌حائز‌اه،یت‌است.حفاظت‌از‌کپی
هنا و آپ های غالب صنعتي همراه با پشتیباني مستمر از توسعه استارت بنیان در بخش ترویج اقتصاد دانش
بوم نوآوری وكار و بهبود زیست ای كسب های جدید با رشد باال؛ از جمله از طریق خدمات حرفه حوزه
و كارآفریني
1 Credibility
19
زیرساخت‌قدی،ی‌و‌با‌ع،لکرد‌پائین‌صنعتی‌کشور مانع‌پیشرفت‌گسترده‌و‌رشدیافته‌صنایع‌بالغ‌و‌سنوتوی
حاضر‌در‌صنایع‌غالب‌کشور نیازمنود1های‌سنتی‌و‌بالغ‌ایران‌شده‌و‌نیازمند‌ارتقاء‌و‌توسعه‌است.شرکت
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمان سیاسوت‌‌گذاری‌در‌نوآوری‌هستند.به‌صورت‌هم‌‌هایی‌جهت‌افزایش‌سرمایه‌مشوق گوذاران
از‌‌‌‌‌‌بنیان فعالیت‌های‌جدید‌دانش‌توسعه‌شرکت ها‌و‌صنایع‌جدید‌را‌هم‌دنبال‌ن،ایند.برنامه‌فعلی‌ح،ایوت
ای‌بوا‌‌‌شده‌برای‌شناسایی‌و‌توسعه‌جامعه‌ای‌از‌ابزارهای‌به‌خوبی‌طراحی‌بنیان‌شامل‌بسته‌های‌دانش‌شرکت
ایوجواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌شرکت0طراوت تسوهویول نویوازمونود دولوت های‌جوان‌و‌با‌پتانسیل‌رشد‌باال‌است.به‌عالوه
اسوتوارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌کسب‌‌دهنده‌خدمات‌حرفه‌های‌ارائه‌شرکت بوه مشواوره ارائوه و‌‌‌‌‌‌‌آپ‌‌‌وکار‌با‌قابلیوت هوا
بوازاریوابوی در‌حوزه3های‌جوان‌و‌مت،ایل‌به‌رشد‌شرکت هایی‌نظیر‌استراتای ثبت‌شرکت تأمین‌مالی
بوایود هو،وچونویون دولوت اسوت. موذاکورات و حقوق‌مالکیت‌فکری تبادل‌سالم‌و‌شفاف‌اطالعوات
گذاران‌خطرپذیر‌را‌به‌فعالیت‌بیشتر‌تشویق‌ن،اید.سرمایه
ترین نتایج و پیشنهادات سیاستي فناوری ایران: مهم الف( نظام نوآوری زیست
موؤسوسوات‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌در‌ایران‌به‌دهه‌اول‌قرن‌چهاردهم‌ش،سی‌و‌هم‌‌سابقه‌زیست زمان‌با‌تولید‌واکسن‌توسط
موراکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد.ایران‌از‌دو‌دهه‌قبل‌با‌تأکید‌بر‌سیاست‌‌پاستور‌و‌رازی‌بازمی توأسویوس های‌طرف‌تقاضا‌نظیر
نوویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مرتبط‌در‌دانشگاه‌پاوهشی‌جدید توسعه‌رشته عورصوه وارد ها‌و‌تصویب‌قوانین‌ح،ایتی‌جدید
فناوری‌به‌بویوش‌‌‌‌‌بنیان‌حوزه‌زیست‌های‌دانش‌فناوری‌شده‌است.این‌امر‌موجب‌افزایش‌تعداد‌شرکت‌‌‌زیست
هایی‌نیز‌‌های‌اخیر چالش‌فناوری‌طی‌سال‌‌های‌قابل‌توجه‌زیست‌رغم‌پیشرفت‌شرکت‌شده‌است.علی327از
1 Mature firms 2 Vibrant 3 Growth-oriented
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 02
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌که‌باید‌با‌اتخاذ‌برنامه‌در‌این‌بخش‌مشاهده‌می کواسوتوی گوردنود. مورتوفوع های‌سیاستی‌متنواسوب
های‌تحریک‌طرف‌تقاضا ض،انت‌اجرایی‌پائین‌حقوق‌مالکیت‌فکری ناکافی‌بودن‌منابع‌تأمین‌مالی‌‌سیاست
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌موجود‌در‌فرآیندهای‌تجاری‌گذاری‌مستقیم‌خارجی‌و‌ه،چنین‌کاستی‌و‌سرمایه جو،لوه از سازی
یوادشوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌سیاستی‌پیشنهادی‌جهت‌فائق‌آمدن‌بر‌چالش‌آیند.در‌ادامه توصیه‌‌ها‌به‌ش،ار‌می‌چالش هوای
اند:مطرح‌شده
فناوری ارتقاء تأمین مالي در حوزه زیست
و‌‌‌‌‌‌گذاری‌جهت‌توسعه‌تأمین‌مالی‌زیست‌ایران‌باید‌ساز‌وکارهای‌مؤثرتر‌سرمایه فناوری‌را‌به‌کارگرفتوه
خوطورپوذیور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌خطرپذیر‌داخلی‌و‌جذب‌سرمایه‌در‌این‌راستا‌نسبت‌به‌توسعه‌بازار‌سرمایه گوذاری
ال،للی‌اقدام‌ن،اید.بین
های بالغ فناوری و شركت بنیان حوزه زیست های دانش بهبود همکاری بین شركت
موحوصووالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بالغ‌در‌فعالیت‌در‌راستای‌افزایش‌مشارکت‌شرکت های‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نیز‌توسوعوه
های‌الزم‌اقدام‌ن،اید.این‌اقدامات‌باید‌به‌ترتیوبوی‌‌‌‌‌جدید دولت‌باید‌نسبت‌به‌تشدید‌رقابت‌و‌ارائه‌مشوق
بنیان‌از‌طریق‌ایجاد‌ارتبواطوات‌‌‌‌های‌دانش‌های‌ه،کاری‌با‌شرکت‌صورت‌پذیرد‌که‌امکان‌افزایش‌فرصت
فوراهوم‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مشترك‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌مشارکت‌در‌پروژه‌در‌زنجیره‌تأمین انجام‌پروژه را های‌اکتساب
آورد.
01
فناوری بنه های داخلي فعال در زیست فناوری و دسترسي شركت المللي در زیست تقویت همکاری بین
المللي بازارهای بین
هوای‌‌‌‌‌ال،للی‌مستلزم‌بهبود‌بازاریابی برندسازی مهارت‌های‌داخلی‌به‌بازارهای‌بین‌بهبود‌دسترسی‌شرکت
مشواوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌توزیع‌از‌طریق‌ارائه‌آموزش‌ال،للی‌و‌ایجاد‌شبکه‌مذاکره‌بین خودموات و‌‌‌‌‌‌‌های‌متونواسوب
های‌داخلی‌است.توان،ندسازی‌شرکت
ها و تجهیزات تست فناوری از طریق ارتقاء آزمایشگاه در زیست 7بهبود نظام اعتبارسنجي
فناوری‌تولیدشده‌در‌ایران‌جهت‌عرضه‌‌‌تض،ین‌کیفیت‌و‌سایر‌استانداردهای‌مورد‌نیاز‌محصوالت‌زیست
اعوتوبوارسونوجوی در‌بازار‌داخلی‌و‌ه،چنین‌بازارهای‌صادراتی‌مستلزم‌ایجاد‌و‌یا‌ارتقاء‌نهادهای‌موجود
های‌تست‌و‌اعطاء‌صالحیت‌است.نظام
فناوری در زیست در راستای حمایت از نوآوری 7های ساخت داخل و تأمین دولتي گسترش سیاست
های‌محلی‌به‌ویاه‌در‌زمینه‌بهداشت‌و‌کشاورزی‌‌توان‌با‌تشویق‌نوآوری‌توسط‌شرکت‌تأمین‌دولتی‌را‌می
زیستی‌بهبود‌داد.
فناوری شامل سالمت، صنعت، كشاورزی و محینط بهبود بکارگیری متوازن چهار زیربخش اصلي زیست
زیست
صوورتوی‌‌‌‌‌‌در‌راستای‌رفع‌چالش های‌بخش‌سالمت کشاورزی صنعتی‌و‌محیط‌زیست الزم‌است‌که‌به
و‌‌‌‌‌‌های‌کاربرد‌زیست‌ها‌و‌اقداماتی‌برای‌دستیابی‌به‌ظرفیت‌کامل‌حوزه‌متوازن سیاست فناوری طوراحوی
سازی‌شوند.پیاده
1 Accreditation 2 Public procurement
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 00
ترین نتایج و پیشنهادات سیاستي ب( نظام نوآوری نفت و گاز ایران: مهم
قدی،ی از گاز اوایل‌قرن‌بیستم‌بازمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنایع‌نفت‌و به آنها تاریخچه ایران‌هستند‌که و‌‌‌‌ترین‌صنایع گردد
درصد‌تولید02 حدود1394شوند.بخش‌نفت‌و‌گاز‌در‌سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین‌صنعت‌در‌خاورمیانه‌محسوب‌می‌‌‌‌‌‌‌قدی،ی
و‌چالش دستاوردها به توجه با بود. اختصاص‌داده خود به اقدامات‌و‌‌‌‌‌‌‌‌ناخالص‌داخلی‌را های‌این‌بخش
شود:های‌سیاستی‌زیر‌پیشنهاد‌می‌طرح
ارتقاء یادگیری از طریق همکاری در نظام نوآوری نفت و گاز به همراه راهبردهای توسعه توان داخلي
ها‌باید‌درگیر‌‌‌‌‌گذاران مدیران‌اجرایی‌و‌مدیران‌بنگاه‌‌‌‌‌‌‌‌طور‌که‌در‌گزارش‌حاضر‌بیان‌شده‌سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،ان
را‌مورد‌توجه‌خاص‌قرار‌دهند.نوآوری1شدن‌در‌توسعه‌فناوری‌و‌یادگیری‌فناورانه‌برای‌ه،پایی‌فناورانه
نیازمند‌توان،ندی است‌بلکه تحقیق‌و‌توسعه مستلزم توسعه‌‌‌‌های‌مهندسی‌و‌طراحی‌نیز‌می‌‌‌‌‌‌‌‌نه‌تنها باشد.
های‌خارجی‌هم‌نیازمند‌توجه‌و‌تقویت‌است.یادگیری‌از‌طریق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،کاری‌بین‌بازیگران‌داخلی‌و‌شرکت
تعامل فرآیندی‌کلیدی‌است‌که‌باید‌از‌طریق‌طراحی‌ساز‌وکارهای‌مناسب‌سیاستی‌ع،لی‌شود.
های داخلي های چندملیتي و شركت كنندگان از طریق ارتباطات بین شركت توسعه تأمین
و‌استراتای‌فناوری0توان‌از‌طریق‌الزام‌سهم‌ساخت‌داخل‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌و‌ارتباطات‌داخلی‌را‌می‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌تأمین
که‌به‌صورت‌خاص‌برای‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌طراحی‌شده‌باشد‌مورد‌پشتیبانی‌قرار‌داد.
دهي ابزارها و نهادهای مالي مورد نیاز برای حمایت از طرف توسعه ابزارهای تأمین دولتي و شکل
عرضه و تقاضا
سرمایه شامل خدمت نوع سه با مالی ح،ایتی کسب‌‌‌‌‌‌‌یک‌نظام فرشتگان خطرپذیر و3وکار‌‌گذاری
1 Technological catch-up 2 Local content requirements 3 Angel investors
03
پروژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازمان مالی تأمین جهت اختصاصی پوشش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سازوکارهای ه،چنین و عدم‌‌‌‌‌‌‌‌ها ریسک‌و
ها)نظیر‌بی،ه(باید‌طراحی‌و‌استقرار‌یابد.قطعیت
های های دانشي بین سازمان بازطراحي ساختار نهادی بخش نفت و گاز و توسعه ارتباطات و جریان
ها پژوهش و فناوری و بنگاه
گذاران‌‌‌گذاری‌نفت‌و‌گاز‌باید‌بهبود‌یافته‌و‌ذهنیت‌سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،اهنگی‌افقی‌بین‌نهادهای‌کلیدی‌سیاست
های‌تولیدی‌باید‌‌‌‌‌در‌سیاست‌نوآوری‌تغییر‌یابد.به‌عالوه بخش1نوآوری‌‌‌‌در‌ارتباط‌با‌اتخاذ‌رویکرد‌نظام
مشارکت‌‌‌‌‌گذاری‌و‌طراحی‌برنامه‌‌‌‌‌‌های‌سطح‌باال‌و‌در‌خصوص‌اولویت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری‌‌در‌تص،یم های‌سیاستی
بیشتری‌داشته‌باشند.
شود‌یک‌بسته‌سیاستی‌برای‌نظام‌نوآوری‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌تدوین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی ه،چنین‌توصیه‌می‌‌‌‌‌در‌ج،ع
پاسخگوی‌تقاضاهای‌متفاوت‌برای‌ارتباطات‌دانش که مختلف‌شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌شود انواع میان باشد.بنیان ها
شرکتشرکت فناوری‌مشارکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دولتی‌و توسعه در باید ساخت‌بزرگ‌مهندسی و تأمین های
وزارت‌نفت‌و‌شرکت به‌آن‌ه،ان‌‌‌‌‌‌‌فعاالنه‌بیشتری‌داشته‌باشند. تولید‌در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌وابسته نسبت‌به طور‌که
بخش‌نفت‌و‌گاز‌مسئولیت‌دارند‌باید‌نسبت‌به‌توسعه‌فناوری‌در‌این‌بخش‌نیز‌قبول‌مسئولیت‌ن،ایند.
است‌بخش ذکر به فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الزم وزارت‌نفت‌در فناوری‌مشارکت‌جدی‌‌‌‌‌‌‌‌هایی‌محدود‌در های‌توسعه
منظور‌‌‌‌‌های‌ساخت‌داخل‌باید‌به‌‌‌‌‌‌ها‌باید‌گسترش‌داده‌شود.به‌عبارت‌دیگر‌سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارند‌که‌این‌بخش
شرکت‌‌‌‌‌‌گسترش‌ه،کاری بین فناورانه بین‌‌‌‌‌‌های و توان،ندی‌‌‌‌‌‌های‌داخلی توسعه و فناورانه‌‌‌‌ال،للی های
سازی‌شوند.های‌داخلی‌بازطراحی‌و‌پیاده‌شرکت
1 Innovation systems approach
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 04
دارایی از حاکی گزارش این کلی و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نتیجه انسانی سرمایه قوی پایه منظر از مالحظه قابل های
بنیان‌و‌مبتنی‌بر‌‌‌‌‌‌ها‌برای‌گذار‌کشور‌به‌اقتصاد‌دانش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌پاوهش‌و‌فناوری‌است.این‌دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان،ندی
های‌بسیار‌عالی‌و‌تص،ی،اتی‌‌‌‌‌‌‌گذاران‌با‌فرصت‌‌‌‌نوآوری‌بسیار‌حائز‌اه،یت‌هستند.در‌حال‌حاضر سیاست
های‌سیاستی‌مورد‌‌‌‌‌کلیدی‌در‌کشور‌مواجه‌هستند.هر‌دو‌بخش‌دولتی‌و‌خصوصی‌باید‌اقدامات‌و‌طرح
در‌سرعت‌بخشیدن‌به‌توسعه‌اقتصادی‌و‌توسعه‌پایدار‌را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری‌کامل‌از‌این‌دارایی‌‌‌‌‌‌‌نیاز‌جهت‌بهره ها
سازی‌ن،ایند.تدوین‌و‌پیاده
نزدیک‌تعیین در‌آینده مسیری‌است‌که‌کشور‌طی‌سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تص،ی،ات‌اتخاذشده رو‌‌‌های‌آتی‌پیش‌‌‌‌کننده
از‌آنجا‌که‌روابط‌تجاری‌و‌سرمایه ال،للی‌ایران‌در‌حرکت‌به‌س،ت‌عادی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌بین‌‌‌خواهد‌داشت.
گذاران‌باید‌توجه‌داشته‌باشند‌که‌درآمد‌حاصل‌از‌نفت گاز‌و‌مواد‌معدنی‌باید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد‌سیاست‌‌‌شدن‌می
ه،چنین‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌در‌زمینه‌ارتقاء‌توان،ندی‌صنعتی‌و‌نوسازی‌زیرساخت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مصروف‌سرمایه آنها ها‌گردد.
های‌فناورانه‌و‌نوآورانه‌مورد‌نیاز‌برای‌رشد‌و‌توسعه‌پایدار‌کشور‌تأکید‌کنند.باید‌بر‌ارتقاء‌توان،ندی
این‌امر‌بر‌ضرورت‌تالش‌مضاعف‌در‌راستای‌گذار‌از‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌منابع‌طبیعی‌به‌اقتصاد‌مبتنی‌بر
بسته‌سیاستی‌توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش الحاق‌سیاست‌نوآوری‌به ه،چنین‌این‌امر‌مستلزم نوآوری‌داللت‌دارد. و
کشور‌است‌و‌باید‌توسط‌نهادهای‌محوری‌بخش‌دولتی‌و‌خصوصی‌مورد‌پیگیری‌جدی‌قرار‌گیرد.
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 05
علم، فناوری و نوآوری ایران در یک نگاه
شرکتهای دانش بنیان
انتشارات علمی
برابری جنسیتی در آموزش عالی
39% 42%
1393-1390
سطح باالی برابری جنسیت در هر دو مقطع
تحصیلي دبیرستان و آموزش عالي در مقایسه
با سایر كشورهای خاورمیانه
التحصیالن آموزش عالی در ایران تعداد ثبت نام شدگان و فارغ
7297به 7937شركت در اسفند ماه 37تعداد شركتهای دانش بنیان از
افزایش یافته است. این شركتها موجب ایجاد 7933شركت تا مهر ماه
اند. میلیارد دالر درآمد شده 6/6هزار شغل و كسب 27حدود
37 7297
7937 7933
7 93
7987 7933
تعداد پارکهای علم و فناوری در ایران
796 727
7937 7933
تعداد مراکز رشد در ایران
های مستقر در پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد شرکت
)میلیارد دالر ( صادرات دانش بنیان
7937 7937 7939 7934
7/2 74/7 43/6 37/6
صادرات محصوالت دانش بنیان توسط پارکهای علم
)میلیون‌دالر(و فناوری و مراکز رشد
صادرات‌کاالهای‌با‌فناوری‌پیشرفته‌و‌کاالهای‌با‌فناوری‌متوسط‌رو‌به‌باال
7934 7937 7984
78/6% 97/4% 74/8%
سهم ایران در
انتشارات علمي در
خاورمیانه
7 7 9 رتبه ایران در
خاورمیانه
7/3% 7/3% 7/4%
سهم ایران در
انتشارات علمي
جهان
76 72 94 رتبه ایران در
جهان
7937-7937 7983-7984
دانشجویان 7,983،862 4،962،377
التحصیالن فارغ 947،746 278،877
دانشجویان دكترا 73،792 38،689
تعداد دانشگاهها در ایران
دانشگاههای دولتي
دانشگاههای علوم پزشکي دولتي
دانشگاه آزاد اسالمي
دانشگاههای خصوصي
734
38
362
934
صندوق نوآوری و شکوفایی
7987 میلیون‌دالر 787
پروژه‌های‌مصوب کل‌ح،ایت‌صورت‌گرفته
7937
7937 7939 7934
7378 9777
9477 9637
77/7
7989
2 7/3
7988 7939
1 مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 02
گذاران‌ج،هوری‌اسالمی‌ایران)که‌‌‌امروزه‌سیاست
موی بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌این‌پس‌تحت‌عنوان‌ایران‌نامیده شوود(
کولویودی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فرصت های‌قابل‌مالحظه‌و‌تص،یو،واتوی
مسویور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌تعیین‌رو‌هستند.این‌تص،یم‌‌روبه کونونوده
های‌آتی‌است.با‌توجه‌بوه‌‌‌‌روی‌دولت‌در‌سال‌پیش
سازی‌توجوارت‌‌‌‌س،ت‌و‌سوی‌کشور‌در‌مسیر‌عادی
گذاران‌‌گذاری‌خارجی سیاست‌ال،للی‌و‌سرمایه‌بین
بورای باید‌از‌درآمدهای‌نفت گاز‌و‌مواد‌معودنوی
وسرمایه صونوعوتوی گذاری‌در‌ارتقاء‌توانو،ونودی
برداری‌ن،ایند‌و‌نه‌تنها‌به‌‌ها‌بهره‌نوسازی‌زیرساخت
ظورفویوت افزایش‌ظرفیت‌تولیدی بلکه‌بر‌ارتوقواء
نوآوری‌و‌فناوری‌مورد‌نیاز‌برای‌تحقق‌رشد‌پایدار
و‌توسعه‌کشور‌در‌بلندمدت ه،ت‌گ،ارند.این‌امر
گوذار‌‌‌‌‌به‌معنای‌تداوم‌تالش های‌حال‌حاضر‌جهت
بنیوان‌‌‌از‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌منابع‌طبیعی‌به‌اقتصاد‌دانش
هوای‌‌‌‌‌زمان‌با‌توسعه‌ه،وکواری‌‌‌باشد.هم‌و‌نوآور‌می
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین گوردد حواصول اطو،ویونوان ال،للی بوایود
دستاوردهای‌اخیر‌کشور‌در‌افزایش‌ظرفیت‌تولید‌و
نوآوری‌که‌در‌شرایط‌عدم‌وجود‌رقابت‌خوارجوی
روی‌‌‌‌‌‌‌‌حاصل‌شده بوه اند‌با‌گشودن‌درهای‌اقتصواد
1 Development policy mix 2 Science, Technology & Innovation Policy Review (STIPR)
شود.در‌واقع تأکویود‌‌‌‌‌ال،للی‌تضعیف‌ن،ی‌رقابت‌بین
نووآوری و مست،ر‌بر‌خلق‌توان،ندی‌علم فناوری
سورموایوه تشوویوق گوذاری‌‌‌‌‌تقویت‌نظام‌نوآوری‌و
تووسوط خارجی‌با‌هدف‌ارتقاء‌فناوری‌و‌نوآوری
بسوتوه بورای ایوران در دولت‌و‌بخش‌خصوصوی
کشور‌بسیار‌حائز‌اه،یت‌است‌تا1ای‌سیاستی‌توسعه
این‌اط،ینان‌حاصل‌شود‌که‌اتصال‌مجدد‌به‌اقتصواد
جهانی‌برای‌ایران‌مفید‌خواهد‌بود.
های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌‌مرور‌سیاستگزارش”
0“ایران سوال در 1324با‌ه،کاری‌آنکتاد‌و‌ایوران
اصوالحوات دوره در شوده تهیه‌شد.گزارش‌یواد
و سیاستی‌که‌توجه‌بیشتری‌به‌سیاست‌علم فناوری
ایون شود. نوآوری‌در‌دستورکار‌قرار‌داشت‌تهویوه
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گزارش‌هم گسوتورده زمان‌با‌گذار‌از‌تو،ورکوز
شوده سیاست‌علم)که‌در‌برنامه‌اول‌توسعه‌تصریح
دوم بورنواموه در )موطورح بود(به‌سیاست‌فناوری
( تووسوعوه سووم (1322-24توسعه(بود.در‌برنامه
فناوری‌و‌نوآوری‌مورد‌تأکید‌بیشتری‌قرار‌گرفوت.
(نووآوری1325-29در‌مقابل برنامه‌چهارم‌توسعه)
را‌مورد‌توجه‌بیشتر‌قرار‌داد.در‌این‌گزارش نظام
09
گواز ملی‌نوآوری‌ایران نظام‌نوآوری‌بخش‌نفت
نووآوری نوظوام و‌صنایع‌پتروشی،ی‌و‌هو،وچونویون
دارویی‌کشور‌مورد‌بررسی‌قرار‌گرفته‌است.زیست
مولوی‌‌‌‌‌‌می‌‌این‌گزارش‌نشان دهد‌که‌سیاست‌توسعه
اقوتوصواد بوه گذار‌از‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌منابع‌طبیعوی
آغاز‌شده‌اسوت.1324بنیان‌حتی‌قبل‌از‌سال‌‌دانش
کوردن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست موتونووع گذاران‌ایران‌به‌ضورورت
طوریوق از گواز و اقتصاد‌و‌کاهش‌اتکاء‌به‌نفوت
صنعتی‌شدن‌و‌با‌بکارگیری‌درآمدهای‌نفت‌و‌گاز
سورموایوه- شوکواف و‌‌‌‌‌‌‌جهت‌ُپورکوردن گوذاری
راهوبورد-درآمدهای‌ارزی آگاهی‌دارند.اگر‌چه
اموا توسعه‌ایران‌با‌رویکرد‌خودکفایی‌ه،راه‌بووده
رویوکوردی گزارش‌مزبور‌حاکی‌از‌آغاز‌گذار‌به
رویوکورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برون اسوت. صوادرات بور نگر‌و‌مبتنوی
ریزی‌مت،رکز‌به‌آرامی‌و‌با‌آزادسازی‌محدود‌‌برنامه
حورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌شرکت‌و‌خصوصی و های‌دولتوی
توکوامول تدریجی‌به‌س،ت‌اقتصادی‌مبتنی‌بر‌بازار
اقوتوصوادی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته‌است.البته‌با‌توجه‌به‌تحریم هوای
کشوورهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین بوا ال،للی‌و‌تنش‌در‌روابط‌کشور
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه پویوشورفوتوه یافته‌و‌برخوردار‌از‌فنواوری
اتوخواذ اموکوان آمریکای‌ش،الی‌و‌اروپای‌غربوی
بور‌‌‌‌‌‌راهبردی‌منسجم‌برای‌توسعه‌برون نگر‌و‌مبتنوی
ایون صادرات‌در‌آن‌زمان‌وجود‌نداشت.عالوه‌بر
انوتوقوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌بین‌بستر‌سرمایه ال،للی ه،وکواری
فناوری‌و‌تبادل‌دانش‌نیز‌در‌آن‌زمان‌بسیار‌محودود
بود.
سیاست 1393های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی‌که‌در‌سال
گرا‌‌ابالغ‌گردید‌به‌عنوان‌رویکردی‌سیاستی‌و‌ع،ل
ال،للی‌و‌توسوعوه‌‌‌‌های‌بین‌دهی‌ه،کاری‌جهت‌سامان
هوای‌‌‌‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌شرایط‌محدودیت
توقوویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اقتصادی‌به‌ش،ار‌می سویواسوت آید.این
گیری‌از‌مزایای‌بالقووه‌‌‌مقاومت‌اقتصادی‌ملی‌و‌بهره
گذاری‌را‌دنوبوال‌‌‌‌ال،للی‌و‌روابط‌سرمایه‌تجارت‌بین
در‌‌‌‌های‌بیان‌کند.بیشتر‌موضوعات‌و‌چالش‌‌می شده
هوای‌‌‌‌‌از‌طریق‌اقدامات‌و‌برناموه1324گزارش‌سال
سیاسی‌متنوع‌مورد‌توجه‌قرار‌گرفته‌و‌برخی‌از‌آنها
تواند‌به‌عونووان‌‌‌‌اند.گزارش‌حاضر‌اما‌می‌‌مرتفع‌شده
یک‌ارزیابی‌اثربخشی‌آن‌اقدامات‌سیاسی‌دولت‌در
بورای‌‌‌‌‌‌‌زمینه های‌مربوطه‌محسوب‌شده‌و‌راهن،وایوی
مسیر‌آینده‌تلقی‌گردد.
هنای عنلنم، از زمان تهیه گزارش مرور سیاسنت
( تاكنون: 7984فناوری و نوآوری ایران )
مند برای متنوع كردن اقتصاد و گنذار تالشي نظام
بنیان به اقتصاد دانش
فصل اول: مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 32
ایران‌در‌مقایسه‌با1324در‌زمان‌تهیه‌گزارش‌سال
درحوال کشوورهوای از دارای‌‌‌‌‌‌‌‌‌بسیواری تووسوعوه
نوظوام فونواوری و زیرساختی‌نسبتًا‌قوی‌در‌عولوم
بور موذکوور آموزشی‌و‌منابع‌انسانی‌بود.گوزارش
بوه اه،یت‌اتخاذ‌رویکرد‌نظام‌نوآوری‌و‌دستیوابوی
اقتصادی‌با‌قابلیت‌ایجاد‌صنایع‌جدید‌مانند‌تجوارب
فناوری صنایع‌پتروشی،ی‌و‌‌‌پیشین‌کشور‌در‌زیست
استفاده‌از‌مواد‌جدید‌تأکید‌ن،ود.در‌برنامه‌چهوارم
سوازی‌‌‌توسعه‌ملی راهبردی‌تصریح‌شد‌که‌بر‌بهینه
نظام‌مبتنی‌بر‌بهبود‌نظام‌آموزش‌عالی‌و‌انتوشوارات
توأکویود عل،ی‌و‌توسعه‌زیرساخت‌فناورانه‌کشوور
داشت.از‌آن‌زمان‌تاکنون دو‌برنامه‌توسعه‌دیوگور
سازی‌شده‌است.در‌این‌فصل‌در‌تالش‌هستیم‌‌‌پیاده
توغویویورات تغییرات‌اصلی‌در‌محیط‌اقتصاد‌کالن
نووآوری ساختاری نهادی‌و‌ع،لکردی‌نظام‌مولوی
ایران‌را‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌دهیم.
نویوز1324گزارش‌سال و از‌پایه‌گسترده‌صنعتوی
نویوروی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیرساخت‌توسعه و فونواوری و یافته‌علم
بوایود انسانی‌ماهر‌حکایت‌داشت.بنابه‌آن‌گزارش
شدن‌و‌گذار‌بوه‌‌‌‌سازی‌اقتصاد صنعتی‌توسعه‌متنوع
بنیان‌و‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌نوآوری‌تسریوع‌‌‌اقتصاد‌دانش
در شود.طبق‌آن‌گزارش نظام‌ملی‌نوآوری‌ایوران
تر‌از‌حد‌‌مقایسه‌با‌ظرفیت‌بالقوه‌آن‌ع،لکردی‌پائین
قووی‌‌‌‌‌‌‌‌‌انتظار‌داشته‌و‌علی پوایوه رغم‌برخورداری‌از
های‌علم فناوری مهندسوی‌‌‌سرمایه‌انسانی‌و‌دارایی
های‌فناورانه‌و جهت‌تقویت‌توان،ندی1و‌ریاضیات
آن از موؤثور شوکولوی بوه ع،لکرد‌نوآوری‌خود
عو،ودتوًا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهره امور ایون برداری‌نکرده‌است.علوت
ضعف و نووآوری شورایوط”های‌موجود‌در‌نظوام
کشور‌بوده‌و‌به‌دلیل‌اقتصاد‌ع،دتاً‌دولوتوی0“نهادی
افوزوده کشور فشار‌رقابت‌پائین‌است.سهم‌ارزش
15بخش‌خصوصی‌از‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌تونوهوا
و پواوهشوی درصد‌برآورد‌شده‌و‌اکثر‌مؤسسوات
ها‌‌رو شرکت‌اند.از‌این‌آموزش‌عالی‌نیز‌دولتی‌بوده
انگیزه‌محدودی‌برای‌ارتقاء‌فناورانه‌و‌نوآوری‌خود
هوای‌‌‌‌‌داشتند.گزارش‌یادشده‌بر‌لزوم‌ایجاد‌محرك
تشوویوق مونوظوور رقابتی‌و‌نظام‌نوآوری‌مؤثری‌به
گذاری‌در‌یادگیری‌فناورانوه‌‌‌ها‌برای‌سرمایه‌شرکت
و‌نوآوری‌تأکید‌ن،ودهاست.
در‌‌‌‌‌‌با‌توجه‌به‌حضور‌محدود‌شرکت های‌خوارجوی
1 Science, Technology, Engineering and Mathematics (STEM) 2 Framework conditions
31
روابوط و گواز( و اقتصاد)به‌غیر‌از‌بخش‌نوفوت
هوای‌‌‌‌‌ال،للی سرریز‌دانش‌و‌فناوری‌در‌شرکت‌بین
داخلی‌ع،دتاً‌ضعیف‌بوده‌و‌یا‌اصالً‌وجود‌نداشت.
با‌این‌وجود در‌نظام‌ملی‌نوآوری‌روابط‌نزدیوکوی
وها مؤسسات‌پاوهشی‌و‌دانشگواه‌‌بین‌شرکت هوا
وجوود1سونوتوی“گانه‌مارپیچ‌سه)”ه،چنین‌دولت )
سواخوتوار بوودنود. داشت‌زیرا‌ت،امی‌آنها‌دولوتوی
و فونواورانوه انگیزشی‌هم‌موجب‌ارتقاء‌یادگیوری
ضوعویوف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری روابوط در‌بخش‌صنعت‌نشد‌و
هو،وکواری موجود‌پاسخگوی‌تقاضای‌یادگیری‌و
مصورف و‌‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌نوآوری‌نبود.درارتبواط کونونوده
هایی‌وجود‌داشت‌و‌تقاضوای‌‌‌تولیدکننده‌نیز‌ضعف
کننده)برای‌محصوالت‌جدید‌یا‌بهبودیافته(مصرف
باعث‌تشویق‌نوآوری‌محصولی فرآیندی سازمانی
شود.یا‌رویکردهای‌مدیریتی‌در‌تولیدکنندگان‌ن،ی
بورای‌‌‌‌‌‌نظام‌نوآوری‌هم‌در‌زمینه‌تشویق‌شرکت هوا
در‌‌‌‌‌های‌جدید‌و‌سرمایه‌دستیابی‌به‌فناوری گوذاری
بوهوبوود مونوظوور بوه یادگیری‌و‌ایجاد‌توان،نودی
جودیود موحوصووالت محصوالت‌خود‌یا‌معرفوی
ع،لکرد‌مناسبی‌نداشت.
های‌گزارش‌بر‌مؤثر‌نبودن‌چارچوب‌سیاسوتوی‌‌‌‌یافته
های‌جذاب‌برای‌بازیگران‌‌در‌ح،ایت‌و‌ارائه‌مشوق
کلیدی‌نظام‌نوآوری‌داللت‌دارد.به‌عالوه سیاست
نووآوری‌‌‌‌‌ملی‌آن‌دوران‌نیز‌بر‌تولید‌و‌بهره گیری‌از
نوبوود. جهت‌ارتقاء‌رشد‌اقتصادی‌و‌توسعه‌مت،رکز
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌این‌مسئله‌در‌بسیاری‌از‌کشورهای‌درحال
کوه نو،وود متداول‌بوده‌و‌هست.گزارش‌پیشنهواد
ها‌باید‌بر‌ایجاد‌ظرفیت‌فناورانه‌و‌نوآورانه‌و‌‌سیاست
و‌‌‌‌‌‌ترویج‌پاوهش‌از‌طریق‌سرمایه گذاری‌مشوتورك
حق‌لیسانس بیشتر‌ت،رکز‌ن،ایند.ه،چنین‌گوزارش
بوخوش تقویت‌رقابت)از‌طریق‌افزایش‌مشوارکوت
بوه خصوصی‌در‌اقتصاد‌و‌باز‌کردن‌اقتصاد‌نسوبوت
عولوم اطوالعوات و رقابت( بهبود‌وضعیت‌آموار
نوظوارت و فناوری‌و‌نوآوری بهبود‌نظام‌ارزیابی
بوخوشوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طراحی‌و‌پیاده و سازی‌راهبردهای‌مولوی
مصورف بویون ونوآوری تقویت‌روابط کونونوده
اولوویوت‌‌‌‌‌‌‌تولیدکننده‌به‌منظور‌تببین‌دقیق تر‌تقاضوا
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌دادن‌به‌توسعه‌شرکت موتووسوط های‌کوچک‌و
بوزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌تأمین‌برای‌شرکت‌‌نهایتاً‌ایجاد‌شبکه هوای
را‌پیشنهاد‌ن،ودهاست.0دولتی
1 Triple helix 2
State-Owned Enterprise
فصل اول: مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 30
از1324-93های‌‌نظام‌ملی‌نوآوری‌در‌فاصله‌سال
توعوداد منظر‌ع،لکردی تغییراتی‌از‌قبیل‌افوزایوش
پاوهش‌و‌انتشارات‌عل،ی آموزش‌عالی صادرات
و‌نیز‌بهبود‌زیرساخت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات
انوتوشوارات و پواوهوش را‌تجربه‌ن،ودهاست.در
در11به1324سال34عل،ی رتبه‌جهانی‌ایران‌از
بوه1رسیده‌است1394سال .اگر‌چه‌کشور‌موفوق
0کرد‌تحقیق‌و‌توسعه‌نشده‌افزایش‌قابل‌توجه‌هزینه
های‌نوین‌‌های‌پاوهشی‌متعددی‌در‌حوزه‌اما‌فعالیت
انورژی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظیر‌فناوری‌نانو زیست و هوای‌‌‌‌‌فونواوری
تجدیدپذیر‌صورت‌پذیرفته‌است.در‌ارتباط‌با‌نظام
رشوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانشگاهی تعداد‌فارغ هوای‌‌‌‌‌الوتوحوصویوالن
از مهندسی‌ایران‌افزایش‌یافته‌و‌رتبه‌دوم‌جوهوانوی
کول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظر‌سرانه‌فارغ بوه موهونودسوی التحوصویوالن
التحصیالن‌را‌از‌آن‌خود‌کرده‌است)گوزارش‌‌‌‌فارغ
(.البته‌تعداد‌زیوادی1394شاخص‌نوآوری‌جهانی
راستایی‌بین‌نظام‌‌التحصیالن‌به‌دلیل‌عدم‌هم‌از‌فارغ
های‌صنوعوت ای‌و‌خواسته‌آموزشی آموزش‌حرفه
از3انود‌‌‌‌بیکار‌باقی‌مانده حو،وایوت قوانوون ذیول .
و‌تا‌موهور1329بنیان‌مصوب‌سال‌‌های‌دانش‌شرکت
دانوش0730 تعداد1395ماه از‌‌‌‌‌‌‌‌‌شورکوت بونویوان
مند‌‌تسهیالت‌مالی‌و‌غیرمالی‌ح،ایتی‌این‌قانون‌بهره
شده ایون72اند.در‌مج،ووع در کوارمونود هوزار
شرکت آنوهوا 1/1ها‌مشغول‌به‌کار‌و‌حجم‌فروش
بوا صوادرات میلیارد‌دالر‌آمریکا‌بوده‌است.حجم
4پویوشورفوتوه-های‌پیشرفته‌و‌متوسط‌فناوری 1/5از
میلیارد‌دالر‌در‌سال10/1به1324میلیارد‌دالر‌سال
تووالش1393 اسووت. کوورده پوویوودا هووای‌‌‌‌ارتووقوواء
طوریوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرفته‌برای‌متنوع‌صورت از سازی‌اقتوصواد
بورابوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌فعالیت هشوت بنیان به‌افزایوش
عوالوه صادرات‌دانش بوه اسوت. بنیان‌منجر‌شوده
به1324درصد‌سال10افزایش‌نفوذ‌تلفن‌ه،راه)از
1394درصد‌در‌سال92 11(و‌کاربران‌اینترنت)از
1324درصد‌سال 02به سوال در (1394درصود
و اطوالعوات فونواوری حاکی‌از‌بهبود‌زیرساخوت
و‌‌‌‌ارتباطات‌است.با‌وجود‌اتخاذ‌سیاست های‌متعدد
و اطوالعوات اقدامات‌مختلف زیرساخت‌فنواوری
بویوشوتوری‌‌‌‌‌‌‌‌ارتباطات‌ه،چنان‌مستلزم‌سرمایه گذاری
www.Scopus.comمنبع:پایگاه‌داده‌اسکوپوس 1
باشد.می1424درصد‌تا‌سال4گیرد‌و‌دولت‌درصدد‌افزایش‌آن‌به‌‌درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌طی‌دهه‌گذشته‌را‌در‌برمی2/5تحقیق‌و‌توسعه 0 درصد‌است.02درصدی نرخ‌بیکاری‌فارغ‌التحصیالن‌حدود12در‌مقایسه‌با‌کل‌نرخ‌بیکاری‌حدود3
4 Medium-high-tech
33
برای‌ارتقاء‌تجارت‌الکترونیک دولت‌الکترونیوک
فونواوری خودموات کویوفویوت وه،چنین‌افزایش
وکارها‌است.اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌بازده‌کسب
مولوی در‌رابطه‌با‌تغییرات‌ساختاری‌و‌نهادی‌نوظوام
در جودیودی نوهوادهوای نوآوری طی‌دهه‌اخیور
عولوم سازی‌سیاسوت‌‌گذاری‌و‌پیاده‌سیاست هوای
هوای.سیواسوت1اند‌فناوری‌و‌نوآوری‌تأسیس‌شده
جدید‌ح،ایتی)به‌عنوان‌مثال‌در‌ارتباط‌با‌ح،وایوت
و‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌از‌شرکت شوده بنیان(تصویب‌و‌اجرا
ه،چنین‌سازوکارهای‌ح،ایتی‌دیگری)نظیر‌مراکز
و‌‌‌‌رشد پارك هایعلموفناوری مناطق‌ویاه‌علم
های‌پاوهش‌و‌فناوری‌و‌ه،چنیون‌‌‌فناوری صندوق
خوطورپوذیور‌‌‌‌‌‌‌های‌سرمایه‌صندوق ایوجواد0گذاری )
اند.گردیده‌یا‌توسعه‌پیدا‌کرده
وابسوتوگوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌نهایت‌و‌هم از زمان‌با‌گذار‌اقتصاد
ثباتی‌اقتصاد‌کالن‌بوه‌‌‌قابل‌توجه‌به‌نفت‌و‌گاز‌و‌بی
وابستگی‌ک،تر‌آن‌به‌نفت‌و‌گاز‌و‌ثبات‌در‌اقتصواد
عو،وده‌‌‌‌‌‌‌کالن‌طی‌سال در‌‌‌‌‌‌های‌اخیر تغیویورات ای
اسوت. محیط‌اقتصاد‌کالن‌کشور‌صورت‌گورفوتوه
و کاهش‌سهم‌نفت‌و‌گاز‌در‌تولید‌ناخالص‌داخلی
بودجه‌ساالنه‌دولت‌یکی‌از‌مصادیق‌این‌دوره‌گذار
هوای‌‌‌‌‌های‌سال.در‌ارزیابی‌تأثیر‌کالن‌تحریم3است
بورای‌‌‌‌‌‌‌اخیر از‌ج،له‌می توان‌به‌نقش‌محرك‌آنوهوا
و نووآوری و توسعه‌توان‌داخلی‌در‌علم فنواوری
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌اتخاذ‌رویکرد‌توسعه‌درون اموا زا‌اشاره‌ن،وود
ها‌در‌عین‌حال مانع‌تبادالت‌مالی‌از‌طوریوق‌‌‌‌تحریم
واردات‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌پرداخت‌بین‌نظام ال،للی‌و‌هو،وچونویون
و تجهیزات‌گردید.نوسانات‌رشد‌اقتصادی رکوود
نورخ‌‌‌‌‌علی-نرخ‌نسبتاً‌باالی‌بیکاری رغم‌دستیابی‌به
مانع‌پیشورفوت-ها‌‌رشد‌مثبت‌و‌قوی‌در‌برخی‌سال
شوده‌‌‌‌‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌به‌شکل های‌مختلوف
به‌بعد‌کشور‌شاهد‌رشد‌بوخوش1390است.از‌سال
خدمات کاهش‌تورم‌و‌نیز‌تثبیت‌اقتصاد‌کالن‌بوده
است.
تصویر‌ساختار‌نظام‌ملی‌نوآوری‌کشوور1-1شکل
از‌ج،له‌عناصر‌کلیدی‌آن‌که‌در‌این‌گزارش‌مورد
دهد.بحث‌قرار‌گرفته‌را‌ن،ایش‌می
ستاد‌راهبردی‌و‌نوظهور‌فناوری11به‌عنوان‌مثال‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌و12 Venture Capital Funds
درصد‌برآورده‌شده‌بود.35و02 به‌ترتیب‌حدود1395مقادیر‌مربوطه‌از‌این‌رقم‌برای‌اقتصاد‌ایران‌در‌سال3
فصل اول: مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 34
1-1شده‌در‌ن،ودار‌‌های‌اصلی‌و‌تغییرات‌نظام‌ملی‌نوآوری‌ارائه‌روند 1-1به‌تفصیل‌در‌دو‌جودول 0-1و
تشریح‌شده‌است.
محیط كالن علم، فناوری و نوآوری ایران
حاک،یت
موسسات‌پاوهش‌و فناوری آموزش‌عالی
های‌میانجی‌نهاد
هابنگاه
های‌ملی‌‌سیاست سالمتعلم فناوری‌و نوآوری
های‌‌سیاستموضوعی‌و‌بخشی‌علم فناوری‌و نوآوری
ال،للی‌تجارت‌بین
وری‌بهره
بخش‌کسب‌و‌کار
محیط‌زیست
ها‌ساخت‌زیر
گذاریسرمایه مستقیم‌خارجی
منابع‌انسانی‌و تحصیالت
اشتغال
فضای‌کسب‌و‌کار
ساختار‌اقتصادی
( ساختار نظام ملي نوآوری ایران7-7شکل
35
( 7984-34( روندهای اصلي و تغییرات در محیط كالن نظام ملي نوآوری )7-7جدول
ساختار اقتصادی
35و02کاهش‌مست،ر‌سهم‌درآمد‌نفت‌و‌گاز‌در‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌و‌بودجه‌دولت‌به
1395درصد‌در‌سال
ای‌از‌صنایع‌از‌آهن‌و‌فوالد‌تا‌‌متنوع‌شدن‌اقتصاد‌با‌سهم‌قابل‌توجه‌صنعت)طیف‌گسترده
باشند.نگر‌می‌آالت(و‌کشاورزی‌و‌بخش‌غالب‌خدمات‌که‌البته‌نسبتاً‌درون‌خودرو‌و‌ماشین
المللي تجارت بین
54/0افزایش‌تدریجی‌سهم‌صادرات‌فناوری‌متوسط‌و‌پیشرفته‌از‌کل‌صادرات‌غیر‌نفتی‌به
1390درصد‌در‌سال
1395کاهش‌کسری‌تجاری‌و‌دستیابی‌به‌تراز‌مثبت‌در‌سال
صادرات‌منابع‌طبیعی)به‌عنوان‌مثال‌نفت‌وگاز‌و‌مواد‌معدنی(سهم‌قابل‌توجهی‌از‌کل
شود.صادرات‌را‌شامل‌می
محیط كسب و كار
های‌اخیر‌به‌ویاه‌از‌سال‌‌ال،للی‌طی‌سال‌های‌بین‌بندی‌وکار‌در‌رتبه‌بهبود‌مست،ر‌محیط‌کسب
1390
وکار این‌مقوله‌تاکنون‌از‌موانع‌اصلی‌رشد‌‌رغم‌تعهد‌دولت‌به‌بهبود‌محیط‌کسب‌علی
آید.اقتصادی‌به‌ش،ار‌می
سالمت
افزایش‌میانگین‌امید‌به‌زندگی
افزایش‌پوشش‌و‌کیفیت‌خدمات‌سالمت
زا‌در‌تولید‌دارو‌و‌تجهیزات‌پزشکی‌‌درون‌‌زیرساخت‌گسترده‌سالمت‌و‌توان،ندی
وری بهره
وری اگر‌چه‌هنوز‌اهداف‌کشور‌در‌این‌زمینه‌محقق‌نشده‌است.افزایش‌تدریجی‌بهره
وری‌کل‌عوامل‌‌ها‌به‌استثناء‌کشاورزی بهره‌وری‌در‌ت،امی‌بخش‌با‌توجه‌نرخ‌رشد‌منفی‌بهره
باید‌از‌طریق‌فناوری‌و‌نوآوری‌افزایش‌یابد.1تولید
1 Total Factor Productivity
فصل اول: مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 31
اشتغال
کاهش‌یافته‌است.1394درصد‌در‌سال11نرخ‌بیکاری‌کل‌به‌حدود
رو‌تعداد‌زیادی‌نیروی‌‌باشد‌و‌از‌این‌التحصیالن‌حدود‌دو‌برابر‌نرخ‌کل‌می‌نرخ‌بیکاری‌فارغ
بنیان‌وجود‌دارد.های‌تولیدی‌دانش‌کار‌ماهر‌جهت‌بکارگیری‌در‌بخش
زیرساخت فناوری
اطالعات و
(ICTارتباطات )
افزایش‌قابل‌توجه‌پهنای‌باند‌اینترنت‌و‌ارتقاء‌ضریب‌نفوذ‌اینترنت‌پرسرعت‌تلفن‌ه،راه البته
وکار ه،چنان‌‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌زیرساخت‌آن‌به‌منظور‌تقویت‌بخش‌کسب
نیازمند‌بهبود‌است.
در‌مقایسه‌با‌سایر‌کشورهای‌با‌سطح‌مشابه‌توسعه ایران‌از‌نظر‌پهنای‌باند‌و‌ضریب‌نفوذ
هایی‌است.اینترنت‌پرسرعت‌تلفن‌ه،راه‌و‌ثابت دارای‌ضعف
زیرساخت حمل و
نقل
ونقل‌‌های‌قابل‌توجهی‌برای‌نوسازی‌و‌افزایش‌ظرفیت‌زیرساخت‌ح،ل‌گذاری‌سرمایه
ای هوایی‌و‌دریایی‌مورد‌نیاز‌است.جاده
زیرساخت محیط
زیست
ای‌و‌‌فقدان‌منابع‌آب‌و‌مصرف‌ناکارآمد‌آن فرسایش‌خاك انتشار‌باالی‌گازهای‌گلخانه
شود.های‌اصلی‌بخش‌محیط‌زیست‌محسوب‌می‌تغییرات‌اقلیم‌از‌ج،له‌چالش
زیرساخت برق و
انرژی
دهی‌و‌کیفیت‌مناسب‌ظرفیت‌باالی‌تولید‌و‌توزیع‌برق‌با‌پوشش
ضرورت‌بهبود‌راندمان‌تولید‌و‌توزیع‌برق‌و‌کاهش‌شدت‌مصرف‌انرژی
آغاز‌روند‌تغییر‌تدریجی‌به‌س،ت‌استفاده‌از‌انرژی‌تجدیدپذیر
وكار بخش كسب
درصد(را‌به‌خود91وکار)های‌کوچک‌و‌متوسط‌نسبت‌قابل‌توجهی‌از‌بخش‌کسب‌بنگاه
اند.درصد‌از‌اشتغال‌این‌بخش‌را‌فراهم‌آورده51اختصاص‌داده‌و‌بالغ‌بر
های‌کوچک‌و‌متوسط‌با‌‌سازی‌محدود‌بین‌شرکت‌عدم‌دسترسی‌به‌سرمایه‌کافی‌و‌شبکه
های‌بزرگ هنوز‌هم‌به‌عنوان‌چالش‌مطرح‌است.شرکت
( 7984-34( روندهای اصلي و تغییرات در محیط كالن نظام ملي نوآوری )7-7ادامه جدول
37
( 7984-34( روندهای اصلي و تغییرات در محیط كالن نظام ملي نوآوری )7-7ادامه جدول
گذاری سرمایه
مستقیم خارجي
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌و‌جذب‌آن‌طی‌دهه‌گذشته‌جریان‌ورودی‌پائین‌سرمایه
هایی‌ه،راه‌شد.با‌مشوق1321گذاری‌مستقیم‌خارجی‌در‌سال‌‌تصویب‌قانون‌ارتقاء‌سرمایه
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌امروز‌مورد‌توجه‌جدی‌دولت‌قرار‌دارد.ضرورت‌جذب‌سرمایه
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌و‌خلق‌توان،ندی‌در‌حوزه‌علم عدم‌ارتباط‌بین‌جریان‌ورودی‌سرمایه
فناوری‌و‌نوآوری
توسعه منابع انساني
وجود‌ج،عیت‌عظیم‌جوانان‌و‌افراد‌تحصیلکرده
درصدی‌بیسوادی10/9های‌تحصیلی البته‌دولت‌باید‌نسبت‌به‌کاهش‌نرخ‌‌افزایش‌میانگین‌سال
بزرگساالن‌اهت،ام‌داشته‌باشد.
(7984-7934( روندهای اصلي و تغییرات در هسته نظام ملي نوآوری ایران )7-7جدول
انتشارات علمي
رتبه‌ایران‌در1394در‌سال11به1324سال34ارتقاء‌رتبه‌جهانی‌در‌انتشارات‌عل،ی‌از
. aمی‌باشد1و15های‌زیستی‌و‌نانو‌به‌ترتیب‌برابر‌‌های‌فناوری‌انتشارات‌عل،ی‌حوزه
آموزش عالي
برابری‌حضور‌مردان‌و‌زنان‌در‌آموزش‌عالی تعداد‌دانشجویان‌زن‌در‌حوزه‌علوم‌پزشکی‌و
باشد.ه،چنین‌در‌مقطع‌تحصیلی‌کارشناسی‌بیشتر‌از‌مردان‌می
4/4به1324میلیون‌نفر‌در‌سال0/1افزایش‌قابل‌توجه‌تعداد‌دانشجویان‌آموزش‌عالی‌از
التحصیالن‌علوم‌پایه‌و‌مهندسی‌از‌ج،له.ایران‌از‌نظر‌سهم‌فارغ1390میلیون‌نفر‌در‌سال
رتبه‌اول‌جهانی‌در‌این‌زمینه‌را‌به‌خود1394شود‌و‌در‌سال‌‌کشورهای‌برتر‌محسوب‌می
(.1394اختصاص‌داده‌است)کرنل‌و‌ه،کاران
فصل اول: مقدمه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 32
a http://biotechmeter.ir/, http://statnano.com
(7984-7934( روندهای اصلي و تغییرات در هسته نظام ملي نوآوری ایران )7-7جدول
حاكمیت گذاری‌به‌ویاه‌تأسیس‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌‌های‌جدید‌سیاست‌ظهور‌نهاد
ستاد‌توسعه‌فناوری‌وابسته‌به‌آن.11و1321در‌سال
گذاری سیاست
1تصویب‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور(NMPSE )1392در‌سال.
1393های‌کلی‌علم‌و‌فناوری‌در‌سال‌‌تصویب‌سیاست.
1393های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی‌در‌سال‌‌تصویب‌سیاست
1325های‌صنعتی‌و‌عالئم‌تجاری‌در‌سال‌‌تصویب‌قانون‌ثبت‌اختراعات طرح.
نهادهای میانجي
گذاری‌خطرپذیر های‌سرمایه‌تأسیس‌و‌تقویت‌طیفی‌از‌نهادهای‌میانجی‌نظیر‌صندوق
ای‌و‌نهادهای‌اعتباربخشی‌که‌در‌زمینه‌‌های‌مشاوره‌و‌فناوری شرکت‌‌های‌پاوهش‌صندوق
کنند.افزایی‌عرصه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌فعالیت‌می‌و‌هم0گری‌واسطه
كارآفریني
دانش بنیان
شرکت0730وح،ایت‌از1329بنیان‌در‌سال‌‌های‌دانش‌تصویب‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت
1395میلیارد‌دالر‌تا‌مهرماه1/1بنیان‌با‌حجم‌فروشی‌معادل‌‌دانش
این‌صندوق1391تأسیس‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌با‌سرمایه‌اولیه‌یک‌میلیارد‌دالر‌در‌سال.
میلیون‌دالر‌تأیید‌و‌تأمین‌مالی‌ن،وده022پروژه‌را‌با‌مبلغی‌معادل1322تعداد1395تامهرماه
است.
1 National Master Plan for Science and Education 2 Brokering
اختصارات
های علم، فناوری و نوآوری شاخص
در ایران
2
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 42
مقدمه 7-7
فوراهوم‌‌‌‌‌‌‌شاخص های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌بورای
از پشووتوویووبووانووی جووهووت الزم اطووالعووات آوردن
فوراهوم‌‌‌‌‌‌‌سیاست گذاری‌مبتنی‌بر‌شواهد‌و‌ه،چنیون
و‌‌‌‌‌‌‌ساختن‌امکان‌نظارت‌و‌ارزیابی‌مؤثر‌سیاست هوا
تووضویوح برنامه ایون بوا ها حائز‌اه،یت‌هستونود.
از‌‌‌‌‌شاخص های‌مذکور‌باید‌کل‌نظام‌ملی‌نووآوری
و ج،له‌ت،امی‌روابط‌بین‌بازیگران‌را‌دربرگورفوتوه
گذاری‌را‌نیز‌شوامول‌‌‌‌مراحل‌مختلف‌چرخه‌سیاست
)در‌‌‌‌‌‌‌‌‌رو‌در‌نظر‌گرفتن‌شاخص‌شوند.از‌این هوایوی
گویوری‌‌‌‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری(که‌به‌اندازه
موالوی( ورودی مونوابوع و ها)نظیر‌سرمایه‌انسانوی
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌خروجی ها‌و‌ه،چنین‌تأثیرات‌نوآوری‌بر
پردازند‌برای‌تدوین اجرا اجت،اعی‌و‌اقتصادی‌می
هسوتونود نظارت‌و‌ارزیابی‌مؤثر‌سیاست ضوروری
(.1392)آنکتاد
اخیراً‌در‌در‌موطوالوعوه مووضووع بوا تووسوعوه”ای
آیونوده‌‌‌‌‌‌‌شاخص در “های‌علم فناوری‌و‌نوآوری
مورتوبوط این گونه‌عنوان‌شده‌که‌وجود‌اطالعوات
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دقیق به فونواوری عولوم جا‌و‌هدف،ند‌در‌حوزه
هور سویواسوتوی نوآوری‌برای‌بررسی‌مسائل‌موهوم
موی شو،وار بوه کولویودی آیود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشور عونوصوری
(Litan 2014):که‌برخی‌از‌آنها‌عبارتند‌از
و توغویویور حوال در با‌در‌نظر‌داشتن‌اقوتوصواد
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جهانی فونواوری شدن‌اقتصادی حوزه‌عولوم
وری اشتغال‌‌نوآوری‌تا‌چه‌میزان‌توانسته‌بر‌بهره
و‌رشد‌اقتصادی‌تأثیرگذار‌باشد؟
های‌نوآوری‌که‌موجب‌خلق‌مونوفوعوت‌‌‌‌‌‌محرك
شوند‌شامل‌چه‌موواردی‌‌‌اجت،اعی‌و‌اقتصادی‌می
هستند؟
آیا‌در‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌کشورمان
پایه‌دانشی‌الزم‌برای‌حرکت‌کشور‌به‌جلو حل
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌اجت،اعی‌و‌حف رقابت‌چالش پوذیوری
سایر‌کشورها موجود‌است؟
آمووزش‌‌‌‌‌‌‌میزان‌هزینه و کرد‌در‌تحقیق‌و‌توسعه
چوه‌‌‌‌‌‌‌‌در‌حوزه های‌علوم‌پایه‌و‌فنی‌و‌مهونودسوی
دارد تأثیری‌بر‌نوآوری اقتصاد‌و‌رفاه‌اجت،اعی
افتد؟و‌این‌اثرگذاری‌در‌چه‌بازه‌زمانی‌اتفاق‌می
مونواطوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کدام‌یک‌از‌ویاگی و صونوایوع های
موولود نووآوری تسوهویول جغرافیایی‌مووجوب
شوند؟می
41
موی شواخوص بوه‌‌‌‌‌‌‌‌با‌تبدیل‌سؤاالت‌فوق‌به تووان
فهرست‌طوالنی‌و‌متعددی‌از‌آمار‌و‌منابع‌اطالعاتی
دوسواالنوه‌‌‌‌‌‌بالقوه‌رسید.به‌عنوان‌مثال‌در‌رتبه بندی
علم فناوری‌و‌صنعت‌سازمان‌ه،کاری‌اقتصادی‌و
از بوررسوی022توسعه بیش جوهوت شواخوص
و موضوعات‌سیاستی‌در‌حال‌ظهور‌در‌حوزه‌علوم
و‌‌‌‌فناوری‌ارائه‌شده‌که‌جابجایی‌بین ال،للی‌محققان
مویوزان دانش،ندان رشد‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌اطالعات
راهوبوردهوای نوآوری‌به‌تفکیک‌مناطق‌و‌صنایوع
سازی‌پاوهش نقوش‌‌‌ال،للی‌ها بین‌نوآوری‌شرکت
جودیود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متغیر‌شرکت الوگووهوای های‌چندملیتی‌و
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری‌و‌بهره‌رقابت جو،لوه از وری‌تجارت
هو،وکواری‌‌‌‌‌‌‌‌آمارها‌به‌ش،ار‌می هوای‌‌‌‌‌آیند)سازموان
(.1394اقتصادی‌و‌توسعه
ورودی و‌‌‌‌‌‌‌این‌اطالعات‌نه‌تنها‌جهت‌شناسایی هوا
باشند‌بلکوه‌‌‌های‌نظام‌نوآوری‌مورد‌نیاز‌می‌خروجی
جهت‌بررسی‌روابط‌و‌تعامالت‌بین‌بازیگران‌متعدد
اطوالعوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌هم‌ضروری‌می از باشد.اگر‌چه‌برخی
مورد‌استفاده‌به‌منظور‌بررسی‌نظام‌نوآوری‌کشوور
مووجوود‌‌‌‌‌‌‌‌های‌داده‌در‌پایگاه ای‌اداری‌و‌بازرگوانوی
سوایور‌‌‌‌‌‌‌باشند‌ولی‌ج،ع‌می آوری‌اطالعات‌در‌موورد
های‌متعدد‌نظیر‌پی،ایش‌‌ها‌مستلزم‌انجام‌پی،ایش‌داده
باشد.فوقودان‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌پی،ایش‌نوآوری‌می
جودی‌‌‌‌‌شاخص های‌مفید‌و‌معتبر نشان‌از‌مشکالت
گذاری‌علم فنواوری‌‌‌موجود‌در‌ت،امی‌ابعاد‌سیاست
گذاران‌برای‌‌و‌نوآوری‌است.در‌نهایت‌هم‌سیاست
سویواسوت بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بررسی‌میزان‌اثربخشوی خوود هوای
ایون‌‌‌‌‌‌‌اطالعات‌نیاز‌دارند.البته‌اندازه گیری‌مستقویوم
آن عو،ولوی راهوکوار و مهم کار‌دشواری‌است
الذکور‌‌‌های‌فوق‌مج،وعه‌داده1وتحلیل‌تجربی‌تجزیه
وتحلیل‌تجربی‌بوه‌‌‌های‌تجزیه‌است.استفاده‌از‌روش
سویواسوت بوه‌‌‌‌‌‌‌‌ویاه‌در‌صورت‌دستورسوی گوذاران
باشد.های‌سطح‌بنگاه بسیار‌مفید‌می‌داده
های علم، فننناوری و ارزیابي شاخص 7-7
نوآوری در ایران
در نویوز ه،چون‌بسیاری‌از‌کشورهای‌دیگر ایران
باشود‌‌‌بنیان‌می‌تالش‌برای‌گذار‌به‌یک‌اقتصاد‌دانش
که‌این‌موضوع‌در‌سند‌چشم مصووب1424انوداز
در1324سال و آن هم‌تصریح‌شده‌است.پس‌از
سواخوتون1329سال فوراهوم راسوتوای قانونی‌در
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
1 Empirical analyses
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 40
توأسویوس وو سازوکاری‌مناسب‌برای‌تأمین‌موالوی
صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌و‌تصویب‌شد‌که‌ایون
اجرایی‌شد.به‌منظور‌تحقوق1391قانون‌نیز‌از‌سال
مشوخوص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌چشم هودف انداز‌بلندمدت‌مدنظر‌و‌بوا
دولوت‌‌‌‌‌‌‌‌مودت‌‌‌‌کردن‌راهبردهای‌اجرایی‌کوتاه تور
موی‌‌‌‌های‌پنج‌برنامه در‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساله‌توسعه‌را‌تدوین کونود.
)برنامه‌پونوج تووسوعوه پونوجوم ( 1329-94سوالوه
راهبردهای‌زیر‌جهت‌تحقق‌اهداف‌علم‌و‌فنواوری
ذکر‌شده‌است:
بونودی‌‌‌‌‌‌ایجاد‌نظام‌جامع‌نظارت ارزیابی‌و‌رتبه
مؤسسات‌آموزش‌عالی‌و‌مؤسسات‌تحقیوقواتوی
و فونواوری و توسط‌وزارت‌علوم تحقیوقوات
پوزشوکوی. وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آمووزش
هوای‌‌‌‌‌محققان‌بر‌اساس‌معیارهایی‌نظیر‌خروجی
و‌‌‌‌‌‌‌عل،ی میزان‌فعالیت‌در‌فعالیت های‌تحوقویوق
مسوئلوه حول توسعه‌کاربردی‌یا‌میزان‌ماهویوت
گیرند.حوزه‌فعالیتی‌آنها مورد‌ارزیابی‌قرار‌می
نسبت‌هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌توولویود
درصدی‌باید2/5ناخالص‌داخلی‌با‌رشد‌ساالنه
درصد‌افزایش‌یابد.3به1394تا‌سال
و عولوم ایجاد‌نظام‌یکپارچه‌ارزیابی‌و‌نظارت
فناوری
های‌اصلی‌علم‌و‌فنواوری‌‌‌درنظر‌گرفتن‌شاخص
ریزی‌دولت‌شامل‌حجم‌درآمد‌حاصل‌‌در‌برنامه
و موتووسوط فونواوری بوا از‌صادرات‌کاالهای
سورانوه در پیشرفته سهم‌حوزه‌علم‌و‌فونواوری
توعوداد تولید‌ناخالص‌داخلی)به‌ازای‌هر‌نفور(
گذاری‌مستقیم‌خارجوی‌‌‌اختراعات سهم‌سرمایه
هوزیونوه‌‌‌‌‌‌‌‌در‌فعالیت های‌عل،ی‌و‌فناورانه میوزان
شورکوت توعوداد هوای‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نهایتًا
بنیان‌دانش
دره،ین‌راستا باید‌به‌منظور‌ارزیابی‌ع،لکرد‌حوزه
موجو،ووعوه ایوران از‌‌‌‌‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری ای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌شاخص فصول ها‌را‌مشخص‌ن،ود.در‌ادامه‌این
حودی‌‌‌‌‌‌‌‌هایی‌که‌می‌ای‌از‌شاخص‌مج،وعه توا تواند
موی ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاسخگوی‌این‌نیاز‌باشد‌پرداخوتوه شوود.
هوای‌‌‌‌‌ها‌و‌خوروجوی‌‌‌ها‌در‌دو‌گروه‌ورودی‌شاخص
)جودول‌‌‌‌‌‌بندی‌شده‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌دسته اند
(.1و0
43
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
های علم، فناوری و نوآوری در ایران ( شاخص7-7جدول
های فرعي شاخص ها شاخص شاخص گروه
ورودی علم،
فناوری و نوآوری
منابع‌انسانی‌علم
فناوری‌و‌نوآوری
آموختگان‌آموزش‌عالی‌شدگان‌و‌دانش‌‌نام‌تعداد‌ثبت
سهم‌دانشجویان‌در‌هر‌مقطع‌تحصیلی
ها‌بر‌حسب‌رشته‌تحصیلی‌دانشجویان‌دانشگاه
آموختگان‌علوم‌و‌مهندسی‌دانش
ها‌بر‌حسب‌جنسیت‌دانشجویان‌دانشگاه
زیرساخت‌علم
فناوری‌و‌نوآوری
های‌علم‌و‌فناوری‌پارك
مراکز‌رشد
ها‌دانشگاه
ها‌آزمایشگاه
موسسات‌پاوهشی
تحقیق‌و‌توسعه‌و
ح،ایت‌مالی
(GERD)نسبت‌هزینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌تولید‌ناخالص‌داخلی
کنندهتوزیع‌هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌بر‌حسب‌فعالیت‌و‌بخش‌تامین
منابع‌مالی‌برای‌تأمین‌مالی‌علم فناوری‌و‌نوآوری
سهم‌ایران‌از‌انتشارات‌عل،ی‌در‌سطح‌منطقه‌و‌جهان انتشارات‌عل،ی
خروجي علم،
فناوری و نوآوری
پتنت
شده‌در‌ایران‌‌های‌ثبت‌ها‌و‌پتنت‌درخواست
های‌تأییدشده‌در‌‌های‌ایرانی‌و‌پتنت‌ال،للی‌پتنت‌های‌بین‌درخواست
ال،للی‌مالکیت‌فکری‌‌های‌بین‌سازمان
بنیان‌‌خروجی‌دانش
بنیان‌های‌دانش‌شرکت
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکز‌رشد‌های‌مستقر‌در‌پارك‌شرکت
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکز‌‌های‌مستقر‌در‌پارك‌شاغلین‌فعال‌در‌شرکت
رشد
بنیان‌بر‌حسب‌ارزش‌صادرات‌محصوالت‌دانش
صادرات‌محصوالت‌با‌فناوری‌پیشرفته
وکار)براساس‌نتایج‌طرح‌ملی‌پی،ایش‌نوآوری(های‌کسب‌‌نوآوری
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 44
های علم، فناوری و نوآوری ورودی 7-7-7
منابع انساني حوزه علم، فناوری و نوآوری
ظورفویوت سرمایه‌انسانی عنصری‌کلیدی‌در‌ایجاد
موحوسووب علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌یک‌کشور
های‌قابل‌توجوهوی‌‌‌‌های‌اخیر تالش‌شود.در‌دهه‌می
عولوم حووزه در ویواه جهت‌توسعه‌آموزش به
های‌مرتبط‌در‌‌فناوری مهندسی‌و‌ریاضیات‌و‌رشته
ایران‌به‌انجام‌رسیده‌و‌کشور‌موفق‌به‌ایجاد‌بنیوانوی
بورابوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌قوی‌از‌سرمایه بواالی های‌انسانی‌با‌سطح
آمووزش و‌‌‌‌‌‌‌‌‌جنسیتی‌در‌هر‌دو‌مقطوع پورورش و
غورب آموزش‌عالی‌در‌مقایسه‌با‌سایر‌کشورهوای
آسیا‌شده‌است.
آمار آموزش عالي
شواهود ایوران طی‌دهه‌گذشته نظام‌آموزش‌عالی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌گسترشی‌تدریجی‌بوده‌است.ه،ان کوه گوونوه
1ن،ودارهوای موی0و توعوداد‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشواهوده شوود
-24میلیون‌نفر‌سال‌تحصیلی0/1شدگان‌از‌‌نام‌ثبت
1391-90میلیون‌نفر‌در‌سال‌تحصیلی4/4به1323
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌تعداد‌دانش دوره هو،ویون در آموختگان‌نیز
نفر‌افزایش‌یافته‌که‌حاکی719222نفر‌به172222
112از‌نرخ‌رشدی‌حدوداً 322درصدی‌و‌بیش‌از
ایون‌‌‌‌‌شدگان‌و‌دانش‌نام‌درصدی‌ثبت آموختگان‌در
فاصله‌زمانی‌است.
1390-93در‌سال‌تحوصویولوی از10/3 درصود
در00/3دانشجویان‌در‌مقطع‌کارشناسی درصود
کوواردانووی مووقووطووع10/4مووقووطووع در درصوود
درصد‌در‌مقطع‌دکتری‌مشغول3ارشد‌و‌‌کارشناسی
به‌تحصیل‌بودند.طی‌دهه‌گذشته سهم‌دانشجویوان
ارشد‌و‌دکتری‌از‌کل‌دانشجویان‌افزایش‌‌کارشناسی
درصد‌ابتدای‌این‌دهه‌به1/5قابل‌توجهی‌یافته‌و‌از
توعوداد15/4 در درصد‌فعلی‌رسیده‌است.افزایش
های‌‌التحصیالن‌دانشگاهی‌موجب‌بهبود‌مهارت‌فارغ
ها‌و‌مراکز‌پاوهشوی‌‌‌ها دانشگاه‌نیروی‌کار‌در‌بنگاه
وجوود ویواه وه،چنین‌بخش‌دولتی‌شده‌است.به
آموختگان‌مقاطع‌تحصیالت‌تک،یلی‌به‌جهت‌‌دانش
نویواز موورد افزایش‌ظرفیت‌پاوهشی‌کشور بسیار
ایوران‌‌‌‌‌‌‌‌‌می در باشد.تعداد‌دانشجویان‌مقطع‌دکتوری
سوال19073افزایش‌بسیار‌سریعی‌داشته‌و‌از نوفور
تحصیلوی‌‌‌‌نفر‌در‌سال73437به1325-21تحصیلی
(.0-0رسیده‌است)ن،ودار94-1393
45
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
http://www.irphe.ac.ir//find.php?item=1.479.84.fa&slct_pg_id=479&sid=1&slc_lang=fa
ها بر حسب رشته تحصینلني: تعداد دانشجویان دانشگاه
منابع عظیم سرمایه انساني در حوزه علوم پایه و حنوزه
فني و مهندسي
شود‌تعداد‌‌مشاهده‌می3-0گونه‌که‌در‌ن،ودار‌‌ه،ان
های‌فنی‌و‌‌های‌علوم‌انسانی‌و‌رشته‌دانشجویان‌رشته
مهندسی‌طی‌سال 1324-93های 1/1از 1/0بوه
از و 122222میلیون‌نفر‌در‌علوم‌انسانی 1/5بوه
اسوت میلیون‌نفر‌در‌فنی‌و‌مهندسی‌افزایش‌یوافوتوه
بووده)روند‌رشد‌دانشجویان‌در‌سایر‌حوزه ها‌ک،تر
است(.
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
1324
-1323
1325
-1324
1321
-1325
1327
-1321
1322
-1327
1329
-1322
1392
-1329
1391
-1392
1390
-1391
التحصیالن)س،ت‌راست‌ن،ودار(فارغ نام‌شدگان)س،ت‌چپ‌ن،ودار(ثبت
5,222,222 4,222,222 3,222,222 0,222,222 1,222,222
1,222,222 222,222 122,222 422,222 022,222
21-1325
19037
27-1321 22-1327 29-1322 92-1329 91-1392 90-1391 93-1390 94-1393
00211
07192
31451
35121
39505
47315 52123 73437
7937-37تا 7989-84آموختگان از سال تحصیلي شدگان و دانش نام ( آموزش عالي ایران: تعداد ثبت7-7نمودار
7939-34تا 7983-86( تعداد دانشجویان مقطع دكتری در ایران از سال تحصیلي 7-7نمودار
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 41
وتوان،ندی‌منابع‌انسانی‌ایران‌درحوزه پوایوه علوم
ال،لولوی‌‌‌‌های‌بین‌بندی‌حوزه‌فنی‌و‌مهندسی در‌رتبه
1395نیز‌انعکاس‌یافته‌است.بر‌اساس‌گزارش‌سال
آموختگان‌علوم‌پایه‌‌شاخص‌جهانی‌نوآوری دانش
از نویو،وی حودود موهونودسوی و وه،چنین‌فنی
دانش را1393آموختگان‌دانشگاهی‌ایران‌در‌سال
اند‌که‌این‌میزان‌از‌کشورهایی‌نظیور‌‌‌داده‌تشکیل‌می
بواالتور برزیل مالزی‌و‌ترکیه‌در‌حد‌چش،گویوری
سوهوم0-0است)جدول نوظور (.در‌واقع ایران‌از
آموختگان‌علوم‌و‌مهندسی‌رتبه‌دوم‌جهوانوی‌‌‌‌دانش
را‌به‌خود‌اختصاص‌داده‌است.
دانشجویان آموزش عالي بر حسب جنسیت: نسبت برابر
دانشجویان دختر و پسر
آمووزش‌‌‌‌‌مطابق‌آمار‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه ریزی
درصد‌دانشجویان‌آموزش‌عالی‌در‌سوال47عالی
دادند‌کوه‌‌‌را‌دختران‌تشکیل‌می1390-93تحصیلی
در این‌حاکی‌از‌توزیع‌متوازن‌جنسیتی‌دانشجویان
بواشود.ایران‌در‌مقایسه‌با‌سایر‌کشورهای‌منطقه‌می
موثوبوت‌‌‌‌‌‌‌‌برابری‌جنسیتی‌دانشجویان‌از‌ویاگی هوای
موی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشور‌طی‌سال موحوسووب شوود.های‌اخویور
شوود‌‌‌‌‌نیز‌مالحظه‌موی4-0گونه‌که‌در‌ن،ودار‌‌ه،ان
سهم‌دانشجویان‌دختر‌در‌سوال 1324-1322هوای
بیشتر‌بوده‌است.
زیرساخت علم، فناوری و نوآوری 7-7-7
سووم‌‌‌‌‌و‌به‌ویاه‌از‌زمان‌برنامه‌پنج1342از‌دهه ساله
تووسوعوه “موج‌دوم”زمان‌با‌آغاز(هم1379توسعه)
آن0-3علم فناوری‌و‌نوآوری)که‌در‌بخش بوه
جوهوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌پرداخته‌می در شود(ایران‌اقدامات‌باثباتی
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خلق‌زیرساخت نووآوری و های‌علم فونواوری
هوا ها آزموایشوگواه‌‌‌‌ج،له‌توسعه‌مدارس‌و‌دانشگاه
داده‌‌‌‌‌‌مراکز‌رشد‌و‌پارك های‌علم‌و‌فناوری‌انوجوام
است.
ها دانشگاه
عوالوی آمووزش نوظوام تووسوعوه دولت‌به‌منظور
ها‌را‌به‌عنوان‌ابزار‌سیاستی‌اصلی‌خود‌و‌در‌‌دانشگاه
اسوت. راستای‌بهبود‌سرمایه‌انسانی‌در‌نظر‌گورفوتوه
دارد‌‌‌‌‌‌‌‌انواع‌متعددی‌از‌دانشگاه وجوود ها‌در‌کشوور
نوظور(.پنج‌دسته‌از‌این‌دانشگاه3-0)جدول ها‌زیر
کونونود‌‌‌‌‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌فعالیت‌می
دولوتوی 152که‌عبارتند‌از:بیش‌از واحد‌دانشگاه
در-واحد‌دانشگاه‌جامع‌عل،ی1121 کاربردی)که
های‌حرفه‌زمینه‌آموزش دارنود( 112ای‌فعوالویوت
دانشوگواه531ای واحد‌دانشگاه‌فنی‌و‌حرفه واحد
47
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
كشور رتبهسهم تمام
آموختگان دانش كشور رتبه
سهم تمام
آموختگان دانش
02/9 (1391ترکیه)اطالعات‌سال 49 41/1 ایران 0
19/2 (1390آفریقای‌جنوبی)اطالعات‌سال 13 33/3 (1390مالزی)اطالعات‌سال 1
10/2 (1391برزیل)اطالعات‌سال 91 01/9 (1391مکزیک)اطالعات‌سال 17
11/2 (1390مصر)اطالعات‌سال 97 01/9 عربستان‌سعودی 12
01/7 (1322اندونزی)اطالعات‌سال 41
7939-34تا 7983-86ها بر حسب حوزه تحصیلي از سال تحصیلي ( تعداد دانشجویان دانشگاه9-7نمودار
21-1325 27-1321 22-1327 29-1322 92-1329 91-1392 90-1391 93-1390 94-1393
0522222
0222222
2
سایر‌علوم علوم‌پزشکی کشاورزی‌و‌دامپزشکی علوم‌انسانی‌و‌اجت،اعی
هنر مهندسی
1522222
1222222 522222
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
7939-34تا 7984-83( دانشجویان آموزش عالي بر حسب جنسیت )درصد( از سال تحصیلي 4-7نمودار
21-1325 27-1321 22-1327 29-1322 92-1329 91-1392 90-1391 93-1390 94-1393 25-1324
زن مرد
51
49
50
42
50
42
53
47
51
49 49 51
52
52
52
52 42 50
47
53
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
( 7939آموختگان علوم و مهندسي در كشورهای منتخب و رتبه كشورها )سال ( سهم دانش7-7جدول
(1395)1منبع:دانشگاه‌کرنل
1 Cornell University (2016)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 42
در123نور‌و‌‌‌پیام )کوه واحد‌دانشگاه‌فرهنگویوان
وزارت زمینه‌آموزش‌مربیان‌و‌توسعه‌منابع‌انسانوی
کنند(.و‌پرورش‌فعالیت‌می‌آموزش
های علم و فناوری پارك
های‌علم‌و‌فناوری‌در‌ایران‌به‌منظور‌افزایش‌‌پارك
دانوش بونویوان‌‌‌‌‌‌‌تولید‌ثروت‌از‌طریق‌توسعه‌اقتصواد
توجواری‌‌‌‌‌‌‌‌تأسیس‌شده نوتوایوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.تسهویول سوازی
های‌پاوهشوی ها‌و‌ایجاد‌ارتباط‌میان‌بخش‌پاوهش
افوزایوش تولیدی‌و‌خدماتی‌اقتصاد‌و‌در‌عین‌حال
اهوداف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌پذیری‌شرکت‌رقابت از بونویوان
هو،وچونویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌محسوب‌می‌اصلی‌این‌پارك شوود.
های‌توازه‌‌های‌علم‌و‌فناوری‌از‌ایجاد‌شرکت‌پارك
فونواوری بور تووسوعوه(NTBF)1تأسیس‌مبتنی و
فونواوری شرکت بور های‌کوچک‌و‌متوسط‌مبتنی
1 New Technology-based Firms
7934های ایران در سال ( دانشگاه9-7جدول
تعداد كل دانشگاهها نوع دانشگاه
*154 های‌دولتی‌وابسته‌به‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌دانشگاه
517 دانشگاه‌آزاد‌اسالمی
52 های‌دولتی‌وابسته‌به‌وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی‌دانشگاه
354 غیرانتفاعی-های‌غیردولتی‌دانشگاه
(1394ریزی‌آموزش‌عالی)منبع:مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
7933تا 7987های علم و فناوری در ایران از سال ( تعداد پارك3-7نمودار
(/www.msrt.ir/fa/techno/Files)منبع:پایگاه‌داده‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
1321 1320 1323 1324 1325 1321 1327 1322 1329 1392 1391 1390 1393 1394
1 2 11 11 14 14 19 00 05 02 31 33 33 32
2
42
32
02
12
49
های‌نوآور‌و‌مؤسسات‌پاوهشی‌نیز‌ح،ایت‌‌شرکت
1395کنند.تا‌اواخر‌مهر‌ماه‌‌‌می پوارك39 تعداد
در‌‌‌‌‌‌‌علم‌و‌فناوری‌در‌ایران‌فعالیت‌داشته ایون اند‌و
تنها‌یک‌پارك‌علم‌و1321حالی‌است‌که‌در‌سال
فناوری‌در‌کشور‌وجود‌داشت.
رشود عالوه‌بر‌پارك های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکوز
از‌‌‌‌‌‌‌دهنده‌مراکز‌نوآوری‌و‌شتاب هوم های‌نوآوری
های‌مهم‌زیرساخت‌علم فناوری‌‌ج،له‌دیگر‌بخش
هوای‌‌‌آیند‌که‌طی‌سال‌و‌نوآوری‌کشور‌به‌ش،ار‌می
اند.اخیر‌به‌سرعت‌رشد‌یافته
مراكز رشد
مراکز‌رشد کشورها‌را‌در‌ح،ایت‌از‌کارآفریونوی
تووانو،ونود جووان موحوقوقوان خالقیت‌و‌نوآوری
ازمی حواصول سازند.تقویت‌رشد‌اقتصاد‌محولوی
بورای فویوزیوکوی فضوای توسعه‌فناوری توأمویون
دانوش‌‌‌‌‌‌‌هایی‌نظیر‌شورکوت‌‌‌شرکت وهوای بونویوان
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت بوه کو،وک های‌کوچک‌و‌متوسط
وشرکت ها‌در‌رشد‌و‌توسعه‌و‌تولید‌محوصووالت
فرآیندهای‌مبتنی‌بر‌فناوری‌و‌قابل‌عرضه‌در‌بوازار
موی‌‌‌‌از‌ج،له‌نقش شوود.های‌مراکز‌رشد‌محسوب
نوتوایوج‌‌‌‌‌‌‌‌ه،چنین‌این‌مراکز‌به‌تسهیل‌تجاری سوازی
ها‌هم‌ک،ک‌می‌پاوهش 1395کنند.در‌شهوریوور
و172تعداد مرکز‌رشد‌فعال‌در‌ایران‌وجود‌داشتوه
1390این‌در‌حالی‌است‌که‌در‌سال مورکوز131
(.1-0رشد‌در‌کشور‌فعالیت‌داشتند)ن،ودار
ها آزمایشگاه
(RTD)1ها‌در‌پاوهش‌و‌توسعه‌فناوری‌آزمایشگاه
هوا‌‌‌‌‌نقشی‌کلیدی‌ایفاء‌ن،وده‌و‌تعداد‌این‌آزمایشگاه
عولووم در‌حوزه‌آزمایشگاه وزارت های‌وابسته‌به
3522تحقیقات‌و‌فناوری‌از 1390آزمایشگاه‌سوال
رسویوده1395آزمایشگاه‌در‌شهریور‌ماه10594به
(.7-0است)ن،ودار
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
1 Research and Technology Development
7937( تعداد مراكز رشد در ایران از سال 6-7نمودار
7934تا
1390 1393 1394
131 153 111
2
022
152
122
52
منبع:پایگاه‌داده‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 52
مؤسسات‌پاوهشی‌جزء‌دیگری‌از‌زیرساخت‌علوم
033شوند.در‌ایران‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌محسوب‌می
مؤسسه‌پواوهشوی351مؤسسه‌پاوهشی‌خصوصی
بوه71ها وابسته‌به‌دانشگاه مؤسسه‌پاوهشی‌وابسته
مؤسسه‌پاوهشی‌غیردولتی01های‌دولتی‌و‌‌سازمان
وجود‌دارد.
تحقیق و توسعه و حمایت مالي 7-7-9
سوایورسرمایه و تووسوعوه و گذاری‌در‌توحوقویوق
موالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشوق توأمویون در های‌مالی نقشی‌کلیدی
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌کشور‌ایفاء‌می در کنونود.
بخش‌روندها‌و‌وضعیت‌فعلی‌این‌منابع‌مالی‌تشریح
گردند.می
قانون جدید برای افزایش هزینه ناخالص تحنقنینق و
توسعه
عونووان در‌ایران هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌به
و درصدی‌از‌تولید‌ناخالص‌داخلی)شدت‌تحقیوق
توسعه( ک،تر‌از‌سطح‌مورد‌انتظار‌است.میزان‌ایون
2/50شاخص‌از سوال در 1392درصد 2/55بوه
1391درصد‌در‌سال بوه سوپوس و 2/40افزایوش
1394رسید‌که‌مجدداً‌در‌سال1393درصد‌در‌سال
هوای‌‌‌‌‌درصد‌افزایش‌یافت)مرکز‌پواوهوش2/47به
(.1395مجلس‌شورای‌اسالمی
دولت‌با‌اجرای‌قانونی‌جدید‌مبنی‌بر‌اختصاص‌یک
های‌دولتی‌به‌تحقیق‌و‌توسعه درصد‌بودجه‌دستگاه
تووسوعوه و درصدد‌افزایش‌هزینه‌ناخالص‌تحقیوق
باشد.می
های‌‌قانون‌بودجه‌در‌سال14به‌عالوه مطابق‌جدول
میزان‌تحقیق‌و‌توسعه‌از‌طریق‌تخصیص91-1395
از پوس کوه بودجه‌اضافی افزایش‌خواهد‌یافوت
اختصاص‌کامل‌بودجه‌مورد‌نظر میزان‌این‌افزایش
درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌خوواهود2/37تقریباً‌به
رود‌پس‌از‌اجرای‌کامول‌‌‌رو انتظار‌می‌رسید.از‌این
بوه 2/21این‌قانون هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه
های وابسته به وزارت ( تعداد آزمایشگاه2-7نمودار
7934تا 7937علوم، تحقیقات و فناوری از سال
(1395منبع:وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری)
2222
1390 1393 1394
3522 1522
51
دیوگور 1افزایش‌یابد1395درصد‌در‌سال .به‌بیان
میلیوارد1/22هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌برابر‌با
میلیارد‌دالر‌برای‌سوال1/30 1392دالر‌برای‌سال
1391 1/50 سوال 1390میلیارد‌دالر‌برای 1/55
دالر0/07 1393میلیارد‌دالر‌برای‌سال مویولویوارد
بورای4/74و‌تقریبا1394ًبرای‌سال دالر میلیوارد
موجولوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد)مرکز‌پاوهش‌‌می1395سال هوای
(.1395شورای‌اسالمی
هنای هنزینننه هزینه تحقیق و توسعه به تفکیك بخش
كننده
تو،واموی در کوه داشوت تووجوه باید‌به‌این‌نکته
تووسوعوه و کشورهای‌دارای‌شدت‌باالی‌تحقیوق
های‌تحقیق‌‌وکار‌حجم‌باالیی‌از‌هزینه‌بخش‌کسب
ن،اید.از‌آنجا‌که‌قس،ت‌اعظم‌‌‌و‌توسعه‌را‌تأمین‌می
وکار‌با‌تأمین‌مالی‌شخوصوی‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌کسب
غویوردولوتوی()توسط‌بخش‌کسب بوخوش وکار‌و
وکار‌در‌تأمین‌موالوی‌‌‌‌گیرد‌بخش‌کسب‌‌صورت‌می
دارد.های‌تحقیق‌و‌توسعه سهم‌ع،ده‌و‌فعالیت ای
کسوب نوظور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌البته‌در‌ایران سهم‌بوخوش از وکوار
گذاری‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه سهم‌بسیوار‌‌‌سرمایه
های‌موجود اگر‌چه‌‌ک،ی‌است.مطابق‌آخرین‌داده
آمووزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌بخش‌سهم‌سرمایه و های‌دولوتوی
تورتویوب1329عالی‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌سال بوه
کسوب37و41برابر وکوار‌‌‌‌‌درصد‌بوده‌ولی‌بخش
را‌‌‌‌‌درصد‌از‌کل‌هزینه02تنها های‌تحقیق‌و‌توسعوه
(.2و0تأمین‌کرده‌است)ن،ودار
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
آموار‌‌‌‌‌‌شده‌در‌منابع‌داده‌مختلف‌با‌یکدیگر‌فرق‌دارند.مطابق‌داده‌ارائه‌‌آمار‌تحقیق‌و‌توسعه‌ارائه 1 شده‌توسط‌ایران‌به‌مؤسسوه
درصد2/02افزایش‌و‌سپس‌به1327درصد‌در‌سال2/17به1322درصد‌سال2/5یونسکو هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌از
و‌‌‌‌‌‌‌رسیده‌است.آمارهای‌ارائه1391درصد‌در‌سال2/33کاهش‌یافته‌و‌نهایتاً‌هم‌به1322در‌سال شده‌توسط‌معاونت‌عولو،وی
های‌آماری‌موجود‌حاکی‌از‌عودم(.تفاوت1391درصد‌در‌سال2/55فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌از‌آمار‌یونسکو‌باالتر‌هستند)
باشند.می‌‌آوری‌داده‌های‌ج،ع‌تطابق‌روش
كرد برای تحقیق و توسعه در ( منابع هزینه8-7نمودار
)درصد( 7988-83های ایران در سال
44 41 35 37 19 02
0 0
1322 1329
(1391نوری)منبع:منبع:قاضی‌تووسوط:هزینه‌تأمینGERDتوجه: شده‌برای‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
تووسوعوه:هزینه‌تأمین HERDبخش‌دولتی و شده‌برای‌تحقیق‌توأمویونBERDتوسط‌بخش‌آموزش‌عالی بورای:هزینه شوده
تحقیق‌و‌توسعه‌توسط‌بخش‌کسب هوزیونوهNPERDوکوار :غویوردولوتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأمین بوخوش تووسوط -شده‌برای‌تحقیق‌و‌توسعوه
غیرانتفاعی
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 50
گیری‌قطوعوی‌‌‌‌با‌این‌حال آمار‌معتبری‌جهت‌نتیجه
افوزایوش مورد‌نیاز‌است.در‌هر‌صورت به‌منظور
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌صرف‌هزینه تووسوعوه و شده‌برای‌تحقیوق
وکار‌را‌به‌اختصاص‌منوابوع‌‌‌‌ایران باید‌بخش‌کسب
تشوویوق‌‌‌‌‌‌‌مالی‌بیشتر‌به‌فعالیت های‌تحقیق‌و‌توسعوه
گذاری‌‌تواند‌به‌عنوان‌پیشرو‌سرمایه‌ن،ود.دولت‌می
در‌تحقیق‌و‌توسعه‌ع،ل‌کند‌که‌در‌عین‌حال‌بوایود
و‌‌‌‌‌‌‌بخش‌خصوصی‌را‌هم‌از‌طریق‌اعطاء‌مشوق هوا
توأمویون در اقدامات‌ح،ایتی‌به‌افزایش‌مشارکوت
های‌تحقیق‌و‌توسعه‌تشویق‌ن،اید.در‌شرایوط‌‌‌‌هزینه
و‌و‌بوه GERDفعلی بهتر‌است‌دولت‌قس،ت‌اعظم
درصد‌و‌را‌به‌عنوان‌پیشتاز‌تأمیون52عبارتی‌حدود
بورای را موطولووبوی شورایوط ن،اید.ه،چنین‌باید
تووسوعوه طوریوق از خصووصوی مشارکت‌بخوش
وزیرساخت تووسوعوه های‌مشترك‌برای‌تحقیق‌و
اعطاء‌مشوق‌مؤثر‌و‌ایجاد‌نظام‌ح،ایتی‌برای‌تحقیق
و‌توسعه‌توسط‌بخش‌خصوصی‌فراهم‌ن،اید.
سایر منابع تأمین مالي تحقیق و توسعه
های‌دولتی‌و‌خصوصی موؤسوسوات‌‌‌‌‌عالوه‌بر‌بخش
موالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوصی‌و‌شبه توأمویون دولتی‌نیز‌در‌زمینه
فوعوالویوت ایوران نووآوری و حوزه‌علم فناوری
گوروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند.این‌مؤسسات‌را‌می‌‌می پونوج بوه توان
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دسته نو،وود: خصووصوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌بنودی گوذاران
سورموایوه)صندوق وهوای خوطورپوذیور گوذاری
موالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهنده‌شتاب های‌فناوری( مؤسسات‌توأمویون
های‌تخصصوی‌‌‌شده‌بر‌اساس‌قانون)صندوق‌‌تأسیس
ای‌دولتی‌و‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایوی( وتوسعه
موثوال‌‌‌‌‌‌‌مؤسسات‌سرمایه گذاری‌غیردولتی)به‌عنوان
دولوتوی‌‌‌‌‌‌‌صندوق های‌پاوهش‌و‌فناوری( مؤسسات
هایعلموفناوری مراکز‌رشد‌‌ها پارك)وزارتخانه
ها‌و‌بورس.ها(و‌بانک‌و‌دانشگاه
کوارفورموایوی صونوفوی بر‌اساس‌گزارش‌انوجو،ون
تواهاونهادهایسرمایهصندوق گذاری‌خطرپذیور
اعضواء012تعداد1394شهریور‌سال طرح‌توسوط
انواع‌تسهیوالت1922و‌‌‌این‌انج،ن‌تأمین‌مالی‌شده
موثوال0322و عونووان نوع‌خدمت‌مالی‌دیگر)بوه
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ض،انت فوعوالویون نامه(توسط‌اعضاء‌انج،ن‌به
حو،وایوت حوزه‌ارائه‌شده‌است.طی‌دهه‌گذشتوه
مالی‌صندوق‌سرمایه بوه خوطورپوذیور 342گذاری
میلیون‌دالر‌رسیده‌که‌این‌میزان‌در‌مقایسه‌با‌حجوم
اقتصاد‌ایران رقم‌ناچیزی‌است.
گوذاری‌‌‌‌‌صندوق‌غیردولتی‌سرموایوه12ایران‌دارای
53
نوهوادهوای دسوتوه در پاوهش‌و‌فناوری‌است‌که
122گیرند‌و‌مطابق‌ماده‌‌خصوصی‌قرار‌می-ع،ومی
توعوداد‌‌‌‌‌‌‌‌ساله‌سوم‌توسعه‌تأسیس‌شده‌برنامه‌پنج انود.
رشودی گوذشوتوه سوال این‌مؤسسات‌طی‌چهوار
فزاینده‌داشته‌است.صندوق‌نوآوری‌و‌شکووفوایوی
ترین‌این‌مؤسسات‌فعال‌در‌حوزه‌علم یکی‌از‌مهم
از1391فناوری‌و‌نوآوری‌است‌که‌در‌سال پوس
مونوظوور1329بنیان‌در‌سال‌‌تصویب‌قانون‌دانش به
راسوتوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌ح،ایت‌از‌شرکت در و بنیوان
بنیان‌تأسیس‌شد.این‌‌‌ح،ایت‌از‌توسعه‌اقتصاد‌دانش
از پوروژه1322صندوق‌با‌تأمین‌مالی‌برای‌بویوش
میلیون‌دالری 022گذاری‌حدود‌‌مصوب‌و‌سرمایه
شورکوت از حو،وایوت در را هوای‌‌‌‌‌نقش‌کلیدی
(.4-0بنیان‌ایفاء‌کرده‌است)جدول‌دانش
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
حوزه صنعتي و فناورانههای تعداد پروژه
مصوب
سهم تأمین مالي صندوق برای هر حوزه نسبت به كل
)درصد(تأمین مالي این صندوق
77/7 779 فناوری‌زیستی
77/2 777 الکترونیک
77/3 777 افزار‌کامپیوتر‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌نرم
77/7 786 تجهیزات‌پیشرفته ساخت‌و‌تولید‌آزمایشگاهی
8/6 36 داروهای‌پیشرفته‌و‌مهندسی‌پزشکی
4/7 22 مواد‌پیشرفته
7/7 37 هوافضا
7/3 49 فناوری‌نانو
7/7 97 اپتیک‌و‌فوتونیک
7/3 78 انرژی‌تجدیدپذیر
7/7 79 خدمات‌تجاری‌سازی
79/7 778 ها‌محصوالت‌فناوری‌پیشرفته‌در‌سایر‌حوزه
777 7923 كل
7933تا مهر 7937های مصوب و مورد حمایت مالي صندوق نوآوری و شکوفایي از ( پروژه4-7جدول
منبع:پایگاه‌داده‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 54
شورکوت از دانوش‌‌‌‌‌‌‌ح،ایت‌مالی وهوای بونویوان
سورموایوه‌‌‌‌‌‌آپ‌توسط‌صندوق‌استارت گوذاری‌‌‌‌‌های
)بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خطرپذیر‌و‌صندوق فونواوری و های‌پاوهش
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مالی‌و‌ض،انوت‌‌عنوان‌مثال‌ح،ایت نواموه(
-0های‌متعددی‌صورت‌گرفته‌است)ن،ودار‌‌‌بخش
زیسوت(.بیشترین‌سرمایه9 گذاری‌مربوط‌به‌بخش
درصد( 14درصد( مهندسی‌پزشکی)15فناوری)
بویون‌‌‌‌‌درصد( فعالیت13نانو) )رشوتوه‌‌‌‌‌های 12ای
درصد(و‌تجهیزات‌آزمایشگاهی‌و‌تولید‌پیشورفوتوه
باشد.درصد(می9)
خروجي علم، فناوری و نوآوری 7-7-4
عولوم رشد‌پایدار‌در‌شاخص ورودی های‌متعودد
های‌فزایونوده‌‌‌‌بیانگر‌تالش(STI)فناوری‌و‌نوآوری
در اسوت. حووزه ایون ارتوقواء ایران‌در‌راستوای
قوابول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خروجی افوزایوش ها تعداد‌انتشارات‌عل،وی
اموا‌‌‌‌‌توجهی‌داشته‌و‌ثبت‌پتنت ها‌نیز‌به‌رغم‌افزایش
سرعت‌رشد‌ک،تری‌داشته‌است.
و دستاورد‌اقتصادی‌حاصل‌از‌حوزه‌علم فونواوری
بوا موحوصووالت صوادرات نوآوری‌شامل‌تولید‌و
گذاری غیردولتي در زمینه علم، فناوری و نوآوری از ( سهم تأمین مالي مؤسسات سرمایه3-7نمودار
)درصد( 7934تا مرداد 7937اسفند
زبوان1395گذاری‌خطرپذیر گزارش‌ساالنه‌‌ها‌و‌نهادهای‌سرمایه‌منبع:انج،ن‌صنفی‌کارفرمایی‌صندوق بوه )گزارش‌مذکور
فارسی‌تهیه‌شده‌است(.
فناوری‌زیستی پزشکی‌پیشرفته‌و‌مهندسی‌پزشکی‌زیستی
فناوری‌نانو تجهیزات‌آزمایشگاهی‌و‌تولید‌پیشرفته
اپتیک‌وفوتونیکای‌‌بین‌رشته
مواد‌پیشرفته)پلی،رها سرامیک فلزات کائوچو‌و‌مواد‌مرکب(های‌نو‌‌‌‌‌انرژی
افزار‌برق الکترونیک ارتباط‌از‌راه‌دور‌و‌سخت فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌نرم‌افزار تجهیزات‌نفت‌و‌گاز‌و‌مواد‌پیشرفته
تجهیزات‌پزشکی هوافضا
1%
9%
9%
0% 4% 12%
1% 9%
13%
14%
15% 3% 5%
55
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری بووده های‌متوسط‌و‌پیشرفته‌نیز‌ک،تور
از‌‌‌‌‌‌‌بیانگر‌چالش‌موجود‌در‌کشور‌در‌بهره بورداری
و پواوهوش تووسوعوه منابع‌انسانی‌توان،ند‌و‌نظوام
بور موبوتونوی فناوری‌در‌خلق‌محصوالت‌نوآورانوه
باشد.رویکرد‌صادرات‌می
ای و جهاني سهم ایران در انتشارات علمي منطقه
دهوه دو سهم‌ایران‌در‌انتشارات‌عل،ی‌جهان‌طوی
به1375درصد‌سال2/27گذشته‌افزایش‌یافته‌و‌از
1394درصد‌در‌سال1/5 -0رسیده‌است)ن،وودار
انوتوشوارات12 (.به‌ه،ین‌ترتیب سهم‌آن‌در‌کول
3/5ای‌نیز‌از‌‌عل،ی‌منطقه سوال بوه1375درصود
ارتقاء‌یافته‌است.حدود1394درصد‌در‌سال02/1
درصد‌از‌انتشارات‌عل،ی‌ایران‌نیز‌به‌صوورت19/2
مشترك‌توسط‌محققان‌ایرانی‌و‌خارجی‌انتشار‌یافته
است.درنظر‌گرفتن‌اه،یت‌فزاینده‌برای‌انتوشوارات
ارائوه عل،ی‌به‌عنوان‌معیاری‌در‌ارزیابی‌ع،لوکورد
هو،وچونویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرنت و ها‌و‌ارتقاء‌اساتید‌دانشگاهوی
دوره توحوصویوالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیرش‌دانشجویان‌برای هوای
ترین‌عووامول‌‌‌‌تک،یلی‌و‌اعطاء‌گرنت‌به‌آنها از‌مهم
باشند.بهبود‌وضعیت‌درخصوص‌این‌شاخص‌می
نوظویور‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌به‌ویاه‌در‌رشته های‌خاص‌پواوهشوی
قوابول‌‌‌‌‌‌فناوری‌نانو‌و‌زیست فناوری‌دارای‌توان،ندی
رتوبوه1394توجه‌بوده‌به‌نحوی‌که‌در‌سال حوائوز
حائز‌رتبوه1395هفتم‌جهان‌در‌حوزه‌نانو‌و‌در‌سال
.1فناوری‌شده‌است‌‌پانزدهم‌جهان‌در‌حوزه‌زیست
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
7923-34های ای و جهاني در فاصله سال ( سهم ایران از كل انتشارات علمي در سطح منطقه77-7نمودار
92 1375 71 77 72 79 20 23 22 21 24 25 21 27 22 29 93 94 91 90
5 2
15 12
02
32 05
35
سهم‌در‌جهان سهم‌در‌منطقه
/http://www.scimagojr.com:1395شهریور Scimagoمنبع:پایگاه‌داده
1 http://statnano.com/ , http://www.biotechmeter.ir/
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 51
تقاضا و تأیید پتنت
ثبت‌پتنت‌در‌داخل‌کشور
و‌‌‌‌تعداد‌درخواست11-0ن،ودار ها‌برای‌ثبت‌پتنت
زموانوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌ثبت‌ه،چنین‌تعداد‌پتنت بوازه شده‌در
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.هو،وان‌‌‌‌را‌نشان‌می1394تا1322 گوونوه
1322-27های‌‌شود‌در‌فاصله‌زمانی‌سال‌مشاهده‌می
و‌‌‌‌‌رشد‌سریعی‌در‌تعداد‌درخواست های‌ثبت‌پتنوت
های‌تأییدشده‌به‌وقوع‌پیوسته‌و‌تعداد‌‌ه،چنین‌پتنت
رسیده‌است.5222و12222این‌موارد‌به‌ترتیب‌به
بواال1327بعد‌از‌سال تعداد‌تقاضاهای‌پتنت‌نسبتاً
های‌توأیویودشوده‌‌‌‌‌‌باقی‌ماند‌در‌حالی‌که‌تعداد‌پتنت
موورد3222کاهش‌قابل‌توجهی‌داشته‌و‌به‌حدود
رسیده‌است.1393در‌سال
در‌‌‌‌های‌فوق‌که‌نشان‌البته‌داده دهنده‌روندی‌نزولی
باشد‌را‌باید‌با‌احتیاط‌تفسیر‌ن،ود‌‌ای‌از‌زمان‌می‌بازه
حووزه و گسوتوره و‌این‌موضوع‌به‌منزله‌کواهوش
باشد.سیستم‌ثبوت‌‌‌‌های‌نوآورانه‌در‌ایران‌ن،ی‌فعالیت
1332اختراع‌ایران‌از‌زمان‌شروع‌فعالیتش‌در‌سوال
ایون1321تا‌سال از رو مبتنی‌بر‌اظهارنامه‌بوده‌و
شدند.تقاضاها‌بدون‌آزمون‌و‌بررسی‌کافی‌ثبت‌می
قانون‌جدیدی‌تصویب‌شد‌که‌مطابق1327در‌سال
بوررسوی بوه مولوزم آن‌مرکز‌مالکیت‌معنوی‌ایران
تقاضاها‌از‌نظر‌تطابق‌آنها‌با‌الزامات‌ثبت‌اختراع‌بود
گیرانه‌جدید‌و‌مبتنوی‌‌‌و‌در‌واقع‌ه،ین‌فرآیند‌سخت
هوای‌‌‌‌‌تواند‌دلیلی‌بر‌کاهش‌تعداد‌پتنت‌بر‌آزمون‌می
بوه تأییدشده‌در‌ایران‌باشد.به‌عالوه قانون‌جودیود
7987-39های های تأییدشده در ایران در سال ( تعداد تقاضای ثبت پتنت وپتنت77-7نمودار
1392 1320 1323 1322 1321 1324 1325 1321 1327 1322 1329 1393 1391 1390
12,222
تقاضای‌پتنت ثبت‌شده‌‌پتنت
02,222 15,222
5,222
2
(1394روز‌رسانی‌در‌آذر‌ماه‌‌منبع:پایگاه‌داده‌آماری‌سازمان‌جهانی‌مالکیت‌فکری)آخرین‌به
57
هور افزایش‌قابل‌توجه‌هزینه‌ثبت‌اختراع‌منجر‌شد
کواهوش چند‌بنا‌بر‌گزارشات این‌امر‌علت‌اصلوی
توأیویود‌‌‌‌‌‌‌رسد.تعداد‌پتنت‌‌ثبت‌پتنت‌به‌نظر‌ن،ی های
ال،للی‌هم‌طوی‌‌‌های‌ثبت‌اختراع‌بین‌شده‌در‌سازمان
سال )جودول اسوت (.5-0های‌اخیر‌افزایش‌یافته
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تعداد‌حق‌امتیازات‌بهره شوده توأیویود بورداری
سوال و1392ایاالت‌متحده‌از یوافوتوه افوزایوش
سوال در هوای‌‌‌‌‌درخواست‌ثبت‌اختراع‌در‌اروپا‌نیز
افزایش‌قابل‌توجهی‌یافته‌هر‌چند‌تعداد94و1393
های‌تأییدشده‌هنوز‌افزایش‌نیافته‌است.پتنت
بنیان خروجي دانش 7-7-4
بنیان های دانش شركت
شورکوت از هوای‌‌‌‌‌پس‌از‌تصویب‌قانون‌حو،وایوت
سوال1329در‌سال1بنیان‌دانش در آن اجورای و
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
7983 7986 7982 7988 7983 7937 7937 7937 7939 7934
برداری حق امتیاز بهره
تایید شده در اداره ثبت
اختراع و عالمت تجاری
(USPTO)ایاالت متحده
0 3 0 1 7 11 05 35 02 07
تقاضاهای ثبت پتنت در
دفتر ثبت اختراع اروپا
2 11 7 10 11 3 3 4 32 14
های تأییدشده در پتنت
دفتر ثبت اختراع اروپا
1 0 2 1 4 0 1 2 0 2
/https://www.uspto.gov/web/offices/ac/idoمنابع:پایگاه‌داده‌اداره‌ثبت‌اختراع‌و‌عالمت‌تجاری‌ایاالت‌متحده
oeip/taf/stctec/irxstcl_gd.htm و‌پایگاه‌داده‌اداره‌ثبت‌اختراعات‌اروپا(EPO) https://www.epo.org/about-us/
annual-reports-statistics/annual-report/2015/statistics/patent-filings.html#tab3 وhttps://
www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/annual-report/2014/statistics/granted-
patents.html#tab2).
بنیان‌شناخته‌شده‌و‌واجد‌‌های‌دانش‌های‌تأییدشده‌توسط‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌تحت‌عنوان‌شرکت‌در‌ایران‌شرکت1
شرایط‌ح،ایت‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌و‌سایر‌نهادهای‌دولتی‌هستند.
7983-34های المللي در سال های ثبت اختراع بین های ایرانیان در سازمان ( تعداد پتنت3-7جدول
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 52
ساز‌وکارهای‌ح،ایتی‌متعددی‌در‌ارتباط‌بوا1390
های‌بعود بنیان‌ایجاد‌شد.در‌سال‌‌های‌دانش‌شرکت
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌تعداد‌شرکت بنیان‌به‌سورعوت
از در50یافت‌به‌نحوی‌که‌تعداد‌آنها شورکوت
رسویوده1395شرکت‌در‌مهر0730به1390اسفند
72222ها‌بیش‌از(.این‌شرکت10-0است)ن،ودار
بوه1/1شغل‌و بوازه میلیارد‌دالر‌درآمد‌را‌در‌ایون
اند.ارمغان‌آورده
های علم و فننناوری و های مستقر در پارك شركت
مراكز رشد
های‌علم‌و‌فناوری‌‌های‌واقع‌در‌پارك‌تعداد‌شرکت
0512و‌مراکز‌رشد‌از سوال بوه1391شرکت‌در
افزایش‌یافته‌که‌نشوان1394شرکت‌در‌سال3152
(.13-0درصدی‌دارد)ن،ودار45از‌رشدی
هوای‌‌‌ه،ین‌ترتیب تعداد‌شاغلین‌فعال‌در‌شرکت‌‌به
رشود‌‌‌‌‌‌مستقر‌در‌پارك های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکوز
سوال09121به1391نفر‌سال19222نیز‌از نفر‌در
(.14-0افزایش‌پیدا‌کرده‌است)ن،ودار1394
بونویوان‌‌‌‌‌‌‌درآمد‌حاصل‌از‌صادرات‌محصوالت‌دانش
هوای‌‌‌‌‌های‌مستقر‌در‌پارك‌تولید‌شده‌توسط‌شرکت
میلیوون1علم‌و‌فناوری‌و‌مراکز‌رشد‌نیز‌از‌ک،تر‌از
میلیون‌دالر‌در‌سوال51به‌تقریبا1391ًدالر‌در‌سال
(.15-0افزایش‌پیدا‌کرده‌است)ن،ودار1394
صادرات محصوالت با فناوری پیشرفته
شوامول پویوشورفوتوه صادرات‌محصوالت‌فونواوری
نوظویور محصوالت‌با‌شدت‌باالی‌تحقیق‌و‌توسوعوه
های‌هوافضا کامپویووتور محصوالت‌مرتبط‌با‌حوزه
بورقوی‌‌‌‌‌‌‌‌داروسازی ابزار‌دقیق‌عل،ی‌و‌ماشین آالت
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می باشد.سهم‌محصوالت‌با‌فناوری‌پویوشورفوتوه
درصد1صادرات‌غیرنفتی‌ایران‌بسیار‌پائین)حدود
باشد‌و‌این‌در‌حالی‌است‌که‌محصوالت‌‌از‌کل(می
حود 32/7با‌فناوری‌متوسط‌سهم‌قابل‌توجهی)در
)جودول درصدی(از‌صادرات‌غیرنفتی‌ایران‌دارند
0-1.)
سایت‌بانک‌جهانی گیرند)وب‌درصد‌صادرات‌کاالی‌ایران‌را‌در‌برمی4/1کاالهای‌فناوری‌پیشرفته1
http://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TECH.MF.ZS). شده‌توسط‌بانک‌جهانی‌و‌آنکتاد‌‌های‌ارائه‌البته‌داده
آوری‌داده‌با‌یکدیگر‌فرق‌دارند.های‌آنها‌در‌ج،ع‌به‌دلیل‌تفاوت‌روش
59
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
7933تا مهر 7937بنیان از اسفند های دانش ( تعداد شركت77-7نمودار
(1395شده‌در‌مهر‌ماه)ارائه /http://daneshbonyan.isti.irمنبع:پایگاه‌داده‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
1522 1134 1912 1230 0222
0122 0730
50
هرم
1395
ورهریش
1395
دادمر
1395
تیر
1395
اد‌ردخ
1395
ت‌هشدیبار
1395
ن‌ردیروف
1395
د‌سفنا
1394
نه،ب
1394
ی‌د
1394
ذر‌آ
1394
ن‌آبا
1394
هرم
1394
ورهریش
1394
اد‌ردم
1394
یر‌ت
1394
اد‌ردخ
1394
ت‌هشدیبار
1394
ن‌ردیروف
1394
د‌سفنا
1393
نه،ب
1393
ی‌د
1393
ذر‌آ
1393
ن‌آبا
1393
هرم
1393
ورهریش
1393
اد‌ردم
1393
یر‌ت
1393
اد‌ردخ
1393
ت‌هشدیبار
1393
ن‌ردیروف
1393
د‌سفنا
1390
7937-34های های علم و فناوری و مراكز رشد در سال های مستقر در پارك ( تعداد شركت79-7نمودار
(1395منبع:وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری)
1393 1394
0222
4222
1390
3422 3152 3222
2
1222
3222
1393
0222
1391 1390
3422 0512 3222
2
1222
3222
2
3222
1393 1394
02222
42222
1391 1390
05222 09121 19222 00235
2 12222
32222
7937-34های های علم و فناوری و مراكز رشد در سال های مستقر در پارك ( تعداد شاغلین شركت74-7نمودار
(1395منبع:وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 12
(1395منبع:وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری)
های علم و فناوری و مراكز رشد های مستقر در پارك بنیان شركت ( درآمد صادرات محصوالت دانش73-7نمودار
)میلیون دالر( 7937-7934های در سال
1393 1394 1391 1390
49/1 52/51
2/7
14/1
2
های پیشرفته، متوسط و پائین از صادرات كاالهای غیرنفتي در ( سهم صادرات كاالهای مبتني بر فناوری6-7جدول
)درصد( 7939ایران و كشورهای منتخب در سال
آفریقای عربستان مکزیك مالزی ایران اندونزی مصر چین برزیل
جنوبي
تركیه
محصوالت اولیه
33/2 3/2 01/2 05/9 17/1 1/2 5/7 5/0 0/04 2/9
تولید مبتني بر منابع
30/1 7/0 12/1 30/0 00/7 12/1 7/2 01/0 07/3 10/9
محصوالت با فناوری
پایین1/1 30/2 05/1 17/5 5/1 11/5 12/3 7/2 7/1 31/4
محصوالت با فناوری
متوسط02/1 04/3 04/1 17/0 32/7 01/4 49/1 14/1 09/9 33/1
محصوالت با فناوری
پیشرفته4/2 30/4 5/1 1/1 1/2 4/41 04/7 1/5 4/1 4/0
بندی طبقه نشده
3/1 2/4 5/1 1/1 00/3 2/9 0/7 1/1 1/9 4/2
(.1395شده‌در‌اردیبهشت)ارائهUNCTADstatمنبع:آنکتاد
نظر‌شده‌است:نفت‌خام استفاده‌شده‌است.ه،چنین‌در‌محاسبه‌صادرات‌غیرنفتی از‌کاالهای‌زیر‌صرف1بندی‌لل‌توجه:به‌منظور‌محاسبه‌ارقام‌از‌طبقه
های‌حاصل‌از‌نفت( تفاله#334%نفت)72خام‌یا‌مواد‌معدنی‌قیری‌با‌بیش‌از( نفت#333روغن‌حاصل‌از‌مواد‌معدنی‌قیری مواد‌نفتی نفت‌طبیعی)
(و‌گاز‌نفت‌و‌سایر#343( گاز‌طبیعی‌اعم‌از‌مایع‌و‌غیرمایع)#340( پروپان‌و‌بوتان‌مایع)#335)جزئیات‌ارائه‌نشده‌است( سایر‌محصوالت‌مرتبط)
(.#344های‌گازی)جزئیات‌ارائه‌نشده‌است()هیدروکربن
1 Lall classification
11
نوظور چنانچه‌تنها‌محصوالت‌با‌فناوری‌پیشرفته‌در
کشوورهوای سوایور بوه نسوبوت گرفته‌شود‌ایوران
قورار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده‌در‌جدول در‌رتبه‌بررسی بوعودی هوای
گیرد.اما‌اگر‌صادرات‌هر‌دو‌دسته‌محوصووالت‌‌‌‌‌می
شوود گورفوتوه با‌فناوری‌متوسط‌و‌پیشرفته‌در‌نظور
جایگاه‌ایران‌نسبت‌به‌سایر‌کشورهای‌مورد‌بررسی
00یابد.عالوه‌بر‌این به‌طور‌قابل‌توجهی‌بهبود‌می
نشوده‌‌بندی‌درصد‌صادرات‌کل‌ایران‌در‌دسته‌طبقه
در و ایوران بورای قرار‌گرفته‌است.این‌دسته‌که
تووجوهوی مقایسه‌با‌سایر‌کشورها‌حائز‌میزان‌قابول
است‌موجب‌شده‌تا‌برآوردی‌ک،تر‌از‌واقعیت‌برای
میزان‌صادرات‌محصوالت‌با‌فناوری‌پیشرفته‌ایوران
داده ایون نشوان‌‌‌‌‌‌‌‌حاصل‌گردد.به‌طور‌کولوی هوا
ای‌جهت‌افزایش‌‌دهند‌که‌ایران‌از‌توانایی‌بالقوه‌می
بور قابل‌توجه‌صادرات‌محصوالت‌تولیدی‌مبتونوی
فناوری‌پیشرفته‌به‌عنوان‌خروجی‌نظام‌علم فناوری
عورصوه در حضوور و‌نوآوری‌و‌در‌قالب‌تولید‌و
ال،للی‌برخوردار‌است.تجارت‌بین
پیمایش ملي نوآوری ایران 7-9
در‌‌‌‌‌‌‌هایی‌را‌که‌بونوگواه‌‌‌‌پی،ایش‌نوآوری‌فعالیت هوا
یوا راستای‌نوآوری‌و‌به‌منظور‌معرفی‌محوصووالت
و خدمات‌جدید‌به‌بازار‌یا‌بهبود‌فرآیندهای‌تولیود
رسانند‌بررسی‌ن،ووده‌‌‌سازی‌خود‌به‌انجام‌می‌تجاری
دهد.و‌بینشی‌از‌آن‌را‌در‌اختیار‌قرار‌می
و‌‌‌‌این‌فعالیت ها‌نه‌تنها‌شامل‌تحقیق‌و‌توسعه‌داخلی
باشد‌بلکه‌شامل‌خرید‌‌سپاری(می‌‌مشارکتی)یا‌برون
خوارجوی‌‌‌‌‌‌ماشین آالت‌و‌تجهیزات‌و‌اکتساب‌دانش
در‌قالب‌پتنت عالئم‌تجاری‌و‌مجوزها‌و‌ه،چنویون
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزش‌کارکنان‌نیز‌می شود.پویو،وایوش
ه،چنین‌اطالعاتی‌در‌خصوص‌ارتباطات‌اجزاء‌نظام
نوآوری اهداف موانع‌و‌نتایج‌فرآیندهای‌موربووط
دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌نوآوری‌ارائه‌می اولویون ایوران در کنود.
فونواوری و پی،ایش‌نوآوری‌توسط‌معاونت‌عل،وی
یوک1393ریاست‌ج،هوری‌در‌سال قوالوب و‌در
بور پی،ایش‌آزمایشی‌انجام‌شد.این‌پی،ایش‌مبتونوی
CIS 2010 1 حودود شورکوت112بوده‌و‌در‌آن
در‌‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌و‌ه،چنین‌شرکت‌ع،دتاً‌دانش فوعوال های
بوررسوی حوزه‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات مورد
قرار‌گرفتند.
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
1 2010 Community Innovation Survey
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 10
7933 7934 7939 ها شاخص
110 101 131 چارچوب‌نهادی
42 41 41 سرمایه‌انسانی‌و‌پاوهش
91 12 21 زیرساخت
120 139 139 بلوغ‌بازار
111 132 131 بلوغ‌کسب‌و‌کار
های‌دانش‌و‌فناوری‌خروجی 113 92 15
های‌خالق‌خروجی 102 111 75
( جایگاه ایران در شاخص جهاني نوآوری 7-7كادر
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌شاخص‌جهانی‌نوآوری رتبه‌ایران‌از‌نظر‌شاخص1395بر‌اساس‌گزارش‌سال و های‌مختلف‌علم فونواوری
جهان‌در72به‌جایگاه1393پله‌کاهش‌نسبت‌به‌سال40بهبود‌داشته‌و‌با1393-95های(طی‌سال1-1-0)جدول‌کادر
بورموی‌‌‌‌‌‌‌‌رسیده‌است.دلیل‌این‌ارتقاء‌جایگاه‌هم‌به‌بهبود‌چارچوب‌نهادی‌و‌افزایش‌در‌خوروجوی1395سال گوردد‌‌‌‌‌هوا
های‌خالقانه(.)خروجی‌دانش‌و‌فناوری‌و‌خروجی
شاخص 7933های مورد نظر نوآوری در گزارش سال ( رتبه ایران بر حسب شاخص7-7-7جدول كادر
7939-33های جهاني نوآوری در سال
(1395منبع:دانشگاه‌کرنل‌و‌ه،کاران)
1393 1394 1395
چارچوب‌نهادی
2
های‌خالق‌خروجی سرمایه‌انسانی‌و‌پاوهش
بلوغ‌کسب‌و‌کار
زیرساختهای‌‌خروجی
دانش‌و‌فناوری
بلوغ‌بازار
02 12
32 42 52
(1395منبع:دانشگاه‌کرنل‌و‌ه،کاران)
های مورد نظر نوآوری در گزارش شاخص نوآوری جهاني ( امتیاز ایران در شاخص7-7-7نمودار كادر
7939-7933های در سال
13
دومویون معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
اجورا1395دوره‌طرح‌پی،ایش‌نوآوری‌را‌در‌سال
0222ن،ود‌که‌در‌آن‌حدود در فوعوال 13بنوگواه
و‌‌‌‌زیستی فناوری‌‌حوزه‌فناوری نانو صنایع‌خودرو
و اطوالعوات نیرومحرکه صنایع‌دفاعی فونواوری
و نوفوت فووالد ارتباطات صنعت‌سی،ان صنعت
بوانوکوی گاز پتروشی،ی بی،ه خدمات‌لیزینگ‌و
و دارو‌وگیاهان‌دارویی تجهیزات‌آزمایشوگواهوی
صنایع‌غذایی‌در‌آن‌مورد‌بررسی‌قرار‌گرفتند.
مروری بر نتایج پیمایش ننوآوری در 7-9-7
7933سال
از تصوویوری نتایج‌دومین‌دوره‌پی،ایش‌نوآوری
کوه‌‌‌‌‌‌وضعیت‌نوآوری‌در‌سطح‌بنگاه‌ارائه‌می دهود
ومی فونواوری تواند‌به‌تحلیل‌وضعیت‌حوزه‌علم
نوآوری‌و‌نظام‌ملی‌نوآوری‌کشور‌ک،ک‌ن،وده‌و
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌امکان‌اخذ‌سیاست را های‌مبتنی‌بر‌شوواهود
.1گذاران‌فراهم‌آورد‌سیاست
گذاری در تحقیق و توسعه سرمایه
بونوگواه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌سرمایه در هوا‌‌‌‌‌های‌تحقیق‌و‌توسعوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند‌به‌چهار‌دسته‌طبقه‌می توحوقویوق بندی‌شود:
توسعه‌داخلی تحقیق‌و‌توسعه‌مشارکتی اکتوسواب
نوهوایوتواً‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌سازمان‌دانش‌بیرونی‌از‌سایر‌بنگاه ها‌و
نورم‌‌‌‌خرید‌ماشین از‌‌‌‌‌‌‌آالت ابزار تجهیزات‌و افوزار
آالت‌و‌تجهیزات‌حودود‌‌‌ها.خرید‌ماشین‌‌سایر‌بنگاه
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درصد‌کل‌سرمایه14 و گذاری‌تحوقویوق
(در‌حالی‌که11-0گیرد)ن،ودار‌‌‌ها‌را‌دربرمی‌بنگاه
ایون در تحقیق‌و‌توسعه‌مشارکتی‌ک،ترین‌سهم‌را
خصوص‌داراست.
گذاری در تحقیق و تنوسنعنه در نرخ متوسط سرمایه
صنایع منتخب
شورکوت1391-93های‌‌طی‌سال حووزه‌‌‌‌‌‌‌‌در هوای
در و بویوشوتوریون فناوری‌اطالعات‌و‌ارتبواطوات
های‌حوزه‌کشاورزی صنایع‌غذایی‌و‌نفوت‌‌‌شرکت
و‌‌‌‌ترین‌نرخ‌سرمایه‌و‌گاز پائین گذاری‌برای‌تحقیق
)جودول توسعه‌نسبت‌به‌فروش‌مشاهده‌شده‌اسوت
0-7.)
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
های‌مربوط‌‌در‌حال‌حاضر راهن،ای‌اسلو)سازمان‌ه،کاری‌اقتصادی‌و‌توسعه/دفتر‌مطالعات‌آمار‌اروپا‌اروستات(که‌حاوی‌دستورالع،ل1
های‌مربوط‌به‌نوآوری‌در‌‌باشند.البته‌دستورالع،ل‌وکار‌می‌‌باشند‌فقط‌در‌ارتباط‌با‌بخش‌کسب‌های‌نوآوری‌می‌آوری‌و‌تفسیر‌داده‌به‌ج،ع
اکنون نسخه‌اصالحی‌راهن،ای‌اسلو‌در‌دست‌اقدام‌بوده‌که‌سایر‌انواع‌نوآوری‌و‌ه،چنین‌نوآوری‌‌بخش‌دولتی‌در‌دست‌تهیه‌است.هم
های‌دیگر‌نظیر‌کشاورزی‌نیز‌در‌این‌نسخه‌لحاظ‌شده‌است.دربخش
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 14
7933ها ازكل هزینه تحقیق و توسعه در سال ( سهم انواع فعالیت76-7نمودار
1395منبع:طرح‌ملی‌پی،ایش‌نوآوری‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
ینههز
ر(دالن‌لیو)میعه‌وسو‌تق‌حقیی‌تها
تحقیق‌و‌توسعه‌داخلی
2/52 2
2/5 1 1/5 0
0/5 3 3/5 4
کسب‌دانش‌فنی‌از تحقیق‌و‌توسعه‌مشتركها‌و‌‌سایر‌شرکت
ها‌سازمان
خرید‌ماشین‌آالت ابزار تجهیزات‌و‌نرم‌افزار
2% 12% 02% 32% 42% 52% 12% 72%
تعالیز‌فک‌ا
هریم‌سه
ها
سهم‌مج،وع‌مخارج‌تحقیق‌و‌توسعه متوسط‌مخارج
2/05
1/13
3/42
12/7 4/1
02/2
13/2
های مورد نظر بر حسب گذاری در تحقیق و توسعه نسبت به فروش شركت ( میانگین نرخ سرمایه2-7جدول
)درصد( 7937-39های صنعت در سال
گذاری در تحقیق و توسعه نسبت به فروش )درصد( سرمایه بخش/صنعت
0/7 صنایع‌خودرو‌و‌نیرومحرکه
7/5 فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات
2/7 سی،ان
1/3 فوالد
2/3 نفت‌و‌گاز
3/2 پتروشی،ی
2/3 صنایع‌غذایی
2/0 کشاورزی
1395منبع:طرح‌ملی‌پی،ایش‌نوآوری‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
15
منابع انساني
های‌مورد‌بررسوی بیش‌از‌نی،ی‌از‌شاغلین‌در‌بنگاه
و حداکثر‌دارای‌مدارك‌تحصیلی‌سطح‌دبیرستوان
درصد(دارای‌مدرك1/97تعداد‌معدودی‌از‌آنها)
(.البته‌در‌بخش‌تحقیق17-0دکتری‌بودند)ن،ودار
)و‌توسعه‌بنگاه کوارمونودان درصود(27ها بیشتر
اند.حداقل‌دارای‌مدرك‌تحصیلی‌کارشناسی‌بوده
های در راستای نوآوری فعالیت
پویو،وایوش درشرکت های‌مورد‌بررسی‌در‌ن،ونوه
حووزه در هوای‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌داخلی‌و‌آمووزش
های‌نوآوری‌به‌‌ترین‌نوع‌از‌فعالیت‌نوآوری متداول
12-0آیند)ن،ودار‌‌‌ش،ار‌می از درصود72(.بیش
شرکت توقوریوبوًا و 72ها تحقیق‌و‌توسعه‌داخلوی
انوجوام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درصد‌آنها‌نیز‌فعالیت بوه را های‌آموزشوی
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
کارکنان‌تحقیق‌و‌توسعه
12 2
42
02 32
52 12
ه،ه‌کارکنان
کارشناسی کارشناسی‌ارشد‌یا‌معادل دکترا‌یا‌معادل
1/97 13/12 9/20
02/22 34/32 45/47
54/71
10/21
دیپلم‌و‌زیر‌دیپلم
ها بر حسب سطح مدرك تحصیلي )درصد( ( توزیع كارمندان شركت72-7نمودار
1395منبع:طرح‌ملی‌پی،ایش‌نوآوری‌ملی‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
های نوآوری متفاوت )درصد( ( سهم فعالیت78-7نمودار
1395منبع:طرح‌ملی‌پی،ایش‌نوآوری‌ملی‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
تحقیق‌و‌توسعه‌داخلیهای‌نوآورانه‌آموزش‌برای‌فعالیت ت،ام‌اشکال‌طراحی
درخواست‌خرید‌ماشین‌آالت‌پیشرفته تجهیزات‌و... معرفی‌بازار‌از‌خالقیت‌و‌نوآوری
کسب‌دانش‌خارجی سایر
تحقیق‌و‌توسعه‌خارجی
70/59
2 12 02 32 42 52 12 72 22
19/53 52/44 52/22
41/17 01/14
11/19 40/51
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 11
بوه‌‌‌‌‌رسانند.نسبت‌شرکت‌‌می هایی‌که‌یک‌نوآوری
باشد.با‌این‌حال‌‌درصد‌می41اند‌نیز‌‌بازار‌ارائه‌کرده
از‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بورون‌‌رسد‌که‌فعالیت‌چنین‌به‌نظر‌می نوگور
قبیل‌تحقیق‌و‌توسعه‌بیرونی‌و‌کسب‌دانش‌بیرونوی
ک،تر‌متداول‌هستند.
گیری و پیشنهادات سیاستي نتیجه 7-4
عولوم حووزه این‌فصل‌به‌منظور‌ارزیابی‌ع،لکرد
بور کولوی موروری ایوران در فناوری‌و‌نوآوری
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شاخص اسوت. های‌مرتبط‌با‌این‌مقوله‌داشوتوه
هوای‌‌‌‌‌های‌حاصل‌از‌این‌بررسی توصیه‌اساس‌یافته
های‌مرتبط‌با‌نظام‌ملی‌‌زیر‌در‌قالب‌دو‌گروه‌توصیه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌توصیه آمواری نوظوام های‌مربوط‌بوه
شوده اطالعاتی‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌ارائه
است.
گذار از توسعنه منننابنع انسنانني و 7-4-7
دهي به اقتصاد مبتني زیرساخت به سمت شکل
بنیان بر نوآوری و دانش
نوقواط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قووت/فورصوت نقاط2-0در‌جدول و هوا
های‌مرتبط‌با‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌‌ضعف/چالش
در‌ایران‌به‌اختصار‌ارائه‌شده‌است.
گونوه‌‌‌های‌ورودی‌و‌خروجی این‌با‌مقایسه‌شاخص
نسوبوتواً‌‌‌‌‌‌‌‌به‌نظر‌می رسد‌که‌ه،چنان‌بین‌منابع‌انسانوی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته ظرفیت‌توسعه های‌تحقیقاتی)دانشوگواهوی(
های‌زیرساختی‌در‌ایران‌و‌اثرگذاری‌ناکافی‌‌ظرفیت
بنیان‌و‌مبتنی‌بر‌نووآوری آنها‌در‌خلق‌اقتصاد‌دانش
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌شکاف‌وجود‌دارد.در‌واقع شاخص عولوم هوای
فناوری‌و‌نوآوری‌ایران‌حاکی‌از‌ع،لکرد‌مونواسوب
کشور‌در‌ایجاد‌نظام‌آموزش‌عالی‌قوی‌و‌توان،ندی
در‌تولیدات‌عل،ی)اولین‌موج‌سیاست‌علم فناوری
شوده و‌نوآوری‌که‌در‌فصل‌سوم‌به‌آن‌پورداخوتوه
جوهوت است(وه،چنین‌ارائه‌زیرساخت‌مورد‌نیاز
دانوش‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌فناوری‌و‌شرکت طوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هوای بونویوان
گوذار‌‌‌‌‌‌های‌اخیر‌می‌دهه باشد.البته‌ایران‌ه،چنان‌در
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌موج‌سوم‌سیاست فونواوری های‌توسعه‌عولوم
ایوران نوآوری‌با‌مشکالتی‌مواجه‌است.برای‌مثال
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هنوز‌توان،ندی‌الزم‌برای‌بهره بوهویونوه بورداری
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأثیرات‌گسترده‌اقتصادی‌و‌تووسوعوه نواشوی ای
را‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان،ندی خوود های‌تحقیقاتی‌و‌سرمایه‌انسوانوی
ندارد.
17
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
های مرتبط با علم، فناوری و نوآوری در ایران ها و نقاط ضعف/چالش ( نقاط قوت/فرصت8-7جدول
های اصلي نقاط ضعف و چالش های اصلي نقاط قوت و فرصت
ورودی علم،
فناوری و
نوآوری
منننننابننع
انساني
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزایش‌تعداد‌دانوش آمووخوتوگوان
172222 سوال در بوه1323-24نفر
1391-90نفر‌در‌سال7192222
مویوزان کسب‌رتبه‌دوم‌جهانی‌از‌نظر
)درصد(منابع‌انسانی‌علوم‌و‌مهندسوی
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مطابق‌رتبه شواخوص بنودی
(1395جهانی)
عوالوی آمووزش در توازن‌جنسیوتوی
زن: و47)دانشووجووویووان درصوود
سوال53دانشجویان‌مرد: در درصود
1390)
و‌‌‌‌ضرورت‌بهبود‌سیاست های‌آموزشی
ای‌‌مهارتی‌از‌ج،له‌آموزش‌فنی‌و‌حرفه
به‌منظور‌تطابق‌بهتر‌با‌نیازهای‌صنعت‌و
رو‌کاهش‌نرخ‌باالی‌بیکاری‌افراد‌‌از‌این
کرده‌‌تحصیل
زیرساخت
:به‌خوبی‌توسعه‌یافتوه زیرساخت‌نسبتاً
های‌علم‌و‌فناوری‌از‌یک‌‌تعداد‌پارك
در39به1322پارك‌در‌سال پوارك
موراکوز1395شهریور رسیده تعوداد
131رشد‌از بوه1390مرکز‌در‌سوال
رسویوده 1395مرکز‌در‌شهریور172
های‌وابسته‌به‌وزارت‌‌تعداد‌آزمایشگاه
از فونواوری 3522علوم تحقیقات‌و
1390آزمایشگاه‌در‌سال 10594بوه
رسویوده1395آزمایشگاه‌در‌شهریور
و...
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارتباط‌ضعیف‌شرکت واقوع هوای
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌صنعت‌پارك
شورکوت هوای‌‌‌‌‌ضرورت‌افزایش‌تعداد
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌واقع‌در‌پارك فونواوری و های‌علم
ها‌از‌آنها‌مراکز‌رشد‌و‌ارتقاء‌ح،ایت
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 12
های مرتبط با علم، فناوری و نوآوری در ایران ها و نقاط ضعف/چالش ( نقاط قوت/فرصت8-7ادامه جدول
های اصلي نقاط ضعف و چالش های اصلي نقاط قوت و فرصت
ورودی
علم،
فناوری
و
نوآوری
تحقیق و
توسعه و
حمایت
مالي
های‌‌های‌مالی‌از‌شرکت‌افزایش‌ح،ایت
بنیان‌از‌طریق‌صندوق‌نوآوری‌و‌‌دانش
میلیون‌دالر(022شکوفایی)بیش‌از
نرخ‌پائین‌تحقیق‌و‌توسعه‌ملی
گذاری‌تحقیق‌و‌‌سهم‌پائین‌سرمایه
02توسعه‌توسط‌بخش‌خصوصی)
درصد‌هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه
(1329در‌سال
وکار‌و‌‌تعداد‌محدود‌فرشتگان‌کسب
گذاری‌خطرپذیر‌در‌تأمین‌مالی‌‌سرمایه
حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری
خروجي
علم،
فناوری
و
نوآوری
انتشارات
علمي
کسب‌سهم‌باال‌از‌انتشارات‌عل،ی‌جهانی
درصد(02/1ای)درصد(و‌منطقه1/5)
نیاز‌به‌افزایش‌ه،کاری‌در‌تولید
انتشارات‌عل،ی‌و‌تالش‌برای‌رسیدن‌به
یافته)این‌رقم‌‌سطح‌کشورهای‌توسعه
درصد19/2در‌حال‌حاضر‌برابر‌با
است(
پتنت
های‌‌تعداد‌نسبتاً‌باالی‌تقاضاها‌و‌پتنت
پتنت3122شده‌داخلی)حدود‌‌ثبت
تقاضا‌برای‌ثبت13222شده‌و‌بیش‌از‌‌ثبت
(1393پتنت‌در‌سال
نرخ‌پائین‌تقاضا‌و‌ثبت‌پتنت‌در‌مراجع
ال،للی‌یین
سهم‌ع،ده‌اشخاص‌حقیقی‌و‌سهم
محدود‌اشخاص‌حقوقی‌در‌تقاضا‌و
ال،للی‌و‌‌ثبت‌پتنت‌در‌مراجع‌بین
داخلی‌ثبت‌اختراع
خروجي
بنیان دانش
های‌‌نرخ‌در‌حال‌رشد‌ایجاد‌شرکت
بنیان‌و‌کارآفرینی‌فناورانه:تعداد‌‌دانش
شرکت‌در50بنیان‌از‌‌های‌دانش‌شرکت
شرکت‌در‌مهر0730به1390اسفند
های‌واقع‌در‌‌رسیده تعداد‌شرکت1395
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکز‌رشد‌از‌‌پارك
3152به1391شرکت‌در‌سال0512
رسیده‌و...1394شرکت‌در‌سال
سهم‌پائین‌محصوالت‌با‌فناوری
1پیشرفته‌در‌سبد‌تولید‌و‌صادرات)
درصد‌از‌صادرات‌ایران‌شامل
صادرات‌مبتنی‌بر‌فناوری‌پیشرفته‌و
درصد‌شامل‌تولیدات‌با‌فناوری32/7
باشد(متوسط‌می
-بنیان‌در‌‌نرخ‌پائین‌اشتغال‌دانش
اقتصاد‌ملی
19
هوا‌‌‌رسد‌که‌ت،رکز‌اصلی‌سیاست‌بنابراین به‌نظر‌می
خولوق و خصووصوی باید‌به‌س،ت‌تقویت‌بخوش
بوخوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیست در نووآوری بوم‌مناسب‌و‌محرك
هوای‌‌‌وکار‌و‌ایجاد‌تقاضای‌بیشتر‌برای‌فعالیت‌کسب
بنیان‌در‌صنایع‌بالغ‌‌مبتنی‌بر‌مهارت‌نوآوری‌و‌دانش
بواشونود‌‌‌‌‌‌‌که‌ع،دتاً‌دارای‌فناوری‌سطح‌متوسط‌موی
در‌‌‌‌‌هدایت‌شود‌و‌سرمایه گذاری‌بخش‌خصوصوی
بوه تووجوه و طراحی‌و‌مهندسی تحقیق‌و‌توسعوه
نوآوری‌نیز‌افزایش‌یابد.
ضرورت تعریف ساز وكار هماهنننگني 7-4-7
هنای میان بازیگران اصلي جهت تولید داده
مربوط به علم، فناوری و نوآوری و حنمناینت
ها آوری این داده بیشتر از جمع
های‌علم فناوری‌‌عناصر‌اصلی‌جهت‌تولید‌شاخص
حووزه‌‌‌‌‌‌و‌نوآوری‌و‌زمینه های‌بهبودی‌آنها‌در‌ایون
نیز‌در‌کشور‌وجود‌دارد‌اما‌ه،اهنگی‌بین‌بازیگران
آموار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مختلف‌این‌نظام‌باید‌قوی مورکوز تر‌گوردد.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌وظیفه‌ج،ع عولوم بوه آوری‌آمار‌موربووط
نووآوری فناوری)به‌عنوان‌مثال‌تحقیق‌و‌توسعه(و
موهوم را‌بر‌عهده‌دارد‌اما‌تاکنون‌برای‌این‌فعالیوت
مویوزان اولویت‌کافی‌را‌در‌نظر‌نگرفته‌است‌و‌باید
از مشارکت‌خود‌در‌این‌امر‌را‌افزایش‌دهد.بوایود
هوای‌‌‌‌‌گرفته‌در‌زمینه‌تولید‌شاخص‌اقدامات‌صورت
و معتبر‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری ح،ایت‌نو،ووده
بودجه‌کافی‌برای‌آن‌اختصاص‌داده‌شود‌تا‌امکوان
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوری‌به‌موقع‌شاخص‌ج،ع اتوکواء قوابول هوای
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دسترسی‌به‌موقع‌به‌شواخوص حووزه ایون هوای
اسوتوفواده جوهوت آنوهوا پردازش‌و‌توزیع‌سوریوع
گذاران‌فراهم‌آید.سیاست
مرکز‌آمار‌ایران‌به‌ه،کاری‌با‌شورای‌عالی‌عولووم
فونواوری و عولو،وی تحقیقات‌و‌فناوری معاونوت
و توحوقویوقوات ریاست‌ج،هوری‌و‌وزارت‌علووم
های‌تحقیق‌و‌توسعوه‌‌‌آوری‌داده‌فناوری‌جهت‌ج،ع
عونووان‌‌‌‌‌‌‌‌از‌بخش های‌متعدد‌اقتصاد‌احتیاج‌دارد.بوه
داده بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثال‌در‌نظام‌آموزش‌عالی پوشش هوا
دانشوگواه هوای‌‌‌‌‌گسترش‌یافته‌و‌اطالعات‌مربوط‌به
دولوتوی غیردولتی‌نیز‌ارائه‌شود.به‌عالوه دربخش
های‌تحقیقاتی‌در‌پی،ایش‌تحقیق‌‌باید‌ت،امی‌سازمان
و‌توسعه‌مورد‌بررسی‌قرار‌گیرند.
تو،واموی بوایود ه،چنین‌پی،ایش‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
در‌‌‌‌‌‌‌بازیگران‌شناخته شده‌یا‌بالقوه‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
از‌‌‌‌های‌بزرگ‌تا‌ن،ونه‌ایران‌شامل‌ت،امی‌شرکت ای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌کوچک‌و‌متوسط‌را‌دربور‌‌شرکت گویورد.
های علم، فناوری و نوآوری در ایران فصل دوم: شاخص
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 72
و توحوقویوق منظور‌تهیه‌فهرست‌بازیگران‌بوالوقووه
توان‌از‌برخی‌منابع‌موجود‌استفاده‌ن،ود:توسعه می
بوه‌‌‌‌‌فهرست‌شرکت هایی‌که‌تقاضای‌کسور‌مالیاتی
دارنود منظور‌فعالیت تووسوعوه و توحوقویوق هوای
عونووانشرکت بوه توأیویود مونوظوور هایی‌که‌بوه
موی‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت و‌‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌درخوواسوت دهونود
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌ثبت‌شرکت نووآوری صونودوق در شوده
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شکوفایی‌از‌ج،له‌این‌منابع‌به‌ش،ار‌می آیونود.
فونواوری و عالوه سامانه‌مدیریت‌اطالعات‌عولوم
)س،ات(باید‌به‌عنوان‌یکی‌از‌منابع‌اطالعاتی‌بورای
عوالوه بوه پی،ایش‌تحقیق‌و‌توسعه توسعه‌یوابود.
طوریوق از بوایود نویوز تووسوعوه پی،ایش‌تحقیق‌و
آوری‌ت،امی‌جزئیات‌اطالعاتی‌مرتبط‌و‌مورد‌‌ج،ع
نویواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیاز‌سیواسوت موورد اطوالعوات و گوذاران
بوه‌‌‌‌‌‌های‌بین‌سازمان ال،للی‌مربوطه ارتقاء‌داده‌شود.
حسوب‌‌‌‌‌عنوان‌مثال‌داده های‌تحقیق‌و‌توسعه‌باید‌بر
توفوکویوک‌‌‌‌‌‌‌‌بخش های‌ع،لکرد‌و‌منابع‌تأمین‌مالی
اطوالعواتوی شود.به‌منظور‌بهبود‌تطابق‌آمار‌منابوع
های‌موجوود‌‌‌ال،للی باید‌مج،وعه‌داده‌داخلی‌و‌بین
ال،للی‌مورد‌تأیید‌قورار‌‌‌های‌بین‌ایران‌در‌پایگاه‌داده
روزرسانی‌شوند.گرفته‌و‌به
جوهوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قویاً‌توصیه‌می مونواسوبوی سوازوکوار شود
کننده‌اطالعات‌ایجواد‌‌‌ه،اهنگی‌میان‌نهادهای‌تأمین
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌تا‌ض،ن‌اجتناب‌از‌دوباره وظوایوف کواری
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مسئولیت موربووط مشوکوالت و ها‌توزیع‌شده
های‌مورد‌نیاز‌رفوع‌‌‌شناسی‌و‌پوشش‌کلیه‌داده‌روش
و عولوم ارزیوابوی شود.شایان‌ذکر‌است‌که‌نظوام
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌به‌منظور‌تعیین‌شواخوص مورتوبوط هوای
اخویوراً‌‌‌‌‌‌‌ه،اهنگی‌میان‌فعالیت های‌بازیگران‌اصلوی
فونواوری و توسط‌شورای‌عالی‌علوم تحوقویوقوات
نورسویوده تصویب‌شده‌که‌البته‌هنوز‌به‌مرحله‌اجرا
است.
اختصارات
محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و
نظام ملي نوآوری ایران
3
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 70
محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام
ملي نوآوری ایران
شرایطي منحصر به فرد برای اقتصاد مبتني 9-7
بر منابع طبیعي
فورد‌‌‌‌‌‌ایران‌با‌برخورداری‌از‌ویاگی های‌منحصر‌بوه
مولوی نوظوام ساختار‌اقتصادی‌خود‌موفق‌به‌ایجواد
از بورخوورداری بوا نوآوری‌مت،ایزی‌شده‌اسوت.
چهارمین‌ذخایر‌بزرگ‌نفتی‌و‌دومین‌ذخایر‌گوازی
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جهان ایران‌می موبوتوال تواند‌به‌عنوان‌کشوری
به‌ش،ار‌آید.مطابق‌این‌مفهوم “نفرین‌منابع‌طبیعی”
مطرح‌شده‌ثروت‌مونوابوعAuty (1993)که‌توسط
بورای را بوهوتوری طبیعی‌نتایج‌اقتصادی‌بدتر‌و‌نه
کشورها‌دربر‌خواهد‌داشت.در‌چند‌سال‌گذشوتوه
تونووع و ایران‌به‌توسعه‌بخش‌صنعتی‌از‌نظر‌دامنه
پرداخت.در‌نتیجه‌این‌کشور‌در‌حال‌حاضر‌دارای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متنوع وابسوتوگوی کو،وتوریون ترین‌اقتصاد‌و‌با
خویوز‌‌‌‌درآمدهای‌نفت‌و‌گاز‌در‌بین‌کشورهای‌نفت
منطقه‌است.با‌وجود‌برخورداری‌از‌منابع‌طوبویوعوی
فونواوری هوای‌‌‌‌‌غنی کشور‌در‌دسترسی‌به‌بورخوی
حووزه‌‌‌‌های‌بین‌خارجی‌و‌ه،کاری هوای‌‌‌‌‌ال،للی‌در
چونویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش در اسوت. بنیان دچار‌مشکل‌بووده
شرایطی ایران‌متعهد‌به‌توسعه‌نظام‌پویای‌نووآوری
شده‌اگر‌چه‌در‌زمینه‌طراحی‌سازوکارهای‌مربووط
سازی‌در‌ترازی‌برابر‌بوا‌‌‌به‌تشویق‌نوآوری‌و‌تجاری
درگویور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان،ندی خوود های‌عل،ی‌و‌تحقیوقواتوی
ای‌است.پایه‌سرمایه‌انسانی‌کشوور‌‌‌‌مشکالت‌عدیده
ایورانویوان زیوادی توعوداد شوامول و قووی بسیوار
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرده آموزش‌تحصیل کشوور در دیده‌و‌فوعوال
ج،عیت‌پراکنده‌دانش،ند کارآفرین‌و‌تجار‌ایورانوی
مقیم‌خارج‌از‌کشور‌است.
ایران‌درصدد‌برقراری‌ارتباط‌مجدد‌با‌اقتصاد‌جهانی
گذاری‌درآمدهای‌حاصل‌از‌منوابوع‌‌‌‌از‌طریق‌سرمایه
مسویور ایون طبیعی‌خود‌است‌اما‌عوامل‌مؤثری‌در
آیونوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌وجود‌دارد.به‌نظر‌می در رسد‌قی،ت‌نفوت
از بورخوورداری بوا نزدیک‌نسبتًا‌پائین‌باقی‌ب،اند.
جوذب‌‌‌‌‌‌‌‌های‌ع،لیاتی‌پائین ایران‌می‌هزینه از توانود
از‌‌‌‌‌‌مجدد‌سهم‌بازار‌جهانی‌نفت‌و‌گاز صرف نوظور
پویوچویودگوی هوای‌‌‌‌‌قی،ت‌پائین‌آن‌بهره‌ببرد.البوتوه
بواعوث‌‌‌‌‌‌چشم انداز‌سیاسی‌و‌اقتصادی‌مرتبط‌با‌نفت
ایون شده‌که‌اقتصاد‌ایران‌دیگر‌به‌اندازه‌گذشته‌بوه
شورف در آراموش منبع‌متغیر‌ثروت‌وابسته‌نباشد.
ها‌عالوه‌بر‌نیاز‌ایران‌بوه‌‌‌وقوع‌و‌رفع‌احت،الی‌تحریم
73
سوازی‌‌‌‌‌الو،ولولوی‌‌‌‌‌‌‌نوسازی‌زیرساخت‌و‌ارتقاء‌و‌بین
گذاری‌‌صنایع‌خود موجب‌افزایش‌ورودی‌سرمایه
سورموایوه گوذاری‌‌‌‌‌خارجی‌هم‌خواهد‌شد.فراتر‌از
وری تشویق‌‌مالی ایران‌درصدد‌ایجاد‌ظرفیت‌بهره
وه،کاری‌بین ال،للی‌و‌تبادل‌فناوری‌و‌دانش‌فنوی
باشد.ه،چنین‌افزایش‌فعالیت‌نوآورانه‌خود‌می
المللني: ساختار اقتصادی و تجارت بین 9-7-7
كاهش وابستگي به صنعت نفت و گاز
درصد‌تولید‌ناخالوص52بخش‌خدمات‌نزدیک‌به
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داخلی‌ایران‌را‌شکل‌می رقوم ایون دهد‌که
1393صنعت‌نفت‌و‌گاز‌در‌سال 02برابر‌با‌تقریبواً
(.سهم‌نفت‌و‌گاز‌به1-3درصد‌بوده‌است)ن،ودار
)سوازموان قوبول دهوه از اندازه‌قابل‌توجهی‌ک،تر
(و‌بسیار‌ک،تر‌از‌سایر1395ریزی مدیریت‌و‌برنامه
اسوت .1صادرکنندگان‌ع،ده‌نفت‌در‌خواورمویوانوه
کشواورزی‌‌‌‌‌‌‌هم زمان‌با‌بلوغ‌اقتصادهای‌ملی سوهوم
طوریوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌مع،والً‌کاهش از یافته‌و‌سهم‌تولید‌ع،دتاً
یابد‌و‌سپس‌سهم‌آن‌‌بخشی‌گسترش‌می‌فرآیند‌تنوع
یابد‌و‌در‌نهایت‌سهم‌خدمات‌افزایش‌‌نیز‌کاهش‌می
صودق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می نویوز یابد.اگر‌چه‌این‌امر‌در‌مورد‌ایران
کند‌اما‌هر‌دو‌بخش‌کشاورزی‌و‌تولید‌تاکونوون‌‌‌‌می
جوزئوی1359ثابت‌باقی‌مانده‌و‌از‌سال کواهشوی
.0(1-3اند)جدول‌‌داشته
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
درصد‌است.52و32در‌کشورهای‌عضو‌شورای‌ه،کاری‌خلیج‌فارس سهم‌نفت‌و‌گاز‌در‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌به‌طور‌کلی‌بین1درصد‌ثابت‌باقی‌مانده‌است‌ولی12ریزی‌کشور سهم‌کشاورزی‌در‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌در‌سطح‌ک،تر‌از‌‌های‌سازمان‌مدیریت‌و‌برنامه‌مطابق‌داده 0
درصد‌است‌که42(سهم‌صنعت‌از‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌نیز‌حدود1-3ال،للی سهم‌کشاورزی‌کاهشی‌جزئی‌داشته‌است)جدول‌‌های‌بین‌مطابق‌داده
گیرد.درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی(را‌دربرمی12تولید‌یک‌سوم‌آن)حدود
بخش‌خدمات
2
بخش‌کشاورزی
12 02 32 42 52 12
بخش‌صنعت‌ومعدن بخش‌نفت
1324 1325 1321 1327 1322 1329 1392 1391 1390 1393
)درصد( 7984-39های های منتخب در تولید ناخالص داخلي در فاصله سال ( سهم بخش7-9نمودار
(1395ریزی)منبع:سازمان‌مدیریت‌و‌برنامه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 74
1359 1319 1379 1329 1393
7/4 1/7 9/2 10/7 12/9 كشاورزی
41/1 42/3 42/2 33/3 34/7 صنعت
30/9 30/9 34/5 01/7 03/2 معدن تولید‌و‌صنایع‌ه،گانی-
11/5 11/1 11/5 14/7 9/7 تولید
2/7 7/4 5/4 1/1 12/9 ساخت‌و‌ساز-
52/9 53/1 51/2 54/2 54/4 خدمات
14/0 13/0 15/1 19/4 2/4 ها‌ها‌و‌هتل‌فروشی رستوران‌فروشی‌و‌خرده‌تجارت‌ع،ده-
2/3 9/3 7/5 7/2 2/2 ح،ل‌و‌نقل انبار‌و‌ارتباطات-
02/5 32/1 02/2 07/1 32/2 ها‌سایر‌فعالیت-
صونوایوع ایران‌از‌صنایع‌متعددی‌برخوردار‌است‌و
شی،یایی‌و‌پتروشی،ی سی،ان سفال اتومبیل آهن
دارو فوالد تجهیزات‌کشاورزی لوازم‌خانوگوی
جو،لوه تجهیزات‌پزشکی مواد‌غذایی‌و‌نساجی‌از
موی )وزارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنایع‌اصلی‌کشور‌محسوب شوونود
از1394صنعت معدن‌و‌تجارت (.این‌امر‌حاکی
کشوورهوای تنوع‌اقتصادی‌ایران‌است‌که‌در‌بویون
ترین‌اقتوصواد‌‌‌‌خیز‌متنوع‌ه،تا‌به‌ویاه‌کشورهای‌نفت
را‌دارد.
عالوه‌بر‌ذخایر‌نفت‌و‌گاز ایران‌دارای‌دیگر‌منابوع
طبیعی‌غنی‌از‌ج،له‌روی)بزرگترین‌تولیودکونونوده
جوهوان( بوزرگ جهان( مس)دومین‌تولیدکننده
( درصود1آلومینیوم اوره آهن‌و‌ه،چنین‌فووالد
باشد.سایر‌کاالهای‌بزرگ‌شوامول‌‌‌‌‌تولید‌جهانی(می
)درصد( 7933-7939های ( توزیع تولید ناخالص داخلي بر حسب فعالیت اقتصادی در فاصله سال7-9جدول
(1395مهر14منبع:آنکتاد)
75
سونوگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سنگ مورمور های‌تزئینی)گرانیت سنگ
سونوگ و هوای‌‌‌‌‌آهک سنگ‌چینی‌و‌کریسوتوال(
خوودروی‌‌‌‌‌‌‌ساخت،انی‌و‌سنگ‌ن،امی باشد.صنعوت
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌دارای‌ظرفیت‌تولید‌گسوتورده اسوت ای
سوال در 1390خروجی‌آن توولویود 1130222
بووده10خودرو‌و‌گردش‌مالی‌معادل میلیارد‌دالر
افوزایوش و است.البته‌این‌صنعت‌مستلزم‌نوسازی
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهره موؤثورتور وری‌است‌که‌این‌مهم‌با‌استفواده
سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در‌راستای‌سیاست
سویواسوت صنعتی‌به‌عنوان‌بخشی‌از‌یک‌مج،وعه
باشد.پذیر‌می‌تر امکان‌گسترده
بودجه دولت و نفت: كاهش وابستگي بنه درآمند
نفت و گاز
در1321-95های‌‌در‌فاصله‌سال سهم‌درآمد‌نفتی
12بودجه‌ساالنه‌دولت‌از بوه درصود35درصود
کواهوش0-3)ن،ودار بویوانوگور کوه (کاهش‌یافته
مونوابوع وابستگی‌دولت‌به‌نفت‌و‌گاز‌و‌متنوع‌شدن
از1باشد‌درآمدی‌دولت‌می حواکوی مسوئلوه .ایون
بخشی‌اقتصادی‌ساختاری‌و‌کاهش‌قی،ت‌نفت‌‌تنوع
های‌اخیر‌است.طی‌سال
روندهای تجارت: سهم عمده صنادرات فننناوری
سطح پائین و متوسط
های‌سطوح‌‌‌صادرات‌ایران‌ع،دتاً‌کاالهای‌با‌فناوری
دربورموی پائین‌تا‌متوسط‌را درصود73/1گویورد.
به‌کاالهای‌غیرنفوتوی1390صادرات‌کشور‌در‌سال
موجو،ووع در کوه 05/1و‌گازی‌اختصاص‌داشته
فونواوری میلیارد‌دالر‌ارزش‌داشته‌و‌محصوالت‌بوا
خوود0/1پیشرفته بوه را صوادرات میلیارد‌دالر‌از
اختصاص‌داده‌است)سازمان‌توسعه‌تجارت‌ایوران
1394.)
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
)درصد( 7987-33های ( سهم نفت و گاز در درآمدهای دولت در فاصله سال7-9نمودار
1322-95منبع:بودجه‌ساالنه‌دولت
1391 1390 1393 1394 2
52
122
1395 1321 1327 1322 1329 1392 1321 1320 1323 1324 1325 1322
53 12 47 40 43
15 54 51 41 47 32 47 34 37 31 35
1 http://donya-e-eqtesad.com/SiteKhan/995619 , http://www.isna.ir/news/93092012362/ )به‌زبان‌فارسی(
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 71
تغییر‌جغرافیایی‌قابل‌توجهی‌هم‌در‌الگوی‌تجارت
ایران‌رخ‌داده‌و‌سهم‌ع،ده‌صادرات‌و‌واردات از
چویون 1393اروپا‌به‌آسیا‌تغییر‌یافته‌است.در‌سال
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌عراق امارات افوغوانسوتوان متحده‌عربی هند‌و
اموارات‌‌‌‌‌ج،له‌مهم ترین‌شرکای‌صادراتی‌کشور‌و
چویون اروپوا متحده‌عربی کشورهای‌اتوحوادیوه
وارداتوی اصولوی ج،هوری‌کره‌و‌ترکیه شرکوای
.در‌نتیجه‌اقدامات‌دولت‌در‌راستوای1اند‌ایران‌بوده
1394تقویت‌صادرات تراز‌تجاری‌ایران‌در‌سوال
40/4مثبت) 41/5میلیارد‌دالر‌صادرات‌در‌مقابول
هوای‌‌‌‌‌میلیارد‌دالر‌واردات(گردید)مرکز‌پاوهوش
(.1395مجلس
وكار محیط كسب 9-7-7
وکار‌هدفی‌بسیار‌مهم‌و‌ه،واره‌‌بهبود‌محیط‌کسب
بوانوک گوزارش در مورد‌توجه‌بوده‌است.ایوران
وکار‌در‌‌‌اندازی‌کسب‌سهولت‌راه”جهانی‌با‌عنوان
“1395سال رتوبوه1395)بانک‌جهانی نی،ه‌اول )
کشور‌به‌خود‌اختصاص‌داده‌که129را‌از‌بین112
ارتوقواء34معادل1390سال150نسبت‌به‌رتبه پله
یافته‌است.در‌این‌گزارش‌اجرای‌قراردادها خرید
راه‌‌‌‌‌‌و‌فروش‌با‌مجوزهای‌ساخت و انودازی‌‌‌‌‌وسواز
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کسب ایوران اصولوی وکار‌به‌عنوان‌نقاط‌قووت
عوامل‌سازمانی‌از‌ج،له‌تجارت‌فرامرزی محافظت
گذاران‌اقلیت‌و‌حل‌و‌فصل‌ورشکستگوی‌‌‌از‌سرمایه
های‌اصلی‌ایران‌تلقی‌شده‌که‌بوایود‌‌‌‌به‌عنوان‌چالش
رشود مورد‌توجه‌سیاستی‌قرار‌گیرند.روند‌افزایش
داده اقتصادی‌توسط‌بخش‌خصوصی‌نیز‌باید‌بهبود
عولوم ”شود.چنانچه‌در‌گزارش سویواسوت مورور
مسوئلوه1324 “فناوری‌و‌نوآوری نیز‌بیان‌شده‌ایون
اسوت. جهت‌ایجاد‌یک‌اقتصاد‌نوآور‌حائز‌اه،یت
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌صورت‌مصاحبه توهویوه خوالل در گرفته
شوفوافویوت بوهوبوود ضورورت از گزارش حاکی
حوقووق‌‌‌‌‌‌‌کسب وکار‌در‌ارتباط‌با‌حوزه‌حسابرسوی
بورداشوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌مالکیت‌فکری‌و‌حقوق‌اعطایی‌می باشد.
ال،للی‌موجب‌تسهیل‌روند‌‌های‌بین‌شدن‌اکثر‌تحریم
کسوب اسوت.بهبود‌تدریجی‌محیوط شوده وکوار
کسوب وکوار‌‌‌‌‌تشخیص‌اه،یت‌بهبود‌مست،ر‌محیوط
هور جهت‌تشویق‌پاوهش فناوری‌و‌نوآوری‌برای
بوه کشوری‌و‌به‌ویاه‌برای‌ایران‌که‌در‌حال‌گوذار
اسوت.بنیان‌می‌اقتصاد‌دانش باشد‌بسیار‌حائز‌اه،یت
موحویوط تثبیت‌اقتصاد‌کالن‌نقش‌کلیدی‌در‌بهبوود
کواهوش‌‌‌‌‌‌‌‌وکار‌ایفاء‌می‌کسب کند.دولت‌موفق‌بوه
77
رقو،وی‌‌‌‌‌‌به‌نرخی‌تک0213درصد‌سال34تورم‌از
در1شده تووازن ایوجواد که‌باید‌این‌روند‌را‌برای
اقتصاد‌کالن‌حف کند.
سرمایه انساني و آموزش 9-7-9
نووآوری”گزارش و “مرور‌سیاست‌علم فنواوری
بیانگر‌کاهش‌قابل‌توجه‌سطح‌فقر‌و‌بوهوبوود1324
استانداردهای‌آموزشی‌و‌بهداشتی‌در‌کشور‌اسوت.
شاخص‌توسعه‌سرمایه‌انسانی‌برنامه‌توسعه‌سازموان
ملل نشان‌داد‌که‌ایران‌از‌دسته‌کشورهای‌با‌توسعه
در1312انسانی‌پائین‌در‌اوائل‌دهه به‌کشوورهوای
از1321سطح‌متوسط‌در‌سال اسوت. ارتقاء‌یافتوه
را‌‌‌‌‌‌‌طرف‌دیگر‌این‌گزارش کاهش‌اشتوغوال زایوی
داند.ایران‌‌‌نتیجه‌افزایش‌میزان‌بیکاری‌در‌کشور‌می
انسوانوی‌‌‌‌‌‌در‌ارتباط‌با‌تعدادی‌از‌شاخص های‌توسعه
(و‌به‌طور‌مثال 0-3های‌بلندی‌برداشته)جدول‌‌گام
نورخ افزایش‌میانگین‌امید‌به‌زندگی‌و‌هو،وچونویون
77/1باسوادی‌بزرگساالن‌از بوه1320درصد‌سال
بوه‌‌‌‌‌از‌ج،له‌این‌شاخص1329درصد‌در‌سال24 ها
آیند.ایران‌شاهد‌باالترین‌نرخ‌متوسط‌رشد‌‌ش،ار‌می
در کوه ساالنه‌در‌شاخص‌توسعه‌انسانی‌به‌ترتیوبوی
باشد:ادامه‌آمده‌می
1/10(1379-1319 )1/11(1329-1379 )2/274
(1393-1379 و )بوورنووامووه1393-1319)1/01( )
موتوحود مولول وجوود1394توسعه‌سازمان بوا .)
رق،ی‌معادل1394گرفته در‌سال‌‌های‌صورت‌بهبود
بواال(15درصد‌ج،عیت‌بزرگسال)10/9 بوه سوال
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
7939 7937 7983 7923 7963 7933 سال
2/0 7/2 7/2 1 3/2 0/1 های‌تحصیلی‌میانگین‌سال
75/4 73/0 70/7 19/2 11/2 51/1 امید‌به‌زندگی)سال(
برابری‌قدرت‌خرید1324سرانه‌درآمد‌ناخالص‌ملی)
بر‌حسب‌دالر(7001 1129 7527 12234 12195 5442
2/711 2/714 2/743 2/115 2/517 2/492 وضعیت‌شاخص‌توسعه‌انسانی
7933-39های توسعه انساني در دوره زماني ( شاخص7-9جدول
1394UNDPمنبع:
http://data.worldbank.org/country/iran-islamic-rep3/2برابر1395 مطابق‌آخرین‌گزارش‌مرکز‌آمار‌ایران نرخ‌تورم‌در‌شهریور
(/https://www.amar.org.ir)درصد‌بوده‌است 4/4برابر‌با1395درصد‌و‌رشد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌در‌دومین‌سه‌ماهه‌سال
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 72
بوایود1اند‌سواد‌بوده‌کشور بی و‌بهبود‌این‌چالش
مورد‌توجه‌خاص‌قرار‌گیرد.
مرور‌سیاست‌علم فناوری”در‌زمان‌انتشار‌گزارش
ایوران1324“ونوآوری اندازه‌نظام‌آموزش‌عالی
داد نشوان چندان‌قابل‌توجه‌نبوده‌که‌البته‌گزارش
سه‌برابور1992آموختگان‌طی‌دهه‌‌تعداد‌کل‌دانش
شده‌هر‌چند‌تعداد‌کل‌آنها‌به‌نسبت‌اندازه‌ج،عیت
دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محدود‌و‌به‌ویاه‌تعداد‌دانوش آمووخوتوگوان
وجوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحصیالت بوا اسوت. بووده تک،یلی پائین
بوعود ای‌ایران‌در‌سال‌های‌بودجه‌محدودیت هوای
در کشوور تقویت‌نظام‌دانشگاهی‌و‌آموزش‌عالی
کول توعوداد و گورفوت قورار درجه‌اول‌اولویت
میلیون‌نوفور4/3به0/1دانشجویان‌آموزش‌عالی‌از
نوفور4/2و‌به1321-91های‌‌در‌فاصله‌سال میلیون
و1394در‌سال پواوهوش افزایش‌یافت)مؤسسوه
(.به‌ویاه‌نرخ‌رشد1395ریزی‌آموزش‌عالی برنامه
کوه دانشجویان‌مهندسی‌افزایش‌چش،گیری‌داشته
جنوبی‌و‌چین‌بود.از‌این‌حیث ایران‌شبیه‌کره
موتو،وایوز برابری‌جنسیتی‌در‌دانشجویان ویواگوی
شود.گسترش‌قابل‌‌‌آموزش‌عالی‌ایران‌محسوب‌می
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توجه‌آموزش‌عالی‌ایران سریع بسویواری از تر
های‌مهندسوی کشورهای‌دیگر‌بوده‌است.در‌رشته
آموخته‌در‌جهان‌‌ایران‌از‌بیشترین‌سرانه‌تعداد‌دانش
سواالنوه برخوردار‌است.در‌واقع از‌نظر‌تعداد‌کل
بویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش در ایوران آموختگان‌رشته‌مهونودسوی
چوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشورهای‌برتر‌جهان‌محسوب‌می اگور شوود.
اسوت تعداد‌دانشجویان‌مرد‌در‌رشته‌مهندسی‌بیشتر
ایون35ولی‌دانشجویان‌زن درصد‌کل‌دانشجویوان
زموره‌‌‌‌‌‌‌شوند‌و‌از‌این‌رشته‌را‌شامل‌می در رو ایران
در زن دانشوجوویوان کشورهای‌دارای‌بواالتوریون
های‌مهندسی‌است.به‌عالوه تعداد‌دانشجویان‌‌‌رشته
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زن‌در‌رشته پوزشوکوی و های‌علوم‌اجتو،واعوی
(.نیروی1394دانشجویان‌مرد‌بیشتر‌است)یونسکو
کرده‌و‌ماهر دارایی‌اصلی‌ایران‌‌کار‌جوان تحصیل
شود‌که‌باید‌در‌راستای‌توسعه‌صنعتوی‌‌‌محسوب‌می
برداری‌کامل‌‌بنیان‌مورد‌بهره‌و‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش
قرار‌گیرند.
زیرساخت 9-7-4
فناوری اطالعات و ارتباطات
آن1324مطابق‌گزارش‌آنکتاد‌در‌سال در ایوران
زمان‌در‌زیرساخت‌مخابراتی‌ع،لکرد‌خوبی‌داشوت
و‌موفق‌به‌افزایش‌ضریب‌نفوذ‌تلفن‌در‌کشور‌شوده
http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?queryid=166پایگاه‌داده‌یونسکو -1
79
بود‌ولی‌از‌نظر‌ضریب‌نفوذ‌اینترنت دارای‌ضعوف
فونواوری بود.طی‌دهه‌گذشته وزارت‌ارتباطات‌و
زمویونوه ایون در را اطالعات‌بهبودهای‌متعوددی
ها‌پویوشورفوت‌‌‌‌‌‌صورت‌داده‌و‌در‌بسیاری‌از‌شاخص
شایانی‌حاصل‌شده‌است.شبکه‌فیبر‌نوری‌با‌کیفیت
اندازی‌شده‌که‌با‌ظورفویوت‌‌‌‌‌باال اخیراً‌در‌کشور‌راه
شوده توکو،ویول باالی‌اَبَرمحاسبه‌و‌محاسبات‌ابری
.به‌عالوه مراکز‌تخصصی‌فناوری‌اطالعوات1است
)بوه از‌توان،ندی‌باالیی‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌آمووزش
امونویوت و الوکوتورونویوک سوالموت عنوان‌مثوال
رتوبوه حواضور الکترونیکی(برخوردارند.درحال
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌ایران‌در‌شاخص‌بین اسوتوفواده هایی‌نظیر
اینترنت‌در‌مدارس نرخ‌نفوذ‌پهنای‌باند‌و‌کارایوی
شوبوکوه و هوای‌‌‌‌‌کلی‌از‌نظر‌دسترسی‌به‌اینتورنوت
موبایل پائین‌است.
و اطوالعوات فونواوری نوقوش با‌شناخت‌فزاینوده
اشوتوراك توعوداد ارتباطات‌طی‌چند‌سال‌گذشته
از122تلفن‌ه،راه‌به‌ازای‌هر و نفر‌افزایش‌یافتوه
94/0به1329سال73/7 سوال رسویوده1394در
است.ضریب‌نفود‌اینترنت‌پُرسرعت‌از‌طریق‌تلوفون
نفر‌ساکن‌بوه122ه،راه‌و‌تلفن‌ثابت‌هم‌به‌ازای‌هر
11درصد‌و02/0ترتیب‌به سوال 1395درصد‌در
بوانود افزایش‌یافته‌است.ضریب‌استفاده‌از‌پهونوای
بوه1329گیگابایت‌در‌ثانیه‌سال14/3ال،للی‌از‌‌بین
473/1 افوزایوش1395گیگابایت‌در‌ثانیه‌در‌سوال
یافته‌است.ع،ده‌این‌افزایش سوال 1390ها‌پس‌از
در تووجوه قوابول صورت‌گرفته‌و‌بیانگر‌اقداموات
راستای‌بهبود‌وضعیت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات
فوعولوی0طی‌سنوات‌گذشته وضوعویوت است.البته
نویوازمونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌علی هوم هونووز رغم‌بهبود‌قابل‌توجوه
اسوت.تالش های‌بیشتری‌برای‌ارتقاء‌وضعیت‌فعلی
اکوثور‌‌‌‌‌‌‌‌تعداد‌اشتراك از های‌تلفن‌ثابت‌ایران‌بیشتر
و کشورهای‌مقایسه‌شده)به‌غیر‌از‌ج،هوری‌کره(
موی در‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشابه‌وضعیت‌کشورهای‌پیشرفوتوه بواشود.
از ُپورسورعوت مقابل از‌نظر‌ضریب‌نفود‌اینتورنوت
طریق‌تلفن‌ثابت‌و‌تلفن‌ه،راه‌و‌پهنای‌باند نسوبوت
-3به‌کشورهای‌دیگر‌دارای‌ضعف‌است)ن،وودار
3.)
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
گرفته‌‌های‌صورت‌بر‌اساس‌مصاحبه1 (1395)شهریور http://mis.ito.gov.ir/web/en/core-ict-indicatorsپایگاه‌داده‌وزارت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات 0
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 22
رادیوویوی ارتوبواطوات و سازمان‌تنظیم‌موقوررات
گری‌این‌حوزه‌را‌بر‌عهده‌دارد‌کوه‌‌‌مسئولیت‌تنظیم
و7و‌مطابق‌ماده1320در‌سال وظوایوف قوانوون
اطوالعوات اختیارات‌وزارت‌ارتباطات‌و‌فونواوری
تأسیس‌شده‌است.تشویق‌بازار‌رقابتی‌موخوابورات
سازی‌کیفیت‌خدمات‌حوزه‌فونواوری‌‌‌‌ارتقاء‌و‌بهینه
اطالعات‌و‌ارتباطات‌از‌اهداف‌اصلی‌این‌سوازموان
.1آید‌به‌ش،ار‌می
ونقل حمل
توقوویوت‌‌‌‌‌‌‌‌ح،ل ونقل‌هوایی ریلی‌و‌دریایی‌جهوت
اهو،ویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارتباطات‌داخلی‌و‌بین ال،للی‌ایران‌حوائوز
ونقل‌ریلی‌مسئولیت‌انتقال‌بخش‌عو،ودهاست.ح،ل
مواد‌معدنی‌را‌بر‌عهده‌دارد.در‌ارتباط‌با‌هوانوردی
هواپی،ا‌در‌ناوگان‌هوایی‌کشور052 1394تا‌به،ن
بوا142وجود‌داشته‌که‌از‌این‌تعداد تنها فورونود
02میانگین‌ع،ری‌معادل بوا-سوال موقوایسوه در
فعال‌است)سازمان-سال12میانگین‌جهانی‌حدود
بوه1395ریزی‌و‌مدیریت‌کشور برنامه امور (.ایون
بویون منبع:پایگاه‌داده‌آمار‌اتحادیوه موخوابورات /http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/statالو،ولولوی
default.aspx
پهنای‌باند‌اینترنت‌از‌پایگاه‌داده‌آمار‌اتحادیه‌بین موخوابورات ?/http://www.itu.int/net4/ITU-D/idi/2015)ال،لولوی
#idi2015rank-tab).
7934نفر در سال 777های منتخب فناوری اطالعات و ارتباطات به ازای هر ( نفوذ شاخص9-9نمودار
1 http://www.cra.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=78048598-94b9-4d71-8f22-5ad95db8b784&t=24
2
102
42
ترکیه
ضریب‌نفوذ‌تلفن‌ثابت‌به‌ازای هر‌صد‌نفر‌ج،عیت
ایران برزیل چین مصر هند کره مکزیک ع،ان عربستان
112
022
مشترکین‌اینترنت‌پرسرعت‌به ازای‌هر‌صد‌نفر‌ج،عیت
درصد‌افرادی‌که‌از‌اینترنت‌کنند.استفاده‌می 22
ال،للی‌به‌‌پهنای‌باند‌اینترنت‌بینبر‌حسب‌ازای‌هر‌کاربر‌اینترنت
کیلوبایت‌بر‌ثانیه
ضریب‌نفوذ‌تلفن‌ه،راه‌به‌ازای هر‌صد‌نفر‌ج،عیت
21
دهوه‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بین‌دلیل‌تحریم سوه ال،للی‌است‌که‌طی
بوه را آن گذشته‌فروش‌هواپی،ا‌و‌قطعات‌یدکوی
و پوروتوکول خوالف حوتوی ایران‌م،نوع‌کرده‌و
نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌مقررات‌سازمان‌بین ال،للی‌هوانوردی)ایکائو(
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می ایوران اخویور باشد.با‌اجرای‌دو‌تفاهم‌ناموه
حودود خوریود بور 012بوئینگ‌و‌ایرباس‌مبونوی
انوتوظوار1هواپی،ای‌جدید آیونوده سوال طی‌چند
ال،للی‌‌نوسازی‌ناوگان‌هوایی‌و‌توسعه‌مسیرهای‌بین
در از‌طریق‌خطوط‌هوایی‌ایران‌را‌خواهیم‌داشت.
ونقل‌دریایی ایران‌از‌نظر‌ع،ولویوات‌‌‌‌‌ارتباط‌با‌ح،ل
از پوس کانتینری‌بنادر رتبه‌چهارم‌را‌در‌منوطوقوه
بوه امارات‌متحده‌عربی عربستان‌سعودی‌و‌ع،وان
و‌‌‌‌‌‌‌خود‌اختصاص‌داده‌است)سازمان‌برناموه ریوزی
(.1395مدیریت‌کشور
تولید برق
ها‌و‌‌طی‌دهه‌گذشته ایران‌موفق‌به‌توسعه‌توان،ندی
اسوت.ظرفیت شوده های‌نوآوری‌در‌صنعت‌بورق
در‌‌‌‌‌عالوه‌بر‌خصوصی سازی اقدامات‌کلیدی‌هوم
بورق بوازار گسوتورش و راستای‌بهبود‌کیوفویوت
برداری‌از‌منابع‌انرژی‌تجدیدپذیر بهبود‌بازده بهره
بورق اتوالف توسعه‌مدیریت‌طرف‌تقاضا کاهش
مهندسی‌ارزش افزایش‌کاربرد‌فناوری‌اطوالعوات
سازی‌تأسیسات‌موجود‌‌توسعه‌سرمایه‌انسانی‌و‌بهینه
)تووانویور تووسوعوه1394در‌حال‌پیگیری‌است .)
بوایود‌‌‌‌‌‌‌های‌پاك‌نظیر‌انرژی‌انرژی های‌تجدیدپذیور
موجو،ووعوه مورد‌توجه‌زیادی‌قرار‌گیرد‌و‌توسوط
راسوتوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌منسج،ی‌از‌سیاست در ها‌و‌تأمین‌دولتوی
موزیوت‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌فناوری‌و‌نوآوری دربخش های‌بوا
در خوورشویودی انورژی رقابتی‌باال)به‌عنوان‌مثال
از‌‌‌‌‌‌بیابان های‌مرکزی‌ایران(ح،ایت‌شود.البته‌ایران
نظر‌شدت‌مصرف‌انرژی‌در‌زمره‌ناکوارآمودتوریون
کشورها‌است‌و‌پس‌از‌روسیه اوکراین ازبکستوان
نورخ و‌آفریقای‌جنوبی‌پنج،ین‌کشور‌با‌بواالتوریون
امور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدت‌مصرف‌انرژی‌محسوب‌می ایون شوود.
در‌‌‌‌‌‌‌‌حاکی‌از‌ضرورت‌تدوین‌برنامه های‌سویواسوتوی
اهوداف‌‌‌‌‌راستای‌توسعه‌پایدار‌می باشد‌که‌در‌تحقق
.0کنند‌توسعه‌پایدار‌نقش‌کلیدی‌ایفاء‌می
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/from-the-a320-to-a380-iran-air-selects-the-
full-airbus-jetliner-portfolio-for-its-fleet-modernisation/ 2 EnerData, 2016, at: https://yearbook.enerdata.net/#energy-intensity-GDP-by-region.html.
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 20
محیط زیست
و دستاوردهای‌کشور‌در‌حوزه‌فناوری‌اطوالعوات
حوو،وول مشووکووالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارتووبوواطووات بوورق و ونووقوول
داشوتوه‌‌‌‌‌زیست اسوت.محیطی‌متعددی‌را‌به‌ه،راه
جوزئوی1سرانه‌ردپای‌اکولوژیکی ایران‌بوهوبوودی
0/11به1329سال0/12داشته‌و‌از 1391در‌سال
سوال افزایش‌یافته‌که‌مشابه‌روند 1342-29هوای
کشوور )سازمان‌برنامه0باشد‌می ریزی‌و‌مدیوریوت
ای(.به‌طور‌مشابه انتشار‌گازهای‌گولوخوانوه1395
سوال0/4کشور درصد‌در‌فاصله 1329-94هوای
کاهش‌یافته‌که‌باز‌در‌این‌زمینه‌هم‌بهبودی‌جزئوی
اتوخواذ‌‌‌‌‌‌‌شود.از‌این‌‌محسوب‌می رو کشور‌نیازمنود
زیسوت‌‌‌‌‌های‌توسعه‌سیاست از3ای‌دوستدار‌محیوط
نوظویور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج،له‌ارتقاء‌استفاده‌از‌فناوری جودیود های
بواشود.های‌تجدیدپذیر‌می‌های‌حوزه‌انرژی‌فناوری
محیوطوی‌‌‌‌های‌مرتبط‌با‌پایداری‌زیست‌بهبود‌فناوری
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌عنوان‌مثال‌جهت‌غلبه‌بر‌چالش نواشوی هوای
کواهوش فرسایش‌خاك خشکسالی ک،بود‌آب
بارندگی آلودگی‌هوا‌و‌تأثیرات‌تغییرات‌اقلیم‌نیوز
و ضروری‌است.این‌امر‌مستلزم‌اقدامات‌مستوقویوم
بوالوقووه‌‌‌‌‌‌نظام ای‌‌‌‌مند‌نوآورانه‌و‌فناورانه‌بوده‌و‌بازار
های‌نوآورانه‌‌حل‌بنیان‌که‌راه‌های‌دانش‌برای‌شرکت
شود.دهند‌محسوب‌می‌ارائه‌می
سالمت 9-7-3
ویواه در‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخش‌سالمت‌در‌ایران‌جایگاه دارد. ای
در نظام‌آموزشی‌ایران آموزش‌و‌پاوهش‌پزشکی
آمووزش1319سال و به‌وزارت‌بهداشت درموان
پزشکی‌محول‌شد‌که‌از‌آن‌پس‌با‌ترکیب‌آموزش
و‌درمان‌بالینی‌به‌انجام‌وظایف‌خود‌پرداخته‌اسوت.
آمووزش‌‌‌‌‌‌‌‌از‌آنجا‌که‌بودجه‌مناسبی‌به‌برنواموه هوای
شود‌ایون‌‌‌عالی‌و‌پاوهش‌سالمت‌اختصاص‌داده‌می
خوود‌‌‌‌‌بخش‌در‌بسیاری‌از‌زمینه ها‌ع،لکرد‌خوبی‌از
نشان‌داده‌است.
بخش‌سالمت‌به‌عنوان‌اولویت‌ملی‌در‌نظر‌گورفوتوه
در‌‌‌‌‌‌شود‌که‌کل‌هزینه‌اختصاص‌داده‌می آن شده‌به
4درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی1/9برابر‌با1393سال
و‌نزدیک‌به‌کشورهای‌پیشتاز‌منطقه‌است.با‌تووجوه
1 Ecological footprint در‌کشور‌را‌‌گیری‌اثرات‌انسانی‌بر‌اکوسیستم‌زمین‌است‌که‌استفاده‌از‌منابع‌بیولوژیکی‌به‌ازای‌هر‌فرد‌ردپای‌اکولوژیکی‌به‌ازای‌سرانه معیار‌اندازه0
ها‌توسط‌شبکه‌ردپای‌جهانی‌ارائه‌شده‌است.کند.این‌داده‌گیری‌می‌اندازه3 Eco-friendly
http://www.who.int/country/irn/enسازمان‌بهداشت‌جهانی 4
23
هو،وچونویون و به‌ح،ایت‌دولت‌و‌قوانین‌ح،ایتوی
92خدمات‌مناسب‌سازمان‌تأمین‌اجت،اعی بیش‌از
سوالموت درصد‌ج،عیت‌کشور‌تحت‌پوشش‌بی،وه
بوه0-3.جدول1هستند افزایش‌ثابت‌میانگین‌امیود
نشوان‌‌‌‌‌‌‌زندگی‌ج،عیت‌کشور‌را‌در‌سال های‌اخویور
خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می مونواسوب دهد.به‌طور‌کلی پوشش
سوایور و درمانی‌و‌توان،ندی‌باالی‌پرسنل‌پزشکی
در تووجوهوی کارشناسان‌حوزه‌سالمت تأثیر‌قابل
وضعیت‌مطلوب‌سالمت)بهداشت‌و‌درمان(کشور
و دارد.با‌توجه‌به‌ج،عیت‌و‌وسعت‌ایران کیفیوت
کولوی طوور پوشش‌نظام‌سالمت‌مناسب‌است.به
پذیر‌بودن‌نظام‌سالمت‌ایران‌در‌‌زایی‌و‌رقابت‌درون
ویواگوی عو،ووموی خاورمیانه‌و‌جهان‌به‌صورت
آید.اصلی‌این‌نظام‌به‌ش،ار‌می
وكار بخش كسب 9-7-6
سوهوم 32در‌حال‌حاضر بخش‌خصوصی‌دارای
درصودی02درصدی‌از‌اشتغال‌نیروی‌کار‌و‌سهم
.بخش‌کسب0از‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌کشور‌است
وکار‌به‌ویاه‌در‌زمینه‌فرآوری‌مواد‌غذایی نساجی
و‌فرش تولیدات‌سبک‌و‌قطعات‌خودرو‌ع،لکردی
5ها خُرد‌و‌دارای‌ک،تر‌از‌‌قوی‌دارد.اکثریت‌بنگاه
از(.بنگاه3-3باشند)جدول‌‌‌پرسنل‌می های‌با‌بیوش
حودود52 و پرسنل بیش‌از‌نی،ی‌از‌کل‌استخودام
درصد‌کل‌ارزش‌افزوده‌بخش‌صنعت‌را‌فراهوم15
(.1395آورند)وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت می
های‌ع،ومی‌و‌‌های‌بزرگ‌وابسته‌به‌بخش‌اکثر‌بنگاه
باشند.دولتی‌می
آنوکوتواد‌‌‌‌‌‌‌به‌نظر‌می رسد‌عوامل‌مذکور‌در‌گزارش
بوه شامل‌هزینه1324 دسوتورسوی بورای های‌بواال
ثبات‌اقتصاد‌‌سرمایه ک،بود‌ارز‌خارجی‌و‌محیط‌بی
های‌کوچک‌و‌متوسط‌‌کالن هنوز‌هم‌برای‌شرکت
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌عنوان‌یک‌چالش‌مطرح‌می دولوت باشد.
توجواری خودموات فوقودان کاهش‌تعدد‌قوانین‌و
هوای‌‌‌‌‌های‌فعال‌در‌حوزه‌ای‌به‌ویاه‌برای‌بنگاه‌حرفه
فناوری‌پیشرفته اقدامات‌مناسبی‌صورت‌داده‌است.
بوه1324به‌عالوه‌در‌این‌گزارش)گزارش‌سوال )
هوای‌‌‌‌‌صورت‌کلی نوعی‌تبعیض‌نسبت‌به‌شورکوت
دیوگور‌‌‌‌‌‌‌‌کوچک‌و‌متوسط‌مشاهده‌می شود.اموروزه
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های‌بی،ه‌متداول‌‌‌شوند‌و‌تأخیر‌در‌پرداخت‌توسط‌شرکت‌های‌بازپرداخت‌پیچیده مشکلی‌جدی‌محسوب‌می‌دهند‌که‌روش‌ها‌نشان‌می‌البته‌مصاحبه1
های‌بی،ه‌شده‌که‌م،کن‌است‌موجب‌بهبود‌روند‌شود.سازی‌موجب‌تشدید‌رقابت‌بین‌شرکت‌است.موج‌خصوصی ها‌‌برآوردهای‌غیررس،ی‌بر‌اساس‌مصاحبه0
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 24
نوتویوجوه این‌موضوع‌ک،تر‌مطرح‌است‌که‌احت،االً
بور کاهش‌وابستگی‌به‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌و‌تأکویود
افزایش‌تنوع‌اقتصادی‌و‌توجه‌بیشتر‌به‌کارآفرینی‌و
.1باشد‌ها‌می‌توسعه‌بنگاه
از‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌باید‌شرایط‌مورد‌نیاز‌جهت‌بوهوره گویوری
بوه‌‌‌‌‌‌ال،للی‌سرمایه‌های‌بین‌جریان گذاری دسترسوی
آورد. فوراهوم خوود فناوری‌و‌دانش‌فنی‌را‌برای
اجورای‌‌‌‌‌رغم‌تأکید‌بر‌پاوهش‌در‌دانشگاه‌علی ها‌و
فونواورانوه‌‌‌‌‌‌‌های‌کالن‌ملی‌در‌حوزه‌برخی‌طرح های
شوبوکوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنعتی‌با‌ه،کاری‌بنگاه و بوزرگ هوای
های‌کوچک‌و‌متوسط صنعت‌و‌به‌طور‌کلی‌‌بنگاه
بورای‌‌‌‌‌بخش‌کسب وکار دولت‌باید‌اهت،ام‌بیشتری
خصووصوی بوخوش تقویت‌پاوهش‌و‌نوآوری‌در
.به‌طور‌کلی‌با‌توجه‌به‌گستره‌موحودود0داشته‌باشد
الو،ولولوی‌‌‌‌‌‌‌‌بخش‌خصوصی‌و‌در‌معرض‌رقابت‌بویون
و توجوارت فزاینده‌قرار‌گرفتن‌آنها‌به‌دلیل‌بهبوود
توحوریوم‌‌‌‌‌‌‌سرمایه هوای‌‌‌‌‌گذاری‌خارجی‌پس‌از‌رفوع
ال،للی دولت‌باید‌نسبت‌به‌فراهم‌آوردن‌زمیونوه‌‌‌‌بین
بهبود‌دسترسی‌آنها‌به‌فناوری‌و‌بازارهای‌خارجی‌از
موهوارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طریق‌اجرای‌برنواموه ارتوقواء هوای‌‌‌‌‌هوای
های‌نووآورانوه‌‌‌‌وکار‌و‌افزایش‌ظرفیت‌فعالیت‌کسب
اقدام‌ن،اید.
وری و اشتغال بهره 9-7-2
اسوتوفواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمار‌بهره موورد داده وری‌بسته‌به‌منوبوع
داده‌‌‌‌‌‌‌‌می بوراسواس رسو،وی‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند‌متغیر‌باشد. هوای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان‌تفکیک‌بهره‌می را بوخوش وری‌برحسوب
گرفته‌در‌ایران‌های‌صورت‌بر‌اساس‌مصاحبه1 گرفته‌در‌ایران‌های‌صورت‌بر‌اساس‌مصاحبه0
سهم اشتغال )درصد( اشتغال مستقیم تعداد بنگاه ها بر حسب تعداد كارمندان اندازه بنگاه
44 1472 21222 کارمند(49کوچک)تا‌‌های‌‌بنگاه
10 322 4222 کارمند(99تا52متوسط)های‌‌بنگاه
44 1502 3222 کارمند(122بزرگ)بیش‌از‌‌های‌‌بنگاه
122 3372 22222 کل
ها، اندازه و تعداد پرسنل آنها ( تعداد بنگاه9-9جدول
19ریزی‌به‌نقل‌از‌وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت صفحه‌‌منبع:سازمان‌مدیریت‌و‌برنامه
25
رشود‌‌‌‌‌‌‌‌شکل‌دقیقی‌نشان‌داد.براساس‌این‌داده هوا
سال‌گذشته‌نسبتاً‌پائین‌بوده‌و12یا5وری‌طی‌‌بهره
1324-93های‌‌وری‌کل‌عوامل‌در‌فاصله‌سال‌بهره
و‌‌‌‌‌درصد‌افزایش‌و‌رشد‌بهره1/9 وری‌نیروی‌کوار
اسوت بووده سرمایه‌در‌ه،ین‌فاصله‌زمانی مونوفوی
وری‌نیروی‌کار‌بهبود‌مونواسوبوی(.بهره4-3)جدول
دیوده داشته‌و‌تنها‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز رشد‌منفی
وری‌سرمایه‌به‌غویور‌‌‌‌شده‌است.در‌مقابل رشد‌بهره
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
( 7984-39های های اصلي اقتصاد )سال وری بر حسب بخش ( روند بهره4-9جدول
( 1395وری‌ایران)شهریور‌‌منبع:پایگاه‌داده‌سازمان‌ملی‌بهرهhttp://www.nipo.gov.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=b9836f5b-fefb-43be-98fc-ee42441428a8
7939 7983 7984 بخش/شاخص
میانگین نرخ رشد ساالنه
7937-7939های در سال
)درصد(
میانگین نرخ رشد ساالنه
7984-7939های در سال
)درصد(
کل
اقتصاد
1/94 -1/00 101 107 123 وری‌کار‌بهره
-1/43 -0/29 22 99 121 وری‌سرمایه‌بهره
-2/00 -0/44 122 111 120 وری‌کل‌عوامل‌بهره
کشاورزی
5/1 4/24 159 135 129 وری‌کار‌بهره
-3/59 -2/41 19 72 120 وری‌سرمایه‌بهره
0/1 5/25 101 122 121 وری‌کل‌عوامل‌بهره
نفت‌و
گاز
-1/29 -9/02 90 131 120 وری‌کار‌بهره
-5/0 -9/04 49 73 90 وری‌سرمایه‌بهره
-5/1 -9/32 52 73 90 وری‌کل‌عوامل‌بهره
صنعت
3/24 -1/21 144 151 127 وری‌کار‌بهره
2/33 -2/45 125 127 120 وری‌سرمایه‌بهره
1/5 -1/54 112 101 124 وری‌کل‌عوامل‌بهره
خدمات
1/9 2/43 103 101 125 وری‌کار‌بهره
-2/95 -0/12 91 125 125 وری‌سرمایه‌بهره
2/01 -1/12 127 110 125 وری‌کل‌عوامل‌بهره
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 21
بوخوش‌‌‌‌‌از‌بخش‌صنعت منفی‌است.بهره هوا‌‌‌‌‌وری
موی‌‌‌‌‌ه،ان بوا‌‌‌‌‌‌‌‌طور‌که‌در‌جدول‌نیز‌مشاهوده شوود
یکدیگر‌بسیار‌متفاوت‌هستند.
موثوبوت‌‌‌‌‌‌‌‌تولید‌نشانگر‌رشد‌بهره وری‌ه،راه‌با‌رشود
وری‌کل‌عوامل‌‌کار سرمایه‌و‌بهره‌وری‌نیروی‌بهره
)می یوونسوکوو ( 1394باشد.مطابق‌گزارش‌عولوم
بهره 3/9وری‌کشور‌طی‌دهه‌گذشته‌ساالنه‌حدود
هور درصد‌افزایش‌یافته‌که‌رقم‌قابل‌توجهی‌است
عو،وده‌‌‌‌‌‌‌‌‌چند‌از‌رشد‌بهره وری‌ساالنه‌اقتوصوادهوای
درصد‌در‌ه،ین‌فاصولوه5توسعه‌که‌بیش‌از‌‌درحال
(.1394باشد)یونسکو زمانی‌است‌ک،تر‌می
وری‌بوا‌‌‌در‌حال‌حاضر دولت‌درصدد‌افزایش‌بهره
داخولوی35سهم درصدی‌از‌رشد‌تولید‌ناخوالوص
ساالنه‌در‌فاصله‌سال بواشود.موی1395-99هوای
سواالنوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هدف رشود نورخ از گذاری‌فعلی‌حاکی
سوال‌‌‌‌‌‌بهره وری‌نیروی‌کار سرمایه‌و‌کل‌عوامل‌توا
1399 3/9به‌ترتیب‌در‌حد 0/0 درصود3/7و
در کولوی طوور است.علم فناوری‌و‌نوآوری‌بوه
وری‌‌وری‌و‌به‌طور‌ویاه‌در‌افزایش‌بهره‌ارتقاء‌بهره
کند‌که‌باید‌مورد‌‌کل‌عوامل نقش‌حیاتی‌ایفاء‌می
توجه‌ایران‌نیز‌قرار‌گیرد.
زایوی‌‌‌‌‌وری‌و‌اشتغال‌ایران‌باید‌نسبت‌به‌افزایش‌بهره
توهویوه11اقدام‌ن،اید.بیکاری‌از زموان در درصد
اوج1324گزارش‌آنکتاد)سال (افزایش‌یافته‌و‌به
درصدی‌بورای14یعنی‌بیکاری1329خود‌در‌سال
درصدی‌برای‌جوانان)رده‌سونوی01کل‌ج،عیت‌و
سال(رسید.پس‌از‌این‌دوره افزایش‌ساالنه09-15
درصدی‌عرضه‌نیروی‌کار‌برای‌سال0/3 -29های
1324 سوال 1394رخ‌داد‌که‌این‌افزایش‌ع،الً‌توا
ثابت‌باقی‌ماند‌به‌طوری‌که‌در‌سال 1391-94های
بوود0/4میانگین‌افزایش‌ساالنه‌آن‌برابر‌با درصود
زموان (.هوم1395ریزی )سازمان‌مدیریت‌و‌برنامه
آمووزش و عوالوی اقداماتی‌جهت‌توسعه‌آموزش
ای‌صورت‌گرفت.حرفه
درصد برای11/5برابر1394نرخ‌بیکاری‌در‌سال
بوود.04/2درصد‌و‌برای‌جوانان12/2زنان درصد
دره،ین‌سال میزان‌بیکاری‌در‌مناطق‌شهری‌برابور
11/1با بوا بورابور 7/2درصد‌و‌در‌مناطق‌روستایی
(.1394درصد‌بوده‌است)بانک‌مرکزی
کوار خدمات‌ع،ومی‌و‌اجت،اعی‌سهم‌ع،ده‌نیروی
نویوروی05را‌به‌خود‌اختصاص‌داده‌است. درصود
سوطوح کوه اسوت کار‌متعلق‌به‌بخش‌کشواورزی
27
باشد.وری‌آن‌پائین‌و‌روند‌رشد‌آن‌نیز‌کُند‌می‌بهره
و توجوارت موعودن یودکوی خودرو‌و‌قطوعوات
دارنود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ح،ل را کوار نویوروی ونقل‌بیشترین‌حجم
)ه،انند‌روند‌قابل‌مشاهده‌در‌دهه‌قبل(.
کرده‌تقریباً‌دو‌برابر‌نورخ‌‌‌نرخ‌بیکاری‌افراد‌تحصیل
ضورورت1باشد‌بیکاری‌کل‌می بویوانوگور .این‌امر
زایی‌در‌صنایع‌با‌فناوری‌متوسط‌و‌پیشورفوتوه‌‌‌‌‌اشتغال
از جولووگویوری است.این‌مسئله‌به‌ویاه‌به‌منظور
توعوداد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهاجرت‌افراد‌تحصیل کواهوش و کورده
پویوش‌‌‌‌‌دانشجویان‌علوم‌و‌مهندسی‌در‌سال رو‌‌‌‌های
حائز‌اه،یت‌است.
ای‌با‌رشد‌نسبتاً‌پائین‌ج،عیت‌شوده‌‌‌ایران‌وارد‌دوره
که‌پس‌از‌بسیاری‌کشورهای‌پیشرفته‌رخ‌داد‌و‌طی
حودود از درصود1/10آن‌نرخ‌رشد‌ج،وعویوت
سوال1/09به1375-25های‌‌سال در هوای‌‌‌‌‌درصد
رشود92-1325 نورخ کاهش‌یافته‌است.میانگیون
15ج،عیت‌طی بورآورد1/4سال‌گذشته درصود
توبودیول‌‌‌‌‌‌‌‌و‌در‌نتیجه‌ایران‌به‌جامعه0شود‌می ای‌پیور
شده‌و‌سرعت‌رشد‌نیروی‌کار‌آن‌در‌حال‌کاهوش
توعوداد است.در‌مقایسه‌با‌سایر‌کشورهای‌منطوقوه
از دارنود. ک،ی‌کارگر‌مهاجر‌در‌این‌کشور‌وجود
ها‌‌طرف‌دیگر مهاجرت‌به‌خارج‌از‌کشور‌طی‌دهه
بورآوردهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشکول موطوابوق اسوت: شوده سواز
گرفته‌ک،تر‌از‌یک‌میلیون‌نفر‌از‌افرادی‌کوه‌‌‌صورت
اند‌در‌حال‌حاضر‌در‌کشورهای‌‌در‌ایران‌متولد‌شده
هو،وکواری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دیگر‌کار‌و‌زندگی‌می کنند)سوازموان
مونوابوع1394اقتصادی‌و‌توسعه (هر‌چند‌که‌آموار
غیررس،ی‌از‌این‌رقم‌باالتر‌است.بسیاری‌از‌ایرانیان
یوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزش و کوارشونواس عونووان دیده‌ع،دتًا‌بوه
و کارآفرین‌موفق‌در‌ایاالت‌متحده کانادا آل،وان
هو،وکواری )سوازموان سوئد‌مشغول‌به‌کار‌هستنود
(.مشابه‌چین‌و‌هند برخی1394اقتصادی‌و‌توسعه
کشوور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌آنها‌نیز‌به‌ایران‌برگشته تووسوعوه اند‌تا‌به
سوال هوای‌‌‌‌‌ک،ک‌کنند‌و‌افزایش‌بازگشت‌آنها‌در
رو‌نیز‌محت،ل‌است.پیش
گذاری مستقیم خارجي جذب سرمایه 9-7-8
های‌چند‌ملیوتوی‌‌‌‌به‌منظور‌افزایش‌مشارکت‌شرکت
در‌گسترش‌دانش‌داخلی توسعه‌مهارت‌و‌یادگیری
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1395پی،ایش‌نیروی‌کار‌توسط‌مرکز‌آمار‌ایران 1 ( 1393بانک‌جهانی)0
http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.GROW?cid=GPD_2&end=2014&start=2001&year_low_desc=true
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 22
گذاری‌داخولوی فناورانه‌و‌ه،چنین‌افزایش‌سرمایه
سورموایوه گوذاری‌‌‌‌‌ایران‌باید‌نسبت‌به‌جذب‌بیشتور
مستقیم‌خارجی‌در‌بلندمدت‌اقدام‌ن،اید.در‌دوران
بوه‌‌‌‌‌‌‌تحریم جریان‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خوارجوی
(.5-3ایران‌کاهش‌یافت‌ولی‌متوقف‌نشد)جدول
و‌‌‌‌جریان‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجی‌نسبتاً‌پائین
درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌برای‌سوال2/5برابر‌با
درصد‌تولید‌ناخالص‌داخولوی1/5بوده‌که‌با1393
3/1درصد‌مالزی 3/3ترکیه 0/1درصد‌برزیل‌و
توسعه‌طی‌‌درصد‌متعلق‌به‌ت،امی‌کشورهای‌درحال
گذاری‌‌ه،ین‌سال‌فاصله‌زیادی‌دارد.جریان‌سرمایه
مستقیم‌خارجی‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌مت،رکز‌بوده‌و
نوداشوتوه وجوود در‌بخش‌دارو‌جزئی‌بوده‌یا‌اصاًل
ازاست.منابع‌سرمایه نویوز گذاری‌مستقیم‌خارجوی
کشورهای‌پیشرفته‌اروپا‌و‌آمریکای‌ش،الی‌به‌مناطق
دربواره دیگر‌تغییر‌یافتند.اطالعات‌دقیق‌و‌جامعوی
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌ایران‌موجود‌نیست‌و‌‌سرمایه
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رو‌به‌راحتی‌ن،ی‌از‌این در توان‌نتایج‌دقویوقوی
گذاری‌‌دهد‌سرمایه‌زمینه‌ارائه‌ن،ود.شواهد‌نشان‌می
و نوویون مستقیم‌خارجی‌به‌جای‌اینکه‌بر‌صونوایوع
موتو،ورکوز‌‌‌‌‌‌‌‌های‌پیشتاز جدید‌و‌درحال‌بنگاه توسعه
وکارهای‌موجود‌ت،رکوز‌‌‌باشد‌ع،دتاً‌بر‌حف کسب
7989-39های گذاری مستقیم خارجي بر حسب بخش در فاصله سال ( سرمایه3-9جدول
سهم)درصد( حجم‌سرمایه)میلیون‌دالر(
1323 1329 1393 1323-1393 1323 1329 1393 1323-1393
19 71/9 71/0 23/2 00935/3 1511/9 0721/1 0722/0 منابع اولیه
12/0 72/7 71/1 23/7 00122/1 1491/5 0721/7 0720/5 نفت خام
19/0 2/1 17/9 12/2 1321/4 172/4 153 349/1 منابع ثانویه
تولید داروهای
گیاهي و شیمیایي1/0 - - 3/7 2/24 2/22 2/22 2/21
11/2 02 5/9 5/3 3909/5 400/1 015/1 170/5 منابع ثالث
122 122 122 122 33041/0 0129/5 3154/7 3009/2 كل
www.unctad.org/fdistatisticsمنبع:آنکتاد
29
گوذاری‌‌‌‌‌رسد‌جریان‌اصلی‌سرمایوه‌‌دارد.به‌نظر‌می
صوادرات و‌‌‌‌‌‌‌مستقیم‌خارجی‌به‌جای‌این‌که مودار
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌مبتنی‌بر‌ه،کاری‌با‌شرکت های‌داخلی‌در
مهندسی طراحی تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌باشود
اصوالً‌متکی‌بر‌استفاده‌از‌بازار‌داخلی‌است.
مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌میزان‌پائین‌ورودی‌در‌سرمایوه گوذاری
گذاران‌به‌توسعوه‌‌‌خارجی‌تا‌حدی‌از‌ت،ایل‌سیاست
زا‌و‌اتخاذ‌راهبرد‌خودکوفوایوی‌‌‌‌‌های‌درون‌توان،ندی
هودف1321گیرد.البته‌در‌سال‌‌‌نشأت‌می قانونی‌با
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزایش‌حجم‌سرمایه مسوتوقویوم گذاری
گذاری‌مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌تصویب‌شد‌که‌مطابق‌آن‌سرمایه
گذاری‌بلکه‌بوه‌‌‌خارجی‌نه‌تنها‌به‌عنوان‌منبع‌سرمایه
فونواوری و دانوش بوه عنوان‌یک‌روش‌دسترسی
قل،داد‌شده‌است.به‌منظور‌تحقق‌اهداف‌این‌قانون
وه،چنین‌افزایش‌تجارت‌خارجی مرکز‌خدموات
ارتوقواء‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایه گذاری‌خارجی‌به‌عنوان‌نهاد‌مولوی
وسرمایه اقوتوصوادی گذاری‌زیر‌نظر‌وزارت‌امور
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارایی‌ومطابق‌با‌قانون‌سرمایوه گوذاری
موی1321) انوتوظوار در(تأسیس‌شده‌اسوت. رود
توجوارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌آتی‌جریان‌سرمایوه‌‌سال و گوذاری
خارجی افزایش‌قابل‌توجهی‌یابد.
ای‌که‌مختص‌ساختار‌‌های‌نسبی‌گیری‌از‌مزیت‌بهره
داخلی‌است‌منافع‌بالقوه Von)ای‌را‌به‌ه،راه‌دارد
Hippel 1994وAndersson 0213دلویول بوه .)
نیافته ضورورت‌‌‌منابع‌طبیعی‌فراوان‌و‌تا‌حدی‌توسعه
کوار ارتقاء‌زیرساخت‌فعلی برخورداری‌از‌نیوروی
بسیار‌رقابتی‌و‌نیز‌افراد‌خالق‌و‌کارآفرینان‌مشتواق
دارد.های‌زیادی‌برای‌سرمایه‌ایران‌فرصت گوذاری
ایران‌میزبان‌بازارهایی‌متفاوت‌از‌سایر‌مناطق‌جهوان
شورکوت‌‌‌‌‌شامل‌مج،وعه و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌پویا‌از جووان هوای
بونویوان‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌های‌ه،کار‌با‌شرکت‌آپ‌استارت
باشد.می
شامل‌فرآیندهوای-وکار‌‌در‌هر‌حال محیط‌کسب
هوایوی‌‌‌‌‌‌چالش-حسابداری‌و‌حقوق‌مالکیت‌فکری
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌برای‌جذب‌بیشتر‌سرمایه گذاری‌مستقیوم
کسوب‌‌‌‌‌‌‌شوند.ارائه‌خدمات‌حورفوه‌‌‌‌محسوب‌می ای
گوذاری‌‌‌وکار‌جهت‌تقویت‌کیفیت‌مدیریت‌سرمایه
اسوتوارت در شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آپ‌‌‌از‌جو،لوه و هوای‌‌‌‌‌هوا
اسوت.1تأسیس‌محور‌تازه‌فناوری بسیار‌حائز‌اه،یت
ای‌مناسب‌‌ها‌الزمه‌ایجاد‌زمینه‌پیشرفت‌در‌این‌زمینه
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 New Technology-based Firms (NTBFs)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 92
و‌‌‌‌‌مدت‌شرکت‌برای‌مشارکت‌طوالنی های‌داخلوی
خارجی‌است‌که‌به‌تحریک‌جریان‌دانش فنواوری
نو،وود. خوواهود و‌مهارت‌از‌خارج‌کشور‌ک،ک
بورای‌‌‌‌‌گذاران‌در‌ایران‌در‌حال‌برنامه‌سیاست ریزی
ای‌هستند‌کوه‌‌‌گذاری‌مستقیم‌خارجی‌جذب‌سرمایه
تر‌‌های‌ع،یق‌بتواند‌به‌بهبود‌تولید‌داخلی‌و‌ه،کاری
صوورت مهندسی‌و‌طراحی فناوری‌و‌نوآوری‌بوه
کلی‌منجر‌گردد.
نظام ملي نوآوری ایران
سیاست علم، فناوری و ننوآوری اینران: 9-7
پیشینه تاریخي
ایران‌از‌پیشینه‌قابل‌مالحظه‌در‌زمینه‌علم‌و‌فنواوری
پویوشورفوت و‌فلسفه‌و‌ادبیات‌برخوردار‌است.البته
اولیه‌در‌زمینه‌علم‌و‌فناوری‌ایران‌با‌توقف‌طوالنوی
ایوران عل،ی‌و‌فناورانه‌ه،راه‌شد.در‌قرن‌هجدهم
اقداماتی‌جهت‌اعزام‌ن،اینده‌به‌کشورهای‌موتوعودد
جودیود‌‌‌‌‌‌‌‌‌اروپایی‌و‌تبادل‌دانش‌و‌اتخاذ‌روش هوای
داده برای‌توسعه‌دانش‌بومی‌و‌استفاده‌از‌آن‌انجام
که‌اساس‌اولین‌دوره‌توسعه‌صنعتی‌ایران‌در‌فاصله
-3شود)جدول‌‌‌محسوب‌می1029-1329های‌‌سال
و(.ح،ول1 سونوگویون صونوایوع انورژی ونوقول
وزیرساخت شود داده تووسوعوه بونویوادیون هوای
عولوم سیاست های‌صنعتی‌تدوین‌گردید.سیاسوت
یافته‌از‌اوایل‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌ایران‌به‌طور‌سازمان
زمان‌بوا)هم1379ش،سی‌آغاز‌و‌در‌سال1342دهه
اولوویوت تصویب‌برنامه‌سوم‌توسعه(به‌عنوان‌یک
سوال در فوکوری معرفی‌شد.نظام‌حقوق‌مالکیوت
جهت‌حفاظت‌از‌اختراعات‌و‌عالئم‌تجواری 1324
عولو،وی موؤسوسوات اول مووج اجرایی‌گوردیود.
توان‌‌آغاز‌به‌کار‌ن،ودند‌که‌از‌ج،له‌آنها‌می“مدرن”
کوه-به‌مؤسسه‌ایرانی کورد فرانسوی‌پاستور‌اشواره
و ژنوتویوک حووزه مبنای‌اصلی‌پاوهش‌کشور‌در
آید‌و‌در‌حال‌حاضر‌نیوز‌‌‌فناوری‌به‌ش،ار‌می‌‌زیست
اواخور‌‌‌‌‌‌ه،چنان‌فعال‌می باشد.نظام‌آموزش‌عالی‌از
ش،سی‌توسعه‌چش،گیری‌یافت‌و‌انتوقوال1312دهه
سورعوت1332فناوری‌نیز‌از‌اوایل‌دهه شو،وسوی
گرفت.
دهوه1342موج‌دوم‌توسعه‌صنعتی‌در‌دهه و‌اوایل
زموان1352 ش،سی‌رخ‌داد.سیاست‌صنعتی‌در‌این
افوزایوش بوه بر‌جایگزینی‌واردات‌مت،رکز‌بود‌که
صنایع‌مبتنی‌بر‌منابع‌منجر‌گردید.با‌افزایش‌درآمود
ش،سی کشور‌قوادر1332نفت‌و‌گاز‌از‌اواخر‌دهه
91
گوردیود.به‌تأسیس‌صنایع‌مبتنی‌بر‌سرموایوه نویوز
از-بازرگانان‌سنتی ویواه مؤسسان‌اولیه‌صنایع‌به
که‌به‌عنوان‌کارآفرینوان-ش،سی1332اواخر‌دهه
توقوویوت‌‌‌‌‌‌‌کالسیک‌کشور‌قل،داد‌می شوند‌موجب
سازی‌در‌این‌دوره‌شدند.ساختار‌‌‌قابل‌توجه‌صنعتی
خواص‌‌‌‌‌صنعتی وضعیت‌منابع‌طبیعی‌و‌موهبت های
عو،ودتوًا و کشوور مناطق مبنای‌توسعه‌در‌سراسر
موثوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مبتنی‌بر‌خوشه عونووان بوه های‌صنعتی‌بود.
در‌‌‌‌‌‌‌صنعت‌فوالد‌در‌اصفهان صنعت‌ماشین سوازی
توهوران در هووانووردی و تبریز صنایع‌خوودرو
مشوهود در پتروشی،ی‌در‌خوزستان‌و‌مواد‌غذایوی
تأسیس‌گردید.
موج‌سوم‌توسعه‌صنعتی‌در‌دهه‌اول‌بعد‌از‌انقوالب
(و‌پس‌از‌جنگ‌توحو،ویولوی1372اسالمی)تا‌سال
آغاز‌گردید.در‌این‌مرحله‌نیز‌توسعه‌صنایع‌سنگین
هایی‌که‌در‌دوران‌جنگ‌تخریب‌شده‌‌و‌زیرساخت
قورار و‌یا‌دیگر‌قدی،ی‌بودند‌مجدداً‌مورد‌توأکویود
پوس‌‌‌‌‌گرفت.موج‌سوم‌مصادف‌با‌دوره‌تالطم های
سوال در از‌انقالب‌و‌عواقب‌منفی‌جنگ‌با‌عوراق
بود.1359
در و آغاز‌دوره‌جدید‌مصادف‌با‌پایان‌جنگ‌بوود
اقوتوصوادی تووسوعوه و این‌دوره‌سیاست‌بر‌رشد
سازی‌مجدد‌و‌ایجاد‌نظام‌ملی‌علم فناوری‌و‌‌صنعتی
ساله‌توسعه‌مت،رکوز‌‌‌های‌پنج‌نوآوری‌از‌طریق‌برنامه
پونوج1319گردید‌که‌از‌سال آغاز‌گردید.تاکنون
سازی‌شده‌است.در‌این‌‌برنامه‌توسعه تدوین‌و‌پیاده
وها توسعه‌توان،ندی‌برنامه فونواوری عولوم هوای
از نوآوری‌و‌نظام‌نوآوری‌کارآمد‌به‌منظور‌گوذار
بنیان‌و‌مبتنی‌بور‌‌‌اقتصاد‌مبتنی‌بر‌منابع‌به‌اقتصاد‌دانش
و نوآوری‌ه،راه‌با‌افزایش‌تولید‌فناوری‌موتووسوط
پیشرفته‌در‌اولویت‌قرار‌گرفته‌است.
(برای‌اولویون1322-24ساله‌سوم‌توسعه)برنامه‌پنج
فونواوری و بار‌حاوی‌یک‌فصل‌کامل‌درباره‌علوم
زمان سند‌چشم‌بود.هم سوال1424انداز در کوه
گذاران‌‌تهیه‌گردید‌هم‌نشان‌از‌هدف‌سیاست1324
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌مبنی‌بر‌تغییر‌روند‌طوالنی از مدت‌کشور
آغواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌مبتنی‌بر‌منابع‌به‌اقتصاد‌دانش در بنیان‌اسوت.
هزاره‌سوم‌میالدی فناوری‌نانو‌پیشرفت‌چش،گیری
سوال در در‌ایران‌داشته‌و‌یک‌ستاد‌تخصصی‌کوه
هوم1در‌این‌راستا‌تأسیس‌شده1320 گدورد نوقوش
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 http://nano.ir/index.php?ctrl=section&actn=get_section&lang=2&id=22
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 90
تووسوعوه ارتوقواء آوردن‌متولیان‌کلیدی‌در‌جهت
فناوری‌نانو‌را‌بر‌عهده‌دارد.بر‌اساس‌الگوی‌توسعه
هوای‌‌‌ستاد‌دیگر‌نیز‌در‌حوز‌فناوری10فناوری‌نانو
شوده‌‌‌راهبردی‌تأسیس‌شدند.به‌عالوه نظام‌اصالح
اجرایی‌گردید.1324مالکیت‌فکری‌هم‌در‌سال
یوک1325-29در‌برنامه‌چهارم‌توسعه) (موجودداً
به‌علوم“بنیان‌اقتصاد‌دانش”فصل‌کامل‌تحت‌عنوان
قانونی1329و‌فناوری‌اختصاص‌داده‌شد.در‌سال
بنویوان‌‌‌‌ها‌و‌مؤسسات‌دانش‌جهت‌ح،ایت‌از‌شرکت
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌زمینه‌نوآوری تجاری هو،وکواری و سازی
ها‌تصویب‌شد.در‌این‌دوره اه،یت‌جذب‌‌‌دانشگاه
از‌‌‌‌گذاری‌مستقیم‌خارجی‌جهت‌بهره‌سرمایه گیری
و گورفوت قورار مزایای‌انتقال‌فناوری‌در‌اولویت
کوردن‌‌‌‌‌‌‌برنامه های‌دولت‌برای‌آزادسازی‌و‌متونووع
سازی‌مطرح‌گردید.برنامه‌پنجم‌‌اقتصاد‌و‌خصوصی
(نیز‌حاوی‌یک‌فصل‌درباره‌علم1392-94توسعه)
بنیان‌‌و‌فناوری‌بوده‌و‌کامالً‌بر‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش
های‌اصلی‌سه ویاگی1-3ت،رکز‌ن،ود.در‌جدول
موج‌صنعتی‌شدن‌ارائه‌شده‌است.
سوال از نووآوری و توسعه‌سیاست‌علم فنواوری
با‌اجرای‌سه‌موج‌یادشده‌به‌تدریج‌توکوامول1319
آمووزش7-3یافت)جدول (.اولین‌موج‌بر‌توسعوه
گوردیود 1319عالی‌مت،رکز‌بود‌که‌از‌سال آغواز
و پواوهوش دومین‌موج ت،رکز‌خود‌را‌بر‌توسعوه
های‌نوظهور‌و‌زیرسواخوت‌‌‌‌فناوری)از‌ج،له‌فناوری
آغاز‌شد‌و1379مورد‌نیاز‌آنها(قرار‌داد‌که‌از‌سال
بنیان‌و‌‌سومین‌موج‌معطوف‌بر‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش
شوده1329مبتنی‌بر‌نوآوری‌بود‌که‌از‌سال آغواز
مووج سوه ایون است.نظام‌نوآوری‌فعلی‌بر‌اساس
عولوم کوه اسوت شکل‌گرفته‌است.الزم‌به‌ذکور
ها‌قبل‌یعنی‌از‌اواخر‌دهه‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌از‌مدت
زمان‌با‌تأکید‌بر‌صنعتی‌شدن‌و‌آمووزش‌‌‌و‌هم1332
طوی رونود ایون و اسوت عالی مورد‌توجه‌بووده
با‌تأکید‌فزاینده‌بر‌پاوهش‌و1312و1352های‌‌دهه
آموزش‌عالی‌تداوم‌یافته‌است.
مناسبات نهادی: بازیگران و حاكمیت 9-9
ظهور نظام نوآوری حال حاضر 9-9-7
آنکتاد‌حاکی‌از‌روابط‌نزدیوک1324گزارش‌سال
موؤسوسوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزراتخانه و سوو یوک های‌دولتی‌از
سووی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌بنگاه‌پاوهشی دانشگاه از بوزرگ های
های‌مرتبط‌با‌علم فناوری‌‌باشد.وزارتخانه‌‌دیگر‌می
های‌پاوهشی‌خود‌را‌برای‌تأمین‌‌و‌نوآوری اولویت
93
بوودنود.های‌اولویت‌مالی‌پروژه کورده دار‌تعیویون
خوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مؤسسات‌پاوهشی‌و‌دانشگاه سوهوم بوه هوا
ها‌را‌‌تحوالت‌فناورانه‌را‌زیر‌نظر‌داشته‌و‌وزارتخانه
تصو،ویوم تسوهویول موورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌راستای در گویوری
یواری‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولویت خوود های‌پاوهشی‌با‌بازخوردهوای
فونواوری‌‌‌‌‌‌کردند.مرکز‌ه،کاری‌‌می های‌نوآوری‌و
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
شمسي تاكنون 7723( سه موج صنعتي شدن و توسعه فناوری در ایران از سال 6-9جدول
منبع:آنکتاد
های محوری مورد تمركز( اقدامات اصلي )صنایع/ بخش موضوع مورد تأكید -دوره زماني
7998-7723
تأکید‌بر‌ایجاد‌زیرساخت‌مدرن‌و‌تشویق‌به
شدن‌که‌منجر‌به‌رشد‌صنایع‌مبتنی‌بر‌‌‌صنعتی
نیروی‌کار‌و‌منابع‌شد
(/منابع‌طبیعی1029زنجیره‌باالدستی‌نفت)از‌سال
(/منابع‌طبیعی‌و‌اشتغال1099نساجی پوشاك‌و‌چرم)از‌سال
(/سالمت1099دارو)از‌سال
(/امنیت1329نظامی)از‌سال
(/زیرساخت1329خط‌آهن)از‌سال
(/زیرساخت1329سی،ان)از‌سال
7968-7993
تأکید‌بر‌صنعتی‌شدن‌از‌طریق‌جایگزینی
واردات‌که‌موجب‌توسعه‌صنایع‌مبتنی‌بر‌منابع‌و
سرمایه‌شد
(/سالمت ایو،ونوی1339صنعت کشاورزی‌و‌مواد‌غذایی)از‌سال مواد‌غذایی منابع‌و‌اشتغال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1344فوالد)از‌سال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349آالت‌و‌تجهیزات)از‌سال‌‌ماشین
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349خودرو‌و‌قطعات‌خودرو)از‌سال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349دارو)از‌سال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349الکترونیک‌و‌ارتباطات)از‌سال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349صنعت‌هوانوردی)از‌سال
(/صنعت‌مبتنی‌بر‌سرمایه1349ای)از‌سال‌‌فناوری‌هسته
شمسي تاكنون 7963از سال
های‌پیشرفته نوآوری‌و‌‌تأکید‌بر‌توسعه‌فناوری
بنیان‌‌صادرات‌بر‌پایه‌صنایع‌دانش
(1319هوافضا)از‌سال
(1379فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات)از‌سال
(1379فناوری)از‌سال‌‌‌فناوری‌نانو‌و‌زیست
های‌فناوری‌و‌نوآوری‌سابق‌که‌بعداً‌نام‌آن‌تغییر‌یافت.دفتر‌ه،کاری1
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 94
موالوی1ریاست‌ج،هوری توأمویون طوریوق از داشوت.های‌پاوهشی‌با‌دانشگاه‌پروژههم هاه،کواری تا حال 7927( سه موج سیاست علم، فناوری و نوآوری ایران از دهه 2-9جدول
پیشرفتهای اصلي كاركردی پیشرفتهای اصلي نهادی موج
موج‌اول:توسعه‌آموزش‌عالی‌و‌انتشارات عل،ی
)از‌سال1319)
ها‌های‌تحصیالت‌تک،یلی‌در‌دانشگاه‌توسعه‌دوره
های‌غیرانتفاعی‌افزایش‌تعداد‌دانشگاه
ال،للی‌در‌‌های‌بین‌ح،ایت‌از‌انتشارات‌عل،ی‌و‌پاوهش های‌پاوهشی‌‌ها‌و‌سازمان‌دانشگاه
توحوصویوالت افزایش‌تعداد‌دانشجویوان 1324طور‌خاص‌از‌سال‌‌‌تک،یلی‌به
افزایش‌مست،ر‌مشارکت‌زنان‌در‌آموزش عالی‌و‌دستیابی‌به‌برابری‌جنسیتی
افزایش‌تعداد‌دانشجویان‌علوم‌و‌مهندسی
عولو،وی انوتوشوارات افزایش‌قابل‌توجوه ال،للیبین
موج‌دوم:توسعه‌پاوهش
های‌‌و‌فناوری نوظهور
)از‌سال1379)
و‌‌‌‌‌‌تأسیس‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست ج،وهووری ستادهای‌توسعه‌فناوری‌راهبردی‌وابسته‌به‌آن
تأسیس‌شورای‌عالی‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
تصویب‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور
های‌علم‌و‌فناوری‌به‌ویاه‌در‌موجواورت‌‌‌‌توسعه‌پارك ها‌دانشگاه
وکار‌رشد‌مراکز‌تعالی‌کسب
توجواری نوتوایوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأسیس‌مؤسسات‌مت،رکز‌بر سوازیهای‌دانشگاهی)به‌عنوان‌مثال‌حقوق‌مالکیوت‌‌‌‌پاوهش
فکری دفاتر‌انتقال‌فناوری‌و...(
بوه بهبود‌وضعیت‌انتشارات‌عل،ی‌ایورانهای‌نوظهور)مانند‌‌‌ویاه‌در‌حوزه‌فناوری فناوری(فناوری‌نانو‌و‌زیست
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌‌افزایش‌تعداد‌پارك های‌مستقر‌در‌آنها‌شرکت
های‌پاوهشی‌در‌‌افزایش‌تعداد‌آزمایشگاه ها‌دانشگاه
شده‌داخلی‌‌افزایش‌تعداد‌اختراعات‌ثبت
موج‌سوم:گذار‌به‌اقتصاد
بنیان‌و‌‌دانشمبتنی‌بر نوآوری
)از‌سال1329)
شورکوت از حو،وایوت هوای‌‌‌‌‌تصویب‌و‌اجرای‌قانون بنیان‌دانش
اولویوه تأسیس‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌با‌سرمایوه یک‌میلیارد‌دالر
پذیر‌و‌تقویت‌آن‌‌تصویب‌قانون‌رفع‌موانع‌تولید‌رقابت‌توولویود43در‌امر‌صادرات‌و‌ماده آن‌که‌به‌تووسوعوه
بنیان‌اختصاص‌دارد‌دانش
قوراردادهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تصویب‌نظام در فونواوری نامه‌پیوسوت ال،للیبین
های‌فوکوری‌‌‌‌تأسیس‌بازار‌سهام‌اختصاصی‌برای‌دارایی )بورس‌ایده(
شده‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌تصویب‌قانون‌اصالح
بونویوان‌‌‌‌‌‌‌های‌دانوش‌‌افزایش‌تعداد‌شرکت‌و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خارج‌از‌پارك فونواوری و های‌علوم شرکت‌تاکنون0730مراکز‌رشد‌به
هوای‌‌‌‌‌شغل‌توسط‌شورکوت72222ایجاد بنیان‌دانش
از حواصول درآمود و توولویود افزایش بنیان‌محصوالت‌دانش
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزایش‌تعداد‌صندوق پواوهوش هوای‌سورموایوه‌‌‌‌‌‌فناوری صندوق گوذاری‌‌‌‌‌های‌خصووصوی‌‌‌‌‌‌دهنده‌خطرپذیر‌و‌شتاب های
نوآوری
منبع:آنکتاد
95
ای‌نیز‌بین‌مؤسسات‌پواوهشوی ارتباط‌قابل‌مالحظه
های‌بزرگ‌برقرار‌بود.بسیاری‌از‌‌‌ها‌و‌بنگاه‌دانشگاه
و‌‌‌‌‌بنگاه ها‌فاقد‌بخش‌تحقیق‌و‌توسعه‌داخلی‌بودنود
رو‌به‌مؤسسات‌پاوهشی‌جهت‌توسعه‌تولید‌و‌‌از‌این
نوآوری‌فرآیندی‌وابسته‌بودند.
اکوثور بوودن دولوتوی و دولوت با‌توجه‌به‌اندازه
از‌‌‌‌‌‌مؤسسات‌پاوهشی دانشگاه ها‌و‌بخش‌بوزرگوی
های‌توسعه‌نوآوری‌‌ها مسئولیت‌اصلی‌فعالیت‌بنگاه
و‌فناوری‌بر‌عهده‌دولت‌بود.به‌غیر‌از‌تعداد‌معدود
پویوشورفوتوه هوای‌‌آپ‌در‌حوزه‌استارت فونواوری
و نووآوری مشارکت‌بخش‌خصوصی‌در‌توسوعوه
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌محدود‌به‌نظر‌می جوریوان رسید.
بوود‌‌‌‌‌‌خارجی‌هم‌حول‌شرکت های‌بزرگ‌مت،رکوز
بور موبوتونوی خوارجوی در‌حالی‌که‌جریان‌دانش
بوخوش بوود. و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مؤسسات‌پاوهشی دولوتوی هوای
و‌‌‌‌خصوصی‌جدا‌از‌یکدیگر‌به‌فعالیت‌می پرداختند
فونواوری‌‌‌‌‌بنگاه هوای‌‌‌‌‌های‌کوچک‌و‌متوسط‌حوزه
پیشرفته ارتباط‌چندانی‌با‌خارج‌از‌کشور‌نداشتنود.
از‌‌‌‌به‌طور‌کلی بخش‌بنگاه های‌کوچک‌و‌متوسط
ج،یع‌جهات‌ارتباط‌ضعیفی‌با‌نظام‌نوآوری‌داشت.
وزارت1324در‌زمان‌تهیه‌گزارش‌آنکتاد‌در‌سال
در علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌به‌عنوان‌بازیگر‌اصلی
توغویویور از هسته‌نظام‌نوآوری‌فعالیت‌داشت.پوس
عولووم ساختار‌آن‌به‌موجب‌قانون‌تأسیس‌وزارت
بوا1323تحقیقات‌و‌فناوری‌در‌سال نوهواد ایون
رو‌بیشتر‌بر‌‌دانشگاه‌ارتباط‌نزدیکی‌پیدا‌کرد‌و‌از‌این
نظام‌آکادمیک‌و‌پاوهش‌مت،رکز‌شد.در‌مقابل‌نیوز
زمویونوه در هوای‌‌‌‌‌وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجوارت
و صنعتی‌فعالیت‌داشت‌و‌توجه‌ک،تری‌به‌پاوهوش
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌نشان‌می داد.در‌نتیجه سیواسوت
ایران‌در‌آن‌زمان تلفیقی‌از‌رویکرد‌سنتی)ترکیبی
اسواس بور از‌اهداف‌پاوهشی/دانشگاهی‌و‌صنعتی
از نووآوری آن در کوه مدل‌خطی‌و‌فشار‌عولوم
حواصول پاوهش‌عل،ی‌و‌با‌تأکید‌بر‌علم‌و‌فناوری
نووآورانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود(و‌رویکرد‌ض،نی)فعالیتمی هوای
بودون و توسط‌نهادهای‌متعدد‌و‌تا‌حدی‌مستوقول
ه،اهنگی‌مشخص(بود.
ارتوقواء راسوتوای در پس‌از‌آن اقدامات‌متعددی
طوری‌که‌امکان‌‌‌چارچوب‌نهادی‌صورت‌گرفت‌به
نوظوام ارتقاء‌فناورانه‌و‌نوآوری‌و‌پشتیبانی‌از‌بهبوود
ملی‌نوآوری‌مؤثرتری‌را‌فراهم‌آورد.این‌اقداموات
عبارتند‌از:
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 91
عوونوووان بووه مووکوو،وول شووورای دو ظووهووور
کنندگان‌اصلی‌سیاست‌علم‌و‌فناوری:ه،اهنگ
سوطوح در کوه شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگوی
کند‌و‌شورای‌عالی‌عولووم راهبردی‌فعالیت‌می
سوطوح تحقیقات‌و‌فناوری‌که‌نقش‌بیشتری‌در
اجرایی‌دارد.
ریواسوت فونواوری و تأسیس‌معاونت‌عولو،وی
1321ج،هوری‌در‌سال تووسوعوه11و سوتواد
فناوری‌وابسته‌به‌آن
تأسیس‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی
افزایش‌تأکید‌بر‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌توسط
تووسوط نهادهای‌مختلف‌دولتی‌و‌به‌طور‌کلوی
ها‌و‌قووانویون‌‌‌‌‌جامعه‌و‌تصویب‌مج،وعه‌سیاست
جدید
و فونواوری( تووسوعوه )سوتواد تاسیس‌ک،پیون
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌فعالیت های‌جامع‌مرتبط‌با‌آن‌جهوت
و پواوهوش زمویونوه در فوعوالویوت آگاهی‌و
سوتوادهوای ایوجواد و کاربردهای‌فناوری‌نانوو
بوازیوگوران آوردن اختصاصی‌جهت‌گدرد‌هوم
های‌راهبردی‌ری‌متعدد‌با‌هدف‌ارتقاء‌فناو
هوای‌‌‌‌‌تقویت‌سایر‌بازیگرانی)از‌ج،له‌صونودوق
های‌پاوهش‌و‌‌گذاری‌خطرپذیر صندوق‌سرمایه
ارائوه‌‌‌‌‌‌‌فناوری شرکت خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هوای دهونوده
درصودد‌‌‌‌‌‌مشاوره ای‌و‌نهادهای‌اعتباربخشی(که
وایجادهم فونواوری عولوم حووزه در افزایی
نوآوری‌هستند.
افزایش‌سریع‌تعداد‌و‌ضریب‌انتشارات‌عل،ی‌که
حووزه در ایوران جوهوانوی موجب‌ارتقاء‌رتبه
سوال15انتشارات‌عل،ی‌به‌جایگاه در جهوانوی
.1شده‌است1394
موقوام تصویب‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور‌با‌تأکید
معظم‌رهبری‌و‌دولت‌بر‌اجرای‌کامل‌آن
در نووآوری و فونواوری عولوم توجه‌ویاه‌به
های‌چهارم‌و‌پنجم‌توسعه‌برنامه
کولوی‌‌‌‌‌‌‌انتشار‌دو‌سند‌سیاستی‌ملی)سیاست هوای
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اقتصاد‌مقاومتی‌و‌سیاست عولوم کولوی هوای
فناوری(و‌تأکید‌آنها‌بر‌توسعه‌نوآوری
و تقویت‌قابل‌مالحظه‌نهادهایی‌که‌تأمین‌مالوی
1 http://www.scimagojr.com/countryrank.php?year=2015
97
هوای‌‌‌‌‌ای‌ح،ایتی‌از‌شرکوت‌‌ارائه‌خدمات‌حرفه
کنند.بنیان‌را‌دنبال‌می‌دانش
یوک‌‌‌‌‌‌‌‌الزام‌نهادهای‌دولتی‌به‌سرموایوه گوذاری
درصد‌بودجه‌خود‌در‌تحقیق‌و‌توسعه
زیوادی‌‌‌‌‌ال،للی بحث‌های‌بین‌در‌دوران‌تحریم های
از و گورفوت صوورت در‌سطوح‌مختلف‌کشور
رو دولت‌به‌اه،یت‌نوآوری‌و‌گذار‌به‌اقتوصواد‌‌‌‌این
اقوداموات‌‌‌‌‌‌‌دانش بنیان‌واقف‌گردید.دولت‌ه،چنین
صوورت مختلفی‌در‌راستای‌رشد‌فراگیر‌و‌توسعوه
داد.ه،چنین‌به‌منظور‌کاهش‌میزان‌ت،رکز سطوح
در مشوارکوت بورای بویوشوتوری استانی‌از‌اختیار
شوودنوود.بوورنووامووه بوورخوووردار اقووتووصووادی ریووزی
مشوارکوت‌‌‌‌‌‌‌سیاست گذاران‌اکنون‌درصدد‌افزایوش
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌می‌های‌بین‌خود‌در‌ه،کاری در باشند.
مونوظوور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌راستا جذب‌سرمایه بوه گذاران‌خارجوی
دسترسی‌به‌فناوری دانش‌فنی‌و‌سرمایه‌از‌اولویوت
انوعوقواد ایون بور عوالوه زیادی‌برخوردار‌است.
-قراردادهای‌جدید‌ه،کاری -هرچند‌محتاطوانوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین‌مؤسسات‌پاوهشی‌و‌دانشگواه ایورانوی هوای
خارجی‌هم‌در‌دست‌اقدام‌است.
سنازی حاكمیت طراحني و پنیناده 9-9-7
ها در حوزه علم، فناوری و نوآوری سیاست
بوازیوگوران دارای و نظام‌نوآوری‌ایران پیچیوده
و افوقوی زیادی‌در‌سطوح‌مختلف‌است‌که‌روابط
مولوی‌‌‌‌‌‌‌ع،ودی‌متفاوتی‌با‌بخش های‌گوناگون‌نظوام
(.4-3نوآوری‌دارند)شکل
گذاری‌در‌باالترین‌سطح‌‌در‌شکل نهادهای‌سیاست
تصو،ویوم دربواره‌‌‌‌‌‌‌‌‌قرار‌دارند‌و‌مسئوولویوت گویوری
های‌کلی‌و‌نظارت‌بر‌چارچوب‌نهادی‌را‌بر‌‌سیاست
عهده‌دارند.رهبر‌معظم‌انقالب‌در‌رأس‌قرار‌دارنود
و داشوتوه و‌بر‌قوای‌قضائیه مجریه‌و‌مقننه‌نظوارت
و فونواوری تووسوعوه طوریوق از را کل‌سیوسوتوم
سازی‌به‌س،ت‌ارتقاء‌ظرفیت‌علم فناوری‌و‌‌تجاری
کنند.نوآوری‌هدایت‌می
گذاری‌راهبردی دو‌شورای‌سطح‌‌در‌سطح‌سیاست
های‌کالن‌را‌به‌اهوداف‌‌‌باال‌مسئولیت‌تبدیل‌سیاست
عوالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌اولویت شوورای های‌ملی‌بر‌عهده‌دارنود.
بور1313انقالب‌فرهنگی‌که‌در‌سال تأسیس‌شوده
نوظوام کل‌نظام‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌و‌ه،چنیون
آموزش‌عالی‌در‌سطح‌سیاستی‌نظارت‌دارد.
: نگاشت نهادی نظام ملي نوآوری ایران4-9شکل
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
ت‌زارو
ت داشبه
و‌انرمد
ش‌وزآم
کیزش پ
ریرهبم‌عظم‌ممقا
ور،ه‌جسریی
ی‌عالی‌وراش
گیرهنب‌فقال ان
ص‌خیتشع‌ج،م
ظامت‌نلحص م
صاد‌اقتلی‌عایورا ش
م لوی‌ععالی‌وراش
ریناوو‌فت‌یقاحق ت
سجل م
ییهضاه‌ققو
مه‌رنان‌بزماسا
جهودو‌ب
ت‌صنعت‌زارو
تجارو‌تن‌عد م
ریناوو‌فی‌عل،ت‌اون مع
وم علتزار و
یورفنا‌و‌تیقاحق ت
ور‌‌امتزارو
ییاراو‌دی‌صاد اقت
ی:نعت‌صایه‌هخانارتوز
ت‌العا‌اطیورفنات نف
و نیرت طاتبا‌ارو
...ع دفا
ویمعنت‌کیمالکز‌مر
ی‌‌ملکزمر
مار آ
کز‌مر
عهوست
و‌یورفنا
ع‌نایص
فتهشر پی
ن‌زماسا
و‌شسترگ
ی‌سازنو
ع‌نایص
انایر
ن‌زماسا
عهوست
و یساز نو
دنمعا
ع و نایص
ی‌دنمع
انایر
ش‌بخ
ازت،ای ح
تساوس م
و ترکش
ی‌هاشدان
انبنی
کز‌مر
ریکاه،
ی‌ها
و‌یورفنا
یوروآ ن
ی‌دهاستا
اه‌وی
عهوست
یورفنا
(
11 د(ستا
ن‌زماسا
ی‌مل
رد‌داستانا
انایر
ن‌زماسا
ی‌شهاوهپا
،یعل
و ی‌نعتص
انایر
ن‌زماسا ایهرمس
و‌یذارگکک،
و‌نیی‌‌فها
ن‌یرای‌اصادت اقتیقاحقز‌ترکم
سجل م
کز‌مرا
و‌شدر
بشتا
دهدهن
ها
كپار
ایه
مو عل
یورفنا
کز‌مر
تیقاحقت
ت‌اسسی
یعل،ورکش
ی‌‌ملیادبن
انبگنخ
ی‌‌ملیادبن
انایروم عل
كپار
یورفنا
س ردیپ
کز‌مرا
ی وروآ ن
بشتا دهدهن
ها
ده‌شکوهپا
ت‌لعاطام
یورفنا
وقند ص
ی‌ها
ی‌وولترد غی
ایهرم س
یذار گ
ذیرطرپ) خ
12 وقندص
)
ن‌زماسا
ت‌یریمد
تیصنع
ور‌ست‌پایتوستان
انایر
گاهنشدا
ی‌ها
و‌کیزشم‌پلوع
تییقاحقز‌تراک م
ده‌شکوهپا
انروی
یعل،اه‌شگدان
یردارب) ک
022
ه(شعب
ق‌دوصن
و‌ریآونو
ییوفاشک
د‌رشکز‌مرا
به‌ط‌ربوم
و‌تداشبه
ت‌یزاجهت
کیزش پ
ق‌دوصن
لیه‌مسعتو
اد‌جه
ی‌گاهانش د
ت‌ساوسم
و‌تیقاحقت
ریناو) ف01
د(ورم
ت‌ساوسم
و‌تیقاحقت
هیگاانشی‌دورفنا
(377
ردمو
)
گاهانشد
ی‌ولتی‌دها
ن هراه‌تگاانش)د
)..و.ن‌فهااص
گاهنش دا
ورم‌نپیا
گاهانش د
اد‌آز
میسال ا
گاهنش دا
عیتفاران غی
ت‌ساوسم
ی‌فاعرانتغی
و‌تیقاحقت
یورفنا
و‌تیقاحقت‌تساؤسم
یورفنا
یر‌سابه‌ته‌بسوا
انهتخزارو
ها (
42د(ورم
های‌اجرایی‌سازمان نهادهای‌میانجی موسسات‌تحقیقات‌و‌فناوری سیاستگذاران
اد‌سنت‌ان‌ثبزماسا
كمالو‌ا
،ا‌حوقندص
تی
از
تیقاحقت
عهوسو‌ت
یعصنا
کونیکترال
99
وظیفه‌اصلی‌آن‌در‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نووآوری
تصویب‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور‌و‌نظارت‌بر‌اجرای
ج،هور ریاست‌شوورای‌‌‌گیرد.رئیس‌‌آن‌را‌دربرمی
عالی‌انقالب‌فرهنگی‌را‌بر‌عهده‌دارد‌و‌رؤسای‌قوه
و قضائیه‌و‌مجلس‌شورای‌اسالمی معاون‌عولو،وی
فناوری وزیر‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌و‌توعودادی
دهونود.از‌وزرای‌دیگر اعضاء‌شورا‌را‌تشکیل‌می
مج،ع‌تشخیص‌مصلحت‌نظام‌نیز‌سازمانی‌اجورایوی
توهویوه زمویونوه در است‌که‌به‌رهبر‌معظم‌انقالب
چشوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست نوظویور کوالن هوای 1424انوداز
های‌کلی‌علم‌و‌فناوری‌و‌اقتصاد‌مقاوموتوی‌‌‌‌سیاست
وزارت‌‌‌‌‌‌‌‌مشورت‌می دهد.به‌موجب‌تغییر‌سواخوتوار
هوای‌‌‌‌‌و‌طی‌موج‌دوم‌سیواسوت1323علوم‌در‌سال
عولووم عوالوی شوورای علم فناوری‌و‌نووآوری
و تحقیقات‌و‌فناوری‌با‌تصویب‌مجلس توأسویوس
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وظیفه‌ه،اهنگی‌بین‌وزارتوخوانوه طوراحوی هوا
تصویب‌اقدامات‌و‌مقررات‌مورد‌نیاز‌برای‌اجرایوی
های‌ملی‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌را‌بر‌‌شدن‌سیاست
عوهوده بور نویوز شوورا ایون عهده‌دارد.ریاسوت
وزیور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رئیس از: ج،هور‌بوده‌و‌اعضاء‌آن‌عبارتونود
فونواوری علوم تحقیقات‌و‌فناوری معاون‌عل،یو
عوالوه بوه دیوگور وزیور ریاست‌ج،هوری چنود
دو‌‌‌‌‌‌‌‌ها انج،ن‌ن،ایندگانی‌از‌دانشگاه و های‌علو،وی
انوقوالب‌‌‌‌‌‌‌ن،اینده‌از‌بخش‌کسب وکار.شورای‌عالی
فونواوری فرهنگی‌و‌شورای‌عالی‌علوم تحقیقات‌و
باشند.دبیرخانه‌شوورای‌‌‌‌های‌خود‌می‌دارای‌دبیرخانه
عالی‌انقالب‌فرهنگی‌نسبتاً‌کوچک‌و‌مستقل‌اسوت
از وسوویووعووی طوویووف گووردآوری زموویوونووه در و
در‌‌‌‌‌‌‌گیرندگان‌در‌سطوح‌کالن‌و‌ه،اهنگوی‌‌تص،یم
دبویورخوانوه سطح‌راهبردی‌فعالیت‌دارد.در‌مقابول
از شورای‌عالی‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌متشوکول
مسوئوولویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تخصصی‌ک،یسیون کوه ای‌اسوت
ایون دارنود. عوهوده بور را آن اجرای‌تص،ی،ات
هوا های‌تخصصی‌از‌ن،ایندگان‌وزارتخانه‌ک،یسیون
اصولوی‌‌‌‌‌ها صنعت‌و‌بخش‌دانشگاه نوظویور‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ای
اند.هر‌دو‌‌‌انرژی آموزش‌و‌کشاورزی‌تشکیل‌شده
توعویویون مسوئوولویوت نوحووی بوه شورای‌یادشده
چوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولویت اگور های‌راهبردی‌را‌بر‌عهده‌دارنود.
شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگی‌بیش‌از‌شورای‌عوالوی
علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌در‌سطح‌راهبردی‌فعالیت
شوورا‌‌‌‌‌‌‌دارد‌ولی‌در‌وظایف‌و‌مسئولیت دو های‌این
هایی‌هم‌وجود‌داشته‌بواشود.م،کن‌است‌ه،پوشانی
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 122
میزان‌این‌ه،پوشانی‌به‌وضوح‌قابل‌تشخیص‌نیسوت
اما‌الزم‌است‌مورد‌بررسی‌قرار‌گیرد.عالوه‌بر‌این
در‌‌‌‌‌مشارکت‌محدود‌ن،ایندگان‌بخش‌کسب وکوار
گذاران‌قرار‌‌این‌شوراها‌نیز‌باید‌مورد‌توجه‌سیاست
گیرد.
سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌طی‌سه‌موج‌توسعه
نوهوادهوای1319سیاستی‌از‌سال و تکامل‌یوافوت
بوه‌‌‌‌‌سیاست گذاری‌و‌اجرایی‌مختلفی‌در‌هر‌موج‌و
سازی‌اقدامات‌سیاستی‌مشخص‌و‌تحقق‌‌منظور‌پیاده
مووج آن سویواسوتوی اهداف‌مرتبط‌با‌محورهای
تأسیس‌شدند.
وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌وظایف‌متعوددی
و آمووزش آن بر‌عهده‌دارد‌لیکن‌وظیفه‌اصولوی
پاوهش‌در‌حوزه‌علم‌و‌فناوری‌به‌نحوی‌است‌کوه
وزارتوخوانوه منجر‌به‌توسعه‌فناوری‌گردد.البته‌این
ایون رو‌‌‌‌ارتباط‌مستقی،ی‌با‌صنایع‌و‌تولید‌ندارد.از
بور باید‌این‌نقیصه‌برطرف‌گردد‌و‌با‌تأکید‌بیشوتور
نوهوادهوای و نوآوری ارتباط‌بین‌این‌وزارتخوانوه
ایون در وابسته‌به‌آن‌با‌بخش‌صنعت‌تقویت‌شود.
پویواده و سوازی‌‌‌‌‌راستا‌باید‌نهادهایی‌برای‌طراحوی
یوادشوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست هودف های‌مورد‌نیاز‌برای‌تحقق
وجود‌داشته‌باشد.
سوال معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌در
و‌‌‌‌‌‌و‌در‌موج‌سوم‌سیاست1321 های‌علم فونواوری
نوآوری با‌هدف‌راهبری‌سیاست‌نوآوری‌تأسیوس
ها‌و‌نهادهای‌‌شد.وظیفه‌اصلی‌و‌افقی)بین‌وزاتخانه
تو،واموی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هم مشوارکوت جوذب آن عرض‌خود(
اسوت. نووآوری از پشویوبوانوی نهادهای‌مرتبط‌در
های‌مختلف‌منابع‌مستقلی‌برای‌پاوهش‌و‌‌وزارتخانه
دارنود. نوآوری‌در‌حوزه‌وظایف‌خود‌در‌اخوتویوار
معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌در‌نوظوام
ونوآوری نقشه،اهنگ نووآوری کننده‌سیاست
کول”ایجاد‌رویکرد ایوجواد 1“گورا‌‌‌‌دولوت بورای
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌ه،کاری‌مؤثر‌میان‌دستگاه های‌مختلف‌در
بوارز ویواگوی ایون سیاست‌نوآوری‌را‌دارد‌کوه
آید.به‌عنوان‌موعواونوت‌‌‌‌‌‌معاونت‌مذکور‌به‌ش،ار‌می
شوخوص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رئیس ج،هور معاونت‌زیر‌نظر‌مسوتوقویوم
رو‌از‌تأثیرگذاری‌کافی‌‌ج،هور‌است‌و‌از‌این‌رئیس
جهت‌ه،اهنگی‌اقدامات‌در‌راستای‌افزایش‌انسجام
تر‌بین‌بازیگران‌متعدد‌نظام‌ملوی‌‌‌و‌ه،کاری‌نزدیک
1 Whole of government
121
رود‌کوه‌‌‌نوآوری‌برخوردار‌است.بنابراین‌انتظار‌می
بویون جو،وهووری معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست
سطوح‌حاک،یت‌و‌اجرایی‌نظام‌نوآوری ارتباطات
سازی‌‌الزم‌را‌برقرار‌ن،اید.امروزه این‌نهاد‌در‌پیاده
هوای‌‌‌‌‌های‌سیاست‌نوآوری‌و‌ه،اهنگی‌برنامه‌برنامه
توسعه‌نوآوری‌و‌طراحی‌سیاست‌نوآوری‌با‌تأکیود
وها نوآوری‌در‌بخش‌کسب‌مستقیم‌بر‌بنگاه وکار
کند.تأثیرگذاری‌اقتصادی نقشی‌کلیدی‌ایفاء‌می
دارای معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،وهووری
پرسنل‌به‌عالوه‌مشاوران‌و‌کارشنواسوان352حدود
اجورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مستقر‌در‌سایر‌سازمان در کوه اسوت هوا
وظایف‌متعدد‌به‌صورت‌قراردادی‌با‌این‌معواونوت
اجورای ه،کاری‌دارند.معاونت‌عل،ی‌و‌فونواوری
از وظایف‌خود‌را‌به‌تنهایی‌دنبال‌نکرده‌و‌بسیاری
انوجوام‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌را‌با‌ه،کاری‌سازمان‌فعالیت های‌دیوگور
ن،اید.از‌نظر‌ساختار‌سازمانی‌هم‌‌‌داده‌و‌پیگیری‌می
تووسوعوه موعواونوت این‌معاونت‌خود‌شامل‌چهوار
سویواسوت ارزیوابوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدیریت‌و‌منابوع و گوذاری
ال،لل‌و‌‌راهبردی توسعه‌فناوری‌و‌معاونت‌امور‌بین
های‌یوادشوده تبادل‌فناوری‌است.عالوه‌بر‌معاونت
پوارك‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌مؤسسات‌دانش‌امور‌شرکت و بونویوان
ایون بوه وابسوتوه فناوری‌پردیس‌نیز‌جزء‌نهادهای
پوردیوس‌‌‌‌‌‌‌معاونت‌محسوب‌می شوند.پارك‌فناوری
و02در‌فاصله‌حدود شوده کیلومتری‌تهران‌واقوع
تنها‌پارك‌علم‌و‌فناوری‌است‌که‌زیر‌نظر‌معاونوت
ایون دارد. عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌قورار
و‌‌‌‌‌‌‌‌یافته‌پارك‌بزرگترین‌و‌توسعه عولوم ترین‌پارك
از‌‌‌‌‌‌فناوری‌کشور‌محسوب‌می شود‌که‌در‌ح،وایوت
بنیان‌کشور‌نیز‌پیشتاز‌است.های‌دانش‌شرکت
در‌سه‌موج‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری محوور
بور توأکویود اصلی‌ت،رکز‌از‌آموزش‌عالی‌با‌ک،وی
توسعه‌فناوری‌و‌نوآوری)طی‌موج‌اول(به‌فنواوری
سووم( )در‌موج‌دوم(و‌سپس‌به‌نوآوری)در‌مووج
گذاری‌جدیدی‌که‌در‌‌تغییر‌یافت.نهادهای‌سیاست
مووج آن هر‌موج‌تأسیس‌شدند‌بر‌عناصر‌محوری
سویواسوتوی ت،رکز‌ن،ودند‌اما‌ک،ی‌تأکید‌بر‌عناصور
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌موج کوردنود. حوفو های‌قبلی‌و‌بعدی‌را‌هوم
عولوم ساختار‌فعلی تعدادی‌نهاد‌سویواسوت گوذار
فناوری‌و‌نوآوری)شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنوگوی
وزارت فونواوری و شورای‌عالی‌علوم تحقیقات
علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌و‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری
ریاست‌ج،هوری(وجود‌دارد‌که‌هریک‌ع،دتاً‌بور
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 120
و فونواوری عوالوی )آمووزش یکی‌از‌سه‌بخوش
نوآوری(تأکید‌دارند‌ولی‌عناصر‌جزئی‌دو‌بوخوش
امور دیگر‌را‌نیز‌پیگیری‌می ایون کنند.در‌نتیوجوه
عناصر‌مشترکی‌در‌حوزه‌وظایف‌نهادهای‌موتوعودد
کونونودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌های‌میدانی‌توهویوه‌‌‌‌وجود‌دارد.بررسی
بوودن گزارش‌در‌داخل‌کشور‌نشان‌از‌عدم‌جدی
ولوی اسوت حواضور حوال در این‌هم‌پووشوانوی
در‌‌‌‌‌‌‌پوشانی‌گذاران‌باید‌نسبت‌به‌این‌هم‌سیاست هوا
وظایف‌نهادهای‌مختلف‌آگاه‌بوده‌و‌لزوم‌تفکیک
تر‌وظایف‌نهادهای‌مذکور‌را‌مورد‌بوررسوی‌‌‌‌شفاف
چوالوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قرار‌دهند.هر‌چند‌در‌سوال اخویور هوای
از ه،پوشانی‌وظایف‌نهادهای‌حوزه‌علم‌و‌فناوری
طریق‌توافقات‌غیررس،ی‌بین‌آنها‌حل‌شده‌ولی‌این
فوعولوی شورایوط احت،ال‌وجود‌دارد‌که‌با‌تغویویور
و یوافوتوه افوزایوش حودی توا ه،پوشانی‌وظایف
هوا‌‌‌آفرین‌گردد.در‌نتیجه تفکیک‌مسئولیت‌‌مشکل
یوک و‌وظایف باید‌شفاف‌شده‌و‌تحت‌نوظوارت
در‌‌‌‌نهاد‌ه،اهنگ کننده آن‌دسته‌از‌وظایف‌جدید
حوزه‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌که‌تاکنون‌متولی‌رس،وی
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌قانونی‌ندارند)نظیر‌سرمایه گذاری‌خطورپوذیور(
نهادهای‌مناسب‌محول‌گردد.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازمان‌برنامه مودیوریوت )سوازموان بوودجوه و
اصولوی برنامه ریزی‌سابق(به‌عنوان‌نهاد‌و‌موتوولوی
های‌توسعه‌و‌نظارت‌بر‌تحقق‌‌مسئولیت‌تدوین‌برنامه
آنها‌را‌بر‌عهده‌دارد.ه،چنین‌مسئولیت‌تخوصویوص
های‌دولتی‌برای‌پاوهش‌و‌تحقیق‌و‌تووسوعوه‌‌‌‌‌بودجه
بوه نیز‌بر‌عهده‌این‌سازمان‌است.تخصیص‌بوودجوه
ها مؤسسات‌‌های‌مختلف‌از‌ج،له‌وزارتخانه‌سازمان
های‌علم‌و‌فناوری‌نیوز‌‌‌ها‌و‌پارك‌پاوهشی دانشگاه
گویورد.از‌طریق‌سازمان‌برنامه‌و‌بودجه‌صورت‌می
هوای‌‌‌‌‌شورای‌عالی‌اقتصاد‌مسئولیت‌تصویب‌پوروژه
حوالوی کالن)بزرگ(اقتصادی‌را‌بر‌عهده‌دارد‌در
مسوئوولویوت دارایوی و که‌وزارت‌امور‌اقتصوادی
گذاری‌خارجوی‌‌‌سیاست‌مالیاتی بازار‌سهام سرمایه
های‌مالی‌و‌ه،چنین‌طراحی‌سیاسوت‌‌‌و‌سایر‌سیاست
عوهوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کلی‌سرمایه بور را گذاری‌مستقیم‌خارجی
دولوتوی‌‌‌‌‌‌کرد‌بودجه‌دارد.نظارت‌بر‌نحوه‌هزینه های
تحقیق‌و‌توسعه‌وظیفه‌شورای‌عالی‌علوم تحقیقات
ایون در و‌فناوری‌است‌که‌از‌اختیار‌قابل‌توجوهوی
زمینه‌هم‌برخوردار‌است.
موجو،ووعوه از‌‌‌‌‌‌در‌دومین‌سطح‌نگاشت‌نهادی ای
ها‌و‌سایر‌نهادهای‌دولتی‌قرار‌دارند‌که‌بر‌‌وزارتخانه
123
های‌اجرایی‌خوود‌‌‌های‌بخشی‌و‌برنامه‌مبنای‌سیاست
اولوویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بر‌اجرای‌سیاسوت و کوالن هوای‌‌‌‌‌هوای
و اسونواد ثوبوت راهبردی نظارت‌دارند.سازموان
)مورکوز فوکوری امالك‌کشور‌و‌مرکز‌مالوکویوت
تخصصی(وابسته‌به‌آن زیر‌نظر‌قوه‌قضائیه‌مشغول
به‌فعالیت‌هستند.
ساختار‌وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت تغویویورات
هوای‌‌‌‌‌ای‌را‌در‌راستای‌اتخاذ‌سیواسوت‌‌‌قابل‌مالحظه
جوهوت در مودیوریوتوی جدید‌تقویت‌فرآیندهای
سازی‌اقتصادی‌و‌اجتناب‌از‌وابستگی‌زیاد‌بوه‌‌‌متنوع
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نفت‌و‌گاز‌تجربه‌ن،ودهاست.سیواسوت
ای ایجاد‌زنوجویوره‌‌‌‌‌صنعتی‌با‌رویکرد‌توسعه‌خوشه
وتأمین جذب‌سرمایه خوارجوی گذاری‌مستقویوم
های‌داخلی‌طراحی‌شده‌است.در‌فرآینود‌‌‌‌ه،کاری
از طراحی‌سیاست‌توسعه‌صنعتی وزارت‌صونوایوع
موعواونوت ه،کاری‌سایر‌بازیگران‌محوری‌به‌ویاه
عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌بهره‌برده‌است‌و
ناپذیر‌از‌‌تالش‌دارد‌نوآوری‌به‌عنوان‌بخشی‌جدایی
انوتوقوال ارتوقواء سیاست‌توسعه‌صنعتی‌تلقی‌شود.
موتووسوط فناوری تقویت‌شرکت های‌کوچک‌و
و استفاده‌از‌تأمین‌دولتی‌در‌راستای‌توسعه‌صنعتی
جوزء‌‌‌‌‌بنگاه‌‌افزایش‌توان،ندی‌و‌مهارت های‌داخلی
آید)وزارت‌‌‌اهداف‌سیاستی‌کلیدی‌آن‌به‌ش،ار‌می
توجوارت و سوازموان1394صنعت معدن دو .)
و-ای‌بزرگ‌در‌ایران‌‌توسعه گسوتورش سوازموان
نووسوازی و نوسازی‌صنایع‌ایران‌و‌سازمان‌توسعوه
ایوران طویوف-معادن‌و‌صنایع‌معودنوی بور کوه
کشوور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌از‌بنگاه‌گسترده بوزرگ صونوعوتوی های
دارنود. قورار نظارت‌دارند‌زیر‌نظر‌این‌وزارتخوانوه
های‌صونوعوتوی بنابراین‌در‌مقایسه‌با‌سایر‌وزارتخانه
بوالوغ وزارت‌مذکور‌در‌ارتقاء‌نوآوری‌در‌صنایوع
کند.توسعه‌صنایع‌و‌تسوریوع‌‌‌‌‌تری‌ایفاء‌می‌نقش‌مهم
صوادرات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنعتی توقوویوت شدن‌کشور‌و‌ه،چنین
نووسوازی و صنعتی‌وظیفه‌اصلی‌سازمان‌گستورش
و‌‌‌‌‌صنایع‌ایران‌به‌ش،ار‌می آید.مرکز‌توسعه‌فناوری
و صنایع‌پیشرفته‌بخش‌اصلی‌وزارت‌صنعت معدن
های‌بالغ‌در‌‌تجارت‌است‌که‌وظیفه‌پشتیبانی‌از‌بنگاه
فونواوری توسعه‌فناوری تحقیق‌و‌توسعه‌و‌انوتوشوار
بور را پیشرفته‌در‌صنایع‌با‌فناوری‌متوسط‌و‌پائویون
دوره هوای‌‌‌‌‌عهده‌دارد.ه،چنین‌در‌زمینه‌برگوزاری
و آموزشی‌صنعتی‌و‌کاربردی‌در‌مقاطع‌پسادکتری
توخوصوصوی022ای‌از‌طریق‌‌آموزش‌حرفه واحود
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 124
کاربردی‌فعالیت‌دارد.ت،اموی-دانشگاه‌جامع‌عل،ی
و این‌موارد‌نشان‌از‌ت،رکز‌وزارت‌صنعت معودن
بونوگواه در هوای‌‌‌‌‌تجارت‌در‌زمینه‌ارتقاء‌نووآوری
بزرگ‌و‌بالغ‌صنایع‌سنتی‌غالب‌دارد.
در پوزشوکوی وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آمووزش
اتوخواذ‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمینه‌تلفیق‌توان،ندی و های‌سنتی‌و‌مودرن
جدیدترین‌رویکردهای‌تلفیقی‌پاوهش‌و‌آمووزش
به‌ه،راه‌درمان‌بالینی‌فعالیت‌دارد.البته‌حوزه‌علووم
سوایور بوا پزشکی‌و‌سالمت‌ارتباط‌نسبتًا‌ضعیوفوی
دربخش های‌نظام‌نوآوری‌دارد.به‌ه،ین‌ترتیب‌و
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌تر سایر‌وزارتخانه‌مقیاس‌کوچک های‌مورتوبوط
ایوجواد حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌هم‌نسبت‌به
های‌‌گذاری‌و‌سازمان‌شوراهای‌ه،اهنگی‌و‌سیاست
اند.ح،ایتی‌در‌ذیل‌خود‌اقدام‌کرده
های پژوهش و نهادهای میانجي و نهاد 9-9-9
فناوری
کوالن وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌مسئولیوت
نظام‌آموزش‌عالی‌و‌بیشتر‌مؤسسات‌آموزش‌عالوی
دولتی‌را‌بر‌عهده‌دارد.ه،چنین‌نظارت‌بر‌اکثریوت
از‌‌‌‌‌‌‌پارك های‌علم‌و‌فناوری‌و‌مراکز‌رشد)به‌غویور
چند‌مورد‌مانند‌پارك‌فناوری‌پردیس(که‌ع،وماً‌با
های‌مخوتولوف‌‌‌‌‌ها‌در‌استان‌ه،کاری‌نزدیک‌دانشگاه
از‌‌‌‌‌کشور‌تأسیس‌گردیده‌را‌عهده دار‌است.بسیاری
دانشوگواه‌‌‌‌‌دانشگاه توهوران های‌ایران‌به‌ویاه هوای
رتوبوه هوای‌‌‌‌‌صنعتی‌شریف‌و‌صنعتی‌اصفهان حائز
ها‌‌ال،للی‌باال‌هستند.البته‌تعداد‌زیادی‌از‌دانشگاه‌‌بین
نودارنود‌‌‌‌‌‌‌بندی‌بین‌هم‌در‌رتبه ال،للی‌جایگاه‌خاصوی
بواشونود.های‌مناسبی‌برخوردار‌می‌ولی‌از‌توان،ندی
بواشود‌‌‌‌دانشگاه‌می1133امروز‌ایران‌مج،وعاً‌دارای
مورد1121مورد‌آنها‌دولتی 152که‌از‌این‌تعداد
توخوصوصوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاربردی)دانشگاه-جامع‌عل،ی هوای
52شوند( ها‌ایجاد‌می‌ای‌که‌غالباً‌توسط‌بنگاه‌حرفه
مورد‌هوم354مورد‌مرتبط‌با‌حوزه‌علوم‌پزشکی‌و
ریوزی‌‌‌‌‌غیرانتفاعی‌هستند)مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنواموه
های‌غویورانوتوفواعوی(.دانشگاه1394آموزش‌عالی
های‌خصوصی)نظیر‌دانشگاه‌آزاد(ک،تر‌از‌دانشگاه
و هسوتونود عولووم وزارت ملزم‌به‌رعایت‌قوانیون
کنونود.ای‌هم‌از‌دولت‌دریافت‌ن،ی‌هیچگونه‌بودجه
بوزرگ اسوالموی دانشوگواه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانشگاه‌آزاد توریون
نویوازهوای رفوع خصوصی‌کشور‌است‌که‌با‌هدف
کشوور موحوروم مونواطوق آموزشی در‌بسیاری‌از
موی517تأسیس‌و‌دارای اکوثور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌واحد کوه بواشود
125
دهند.شهرهای‌کشور‌را‌پوشش‌می
وظویوفوه فونواوری و توحوقویوقوات وزارت‌علوم
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پیواده خوروجوی ارزیوابوی و نوظوارت سوازی
در کوه خوود دستاوردهای‌نهادهای‌زیرمج،وعوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمینه‌آموزش‌عالی پاوهش دانشوگواهوی هوای
و‌‌‌‌توسعه‌فناوری‌در‌دانشگاه ها‌و‌مؤسسات‌پاوهش
کنند‌را‌بر‌عهده‌دارد.در‌مج،وع‌‌فناوری‌فعالیت‌می
01 و مسوتوقول موؤسوسوه351سازمان‌تحقیقاتوی
ها تحت‌نظارت‌وزارت‌‌تحقیقاتی‌وابسته‌به‌دانشگاه
کنند.رؤسوای‌‌‌‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌فعالیت‌می
ها‌و‌مؤسسات‌پاوهشی‌دولتی‌طی‌فرآیندی‌‌دانشگاه
موی شوونود.مشخص‌و‌براساس‌شایستگی‌انتخواب
از‌‌‌‌اکنون‌مقوالت‌و‌برنامه‌هم های‌سیاستی‌جدیدی
سوازی‌‌‌صنعت ظرفیت-ج،له‌ارتقاء‌ارتباط‌دانشگاه
سازماندهی‌حقوق‌مالکیت‌فکری توسعه‌نووآوری
وزارتوخوانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌دانشگاه ایون های‌کارآفرین‌توسط
شود.دنبال‌می
سو،وت بوه از‌نظر‌ساختاری دولت‌در‌حال‌گوذار
اسوت‌‌‌‌‌تر‌و‌با‌ع،ل‌ساختارهایی‌منعطف گرایی‌بیشتر
بورابور در و که‌از‌استقالل‌بیشتری‌برخوردار‌بوده
نتایج‌حاصله‌هم‌پاسخگویی‌بیشتری‌داشته‌بواشونود.
و مروری‌بر‌مدل‌حاک،یت‌پارك‌فناوری‌پوردیوس
از‌‌‌‌‌‌‌‌سایر‌پارك حواکوی های‌علم‌و‌فناوری‌در‌ایران
نووآوری موفقیت‌آنها‌در‌بهبود‌ع،لکرد‌از‌طوریوق
رشود‌‌‌‌‌‌آپ‌سازی ع،لکرد‌استارت‌تجاری ها‌و‌نورخ
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مستقر)شرکتشرکت در های‌مستأجور(
پوارك‌‌‌‌‌نهادها‌می اسواس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.مدیران‌این بور هوا
شواخوص بورخوی و هوای‌‌‌‌‌شایستگی‌در‌مدیوریوت
ع،لکردی‌دیگر‌انتخاب‌می‌شوند‌و‌بر‌اساس‌میوزان
موورد یوادشوده اهوداف پیشرفت‌آنها‌در‌تحوقوق
گیرند.ارزیابی‌قرار‌می
اولوویوت موورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌گذشته در دشوواری بونودی
دانشوگواه در و‌‌‌‌‌‌‌دانشجویان‌با‌بهترین‌ع،لوکورد هوا
و‌‌‌‌‌های‌تحصیلی‌وجود‌داشت‌و‌رشته‌رشته های‌فنوی
اول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهندسی‌در‌دانشگاه درجوه در دولوتوی هوای
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولویت‌قرار‌داشتند.با‌محدودیت فوعولوی هوای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بودجه‌دولتی دانشگاه گوذشوتوه از بویوش هوا
پردازند.در‌عویون‌‌‌‌‌ای‌و‌تجربی‌می‌های‌توسعه‌فعالیت
سوایور و فونواوری حال وزارت‌علوم تحقیقات‌و
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متولیان‌دانشگاه اتوکواء از گوذار حوال در ها
های‌سنتی‌و‌استانداردی‌که‌صرفاً‌مبتنی‌بر‌‌چارچوب
ارتوقواء سو،وت بوه اعتبار‌عل،ی‌و‌خروجی‌بودنود
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 121
کوارآفوریونوی‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه های‌سیاستی‌توسعه‌نوآوری‌و
های‌مختلفی‌جهت‌ارزیابی‌و‌پایش‌‌هستند.شاخص
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند.هم‌‌نتایج‌مورد‌استفاده‌قرار‌می بوا زمان
در تحوالت درصد‌دارندگان‌مدرك‌دکتری‌کوه
افوزایوش‌‌‌‌‌‌بخش‌کسب وکار‌فعالیت‌دارند‌هم‌رو‌به
از‌‌‌‌است‌و‌در‌مقایسه‌با‌سال های‌قبل تعداد‌بیشتری
های‌بخش‌خصوصی‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌‌بنگاه
(.1394باشند)یونسکو مشغول‌به‌فعالیت‌می
دسته‌خاصی‌از‌مؤسسات‌پاوهشی‌سیاستی‌از‌ج،له
مورکوز و کشوور مرکز‌تحقیقات‌سیاست‌علو،وی
وجوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاوهش هوم های‌مجلس‌شورای‌اسوالموی
موی‌‌‌‌‌دارند‌که‌به‌سیاست مورکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاوهوی پوردازنود.
های‌مجلس‌شورای‌اسالمی‌وظیفه‌بررسوی‌‌‌پاوهش
پشوتووانوه ارائوه هودف بوا موضوعات‌سیاستی‌را
شوورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کارشناسی‌برای‌ک،یسیون موجولوس هوای
لووایوح‌‌‌‌‌‌‌‌اسالمی‌در‌راستای‌تفسیر‌و‌تجزیه وتحلویول
هوای.اگر‌چه‌مرکز‌پاوهش1سیاستی‌بر‌عهده‌دارد
اسوت مجلس‌شورای‌اسالمی‌نهادی‌نسبتاً‌کوچک
سازی‌و‌ه،اهنگی‌با‌بازیگران‌اصلی‌از‌‌ولی‌در‌شبکه
دبویورخوانوه ج،له‌شورای‌عالی‌انقالب‌فرهونوگوی
شورای‌عالی‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌و‌موعواونوت
عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌نقش‌مؤثری‌ایفاء
نویوازمونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند‌و‌در‌شناسایی‌بخش‌می کوه هوایوی
اقوداموات انوجوام در اصالحات‌هستند‌و‌ه،چنیون
پردازد.ع،لکرد‌مرکز‌در‌این‌‌‌اصالحی‌به‌فعالیت‌می
شوبویوه ارتباط‌در‌مقایسه‌با‌نهادهای‌پارل،انی بیشتر
های‌دولتی‌در‌سایر‌کشورهاست.ع،لکرد‌وزارتخانه
های‌اجرایی‌مع،وول‌‌‌از‌آنجا‌که‌این‌مرکز‌در‌فعالیت
هوای‌‌‌‌‌تواند‌توان،ونودی‌‌‌ها‌فعالیت‌ندارد‌می‌وزارتخانه
حووزه در یک‌اتاق‌فکر‌که‌دارای‌اه،یت‌بواالیوی
موورد‌‌‌‌‌‌سیاست گذاری‌است‌را‌با‌توان،ندی‌حقوقوی
.0نیاز‌برای‌تدوین‌قوانین‌جدید‌تلفیق‌و‌ارائه‌ن،اید
دره،ان خصووصوی طور‌که‌قباًل‌بحث‌شد‌بخوش
های‌دولتی‌بر‌اقتصاد ایران‌با‌توجه‌به‌تسلط‌شرکت
های‌توسعه:گزارش‌تقویت‌چارچوب‌نهادی‌انتقال‌فناوری)مرکز‌پاوهش‌گزارشات‌مربوط‌به‌برنامه1 اسوالموی گوزارش1394های‌مجلس‌شورای )
)مورکوز1394های‌مجلس‌شورای‌اسالمی گذاری‌خطرپذیر)مرکز‌پاوهش‌‌ع،لکرد‌سرمایه ( گزارش‌مقررات‌فناوری‌زیستی‌و‌مرکز‌مالکیت‌فوکوری
حووزه1393های‌مجلس‌شورای‌اسالمی پاوهش در (و‌گزارش‌ارزیابی‌ع،لکرد‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌از‌ج،له‌گزارشات‌جدیود
شوند.علم فناوری‌و‌نوآوری‌ایران‌محسوب‌می‌یوا‌‌‌‌‌بنیوا‌‌های‌دانش‌تأسیس‌مبتنی‌بر‌فناوری)قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت‌‌های‌تازه‌مقررات‌کلیدی‌مرتبط‌با‌سیاست‌نوآوری‌نظیر‌برنامه‌ح،ایت‌از‌شرکت0 ن(
و‌‌‌‌‌‌‌‌نظر‌مرکز‌پاوهش‌قانون‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌که‌در‌مجلدی‌در‌دست‌بررسی‌است‌مع،والً‌با‌تبادل آن های‌مجلس‌شورای‌اسالمی مراجع‌حقووقوی
شوند.سایر‌نهادهای‌مرتبط‌دولتی‌تدوین‌می
127
های‌خصوصی‌بر‌ح،ایت‌‌نسبتاً‌کوچک‌است.بنگاه
اتوخواذ دولت‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌ع،دتاً‌بور
هوا‌‌‌‌‌های‌جدید‌متکی‌هستند.البته‌بیشتر‌بنگاه‌‌فناوری
هم‌به‌نوآوری‌توجه‌زیادی‌نشان‌نداده‌و‌به‌ارتبواط
گیری‌از‌‌صنعت‌به‌عنوان‌ابزاری‌برای‌بهره-دانشگاه
جوهوت‌‌‌‌‌‌نتایج‌پاوهش بوه‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانشگاه‌و‌یوا دهوی
دارنود.پاوهش های‌آموزش‌عالی توجه‌ک،وتوری
و‌‌‌‌‌‌‌این‌امر‌در‌مورد‌نهادهایی‌که‌به‌میوانوجوی گوری
پردازند)به‌‌‌ن،ایندگی‌بازیگران‌بخش‌خصوصی‌می
آن( عنوان‌مثال‌اتاق‌بازرگانی‌ایران‌و‌دفاتر‌استانی
از‌‌‌‌‌‌‌نیز‌صدق‌می کند.با‌این‌حال بخش‌خصووصوی
درصودد و اسوت نیروی‌کار‌توان،ندی‌برخوردار
فونواوری و و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دستیابی‌به‌سرمایوه خوارجوی هوای
بوهوره افوزایوش و‌‌‌‌‌‌اطالعات‌بازار‌به‌منوظوور وری
اگور دسترسی‌به‌بازارهای‌محلی‌و‌خارجی‌اسوت.
هایی‌که‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعوه‌‌‌چه‌تعداد‌شرکت
سوال‌‌‌‌‌گذاری‌می‌سرمایه گوذشوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند‌طوی هوای
افزایش‌قابل‌توجهی‌داشته‌اما‌به‌طور‌کلی نوآوری
ها‌در‌بخش‌خصوصی‌بهوبوود‌‌‌‌یا‌ه،کاری‌با‌دانشگاه
مشوتورك زیادی‌پیدا‌نکرده‌است.تحقیق‌و‌توسعه
طور‌که‌در‌فصل‌دوم‌مورد‌بحث‌قرار‌گرفوت‌‌‌ه،ان
را‌ببینید(.11-0چندان‌متداول‌نیست)ن،ودار
اقدام1342تأسیس‌سازمان‌مدیریت‌صنعتی‌در‌سال
مه،ی‌در‌راستای‌توسعه‌ظرفیت‌مدیریت‌در‌بوخوش
شود.توسعه‌ظرفیت‌مدیریت‌در‌‌‌صنعت‌محسوب‌می
های‌صنعتی‌و‌خدماتی‌کشور‌هدف‌اصلی‌این‌‌بخش
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مؤسسه‌تلقی‌گردیده‌و‌بسته را خودموات ای‌از
و آمووزش زمینه‌مدیریت‌صنعتی‌از‌قبیل‌مشواوره
دهد.پاوهش‌ارائه‌می
شده سازمان‌ثبت‌اسناد‌و‌‌عالوه‌بر‌نهادهای‌توصیف
امالك‌کشور مؤسسه‌استاندارد‌و‌تحقیقات‌صنعتی
ایران‌و‌ستادهای‌توسعه‌فناوری‌نیز‌از‌ج،له‌نهادهای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌میانجی‌محسوب‌می شوند.در‌ایران استوانودارد
و هو،واهونوگوی عنوان‌ابزاری‌در‌راستای‌تسوهویول
موخوتولوف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،کاری‌بین‌بخش های‌فنی‌و‌صنعوتوی
محسوب‌شده‌و‌امکان‌دستیابی‌به‌معیارهای‌خواص
سوایور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌استانداردها‌و‌سنجه در های‌مورد‌اسوتوفواده
ایون‌‌‌‌‌‌مناطق‌جهان‌را‌فراهم‌می آورد.کارآیی‌آن‌در
صونوایوع در زمینه‌بر‌میزان‌کیفیت‌و‌اعتبارسنوجوی
موالویواتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مختلف‌تأثیر اموور گذار‌است.سوازموان
و قضوایوی نوظوام فوکوری کشور مرکز‌مالکیت
سازوکارهای‌حل‌اختالف‌نیز‌در‌این‌ساختار‌بسویوار
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 122
باشند.مقامات‌منطقه‌‌حائز‌اه،یت‌می -ای‌و‌محلوی
که‌ن،اینده‌جوواموع-هایی‌اجت،اعی‌‌به‌عنوان‌شبکه
در‌‌‌‌‌‌‌‌محلی‌یا‌گروه هوم های‌ذینفع‌مشخصی‌هستنود
فوعوالویوت‌‌‌‌‌‌‌‌راستای‌نوآوری های‌اجت،اعی‌مشغول‌به
های‌اجت،اعی‌‌بوده‌و‌باید‌در‌راستای‌توسعه‌نوآوری
مورد‌توجه‌قرار‌گیرند.
های‌سیواسوتوی در‌بخش‌بعدی ابتدا‌ابزارها‌و‌طرح
مرور‌گردیده‌و‌سپس‌نتایج‌و‌پیشنهادات‌سیواسوتوی
برای‌بهبود‌نظام‌ملی‌نوآوری‌ارائه‌خواهد‌شد.
های ملي علم، فناوری و نوآوری سیاست 9-4
چارچوب‌نهادی‌نظام‌ملی‌نوآوری‌بر‌اسناد‌سیاستی
حووزه‌‌‌‌باالدستی‌استوار‌است‌که‌سیاست هوای‌‌‌‌‌های
باشند.اسناد‌ملی‌سیاستی‌ایران‌عبارتند‌از:خاص‌می
موجو،وع1324)مصوب‌سال1424انداز‌‌سند‌چشم
کشوور تشخیص‌مصلحت‌نظام( نقشه‌جامع‌عل،ی
(و‌سایر‌اسناد‌سیاستی‌کلیدی‌مولوی1392)مصوب
حواوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارائه‌شده2-3در‌جدول اسونواد ایون انود.
های‌سیاستی اقدامات‌و‌فرآینودهوای‌‌‌‌اهداف‌و‌گام
اجرایی‌سیاست‌ملی‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌هستند.
( کشوور عولو،وی اهوداف1392در‌نقشه‌جامع )
7ای‌از‌ج،له‌افزایش‌مخارج‌آموزش‌به‌‌بلندپروازانه
سوال توا داخولوی و1424درصد‌تولید‌ناخالوص
دستیابی‌به‌اهداف‌دیگری تصریح‌گردیده‌است.از
انتشار‌عل،ی‌به222توان‌به‌دستیابی‌به‌‌ج،له‌آنها‌می
موحوقوق3222ازای‌هر‌یک‌میلیون‌نفر‌ج،عویوت
وقت‌به‌ازای‌هر‌یک‌میلیون‌نفر‌ج،عیت معادل‌ت،ام
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده‌ملی‌و‌بین‌افزایش‌اختراعات‌ثبت الو،ولولوی
مورد افزایش‌سهم‌هزینه‌ناخوالوص5222و12222
و4تحقیق‌و‌توسعه‌به درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی
تووسوط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انجام‌نی،ی‌از‌هزینه تووسوعوه کرد‌تحقیق‌و
وکار از‌اهداف‌اصلی‌مطرح‌در‌نقوشوه‌‌‌‌بخش‌کسب
آید.جامع‌عل،ی‌کشور‌به‌ش،ار‌می
سویواسوت‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست و هوای‌‌‌‌‌های‌کلی‌علم‌و‌فناوری
سوال اقتصاد‌مقاومتی‌ابالغی‌رهبر‌معظم‌انقالب‌در
عولوم 1393 بیانگر‌سطح‌باالی‌ح،ایت‌از‌توسوعوه
(.1-3فناوری‌و‌نوآوری‌در‌کشور‌است)کادر
های كلي اقتصاد منقناومنتني: سیاست 9-4-7
فناوری و نوآوری به عننوان منحنرك رشند
اقتصادی
های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی‌ابالغی‌رهبر‌معظم‌‌سیاست
و1390انقالب‌در‌به،ن تصو،ویو،وات بسیاری‌از
تأثیر‌خود‌قرار‌داده‌است.مقررات‌اصلی‌را‌تحت
129
های‌داخلی‌از‌طریق‌اتخاذ‌رویکرد‌‌توسعه‌توان،ندی
بوهوبوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاستی‌توسعه‌برون بوه نگر به‌نحوی‌کوه
های‌داخلی افزایش‌ارزش‌افوزوده‌‌‌توسعه‌توان،ندی
مونوجور‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌افزایش‌صادرات‌و‌تولیدات‌دانش بنویوان
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌‌گردد‌از‌اهداف‌اصلی‌سیاست های‌کلوی
شود.برخی‌از‌اهداف‌اصولوی‌‌‌‌‌مقاومتی‌محسوب‌می
اقتصاد‌مقاومتی‌عبارتند‌از:
و تسوهویوالت ایجاد‌بستر‌الزم‌و‌تقویت‌ت،امی
منابع‌مالی سرمایه‌عل،ی‌و‌انسانی‌مورد‌نیاز‌برای
توسعه‌کارآفرینی
بنیان اجرای‌نقشه‌جاموع‌‌‌دستیابی‌به‌اقتصاد‌دانش
جوهوت عل،ی‌کشور‌و‌بهبود‌نظام‌ملی‌نووآوری
بنیان‌افزایش‌تولید‌و‌صادرات‌محصوالت‌دانش
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
( اسناد سیاستي اصلي ایران حوزه علم، فناوری و نوآوری 8-9جدول
سال تصویب اسناد و اقدامات سیاستي
1394 پذیر‌و‌ارتقاء‌نظام‌مالی‌کشور‌قانون‌رفع‌موانع‌تولید‌رقابت
1394 قانون‌الحاق‌برخی‌مواد‌به‌قانون‌تنظیم‌مقررات‌مالی‌دولت
1393 های‌کلی‌علم‌و‌فناوری‌سیاست
1393 های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی‌سیاست
قانون‌حداکثر‌استفاده‌از‌توان‌تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمین‌نیازهای‌کشور‌و‌تقویت‌آنها‌در‌امر
صادرات
1391
1392 نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور
آخرین‌آن)برنامه‌پنجم(در های‌توسعه)حاوی‌مواد‌مرتبط‌با‌علم فناوری‌و‌نوآوری(برنامه
تصویب‌شده‌است.1329سال
1329 بنیان‌های‌دانش‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت
1325 های‌صنعتی‌و‌عالئم‌تجاری‌قانون‌ثبت‌اختراعات طرح
1324 ساله‌انداز‌بیست(:برنامه‌چشم1424انداز)سند‌چشم
1323 قانون‌تأسیس‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
1321 گذاری‌خارجی‌قانون‌تشویق‌و‌ح،ایت‌از‌سرمایه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 112
مواه‌‌‌‌‌‌سیاست های‌کلی‌علم‌و‌فناوری‌ابالغی‌رهبر‌معظم‌انقالب‌اسالمی‌برای‌اولین‌بار‌در‌تاریخ‌کشور‌در‌شهریوور
ها‌موقوتوی‌‌‌‌ابالغ‌گردید.اگر‌چه‌هر‌برنامه‌توسعه‌حاوی‌فصلی‌در‌ارتباط‌با‌علم‌و‌فناوری‌است‌ولی‌این‌برنامه1393
سازی‌‌آنها‌نیز‌محدود‌است.قوانین‌مواد‌مرتبط‌با‌توسعه‌فناوری‌و‌تجاری)به‌مدت‌پنج‌سال(هستند‌و‌حوزه‌پوشش
های‌کلی‌علم‌و‌فناوری‌عبارتند‌از:درسیاست
جهاد‌مست،ر‌عل،ی‌جهت‌تحقق‌حاک،یت‌در‌علم‌و‌فناوری‌با‌تأکید‌بر:-1
الف(تولید‌علم‌و‌توسعه‌نوآوری
ب(ارتقاء‌جایگاه‌جهانی‌ایران‌در‌علم‌و‌فناوری‌و‌تبدیل‌ایران‌به‌قطب‌علم‌و‌فناوری‌جهان‌اسالم
پ(توسعه‌علوم‌و‌تحقیقات‌بنیادی
ت(تحول‌و‌ارتقاء‌علوم‌انسانی‌و‌اجت،اعی
گذاری‌منسجم‌ریزی‌و‌سیاست‌ث(دستیابی‌به‌علم‌و‌فناوری‌پیشرفته‌از‌طریق‌برنامه
چشوم‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌ع،لکرد‌و‌ساختار‌نظام‌آموزش‌و‌تحقیق‌به‌منظور‌تحقق‌اهداف‌تصریح‌بهینه-0 سونود انوداز‌‌‌‌‌شده‌در
و‌شکوفایی‌عل،ی‌از‌طریق:1424
ریزی‌و‌نظارت‌راهبردی‌در‌علم‌و‌فونواوری‌‌‌‌گذاری‌و‌برنامه‌الف(مدیریت‌دانش‌و‌پاوهش انسجام‌در‌سیاست
ال،للی‌ای‌و‌بین‌در‌سطوح‌منطقه
توحوصویوالت ب(اصالح‌نظام‌پذیرش‌دانشجو‌و‌توجه‌ویاه‌به‌استعداد‌و‌افزایش‌نسبت‌دانشجویان‌در‌مقواطوع
تک،یلی
های‌علم‌و‌فناوری‌بندی‌در‌حوزه‌های‌نظارت ارزیابی اعتبارسنجی‌و‌رتبه‌پ(ساماندهی‌و‌تقویت‌نظام
ت(سازماندهی‌نظام‌ملی‌آمار‌و‌اطالعات
های‌عل،ی‌و‌تحقیقاتی‌و‌توسعه‌آنها‌های‌علم‌و‌فناوری‌و‌شهرك‌ث(ح،ایت‌از‌تأسیس‌پارك
1424درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌تا‌سال4ج(افزایش‌سهم‌بودجه‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌حداقل
تقویت‌عزم‌ملی‌و‌افزایش‌درك‌اجت،اعی‌نسبت‌به‌اه،یت‌توسعه‌علم‌و‌فناوری‌از‌طریق:-3
7939های كلي ابالغي علم و فناوری در سال ( سیاست7-9كادر
111
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
بنیان‌الف(ترویج‌فرهنگ‌کارآفرینی‌دانش
آموختگان‌دانشگاهی‌ب(ارتقاء‌معیشت‌و‌رفاه‌اساتید محققان‌و‌دانش
های‌اقتصاد‌ایجاد‌تحول‌در‌ارتباط‌میان‌نظام‌آموزش‌عالی تحقیقات‌و‌فناوری‌با‌سایر‌بخش-4
الف(افزایش‌سهم‌علم‌و‌فناوری‌در‌اقتصاد‌و‌درآمد‌ملی
ب(افزایش‌سهم‌دانش‌داخلی‌پیشرفته‌و‌کاالها‌و‌خدمات‌مبتنی‌بر‌فناوری‌در‌تولید‌ناخالص‌داخلی
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ظرفیت‌ها‌در‌آموزش‌و‌پاوهش‌با‌توجه‌به‌مزیت‌پ(تعیین‌اولویت نویول ها‌و‌نیازهای‌کشور‌و‌الزاموات
جایگاه‌اول‌عل،ی‌و‌فناوری‌در‌منطقه
ها‌و‌قوانین‌و‌مقررات‌مربوط‌ت(ح،ایت‌از‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌و‌تک،یل‌زیرساخت
های‌غیردولتی‌در‌حوزه‌علم‌و‌فناوری‌ث(افزایش‌نقش‌و‌مشارکت‌بخش
هو،وچونویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌بین‌دانشگاه‌ج(توسعه‌و‌ارتقاء‌ه،کاری‌ملی‌و‌بین ها مراکز‌عل،ی دانش،ندان‌و‌محققان‌و
های‌داخلی‌و‌خارجی‌بنگاه
فونواوری‌‌‌‌‌‌گسترش‌ه،کاری‌سازنده‌در‌حوزه‌علم‌و‌فناوری‌با‌سایر‌کشورها‌و‌مراکز‌جهانی‌و‌منطقه-5 ای‌عل،یو
از‌طریق:
در‌‌‌‌‌الف(توسعه‌صنایع‌و‌خدمات‌مبنی‌بر‌علوم‌و‌فناوری های‌جدید‌و‌ح،ایت‌از‌تولید‌و‌صادرات‌آنها‌به‌ویواه
های‌دارای‌مزیت‌و‌ظرفیت با‌اصالح‌امر‌واردات‌و‌صادرات‌کشور‌حوزه
از اسوتوفواده بوا کشوور ب(اهت،ام‌بر‌انتقال‌فناوری‌و‌اکتساب‌دانش‌طراحی‌برای‌تولید‌محصوالت‌در‌داخل
بازار‌ملی‌‌ظرفیت
بورجسوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌پ(استفاده‌از‌ظرفیت های‌عل،ی‌و‌فنی‌ایرانیان‌مقیم‌خارج‌از‌کشور‌و‌جذب‌کارشناسان‌و‌محققوان
خارجی
های‌محققان نخبگان‌عل،ی‌و‌نوآوران‌سایر‌‌ت(تبدیل‌ایران‌به‌مرکز‌ثبت‌مقاالت‌عل،ی‌و‌جذب‌نتایج‌پاوهش
کشورها‌به‌ویاه‌از‌مج،وعه‌جهان‌اسالم
7939های كلي ابالغي علم و فناوری در سال ( سیاست7-9ادامه كادر
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 110
از حو،وایوت جوهوت توسعه‌نظام‌مالی‌کشوور
های‌مهم‌اقتصاد‌ملی‌نظیر‌علم‌و‌فناوری‌بخش
ارزش و خودموات افزایش‌صادرات‌کاالها‌و
افزوده
تورویوج توسعه‌مناطق‌آزاد‌اقتصادی‌به‌منوظوور
های‌پیشرفته‌فناوری
گسترش‌فراگیر‌گفت،ان‌اقتصاد‌مقاومتی‌به‌ویاه
رسوانوه‌‌‌‌‌در‌عرصه و‌‌‌‌‌‌های‌عل،ی آموزشی‌و ای
ارتقاء‌گفت،ان‌ملی‌مرتبط‌با‌آن
آن اهوداف به‌منظور‌اجرای‌این‌سیاست‌و‌تحقق
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌دبیرخانوه1394دولت‌در‌اواسط‌سال را ای
سوال اجرای‌آن‌تأسیس‌ن،ود.قبل‌از‌آن‌در‌اواسط
و شورای‌عالی‌اقتصاد‌به‌تصویب‌برنامه1393 هوا
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پروژه توحوقوق های‌منتخب‌مدنظر‌بورای
مقاومتی‌پرداخته‌بود.
مولوی10سازی‌این‌سیاست به‌منظور‌پیاده پوروژه
توسط‌ستاد‌فرماندهی‌اقتصاد‌مقاومتی‌تصویب‌شده
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که‌پروژه و فونواوری های‌مرتبط‌با‌علم
های‌ملی‌عبارتند‌از:براساس‌اولویت
وری‌ارتقاء‌بهره
ارتقاء‌تنوع‌اقتصادی)توسعه‌صادرات‌غیرنفتی‌و
غیرگازی(
های‌داخلی‌تولید‌گسترش‌توان،ندی
نظارت‌مالی‌بر‌بخش‌دولتی‌و‌کاهش‌وابستگوی
بودجه‌به‌درآمدهای‌نفتی
بنیان‌توسعه‌اقتصاد‌دانش
فرهنگ‌و‌گفت،ان‌اقتصاد‌مقاومتی
شفافیت‌اقتصادی
و1دستی‌تک،یل‌زنجیره‌پائین صنعت‌نفت‌و‌گاز
شکل‌دهی‌بازار
ها‌ساماندهی‌یارانه
تقویت‌نقش‌بخش‌خصوصی‌در‌اقتصاد
و در‌ارتباط‌با‌هر‌پروژه یک‌مدیر‌پروژه‌انتوخواب
شوده تودویون ذیل‌هر‌پروژه اقدامات‌موتوعوددی
هوم مسوتوقول سوازموان ه،چنین‌یک‌وزارتخانه‌یا
بوه گوذار دارد. عوهوده مسئولیت‌اجرای‌آن‌را‌بر
بنیان اقدامی‌ج،عی‌است‌که‌مسوتولوزم‌‌‌‌‌اقتصاد‌دانش
1 Completing downstream
113
ه،کاری‌نهادهای‌مختلف‌به‌ویاه‌وزارت‌صنعوت
معدن‌و‌تجارت‌و‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
جو،وهووری است.معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست
بنیوان‌‌‌کننده‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش‌نهاد‌اصلی‌راهبری
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌ش،ار‌می را موهوم آید‌و‌مسئولیت‌دو‌پروژه
را زیور عو،ولویواتوی بورنواموه دو عهده‌دارد‌کوه
گیرد:دربرمی
و-1 جوهوانوی اقوتوصواد بوا توسعه‌تعامل‌فناورانه
بنیان‌صادرات‌خدمات‌و‌کاالهای‌دانش
بوه‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌الف(افزایش‌تعداد‌شرکت بنیوان
شرکت‌از‌طریق‌ارائه‌تسهیالت‌و‌مطوابوق3222
بنیان های‌دانش‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت
های‌صیانت‌از‌‌سازی‌سیاست‌ب(طراحی‌و‌پیاده
زیسوت تووسوعوه بووم‌‌‌‌‌بازار‌داخلی‌در‌راستوای
های‌منتخب)مانند‌هوافضوا بنیان‌در‌بخش‌دانش
فناوری فناوری‌اطالعات‌و‌‌‌فناوری‌نانو زیست
ارتباطات محیط‌زیست‌و‌نفت‌و‌گاز(از‌طریق
“پیوست‌فنواوری”های‌ساخت‌داخل‌و‌‌سیاست
در‌قراردادها
هوای‌‌‌پ(خلق‌و‌توسعه‌بازار‌و‌استفاده‌از‌ظرفیت
حوداقول‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت بنیان‌در‌جهت‌تأمیون
درصد‌از‌مواد‌و‌تجهیزات‌مورد‌نیاز‌کشور15
)موانونود موالوی ت(توسعه‌سازوکارهای‌تأمیون
گذاری‌خطرپذیر‌و‌وثیقه(و‌‌‌های‌سرمایه‌صندوق
بنیان‌بی،ه‌محصوالت‌دانش
تقویت‌تولید‌محصوالت‌نوآورانه-0
موحوصووالت الف(توسعه‌زیرساخت‌صادرات
بنیان‌دانش
و فونواوری انوتوقوال جواموع ب(طراحی‌نظوام
های‌اجرایی‌آن‌برنامه
های موضوعي و بنخنشني عنلنم، سیاست 9-3
فناوری و نوآوری
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌برنامه‌در‌این‌بخش سیاست مووجوود هوای
هسته‌نظام‌ملی‌نوآوری‌که‌اخیراً‌در‌کشور‌تصویب
قورار شده‌و‌یا‌در‌روند‌اصالح‌هستند‌مورد‌بررسی
از‌‌‌‌‌‌‌گیرند.این‌سیاست‌‌می را ها موضوعات‌خاصوی
پویوش‌‌‌‌‌‌‌‌منظر‌دستاوردها‌و‌نتایج چالش وهوای رو
دهند.های‌آن پوشش‌می‌داللت
تأمین مالي تحقیق و توسعه و نوآوری 9-3-7
و‌‌‌‌دولت‌اصلی ترین‌منبع‌تأمین‌مالی‌تحقیق‌و‌توسعه
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 114
کشوورهوای‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌محسوب‌می شود.این‌امر‌در
دلویول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درحال بوه توسعه‌متداول‌است‌که‌در‌ایوران
ال،للوی‌‌‌های‌بین‌های‌مالی‌ناشی‌از‌تحریم‌محدودیت
تشدید‌شده‌است.در‌ساختار‌دولت سازمان‌برناموه
و‌بودجه‌به‌عنوان‌یک‌معاونت‌ریاست‌جو،وهووری
دارد. عوهوده مسئولیت‌اصلی‌تخصیص‌منابع‌را‌بور
سوایور و تووسوعوه و اگر‌چه‌تاکنون‌هزینه‌تحقیق
ها‌و‌مؤسسات‌پاوهشوی‌‌‌های‌پاوهشی‌دانشگاه‌هزینه
توسط‌دولت‌تأمین‌شده‌است‌اما‌در‌نتیجه‌تغییورات
عوالوی آمووزش نوظوام ساختار‌تأمین‌مالی اکنون
را بخشی‌از‌جریان‌تأمین‌مالی‌خود‌از‌طریق‌دولت
گیری‌از‌منابع‌دیگری‌‌از‌دست‌داده‌و‌ناگزیر‌به‌بهره
های‌تأمویون‌‌‌‌زمان روش‌در‌این‌زمینه‌شده‌است.هم
و نووآوری مالی‌خاصی‌به‌ویاه‌از‌طریق‌صنودوق
هوای‌‌‌شکوفایی‌جهت‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌و‌شرکت
داده‌‌‌‌‌دانش بنیان ع،لیاتی‌شده‌است)در‌ادامه‌شرح
های‌علم‌و‌فناوری‌و‌موراکوز‌‌‌‌شود(.تعداد‌پارك‌‌‌می
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رشد‌افزایش‌یافته‌و‌مشوق مسوتوقویوم های‌مالوی
غیرمستقیم‌هم‌به‌آنها‌اختصاص‌داده‌شده‌است.در
ارتباط‌با‌تأمین‌مالی‌تحقیق‌و‌توسعه سازمان‌برناموه
آمووزش‌‌‌‌‌‌و‌بودجه‌وظیفه‌نظارت‌بر‌هزینه کرد‌نظوام
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌عالی‌و‌نهادهای‌فعال‌در‌حووزه صونوعوتوی هوای
توأمویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌اقتصادی‌را‌عهده دار‌است.سایر‌مؤسسوات
از: عوبوارتونود مالی‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نووآوری
صندوق‌ح،ایت‌از‌پاوهشگران‌و‌فناوران صنودوق
بوانوک و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌شکوفایی خصووصوی هوای
گذاری‌خطرپذیر‌که‌به‌‌های‌سرمایه‌ه،چنین‌صندوق
اقودام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طراحی‌روش نووآوری موالوی های‌توأمویون
اند.صندوق‌ح،ایت‌از‌پاوهشگران‌و‌فنواوران‌‌‌‌ن،وده
موی در‌‌‌‌‌‌‌‌از‌علم‌و‌فناوری‌دانشگاهی‌ح،ایت کونود
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌حالی که‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌موتوعوهود
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌ح،ایت‌از‌شرکت کوه اسوت بنیانوی
کنند.به‌طور‌کلی گذاری‌می‌زمینه‌نوآوری‌سرمایه
بنیان تعدادی‌‌های‌دانش‌عالوه‌بر‌ح،ایت‌از‌شرکت
ایوجواد‌‌‌‌‌‌‌‌صندوق نیز‌جهت‌ح،ایت‌از‌صنایع‌خواص
موی‌‌‌‌شده صونودوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند‌که‌به‌عنوان‌ن،ونه بوه تووان
ح،ایت‌از‌تحقیقات‌و‌توسعه‌صنایع‌الوکوتورونویوک
اشواره توجوارت و وابسته‌به‌وزارت‌صنعت معدن
کرد.
گذاری‌خطرپذیر در‌ایران‌صنوعوتوی‌‌‌‌‌صنعت‌سرمایه
جوان‌و‌در‌عین‌حال‌پویا‌است‌که‌البته‌دارای‌شبکه
گذاری‌‌ارتباطاتی‌خوبی‌است.اولین‌صندوق‌سرمایه
115
ایوران02خطرپذیر سال‌قبل‌تأسیس‌شد.امروز‌اما
غویوردولوتوی12دارای صندوق‌پاوهش‌و‌فنواوری
سوال در است.از‌زمان‌تصویب‌برنامه‌سوم‌توسعه
دولت‌ه،واره‌متعهد‌به‌تأسیس‌و‌تقویت‌این1379
کوارفورموایویصندوق ها‌بوده‌است.انج،ن‌صنفوی
گذاری‌خطرپذیر‌ایران‌‌ها‌و‌نهادهای‌سرمایه‌صندوق
وظویوفوه ایوران به‌میزبانی‌صندوق‌توسعه‌فنواوری
بورای‌‌‌‌‌های‌مشترك‌و‌برنامه‌ه،اهنگی‌فعالیت ریزی
دارد‌‌‌‌به‌اشتراك گذاری‌منظم‌اطالعات‌را‌بر‌عهده
ال،للی‌یا‌‌های‌بین‌که‌به‌عنوان‌نقطه‌ارتباط‌با‌سازمان
نوقوش‌‌‌‌‌‌سرمایه گذاران‌بالقوه‌در‌سایر‌کشورها‌ایفاء
بوهمی اعوطواءشوده تسوهویوالت کول کند.میوزان
کوارفورموایویصندوق صونوفوی های‌عضو‌انج،ون
تواهاونهادهایسرمایهصندوق گذاری‌خطرپوذیور
هزار‌دالر‌بوده‌است.زیست342برابر‌با1390سال
و15فناوری)با درصد( مهندس‌پزشکی‌زیسوتوی
14داروهای‌پیشرفته)با 13درصد( فناوری‌نانو)با
و12ای)با‌‌‌رشته‌های‌میان‌درصد( پاوهش درصد(
هوای‌‌‌‌‌درصد(از‌حوزه9تجهیزات‌آزمایشگاهی)با
آیند.گذاری‌خطرپذیر‌به‌ش،ار‌می‌اصلی‌سرمایه
به‌منظور‌تحقق‌افزایش‌قابل‌توجه‌تحقیق‌و‌توسوعوه
مونوابوع‌‌‌‌‌‌‌در‌دهه‌آتی ایران‌باید‌نسبت‌به‌تنوع بخشی
و تأمین‌مالی‌و‌کاهش‌وابستگی‌به‌فعالیت‌تحوقویوق
مویوزان افوزایوش توسعه‌بخش‌دولتی‌اقدام‌ن،وایود.
گذاری‌بخش‌خصوصی‌در‌تحقیق‌و‌توسوعوه‌‌‌‌سرمایه
ایون در تصوور ونوآوری تنها‌گزینه‌ع،لی‌قابول
گذاری مشکالت‌‌باشد‌که‌البته‌این‌سرمایه‌زمینه‌می
نورخ‌‌‌‌‌‌‌‌مالی‌بنیادینی‌را‌دربردارد‌و‌به‌بیان‌دقویوق تور
بازگشت‌سرمایه‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌مقایسه‌با‌منوافوع
نواکوافوی‌‌‌‌‌‌‌تر‌است.سرمایه‌‌اجت،اعی‌آن‌پائین گذاری
بوه عو،ووموًا بخش‌خصوصی‌در‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
گردد.ه،انند‌سایر‌کشوورهوا‌‌‌‌‌شکست‌بازار‌منجر‌می
گذاری‌در‌زمینه‌نوآوری‌با‌عدم‌‌در‌ایران‌هم‌سرمایه
موحوسووب کولویودی قطعیت‌ه،راه‌بوده‌و‌چالشی
زمان بررسی‌کشورهای‌دیگر‌حاکی‌از‌‌شود.هم‌‌می
توحوقویوقواتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این‌واقعیت‌است‌که‌فعوالویوت هوای
های‌دولتی‌و‌خصوصی‌مک،ل‌یکدیگر‌هستند‌‌بخش
(Guellec and van Pottelsberghe de la
Potterie ،0221گذاران‌بوایود‌‌‌‌رو سیاست(و‌از‌این
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این‌مسئله‌را‌در‌بودجه و توحوقویوق هوای
های‌دولتی‌و‌خصوصی‌مورد‌اهت،ام‌ویاه‌قرار‌‌بخش
دهند.
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 111
هوای‌‌‌‌‌های‌جدید‌توسط‌بنگواه‌‌رغم‌اتخاذ‌روش‌علی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوصی‌برای‌افزایش‌هزینه توحوقویوق در کرد
وتوسعه به‌نظر‌می رسد‌ارتباط‌نزدیکی‌بین‌تحقیق
های‌دولتی‌و‌خصوصی‌وجود‌نداشوتوه‌‌‌‌توسعه‌بخش
و‌‌‌‌‌‌‌کرد‌بخش‌کسب‌باشد‌و‌هزینه وکار‌در‌تحوقویوق
1329توسعه‌که‌در‌سال آورده02برابور درصود
بواشود. شده‌بود‌نسبتاً‌پائین‌و‌در‌ه،ان‌سطح‌بواقوی
در حوتوی جهت‌افزایش‌نرخ‌ملی‌تحقیق‌و‌توسعه
داخوولووی 0سووطووح نوواخووالووص تووولوویوود درصوود
در‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌بخش‌خصوصی)کسوب‌‌‌سرمایه وکوار(
غوالوب تحقیق‌و‌توسعه‌به‌ویاه‌در‌صنایع‌بزرگ‌و
افوزایوش‌‌‌‌‌‌مانند‌بخش های‌نفت‌و‌گاز‌و‌انرژی باید
قابل‌توجهی‌پیدا‌کند.تجربه‌کشورهای‌دیگر‌نظیور
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شیلی‌نشان‌می سورموایوه بور دهد‌صنایع‌مبتنوی
ایوفواء افزایش‌تحقیق‌و‌توسعه‌ملی‌نقش‌کولویودی
ازمی عو،ووموی کنند‌ولی‌این‌امر مستلزم‌مداخله
دولوت1393های‌دولت‌است.از‌سال‌‌‌طریق‌برنامه
های‌بخش‌دولتی‌را‌‌ایران‌ت،امی‌مؤسسات‌و‌دستگاه
ملزم‌به‌اختصاص‌یک‌درصد‌از‌بودجه‌ساالنه‌خود
.چنانوچوه1به‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌پاوهش‌ن،ودهاست
سوال در کول1395مطابق‌بودجه‌ساالنه‌دولوت
سوهوم شوود بودجه‌تحقیق‌و‌توسعه‌اختصاص‌داده
سوال2/5هزینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌از‌حودود درصود
درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌در‌سوال2/21به1394
مویوزان 1395 ایون کوه افزایش‌پیدا‌خواهد‌کورد
تواکونوون‌‌‌‌‌‌‌‌باالترین‌سطح‌هزینه کرد‌تحقیق‌و‌توسعوه
شود.به‌عالوه وزارت‌صنعت معدن‌و‌‌‌محسوب‌می
های‌بزرگ‌و‌بالغ‌‌تجارت‌در‌راستای‌تشویق‌شرکت
های‌متعددی‌نظیر‌معافیت‌‌به‌تحقیق‌و‌توسعه مشوق
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌درصدی‌از‌مالیات‌برای‌شرکت12 کوه هوایوی
و‌‌‌‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه‌با‌دانشگاه هاه،کاری‌کنند
اکوتوشواف12 درصد‌تخفیف‌مالیاتی‌در‌مورد‌حق
بوا مشوتورك معدن‌در‌صورت‌اجرای‌تحقویوقوات
ها‌را‌ادع،ال‌ن،ودهاست.ایران‌منابع‌بوالوقووه‌‌‌‌‌‌دانشگاه
گسوتورده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دیگری‌برای‌سرمایه بوخوش در گذاری
موالوی‌‌‌‌‌‌‌ع،ومی‌خود‌در‌اختیار‌دارد‌که‌دارایی هوای
قابل‌توجهی‌را‌شامل‌گردیده‌و‌در‌راستای‌توحوقوق
کنود.اهداف‌اجت،اعی‌و‌اقتصادی‌کشور‌فعالیت‌می
بدیهی‌است‌نوآوری‌فراتر‌از‌صرف‌تحقیق‌و‌توسعه
بوه بوده‌و‌لذا‌تأکید‌بیش‌از‌حد‌بر‌تحقیق‌و‌توسعوه
مجلس شوراي اسالمي 1939، مصوب اسفند 1931( 2قانون الحاق برخي مواد به قانون تنظيم مقررات مالي دولت ) 65ماده 1
117
بوا منزله‌اتخاذ‌رویکرد‌قدی،ی‌و‌ناقصِ‌خطی‌است.
آن این‌وجود نظام‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌هزینه کورد
عنصر‌کلیدی‌سیاست‌نوآوری‌ایران‌محسوب‌شوده
نووآوری و‌در‌ارتقاء‌فناورانه‌و‌تقویت‌ع،ولوکورد
کند.نقشی‌کلیدی‌بازی‌می
بنیان های دانش حمایت از شركت 9-3-7
بنیان‌با‌محوریت‌‌های‌دانش‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت
معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌در‌سوال
صونودوق1329 تصویب‌گردید.مطابق‌این‌قانون
موالوی توأمویون مونوظوور بوه نوآوری‌و‌شکوفایی
بنیان‌واجد‌شرایط‌با‌سرمایه‌اولیوه‌‌‌های‌دانش‌شرکت
فعالیت‌خوود1392میلیون‌دالر‌در‌سال322حدود
اولویوه سورموایوه را‌آغاز‌ن،ود.پس‌از‌تحقق‌کامل
صندوق دولت‌هر‌ساله‌نیم‌درصد‌از‌بودجه‌ساالنوه
خود‌را‌به‌عنوان‌گرنت‌در‌اختیار‌صندوق‌قرار‌دهد
بوا1329)مجلس‌شورای‌اسالمی (.کوارگوروهوی
و ریاست‌معاون‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
و با‌مشارکت‌ن،ایندگان‌وزارت‌علوم تحقویوقوات
آمووزش و درموان بوهوداشوت وزارت فناوری
پزشکی وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت صنودوق
پشوتویوبوانوی نوآوری‌و‌شکوفایی‌و‌وزارت‌دفاع‌و
اجورای نیروهای‌مسلح وظیفه‌تصویب‌و‌نظارت‌بر
های‌اجرایی‌قانونی‌مورد‌نیاز‌‌مقررات‌و‌دستورالع،ل
برای‌تحقق‌اهداف‌این‌قانون‌را‌بر‌عهده‌دارد.
شورکوت از هوای‌‌‌‌‌قانون‌یادشده‌به‌ح،ایت‌هدف،ند
کوه‌‌‌‌‌بنیان‌صرفاً‌خصوصی‌یا‌تعاونی‌می‌دانش پردازد
افزایی‌بین‌نتایج‌پاوهشی‌و‌اقتصوادی‌‌‌در‌راستای‌هم
های‌فناوری‌پیشرفته‌و‌محصوالت‌با‌ارزش‌‌در‌حوزه
های‌ایون‌‌‌ترین‌ح،ایت‌افزوده‌باال‌فعالیت‌دارند.مهم
قانون‌عبارتند‌از:معافیت‌مالیاتی معافیت‌از‌عوارض
مودت سوال 15گ،رکی‌و‌عوارض‌صادراتی‌بوه
مدت‌‌مدت‌یا‌کوتاه‌بهره‌بلند‌های‌کم‌دسترسی‌به‌وام
های‌تولید‌و‌یا‌بخشی‌از‌آن‌و‌ه،چنین‌‌که‌کل‌هزینه
برداری‌از‌نوآوری‌و‌فناوری‌‌های‌عرضه‌یا‌بهره‌هزینه
اولوویوت‌‌‌‌‌‌‌‌را‌دربرمی اسوتوقورار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گویورنود بوه دهوی
پوارك‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت در و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بنیوان عولوم هوای
فونواوری فناوری مراکز‌رشد‌و‌مناطق‌ویاه‌علم‌و
بنیان‌در‌مناقصات‌و‌‌های‌دانش‌تسهیل‌حضور‌شرکت
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌خریدهای‌دولتی اولویت بوه هوای‌‌‌‌‌دهوی
موؤسوسوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش سوهوام بنیان‌در‌اعطاء‌حق‌خرید
قورار واگوذاری مورحلوه در کوه پاوهشی‌دولتی
ریسوک‌‌‌‌‌‌گرفته هوای‌‌‌‌‌اند‌و‌ارائه‌بی،ه‌جهت‌کواهوش
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 112
مرتبط‌با‌محصوالت‌نوآورانه‌و‌فناورانه‌در‌تو،واموی
شورکوت‌‌‌‌‌‌مراحل‌تولید عرضه‌و‌بهره هوای‌‌‌‌‌برداری.
مونواطوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش در بنیان‌ه،چنین‌مجاز‌به‌اسوتوقورار
تأسیوس1341رغم‌اینکه‌از‌سال‌‌شهری‌هستند‌علی
شوده‌‌‌‌‌‌‌شرکت های‌صنعتی‌در‌مناطق‌شهری‌م،ونووع
مشووق51است.به‌طور‌کلی‌طبق‌قانون و برنامه
کوه‌‌‌‌‌بنیان‌ارائه‌می‌های‌دانش‌مختلف‌به‌شرکت شود
صوادرات01 برنامه‌و‌مشوق‌آن‌در‌راستای‌توسعوه
بنیان‌است.محصوالت‌دانش
طوبوقوه‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت بونودی‌‌‌‌‌‌بنیان‌به‌سه‌گوروه
شورکوتمی یوا اول گوروه نووپوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوونود: هوای
هایی‌که‌حداکثر‌سه‌سال‌از‌توأسویوس‌‌‌‌‌آپ)استارت
حوداقول آنها‌گذشته‌و‌در‌زمینه‌توسعه‌محصوالت
در‌مرحله‌ن،ونه‌اولیه‌یا‌آزمایشگاهی‌فعالیت‌دارند(
)شورکوت‌‌‌‌‌‌‌گروه‌دوم‌یا‌شرکت هوای‌‌‌‌‌های‌تولیودی
درصود52مع،والً‌کوچک‌و‌متوسط‌که‌حداقول
بنیوان‌‌‌کل‌درآمد‌آنها‌از‌طریق‌کاال‌و‌خدمات‌دانش
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حاصل‌می یوا هوای‌‌‌‌‌گردد(و‌گروه‌سووم
صنعتی)شرکت 12های‌ع،دتاً‌بزرگ‌که‌حوداقول
بنویوان‌‌‌‌درصد‌از‌درآمد‌خود‌را‌از‌محصوالت‌دانش
توجوهویوزات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کسب‌می توولویود زمویونوه کنند‌یا‌در
بنیان‌بورای‌‌‌بنیان‌و‌یا‌استفاده‌از‌تجهیزات‌دانش‌دانش
ترین‌تفاوت‌بین‌سه‌گوروه‌‌‌تولید‌فعالیت‌دارند(.مهم
سووم‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت بنیان‌در‌این‌است‌که‌گروه
توانند‌از‌معافیت‌مالیاتی‌استفاده‌ن،ایند.تا‌مهرماه‌‌ن،ی
)شرکت‌دانش0730 در‌مج،وع1395 1142بنیان
و242شرکت‌در‌گروه‌اول شرکت‌در‌گروه‌دوم
از044 شرکت‌در‌گروه‌سوم(با‌در‌مج،وع‌بویوش
قوانوون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پرسنل مش،ول‌ح،ایوت72222 ایون هوای
میلیارد1/1ها‌حدود‌‌اند.کل‌درآمد‌این‌شرکت‌شده
باشد.قرار‌است‌توا‌‌‌‌دالر‌بوده‌که‌در‌حال‌افزایش‌می
شورکوت3222ها‌به‌‌تعداد‌این‌شرکت1395اسفند
بوه1افزایش‌یابد اعوطواءشوده .کل‌معافیت‌مالیاتوی
1393های‌‌بنیان‌در‌سال‌های‌دانش‌شرکت 1394و
میلیون‌دالر‌بوده‌است.این‌قانوون11/1و02معادل
فرصت‌مناسبی‌را‌برای‌تأسیس‌و‌توسعه‌تعداد‌قوابول
ن،ایود.توجهی‌بنگاه‌فعال‌در‌زمینه‌فناوری‌فراهم‌می
اقوتوصواد های‌دانش‌البته‌سهم‌شرکت بنیان‌در‌کول
ها‌تاکنون‌برابور‌‌‌نسبتاً‌کم‌و‌گردش‌مالی‌این‌شرکت
درصد‌تولید‌نواخوالوص1/7میلیارد‌دالر‌معادل1/1
شود. رجوع شود به پايگاه داده يكي از وظايف اصلي معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري در برنامه عملياتي اقتصاد مقاومتي محسوب مي 1
)به زبان فارسي( /http://daneshbonyan.isti.irبنيان؛ هاي دانش قانون حمايت از شركت
119
قوانوون1394داخلی‌سال بوده‌است.موفقیت‌ایون
آبوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌منوط‌به‌توسعه‌بیشتر‌این‌شرکت توا ها‌است.
و‌‌‌‌شرکت‌دانش022 مدیرعاملی‌حدود1395 بنیان
عضویت‌در‌هیأت حودود شورکوت722مودیوره
اند.بنیان‌را‌زنان‌بر‌عهده‌داشته‌دانش
خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محصوالت‌دانش و کواالهوا بنیان‌شامل
ای‌هستند‌که‌تولید‌آنها‌مستلزم‌انجام‌تحقیوق‌‌‌پیچیده
مواهور و‌توسعه‌داخلی‌و‌برخورداری‌از‌کارمنودان
است.تقلید‌این‌محصوالت‌توسط‌رقبا‌دشوار‌بووده
در و‌ارزش‌افزوده‌قابل‌توجهی‌را‌به‌ه،راه‌دارنود.
ض،ن‌این‌محصوالت با‌محصوالت‌مشابه‌متفواوت
هستند‌و‌باید‌در‌بازار‌عرضه‌شده‌باشند‌و‌یا‌ایونوکوه
حداقل‌در‌مرحله‌ن،ونه‌اولیه‌و‌آزمایشگاهی‌باشونود
توا )خدمات‌نیز‌باید‌به‌درآمدزایی‌رسیده‌بواشونود(
واجد‌شرایط‌برای‌ح،ایت‌شوند.فهرست‌جواموعوی
بنیان‌تدوین‌شده‌که‌سواالنوه‌‌‌‌برای‌محصوالت‌دانش
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روزرسانی‌می‌به موتوشوکول شود.این‌فوهورسوت
حوائوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری و بوالوغ ها‌و‌کاربرد‌آنها‌در‌صنایوع
ها‌بورای‌‌‌باشد.محصوالت‌شرکت‌‌اولویت‌کشور‌می
هوای‌‌‌‌‌های‌قانون‌ح،ایت‌از‌شورکوت‌‌‌اینکه‌از‌مشوق
دانش از یوکوی در 14بنیان‌برخوردار‌شوند‌بایود
و کواالهوا بخش‌دارای‌اولویت‌و‌کلیدی‌فهرسوت
نوانوو خدمات‌دانش بنیان‌قرار‌داشته‌باشند:فناوری
افزار دارو انورژی‌‌‌فناوری مواد‌پیشرفته نرم‌‌زیست
تجدیدپذیر تجهیزات‌نفت‌و‌گاز علوم‌شنواخوتوی
های‌مرتبط‌با‌توغویویورات‌‌‌‌‌‌تجهیزات‌پزشکی فناوری
(.9-3آب‌و‌هوایی آب خاك‌و‌فرسایش)جدول
رسد‌قانون‌یادشده‌به‌خوبی‌و‌تأثویورگوذار‌‌‌‌‌به‌نظر‌می
توعوداد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طراحی‌گردیده‌و‌می ایوجواد تواند‌موجب
های‌مبتنی‌بر‌فناوری‌جدید‌شود.البته‌‌‌زیادی‌شرکت
این‌قانون‌هنوز‌در‌مراحله‌اولیه‌اجرا‌بوده‌و‌اثربخشی
بوایود هو،وچونویون آن‌کاماًل‌مشخص‌نشده‌اسوت.
بوهچالش گویورد. های‌احت،الی‌آن‌نیز‌مدنظر‌قورار
ها‌برای‌اینکه‌واجود‌‌‌عنوان‌مثال‌م،کن‌است‌شرکت
گذاری استخدام‌‌شرایط‌ح،ایت‌شوند‌روند‌سرمایه
یا‌موقعیت‌مکانی‌خود‌را‌تغییر‌دهند‌هر‌چند‌مزایای
تجاری‌یا‌اجت،اعی‌محدودی‌داشته‌باشد‌و‌یا‌اینکوه
ها‌به‌جای‌پرداختن‌به‌اداره‌شرکوت مدیران‌شرکت
دهند‌تا‌شرایوط‌‌‌زمان‌بیشتری‌را‌به‌این‌امر‌اختصاص
دارد احوتو،وال ح،ایت‌را‌فراهم‌آورند ه،چنویون
رشود‌‌‌‌‌‌‌شرکت و ها‌از‌سایر‌سازوکارهای‌تأمین‌مالی
وکار‌خود‌در‌ازای‌برخورداری‌از‌تسهویوالت‌‌‌‌کسب
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 102
ایون‌‌‌‌‌بنیان‌صرف‌قانون‌دانش الزم‌‌‌‌‌‌نظر‌ن،ایند.از رو
شواخوص از هوای‌‌‌‌‌است‌ع،لکرد‌قانون‌با‌استوفواده
مناسب‌در‌طی‌زمان‌ارزیابی‌شده‌و‌مورد‌پایش‌قرار
گیرد.
های سنیناسنتني در ها و برنامه سیاست 9-3-9
های جدید با پتانسیل رشد باال حوزه
های‌جدید‌با‌پتانسیول‌‌‌برنامه‌ایران‌برای‌توسعه‌حوزه
های‌خاص‌و‌‌رشد‌باال‌در‌راستای‌ح،ایت‌از‌فناوری
فونواورانوه ها‌یا‌خوشه‌ایجاد‌شبکه و های‌صنوعوتوی
و‌‌‌‌‌افزایی توسعه‌کسب‌‌موجب‌هم وکار‌و‌نووآوری
و‌‌‌‌بهره گیری‌از‌توسعه‌فناورانه‌برای‌تشویق‌نوآوری
رویوکوردی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌شرکت‌می بورنواموه ایون شوود.
7933بنیان برحسب حوزه فعالیت در مهر های دانش های مشمول قانون حمایت از شركت ( شركت3-9جدول
درصد های دانش بنیان تعداد شركت بخش
02/1 471 فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات
15/5 312 الکترونیک‌و‌ارتباطات
10/0 029 تجهیزات‌آزمایشگاهی‌و‌تولیدی
11 011 فناوریزیست
1/9 113 مواد‌پیشرفته
1/2 111 نفت‌و‌گاز
1/2 110 دارو
5/5 132 تجهیزات‌پزشکی
5 119 هوافضا
3/0 75 فناوری‌نانو
0/7 14 انرژی‌تجدیدپذیر
0/3 54 اپتیک‌و‌فوتونیک
2/4 9 سازی‌کننده‌خدمات‌تجاری‌های‌ارائه‌شرکت
11/9 421 ها‌سایر‌حوزه
122 0730 کل
1395منبع:معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
101
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌گزینشی‌نسبت‌به‌سیاست داشوتوه توسعه‌صنعتی
رسند‌و‌یا‌احوتو،وال‌‌‌‌‌هایی‌که‌موفق‌به‌نظر‌می‌فعالیت
-شامل‌انواع‌جدید‌تولید-موفقیت‌آنها‌زیاد‌است
دهد.را‌پوشش‌می
بوه گوذار و در‌راستای‌افزایش‌تنوع‌در‌اقوتوصواد
رفوع43بنیان دولت‌مطابق‌ماده‌‌اقتصاد‌دانش قانون
کشوور‌‌‌‌‌‌‌‌‌موانع‌تولید‌رقابت موالوی پذیر‌و‌ارتقاء‌نظام
در توسعه‌تولید‌دانش94مصوب‌اردیبهشت بنویوان
اسوت.بخش های‌مختلف‌را‌تدوین‌و‌اجرایی‌کرده
فونواوری و عولو،وی این‌برنامه‌که‌توسط‌معاونوت
سوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریاست اوایول از ج،هوری‌تدوین‌گردیوده
(.معاونت‌عل،ی0-3اجرایی‌شده‌است)کادر1395
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
موحوسووب‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌یکی‌از‌اولویت‌بنیان‌ض،ن‌تأکید‌بر‌تولید‌و‌صادرات‌محصوالت‌دانش‌تحقق‌اقتصاد‌دانش های‌کشور
ها‌بیان‌شده‌‌بنیان هدف‌اصلی‌این‌سیاست‌های‌کلی‌اقتصاد‌مقاومتی دستیابی‌به‌اقتصاد‌دانش‌سیاست0شود.در‌ماده‌‌‌می
های‌کلی‌برنامه‌ششم‌توسعه‌نیز‌مورد‌‌بنیان‌در‌سیاست‌است.به‌عالوه ضرورت‌بهبود‌تولید‌و‌صادرات‌محصوالت‌دانش
تأکید‌قرار‌گرفته‌و‌دولت‌به‌انجام‌موارد‌زیر‌متعهد‌شده‌است:
بنیان‌و‌مقاومتی‌بنیان‌به‌منظور‌تحقق‌اقتصاد‌دانش‌های‌دانش‌تقویت‌شرکت
بنیان‌ساماندهی‌بازار‌و‌ایجاد‌تقاضا‌برای‌کاالها‌و‌خدمات‌دانش
و‌‌‌‌‌‌‌سازی‌زیست‌ترویج‌و‌نهادینه نووآوری بوم‌نوآوری‌و‌کارآفرینی‌مبتنی‌بر‌علم‌و‌فناوری‌و‌گسترش‌فرهنگ
کارآفرینی
گسوتورش‌‌‌‌‌‌‌قانون‌رفع‌موانع‌تولید‌رقابت43بنیان‌است.ماده‌‌های‌دانش‌این‌برنامه‌مک،ل‌قانون‌ح،ایت‌از‌شرکت پذیر‌بور
اسوت.محصوالت‌دانش موتو،ورکوز آنوهوا بنیان‌و‌سهم‌این‌محصوالت‌در‌بازار‌داخلی ایجاد‌تقاضا‌و‌ارتقاء‌صادرات
شده‌در‌راستای‌تحقق‌اهداف‌این‌برنامه‌عبارتند‌از:ترین‌اقدامات‌اجرایی‌تدوین‌مهم
بنیان‌های‌تجاری‌و‌ایجاد‌تقاضا‌برای‌محصوالت‌دانش‌استفاده‌از‌سیاست
بنیان‌های‌اعتباربخشی‌محصوالت‌دانش‌ساماندهی‌و‌ارتقاء‌استانداردها‌و‌نظام
بنیان‌های‌فناورانه‌و‌صنعتی‌در‌ارتباط‌با‌توسعه‌تولید‌محصوالت‌دانش‌طراحی‌و‌اجرای‌سیاست
بنیان‌سازی‌و‌استقرار‌نظام‌جامع‌آمار‌و‌اطالعات‌محصوالت‌دانش‌شفاف
( پذیر و ارتقاء نظام مالي كشور قانون رفع موانع تولید رقابت 49ماده بنیان ) ( برنامه توسعه محصوالت دانش7-9كادر
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 100
( پذیر و ارتقاء نظام مالي كشور قانون رفع موانع تولید رقابت 49ماده بنیان ) ( برنامه توسعه محصوالت دانش7-9ادامه كادر
بنیان‌تأسیس‌نهادهای‌پولی‌و‌مالی‌مورد‌نیاز‌جهت‌ح،ایت‌از‌تولید‌دانش
دار‌ملی‌این‌برنامه‌عبارتند‌از:های‌اولویت‌انداز افق‌زمانی‌و‌بخش‌چشم
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الف(اولویت ارتوبواطوات و اطوالعوات های‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور‌در‌فناوری‌شامل‌هوافضا فناوری
هوای‌‌‌‌‌محیطی‌و‌فنواوری‌‌فناوری فناوری‌زیست‌‌های‌نفت‌و‌گاز زیست‌های‌میکرو‌و‌نانو فناوری‌ای فناوری‌هسته
نرم‌و‌فرهنگی
ها‌مورد‌توجه‌قرار‌گیرند‌عبارتند‌از:های‌اقتصادی‌و‌اجت،اعی‌ملی‌که‌باید‌با‌استفاده‌از‌این‌فناوری‌ب(اولویت
سازی‌مصرف‌انرژی‌و‌آب‌بهینه-1
های‌تجدیدپذیر‌های‌فسیلی‌و‌توسعه‌انرژی‌کاهش‌مصرف‌سوخت-0
بهبود‌بهداشت‌و‌ای،نی‌مواد‌غذایی-3
های‌بهداشتی دارو‌و‌تجهیزات‌پزشکی‌ارتقاء‌خدمات‌و‌مراقبت-4
فائق‌آمدن‌بر‌ک،بود‌آب‌و‌خشکسالی-5
کنترل‌ضایعات‌محیط‌زیست‌و‌آلودگی-1
ونقل مدیریت‌ترافیک‌و‌کاهش‌تصادفات‌بهبود‌ح،ل-7
های‌دانشی‌و‌دارای‌ارزش‌افزوده‌باال‌‌ج(ح،ایت‌از‌زنجیره‌ارزش‌بخش
اطوالعوات پزشکی‌و‌وزارت‌ارتباطات‌و‌فونواوری
ه،کاری‌نزدیکی‌دارد.ایجاد‌تقاضا‌برای‌تولویودات
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش موحوسووب بنیان هدف‌اصلی‌این‌بورنواموه
اولوویوت دارای تسهیالت‌مناسبی‌برای‌هر‌بوخوش
کند.فراهم‌می
ایون اجورای و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌راهبوری
نو،وایونودگوان بوا کوه دارد عوهوده بور برنامه‌را
از‌‌‌‌‌وزارتخانه های‌مرتبط‌با‌علم فناوری‌و‌نووآوری
صونوعوت وزارت ج،له‌وزارت‌جهاد‌کشاورزی
(43معدن‌و‌تجارت)به‌عنوان‌رئیس‌کارگروه‌ماده
آمووزش و وزارت‌نیرو وزارت‌بهداشت درموان
103
بورنواموه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه‌توسعه‌فناوری‌نانو‌مهم ترین‌بوخوش
بواال‌‌‌‌‌‌کشور‌در‌حوزه‌فناوری های‌پیشرفته‌و‌با‌رشود
در‌‌‌‌شود.تأکید‌بر‌توسعه‌این‌فناوری‌‌محسوب‌می ها
العاده‌موفق‌و‌دارای‌تواریوخوچوه‌‌‌‌‌‌ایران تدبیری‌فوق
شود‌یک‌محقق‌ایرانی‌مقویوم‌‌‌‌جالبی‌است.گفته‌می
کوه خارج‌به‌مدیران‌سیاسی‌کشور‌خاطرنشان‌کرد
قوابولویوت فناوری‌نانو یکی‌فناوری‌چندمنظوره‌بوا
دولوت1321ایجاد‌تحول‌در‌کشور‌است.در‌سال
های‌داخلی‌خود‌در‌این‌زمینه‌را‌آغاز‌ن،وود‌‌‌بررسی
ای‌با‌هدف‌برقراری‌ارتوبواط و‌در‌نتیجه‌آن ک،یته
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایجاد‌اقبال‌و‌پیاده تووسوعوه سازی‌راهبردهای
پواوهشوی فناوری‌تأسیس‌ن،ود.از‌جانب‌جاموعوه
پواسوخ کشوور سوراسور دانشوجوویوان و مدارس
چش،گیری‌به‌این‌اقدام‌ارائه‌ن،ودند.طی‌چند‌سال
از‌‌‌‌منابع‌قابل‌مالحظه‌و‌ح،ایت های‌اجرایی‌مناسبی
ستاد‌توسعه‌فناوری‌نانو‌به‌ع،ل‌آمد‌و‌مطابق‌برناموه
فوعوالویوت رویودادهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌فناوری‌نانو و هوا
ای‌پیاده‌شد‌که‌موجب‌گدرد‌هم‌آوردن‌‌یافته‌سازمان
صوورت بوه و مردم‌و‌ایجاد‌عالقه‌ع،ومی‌به‌علم
دانشوگواه‌‌‌‌‌‌‌‌خاص فناوری‌نانو‌شد.هم هوای‌‌‌‌‌زموان
هوای‌‌‌‌‌مختلفی‌به‌ایجاد‌واحدهای‌پاوهشی‌و‌فعالیت
انوتوشوارات آموزشی‌در‌فناوری‌نانو‌اقدام‌ن،ودنود.
آنوهوا عل،ی‌در‌این‌حوزه‌آغاز‌و‌به‌سرعت‌توعوداد
در افزایش‌یافت.بیشترین‌تعداد‌مقاالت‌منتشرشوده
رشوتوه‌‌‌‌‌‌مجالت‌عل،ی‌بین هوای‌‌‌‌‌ال،للی‌در‌ارتباط‌بوا
فویوزیوک و مهندسی‌و‌پس‌از‌آن‌شی،ی پزشکوی
در‌‌‌‌‌‌‌‌است‌و‌علم‌نانو‌با‌وجود‌اینکه‌رشته جودیود ای
موحوقوقوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌محسوب‌می شود‌در‌حال‌حواضور
دسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایرانی‌در‌این‌رشته‌موفقیت بوه های‌زیوادی
اکنون ایران‌در‌انتشارات‌عل،ی‌مرتبط‌‌اند.هم‌آورده
جهان‌را‌به‌خود‌اختصاص‌داده7با‌فناوری‌نانو‌رتبه
ایونوکوه1394است)یونسکو بوه تووجوه بوا (که
کشورهای‌معدودی‌در‌جهان‌در‌زمینه‌فناوری‌نوانوو
ع،لکرد‌مناسبی‌دارند‌چنین‌پیشرفت‌سریعی‌بسویوار
حائز‌اه،یت‌است.
سوازی‌‌‌‌‌مرهون‌نحوه‌پیواده “فناوری‌نانو”موفقیت‌در
ابوتودا‌‌‌‌‌‌‌سیاست های‌این‌حوزه‌است.بدین‌ترتیب‌که
تشوکویول‌‌‌‌‌‌‌‌‌شورایی‌با‌پشتیبانی‌دبیرخانه ای‌کووچوک
و بوحوث گردید‌و‌متولیان‌کلیدی‌را‌در‌جولوسوات
آورد.تبادل هوم گدورد نظر‌و‌اقدامات‌عو،ولویواتوی
وزارتوخوانوه‌‌‌‌‌‌هیأت هوای‌‌‌‌‌امنایی‌شامل‌ن،ایندگانی‌از
جوهواد پوزشوکوی آمووزش و درموان بهداشت
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 104
سوایور کشاورزی نیرو صنعت معدن‌و‌تجارت‌و
اقوداموات نهادهای‌مهم‌تشکیل‌شد.به‌عنوان‌مثوال
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متعددی‌در‌دانشگاه اسواتویود مشوارکوت بوا هوا
تشوویوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانشجویان‌و‌در‌دبویورسوتوان جوهوت هوا
صوورت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش حووزه ایون در آموزان‌به‌فعالیوت
باشگاه”های‌غیرمع،ولی‌نظیر‌تأسیس‌‌گرفت.روش
دانوش‌‌‌‌‌‌نیز‌طراحی‌و‌پیاده “نانو آمووزان‌‌‌‌‌سازی‌شود.
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سایت‌مجالت‌و‌وب و طوراحوی را های‌خوود
پرداختند.سازوکارهای‌‌‌نظر‌می‌معل،ان‌خود‌به‌تبادل
بورگوزاری آموزش‌الکترونیکی‌مجازی)آنالیون(
روش‌‌‌ن،ایشگاه و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌فناوری‌نانو‌و خوالق هوای
شود.ساده‌آموزش‌به‌دانش بورده کوار آموزان‌بوه
توخوصوصوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌معل،ان‌نیز‌در‌این‌راستا‌آموزش هوای
در تودریوس جوهوت خواصوی دیدند‌و‌محتووای
های‌فیزیک‌و‌شی،ی‌در‌اختیار‌آنها‌قرار‌داده‌‌کالس
412222شد.در‌مج،وع‌بر‌اساس‌این‌برنامه بالغ‌بر
آموز‌دبیرستانی‌در‌زمینه‌فناوری‌نانو‌آمووزش‌‌‌دانش
و بورای49دیدند نوانوو فونواوری آزموایشوگواه
مونوطوقوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش هور در آموزان)یک‌آزموایشوگواه
“ال،پیاد‌نانوو”.ه،چنین1جغرافیایی(تأسیس‌گردید
بورای نوانوو به‌عنوان‌رقابتی‌ملی‌در‌حوزه‌فنواوری
های‌آتی‌شامول.طرح0آموزان‌طراحی‌گردید‌دانش
توسعه‌این‌برنامه تع،یم‌آن‌به‌ت،امی‌مناطق‌و‌بورای
تورویوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش هو،وچونویون آموزان‌سراسر‌کشور‌و
کشوورهوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه سوایور های‌آموزش‌فناوری‌نانو‌به
است.
چوارچووبوی مفهوم‌ستاد‌فناوری‌به‌تدریج‌به‌عنوان
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌ایجاد‌عالقه‌به‌سایر‌فناوری نووظوهوور های
زیسوت‌‌‌‌‌ج،له‌زیست فناوری‌مطرح‌گردید‌هر‌چند
حووزه ای‌‌‌‌فناوری‌با‌ح،ایت‌مؤسسه‌پاستور‌ایوران
حوال‌‌‌‌‌‌عل،ی‌با‌یک‌قرن‌قدمت‌در‌ایران‌می باشد.در
هوای‌‌‌‌‌حاضر ستادهای‌مشابهی‌با‌ح،ایت‌دبیرخوانوه
حوزه‌فناورانه‌فعال‌هستند‌که‌از‌جو،لوه11خود‌در
انورژی‌‌‌‌‌آنها‌می توان‌به‌آب خشکسالی‌و‌فرسایش
فونواوری تجدیدپذیر علوم‌شناختی مواد‌پیشرفتوه
و هووانووردی و هووافضوا اطالعات‌و‌ارتباطوات
دالر‌برآورد152222شوند.هزینه‌تقریبی‌هر‌آزمایشگاه‌‌می “آموزش‌مربیان”پذیری‌طراحی‌و‌موجب‌تسهیل‌روند‌‌ها‌بر‌اساس‌مدل‌مقیاس‌آزمایشگاه1
درصد‌آن‌هم‌توسط‌خود32درصد‌توسط‌ستاد‌نانو‌و32های‌مربوطه‌توسط‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری درصد‌هزینه42شده‌است.
شود.کننده‌تأمین‌می‌مدارس‌شرکتآموز‌دختر‌‌دانش12222آموزان‌است.آخرین‌ال،پیاد‌با‌حضور‌‌روزه‌برگزار‌شده‌و‌شامل‌آموزش‌نظری‌و‌ع،لی‌به‌دانش12ال،پیاد‌به‌صورت‌کارگاه0
آموز‌پسر‌در‌مقطع‌دبیرستان‌برگزار‌شد.دانش12222و
105
ایون1ه،چنین‌نفت‌و‌گاز‌اشاره‌کرد از .توعودادی
گوردآوری‌‌‌‌‌‌‌ستادها‌فعال در تر‌بوده‌و‌ع،لکرد‌آنها
اسوت. بازیگران‌کلیدی‌در‌نظام‌نوآوری‌متوفواوت
مند‌موورد‌‌‌ع،لکرد‌ستادهای‌فناوری‌به‌صورت‌نظام
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد‌ولی‌به‌نظر‌می‌ارزیابی‌قرار‌می کوه رسود
مورتوبوط‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌صورت‌ارزیابی گرفته‌ت،امی‌عووامول
از‌‌‌‌‌‌‌لحاظ‌ن،ی شوند.به‌عنوان‌مثال نتایج‌اقتوصوادی
فورآیونودهوای ج،له‌تولید‌کاالها‌و‌ارائه‌خدمات‌و
موورد‌‌‌‌‌‌‌‌جدید)سه‌نوع‌نوآوری(در‌این‌ارزیابی هوا
و‌‌‌‌‌‌‌‌اند.از‌این‌‌توجه‌ک،تری‌قرار‌گرفته طوراحوی رو
ارزیووابووی بوورای جووامووع ارزیووابووی نووظووام اجوورای
تووسوعوه دستاوردهای‌عل،ی‌و‌اقتصادی‌ستوادهوای
فناوری‌بسیار‌حائز‌اه،یت‌است.
آن مدل‌ستاد‌فناوری‌نانو‌نه‌تنها‌به‌دلیل‌موفقویوت
پذیری‌و‌ع،لکرد‌آن‌در‌جذب‌‌بلکه‌به‌دلیل‌انعطاف
ابوتودای از کولویودی و‌گدرد‌هم‌آوردن‌بازیگران
تص،یم‌به‌توسعه‌فناوری‌نانو ض،ن‌جذب‌مج،وعه
متعددی‌از‌سایر‌بازیگران‌به‌مدلی‌متداول‌در‌کشور
روش هوای‌‌‌‌‌تبدیل‌گردید.نکته‌مهم‌این‌است‌کوه
تو،واموی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌مؤثر‌ستاد‌نانو‌می‌پیاده در بوایسوت
های‌فناوری‌ع،لیاتی‌شده‌و‌ارتباط‌مؤثری‌بین‌‌حوزه
گوردد.پاوهش‌و‌نوآوری‌در‌این‌حوزه بورقورار ها
زمان موفقیت‌این‌مدل‌و‌بکارگیری‌آن‌در‌سایر‌‌هم
مووجوود‌‌‌‌‌‌‌بخش ها‌نباید‌مانع‌استفاده‌از‌رویکردهوای
آوردن هوم دیگر‌برای‌تشویق‌نوآوری‌شود.گدورد
حووزه هوا‌‌‌‌‌متولیان‌و‌بازیگران‌م،کن‌است‌در‌ه،وه
نتیجه‌مؤثر‌یا‌مطلوبی‌نداشته‌باشد.فرآیندهای‌مؤثور
بر‌بروز‌نوآوری‌اشکال‌متفاوتی‌دارند‌که‌در‌تدوین
های‌مختلف‌فناورانه بوایود‌‌‌‌چارچوب‌سیاستی‌حوزه
این‌مسئله‌لحاظ‌گردد.
عونووان بوه فونواوری تأکید‌سیاستی‌قوی‌بر‌توسعه
و دانوش بوه کوافوی محرك‌نوآوری‌بدون‌توجه
موحوسووب‌‌‌‌‌‌‌‌های‌نرم مهارت چالشی‌بالقوه‌در‌ایران
آمیز‌از‌تووجوه‌‌‌‌شود.ع،الً‌به‌منظور‌گذار‌موفقیت‌‌می
موحویوطوی به‌علم‌و‌فناوری‌به‌مقوله‌نوآوری بایود
نوظویور)فضایی(برای‌بکارگیری‌دیگر‌توان،ندی ها
کارآفرینی مدیریت‌و‌بازاریابی‌وجود‌داشته‌بواشود
و‌‌‌‌‌تا‌موجب‌تسهیل‌تجاری سازی دسترسی‌به‌بوازار
آفرینی‌برای‌مشتریان‌گردد.ارزش
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
http://en.isti.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=30&pageid=7547هاي فناوري رجوع شود به: براي فهرست كامل بخش - 1
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 101
های ساخت داخل و اننتنقنال سیاست 9-3-4
فناوری
تووان از پیوست‌فناوری‌و‌قانون‌حداکثر‌استوفواده
و کشوور نویوازهوای تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمیون
سویواسوتوی اقودام تقویت‌آنها‌در‌امر‌صادرات دو
آینود‌‌‌محوری‌برای‌ارتقاء‌ساخت‌داخل‌به‌ش،ار‌می
تصویب‌و1375(.قانون‌مذکور‌در‌سال3-3)کادر
پویووسوت1391در‌سال شود. واقوع مورد‌اصوالح
و‌پس‌از‌حدود‌دو1395فناوری‌نیز‌در‌شهریور‌ماه
نظر‌در‌دولت در‌راستای‌توسعه‌‌سال‌بررسی‌و‌تبادل
پویووسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محصوالت‌دانش بنیان‌تصویب‌گوردیود.
)از‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌در‌آن‌دسته‌از‌قراردادهای‌بین ال،ولولوی
اموتویواز‌‌‌‌‌‌‌ج،له‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجی‌و‌حق
طورف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری(اع،ال‌می یوک دولوت کوه شوود
المللي ای جدید برای ارتقاء یادگیری و همکاری فناورانه در قراردادهای بین ( پیوست فناوری: برنامه9-9كادر
تدوین‌آن‌با‌محوریت‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌مورد‌پیگیری‌قرار‌گرفت‌که‌سرانجام‌در‌شهریور‌مواه
در1395 جودیود چارچوب‌و‌الزامات‌آن‌توسط‌شورای‌عالی‌اقتصاد‌تصویب‌شد.سیاست‌یادشده‌به‌عنوان‌قوانوونوی
ابالغ‌گردید‌و‌اهدف‌اصلی‌آن‌عبارتند‌از:1395راستای‌ارتقاء‌یادگیری‌و‌ه،کاری‌فناورانه‌در‌مهرماه
های‌داخلی‌و‌خارجی‌های‌کلیدی‌قراردادهای‌ه،کاری‌طرف‌واگذاری‌مسئولیت‌اجرایی‌بخش
برداری‌از‌کارشناسان‌داخلی‌در‌اجرای‌قراردادها‌حداکثر‌بهره
های‌داخلی‌توسعه‌انتقال‌فناوری‌به‌شرکت
کنندگان‌داخلی‌حداکثر‌خرید‌کاالها‌و‌خدمات‌از‌تأمین
های‌داخلی‌مورد‌نیاز حوداقول‌‌‌‌تض،ین‌آموزش ه،کاری‌و‌تحقیق‌و‌توسعه‌مشترك‌به‌منظور‌توسعه‌توان،ندی
در‌سطح‌تع،یر‌و‌نگهداری
های‌کارآفرینی‌با‌ه،تایان‌خارجی‌توسعه‌ه،کاری‌در‌فعالیت
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌ایجاد‌مشارکت‌مبتنی‌بر‌صادرات‌بین‌شرکت ورود هوای‌‌‌‌‌های‌ایرانی‌و‌خارجی‌به‌طوری‌که‌امکوان
های‌چندملیتی‌را‌فراهم‌آورد‌ایرانی‌به‌زنجیره‌ارزش‌جهانی‌شرکت
بنیان‌داخلی‌‌های‌دانش‌ارتقاء‌تحقیق‌و‌توسعه‌مشترك‌با‌مراکز‌عل،ی‌و‌پاوهشی‌و‌شرکت
107
طورف یوک از حوداقول قرارداد‌است‌و‌یا‌اینکه
و فونواوری عولوم قرارداد‌جهت‌ایجاد‌توان،ندی
کونود.های‌داخلی‌ح،ایت‌موی‌‌نوآوری‌در‌شرکت
از هدف‌محوری‌پیوست‌فناوری‌حصول‌اط،یونوان
این‌امر‌است‌که‌در‌قراردادها‌از‌ج،له‌قراردادهوای
خرید‌فناوری‌با‌ه،کاری‌شرکت‌خارجی‌در‌زمینوه
دیوگور ارتوقواء و توسعه‌یادگیری‌طرف‌داخلوی
ت،هیدات‌الزم‌اندیشیده‌شود.
قوراردادهوای از پیوست‌فناوری‌درصدد‌استوفواده
وبین ال،للی‌در‌راستای‌ایجاد‌ظرفیت‌علم فنواوری
از نوآوری‌است‌و‌ه،سو‌با‌قانون‌حداکثر‌استفواده
و توان‌تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمین‌نیازهای‌کشوور
قوانوون آن تقویت‌آنها‌در‌امر‌صادرات‌و‌مکو،ول
وشود.گسترش‌توان،ندی‌‌محسوب‌می توحوقویوق
هوای‌‌‌‌‌توسعه‌و‌ه،چنین‌طراحی‌و‌مهندسی‌شرکوت
موی موحوسووب و‌‌‌‌‌‌‌داخلی هدف‌این‌قانون شوود
و‌‌‌‌‌‌بایست‌در‌قراردادهای‌بین‌می ال،للی‌زیرساخوتوی
صنعتی‌لحاظ‌گردد.شرایط‌و‌الزامات‌ع،ومی‌اکثور
قراردادها‌مشابه‌الزامات‌پیشنهادی‌در‌قانون‌پیوست
فناوری‌است.مطابق‌قانون‌حداکثر‌استفاده‌از‌تووان
و کشوور نویوازهوای تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمیون
قوراردادهوای در صوادرات امور در تقویت‌آنها
فوقوط51ال،للی‌حداقل‌‌بین درصد‌سهم‌ورودی نه
و‌‌‌‌‌های‌مواد‌خام‌و‌ساخت‌بخش وساز بلکه‌فنواوری
هم‌باید‌متعلق‌به‌طرف‌داخلی‌باشد.توسوعوه‌‌‌‌‌‌مهارت
سازی‌سویواسوت‌‌‌‌‌صنعتی‌مؤثر‌به‌نحوه‌طراحی‌و‌پیاده
الزم توسعه‌صنعتی‌وابسته‌است.البته‌باید‌شفافویوت
بور قورارداد برای‌جلوگیری‌از‌اع،ال‌نفود‌طرفویون
گذاران تأمین‌گردد.سیاست
حقوق مالکیت فکری 9-3-3
اولین‌گام‌در‌توسعه‌صنعتی‌ایران تأسیس‌اداره‌ثبت
از1324عالئم‌تجاری‌در‌سال برای‌ثبت‌و‌ح،ایت
و توجواری عوالئوم عالئم‌تجاری‌بود.قانون‌ثبوت
سوال اختراعات‌جهت‌ح،ایت‌از‌حقوق‌صنعتی‌در
1312 بوه1332تصویب‌گردید‌و‌در‌سال ایوران
کنوانسیون‌ح،ایت‌از‌مالکیت‌صنعتی‌پاریس‌ملحوق
در شد‌لیکن‌تا‌یک‌دهه‌قبل ع،الً‌پیشرفت‌خاصی
حقوق‌مالکیت‌صنعتی‌در‌کشور‌قابل‌مشاهده‌نبود.
چارچوب‌فعلی‌مالکیت‌فکری‌بر‌اساس‌قانون‌ثبوت
توجواری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اختراعات طرح عوالئوم و های‌صنعوتوی
اجرایی‌شود(1321است)که‌از‌سال1325مصوب
کواربوردهوای موحوتووای دقویوق و‌مستلزم‌م،یوزی
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 102
اخوتوراع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اختراعات‌می از باشد.در‌ابتدا ح،وایوت
را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صرفاً‌محصوالت‌را‌شامل‌می فورآیونودهوا شد‌و
قوه‌قضائیه‌مستقی،ا1344ًگرفت.از‌اوایل‌‌‌دربرن،ی
مسئولیت‌مدیریت‌و‌اجرای‌حقوق‌مالکیت‌فوکوری
موالوکویوت را‌بر‌عهده‌دارد.در‌حال‌حاضر مرکوز
و مودیوریوت فکری‌زیر‌نظر‌قوه‌قضائیه‌مسئولیوت
مصووب بور1325اجرای‌قانون‌ثبت‌اختراعات را
عهده‌دارد.در‌ابتدا‌هدف‌این‌بود‌که‌قانون‌جودیود
موورد5مالکیت‌فکری‌به‌مدت سال‌اجرا‌و‌سپوس
تجدیدنظر‌قرار‌گیرد.ع،الً‌قانون‌به‌مدت‌یک‌سال
سوال0ت،دید‌و‌اخیراً‌نیز‌باز‌به‌مدت1391از‌سال
دیگر‌ت،دید‌شده‌است.
حوقووق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌صورت‌از‌ج،له‌پیشرفت در گورفوتوه
مصووب مالکیت‌فکری قانون‌تجارت‌الکترونیکی
است‌که‌مشت،ل‌بر‌سه‌ماده‌حول‌موضوعاتی1320
ایونوتورنوت نظیر‌نام‌دامنه‌و‌بعضی‌از‌ابعاد‌حقووقوی
فونواوریمی وزارت باشد)سایر‌موارد‌آن‌تووسوط
سوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌مدیریت‌می در شوود(.
های‌سازموان ت،امی‌استانداردها‌و‌کنوانسیون1322
و جهانی‌مالکیت‌فکری‌مورد‌پذیرش‌قرار‌گرفوت
اجرایی‌شد.در‌سال روش1329-91هوای هوای
آنالین‌کاربران تشکیل‌‌‌شده‌برای‌درخواست‌تسهیل
پرونده‌و‌ثبت‌آنالین توسط‌مرکز‌مالکیت‌فوکوری
رویوه جو،لوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معرفی‌گردید.امروزه‌ت،اموی از هوا
شوند.ها‌به‌صورت‌الکترونیکی‌انجام‌می‌پرداخت
تا‌حدی1390ساختار‌مرکز‌مالکیت‌فکری‌در‌سال
بویوشوتوری عو،ول دستخوش‌تغییر‌شد‌و‌از‌اختویوار
برخوردار‌گردید.نام‌آن‌هم‌به‌مرکز‌مالکیت‌فکری
پونوج بوا و تغییر‌یافت‌که‌به‌سرپرستی‌یک‌رئیس
گردد.سه‌نفر‌از‌معاونان‌مسئولویوت‌‌‌‌‌معاون اداره‌می
طورح و هوای‌‌‌‌‌ثبت‌اختراعات ثبت‌عالئم‌تجواری
صنعتی‌را‌بر‌عهده‌دارند.دو‌معاون‌دیگر‌هم‌مسئول
گسوتورش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌امور‌اداری‌و‌اطوالع هسوتونود. رسوانوی
مورکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تجاری اصولوی سازی‌پتنت‌در‌ایران‌هودف
راسوتوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مالکیت‌فکری‌محسوب‌می ایون در شود‌و
رسانی‌عو،ووموی‌‌‌‌‌های‌متعددی‌از‌ج،له‌اطالع‌فعالیت
بوا122گیرد.این‌مرکز‌تقریباً‌‌‌انجام‌می را س،یونوار
بورگوزار هدف‌انتشار‌دانش‌حوزه‌مالکیت‌فوکوری
بورقوراری کرده‌و‌از‌کسب‌مالکیت‌فکری‌از‌طریق
موخوتولوف پواوهشوی ارتباط‌و‌بازدید‌از‌مؤسسات
در فوکوری ح،ایت‌ن،ودهاست.مرکز‌موالوکویوت
سرفصل‌درسی‌رشته‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌در‌مقطع
109
و‌‌‌‌‌‌کارشناسی دارد ارشد‌با‌دانشگاه‌تهران‌ه،کاری
موؤسوسوه بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اخیراً‌درصدد‌تأسیس آمووزشوی ای
بواشود.ه،کاری‌سازمان‌جهانی‌مالکیت‌فکری‌می
زیرساخت‌حقوقی‌آن‌هم‌با‌اتخاذ‌بهترین‌توجوارب
ال،للی‌ارتقاء‌یافته‌و‌از‌کیفیت‌باالیی‌برخووردار‌‌‌بین
فوکوری است.ع،لیات‌و‌فرآیندهای‌مرکز‌مالکیت
هوای‌‌‌‌‌نامه‌جونوبوه‌‌‌‌برای‌اجرای‌قانون مطابق‌موافقت
باشد.از‌موهورمواه‌‌‌‌‌‌می1تجاری‌حقوق‌مالکیت‌فکری
هو،وکواری1390 ایران‌مقید‌به‌فصل‌دوم‌معاهوده
قورارداد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد‌که‌البته‌پیش0ثبت‌اختراع آن از تور
ال،للی‌عالئم‌توجواری(مادرید)در‌رابطه‌با‌ثبت‌بین
امضاء‌کرده‌است.1320را‌در‌آذرماه
مواهویوت البته‌پس‌از‌معرفی‌قانون‌جدید به‌دلویول
آن‌‌‌‌‌‌موقت‌بودن‌آن فرآیند‌م،یزی‌تصریح در شده
مشوکول اسوت. نشوده اجورایوی به‌صورت‌کامل
و‌‌‌‌‌‌‌کلیدی عدم‌توان،ندی‌داخلی‌تجزیه و‌تحولویول
مورکوز‌‌‌‌‌‌‌م،یزی‌درخواست های‌ثبت‌اختراع‌توسوط
بوه مورکوز دلویول مالکیت‌فکری‌است.به‌ه،یون
کوارشونواسوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌سپاری‌م،یزی‌درخواست‌برون ها‌بوه
و‌‌‌‌دانشگاهی کارشناسان‌پارك هایعلموفناوری
اسواس ستادهای‌توسعه‌فناوری‌می ایون پردازد.بر
حورفوه بوررسوی بوه قوادر اخوتوراع ای‌‌‌‌نظام‌ثبت
رویوکوردی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درخواست بوا واقوع در و نوبووده ها
های‌‌کند.طی‌مصاحبه‌‌دانشگاهی آنها‌را‌م،یزی‌می
مو،ویوزی میدانی برخی‌متولیان‌درباره‌کیفیت‌نظام
و‌‌‌‌های‌ثبت‌اختراع‌ابراز‌نگرانی‌کرده‌درخواست اند
مو،ویوزی‌‌‌‌‌‌‌‌‌بر‌ضرورت‌پرورش‌کارشناسان‌حرفه ای
بینوی‌‌‌اند.اعتبار‌و‌پایایی)قابل‌پیش‌‌‌پتنت‌تأکید‌کرده
قورار‌‌‌‌‌بودن(تص،ی،ات‌دادگاه ها‌نیز‌باید‌مورد‌توجه
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد.از‌این در قضوات رو آموزش‌مناسوب
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌راستا‌نیز‌مقوله ای‌حائز‌اه،یت‌است.ه،وچونویون
قضوائویوه آنجا‌که‌مرکز‌مالکیت‌فکری‌زیر‌نظر‌قوه
کند‌بنابراین‌با‌بدنه‌اجرایی‌دولت ارتباط‌‌فعالیت‌می
از چندانی‌ندارد‌که‌این‌رویکرد تنها‌در‌معودودی
خصووص کشورهای‌جهان‌دنبال‌می شود.در‌ایون
موالوکویوت مورکوز برخی‌تحلیلگران‌پیشنهاد‌انتقال
ای‌‌‌‌اند‌که‌شویووه‌‌‌فکری‌به‌قوه‌مجریه‌را‌مطرح‌کرده
گرفته‌‌تر‌است.به‌عالوه اقدامات‌صورت‌‌بسیار‌رایج
در‌راستای‌آموزش‌قضات‌حول‌مقوالت‌مالوکویوت
در فکری‌به‌عنوان‌مثال‌درباره‌نقش‌مالکیت‌فکری
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 TRIPS-compliant 2 Patent Cooperation Treaty (PCT)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 132
سیاست‌نوآوری‌و‌توسعه‌نوآوری‌ه،واره‌باید‌ادامه
های‌قانوونوی داشته‌باشد.در‌حال‌حاضر‌دادخواهی
چوه‌‌‌‌‌بر‌و‌غیرقابل‌پیش‌فرآیندی‌زمان بینی‌است‌اگر
یوافوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طی‌سال بوهوبوود انود.های‌اخیر‌به‌وضووح
ترین‌مقوله‌نظام‌مالکیت‌فکری فقدان‌ساختوار‌‌‌مهم
کوه ح،ایتی‌مؤثر‌برای‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌است
چوالوش‌‌‌‌‌‌ظرفیت حوقووق‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌فائق‌آمدن‌بور هوای
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مالکیت‌فکری تجاری آن نوقوش سازی‌آن‌و
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌نوآوری‌و‌خلق‌کسب مووفوق وکارهای
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌تأثیرگذاری‌مثبت‌اقتصادی‌را‌دربرمی گویورد.
قووه نوظور مسئله‌که‌اگر‌مرکز‌مالکیت‌فکری‌زیر
مونواسوب تور‌‌‌‌‌مجریه‌ع،ل‌کند‌ع،لکردی‌مؤثرتر‌و
خواهد‌داشت‌یا‌خیر باید‌مورد‌بررسی‌قرار‌گویورد
سوایور ولی‌این‌مسئله‌در‌حال‌حاضر‌و‌در‌مقایسه‌با
اهو،ویوت‌‌‌‌‌‌‌موضوعات‌مهم تر احت،االً‌در‌درجه‌دوم
مودیوریوت قرار‌دارد.ه،چنین‌باید‌مؤثرترین‌نحوه
کولوی چوارچووب و فوکوری نهاد‌متولی‌مالکیت
موورد آیونوده در مدیریت‌حقوق‌مالکیت‌فکوری
کوه گوردد حواصول بررسی‌قرار‌گیرد‌تا‌اط،ینوان
نوظوام بوا مونواسوب مالکیت‌فکری‌دارای‌ارتباطی
موالوکویوت بوازار نوآوری‌است.در‌راستای‌بهبوود
بوازار1390فکری شرکت‌فرابورس‌ایران‌در‌سال
سهام‌مالکیت‌فکری)بورس‌ایده(را‌تأسیس‌نو،وود.
شده‌جوهوت‌‌‌‌دارایی‌فکری‌ثبت144در‌حال‌حاضر
کول حوجوم و دارد فروش‌در‌بورس‌ایده‌وجوود
بووده422222معامالت‌این‌بورس‌تاکونوون دالر
اصولوی1است .پارك‌فناوری‌پردیس‌به‌عنوان‌نهاد
ارزیابی‌و‌ارتقاء‌این‌بازار‌مشغول‌به‌فعالیت‌است.
به‌طور‌مستقل‌و‌بور1342رایت‌بر‌اساس‌قانون‌‌کپی
شوود.خالف‌حق‌اختراع توسط‌دولت‌مدیریت‌می
ارشواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ثبت‌کپی و فورهونوگ رایت‌توسط‌وزارت
موی صوورت عوالووی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اسوالموی شوورای و گویورد
کوه‌‌‌‌‌رسانی‌بر‌ح،ایت‌از‌نرم‌اطالع افزار‌نظارت‌دارد
های‌تخلف‌مرتبط‌با‌آن‌‌ای‌نیز‌به‌پرونده‌دادگاه‌ویاه
رایت‌محدود‌به‌محوتوواهوای‌‌‌‌‌کند.کپی‌‌رسیدگی‌می
بوازیوگوران و ایرانی‌است‌و‌لذا‌باید‌گسترش‌یافتوه
ایوران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌را‌نیز‌دربر‌بین قصود گیرد.با‌توجه‌بوه
مسوئلوه جوهوانوی برای‌پیوستن‌به‌سازمان‌تجوارت
اهو،ویوت اصالح‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌بسیار‌حائوز
رایت‌به‌مجولوس‌‌‌‌نویس‌جدید‌قانون‌کپی‌است.پیش
http://www.ifb.ir/cms.aspx?tabId=207رجوع‌شود‌به:1
131
آن‌‌‌‌‌‌شورای‌اسالمی‌ارائه‌شده‌که‌انتظار‌می در رود
های‌جدید‌از‌ج،له‌کاربرد‌ابزار‌دیجیتوال‌‌‌به‌فناوری
اسوتوانوداردهوای بوا نیز‌اشاره‌شده‌باشد‌و‌ه،چنین
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین یوکوی عونووان بوه ال،للی‌انطباق‌پیدا‌کنود.
هوای‌‌‌‌‌های‌حقوق‌مالکیت‌فکری قانون‌طورح‌‌بخش
صونوعوت صنعتی‌به‌رقابت‌سالم‌و‌افزایش‌تنوع‌در
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ک،ک‌می حو،وایوت بورای کند.چارچوبی‌نیوز
های‌سازمان‌جهانی‌‌در‌راستای‌توصیه1فرهنگ‌عامه
مالکیت‌فکری‌در‌کشور‌وجود‌دارد.
ای های توسعه منطقه برنامه 9-3-6
درسیاست توقوریوبوًا گذاری‌ملی‌و‌توان‌اقتصوادی
پایتخت‌مت،رکز‌است.دولت‌ایران‌درصدد‌بوهوبوود
های‌سیاسوتوی‌‌‌‌مشارکت‌سایر‌مناطق‌کشور‌در‌برنامه
صونوعوتوی واجرایسیاست هایی‌از‌ج،له‌توسوعوه
عل،ی فناورانه‌و‌نوآورانه‌است.
نوهوادهوای از بخش‌پاوهش‌و‌نوآوری‌متوشوکول
های‌مختلف‌دولت‌‌متعددی‌است‌که‌زیر‌نظر‌بخش
در‌‌‌‌‌‌فعالیت‌می کنند.در‌راستای‌تسهیل‌یکپارچگوی
ای دولت‌درصدد‌توسعه‌کریدورهوای‌‌‌سطح‌منطقه
)مناطق‌ویاه(علم‌و‌فناوری‌است.مفهوم‌کوریودور
در1323علم‌و‌فناوری‌اولین‌بار‌در‌سال و مطورح
و”توسعه‌‌‌نام‌آن‌به‌برنامه1329سال عولوم منواطوق
پویواده “فناوری‌ایران سوازی‌‌‌‌‌تغییر‌یافت.ابتدا‌روند
رفت‌ولی‌اجرای‌آن‌از‌سال‌‌برنامه‌به‌کندی‌پیش‌می
ایون1394 پیشرفت‌چش،گیری‌داشته‌است.مطابوق
دریوافوت شورایوط برنامه مناطق‌برای‌اینکه‌واجود
را‌‌‌‌‌های‌مالی‌و‌قانونی‌باشند‌باید‌برنامه‌ح،ایت هایوی
بوا و خوود برای‌تقویت‌صنایع‌خاص‌در‌مونواطوق
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌رویکرد‌خوشه ای‌تعریف‌کنند.در‌واقوع
چورم-نقاط‌قوت‌فعلی‌مناطق به‌عنوان‌مثال‌صنایع
در جوهوانوگوردی و در‌آذربایجان‌شرقی سالمت
خراسان‌و‌صنایع‌نفت‌و‌گاز معدن‌و‌دارو‌در‌استان
باشد.مناطق‌برای‌‌‌هدف‌اصلی‌این‌طرح‌می-بوشهر
اینکه‌واجد‌شرایط‌دریافت‌ح،ایت‌مالی‌و‌قوانوونوی
موزیوت دارای شوند‌الزم‌است‌صنایع‌با‌اولویت‌و
و آمووزشوی بسوتور و نسبی‌هر‌منطقه‌را‌انتوخواب
های‌مرتوبوط(دانشگاهی)ثبت‌پتنت‌و‌سایر‌خروجی
آن‌نیز‌موجود‌و‌فعال‌باشند.مدیریت‌پویوشوگواموانوه
های‌این‌حووزه‌‌‌میراث‌فرهنگی‌و‌گسترش‌توان،ندی
ها‌به‌ش،ار‌‌های‌خاص‌نیز‌از‌ج،له‌اولویت‌مانند‌موزه
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 Folklore
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 130
آید.می
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه‌توسعه‌منطقه دولوت توالش ای‌بویوانوگور
سورموایوه از در‌‌‌‌‌‌‌راستای‌کسب‌نتایج‌بهتر گوذاری
ها‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌از‌طریق‌تعریف‌پروژه
های‌یکپارچه‌و‌کاربردی‌در‌سطوح‌محلوی‌‌‌و‌خوشه
ای‌است‌به‌طوری‌که‌قادر‌به‌جذب‌پرسنول‌‌‌و‌منطقه
زیورسواخوت بورای هوای‌‌‌‌‌توان،ند‌و‌تقویت‌تقاضوا
ح،ایتی‌اعم‌از‌سخت)به‌عنوان‌مثال‌پهنای‌باند‌باال
موثوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌یا‌سیستم های‌دفع‌ضایعات(و‌نرم)به‌عنووان
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظام توقواضوا های‌آموزشی(باشند.افزایوش
و کواری و زنودگوی خدمات‌نرم بهبود‌محویوط
ایون‌‌‌‌‌افزایش‌اشتغال زایی‌در‌سطح‌محلی‌از‌اهداف
مونوظور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آیند.گزینه‌‌طرح‌به‌ش،ار‌می از های‌بهوتور
شوبوکوه هوای‌‌‌‌‌سالمت آموزش‌و‌سرگرمی اساس
دهند.های‌نرم‌را‌تشکیل‌می‌پویاتر‌و‌توسعه‌مهارت
پس‌از‌پذیرش‌پیشنهاد‌تأسیس‌یک‌منطقه‌ویاه‌علم
ایون‌‌‌‌‌های‌انجام‌ها‌و‌پروژه‌و‌فناوری فعالیت شده‌در
هایی‌نظیر‌معافیت‌مالویواتوی مناطق مش،ول‌ح،ایت
تر تسهیل‌روند‌اخذ‌ویزا‌و‌دسترسی‌‌های‌پائین‌تعرفه
)وام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آسان موالوی کوم‌‌‌‌‌‌‌تر‌به‌مونوابوع بوهوره( هوای
ونقل‌و‌خدمات‌آزموایشوگواهوی‌‌‌‌‌‌های‌ح،ل‌سرویس
یوک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهتر‌می توأسویوس شوند.الزامات‌اخذ‌مجووز
اسوت منطقه‌ویاه‌علم‌و‌فناوری‌تا‌حدی‌منوعوطوف
شده‌برای‌‌ولی‌باید‌حداقل‌الزامات‌و‌معیارهای‌تعیین
نو،وایونود. بورآورده را مناطق‌ویاه‌علم‌و‌فنواوری
حو،وایوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازمان دریوافوت شورایوط واجود های
بورنواموه‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت های‌بخش‌خصوصی)که‌در‌قلوب
رشود قرار‌دارند(شامل‌کوتوابوخوانوه موراکوز هوا
دهنده‌خدمات‌کاریابی‌‌ها نهادهای‌ارائه‌دهنده‌شتاب
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌آموزشی‌موی‌‌و‌برنامه هوای‌‌‌‌‌بواشونود.
شورایوط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش واجود بنیان‌نیز‌به‌صورت‌خودکوار
ای‌‌‌‌شوند.دبیرخوانوه‌‌‌‌برخورداری‌از‌ح،ایت‌تلقی‌می
تسوهویول بورنواموه نیز‌مسئولیت‌ارزیابی‌متقاضیوان
مصووبوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی اجرایی‌های‌بین‌ه،کاری سوازی
موثوال مرتبط‌با‌مناطق‌ویاه‌علم‌و‌فناوری)به‌عنوان
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آئین عولوم نامه‌اجرایی‌تأسیس‌و‌توسعه‌مونواطوق
های‌مشتورك(و‌پیشنهاد‌پروژه1329فناوری‌ایران
را‌بر‌عهده‌دارد.در‌حال‌حاضر این‌برنامه‌زیر‌نظور
ای‌راهبری‌در‌شورای‌عالی‌علوم تحقیقات‌و‌‌ک،یته
توخوصوصوی فناوری‌است‌و‌توسط‌چند‌کارگوروه
شود.ک،یته‌راهبری‌این‌برنامه‌و‌دبیرخانه‌‌پیگیری‌می
و شوهورسوازی عوالوی شورای‌مذکور با‌شوورای
133
و‌‌‌‌‌‌‌مع،اری‌ایران‌که‌مسئولیت‌ملی‌سیاست گوذاری
هو،وکواری‌‌‌‌‌‌‌نظارت‌در‌این‌حوزه‌را‌عهده دار‌است
طوور بوه نزدیکی‌دارد.در‌عین‌حال هر‌مونوطوقوه
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌موی‌‌های‌خود‌را‌پیاده‌مستقل‌برنامه کونود.
اجورایوی درنظر‌گرفتن‌اینکه‌برنامه‌در‌مراحل‌اولیه
از‌‌‌‌گرایانه‌توان‌ارزیابی‌واقع‌خود‌است‌هنوز‌ن،ی ای
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ارائه‌ن،ود‌ولی‌به‌نظر‌می بورنواموه رسد‌کوه
اسوت.ابتدای‌مسیر‌ارتقاء‌یکپارچگی‌مونوطوقوه ای
های‌‌زمان‌با‌پیشبرد‌این‌برنامه الزم‌است‌ارزیابی‌هم
مقتضی‌هم‌صورت‌گیرد.
گیری و پیشنننهنادات سنیناسنتني: نتیجه 9-6
نگر و لنزوم تنوسنعنه اقتصادی متنوع و درون
صادرات فناورانه و صنعتي
و پواوهوش در‌این‌فصل چارچوب‌نهادی‌نوظوام
بوا نوآوری‌در‌ایران‌مورد‌بررسی‌قرار‌گرفته‌است.
از غونوی وجود‌برخورداری‌ایران‌از‌منابع‌طبیوعوی
وجوود ج،له‌نفت‌و‌گاز مواد‌معدنی‌و‌ه،چونویون
ترین‌اقتوصواد‌‌‌‌بستر‌مطلوب‌کشاورزی دارای‌متنوع
در‌خاورمیانه‌است.
نووآوری بوه عولوم فشوار ایران‌با‌رویکرد‌سنتوی
عولووم تالش وزارت کوه های‌خود‌را‌آغاز‌کرد
تحقیقات‌و‌فناوری‌نهاد‌محوری‌پیشبرد‌این‌سیاست
طور‌‌شود.ه،ان‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌محسوب‌می
هوای‌‌‌که‌در‌این‌فصل‌بیان‌شد‌گزارش‌مرور‌سیاست
نشوان1324علم فناوری‌و‌نوآوری‌ایران‌در‌سال
آن‌زمان‌بوود1“ض،نی”از‌چهار‌ویاگی‌مت،ایز‌مدل
در)وظایف‌وزارتخانه ها‌و‌نهادهای‌دولتی‌درگویور
و شوفواف علم فناوری‌و‌نوآوری‌به‌جای‌ایونوکوه
اداموه در اسوت(. صریح‌باشد‌ع،دتًا‌ض،نی‌بووده
تری‌‌بهبودهای‌نهادی‌دهه‌گذشته ایران‌مدل‌صریح
جواموعوی را‌به‌کار‌گرفته‌که‌در‌آن سازوکارهوای
ایون از برای‌ه،اهنگی‌سیاستی‌تصریح‌شده‌است.
نظر ایران‌ه،انند‌کشورهای‌استونی فنالند ایرلنود
ایوجواد در و‌کره‌جنوبی‌است‌که‌اقدامات‌مؤثری
خوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،اهنگی‌بین‌بازیگران‌نظام نووآوری مولوی
کشوورهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انجام‌داده از بسویواری هو،وانونود اند.
توسعه شکاف‌سنتی‌بین‌پاوهش)دانشگواه(درحال
و‌صنعت‌در‌ایران‌هم‌قابل‌مشاهده‌است‌و‌در‌واقوع
گذاران مت،ایل‌به‌رویکورد‌‌‌ذهنیت‌برخی‌از‌سیاست
فشار‌علم‌و‌برخی‌دیگر‌مت،ایل‌به‌رویکرد‌مبتنی‌بور
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظام سویواسوتوی های‌نوآوری‌است.تاکنون‌بسته
الزم‌‌‌‌‌‌‌ابزارهای‌سیاستی‌نوآوری‌ارائه شده کوفوایوت
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 Implicit
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 134
برای‌ارتقاء‌ظرفیت‌علم‌و‌فناوری‌رو‌به‌رشد‌کشور
بوتووانود کوه در‌راستای‌اثربخشی‌پویای‌صنوعوتوی
ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌موجبات‌رشد‌سریع‌بوهوره افوزایوش وری
افزوده تسریع‌تنوع‌اقتصادی‌و‌رشد‌اقتصادی‌سریع
سوؤال‌‌‌‌‌‌‌و‌پایدار‌را‌فراهم‌آورد‌ندارد.به عالوه‌ایون
توان‌به‌شوکولوی‌‌‌‌‌مهم‌نیز‌مطرح‌است‌که‌چگونه‌می
سو،وت1مؤثر‌و‌با‌عزمی بوه را پائین‌به‌باال‌کشور
نوظوام اتخاذ‌رویکرد‌نوآوری‌هدایت‌ن،ود.اکنون
ها‌مواجوه‌‌‌نوآوری‌ایران‌به‌وضوح‌با‌این‌محدودیت
ریواسوت فونواوری است.تأسیس‌معاونت‌عل،یو
هودف1321ج،هوری‌در‌سال دره،ین‌راستا‌و‌با
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌تسهیل‌تجاری و سازی‌دستاوردهای‌پواوهشوی
وکار‌تأسیس‌گردید.طور‌کلی‌نوآوری‌در‌کسب
برخی‌از‌نهادهای‌کلیدی‌نظام‌ملی‌نوآوری‌ع،دتواً
بر‌توسعه‌تولید‌تأکید‌دارند‌بدون‌اینکه‌به‌نقش‌مهم
و‌‌‌‌‌پذیری‌بنگاه‌توسعه‌ظرفیت‌نوآوری‌در‌رقابت هوا
صنایع‌در‌بازار‌داخلی‌و‌صادرات‌به‌خارج‌از‌کشور
در‌شرایطی‌که‌ایران‌مجدداً‌به‌اقتصاد‌جهانی‌متصل
بوهوره‌‌‌‌‌‌می ارزش‌‌‌‌‌‌گردد‌واقف‌باشند.افزایش وری
توولویود جودیود افزوده‌باالتر‌داخلی خلق‌صنایع
از بویوشوتوری محصوالت‌رقابتی‌و‌دستیابی‌به‌سهم
حووزه کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌بازارهای‌صادراتی‌در‌تو،واموی هوایوی
هسوتونود یوکودیوگور محصوالت‌تا‌حدی‌مت،ایز‌از
تووانو،ونودی فونواورانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مستلزم‌ظرفیت‌نوآورانه‌و
ای‌‌‌‌هاست.در‌غیاب‌چنین‌ظرفیت‌و‌توان،نودی‌‌‌بنگاه
در‌‌‌شده‌ها اهداف‌صادراتی‌کشور)تصریح‌‌در‌بنگاه
نوهوادهوای اسناد‌ملی‌سیاستی(محقق‌نخواهند‌شود.
اقتصادی‌پرقدرت‌نظیر‌شورای‌عالی‌اقتصاد وزارت
بوایود امور‌اقتصادی‌و‌دارایی‌و‌حتی‌اتاق‌بازرگانی
گیری‌خود رویکردهای‌مرتبط‌با‌تقویت‌‌در‌تص،یم
موبونوای عونووان ظرفیت‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌به
موورد‌‌‌‌‌دستیابی‌به‌اقتصاد‌رقابتی‌در‌سال های‌آتی‌را
هوای‌‌‌‌‌توجه‌قرار‌دهند.این‌امر‌با‌توجه‌به‌آزادسازی
خوارجوی الوقوع‌تجاری‌و‌سرموایوه‌‌‌قریب گوذاری
ال،للی‌از‌ج،له‌سازموان‌‌‌پیوستن‌ایران‌به‌نهادهای‌بین
مووافوقوت امضواء و توجوارت هوای‌‌‌‌‌نواموه‌‌‌‌‌جهانی
پویوش‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌و‌تجارت‌بین‌سرمایه از ال،للی بیش
ضروری‌است.
وها پارك‌برخالف‌تعداد‌زیاد‌دانشگاه عولوم های
فوزایونوده توعوداد و پواوهشوی فناوری مؤسسات
1 Impetus
135
های‌پاوهوش‌‌‌بنیان‌فعال‌در‌عرصه‌های‌دانش‌شرکت
رسد‌در‌مقایسه‌با‌تعداد‌نهادهای‌‌و‌توسعه به‌نظر‌می
نسوبوتواً‌‌‌‌‌‌‌فعال‌در‌پردازش‌و‌تدوین‌اولویت ها تعداد
اجورای در محدودی‌از‌این‌نهادها‌به‌طور‌مستقیم
حوال سیاست های‌نوآوری‌درگیر‌هستند.در‌عیون
نظام‌آموزشی‌تا‌حدودی‌از‌صنعت‌جداست‌و‌بایود
های‌آموزشی‌به‌مقوولوه‌‌‌‌از‌طریق‌بازطراحی‌سیاست
عدم‌تطابق‌بین‌نظام‌آموزش‌از‌یک‌طرف‌و‌صنعت
از‌طرف‌دیگر پرداخته‌شود.
وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی‌به‌دلیول
موفقیت‌در‌رفع‌نیازهای‌ملی‌سالمت از‌اسوتوقوالل
های‌خود‌از‌ج،له‌اختصاص‌منابع‌‌زیادی‌در‌فعالیت
از و اسوت بورخووردار پاوهشی‌و‌آموزش‌عالی
بازیگران‌کلیدی‌در‌نظام‌پاوهش‌و‌نوآوری‌کشور
شود.این‌وزارتخانه‌ه،چنین‌در‌ادغوام‌‌‌‌محسوب‌می
مولوی سوطوح در آموزش‌پزشکی‌با‌درمان‌بالینی
ع،لکرد‌موفقی‌دارد.تسهیالت‌نوآوری‌و‌پاوهشی
نوفوت ای‌نیز‌در‌در‌وزارتخانه‌گسترده هایی‌مانونود
و راه نیرو جهاد‌کشاورزی کار‌و‌رفاه‌اجت،اعی
دفواع و شهرسازی فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطوات
ها‌دارای‌‌شود.حتی‌برخی‌از‌این‌وزارتخانه‌‌ارائه‌می
هو،واهونوگوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ستادهای‌داخلی ای‌هستند‌که‌وظیفوه
های‌آن‌وزارتخانه‌را‌بر‌‌نوآوری‌و‌پاوهش‌در‌بخش
های‌‌ها‌هم‌برنامه‌عهده‌دارند.عالوه‌بر‌اینها دانشگاه
هوای‌‌‌آموزشی‌اختصاصی‌خود‌را‌دارند‌و‌ض،ناً‌داده
شده‌خود‌‌مربوط‌به‌انتشارات‌عل،ی‌و‌اختراعات‌ثبت
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌آوری‌و‌پایش‌می‌را‌هم‌ج،ع هوای‌‌‌‌‌کننود.
دولتی‌حوزه‌انرژی‌مانند‌مپنا‌و‌توربوک،پرسور‌نفوت
های‌موفق‌در‌زمینه‌عو،ولوکورد‌‌‌‌‌‌هایی‌از‌سازمان‌ن،ونه
های‌صنعتی‌و‌فناورانه‌موحوسووب‌‌‌‌‌نوآوری‌در‌حوزه
شوند.می
سوال‌‌‌‌‌‌‌های‌بین‌با‌توجه‌به‌لغو‌بیشتر‌تحریم در ال،للی
درآمود1395 ارزی ایران‌درصدد‌گسترش هوای
خود‌و‌بازگشت‌به‌سطح‌تولید‌نفت‌و‌گاز‌در‌دوران
موحورك‌‌‌‌‌‌باشد.هم‌‌ها‌می‌قبل‌از‌تحریم هوای‌‌‌‌‌زموان
در‌‌‌‌قدرت،ندی‌جهت‌نوسازی‌و‌ارتقاء‌زیرساخت ها
های‌با‌اه،یت‌راهبردی‌نظیر‌هوانوردی ح،لبخش
و‌نقل‌ریلی برق‌و‌لجستیک‌برای‌توسعه‌پواوهوش
تر مؤثرتر‌و‌‌نوآوری‌و‌تقویت‌بخش‌خصوصی‌فعال
چوالوش‌‌‌‌‌‌‌رقابت هوای‌‌‌‌‌پذیرتر‌وجود‌دارد.با‌توجه‌بوه
ال،للی تقاضای‌‌مست،ر‌در‌دسترسی‌به‌منابع‌مالی‌بین
دارد. زیادی‌برای‌سازوکارهای‌جدید‌مالی‌وجوود
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 131
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌به‌عنوان‌ابزار‌کسب‌‌سرمایه
بوه دسوتورسوی و منابع‌مالی فناوری دانش‌فونوی
بازارهای‌خارجی‌است.البته‌باید‌ملزومات‌توحوقوق
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌نوظویور‌‌‌‌‌مزایای‌بالقوه‌سرمایه
هوا دسترسی‌به‌فناوری دانش‌فنی‌و‌ارتقاء‌مهارت
سازی‌گردد.از‌ج،له‌این‌ملوزوموات‌‌‌‌‌طراحی‌و‌پیاده
هوا‌‌‌‌توان‌به‌بهبود‌ظرفیت‌جذب‌در‌سطح‌بنگاه‌می
تووانو،ونود‌‌‌‌‌‌‌خوشه و‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌صنایع توسعه‌محیط سواز
و‌‌‌‌‌‌های‌ارتقاء‌ه،کاری‌اجرای‌سیاست های‌داخولوی
و‌‌‌‌‌یادگیری‌درون زا‌فناورانه‌از‌طریق‌انتقال‌فنواوری
وه،کاری‌اشاره‌ن،ود.مهارت
بوه‌‌‌‌‌‌به‌طور‌کلی برخالف‌پیشرفت های‌قابل‌توجوه
جو،لوه‌‌‌‌‌‌دست‌آمده ایران‌در‌بخش های‌مختلف‌از
کسوب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزایش‌بهره موحویوط وکوار وری بهوبوود
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوسازی‌زیرساخوت تووجوه فویوزیوکوی هوای
اقولویوم های‌زیست‌چالش محیطی‌و‌تأثیرات‌تغییور
و‌‌‌‌تثبیت‌تورم تحریک‌رشد‌اقتصادی اشتغال زایی
از طویوفوی افزایش‌سرانه‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌بوا
قوابول‌‌‌‌‌‌‌‌چالش ها‌مواجه‌است.با‌توجه‌به‌زیرساخوت
ارتوبواطوات و توجه‌کشور‌در‌فناوری‌اطوالعوات
ح،ل )حودود 73ونقل انرژی شهرنشینی‌گسترده
های‌‌درصد(و‌بازار‌بزرگ‌داخلی دولت‌باید‌تالش
وری‌از‌طوریوق‌‌‌‌مندی‌را‌در‌راستای‌افزایش‌بهره‌نظام
گیری‌از‌نیروی‌کار‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌و‌با‌بهره
ماهر‌خود‌صورت‌دهد.
و‌‌‌‌پس‌از‌سال های‌تحریم دسترسی‌ایران‌به‌بازارها
های‌خارجی‌محدود‌است.زیرساخت‌کشور‌‌فناوری
های‌محودودی‌‌‌قدی،ی‌و‌افراد‌و‌مؤسسات‌از‌فرصت
بورخووردار‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌یادگیری‌و‌شبکه سازی‌فورامورزی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هستند.هم طوبویوعوی زمان ایران‌از‌منابع‌گسترده
بوه سرمایه‌انسانی‌توان،ند‌برخوردار‌است.با‌نگاهی
گیری‌از‌‌آینده ایران‌به‌تقویت‌ظرفیت‌خود‌در‌بهره
در این‌منابع ض،ن‌تالش‌برای‌کسب‌جایگاه‌برتور
بوه گوذار پاوهش‌و‌نوآوری‌و‌ه،چنین‌پویوشوبورد
حوال اقتصاد‌دانش بنیان‌تأکید‌زیادی‌دارد.در‌هور
بخشی‌از‌رویکردهای‌جاری‌دولت‌باید‌تغییر‌یوابود.
تووسوعوه در‌حال‌حاضر ایران‌باید‌به‌جای‌راهبورد
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درون واردات جوایوگوزیونوی بور گرا‌و‌مبتنی
گرا‌و‌مبتنی‌بر‌بسته‌منسجم‌سیاستوی‌‌‌رویکردی‌برون
بوایود1توسعه ت،رکز‌ن،اید.در‌این‌بسته‌سیواسوتوی
در فونواوری نوآوری‌و‌توسعه‌بیشتر‌ظرفیت‌علم‌و
نوفوت اولویت‌قرار‌گیرند.وابستگی‌به‌درآمدهوای
1 Coherent development policy mix
137
های‌خارجی‌بوایود‌‌‌‌جهت‌خرید‌تجهیزات‌و‌فناوری
ظورفویوت منجر‌به‌اتخاذ‌رویکردی‌مبتنی‌بر‌ایوجواد
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درون هو،وکواری نویوز و زا‌نوآوری‌و‌فنواوری
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشارکت‌واقعی‌بین‌تأمین خوارجوی کنونودگوان
گوردد. فونوی دانوش و فونواوری داخلی‌سرمایوه
حوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها فرصت‌ها ضعف‌چالش قووت ها‌و‌نقواط
بنیان‌و‌مبتنی‌بر‌‌حاضر‌ایران‌در‌گذار‌به‌اقتصاد‌دانش
ارائه‌شده‌است.12-3نوآوری‌به‌اختصار‌در‌جدول
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
بنیان ها/ نقاط قوت ایران در گذار به اقتصاد دانش ها و فرصت ها/ ضعف ( چالش77-9جدول
ضعف ها/نقاط چالش قوت ها/ نقاط فرصت سطح
کوالن محیوط
فناوری‌و علم
نوآوری
آموختگان‌مستعد‌و‌جوان‌‌تعداد‌قابل‌توجه‌دانش
و موهونودسوی فونواوری به‌ویاه‌در‌علوم‌پایوه
ریاضیات
موحوصووالت بواالی توقواضوای بازار‌داخلی‌با
بنیان‌دانش
های‌صنعتی‌و‌تولیدی‌در‌‌تنوع‌قابل‌توجه‌ظرفیت
مقایسه‌با‌سایر‌اقتصادهای)کشور(متکی‌بر‌منابع
طبیعی
و نوفوت وابستگی‌ک،تر‌بودجه‌دولت‌به‌درآمد
مونوابوع گاز‌در‌مقایسه‌با‌سایر‌کشورهای‌دارای
غنی‌فسیلی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیرساخت‌فیزیکی‌توسعه چونود )هور یافتوه
ها‌قدی،ی‌است(ها‌زیرساخت‌برخی‌بخش
و ضریب‌نفوذ‌باالی‌اینترنت‌و‌تلفن‌هووشو،ونود
پتانسیل‌توسعه‌تجارت‌و‌خدمات‌الکترونیکی
ایوجواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌زیست‌چالش اموکوان کوه محیطی
را‌‌‌‌‌‌‌تقاضای‌جدید‌برای‌محصوالت‌دانش بونویوان
آورند‌‌‌فراهم‌می
وکوار ک،بودهای‌فضای‌نهادی‌نظیر‌محیط‌کسب
سطح‌رقابت‌و‌توسعه‌بخش‌خصوصی
زیورسواخوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ضرورت‌افزایش‌سرمایه در گذاری
آن‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌کواربورد هوای
و مانند‌سالمت‌الکترونیک تجارت‌الکترونویوک
دولت‌الکترونیک
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سطح‌پائین‌سرمایوه مسوتوقویوم گوذاری
مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌‌‌شده ت،رکز‌زیاد‌سرمایه‌جذب گذاری
سوهوم و خارجی‌در‌صنایع‌مبتنی‌بر‌منابع‌طبیوعوی
ایوجواد‌‌‌‌‌‌‌‌ناکافی‌سرمایه در گذاری‌مستقیم‌خارجی
زا‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌های‌درون‌توان،ندی
و سطح‌پائین‌تولیدات‌صادراتی‌مبتنی‌بر‌موهوارت
فناوری
وری‌کل‌عوامل‌وری‌به‌ویاه‌بهره‌سطح‌پائین‌بهره
کرده‌نرخ‌نسبتاً‌باالی‌بیکاری‌در‌بین‌افراد‌تحصیل
زیورسواخوت در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ضرورت‌نوسازی ویواه بوه هوا
و‌‌‌‌‌‌‌ونقل انرژی‌های‌ح،لبخش های‌تجدیودپوذیور
شهرهای‌هوش،ند
محیوطوی‌‌‌‌های‌زیست‌ضرورت‌درنظر‌گرفتن‌چالش
و‌اثرات‌تغییر‌اقلیم
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 132
بنیان ها/ نقاط قوت ایران در گذار به اقتصاد دانش ها و فرصت ها/ ضعف ( چالش77-9ادامه جدول
ضعف ها/نقاط چالش قوت ها/ نقاط فرصت سطح
حوواکوو،وویووت
گذاری‌‌سیاست
وه،اهنگی‌در
عوولووم حوووزه
و فووونووواوری
نوآوری
فونواوری و ظهور‌نهادهایی‌نظیر‌معاونت‌عل،وی
و نووآوری صونودوق و جو،وهووری ریاسوت
شکوفایی‌جهت‌ح،ایت‌از‌نوآوری
پویووسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اجرایی )موانونود سازی‌قوانین‌جدیود
شورکوت از حو،وایوت هوای‌‌‌‌‌فناوری‌و‌قوانوون
عولوم دانش ظورفویوت بنیان(در‌راستای‌بهوبوود
اقوتوصوادی فناوری‌و‌نوآوری‌و‌تقویت‌تأثیرات
آنها
های‌علم فونواوری‌‌‌‌روابط‌نسبتاً‌ضعیف‌بین‌سیاست
از‌‌‌‌‌‌‌و‌نوآوری‌و‌دیگر‌سیاست های‌ملی‌و‌کولویودی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قبیل‌سیاست توجوارت صونوعوتوی های‌توسعوه
گذاریسرمایه
نوهوادهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هم وظوایوف بویون پوشانی‌احتو،والوی
گذاری‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌سیاست
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأثیر‌ناکافی‌سرمایه خوارجوی گذاری‌مستقیوم
های‌داخلی‌نوآورانه‌و‌فناورانه‌‌‌ارتقاء‌ظرفیت
نوووهوووادهوووای
و موویووانووجووی
ح،ایتی
از شوکووفوایوی و نووآوری ح،ایت‌صونودوق
های‌پاوهش‌و‌فناوری‌غیردولتی‌صندوق
های‌‌های‌فناورانه‌نظیر‌پارك‌گسترش‌زیرساخت
هوا دهونوده‌‌‌‌‌علم‌و‌فناوری مراکز‌رشد شوتواب
های‌پاوهشی‌و‌مراکز‌نوآوری‌‌آزمایشگاه
موؤسوسوات ضعف‌در‌تأمین‌مالی‌نوآوری‌توسوط
سورموایوه‌‌‌‌‌‌خصوصی‌به‌ویاه‌صندوق گوذاری‌‌‌‌‌های
وکار‌خطرپذیر‌و‌فرشتگان‌کسب
ای‌از‌قبیل‌دفاتر‌‌کارآیی‌پائین‌سازوکارهای‌واسطه
ها‌انتقال‌فناوری‌دانشگاه
ویواه بوه ضعف‌در‌نظام‌استاندارد‌و‌اعتباربخشوی
بنیان‌‌برای‌محصوالت‌دانش
هابنگاه
مشوتوریوان‌‌‌‌‌‌‌شرکت های‌بزرگ‌در‌صنایع‌بالغ‌که
بنیان‌موحوسووب‌‌‌‌‌احت،الی‌برای‌محصوالت‌دانش
شوند‌می
دانوش‌‌‌‌‌‌‌رشد‌شورکوت از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هوای نواشوی بونویوان
های‌دولت‌‌سیاست
وسرمایه تووسوعوه و گذاری‌ناکافی‌در‌تحوقویوق
های‌بزرگ‌و‌صنایع‌بالغ‌نوآوری‌توسط‌شرکت
کورد‌‌‌‌‌وکار‌در‌کل‌هزینه‌سهم‌محدود‌بخش‌کسب
تحقیق‌و‌توسعه
هوای‌‌‌‌‌های‌کوچک‌و‌شورکوت‌‌‌وابستگی‌زیاد‌بنگاه
پوائویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش بنیان‌به‌تقاضای‌دولت‌و‌توان،ونودی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌شرکت مشوارکوت جوهوت بونویوان
بوازارهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بین‌ه،کاری بوه ال،للی‌و‌دسترسی
ال،للیبین
بویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روابط‌و‌ه،کاری ضوعویوف های‌تحقیقاتوی
های‌داخلی‌‌شرکت
139
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
بنیان ها/ نقاط قوت ایران در گذار به اقتصاد دانش ها و فرصت ها/ ضعف ( چالش77-9ادامه جدول
ضعف ها/نقاط چالش قوت ها/ نقاط فرصت سطح
موووؤسوووسوووات
و آموووزشووی
و پووواوهوووش
فناوری
آموزش‌عالی‌‌گسترش‌زیرساخت‌و‌نظام
های‌مبتنی‌بور‌‌‌های‌مبنی‌بر‌ارتقاء‌پاوهش‌سیاست
های‌پاوهشی‌ها‌و‌سازمان‌بازار‌در‌دانشگاه
ترویج‌فرهنگ‌یادگیری‌و‌تحصیل‌در‌علوم‌پایه
فناوری مهندسی‌و‌ریاضیات
و‌‌‌‌های‌دانشگا‌سازی‌پاوهش‌کاستی‌در‌تجاری هی
های‌پاوهش‌و‌فناوری‌سازمان
روابط‌ضعیف‌بین‌دانشگاه‌و‌صنعت
در عو،ولوکورد بور فقدان‌نظام‌تأمین‌مالی‌مبتونوی
های‌پاوهشی‌دولتی‌ها‌و‌سازمان‌دانشگاه
فرار‌مغزها
در‌راستای‌رویکرد‌جدید‌پیوستن‌مجدد‌به‌اقتوصواد
موخوتولوفوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌چالش‌جهانی ایران‌با‌فرصت های
مواجه‌است.ایران‌در‌توسعه‌ظرفیت‌علم فناوری‌و
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌بهره گیری‌از‌آن‌در‌پویوشوبورد
راسوتوا پایدار پتانسیل‌قابل‌توجهی‌دارد‌و‌در‌ایون
اداموه در اسوت. نیازمند‌انجام‌اصالحات‌سیاستی
توقوویوت راسوتوای در تعدادی‌پیشنهاد‌سیواسوتوی
بوه تووجوه و ایوران حاک،یت‌نظام‌ملی‌نووآوری
موضوعات‌سیاستی‌خاص‌ارائه‌شده‌است:
عولوم الف(افزایش‌انسجام‌بین‌سیاسوت هوای
های‌کولویودی‌‌‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌و‌سایر‌سیاست
ملی‌به‌منظور‌افزایش‌تأثیرات‌مثبت‌اقوتوصوادی
علم فناوری‌و‌نوآوری.این‌امر‌مستلزم‌توسوعوه
توفوکویوک بسته‌سیاستی‌مبتنی‌بر‌نوآوری‌و‌نیز
ها‌در‌حاک،یت‌نوظوام‌‌‌‌شفاف‌وظایف‌و‌مسئولیت
باشد.علم فناوری‌و‌نوآوری‌می
نوظوام‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته‌ایران‌از‌ساختار‌نهادی‌توسعه حاک،ویوت
سواخوتوار ایون در کوه نوآوری‌برخوردار‌اسوت
بازیگران‌و‌متولیان‌مختلف متعهد‌به‌پیشبرد‌اهداف
شوده از‌‌‌‌‌‌‌‌بلندپروازانه‌علم فناوری‌و‌نووآوری انود.
هوای‌‌‌‌‌طرف‌دیگر مشکل‌پراکنده‌بودن‌مسئوولویوت
نویوز کلیدی‌وجود‌دارد‌و‌در‌ه،اهنگی‌بوازیوگوران
موؤثور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شکاف توحوقوق هایی‌موجود‌است‌که‌مانوع
گردد.نهادهای‌سیاستی‌مختلف‌باید‌در‌‌‌نوآوری‌می
راستا‌شده‌و‌بور‌‌‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌به‌نحو‌بهتری‌هم
اساس‌چارچوب‌نهادی‌و‌سازوکارهای‌اصلی‌نوظوام
ملی‌نوآوری بهبود‌رشد‌اقتصادی‌و‌توأثویورگوذاری
مثبت‌بر‌توسعه‌پایدار‌را‌دنبال‌ن،ایند.
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 142
بسته‌سیاستی‌توسعه‌برای‌موفقیت‌توسعه‌اقتوصوادی
ارتوبواط ضورورت اسوت. موهوم در‌ایران‌بسویوار
توسعه‌صنعتی‌و‌سیاست‌علم تر‌بین‌سیاست‌نزدیک
فناوری‌و‌نوآوری کامالً‌مشهود‌است.در‌ضو،ون
و انسجام‌بیشتری‌هم‌باید‌بین‌سیاست‌علم فناوری
مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌سرمایه‌نوآوری‌و‌سیاست گوذاری
و رقوابوت خارجی تجارت آموزش تأمین‌مالی
هو،وچونویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت و موتووسوط و های‌کوچک
بواشود.شرکت داشوتوه وجوود های‌کوارآفوریونوی
ثوبوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست ایوجواد های‌اقتصاد‌کالن‌نیز‌بورای
اهو،ویوت اقتصادی‌و‌محیط‌حامی‌رشد‌بسیار‌حائز
هستند.ضرورت‌انسجام‌سیاستی‌در‌سطوح‌استوانوی
ای‌نیز‌وجود‌دارد.در‌این‌رابطه اقدامواتوی‌‌‌‌‌و‌منطقه
و‌‌‌‌‌‌های‌منطوقوه‌‌‌برای‌افزایش‌ه،اهنگی‌در‌برنامه ای
ه،سوسازی‌اهداف‌توسعه‌صنعتی‌و‌سیاست‌عولوم
فناوری‌و‌نوآوری‌در‌حال‌پیگیری‌است.توأسویوس
بوا جو،وهووری ریواسوت معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری
خوود(ای‌افقی)بین‌دستگاه‌‌وظیفه سوطوح های‌هم
جهت‌ح،ایت‌از‌نوآوری اقدامی‌مهم‌در‌راسوتوای
عولوم پاسخگویی‌به‌اصلی ترین‌چالش‌حاک،ویوت
آید.معواونوت‌‌‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌کشور‌به‌ش،ار‌می
عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌و‌وزارت‌عولووم
و‌‌‌‌تحقیقات‌و‌فناوری‌در‌ارتقاء‌هم راستایی‌پاوهش
دانشوگواه و‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌بهبود‌ارتباط‌مؤثر‌بویون هوا
مؤسسات‌پاوهشی‌و‌صنعت پیشرفت‌قابل‌توجوهوی
اند.داشته
آمووزش و درموان در‌مقابل وزارت‌بوهوداشوت
درموان و پزشکی‌در‌برقراری‌ارتباط‌بین‌پاوهوش
عولووم وزارت از ولوی بالینی مؤثر‌ع،ل‌ن،ووده
های‌نظام‌نووآوری‌‌‌تحقیقات‌و‌فناوری‌و‌سایر‌بخش
های‌اصلی‌‌تا‌حد‌زیادی‌فاصله‌دارد.سایر‌وزارتخانه
ها‌و‌موراکوز‌‌‌‌حوزه‌علم فناوری‌و‌نوآوری دانشگاه
انود.اندازی‌ن،ووده‌‌پاوهشی‌زیرمج،وعه‌خود‌را‌راه
توولویود‌‌‌‌‌‌‌‌وزارت‌نفت‌توجه‌زیادی‌به‌توان،ندی هوای
جودیوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارد‌و‌ایجاد‌توان،ندی بوا های‌فناورانه‌را
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کافی‌دنبال‌ن،ی موعودن ن،اید.وزارت‌صونوعوت
تجارت‌و‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری
بیشترین‌ه،اهنگی‌را‌در‌سطح‌سیاستی‌با‌هم‌دارنود.
وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت‌با‌تأکید‌بر‌نوآوری
های‌سیاسوتوی‌‌‌‌در‌قلب‌سیاست‌توسعه‌صنعتی برنامه
پوشانی‌بالقووه‌‌‌مختلفی‌را‌اجرا‌ن،وه‌است.مشکل‌هم
سویواسوت و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نهادهای‌کلیودی طوراحوی گوذاری
141
را‌‌‌‌‌سازی‌سیاست‌پیاده های‌علم فناوری‌و‌نووآوری
شوفواف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می بوا و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تووان وظوایوف دقویوق سوازی
های‌آنها‌برطرف‌کرد.مسئولیت
بازیگران‌فعال‌در‌عرصه‌نوآوری‌به‌ویاه‌موعواونوت
وزارت و جو،وهووری ریواسوت عل،ی‌و‌فناوری
قورار صنعت معدن‌و‌تجارت باید‌مورد‌ح،وایوت
گیرند.معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،وهووری
ایوفواء‌‌‌‌‌‌‌در‌اجرای‌برنامه های‌نوآوری‌نقشی‌کلیودی
ومی کند‌اگر‌چه‌در‌مقایسه‌با‌اندازه‌بخش‌صنعت
توا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اقتصاد‌کشور گستره‌برنامه موعواونوت های‌این
موورد بوایود موعواونوت حدی‌کوچک‌است.این
پشتیبانی‌بیشتری‌قرار‌گیرد‌تا‌بتواند‌نقش‌مؤثورتوری
و موعودن صونوعوت وزارت ایفاء‌کند.به‌عالوه
در نووآوری و تجارت‌باید‌هدف‌ترویج‌فنواوری
های‌صنعتی‌سنتی‌و‌غالب‌اقتصادی‌را‌به‌طور‌‌بخش
راسوتوا جدی‌دنبال‌ن،وده‌و‌از‌ح،ایت‌الزم‌در‌این
ایون در برخوردار‌گردد‌تا‌بتواند‌ع،لکرد‌مؤثوری
زمینه‌داشته‌باشد.
نووآوری‌‌‌‌‌در‌موج‌سوم‌سیاست های‌علم فناوری‌و
وظایف‌جدیدی‌مطرح‌است‌که‌در‌ارتقاء‌نوآوری
حوائوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌ح،ایت‌از‌زیست بسویوار بوم‌کارآفریونوی
قوانوونوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌اه،یت‌می و باشند‌اما‌هنوز‌نهادی‌رس،ی
برای‌ه،اهنگی‌و‌راهبری‌این‌وظایف‌وجود‌نودارد.
شوفواف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،چنین‌توصیه‌می توفوکویوک شود‌بورای
گوذاری‌‌‌‌‌های‌نهادهای‌سیواسوت‌‌‌وظایف‌و‌مسئولیت
ای‌کلی‌تدوین‌شوود.علم فناوری‌و‌نوآوری‌برنامه
به‌عالوه سایر‌نهادهای‌کلیدی‌در‌سیاست‌تووسوعوه
قوبویول از صنعتی‌و‌نهادهای‌مهم‌اقتصادی‌و‌مالوی
سوازموان صندوق‌توسعه‌ملی شورای‌عالی‌اقتصاد
بوازرگوانوی گسترش‌و‌نوسازی‌صنایع‌ایران‌و‌اتواق
اکوثور‌‌‌‌‌‌‌توجه‌ک،ی‌به‌نوآوری‌دارند.به شکل‌مشابه
نهادهای‌سطح‌راهبردی بیشتر‌بر‌پاوهش‌متو،ورکوز
هستند.
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه‌نگاه‌موجود‌نیز‌باید‌به یوابود توغویویور ای
و بازیگران‌اصلی‌درکی‌مشترك‌از‌علم فونواوری
نوآوری‌و‌سیاست‌آن‌داشته‌باشند.در‌واقع‌ت،واموی
بوه بازیگران‌باید‌به‌جای‌رویکرد‌خطی‌و‌فشار‌علم
را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری رویکرد‌نظام نووآوری بوه مند‌نسوبوت
امور بپذیرند‌و‌زمینه‌اجرای‌آن‌را‌فراهم‌ن،ایند.این
مند‌و‌ه،اهنگی‌است‌که‌تنها‌با‌‌مستلزم‌اقدامات‌نظام
گذاری‌‌توجه‌به‌نوآوری‌در‌باالترین‌سطوح‌سیاست
نووآوری1برندگان‌اقتصادی‌و‌صنعتی‌و‌وجود‌پیش
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 Champion
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 140
و‌افزایش‌مشارکت‌بخش‌خصوصی‌محقق‌خواهود
قووی شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌شد.ن،اینودگوی ویواه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تور بوه هوا
وشرکت های‌خصوصی توسط‌اصناف‌صونوعوتوی
عولوم اتاق‌بازرگانی‌در‌نهادهای‌سیاست گوذاری
در فناوری‌و‌نوآوری‌نیز‌به‌بهبود‌ع،لکرد‌نوآوری
واقوع در اموری ایران‌ک،ک‌خواهد‌ن،ود.چنویون
و موجب‌بهبود‌جریان‌ارتباطی‌و‌ه،چنین‌شناخوت
بوخوش تووسوط نووآوری اصولوی حذف‌مووانوع
وکار‌خواهد‌شد‌و‌با‌ارائه‌بازخورد‌مستوقویوم‌‌‌‌‌کسب
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌مورد‌اثربخشی‌سیاست فونواوری عولوم های
کسوب وکوار‌‌‌‌‌نوآوری‌به‌ترویج‌محیط‌توان،ندساز
برای‌نوآوری‌منجر‌خواهد‌شد.
توا کووتواه دسوتورس قوابول ب(تعیین‌اهداف
بور‌‌‌‌‌مدت‌هزینه‌میان کرد‌تحقیق‌و‌توسعه‌با‌تأکید
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌های‌الزم‌به‌بخش‌کسب‌اعطاء‌مشوق وکوار
هوزیونوه کول کورد‌‌‌‌‌منظور‌افزایش‌سهم‌آنها‌در
تحقیق‌و‌توسعه
ایران‌هدف‌سیاستی‌افزایش‌هزینه‌ناخالص‌تحقیق‌و
سوال4توسعه‌به توا درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلوی
کند‌که‌هدفی‌بلندپروازانه‌بوده‌و‌‌را‌دنبال‌می1424
کورد‌‌‌‌‌تحقق‌آن‌دشوار‌است.بدیهی‌است‌که‌هزینوه
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌طی‌سال تووجوه بوا های‌اخویور
ای‌داخلی‌و‌عدم‌دسترسی‌بوه‌‌‌های‌بودجه‌محدودیت
اسوت.بازارهای‌مالی‌بین ال،للی تقریباً‌ثابت‌موانوده
حواضور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هزینه حوال در کرد‌تحقیق‌و‌توسعه‌ایوران
بوا‌‌‌‌‌‌‌تراز‌با‌تعدادی‌از‌کشورهای‌درحال‌هم و توسعه
و‌‌‌‌‌‌درآمد‌متوسط‌است.با‌افزایش‌درآمد ارزی های
کورد‌‌‌‌‌توسعه‌اقتصادی‌در‌دوران‌پساتحریم هوزیونوه
بوتووان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌باید‌سریع توا کونود تر‌رشد
توولویود‌‌‌‌‌‌‌‌‌اهداف‌سهم‌هزینه در کرد‌تحقیق‌و‌توسعه
ناخالص‌داخلی‌را‌محقق‌ن،ود.
گذاری‌‌در‌کشورهایی‌که‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌سرمایه
موی‌‌‌‌قابل‌مالحظه ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای عو،وده بوخوش کونونود
وکار(گذاری‌توسط‌بخش‌خصوصی)کسب‌‌سرمایه
و‌‌‌‌گیرد)سازمان‌ه،کاری‌‌صورت‌می های‌اقتصادی
از0214توسعه (.تقریباً‌هیچ‌دولتی‌در‌جهان‌بیوش
و یک‌درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌را‌در‌تحوقویوق
عونووان‌‌‌‌‌کند‌که‌بخشی‌از‌آن‌نیز‌به‌توسعه‌هزینه‌ن،ی
های‌خصوصوی‌‌‌های‌مالی‌برای‌تشویق‌شرکت‌مشوق
گذاری‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌مورد‌اسوتوفواده‌‌‌‌‌به‌سرمایه
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قرار‌می خوود هودف گیرد.بنابراین ایران‌باید
بوه1کرد‌ناخالص‌تحقیق‌و‌توسعه‌ارتباط‌با‌هزینه را
1 GERD
143
توحوقوق سطحی‌قابل‌دسترسی‌تعدیل‌و‌در‌راستای
مندی‌صورت‌دهد.در‌کوتاه‌‌‌این‌هدف تالش‌نظام
و‌‌‌‌‌‌مدت تخصیص‌هزینه‌تا‌میان کرد‌دولتی‌تحقویوق
توسعه‌یک‌درصدی‌به‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌کامالً
هوای‌‌‌رسد.در‌واقع اکنون‌دستگاه‌‌منطقی‌به‌نظر‌می
گذاری‌یک‌درصد‌از‌بودجوه‌‌‌دولتی‌ملزم‌به‌سرمایه
خود‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌هستند.در‌چنین‌شورایوطوی
کورد‌‌‌‌‌هایی‌مناسب‌برای‌هزینه‌توان‌با‌ارائه‌مشوق‌می
اهودافوی تحقیق‌و‌توسعه‌توسط‌بخش‌خصوصوی
هودف1/5مانند را درصد‌تولید‌ناخالص‌داخولوی
گرفت.بدین‌ترتیب‌در‌مج،وع کل‌هزینه‌تحقویوق
درصد‌تولید‌ناخالص‌داخلی0/5و‌توسعه‌کشور‌به
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد.هدفی‌که‌واقع‌افزایش‌می و بووده گرایانوه
تالش‌جدی‌کامالً‌قابل‌دسترس‌است.جهت‌تحقق
گذاری‌یادشده‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌راستای‌‌هدف
بهبود‌نوآوری باید‌ساز‌وکارهای‌جدیدی‌نیز‌برای
تأمین‌مالی‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌در‌نظر‌گرفته
توحوقوق شود.با‌اتخاذ‌رویکردی‌گام‌به‌گام‌بورای
اهداف‌تحقیق‌و‌توسعه امکان‌تحقق‌اهداف‌باالتور
و‌‌‌‌‌‌‌شود‌و‌هزینه‌در‌بلندمدت‌فراهم‌می کرد‌تحوقویوق
درصدی‌بوخوش1/5توسعه‌یک‌درصدی‌دولت‌و
خصوصی‌قابل‌افزایش‌خواهد‌بود.در‌زمان‌تدویون
دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه در یوادشوده هوای‌‌‌‌‌های‌توسعه اهداف
موجودد‌‌‌‌‌‌پنج ساله‌اجرای‌هر‌برنامه‌باید‌مورد‌ارزیابی
ای‌ع،لیاتی‌را‌برای‌تحوقوق‌‌‌‌قرار‌گرفته‌تا‌بتوان‌برنامه
و)افزایش‌هزینه1424اهداف‌افق توحوقویوق کورد
داخولوی نواخوالوص (1توسعه‌به‌چهار‌درصد‌تولیود
تدوین‌ن،ود.
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌افزایش‌سرمایه گذاری‌دولتی‌در‌تحقیق‌و
ارزیوابوی و پوایوش مستلزم‌استقرار‌نظام‌مونواسوب
های‌تحقیق‌و‌توسعه‌است‌که‌بتوان‌با‌توجه‌بوه‌‌‌برنامه
موورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اثربخشی‌و‌کارآیی‌برنامه در فوعولوی هوای
گیری‌ن،ود.در‌این‌صورت های‌آینده‌تص،یم‌برنامه
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌دولت‌قادر‌خواهد‌بود‌که‌به‌جای‌بوخوش هوای
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر‌در‌بخش‌احت،ال‌موفقیت‌پائین بوا هوای
انداز‌و‌پتانسیل‌موفقیوت‌‌‌پیشرفته‌و‌نوآوری‌که‌چشم
طور‌که‌در‌‌گذاری‌ن،اید.ه،ان‌‌باالتری‌دارند‌سرمایه
داده‌‌‌فصل‌دوم‌یاد‌شد‌بهبود‌نظام‌ج،ع هوای‌‌‌‌‌آوری
تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌هم‌باید‌مورد‌توجه‌قورار
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد.سیاست در‌‌‌‌‌‌‌گذاران‌بوایود گوذاری
وتوان،ندی توحوقویوق کوه های‌طراحی‌و‌مهندسی
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
مترجم 1
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 144
قورار‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌محسوب‌ن،ی شوند‌را‌نیز‌مورد‌تووجوه
بوهوبوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.تووانو،ونودی بورای یوادشوده هوای
در‌‌‌‌‌‌‌های‌فناورانه‌در‌تولید به‌توان،ندی عنوان‌موثوال
فصول )بوه بخش‌نفت‌و‌گاز حائز‌اه،یت‌هستنود
و پوایوش پنجم‌مراجعه‌شود(.در‌واقع بهبود‌نظام
مویوزان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارزیابی ورودی موورد در های‌بیوشوتوری
فوراهوم‌‌‌‌‌‌سرمایه گذاری‌در‌زمینه‌طراحی‌و‌مهندسی
ها‌باید‌فراتر‌از‌بهبود‌نوظوام‌‌‌‌خواهد‌ن،ود.این‌فعالیت
داده‌‌‌‌‌پایش‌و‌ارزیابی)به‌عبارتی‌ج،ع هوای‌‌‌‌‌آوری
و بهتر(دنبال‌گردد‌و‌پایش‌و‌ارزیابی‌دسوتواوردهوا
اهوداف بور اثرات‌را‌نیز‌دربرگیرد.عالوه‌بر‌تأکید
گذاری‌مست،ر‌برای‌تقویت‌‌تحقیق‌و‌توسعه سرمایه
در‌‌‌‌‌های‌طراحی‌و‌مهندسی‌نیز‌می‌توان،ندی بایسوت
های‌سیاستی‌مورد‌توجه‌قرار‌گیرد.ه،چنویون‌‌‌‌‌برنامه
گذاران‌باید‌به‌ایجاد‌توازن‌بین‌تحوقویوقوات‌‌‌‌‌‌سیاست
نو،وایونود. پایه کاربردی‌و‌توسعه‌آزمایشی‌توجوه
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توصیه‌می و شود‌از‌طریق‌ارتقاء‌تحقویوق
طوراحوی بوا و مشترك‌بخش‌خصوصی‌و‌دولتوی
بوودن‌‌‌‌‌مشوق 1های‌مناسب از‌پتانسیل‌باالی‌مک،ول
دولوتوی و خصووصوی بوخوش تحقیق‌و‌تووسوعوه
ایونوکوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهره برداری‌الزم‌صورت‌گیرد.نکته‌آخور
مووجوب نوبوایود تأکید‌بر‌اهداف‌تحقیق‌و‌توسوعوه
نووآوری‌‌‌‌‌پوشی‌از‌تقویت‌سایر‌جنبه‌چشم های‌نظام
که‌با‌تحقیق‌و‌توسعه‌مرتبط‌نیستند‌گردد.
و‌‌‌‌‌‌‌پ(ع،لکرد‌محور‌کردن‌بودجه‌دانشگواه هوا
موعورفوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازمان و فونواوری و های‌پواوهوش
قوالوب‌‌‌‌‌‌برنامه های‌تأمین‌مالی‌تحقیق‌و‌توسعه‌در
در “گورا‌‌‌‌مأموریوت”یا “محور‌پروژه”هایبرنامه
دار‌های‌اولویت‌بخش
موراکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانشگاه و عوالوی آمووزش ها مؤسسوات
از گوذشوتوه پاوهشی‌دولتی‌در‌مقایسه‌با‌دو‌دهوه
امناء‌آنوهوا‌‌‌‌آزادی‌ع،ل‌بیشتری‌برخوردارند‌و‌هیأت
کنونود.گیری‌می‌ها‌تص،یم‌گیری‌درمورد‌اکثر‌جهت
بور مووارد از‌طرف‌دیگر این‌نهادها‌در‌بسیاری‌از
در‌‌‌‌‌‌های‌دولتی‌یا‌شهریه‌بودجه ها‌متکی‌هستند.البتوه
موحودود‌‌‌‌‌‌‌حال‌حاضر‌میزان‌بودجه های‌مالی‌دولتوی
بوده‌و‌سایر‌منابع‌درآمدی‌نیز‌به‌سهولت‌در‌دسترس
موحودود نیستند.در‌چنین‌شرایطی منابع‌به‌صورت
یابند‌و‌مؤسسات‌آموزش‌عالی‌به‌جای‌‌تخصیص‌می
هوای‌‌‌‌‌افزایش‌توان،ندی‌خود تا‌حدی‌دامنه‌فعالیوت
دهند.دولت‌در‌راستای‌افوزایوش‌‌‌‌‌خود‌را‌کاهش‌می
1 Potential complementarities
145
دسوتواوردهوای و ع،لکرد‌نوآوری کارآفوریونوی
دانشگاهی‌باید‌به‌جای‌رویکرد‌تأمین‌مالی‌معو،وول
رقوابوتوی )بر‌حسب‌سرانه(از‌رویکرد‌تأمین‌موالوی
بوه موثوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مبتنی‌بر‌ع،لکرد‌استفاده‌کند. عونووان
هوای‌‌‌توان‌به‌مدل‌تغییر‌روند‌تأمین‌مالی‌دانشگاه‌می
سوئد‌طی‌دهه‌گذشته‌اشاره‌کرد‌که‌در‌آن‌عناصور
بوه و حوذف تأمین‌مالی‌مع،ول)بر‌حسب‌سرانه(
بورنواموه ای‌‌‌‌جای‌آن‌تخصیص‌بودجه‌با‌استفاده‌از
وصورت گرفت‌که‌مبتنی‌بر‌نرخ‌انتشارات‌عل،وی
جذب‌بودجه‌پاوهشی‌از‌منابع‌غیردولتی‌است.
بدین‌ترتیب ح،ایت‌هدف،ند‌دولتی‌جهت‌تشوویوق
های‌دارای‌نفع‌اجت،اعی‌و‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌بخش
ارتوقواء مووجوب بکارگیری‌معیارهای‌ارزیابی‌که
روابط‌در‌نظام‌نوآوری‌شوند‌ضروری‌است.توصیه
ای‌خاص‌برای‌تأمین‌مالی‌بر‌موبونوای‌‌‌‌‌شود‌برنامه‌می
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولوویوت“مأمووریوت”یا “پروژه” طوراحوی دار
های‌خصوصی‌به‌‌سازی‌شود.با‌تشویق‌شرکت‌‌پیاده
توأمویون‌‌‌‌‌‌‌مشارکت‌فعال‌و‌الزام‌آنها‌به‌بهره گیری‌از
موی خصووصوی و تووان‌‌‌‌‌بودجه‌مشترك‌دولوتوی
صنعت‌و‌دانشگاه‌را‌بهبود‌داد.ه،کاری‌بین
بوا چنین‌اصالحاتی‌در‌نظام‌تأمین‌مالی‌باید‌ه،وراه
اقدامات‌مک،ل‌و‌در‌قالب‌زیر‌صورت‌گیرند:
های‌‌ساختار‌غیرمت،رکز‌و‌غیررقابتی‌فعلی‌بودجه
پواوهشوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌سوازموان‌‌‌پاوهشی‌دانشگاه هوای
بودجه‌به-دولتی اسوتواد و -ازای‌هر‌دانشجو
بوودجوه بیانگر‌ضرورت‌اصالح‌نظام‌تخصیوص
بوودجوه توخوصویوص است.در‌واقع باید‌نظوام
پوروژه و‌‌‌‌‌‌‌مت،رکز‌و‌رقابتی‌برای‌تأمین‌مالوی هوا
دار توسط‌یک‌صونودوق‌‌‌‌های‌اولویت‌مأموریت
و پواوهشوگوران از ملی‌مانند‌صندوق‌ح،ایت
فناوران‌کشور‌تأسیس‌شود‌که‌بر‌اساس‌ع،لکرد
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌سازمان‌دانشگاه دولوتوی های‌پواوهشوی
تخصیص‌بودجه‌بپردازد.
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشارکت‌بخش خصووصوی و های‌دولوتوی
پوروژه بوزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌راستای‌بهبود‌تأمین‌مالوی هوای
موحورك زیرساختی‌مبتنی‌بر‌مشتری‌به‌عونووان
(0224نوآوری)گوینت
بوخوش تووسوعوه و ح،ایت‌دولت‌از‌تحوقویوق
مشووق اعوطواء بوا بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوصی موالوی هوای
ها‌بنیان‌و‌سایر‌بنگاه‌های‌دانش‌شرکت
طوریوق از آمووزش”ت(ارتقاء‌سرمایه‌انسانی
فونواوری“الع،ر‌مادام از اسوتوفواده جابجایی‌و
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 141
و‌‌‌‌‌و‌ارتباطات ارتقاء‌مهارتاطالعات های‌نورم
بهبود‌جذب‌و‌مدیریت‌استعدادها
پورورش بوه مووفوق نظام‌آموزشی‌قدرت،ند‌ایوران
نیروی‌کار‌باکیفیت‌از‌ج،له‌محققان‌و‌متخصوصوان
شده‌است.تعداد‌زیادی‌از‌مؤسسات‌در‌زمینه‌ارائوه
ای‌به‌فعالیوت‌‌‌های‌حرفه‌خدمات‌آموزشی‌و‌مهارت
شدگان‌جوان‌در‌موقواطوع‌‌‌‌‌نام‌پردازند.تعداد‌ثبت‌‌می
آموزش‌ع،ومی‌و‌آموزش‌عالی‌زیاد‌است.رقابوت
و گسوتورش شدید‌بین‌مؤسسات‌و‌افراد منجر‌بوه
اسوت.توسعه‌برنامه شوده های‌آموزشی‌باکیفویوت
بورای‌‌‌‌‌های‌آموزش‌حرفه‌برنامه ای‌به‌عنوان‌مک،لی
ن،اید.آموزش‌عالی به‌سهولت‌استخدام‌ک،ک‌می
با‌وجود‌برخورداری‌از‌تعداد‌قابل‌توجهی‌دانش،ند
زن مهندس‌و‌به‌طور‌کلی‌نیروی‌کار‌ماهر)اعم‌از
بور و‌مرد( از‌آنها‌در‌راستای‌گذار‌از‌توسعه‌مبتنی
کوامول طوور بوه نفت‌به‌توسعه‌مبتنی‌بر‌نووآوری
برداری‌نشده‌است.به‌عالوه مقوالت‌آمووزش‌‌‌‌بهره
ضو،ون1در‌مقطع‌ابتودایوی آمووزش و خودموت
مورد‌توجه‌چندانی‌واقع‌نشوده“الع،ر‌آموزش‌مادام”
اند.و‌تا‌حدی‌مورد‌غفلت‌قرار‌گرفته
نوظوام روابوط ارتباطات‌و‌تعامل‌افراد‌در‌توقوویوت
عل،ی‌و‌‌باشند.اعضاء‌هیأت‌‌نوآوری‌حائز‌اه،یت‌می
کوه‌‌‌‌‌‌دانشجویان باید‌با‌شرکت ها‌و‌سایر‌بازیگرانوی
یوا‌‌‌‌‌‌‌‌در‌ایجاد‌نوآوری‌و‌تشویق‌روابط‌در‌بخوش هوا
ای‌فعالیت‌دارند‌تعامل‌مؤثرتری‌‌رشته‌های‌میان‌حوزه
های‌شغلی‌موخوتولوف‌‌‌‌‌‌را‌دنبال‌کنند.تشویق‌کارراهه
هودف )بوا دانوش برای‌شناخت‌ت،امی‌ابعاد‌مثلث
وایجادهم افزایی‌بین‌آموزش پاوهش‌و‌نوآوری(
عوالوی تقویت‌بکارگیری‌مهارت آمووزش در هوا
حوائوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاوهش‌و‌دیگر‌بخش بسویوار های‌مرتوبوط
بوخوش در و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اه،یت‌است. غویورآمووزشوی هوای
ای‌‌‌‌های‌حرفوه‌‌توان‌با‌ارائه‌آموزش‌غیرپاوهشی می
شورکوت‌‌‌‌‌‌ض،ن بورگوزاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خدمت‌یا‌الوزام بوه هوا
ها‌پرداخت.های‌کارآموزی به‌ارتقاء‌مهارت‌دوره
و اطوالعوات فونواوری از ایران‌از‌منظر‌اسوتوفواده
سوایور بوا موقوایسوه ارتباطات‌در‌نظام‌آموزشی‌در
هایی‌است.نظام‌آموزشی‌باید‌‌کشورها‌دارای‌ضعف
منظوره خالقیت‌و‌‌های‌چند‌به‌منظور‌تقویت‌مهارت
و “های‌نرم‌مهارت” از‌قبیل‌کارآفرینی مودیوریوت
و اطوالعوات فونواوری بازاریابی بازطراحی‌شود.
“.شود(ال،للی‌روند‌آموزش‌ریاضیات‌و‌علوم)که‌تحت‌عنوان‌تی،ز‌شناخته‌می‌مطالعه‌بین”ال،للی‌نظیر‌‌های‌بین‌بندی‌بر‌اساس‌رتبه 1
147
بوایسوت‌‌‌‌می “هوش،ند”های‌‌ارتباطات‌از‌طریق‌برنامه
بورای جووانوان جو،لوه به‌تشویق‌آحاد‌مردم‌و‌از
های‌ملی‌در‌محل‌کار نوآوری‌در‌مواجهه‌با‌چالش
جامعه‌و‌ه،چنین‌زندگی‌روزمره‌در‌جوامع‌شهوری
و‌روستایی‌مورد‌استفاده‌قرار‌گیرد.
ضوروری ه،چنین‌توسعه‌و‌مدیریت‌استعدادها‌نیوز
و است.هدف‌ایران‌برای‌ارتقاء‌صنایع‌پویوشورفوتوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دستیابی‌به‌اقتصاد‌دانش جوذب مسوتولوزم بنیان
مودیوریوت زمویونوه در مشارکت‌افراد‌با‌استعداد
موتو،وادی‌‌‌‌‌‌‌بازاریابی‌و‌طراحی‌است.ایران‌سال های
ارتوقواء جوهوت کوه بووده شاهد‌خروج‌جوانانوی
موهواجورت‌‌‌‌‌‌‌‌مهارت های‌خود‌به‌سایر‌مناطق‌جهوان
نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرده اند.هرچند‌این‌امر‌در‌کشورهای‌دیوگور
متداول‌است‌ولی‌ایرانیان‌خارج‌از‌کشور‌از‌جو،لوه
ترین‌افراد‌محسوب‌شده‌و‌دارای‌استعدادهای‌‌موفق
بالقوه‌ارزش،ندی‌هستند‌که‌غالباً‌از‌آنها‌در‌راستوای
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌اهداف‌کشور‌بهره برداری‌نشده‌است.ایوران
های‌مشخصی‌را‌جهت‌جذب‌متخوصوصوان راهبرد
اعم‌از‌ایرانیان‌مقیوم-محققان‌و‌کارآفرینان‌مستعد
اتوخواذ-خارج‌از‌کشور‌و‌یا‌استعدادهای‌خارجی
تووانود‌‌‌‌ن،اید.در‌این‌رابطه تجربیات‌چین‌و‌هند‌می
یوادشوده‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌ایران‌الهام بخش‌باشد.هر‌دو‌کشوور
هوایوی‌‌‌‌‌‌جهت‌جذب‌استعدادهای‌مهاجر‌خود‌مشوق
صونوعوتوی در شودن‌‌‌‌‌در‌نظر‌گرفتند‌و‌مهاجران‌نیوز
نو،وودنود.دانش خوود بنیان ک،ک‌زیادی‌به‌وطن
های‌باکیفیوت‌‌‌ایران‌از‌ظرفیت‌کافی‌برای‌ارائه‌شغل
و‌مناسب‌به‌استعدادهای‌مهاجر‌خود‌برخوردار‌است
بورای ولی‌باید‌تالش‌بیشتری‌صورت‌گیرد‌تا‌آنهوا
بازگشت‌به‌میهن‌متقاعد‌شوند.در‌واقع تعداد‌ک،ی
از‌مهاجران‌به‌کشور‌بازگشته بوه طوور‌‌‌‌‌اند‌که‌باید
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌مؤثرتری‌مورد‌بهره برداری‌قرار‌گویورنود.
اجت،اعی‌در‌راستای‌گسترش‌اعت،اد ایجاد‌جوواموع
بوه‌‌‌‌‌‌‌های‌کارآفرینی نیز‌می‌اجت،اعی‌و‌شبکه تووانود
های‌‌تحقق‌اهدف‌یادشده‌ک،ک‌ن،اید.توسعه‌شبکه
مونود‌‌‌‌‌‌ع،لگرا‌به‌عنوان‌اولین‌مرحله‌از‌فرآیند‌عالقوه
آنوهوا‌‌‌‌‌‌کردن‌مهاجران‌به‌بازگشت‌و‌اطالع رسانی‌به
موحوسووب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درباره‌فرصت کشوور در های‌موجوود
شود.می
ث(اصالح‌رویکرد‌ارزیابی‌و‌یادگیری‌سیاستوی
با‌درنظر‌گرفوتون1از‌طریق‌تقویت‌تجربه‌سیاستی
نشده نتایج‌مستقیم‌و‌غیرمستقیم‌و‌‌بینی‌نتایج‌پیش
مند‌نظام‌نوآوری‌روابط‌نظام
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 Policy experimentation
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 142
رونود بوهوبوود و امروزه‌به‌منظور‌بررسی‌پیشرفت
مولوی تحقق‌بسیاری‌از‌اهداف‌تصریح شده‌توسعه
ها‌و‌اقدامات‌پاوهشی‌و‌نوآوری‌کشور‌مورد‌‌برنامه
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارزیابی‌قرار‌می اسوتوفواده گیرند.البته‌به‌منظوور
جوهوت‌‌‌‌‌‌‌‌نتایج‌این‌ارزیابی ها‌به‌عنوان‌ابزاری‌موؤثور
رویوکورد بوایود نووآوری سویواسوت پشتیبانی‌از
جوهوت‌‌‌‌‌‌‌سیاست گذاری‌مبتنی‌بر‌شواهد‌اتخاذ‌شود.
ارزیوابوی هوا‌‌‌‌‌پشتیبانی‌بیشتر‌از‌پاوهش‌و‌نوآوری
مند‌شده‌و‌کیفیت‌آنها‌نیز‌بهبود‌یابد.بایست‌نظام‌می
اصوالح‌‌‌‌‌‌نتایج‌می بایست‌از‌طریق‌ارائه‌بازخورد‌بوه
جودیود‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌فعلی‌و‌طراحی‌سیاسوت‌‌سیاست هوای
منجر‌شود.
تشوویوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌حال‌حاضر ارزیابی مووجوب ها‌بیشتر
عولو،وی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خروجی انوتوشوارات های‌دانشگاهی‌نظیر
توری‌‌‌‌‌رنوگ‌‌‌‌اند‌و‌در‌تشویق‌نوآوری‌نقش‌کم‌شده
نوظوام‌‌‌‌‌‌‌داشته مولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.علت‌این‌امر ت،رکوز هوای
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارزیابی‌سیاست نووآوری و های‌علم فنواوری
و‌‌‌‌‌ارزیابی‌ارتباطات‌خطی فرآیندهای‌شناخته شوده
کوه اسوت کوارایوی متداول‌و‌ه،چنین‌سونوجوش
بایست‌ارزیابی‌دستاوردهای‌اقتصادی‌و‌تأثیرات‌‌می
نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گسترده را تر‌از‌ج،له‌تأثیرات‌غویورمسوتوقویوم
دلویول دربرگیرد.این‌امر‌به‌ویاه‌در‌مواردی‌که‌بوه
بوررسوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مسائل‌قانونی‌و‌محدودیت از موالوی های
صورف‌‌‌‌‌تأثیرات‌بلندمدت‌و‌بهره نوظور‌‌‌‌‌‌وری‌سیستوم
هو،وکواری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد‌مشاهده‌می‌می )سوازموان شوود.
شواخوص1997اقتصادی‌و‌توسعه عولوم (. هوای
هوا‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌نباید‌به‌ارزیابی‌صرف‌ورودی
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌خروجی دسوتواورد بوه ها‌بپردازند‌بلکه‌باید
بور‌‌‌‌‌‌ها‌برای‌بنگاه‌شاخص ها‌و‌صنایع‌و‌تأثیرات‌آنهوا
رشد‌اقتصادی‌و‌توسعه‌پایدار‌بپردازند.ارزیابی‌نباید
شوده‌‌‌‌‌در‌قالب‌پسینی‌تنها‌به‌بررسی‌اهداف‌تصریوح
عونووان بوه صورفوًا بپردازد.ه،چنین ارزیابی‌نباید
های‌پیشرفته‌قولو،وداد‌‌‌‌‌فعالیتی‌فنی‌با‌استفاده‌از‌روش
ابوتودا کوه دانسوت شود‌بلکه‌باید‌آن‌را‌فرآینودی
و‌‌‌‌‌اهداف‌سیاستی‌را‌تعیین‌و‌سپس‌بهترین‌روش هوا
کنود‌‌‌ابزارها‌برای‌حصول‌نتایج‌مورد‌نظر‌را‌ارائه‌می
های(.با‌چنین‌ذهنیتی اهداف‌برنامه0213)آلبرت
شود:ارزیابی‌در‌ایران‌به‌شرح‌زیر‌پیشنهاد‌می
1“افزونگوی”در‌نظر‌گرفتن‌نحوه‌حداکثر‌کردن
در‌ح،ایت‌از‌تحقیق‌و‌توسعه.تأمین‌دولت‌و‌بوه
1 Additionality
149
در‌‌‌‌‌‌‌‌عبارت‌دیگر چگونگی‌هزینه دولوت کورد
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌موی مووجوب تووانود
بوهسرمایه گذاری‌بخش‌خصوصی‌یا‌صونوعوت
و یوافوتوه سطحی‌باالتر‌از‌وضع‌کنونی‌ارتوقواء
تحقیق‌و‌توسعه‌منجر‌به‌نوآوری تأثیرات‌مثبت
محیطی‌گردد.اجت،اعی اقتصادی‌و‌زیست
وح،ایت“منطق”بررسی های‌سیاستی‌از‌تحقیق
اولوویوت ونوآوری از‌ج،له اهوداف بونودی
انود‌‌‌‌‌ها‌اتخاذ‌شده‌ارزیابی‌اینکه‌آیا‌بهترین‌روش
یا‌خیر؟
و نووآوری فورآیونودهوای بررسی‌ارتباط‌بیون
ُخورد( )سوطوح بونوگواه دستاوردها‌در‌سطوح
اقوتوصواد و صنعت/بخش)سطح‌حد‌واسوط(
نوتوایوج بوه بوتووان )سطح‌کالن(به‌طوری‌که
ترکیبی‌این‌سطوح‌پی‌برد.
های‌استفاده‌از‌رویکردهای‌‌در‌نظر‌گرفتن‌هزینه
موانونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌کوتواه‌‌حل‌مند‌و‌راه‌غیرنظام مودت
بور‌‌‌‌‌‌‌‌پروژه های‌زیرساختی‌که‌به‌شدت‌با‌غولوبوه
های‌مالی‌وابسته‌هستند‌محدودیت
راه و بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافتن‌اهداف‌فرآیندی غولوبوه هوای
تناقضات‌ارزیابی‌پیشینی‌و‌پسینی در‌نظر‌گرفتن
توأثویورات مقوالت‌مربوط‌به‌ذینفعان تأکید‌بور
داده‌‌‌‌‌‌‌مطلوب‌مشوق گوزارش وها تشویوق هوا
های‌حاصل‌از‌‌آموخته‌اطالعات‌و‌استخراج‌درس
ها‌ارزیابی
به‌طور‌خالصه ایران‌باید‌رویکرد‌خود‌به‌ارزیوابوی
بورای نوآوری‌را‌گسترش‌داده‌و‌اه،یت‌کو،وتوری
اهوداف موقوابول در آموده سنجش‌نتایج‌به‌دست
اثورات‌‌‌‌‌ریزی‌برنامه شده‌قائل‌شده‌و‌بیشتر‌بر‌ارزیابی
محیطی‌نوآوری نتایوج‌‌‌اقتصادی اجت،اعی‌و‌زیست
نشده‌اعم‌از‌مستقیم‌و‌غیرمستقیم‌و‌به‌طوور‌‌‌بینی‌پیش
نووآوری کوارآمودتور کلی‌ک،ک‌به‌طراحی‌نظام
مت،رکز‌شود.
و جوذب بورای جواموع راهوبوردی ج(اتخواذ
و‌‌‌‌‌‌گیری‌از‌سرمایه‌بهره گذاری‌مستقیم‌خوارجوی
پویواده و سوازی‌‌‌‌‌سایر‌منابع‌خارجی‌تأمین‌مالوی
ارتوقواء‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست اموکوان کوه ها‌و‌ایجاد‌بستری
های‌فناوری‌و‌یادگیری‌فناورانه‌را‌‌روابط جریان
فراهم‌آورد.
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایه و گذاری‌مستقیم‌خارجی‌در‌رشد
موی مونواسوب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نقشی‌کلیدی‌ایوفواء سوطوح کونود.
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 152
روابوط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایه مووجوب خوارجوی گذاری‌مستقیم
های‌داخلی‌‌اقتصادی‌داخلی‌شده‌و‌به‌توسعه‌مهارت
انوتوقوال و‌یادگیری‌فناورانه‌از‌طریق‌ایجاد‌جریوان
دانش‌و‌فناوری‌منجر‌خواهد‌شد.این‌نتایج‌به‌طوور
از یوا و مستقیم‌و‌غیرمستقیم)از‌طریق‌سرریزهوا(
طریق‌تلفیق‌این‌دو‌حاصل‌و‌از‌ج،له‌مزایای‌بالقووه
بواشونود.گذاری‌مستقیم‌خارجی‌در‌ایران‌می‌سرمایه
گذاران‌باید‌به‌این‌نکته‌توجه‌داشته‌بواشونود‌‌‌‌‌سیاست
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌بوه‌‌‌که‌مزایای‌بالقوه‌سرمایه
اتوخواذ‌‌‌‌‌‌‌صورت‌خودکار‌محقق‌ن،ی شود‌و‌مستلوزم
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه مسواعود های‌سیاستی‌در‌ایجاد‌شرایط
جوذب ظورفویوت تحقق‌این‌مزایا‌و‌ه،چنین‌بهبود
موی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت داخولوی انوواع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هوای سوایور بواشود.
های‌بانکی‌یا‌تأمین‌‌گذاری‌خارجی)نظیر‌وام‌سرمایه
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها(روش‌مالی‌پروژه موقوایسوه های‌مؤثرتری‌در
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌جهت‌کسب‌صرف‌‌سرمایه
شوند‌که‌در‌مقابل قابلیوت‌‌‌تأمین‌مالی‌محسوب‌می
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیادی‌برای‌ارتقاء‌مهارت دانوش های‌داخولوی
فناوری‌ندارند.
و‌‌‌‌‌زمان‌با‌جذب‌سرمایه‌هم گذاری‌مستقیم‌خارجوی
بوه‌‌‌‌‌‌‌ورود‌شرکت های‌چند‌ملیتی‌به‌ایران‌که‌موایول
هایی‌به‌غیر‌از‌سهام‌هستنود‌‌‌گذاری‌در‌بخش‌سرمایه
موزایوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیاست توحوقوق گذاران‌باید‌در‌راسوتوای
بوهوتوریون در یادشده‌تالش‌الزم‌را‌صورت‌دهند.
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌موجب‌ایجاد‌‌حالت سرمایه
روابط‌ع،یق‌محلی‌شده‌و‌در‌گذر‌زمان‌به‌ه،کاری
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشترك‌شرکت در های‌داخلی‌و‌خارجی
و تووسوعوه و تولید مهندسی‌و‌طراحی توحوقویوق
و توجوارت سویواسوت نوآوری‌منجر‌خواهد‌شود.
وسرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجی‌باید‌دارای‌انسجام
ورود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هم مووجوبوات اموکوان حود توا و راستایی
های‌داخلی‌به‌زنجبره‌ارزش‌جهانی‌را‌فراهم‌‌شرکت
در کشوور آورد‌و‌به‌حداکثر‌شدن‌توانایی‌بالوقووه
نو،وایود. کو،وک پیوستن‌مجدد‌به‌اقتصاد‌جهوانوی
های‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌و‌آموزش‌بایود‌‌‌سیاست
داخولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌تدوین‌شوند‌که‌شورکوت‌‌‌گونه‌به هوای
از بتوانند‌از‌مزایای‌جریان‌دانش‌و‌فناوری‌حواصول
سوایورسرمایه و گذاری‌مستقیم‌خارجی توجوارت
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازوکارهای‌انتقال‌فناوری‌بهره شوونود. مونود
گوونوه‌‌‌‌‌سیاست کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌باید‌به شوونود تودویون ای
وشرکت های‌داخلی‌را‌قادر‌به‌جذب‌سرریز‌دانش
جوذب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌و‌خلق‌توان،ندی بورای الزم هوای
151
طوراحوی ه،کار‌در‌فعالیت هایتولید مهندسی‌و
تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌ن،اید.
ارتووقوواء درصوودد ایووران پسوواتووحووریووم دوره در
کونونوده‌‌‌‌‌های‌تأمین‌گذاری‌خارجی‌و‌شرکت‌سرمایه
اولویوه فناوری‌است.کشورهای‌پیشرفته‌در‌مراحل
توحوریوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنعتی هوای‌‌‌‌‌شدن‌ایران‌و‌قبل‌از‌اعو،وال
داشوتوه‌‌‌‌‌‌‌بین از‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی در‌کشور‌حضور‌فعوالوی و
فوعولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایه شورایوط در گذاران‌بالقوه‌اصولوی
شوند.بسیاری‌از‌کشورهای‌دیگر‌نویوز‌‌‌‌‌محسوب‌می
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مایل‌به‌سرمایه بوالوقووه گذاری‌در‌بازار‌بوزرگ
جوذب‌‌‌‌‌‌‌دست نخورده‌ایران‌هستند.در‌این‌شرایوط
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌قابل‌حصول‌است.سرمایه
گذاران‌ایوران‌‌‌تعدادی‌از‌سؤاالت‌مه،ی‌که‌سیاست
بوه‌‌‌‌‌‌باید‌در‌رابطه‌با‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجوی
آنها‌بپردازند‌عبارتند‌از:
بوایود‌‌‌‌‌‌کدام‌نوع‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجی
ارتوقواء مورد‌نظر‌قرار‌گیرد‌و‌چگونه‌مووجوب
شود؟توسعه‌داخلی‌می
تواند‌با‌پرهیز‌از‌تبدیل‌صرف‌به‌‌چگونه‌ایران‌می
هو،وکواری خوارجوی هوای‌‌‌‌‌بازار‌محصووالت
وع،یق تری‌در‌زمینه‌تحقیق‌و‌توسعه فونواوری
ایوجواد مووجوبوات کوه نوآوری‌ایجاد‌نو،وایود
های‌فناورانه‌بومی‌را‌فراهم‌آورد؟توان،ندی
شورکوت‌‌‌‌‌‌چگونه‌می هوای‌‌‌‌‌توان‌روابط‌قوی‌بیون
داخلی‌برقرار‌ن،ود؟
های‌داخلی‌وخارجی‌‌توان‌بین‌شرکت‌چگونه‌می
و پوواوهشووی مووؤسووسووات و ایووران در فووعووال
های‌داخلی‌ه،کاری‌مست،ر‌ایجاد‌ن،ود؟دانشگاه
و ایوران چگونه‌ارتقاء‌ه،کاری‌بلندمدت‌میوان
خوارجوی های‌داخلی‌با‌سرمایه‌شرکت گذاران
خوواهود-نتیجه‌برد هو،وراه برد‌برای‌طرفین‌بوه
داشت؟
گوذاری‌‌‌‌‌ایران‌باید‌در‌آزادسازی‌مقررات‌سورموایوه
عو،ول مستقیم‌خارجی‌با‌سرعت‌و‌شدت‌بیشوتوری
گوذاران‌‌‌‌‌گذاران‌باید‌به‌عالقه‌سرموایوه‌‌‌کند.سیاست
داشوتوه‌‌‌‌‌‌خارجی‌برای‌سرمایه گذاری‌در‌ایران‌توجه
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشند‌و‌سرمایه صونوایوع سو،وت بوه را گذاری
های‌دارای‌اولویت‌باال‌هدایت‌ن،ایند.دولت‌‌‌فعالیت
مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باید‌در‌راستای‌ارتقاء‌سورموایوه گوذاری
ایوجواد بوه خارجی‌به‌ترتیبی‌اقدام‌کند‌که‌مونوجور
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 150
موهوارت و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روابط‌داخلی توسوعوه داخولوی هوای
یادگیری‌عل،ی‌و‌فناورانه‌شود.چارچوب‌سیاسوتوی
گذاری‌خارجی‌نیز‌بسیار‌مهم‌است‌و‌باید‌بوا‌‌‌سرمایه
بور‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌هم‌راهبرد‌ارتقاء‌سرمایه راستا‌و‌منطوبوق
های‌کلیدی‌نظویور‌‌‌‌های‌توسعه‌ملی‌و‌سیاست‌راهبرد
های‌توسعه‌صنعتی‌و‌نوآوری‌باشند.سیاست
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تأمین‌توسعه‌شرکت داخولوی کننده روابوط
و طوراحوی اسوت. جریان‌فناوری مطلوب‌ایوران
واجرایسیاست فونواوری انوتوقوال های‌مربوط‌به
قوانوون و فونواوری ساخت‌داخلی‌از‌قبیل‌پیوست
حداکثر‌استفاده‌از‌توان‌تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمین
نیازهای‌کشور‌و‌تقویت‌آنها‌در‌امر‌صادرات‌بوایود
پوذیور‌‌‌‌‌‌گرا‌و‌به‌اندازه‌کافی‌انعطاف‌کاربردی ع،ل
شوود.باشند‌که‌کشور‌بتواند‌از‌مزایای‌آن‌بهره مند
و‌‌‌‌‌باید‌توجه‌شود‌که‌اع،ال‌شرایط‌غیرواقع گرایانوه
اهدافی‌که‌تحقق‌آنها‌در‌آینده‌نزدیک‌دشوار‌است
های‌با‌اولویت‌‌گذاری‌خارجی‌در‌حوزه‌مانع‌سرمایه
باال‌نشوند.
ه،چنین‌ح،ایت‌سیاستی‌مست،ر‌برای‌ایجاد‌ظرفیوت
صونوایوع‌‌‌‌‌‌‌تأمین‌محلی‌و‌ارتقاء‌شرکت های‌فعال‌در
شوامول کوه مختلف در‌گذر‌زمان‌ضروری‌است
بوه‌‌‌‌‌‌های‌مناسب‌جهت‌تشویق‌شرکت‌ارائه‌مشوق هوا
و‌‌‌‌‌گذاری‌در‌تقویت‌ظرفیت‌سرمایه تولید مهندسی
ایوجواد‌‌‌‌‌‌‌طراحی‌و‌ه،چنین‌تحقیق‌و‌توسعه‌می باشد.
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محیط‌توان،ندساز‌کسب رقوابوت وکار‌و‌بهوبوود
از طریق‌توسعه‌مست،ر‌بخش‌خصوصی‌داخلی‌نویوز
شود.ها‌محسوب‌می‌ج،له‌این‌مشوق
زیسوت‌‌‌‌‌‌‌‌عالوه‌بر‌ارزیابی در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توأثویورات موحویوطوی
خوارجوی های‌بزرگ‌سرمایه‌پروژه گذاری‌مستقیم
تأثیرات‌فناوری‌و‌نوآوری‌هم‌برای‌آگاهی‌‌‌ارزیابی
از‌تأثیرات‌بالقوه‌آنها‌بر‌جریان‌فناوری یوادگویوری
داخلی‌فناوری‌و‌نوآوری‌بسیار‌مفید‌است.پتانسویول
و‌‌‌‌مشترك‌خطر‌‌گذاری‌کشور‌در‌انجام‌سرمایه پذیر
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌سایر‌روش بوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوذاری‌‌‌‌هوای مشوتورك
بوهسرمایه مونووط صونوایوع در گذاران‌خوارجوی
گوذاران‌‌‌‌‌های‌داخلی‌و‌ت،ایل‌سرمایه‌توان،ندی‌بنگاه
تووجوه خارجی‌برای‌ه،کاری‌است‌که‌باید‌موورد
قووراردادهووای حوواضوور حووال در گوویوورد. قوورار
گوذاران‌‌‌‌‌گذاری‌خطرپذیر‌مشترك‌با‌سرمایه‌سرمایه
خارجی‌در‌دست‌اقدام‌است.یک‌رویکرد‌پیشوبورد
انوتوخواب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایوه خوارجوی مسوتوقویوم گوذاری
وسرمایه موحولوی گذارانی‌است‌که‌مایل‌به‌تولیود
153
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،کاری‌مشترك‌در‌زمینه‌تولید‌و‌عالقوه مونود
طوراحوی ه،کاری‌نزدیک و تر‌در‌زمینه‌مهندسی
آیونوده در نووآوری و تحقیق‌و‌توسعه فونواوری
توجوارب‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران‌ایران‌می‌هستند.سیاست از توانند
جوذب در کوه کشوورهوایوی سوایور و سنگاپور
درسرمایه آن افوزایوش گذاری‌مستقیم‌خارجی‌و
اند‌الگوبرداری‌ن،ایونود.گذر‌زمان‌موفق‌ع،ل‌کرده
بوررسوی البته‌رویکردهای‌جایگزین‌نیز‌باید‌موورد
قرار‌گیرد.
زمان‌با‌پیوسوتون‌‌‌‌گذاران‌خارجی‌نیز‌هم‌سایر‌سرمایه
گویوری‌‌‌‌‌‌ال،للی‌و‌بوهوره‌‌‌مجدد‌ایران‌به‌نظام‌مالی‌بین
ال،للی نقشی‌کلیدی‌بور‌‌‌مجدد‌از‌نظام‌پرداخت‌بین
پذیور گذاری‌خطر‌های‌سرمایه‌عهده‌دارند.صندوق
صونودوق‌‌‌‌‌‌‌فرشتگان‌کسب و خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌وکار هوای
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوصی‌سهام‌از‌ج،له‌سرمایه گوذاران
گذاران‌‌آیند.این‌سرمایه‌بالقوه‌در‌کشور‌به‌ش،ار‌می
بونوگواه‌‌‌‌‌‌فرصت هوای‌‌‌‌‌های‌مناسبی‌را‌برای‌دسترسی
موی فوراهوم و‌‌‌‌‌‌‌داخلی‌به‌سرمایه‌خوارجوی آورنود
هوای‌‌‌‌‌گذاری‌برای‌بنوگواه‌‌‌ه،چنین‌منبع‌مهم‌سرمایه
در‌‌‌‌‌‌‌تأسیس‌مبتنی‌بر‌فناوری‌و‌بنگاه‌تازه های‌معوتوبور
شوند.صنایع‌سنتی‌و‌غالب‌محسوب‌می
اخوتوالف تصویب‌سازوکارهای‌مؤثرتر‌جهت‌حل
مرزی‌باید‌از‌اولویت‌بواالیوی‌‌‌‌معامالت‌تجاری‌برون
اخوتوالف برخوردار‌باشد‌و‌سازوکارهای‌فعلی‌حل
باید‌مورد‌بررسی‌دقیق‌قرار‌گیرند.ترویج‌و‌توسوعوه
کسوب‌‌‌‌‌‌ارائه‌خدمات‌حرفه اموکوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای کوه وکوار
و‌‌‌‌‌‌‌‌گری‌سازنده‌بین‌سرمایه‌واسطه خوارجوی گذاران
وشرکت حسوابورسوی های‌داخلی‌و‌ارائه‌خدمات
تور‌‌‌اجرایی‌قوی‌ها‌و‌ه،چنین‌ض،انت‌‌ارزیابی‌دارایی
حقوق‌مالکیت‌فکری‌را‌فراهم‌آورند‌بسیار‌کلیودی
ای است.برخی‌از‌این‌اقدامات‌باید‌در‌سطح‌منطقه
سوازی‌‌‌‌‌ای‌پیاده‌های‌خوشه‌محلی‌و‌یا‌در‌قالب‌برنامه
هایوی‌‌‌شوند.این‌اقدامات‌باید‌امکان‌استخراج‌سنجه
فوعولوی‌‌‌‌‌‌‌محور‌یا‌زمینه‌بخش محور‌را‌برای‌رفع‌موانع
فراهم‌آورند.
نهادهای‌واجد‌شرایط‌ن،ایندگی‌بخش‌خصوصی‌از
قبیل‌اتاق‌بازرگانی اصناف‌صنعتی‌و‌انج،ن‌صنفوی
سورموایوه‌‌‌‌‌‌کارفرمایی‌صندوق گوذاری‌‌‌‌‌ها‌و‌نهادهای
مووانوع‌‌‌‌‌‌خطرپذیر‌می توانند‌نسبت‌به‌شناسایی‌و‌رفع
گذاران‌خارجی‌در‌مشارکت‌با‌‌ای‌که‌سرمایه‌کلیدی
طرف‌داخلی‌با‌آنها‌مواجه‌هستند‌اقدام‌ن،ایند.اتواق
گذاری‌خارجی بازرگانی‌در‌راستای‌تسهیل‌سرمایه
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 154
رسانی‌و‌ارائه‌مشاوره‌‌خدمات‌مختلفی‌از‌قبیل‌اطالع
فورصوت‌‌‌‌‌به‌شرکت هوای‌‌‌‌‌های‌خارجی‌در‌شناسایی
ارائوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بالقوه‌مشارکت‌با‌شرکت را داخولوی هوای
راسوتوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.اینبرنامهمی در های‌ح،ایتی‌بوایود
بورنواموه هوای‌‌‌‌‌تقویت‌نظام‌نوآوری‌نیز‌قرار‌گیرند.
اصوالحوات و جدید‌تأمین‌مالی‌تحقیق‌و‌توسوعوه
وصورت تووانو،ونودی گرفته‌در‌رابطه‌با‌تووسوعوه
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌ها‌به‌عنوان‌مثال‌می‌دانشگاه تواند‌موجوب
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌عالقه‌سرمایه بوخوشوی گذاران‌خارجی‌به‌انتقال
بوا‌‌‌‌‌‌‌فعالیت های‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌ایران ه،وکواری
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌سازمان‌دانشگاه داخولوی پواوهشوی هوای
آموزش‌و‌پشتیبانی‌از‌پیشبرد‌کشور‌به‌س،ت‌اقتصاد
بنیان‌گردد.دانش
حوقووق1چ(بهبود‌کیفیت بوودن و‌کواربوردی
و گسوتورده بوهوبوود مالکیت‌فکری‌از‌طوریوق
نوظوام چورخوه تدریجی‌آن پوشش‌دادن‌ت،ام
آن مالکیت‌فکری‌با‌هدف‌بیشینه‌کردن‌ارتباط
با‌نظام‌نوآوری
از حو،وایوت جوهوت در حقوق‌مالکیت‌فوکوری
نشور‌‌‌‌‌مخترعان‌و‌نوآوران‌و‌هم راستا‌با‌نیاز‌جامعه‌به
رغوم‌‌‌‌‌کند.علوی‌‌‌سریع‌دانش نقشی‌کلیدی‌ایفاء‌می
گرفته‌طی‌دهه‌گذشته از‌جو،لوه‌‌‌‌اصالحات‌صورت
اقوداموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه،اهنگی‌با‌استانداردهای‌بین و ال،لولوی
نوظوام در مربوط‌به‌افزایش‌آگاهی‌و‌تووانو،ونودی
بوخوش ایون مالکیت‌فکری نیاز‌به‌بهبود‌بیشتر‌در
نوقوش اخوتوراعوات حواضور وجود‌دارد.درحال
سازی‌کشور‌دارنود.محدودی‌در‌نوآوری‌و‌تجاری
ثوبوت بررسی‌دقیق‌در‌فرآیند‌م،یزی‌توقواضواهوای
اخوتوالف اختراع باید‌با‌ساز‌وکارهای‌مؤثرتر‌حل
ه،راه‌شود.
اصوالحوات مجلس‌شورای‌اسالمی‌در‌حال‌بررسی
رو قانون‌حقوق‌مالکویوت‌‌‌‌پتنت‌است.در‌مسیر‌پیش
فکری‌ایران‌باید‌مورد‌تجدیدنظر‌قرار‌گیرد‌تا‌بتواند
نقشی‌مؤثرتر‌در‌نوآوری‌ایفاء‌کند.این‌امر‌مستلوزم
گیرندگان‌کلیدی‌‌ح،ایت‌سازمانی‌مجلس‌و‌تص،یم
حوقووق است‌تا‌اط،ینان‌حاصل‌شود‌که‌کل‌چرخه
)موراحول مالکیت‌فکری‌را‌شامل‌شده‌و‌عناصر‌آن
و موالوکویوت حوق تقاضا‌و‌ثبت‌درخواست‌نقوض
دادخواهی‌و‌ض،انت‌اجرایی‌آن(ع،لکرد‌مناسوبوی
تووصویوه زیور دارند.بدین‌منظور انجام‌اقوداموات
1 Credibility
155
گردد:می
موالوکویوت تقویت‌چارچوب‌سازمانی‌حوقووق
فکری‌و‌تطبیق‌آن‌جهت‌ارتقاء‌توسعه‌فناوری‌و
نوآوری‌به‌طوری‌که‌از‌حقوق‌مالکیت‌فوکوری
روش یوک به‌عنوان‌یک‌ابزار‌توسعه‌به‌جوای
قانونی‌سختگیرانه‌استفاده‌شود.
کوارشونواسوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌حرفه‌آموزش‌واسطه و ای
موحوتووای‌‌‌‌‌‌‌‌دیده‌آموزش ای‌که‌قادر‌به‌ارزیابوی
پتنت‌از‌نظر‌کاربرد‌تجاری‌آن‌هستند.
انجام‌اقدامات‌ه،اهنگ‌جهت‌ایجاد‌وکالی‌بوا
پورونوده‌‌‌‌‌تجربه هوای‌‌‌‌‌ای‌که‌قادر‌به‌رسیدگی‌به
دادخواهی‌مالکیت‌فکری‌هستند.
جوهوت در بهبود‌آموزش‌اجرایی‌و‌مدیریوتوی
سازی‌نقش‌کلیدی‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌‌نهادینه
در‌نظام‌نوآوری‌و‌توسعه
انطباق‌بیشتر‌نظام‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌ایران‌بوا
های‌مشابه‌در‌سایر‌کشورها‌نظام
موؤسوسوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌راستا‌با‌اقدامات‌فوق بنگواه‌‌هم و هوا
پاوهشی‌باید‌از‌انگیزه‌الزم‌جهت‌بهبود‌مدیریت‌و
ه،کاری‌در‌زمینه‌اهت،ام‌به‌حقوق‌مالکیت‌فوکوری
کشوورهوا برخوردار‌شوند.در‌ایران‌ه،چون‌برخی
دارایوی مانند‌سوئد اشخاص‌از‌حق‌مالکیت‌کامول
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فکری‌ثبت واقوع در شده‌خود‌برخوردارند.
موالوکویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازوکارهای‌منعطف تری‌در‌ارتباط‌بوا
بونوگواه هوا فکری‌وجود‌داشته‌باشد‌به‌طوری‌کوه
ها‌و‌مؤسسات‌از‌یک‌سو‌و‌محققان‌از‌سوی‌‌دانشگاه
دیگر بتوانند‌بر‌مبنای‌مالکیت‌فکری‌مشترك‌با‌هم
بوه ه،کاری‌ن،ایند.این‌امر‌موجب‌تشویق‌طرفویون
در‌‌‌‌‌‌های‌پویا‌و‌موفق‌مشترك‌می‌انجام‌فعالیت شوود.
سوطوح در نهایت به‌منظور‌توسعه‌صنایع‌رقوابوتوی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی)در‌صنایع‌و‌بخش‌‌بین و مووجوود هوای
رویوکورد‌‌‌‌‌‌‌‌بخش های‌با‌رشد‌باال( دولت‌بهتر‌اسوت
خود‌را‌از‌جایگزینی‌واردات‌و‌مهندسی‌موعوکووس
زا‌و‌نوآوری‌‌های‌فناورانه‌درون‌برای‌خلق‌توان،ندی
در مشوارکوت و هو،وکواری رویوکورد داخلی‌به
دهود.پروژه های‌نوآوری‌و‌تحقیق‌و‌توسعه‌تغویویور
فناورانه‌را‌‌‌رویکرد‌قبلی امکان‌دستیابی‌به‌توان،ندی
سوایور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌شرایطی‌که‌تحریم از اسوتوفواده ها‌مانوع
آورد.روش های‌متداول‌انتقال‌فناوری‌بودند‌فراهم
هوای‌‌‌‌‌زمان‌با‌لغو‌تحوریوم‌‌‌این‌روند‌تغییر‌رویکرد‌هم
موؤثورتور‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌و‌گسترش‌ه،کاری‌بین‌بین ال،للی
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 151
زمان‌با‌بهبود‌نظام‌حقوق‌موالوکویوت‌‌‌‌‌‌خواهد‌بود.هم
رایت‌نیز‌باید‌موورد‌‌‌فکری موضوع‌ح،ایت‌از‌کپی
بورای ایوران خوواسوت توجه‌قرار‌گیرد.بر‌اساس
اکنوون‌‌‌پیوستن‌به‌سازمان‌تجارت‌جهانی باید‌از‌هم
بورنواموه‌‌‌‌‌‌‌برای‌اصالح‌نظام‌کپی هوای‌‌‌‌‌ریوزی‌‌‌‌رایوت
مقتضی‌صورت‌گیرد.
های‌غالب‌‌بنیان‌در‌بخش‌ح(ترویج‌اقتصاد‌دانش
تووسوعوه از مسوتو،ور صنعتی‌ه،راه‌با‌پشتیبانی
های‌جدید‌با‌رشد‌باال از‌‌ها‌و‌حوزه‌آپ‌استارت
و‌‌‌‌‌‌‌ای‌کسب‌ج،له‌از‌طریق‌خدمات‌حرفه وکوار
بوم‌نوآوری‌و‌کارآفرینی‌بهبود‌زیست
هوای‌‌‌دولت‌باید‌نسبت‌به‌است،رار‌ح،ایت‌از‌شرکت
در‌‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌و‌ارتقاء‌نوآوری‌در‌بنگاه‌دانش بوالوغ های
بوه صنایع‌بزرگ‌نظیر‌نفت‌و‌گاز خودرو‌و‌فووالد
زیورسواخوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صورت‌هم زمان‌اهت،ام‌داشته‌بواشود.
از ایوران قدی،ی‌و‌ناکارآمد‌صنایع‌بزرگ‌و‌بوالوغ
دیوگور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج،له‌انرژی معدن‌و‌طیف‌گسترده از ای
شوده صنایع‌کلیدی مانع‌رشد‌و‌توسعه‌این‌صنایوع
آیونوده‌‌‌‌‌‌‌است.زیرساخت های‌یادشده‌باید‌طی‌دهوه
زمان توسعه‌زیرسواخوت‌‌‌‌ارتقاء‌و‌گسترش‌یابد.هم
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌تواند‌موجب‌ظهور‌شرکت‌می بونویوان
بوه صنایع‌جدید‌گردد.با‌توجه‌به‌تقویت‌عزم‌ملوی
و توحوقویوق از توسعه‌نوآوری‌و‌افزایش‌ح،ایوت
از کوارآمود حو،وایوت توسعه اصالحات‌نهوادی
الو،ولولوی گذاری‌خارجی‌و‌مشارکت‌بویون‌‌‌سرمایه
شودن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صنایع‌کلیدی‌هم‌باید‌به‌س،ت‌دانش بونویوان
های‌‌رو نوآوری‌باید‌در‌بخش‌حرکت‌ن،ایند.از‌این
اسوتوارت هوای‌‌‌‌‌آپ‌‌‌جدید‌و‌با‌رشد‌باال‌و‌ه،چنین
موطورح سوؤال جدید‌ارتقاء‌داده‌شود.ه،واره‌این
)یوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بوده‌که‌آیا‌بنگواه جودیود و کووچوک هوای
و‌‌‌‌‌‌‌تأسیس(نوآورتر‌هستند‌یا‌بنگاه‌‌تازه بوزرگ های
بونوگواه نووع دو باسابقه.اما‌در‌واقع‌باید‌گفت‌هر
بونوگواه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می زیورا هوای‌‌‌‌‌توانند‌و‌باید‌نوآور‌بواشونود
هوای‌‌‌‌‌تأسیس‌قابلیت‌رشد‌باالیی‌داشته‌و‌بنوگواه‌‌‌تازه
پووشوش و بزرگ‌نیز‌قادر‌به‌انجام‌تحقیق‌و‌توسعه
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌ناشی‌از‌سرمایوه‌‌ریسک در گوذاری
دارنود.هستند.لذا‌هر‌دو‌نوع‌بنگاه‌مزایای‌بالقوه ای
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بالغ‌در‌صنایع‌غالب‌و‌شناخته‌بنگاه شوده
تشوویوق مسوتولوزم نوآورتر‌شوند.این‌امر‌تا‌حودی
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بزرگ‌فعال‌در‌بوخوش‌‌‌بنگاه سونوتوی هوای
گذاری‌بیشتر‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نوآوری‌و‌‌سرمایه
ه،چنین‌بهبود‌رقابت‌در‌کشور‌طی‌دهه‌آتی‌اسوت.
157
هوا‌‌‌‌‌گذاران‌باید‌در‌راستای‌تشویق‌این‌بنگاه‌سیاست
انوجوام نویوز به‌نوآوری اقدامات‌سیاستی‌دیگوری
دهند.به‌عنوان‌مثال‌بر‌افزایش‌استانداردهای‌کیفوی
ارتوقواء‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظارت‌داشته‌یا‌برنامه هودف های‌دولتی‌با
های‌داخلی‌و‌چندملیتی‌را‌تدوین‌و‌‌ارتباط‌بین‌بنگاه
اهو،ویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پیاده بوه سازی‌ن،ایند.در‌این‌راستا‌بایود
کلیدی‌وزارت‌صنعت معدن‌و‌تجارت‌در‌ارتوبواط
های‌غالب‌و‌سونوتوی‌‌‌‌‌های‌بزرگ‌در‌بخش‌با‌شرکت
های‌با‌فناوری‌پائین‌و‌متوسوط()غالباً‌فعال‌در‌حوزه
تصریح‌و‌از‌آن‌پشتیبانی‌ن،ود.
بنیان‌شامل‌‌های‌دانش‌برنامه‌فعلی‌ح،ایت‌از‌شرکت
ارتوقواء‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بسته و شونواسوایوی سوازوکوارهوای ای‌از
رشود‌‌‌‌‌‌های‌تازه‌شرکت تأسیس‌پویا‌و‌دارای‌قابلیوت
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باال‌می الزم انوگویوزه باشد.طبق‌این‌برنامه
و‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌نسل‌جدید‌شرکت های‌مبتنی‌بر‌تحوقویوق
توسعه‌فراهم‌می‌شود.البته‌باید‌مانع‌تغییر‌ناخواستوه
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رفتار‌بنگاه اسوتوفواده قصود هایی‌شد‌که‌صرفوًا
اکنون‌که‌تأثیورات‌‌‌تسهیالت‌این‌برنامه‌را‌دارند.هم
و این‌برنامه‌تا‌حدی‌مشخص‌شده‌باید‌مورد‌پایش
عووامول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارزیابی‌دقیق بوتووان توا تری‌قرار‌گرفوتوه
بور و تأثیرگذار‌بر‌موفقیت‌این‌برنامه‌را‌شناسوایوی
آیونوده در بورنواموه ایون اساس‌آنها‌درباره‌توسعه
گیری‌ن،ود.این‌برنامه‌از‌نظر‌ک،ک‌به‌ایجاد‌‌‌تص،یم
محور‌ع،لکرد‌مؤثوری‌‌‌تأسیس‌فناوری‌های‌تازه‌بنگاه
بوه داشته‌هر‌چند‌در‌مقایسه‌با‌اندازه‌اقتصاد‌کشوور
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازه‌کافی‌بزرگ‌به‌نظر‌ن،ی رسد.چنوانوچوه
افوزایوش مونوظوور برنامه‌موفق‌ارزیابی‌شود‌باید‌به
تورتویوب اثربخشی‌در‌آینده‌توسعه‌یابد.به‌ه،ویون
سوتوادهوای سوایور تأسیس‌ستاد‌ویاه‌فناوری‌نانو‌و
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌فناوری مونواسوبوی های‌نوظهور‌بسوتور
هو،وکواری افزایش‌آگاهی ایجاد‌شبکه‌ارتباطی‌و
دانشوگواه و‌‌‌‌‌‌‌مؤثر‌بین‌بازیگران‌مختلف‌شوامول هوا
جوواموع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مؤسسات‌پاوهشی بخش‌کسب و وکوار
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محلی‌را‌فراهم‌می یوادشوده سوتوادهوای آورد.
بوخوش‌‌‌‌‌‌‌‌ح،ایت‌از‌فعالیت در هوای‌‌‌‌‌های‌امیدبخوش
کنند.جدید‌با‌رشد‌باال‌نقشی‌کلیدی‌ایفاء‌می
ها‌باید‌به‌طور‌پیوسته‌توسعه‌یابنود‌‌‌اگر‌چه‌این‌برنامه
بوه‌‌‌‌‌‌برای‌اینکه‌ح،ایت های‌دولتی‌و‌مشارکت‌بوازار
بوایسوت‌‌‌‌طور‌مؤثری‌مک،ل‌یکدیگر‌ع،ل‌ن،ایند‌می
کوه آنوجوا از گویورد. صوورت اقدامات‌بیشتوری
درسرمایه ویواه بوه گذاران‌خصوصی‌در‌نوآوری
از‌‌‌‌‌‌بخش های‌جدید‌با‌ریسک‌باالیی‌مواجه‌هستونود
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 152
رو باید‌سازوکارهای‌مختلفی‌نظیر‌دسترسی‌بوه‌‌‌این
وکوار‌‌‌فرشتگان‌کسب‌‌تأمین‌مالی‌اولیه‌دولتی شبکه
سوازی‌‌‌گذاری‌خطرپذیر‌را‌طراحی‌و‌پیاده‌و‌سرمایه
را نووآوری ن،ود‌تا‌بتوان‌ح،ایت‌از‌کارآفرینان‌و
نویوز“ گذاری‌مشارکتی‌فرهنگ‌سرمایه”ارتقاء‌داد.
بوهوتور باید‌ترویج‌شود.در‌عین‌حال با‌مشارکوت
وکار‌که‌قادر‌‌ای‌خدمات‌کسب‌کنندگان‌حرفه‌ارائه
اسوتوارت شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آپ‌‌‌به‌ح،ایت‌از و هوای‌‌‌‌‌هوا
حووزه‌‌‌‌‌‌‌تازه در موانونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأسیس‌با‌رشد‌بواال هوایوی
و بوازاریوابوی استراتای ثبت‌شرکت تأمین‌مالی
توبوادل حقوق‌مالکیت‌فکری‌هستند‌امکان‌ارتوقواء
و توجواری موذاکورات شفاف‌اطالعات فرآیونود
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر‌صنودوق‌‌مشارکت‌فعال گوذاری‌‌‌‌‌هوای
گردد.خطرپذیر‌فراهم‌می
ارتوبواطوات و خ(بکارگیری‌فناوری‌اطالعات
سورموایوه نووآوری بور‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌توسعوه گوذاری
کوالن و1داده‌‌‌کاربردهای‌گسترده‌آن)مانونود
شهرهای‌هوش،ند(از‌طریق‌راهبردهای‌ارتوبواط
کسوب و‌‌‌‌‌‌‌‌مردم‌با‌فناوری ح،ایت‌از وکوارهوا
های‌‌استفاده‌از‌نوآوری‌در‌پاسخگویی‌به‌چالش
روزمره‌شامل‌پرداختن‌به‌مقوالت‌توسعه‌پایدار
توا ایوران زیرساخت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطوات
رغم‌توسعه‌قابل‌مالحوظوه‌‌‌‌حدی‌قدی،ی‌است‌و‌علی
و ثوابوت ظرفیت‌اینترنت‌پرسرعت‌از‌طریق‌تلوفون
کشور‌از‌نظر‌توسعه‌شبکوه1390پهنای‌باند‌از‌سال
تلفن‌ه،راه تجارت‌الکترونیک دولت‌الکترونیک
ضوعوف دچوار هو،وراه و‌خدمات‌مبتنی‌بر‌تلفون
مووانوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.اصالح‌نظام‌تنظیم‌می حوذف و گری
و اطوالعوات فعلی‌بهبود‌رقابت‌و‌تنوع‌در‌فنواوری
تووجوه ارتباطات‌و‌نهایتاً‌توسعه‌خدمات‌باید‌موورد
اصولوی قرار‌گیرد.سطح‌پائین‌رقابت‌یکی‌از‌موانع
و توسعه‌زیرساخت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتوبواطوات
سوال هوای‌‌‌‌‌خدمات‌آن‌در‌بسیاری‌از‌کشورها‌طوی
گری‌ع،وماً‌نقش‌‌اخیر‌بوده‌است.اصالح‌نظام‌تنظیم
داشوتوه مه،ی‌در‌تحریک‌تغییرات‌مثبت‌به‌هو،وراه
است.این‌دست‌اصالحات‌ه،چنین‌زمینه‌دستیابی‌به
و مواهور منافع‌بیشتر‌از‌محل‌عرضه‌کافی‌مهندسان
مند‌و‌آگاه‌به‌فونواوری‌‌‌‌کرده‌و‌عالقه‌جوانان‌تحصیل
ن،اید.را‌فراهم‌می
1 Big data
159
موورد در بسیاری‌از‌جوانان‌در‌ایران‌به‌یادگویوری
شوده‌‌‌‌‌‌فناوری‌نانو‌و‌کاربردهای‌آن‌عالقه انود‌‌‌‌‌مونود
در)ه،ان گورفوت(. طور‌که‌قباًل‌مورد‌اشاره‌قورار
حال‌حاضر کاربرد‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتوبواطوات
طوریوق از در‌نظام‌آموزشی‌ضعیف‌است‌که‌بایود
بهبود‌مدیریت‌داده خالقیت ارتباطات‌و‌نوآوری
فونواوری اسواس یکپارچه‌و‌تقویت‌گردد.بر‌این
بورای ابوزاری اطالعات‌و‌ارتباطات‌باید‌به‌عنووان
بوه پواسوخ در جودیود گسترش‌و‌ترویج‌خدمات
بوهچالش گویورد. قورار های‌کلیدی‌مورد‌استفاده
صورت‌خاص توسعه‌نسل‌جدید‌ابزارهای‌فناوری
داده‌و‌شهرهوای‌‌‌مانند‌کالن-اطالعات‌و‌ارتباطات
شده‌و‌ابری‌و‌ه،وچونویون‌‌‌‌‌‌هوش،ند محاسبات‌توزیع
داده‌‌‌‌پردازش و-1هوا‌‌‌‌تعاملی‌هوش،ند کواربوران
شهروندان‌را‌قادر‌خواهد‌ن،ود‌که‌به‌ارائه‌بازخوورد
(.0229و‌پاسخ‌به‌صورت‌بالدرنگ‌بپردازند)اوانز
و‌‌‌‌‌برای‌ایران‌مهم‌است‌که‌برخی‌جنبه های‌کاربورد
استفاده‌از‌زیرساخت‌فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطوات
سوایوه در مشوخوص صوورت بوه را‌بهبود‌دهود.
های‌مست،ر‌و‌سریع‌در‌کاربردهای‌فونواوری‌‌‌‌پیشرفت
اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌نوآوری‌دیجیتال‌و‌به‌دلویول
فرم‌نوآوری اه،یت‌‌نقش‌مهم‌اینترنت‌به‌عنوان‌پلت
صورت‌دادن‌این‌بهبودها‌بسیار‌قابل‌مالحظه‌است.
فصل سوم: محیط كالن علم، فناوری و نوآوری و نظام ملي نوآوری ایران
1 Smart interactive data processing
اختصارات
نظام نوآوری ایران در حوزه
فناوری زیست
4
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 110
مقدمه 4-7
اطوالعوات‌‌‌‌‌‌‌غالباً‌زیست فناوری‌را‌به‌ه،راه‌فنواوری
یوک‌‌‌‌‌‌‌ترین‌فناوری‌جزء‌مهم و های‌برتر‌قرن‌بیست
بوخوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانند.تاکنون زیست‌می در فناوری‌مودرن
و کورده ایوفواء سالمت‌و‌کشاورزی‌نقش‌مه،وی
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساخت‌انواع‌داروها‌و‌واکسن اسوتوفواده بوا هوا
مویولویواردDNAفناوری‌نوترکیب رشود موجوب
اموروزه عوالوه بوه اسوت. شوده دالری‌صنوایوع
یوا‌‌‌‌‌‌‌‌تشخیص های‌مبتنی‌بر‌واکنش‌زنجیره‌پلویو،وراز
PCR موراقوبوت1 در هوای‌‌‌‌‌یکی‌از‌ابزارهای‌مهوم
هوا بویونوی‌‌‌‌‌‌شوند.مطابق‌پیش‌‌بهداشتی‌محسوب‌می
ارزش‌بازار‌جهانی‌زیست سوال بوه1391فناوری‌تا
(وTMR) 0214میلیارد‌دالر‌خواهد‌رسید414/5
تواند‌موج‌دیگری‌از‌تغییرات‌فناورانه‌را‌ایوجواد‌‌‌‌می
-کند‌که‌م،کن‌است‌به‌اندازه از -و‌حتی‌بیشتور
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سایر‌فناوری اطوالعوات فونواوری جو،لوه از ها
کشووری بورای ارتباطات‌تأثیرگذار‌باشد.بنابراین
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مانند‌ایران زیست موهوم فونواوری فناوری‌یک
صونوعوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌که‌موی‌‌کلیدی‌محسوب‌می تووانود
داروسازی‌و‌سایر‌صنایع‌مرتبط‌را‌متحول‌سازد.
1 Polymerase chain reaction 2 Biological materials
سوال تووسوعوه1424ایران‌برای در را اهودافوی
توان‌به‌‌فناوری‌تعیین‌کرده‌که‌از‌آن‌ج،له‌می‌زیست
و‌‌‌‌‌‌‌‌در‌حوزه‌زیست‌‌پیشگام‌شدن‌در‌منطقه فونواوری
دستیابی‌به‌رتبه‌دهم‌جهانی‌و‌افزایش‌سهم‌ایران‌در
بازار‌جهانی‌زیست از 2/5فناوری‌از‌میزان‌کو،وتور
اشواره3شده‌کنونی‌به‌‌درصد‌تخ،ین‌زده درصود
کرد.تحقق‌این‌اهداف‌مستلزم‌رشد‌سریع‌کشور‌در
حودود‌‌‌‌‌‌حوزه‌زیست فناوری‌است.داروهای‌زیستی
فناوری‌را‌در‌اخوتویوار‌‌‌‌‌درصد‌بازار‌جهانی‌زیست12
حووزه‌‌‌‌‌‌توانند‌مهم(ومیTMR) 0214دارند تریون
و‌‌‌‌‌‌‌برای‌رشد‌تجاری‌بخش‌زیست ایوران فناوری‌در
دنیا‌باشند.
تواند‌منوجور‌‌‌‌فناوری‌می‌سازی‌زیست‌است،رار‌تجاری
قوابول به‌ایجاد‌اقتصاد‌زیستی‌شود‌که‌در‌آن‌سوهوم
توجهی‌از‌رشد‌و‌توسعه‌اقتصادی‌وابسته‌به‌توسعه‌و
و0استفاده‌از‌مواد‌زیستی اقوتوصوادی است.فوایود
تواند‌ت،ایل‌راهبوردی‌‌‌می‌‌محیطی‌این‌فناوری‌زیست
ایران‌به‌توسعه‌اقتصاد‌زیستی‌را‌افزایش‌دهد.
113
فونواوری در‌حال‌حاضر ایران‌در‌تولیدات‌زیست
بوه را رتبه‌اول‌در‌غرب‌آسیا‌و‌رتبه‌پنجم‌در‌آسیا
دارویوی‌‌‌‌‌‌‌‌خود‌اختصاص‌داده‌است.شورکوت هوای
و ژنوریوک داروهوای توولویود روی ایران‌بیشتور
ت،رکز‌دارند.طبق‌پایگاه1ه،سان‌محصوالت‌زیست
درScimagoداده را دنویوا ایران‌رتبه‌چهاردهوم
انتشار‌مقاالت‌زیست سوال بورای 0214فونواوری
برابر‌با1324(دارد.این‌رقم‌در‌سال1393میالدی)
در‌‌‌‌‌‌‌بوده‌است‌که‌نشان42 ایوران دهنده‌رشد‌سریع
(.1-4باشد)جدول‌‌این‌حوزه‌می
توولویود در تووجوهوی قوابول ایران‌به‌خودکفایوی
کوه محصوالت‌دارویی‌دست‌یافته‌است‌به‌طووری
بوه97تولیدکنندگان‌داخلی درصد‌کل‌تولیدات‌را
سویواسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خود‌اختصاص‌داده از اند.این‌امر‌ناشی
بواالی ح،ایت‌از‌بازار‌داخلی‌و‌ه،چنین‌ظورفویوت
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تولید‌داخلی‌ایران‌است.فنواوری زیسوتوی هوای
عوالوی آمووزش نوظوام داروسازی‌در‌ایران‌به‌مدد
رو گسترده‌و‌تعدد‌مراکز‌تحقیقاتی‌آن‌و‌نیز‌تعوداد
اند‌به‌سورعوت‌‌‌‌های‌این‌حوزه‌توانسته‌به‌رشد‌شرکت
توسعه‌یابند.با‌وجود‌این‌دستاوردها ایران‌ه،چنوان
هایی‌برای‌تحقق‌کامل‌تجاری‌شدن‌نتوایوج‌‌‌‌با‌چالش
های‌داروسازی‌زیستی‌و‌‌مورد‌نظر‌به‌ویاه‌در‌بخش
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
7939فناوری در ایران در سال های اصلي زیست ( شاخص7-4جدول
14* رتبه‌جهانی‌در‌مقاالت‌منتشرشده
فناوری‌در‌آسیا‌رتبه‌تولید‌محصوالت‌زیست جزء‌پنج‌کشور‌اول
فناوری‌در‌غرب‌آسیا‌رتبه‌تولید‌محصوالت‌زیست 1
رتبه‌تولید‌واکسن‌در‌غرب‌آسیا 1
ال،للی‌فناوری‌در‌مجالت‌بین‌تعداد‌مقاالت‌منتشرشده‌زیست 4251
درصد2/9 سهم‌جهانی‌از‌مقاالت‌منتشرشده‌زیست‌فناوری
درصد07/0 ای‌از‌مقاالت‌منتشرشده‌زیست‌فناوری‌سهم‌منطقه
فناوری‌های‌زیست‌تعداد‌شرکت 522
فناوری)میلیارد‌دالر(ارزش‌محصوالت‌زیست 2/5
Scimago(و‌پایگاه‌داده1395و1393منبع:معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری)(http://www.scimagojr.com)1395 مهر
باشند.می1394ها‌متعلق‌به‌سال‌‌نکته:*داده
1 Biosimilar
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 114
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌کشاورزی‌زیستی‌که‌از‌حوزه های‌اصلی
زیستی‌هستند‌مواجه‌است.
فناوری‌ارزیوابوی‌‌‌‌در‌این‌فصل نظام‌نوآوری‌زیست
شده‌در‌نسخه‌سوال‌‌‌فناوری‌ارائه‌شده‌و‌بخش‌زیست
نووآوری1390 و فونواوری گزارش‌سیاست‌علم
روزرسانی‌شده‌است.آنکتاد‌در‌مورد‌ایران‌به
فناوری در ایران قدمت توسعه زیست 4-7
بوه‌‌‌‌‌‌‌زیست فناوری‌از‌سابقه‌نسبتاً‌طوالنی‌و‌نوزدیوک
ایوجواد لوزوم اسوت. یک‌قرن‌در‌ایران‌برخوردار
و مویوکوروبویوولووژی مؤسساتی‌برای‌تحوقویوقوات
های‌‌گیری‌آنفلوانزا‌در‌سال‌ای،ونولوژی‌پس‌از‌ه،ه
نوفور92-1097 قوت‌گرفت‌که‌در‌آن‌صدها‌هزار
سوال در بوعود در‌اثر‌بی،اری‌تلف‌شودنود. هوای
جایگزینی‌داروهای‌طبیعی‌با‌داروهای‌شویو،ویوایوی
بونویوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اساس‌زیست را کشوور در فناوری‌جدید
تووان0213گذاشت)فرد‌و‌ه،کاران موی (و‌لذا
گفت‌که‌ظهور‌زیست 9فناوری‌در‌ایران‌به‌حدود
گردد.دهه‌قبل‌برمی
این‌فناوری‌با‌تولید‌واکسن‌در‌انستیتو‌پاستور‌ایوران
1 National Research Centre for Genetic Engineering and Biotechnology 2 Biotechnology Society 3 Biotechnology Council of Iran
بوه رازی و‌مؤسسه‌تحقیقات‌واکسن‌و‌سرم‌سازی
ترتیب‌در‌سوال 1099هوای شود.1324و آغواز
زیسوت فونواوری‌‌‌‌‌‌پاوهشگاه‌ملی‌مهندسی‌ژنتیک‌و
(NRCGEB) و1 توسط‌وزارت‌علوم تحقویوقوات
تأسیس‌شد‌و‌به‌دنبال‌انستیتوو1317فناوری‌در‌سال
فناوری‌مولکولی‌را‌‌گذاری‌در‌زیست‌پاستور‌سرمایه
حووزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌آغاز‌کرد.فعالیت در های‌این‌مرکز‌بیشوتور
پوزشوکوی‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیقات‌بر‌روی‌ژنها‌در‌زیست فنواوری
هوای پروتئویون‌‌‌است‌که‌بر‌اختالالت‌ژنتیکی‌انسان
نوترکیب‌و‌بررسی‌ناه،گونی‌ژنها‌مت،رکز‌است.
انج،ن‌زیست1371در‌سال (IBS)فناوری‌ایوران0
بنیان‌گذاشته‌شد‌و‌به‌دنبال‌آن‌نهادهای‌دولتی‌مهوم
فناوری‌توأسویوس‌‌‌‌‌دیگری‌در‌حوزه‌تحقیقات‌زیست
(BTC)فناوری‌ایران‌‌شدند.ستاد‌توسعه‌زیست‌در3
نووآوری مرکز‌ه،کاری1324سال های‌فناوری‌و
فناوری‌پزشکی)در‌‌‌ریاست‌ج،هوری ک،یته‌زیست
و1377سال درموان و‌زیر‌نظر‌وزارت‌بهوداشوت
فناوری‌پزشکی‌‌آموزش‌پزشکی( شبکه‌ملی‌زیست
زیر‌نظر‌معاونت‌تحقیقات‌و‌فنواوری1321)در‌سال
115
وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی( مرکز
زیر‌نظر‌وزارت‌صنوایوع1322صنایع‌نوین)در‌سال
سوال )در ایوران سابق(و‌شبکه‌پزشکی‌مولکولوی
از34با‌عضویت1322 مرکز‌و‌مؤسسه‌تحقیقاتوی(
آیند)فرد‌و‌ه،کواران ج،له‌این‌نهادها‌به‌ش،ار‌می
0213.)
چارچوب سیناسنتني، هنمناهنننگني و 4-9
فننناوری در های ملي توسعه زیسنت سیاست
ایران
وری‌و‌‌فناوری‌قابلیت‌ارتقاء‌سطح‌بهره‌بخش‌زیست
را زیسوت توسعه‌پایدار‌در‌بخش‌سالمت‌و‌محیط
وکوار‌‌‌های‌کسب‌تواند‌مدل‌دارد‌اما‌در‌عین‌حال‌می
ارتوقواء موجود‌و‌ساختارهای‌اقتصاد‌را‌هم‌تغییر‌و
از دهد.به‌منظور‌به‌حداکثر‌رساندن‌منافع‌حواصول
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این‌بخش الزم‌است‌سیاست بولونودمودت هایی
های‌ع،لیاتی‌طراحی‌و‌تدوین‌شوند.برنامه
در‌‌‌‌‌‌‌‌تا‌پیش‌از‌تأسیس‌ستاد‌توسعه‌زیسوت فونواوری
کشور‌یک‌نهاد‌واحد‌مسئول‌نظارت‌و‌ه،اهونوگوی
نوهوادهوای در‌این‌حوزه‌نبود‌و‌لذا‌ه،اهنگی‌بویون
موحوسووب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مختلف‌سیاست اصولوی گذار چالوش
هوای‌‌‌‌‌شد.نهادهای‌متعددی‌در‌تدوین‌سیواسوت‌‌‌‌می
جو،لوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیست از کوه فناوری‌ایران‌دخیل‌هستونود
توان‌به‌شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگی‌و‌موجولوس‌‌‌‌‌می
سوویواسوت سوطووح توووسوعووه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در سوتوواد و گوذاری
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیست و فناوری)زیر‌نظر‌معاونت‌عل،وی
کورد. اشواره ریاست‌ج،هوری(در‌سطح‌اجورایوی
فناوری‌حیاتی‌و‌ویاه‌است.نقش‌ستاد‌توسعه‌زیست
وزارت‌‌‌‌زیرا‌نهادها‌و‌وزارتخانه های‌مه،ی‌از‌ج،له
حووزه در پوزشوکوی آمووزش بهداشت درمان‌و
در کشواورزی کاربردهای‌پزشکی‌و‌وزارت‌جهاد
هوای‌‌‌‌‌حوزه‌کاربردهای‌کشاورزی‌مسئول‌فعوالویوت
(.تنوع‌کاربردهوای1-4فناوری‌هستند)کادر‌‌‌زیست
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌زیست ذاتوی فناوری گستردگی‌و‌پراکندگی
اصولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخش‌در‌هر‌کشوری‌از‌ج،له‌چالش هوای
ها‌و‌نهادهای‌این‌حووزه‌‌‌برای‌ه،اهنگی‌مؤثر‌فعالیت
شود.محسوب‌می
و‌‌‌‌‌‌‌در‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور‌که‌حاوی‌سیاست هوا
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولویت و های‌توسعه‌ملی‌علم فونواوری
بورخووردار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است‌زیست بواالیوی فناوری‌از‌اولویت
داروهوای‌‌‌‌‌‌است.برنامه‌شناسایی‌سلول های‌بنیادیون
دارای‌‌‌‌‌‌‌گیاهی‌و‌ای،نی‌زیستی‌از‌ج،له‌حووزه هوای
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌اولویت‌در‌زیست فناوری‌هستند‌که‌بوایود
یابند.
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 111
فناوری ایران های زیست فناوری : فراهم آورنده هماهنگي مؤثر در فعالیت ( ستاد توسعه زیست7-4كادر
زیسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌عنوان‌نهاد‌ه،اهنگ1324فناوری‌در‌خرداد‌ماه‌سال‌‌ستاد‌توسعه‌زیست اجورایوی فونواوری‌‌‌‌‌‌کننده‌و‌سازموان
بوه نویوز و تأسیس‌گردید‌تا‌به‌تحقق‌اهدافی‌که‌شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگی‌در‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور‌تعیین‌کرده
کشوور11ساله‌توسعه‌کشور‌ک،ک‌کند.این‌ستاد‌یکی‌از‌‌‌های‌پنج‌های‌مندرج‌در‌برنامه‌ع،لیاتی‌ن،ودن‌اولویت سوتواد
زیور‌‌‌‌‌است‌که‌در‌کنار‌سایر‌ستادها‌از‌ج،له‌فناوری‌نانو فناوری‌اطالعات‌و‌ارتباطات‌و‌سایر‌فناوری ها‌و‌صنایع‌خاص
بهداشت های‌نظر‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌شکل‌گرفته‌است.اعضاء‌آن‌عبارتند‌از‌معاونان‌وزارتخانه
دانشو،ونود پونوج و درمان‌و‌آموزش‌پزشکی جهاد‌کشاورزی علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌و‌رؤسای‌مراکز‌تحقیقواتوی
جو،لوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌اجرای‌سیواسوت‌‌‌کردن‌تحقیقات‌فناوری‌زیستی تعیین‌اولویت‌‌متخصص‌فناوری‌زیستی.ه،اهنگ از هوا
و‌‌‌‌های‌اصلی‌این‌ستاد‌هستند.ه،اهنگ‌کردن‌بازیگران‌کلیدی‌در‌نظام‌نوآوری‌زیست‌‌مسئولیت فناوری‌به‌منظور‌بسط
ها‌‌گیرند‌از‌اه،یتی‌حیاتی‌برخوردار‌و‌مستلزم‌مشارکت‌وزارتخانه‌توسعه‌این‌حوزه‌که‌طیف‌وسیعی‌از‌صنایع‌را‌دربرمی
اسونواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌مختلفی‌است.ستاد‌مذکور‌دارای‌یک‌برنامه‌ملی‌برای‌توسعه‌زیست‌‌و‌سازمان بوا فناوری‌است‌که‌ه،وسوو
فناوری‌توسط‌شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگی‌به‌عنوان‌‌باشد.ستاد‌توسعه‌زیست‌‌اصلی‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌می
زیور‌‌‌‌‌‌فناوری‌با‌رویکردها‌و‌سیاست‌ریزی ه،اهنگی‌و‌نظارت‌در‌حوزه‌زیست‌گذاری برنامه‌مرجع‌اصلی‌سیاست هوای
تعیین‌شده‌است:
بنیان:های‌دانش‌فناوری‌از‌طریق‌تض،ین‌خرید‌محصوالت‌شرکت‌بازارسازی‌در‌زیست
فناوری‌بنیان‌زیست‌های‌دانش‌ایجاد ح،ایت‌و‌توان،ندسازی‌شرکت
ح،ایت‌از‌توسعه‌منابع‌انسانی‌در‌فناوری‌زیستی
فناوری‌ح،ایت‌از‌تحقیق‌و‌توسعه‌زیست
سازی‌نتایج‌تحقیق‌و‌توسعه‌این‌حوزه‌تجاری
های‌اجرایی:ها‌و‌برنامه‌فعالیت
راه‌راهبردی‌فناوری‌زیستی‌روزرسانی‌برنامه‌ملی‌و‌نقشه‌اصالح‌و‌به
های‌ملی‌مانند‌تولید‌اتانول‌زیستی محصوالت‌تراریخته‌و‌محصوالت‌پروبیوتیک‌طراحی‌و‌اجرای‌ابرپروژه
منبع:آنکتاد
117
ه،چنین‌در‌این‌برنامه حوزه زیسوت های فونواوری
تحت‌عناوین‌اولویت های‌دسته‌اول‌و‌اولویت هوای
دسته‌دوم‌بیان‌شده اند‌و‌شاخص بوه کولویودی های
1424ه،راه‌اهداف‌ویاه‌سال اسوت. شوده تعییون
بوه 1522افزایش‌تعداد‌مقاالت‌عل،وی و موقوالوه
افزایش‌سهم‌زیست جوهوانوی فناوری‌ایران‌از‌بازار
زیست 3فناوری‌به درصد از‌ج،له‌اهداف‌مدنوظور
است.به‌منظور‌دستیابی‌به‌اهداف‌این‌برنامه ایوران
به‌مج،وعه ای‌مختلط‌از‌سیاست های‌حامی‌نوآوری
و‌صادرات محور‌نیاز‌دارد.
1323از‌سال 3تاکنون در‌مج،وع و مولوی برنامه
سند‌سیاست گذاری‌در‌حوزه‌زیسوت در فونواوری
ایران‌تهیه تدوین‌و‌تصویب‌شده‌که‌در‌آنها‌سوتواد
توسعه‌زیست ویواه و فناوری‌نقش‌مهوم دارد. ای
اولین‌برنامه‌ملی‌زیسوت سوال در 1323فونواوری
1394تصویب‌گردید‌که‌در‌سال شوده مونوقوضوی
تووسوعوه است.ه،اهنگی‌این‌برنامه‌بر‌عهده‌سوتواد
زیست اسونواد گوذشوتوه دهوه طوی فناوری‌بوود.
سیاست گذاری‌بیشتر‌بر‌گسترش‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
ایجاد‌زیرساخت ها‌و‌آموزش‌مت،رکز‌بوده در انود.
حال‌حاضر‌که‌بخش‌عرضه‌زیست فناوری‌به‌بولووغ
اقوتوصواد ایوجواد دولوت رسیده‌و‌هدف‌جودیود
دانش زیسوت بنیان‌است‌دومین‌برنامه‌ملی فونواوری
(1424-1395 و زیسوتوی (در‌جهت‌توسعه‌اقتصواد
تشوویوق ارتقاء‌نوآوری‌و‌کارآفرینی‌و‌ه،وچونویون
سرمایه اسوت گذاری‌بخش‌خصوصی‌تدوین‌شوده
(.0-4)جدول
ابزار های‌سیاستی‌اصلی‌برای‌توسعه‌زیست فونواوری
عبارتند‌از:اعطاء‌تسهیالت‌و‌وام های‌کم بهره تأمین
مالی‌غیرمستقیم‌از‌طریق‌معافیت های‌مالیاتی تأمیون
مالی‌مستقیم‌حوزه های‌مرتبط‌با‌زیست در فونواوری
و توجواری نظام‌آموزش‌عالی‌و‌استفاده‌از‌ح،ایت
خرید‌دولتی‌داروهای‌ساخت‌داخل.در‌ایران اگور
چه‌خرید‌دولتی‌محصوالت‌زیست ً فناوری‌ع،دتاا‌از
طریق‌وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پوزشوکوی
انجام‌می در شود‌اما‌میزان‌تأثیرگذاری‌این‌سیاست
ح،ایت‌از‌نوآوری‌زیست فناوری‌مشخص‌نویوسوت.
موحوصووالت واردات ه،چنین دولت‌محدودیت
زیست سوقوف 32فناوری‌و‌دارویی‌تا را درصود
اع،ال‌ن،ودهاست.در‌حال‌حاضر سهم‌محصوالت
زیست 12فناوری‌خارجی‌از‌بازار‌داخلی‌تنها درصد
و‌نرخ‌تعرفه های‌آنها‌در‌برخی‌از‌محصوالت‌حدود
32 در ایوران عضوویوت درصد‌است.به‌دلیل‌عدم
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 112
)به‌زبان‌فارسی(1395فناوری منبع:ستاد‌توسعه‌زیست
ها سیاست اقدامات مهم
هایعلموفناوری پارك‌‌‌‌‌ایجاد‌مراکز‌رشد‌تخصصی‌زیست
های‌عل،ی‌و‌تحقیقاتی‌فناوری‌و‌شهرك
های‌‌‌ای‌و‌آزمایشگاه‌‌‌‌های‌اعتبارسنجی‌ملی‌و‌منطقه‌‌‌‌‌‌ایجاد‌نظام
اندازه تست‌و تعیین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مرجع ه،چنین کیفیت‌و کنترل گیری
استانداردهای‌سنجش
تجاری صندوق محصوالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایجاد صادرات توسعه و سازی
فناوریزیست
فناوری‌‌گسترش‌محدوده‌پوشش‌بی،ه‌محصوالت‌زیست
دولتی خرید به تولید یارانه از مناسبی سهم تخصیص
محصوالت‌داخلی
گذاری‌بخش‌خصوصی‌خارجی‌و‌داخلی‌در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تسهیل‌سرمایه
فناوری‌ایران‌‌‌بخش‌زیست
توسعه‌و‌ارتقاء‌دانش‌فنی‌داخلی
ارائه‌ک،ک‌مالی‌برای‌توسعه‌منابع‌انسانی‌ماهر
شرکت دانش‌‌‌افزایش‌نقش‌بخش‌خصوصی و‌‌‌‌های بنیان
های‌غیردولتی‌سازمان
ح،ایت‌از‌تحقیقات‌پایه
های‌جدید‌در‌صنعت‌انتشار‌دانش‌و‌فناوری
حف و‌توسعه‌تنوع‌زیستی‌و‌منابع‌ژنتیکی‌ایران
رقابت بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌افزایش بهبود طریق از ارتقاء‌‌‌‌‌‌پذیری و وری
استفاده‌مؤثر‌از‌امکانات‌تولیدی‌موجود‌در‌کشور
اهداف كمي
شاخص 7934 7474
درصد3 درصد2/5 سهم‌ایران‌از‌بازار‌جهانی‌زیست‌فناوری
درصد15 درصد12 فناوری‌ایران‌از‌کل‌صادرات‌بر‌حسب‌ارزش‌سهم‌محصوالت‌زیست
فناوری‌های‌زیست‌تعداد‌شرکت 222 0222
ایجاد‌اشتغال‌در‌زیست‌فناوری 9222 55222
فناوری)میلیارد‌دالر(های‌زیست‌درآمد‌شرکت 0/9 31
ال،للی‌شده‌بین‌های‌ثبت‌تعداد‌پتنت 3 132
فناوری‌آموختگان‌رشته‌های‌زیست‌تعداد‌دانش 11222 52222
فناوری‌تعداد‌مقاالت‌منتشرشده‌عل،ی‌در‌حوزه‌زیست 722 1522
( 7933-7474فناوری ) ( دومین برنامه ملي زیست7-4جدول
119
نوووع ایوون اعوو،ووال جووهووانوی تووجوارت سوازمووان
محدودیت ها‌و‌تعرفه دولوت بورای واردات ها‌بور
امکان بوه ایوران الوحواق پذیر‌است‌اما‌در‌صورت
توغویویور سازمان‌تجارت‌جهانی این‌مقررات‌بایود
ن،ایند‌و‌الزم‌است‌راهبرد‌جدیدی‌در‌این‌خصوص
اتخاذ‌گردد.
عالوه‌بر‌سیاست های‌اصلی آنوهوا ای‌که‌در‌باال‌بوه
تووسوعوه بورای اشاره‌شد‌وجود‌چارچوبی‌حقوقی
زیست فناوری‌نیز‌حائز‌اه،یت‌است.قوانین‌متعددی
ایو،ونوی نظیر‌قوانین‌حقوق‌مالکیت‌معنوی قوانوون
مونوابوع زیستی قانون‌اشتراك‌منافع‌و‌دسترسی‌بوه
بوخوش از حو،وایوت ژنتیکی قوانین‌و‌موقوررات
شورکوت از خصوصی)مانند‌قانون‌ح،ایوت هوای
دانش هو،وکواری بوه بنیان(و‌قوانین‌مربووط و هوا
مشارکت های‌بین ال،للی‌در‌حوزه‌زیسوت فونواوری
در توجودیودنوظور وجود‌دارد.دولت‌در‌راسوتوای
سیاست های‌زیست فناوری در‌پی‌ایجاد‌هم افزایوی
بین‌سیاست بوه آنوهوا هایعلموفناوری هودایوت
بور توأکویود و س،ت‌طرف‌تقاضا‌و‌نیازهای‌بوازار
حوزه زیسوت نووآوری کوه هایی‌اسوت فونواوری
می تواند‌در‌آنها‌از‌نظر‌اقتصادی‌رقابتی‌باشد.
فننناوری گیری نظام نوآوری زیست شکل 4-4
در ایران
1319از‌سال مسیر‌توسعه‌زیست ایوران در فناوری
در‌راستای‌سه‌موج‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری
بوده‌که‌در‌فصل‌سوم‌این‌گزارش‌به‌آنها‌اشاره‌شد.
ه،راه‌با‌هر‌موج‌توسعه هدفی‌جدید‌به‌چوارچووب
سیاستی‌زیست فناوری‌ایران‌افزوده‌شده‌است.مووج
12اول‌که‌از‌اواخر‌دهه شروع‌شد‌بر‌ایجاد‌سرمایوه
انسانی‌و‌تحقیقات‌عل،ی‌زیست فناوری‌مت،رکز‌بود.
تووسوعوه و موج‌دوم‌بر‌تقویت‌تحقیقات‌کاربردی
ظوهوور بوا نویوز سووم فناوری‌ت،رکز‌داشت.موج
شرکت های‌دانش بنیان‌زیست و شود فناوری‌آغواز
مشت،ل‌بر‌ح،ایت شوکول بورای های‌سیاستی دهوی
توجواری ارتوقواء و نووآوری اکوسیسوتوم سوازی
محصوالت‌زیست فناوری‌بود.
های طرف عرضنه در ایجاد توانمندی 4-4-7
فناوری زیست
نسل‌اول‌فرآیند‌خلق‌دانش‌در‌زیست فناوری مبتنی
1بر‌یک‌رویکرد‌خطی‌و‌فشار‌علم چونود بود.طوی
دهه‌گذشته‌که‌دولت‌در‌پی‌ایجاد‌یک‌بنیان‌عل،وی
زیسوت تووسوعوه قوی‌اسوت از هوم را فونواوری
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Science-Push
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 172
اولویت های‌مهم‌کشور‌می از داند‌و‌به‌طور‌مست،ر
آن‌ح،ایت‌می 1372کند.از‌اواسط‌دهه تووسوعوه
عولو،وی آموزش‌عالی‌از‌محورهای‌اصلی‌سیاست
زیست فناوری‌و‌حوزه های‌مرتبط‌با‌آن‌بوده‌اسوت.
هم اکنون‌دانشگاه رشوتوه دارای ایوران هوای هوای
مختلفی‌در‌حوزه‌زیست از فناوری‌هستند‌و‌برخوی
دانشگاه های‌معتبر‌دارای‌دوره توحوصویوالت هوای
تک،یلی‌در‌گرایش زیسوت های‌مختلوف فونواوری
زیسوت هستند.طبق‌گزارش‌ستاد‌توسعوه فونواوری
(1394 ً 22( مج،وعاا‌بیش‌از موؤسوسوه و دانشگواه
حووزه تحقیقاتی‌ایران‌در‌آموزش‌یا‌توحوقویوقوات
زیست 3-4فناوری‌فعالیت‌دارند)جدول (.در‌نتیجه
تووجوه قوابول در‌حال‌حاضر برخورداری‌از‌منبوع
بوزرگ موهوارت دانشو نوظوام موزیوت توریون
زیست فناوری‌ایران‌محسوب‌می شود.
در‌سال هویوأت اعضواء های‌اخیر توعوداد عولو،وی
دانشگاه ها‌و‌دانشجویان‌و‌فارغ شودت التحصیالن‌به
افزایش‌یافته‌و‌رشته های‌مرتبط‌با‌زیست فناوری‌هم
موقواطوع در را تعداد‌قابل‌توجهی‌از‌دانشجوویوان
مختلف‌به‌خود‌جذب‌کرده اند.از‌نظر‌حاک،یتی‌در
حوزه‌آموزش‌زیسوت عولووم وزارت فونواوری
نوظوام اعوظوم تحقیقات‌و‌فناوری‌مسئولیت‌بخوش
آموزش‌عالی‌را‌در‌اختیار‌دارد‌و‌وزارت‌بهداشوت
درمان‌و‌آموزش‌پزشکی‌تنها‌مسئولیت‌رشوتوه هوای
مرتبط‌با‌زیست دانشوگواه در فناوری عولووم هوای
پزشکی‌را‌عهده دار‌است.اما‌مراکز‌تحقیقاتی‌مرتبط
با‌شبکه‌بهداشت‌و‌زیست نوظوارت فناوری توحوت
وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی‌فعالویوت
می کنند.
كل عنوان كل عنوان
15252 1394فناوری‌تا‌سال‌‌های‌زیست‌آموختگان‌رشته‌تعداد‌کل‌دانش 22 فناوری‌های‌زیست‌های‌دارای‌رشته‌تعداد‌دانشگاه
7024 1393فناوری‌در‌سال‌‌تعداد‌دانشجویان‌زیست 1 فناوری‌فعالیت‌دارند‌تعداد‌مراکز‌تحقیقاتی‌که‌در‌حوزه‌زیست
1252 1392فناوری‌در‌سال‌‌عل،ی‌زیست‌تعداد‌اعضاء‌هیأت 03 ارشد‌فناوری‌در‌مقطع‌کارشناسی‌های‌زیست‌تعداد‌گرایش
10 فناوری‌در‌مقطع‌دکتری‌های‌زیست‌تعداد‌گرایش
( 7934فناوری ) های توسعه منابع انساني در حوزه زیست ( شاخص9-4جدول
)به‌زبان‌فارسی(1394فناوری منبع:ستاد‌توسعه‌زیست
171
و عورضوه در‌چند‌دهه‌اخیر دولت‌بیشتر‌بر‌طرف
ً ع،دتاا‌ایجاد‌تووانو،ونودی آمووزش نوظویور هوایوی
دانش رشوتوه در آمووخوتوگوان بوا مورتوبوط هوای
زیست اسوت الزم فناوری‌مت،رکز‌بوده‌است.البته
برنامه های‌آموزش‌عالی‌از‌تنوع‌بیشتری‌برخووردار
شوند‌و‌مج،وعه‌مهارت های‌آموزشی‌و‌حورفوه ای
کوار بوازار و مورد‌نیاز‌برای‌رفع‌نیازهای‌صنعوت
زیسوت ایران‌را‌ارائه‌ن،ایونود. از یوکوی فونواوری
امیدبخش ترین‌حوزه های‌کارآفرینی‌فناورانه‌است.
برای‌شکوفاسازی‌ه،ه‌ظرفیوت بوه آمووزش هوای
بوایود دولوت عنوان‌محرك‌رشد‌و‌ایجاد‌اشتغوال
اصالحاتی‌در‌نظام‌آموزش‌انجام‌دهد‌که‌مووجوب
تقویت‌ع،لکرد‌و‌کارایی‌آموزش‌زیست و فناوری
نیز‌محیط‌کسب وکار‌زیست فناوری‌شود.ه،چنیون
برای‌آنکه‌دانش اسوتوخودام آموختگان‌از‌قابولویوت
شورکوت بیشتری‌برخوردار‌باشند‌الزم‌است و هوا
تودویون در مراکز‌تحقیقاتی مشارکت‌بویوشوتوری
عناوین‌درسی‌دانشگاه ها‌داشته‌باشند.
ه،ان طور‌که‌از‌داده موقواالت های‌مربوط‌به‌انتشار
مویوزان در‌مجالت‌عل،ی‌طی‌دهه‌گذشته‌پیداست
فعالیت های‌تحقیقاتی‌در‌حوزه‌زیست بوه فونواوری
سرعت‌افزایش‌یافته‌است.بین‌سال توا1324هوای
1394 چوواپ مووقوواالت تووعووداد حوووزه در شووده
زیست 5فناوری‌با‌رشدی 717برابری‌از بوه موقوالوه
4251 داده مقاله‌افزایش‌یافته‌است.مطابق‌پوایوگواه
Scimago از‌نظر‌مج،وع‌مقاالت‌عل،ی‌منتشرشده
رتبه‌ایران‌در‌منطقه‌به‌سرعت‌در‌حال‌بهبود‌است‌و
از‌کشورهای‌ترکیه مصر‌و‌عربستان‌سعودی‌باالتور
1-4است)ن،ودار افوزایوش بوا (.این‌مسئله‌ه،وراه
دوره مست،ر‌تعداد‌دانشجویوان توحوصویوالت هوای
تک،یلی‌زیست 3202فناوری‌از 1329نفر‌سوال بوه
7024 1393نفر‌در‌سال بوده‌است.
اما‌رشد‌سرمایه‌انسانی‌و‌چاپ‌مقاالت‌با‌رشد‌تعداد
پتنت های‌بین ال،للی‌ایران‌در‌حوزه‌زیست فونواوری
توغویویور لوزوم تناسب‌نداشته‌است.این‌امر‌بیانوگور
نگرش ها‌و‌دیدگاه توجواری بوه ها‌نسبت و سوازی
ح،ایت‌از‌ثبت‌پتنت‌بین بوهوبوود ال،للی‌و‌ه،چنیون
کیفیت‌تحقیقات‌است‌که‌در‌این‌خصوص بهوبوود
نظام‌حقوق‌مالکیت 1فکری برای‌ح،ایت‌از‌مالکیت
0فکری و‌توسعه‌مهارت های‌مورد‌نیاز‌اجتناب ناپذیر
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 IPR system 2 IP
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 170
(1395 مهر/www.scimagojr.com) Scimagoمنبع:آنکتاد بر‌اساس‌رتبه‌کشور‌و‌مجله
است.ه،کاری‌با‌مراکز‌بین و ال،للی‌تحوقویوقواتوی
دانش،ندان‌هم‌یکی‌از‌روش بوهوبوود اصولوی هوای
کیفیت‌نتایج‌خروجی عل،ی‌است.
الف(تقویت‌نظام‌توسعه‌پاوهش‌و‌فناوری
انوقوالب عوالوی شوورای پس‌از‌جنگ‌تح،یلوی
1319فرهنگی‌در‌سال را ایوران نظام‌ملی‌پاوهش
مورد‌بازبینی‌قرار‌داد.این‌شورا‌ض،ن‌تعیین‌شرایط
الزم‌جهت‌ایجاد‌مراکز‌تحقیقاتی زیست فناوری‌را
به‌عنوان‌یکی‌از‌اولویت های‌ملی‌برتر‌مطرح‌ن،وود.
موراکوز توعوداد موالحوظوه این‌امر‌به‌افزایش‌قابل
و تحقیقاتی‌دولتی‌و‌خصوصی‌منجر‌شد)صووفوی
قاضی (.1390نوری
1 Health Research Network
در‌کنار‌سیاست -های‌اجت،اعی پوس اقتصادی‌دوره
از‌جنگ تالش های‌مست،ری‌نیز‌جهت‌ایجاد‌نوظوام
توسعه‌پاوهش‌و‌فناوری‌برای‌زیست فناوری‌شکول
کونوار در کشوور گرفت.انتقال‌فناوری‌از‌خوارج
فعالیت حووزه در داخولوی تووسوعوه های‌تحقیق‌و
زیست فناوری‌و‌دارو تسوریوع جوهوت های‌زیستوی
نوتویوجوه تحول‌این‌صنعت‌صورت‌گرفته‌است.در
رشد‌توان،ندی بوه قوادر هایعلموفناوری ایوران
کسب‌فناوری توولویود های‌پیشرفته‌خاصی‌از‌ج،له
ترکیبات‌جدید‌زیست زیسوتوی فناوری‌و‌داروهوای
1379شده‌است.در‌سال سوالموت شبکه‌تحقیقات
(HRN)1 وزارت توسط‌معاونت‌تحقیقات‌و‌فناوری
2 1222
3222
انایر
0222
کیه تر
صر م
انستعرب
دن ار
تاراع،
ان لبن
اقعر
ریهسو
انع،
4251
توی ک
طر ق
ینسط فل
،ن ی
ینحر ب
5222 4222
4774
1979 1727
010 032 142 100 112 97 92 72 39 32 31
(7923-34فناوری ایران و غرب آسیا در مجالت علمي ) ( تعداد مقاالت زیست7-4نمودار
173
بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی راه اندازی‌شود
تا‌مراکز‌تحقیقاتی‌بتوانند‌در‌تولید‌علم‌در‌ابعاد‌ملی
وبین ال،للی‌نقش‌فعال حوال در تری‌ایفاء‌کونونود.
حاضر وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکوی
52به‌عنوان‌نهاد‌نظارتی‌بیش‌از دانشکده‌و‌دانشگاه
آنوهوا بوه علوم‌پزشکی‌و‌مراکز‌تحقیقاتی‌وابسوتوه
فعالیتمی 1392کند.در‌سال نیز‌شبکه‌تحقویوقوات
زیست فناوری‌پزشکی‌ایجاد‌شد.
فعالیت دولوتوی (PRIs)های‌مؤسسات‌پاوهشوی1
شامل‌انتشار‌مجالت‌عل،ی‌و‌ارائه‌خدمات‌آموزشی
و‌خدمات‌تست‌و‌آزمون‌و‌ه،چنین‌تنظیم‌قوانین‌و
مقررات‌می بوه موؤسوسوات ایون از شود.تعدادی
فعالیت کواربورد طویوف بوا های‌تحقیق‌و‌توسوعوه
گسترده ای‌می پردازند‌و‌به‌وزارتخانه ها‌و‌نهوادهوای
و دولتی‌مختلفی‌از‌ج،له‌وزارت‌بهداشت درموان
و کشواورزی جوهواد وزارت آموزش‌پزشوکوی
هسوتونود. وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌وابستوه
تعداد‌مراکز‌تحقیقاتی‌تخصصی‌زیست 5فناوری‌از
1379مرکز‌سال 12به 1395مرکز‌در‌سال افزایش
یافته‌است)ستاد‌توسعه‌زیست‌فناوری(.ه،چونویون
دانشوگواه بوا محققان‌فعال‌در‌این‌مؤسسوات و هوا
شرکت ها)خصوصی‌و‌دولتی(ارتباط‌خوبی‌دارند.
وجود‌برخی‌مؤسسات‌با‌سابقه‌مانند‌انستیتو‌پاستور‌و
ً‌‌‌مؤسسه‌تحقیقات‌واکسن‌و‌سرم سازی‌رازی‌و‌اخیراا
زیسوت پاوهشگاه‌ملی‌مهندسی‌ژنتیک‌و فونواوری
(NIGEB) 0 تووسوعوه از‌دیگر‌نقاط‌قوت‌تحقیق‌و
زیست فناوری‌ایران‌محسوب‌می ایون شود‌چرا‌کوه
و توولویود مؤسسات‌بر‌تحقیق‌و‌توسعه‌کاربردی‌و
توزیع‌محصوالت‌زیست دارنود. تو،ورکوز فنواوری
مؤسسه‌تحقیقات‌واکسن‌و‌سرم سازی‌رازی‌یکی‌از
قدی،ی اسوت ترین‌و‌مشهورترین‌مراکز‌عل،ی‌ایران
1324که‌در‌سال موؤسوسوه تأسیس‌شده‌است.این
یکی‌از‌مراکز‌مهم‌تحقیق آموزش‌و‌ک،کهای‌فنی
واکسون در‌حوزه کشوورهوای نویواز موورد هوای
درحال موی توسعه‌و‌خاورمیوانوه از یوکوی بواشود.
خروجی سواخوت موؤسوسوه های‌قابل‌مالحظه‌ایون
واکسن‌طاعون‌گاوی‌است.پس‌از‌تولید‌موفق‌ایون
مووجوب واکسن‌و‌کنترل‌بی،اری‌طاعون‌گاوی‌که
تلفات‌بسیاری‌در‌دام ایون بوود شوده کشوور های
مؤسسه‌موفق‌به‌تولید‌واکسن های‌مختلف‌با‌کاربرد
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Public Research Institutes 2 National Institute for Genetic Engineering and Biotechnology
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 174
توحوت موؤسوسوه انسانی‌و‌حیوانی‌شده‌است.این
نظارت‌وزارت‌جهاد‌کشاورزی‌است‌و‌هو،وکواری
آمووزش و درموان خوبی‌هم‌با‌وزارت‌بهداشت
پزشکی‌و‌سازمان های‌مختلف‌دامپزشکی‌دارد.
ه،چنین‌ه،ان ً گونه‌که‌قبالال‌هم‌اشاره‌شد‌انسوتویوتوو
(IPI)پاستور‌ایران1 نیز‌که‌یکی‌از‌مؤسسات‌باسابقه
کشور‌محسوب‌می مسویور تسوهویول شود‌به‌منظور
تحقیقات‌پیشرفته‌و‌ارائه‌برنامه در نووآورانوه هوای
ایون شود. علوم‌پزشکی‌پایه‌و‌کاربردی‌توأسویوس
مؤسسه‌داروهای‌زیستی‌و‌کیت را‌با0های‌تشخیصی
تأکید‌ویاه‌بر‌بی،اری های‌عفونی‌و‌واکسن‌توولویود
می کند.یکی‌از‌بخش پواسوتوور های‌جدید‌انستیتوو
زیسووت بووخووش ایووران در کووه اسووت فوونوواوری
سرمایه گذاری‌زیست فناوری‌مولکولی‌پیشگام‌بوده
است.
پاوهشگاه‌ملی‌مهندسی‌ژنتیک‌و‌زیست فناوری‌در
1312سال و توحوقویوقوات زیر‌نظر‌وزارت‌علووم
3فناوری‌تأسیس‌شد‌که‌در‌زمینه‌تحقیقات‌روزآمد
1 Pasteur Institute of Iran 2 Diagnostic kits 3 State-of-the art research 4 Recombinant growth hormone 5 Recombinant DNA hepatitis B vaccine 6 Stem cell biology 7 Reproductive biomedicine
ارتوقواء دارد. و‌پیشرفته‌و‌منحصر‌به‌فرد‌فوعوالویوت
تحقیقات‌در‌حوزه و زیسوتوی عولووم های‌پیشرفته
زیست بوه فناوری‌و‌ارائه‌خدمات‌آموزشی‌پیشرفتوه
دانش،ندان‌و‌دانشجویان‌دانشگاه موؤسوسوات و هوا
شو،وار دانشگاهی‌مختلف از‌اهداف‌این‌مؤسسه‌به
می موؤسوسوه ایون توأسویوس از پویوش توا آیود.
زیست فناوری‌با‌رشد‌سریع‌و‌پیشرفت نوظور هایی‌از
مفاهیم‌و‌روش های‌مهندسی‌ژنتیک‌در‌ایران‌ه،وراه
بوده‌لیکن‌این‌مؤسسه‌موفق‌به‌کسب‌دستواوردهوای
مست،ر‌در‌زیست توولویود موانونود فناوری‌پزشوکوی
4هورمون‌رشد‌نوترکیب و‌واکسن‌نوترکیب‌هپاتیت
B 5 شده‌است.
مؤسسه‌رویان‌هم‌یکی‌دیگر‌از‌مراکز‌تحوقویوقواتوی
1371پیشرو‌و‌مهم‌است‌که‌در‌سال شود. تأسویوس
هور رویان‌متشکل‌از‌سه‌مؤسسه‌تحقیقاتی‌است‌که
جو،لوه از موتوفواوتوی یک‌روی‌حوزه‌تحقیقواتوی
زیست شناسی‌سلول 1های‌بنیادی و‌زیست پوزشوکوی
7باروری مت،رکز‌است.مؤسسه‌تخصصی‌تحقیوقوات
175
سلول 1377های‌بنیادین‌مؤسسه‌رویان‌که‌در‌سوال
تأسیس‌شد‌هم موهوم اکنون‌یکی‌از‌مراکز‌پیشرو‌و
تحقیقاتی‌ایران‌در‌حوزه‌زیست موحوسووب فناوری
می از شود.در‌حال‌حاضر این‌مرکز‌با‌داشتن‌بیش
122 درموان اصولوی موؤسوسوات از پرسنل‌یکوی
ناباروری‌محسوب‌می از شود.مؤسسه‌رویان‌بویوش
122 مقاله‌عل،ی‌در‌مجالت‌ملی‌و‌بین 14ال،للی‌و
کتاب‌به‌زبان و های‌فارسی‌و‌انگلیسی‌منتشر‌کرده
01دارای پتنت‌ثبت شده‌در‌ایران‌است.
ب(ظهور‌شرکت های‌دانش بنیان‌زیست فناوری
ح،ایت‌سیاستی‌نظام مند‌از‌شرکت های‌دانش بنویوان
1322از‌اواسط‌دهه شروع‌شد‌که‌با‌تصویب‌قانون
ح،ایت‌از‌شرکت های‌دانش 1329بنیان‌در‌سال بوه
ویاه‌شرکت های‌دانش بنیان‌حوزه‌زیسوت فونواوری
موج‌جدیدی‌در‌نظام‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌آغواز
گردید.تعداد‌شرکت های‌دانش بنیان‌در‌ایران‌رشود
فزاینده ای‌داشته‌و‌مطابق‌داده هوا های‌ثبت‌شرکوت
تعداد‌شرکت های‌دانوش حووزه در فوعوال بونویوان
زیست فناوری‌بین‌سال 1395و1379های به‌سرعت
زیسوت افزایش‌یافته‌است)ستاد‌توسوعوه فونواوری(.
از بوویووش 322امووروزه دانووش شوورکووت بوونوویووان
زیست فناوری‌در‌حوزه صونوعوت های‌مختلف‌ایون
(.4-4فعالیت‌دارند)جدول
چندین‌شرکت اسوتوارت و کوچک 1آپ حووزه
زیست فناوری‌هم‌در‌پارك و فونواوری های‌علم‌و
از مراکز‌رشد‌ایران‌مستقر‌هستند‌که‌برخی‌از‌آنهوا
نظر‌تجاری‌ع،لکرد‌موفقی‌داشته اند.در‌این‌مویوان
دو‌شرکت‌پیشرو‌و‌مهم‌سینا ژن‌و‌آریوژن‌از‌شهرتی
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
(7933فناوری بر حسب حوزه فعالیت ) بنیان زیست های دانش ( تعداد شركت4-4جدول
منبع:ستاد‌توسعه‌زیست‌فناوری
ها تعداد شركت حوزه فعالیت
91 فناوری‌کشاورزی/غذایی(کشاورزی)زیست
144 فناوری‌پزشکی/غذایی(داروهای‌زیستی)زیست
47 فناوری‌صنعتی‌و‌محیط‌زیست‌زیست
12 فناوری‌‌تجهیزات‌و‌مواد‌زیست
0 خدمات
972 كل
1 Start-up
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 171
بین ال،للی‌برخوردار‌هستند‌که‌در‌کنار‌چند‌شرکت
دیگر‌از‌تولیدکنندگان‌و‌صادرکنندگان‌محصوالت
زیست فناوری‌می (.5-4باشند)جدول
1 Follicle-stimulating hormone 2 Tissue Regeneration Corporation 3 Kara Industrial Biotechnology Company
پ(تأمین‌مالی‌زیست فناوری
تووسوعوه در‌طول‌یک‌دهه‌گذشته دولت‌به‌سوتواد
زیست اسوت. داده فناوری‌بودجه‌ساالنه‌تخصیوص
فناوری در ایران ( صادركنندگان اصلي زیست3-4جدول
محصول شرح تولیدكننده
سیناژن
(®CinnoVexسینووکس)
ReciGen®()Interferonژن)رسی نوترکیبDNAاس‌از‌طریق‌فناوری‌‌برای‌کنترل‌پیشرفت‌بی،اری‌ام
Beta-1a)
Cinnal-f®()follitropinاف)-سینال
alfa)
نوترکیب‌که‌مشابه‌هورمون‌محركDNAیک‌هورمون‌مبتنی‌بر
است1(FSHفولیکول)
(CinnoPar®()Teriparatideسینوپار)ک،ک‌به‌تشکیل‌استخوان‌جدید افزایش‌تراکم‌مواد‌معدنی
استخوان‌و‌استحکام‌استخوان)پوکی‌استخوان(
های‌استخوانی لیگامون‌و‌بیوای،پلنت‌گرفت (Cenoboneسنوبون) 0(TRCساز‌بافت)شرکت‌ه،انند
ایپوئتین‌آلفاء‌نوترکیب‌انسانی (Pd Poetin)دی‌پوئتن‌‌پی پویش‌دارو
دارو‌دانش‌زیست
ZIFERON® Interferonزیفرون)
beta-1b) بهبودیابنده-اس‌از‌نوع‌عودکننده‌اینترفرون‌جهت‌درمان‌ام
های‌دارویی‌‌‌شرکت‌فرآورده
نوترکیب)رکفارما(و‌اکسیرInterferon gamma 1b 1اینترفرون‌گاماb
شده‌نوترکیب‌انعقادی‌فعال7فاکتور (Aryosevenآریوسون) شرکت‌آریوژن
فناوری‌کارا‌‌‌شرکت‌صنایع‌زیست
(KIBCo) 3 کننده‌نیتروژن‌کود‌زیستی‌تثبیت نیتروکارا
(1395منبع:معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری)
177
بوودجوه توأمویون جوهوت هوم منابع‌مالی‌دیگری
فعالیت های‌حوزه‌زیست وزارت فناوری‌در‌اختیوار
بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی وزارت‌جوهواد
کشاورزی‌و‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری‌قرار
بورای دولوت توخوصویوصوی بوودجوه دارند.کول
زیست 4/7فناوری‌از 1327میلیون‌دالر‌سال 1/4به
1393میلیون‌دالر‌در‌سال اسوت یوافوتوه افوزایوش
1-4)جدول 1394(.به‌عالوه در‌سال ستاد‌توسعوه
زیست فناوری‌با‌مشارکت‌بخش‌خصوصی‌صندوق
زیست فناوری‌ایران‌را‌تأسیس‌ن،ود.
علی کسوب رغم‌سهم‌قابل‌مالحظه‌بخش وکوار
اقوتوصواد صنایع‌داروسازی‌و‌کشاورزی‌زیستی‌در
کشور اما‌به‌نظر‌می و تووجوه قوابول رسد‌بودجوه
در چش،گیری‌برای‌توسعه‌علم فناوری‌و‌نوآوری
این‌حوزه‌اختصاص‌نیافته‌است.
ه،چنین‌سرمایه 1گذاری‌خطرپذیر هونووز در‌ایوران
توسعه‌چندانی‌نیافته‌و‌دسترسی‌به‌سرمایوه گوذاری
0مستقیم‌خارجی نیز‌محدود‌بوده‌است.ح،ایت های
صوورت گورنوت و وام مالی‌هم‌اغلب‌در‌قالوب
می سوال از 1390گیورد. و نووآوری صونودوق
موالوی توأمویون بورای شکوفایی سازوکار‌مفیودی
تجاری سازی‌فعالیت زیسوت حووزه هوای فونواوری
شرکت های‌دانش بنیان‌و‌شرکت های‌اسوتوارت آپ
1395ًفراهم‌کرده‌است.تا‌مهرماه‌سال موجو،ووعواا
023 شرکت‌زیست صونودوق فناوری‌مورد‌ح،ایت
نوآوری‌و‌شکوفایی‌قرار‌گرفته ً توقوریوبواا و 03اند
درصد‌از‌بودجه‌صندوق‌به‌زیست توعولوق فونواوری
(.1395گرفته‌است)صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی
در‌طول‌دهه‌گذشته زیست پوزشوکوی و فونواوری
3پیشرفته و‌مهندسی‌زیست و15پزشکی‌به‌ترتیوب
14 درصد‌از‌کل‌سرمایه گذاری‌صندوق های‌علم‌و
اخوتوصواص خوود بوه را فناوری‌بخش‌خصوصی
داده (.0-4اند)ن،ودار
نخستین‌شتاب زیسوت حووزه در دهنوده فونواوری
بوازسواخوتوی طوب و پزشکی)دارو‌و‌تجهیوزات(
)سلول 1395های‌بنیادی(به‌نام‌پرسیس‌در‌تیورمواه
رون،ایی‌گردید.این‌شتاب دهنده‌نه،ین‌شتاب دهنده
توأمویون اسوت. نوآوری‌در‌پارك‌فناوری‌پردیس
زیرساخت‌آزمایشگاهی‌مورد‌نیاز آموزش های‌فنی
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Venture capital 2 FDI 3 Advanced medicine
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 172
و‌تجاری سازی‌و‌تأمین‌منابع‌سورموایوه در گوذاری
استارت آپ ها‌از‌ج،له‌خدمات‌این‌شوتواب دهونوده
محسوب‌می تووسوعوه سوتواد شود.در‌حال‌حاضر
زیست (BioDC)فناوری1 2از اسوتوارت در آپ
اولین‌دوره‌شتاب دهی‌پرسیس‌ح،ایت‌می .0کند
ت(نظام‌تنظیم 3گری زیست فناوری
وزارت اداره‌کل‌نظارت‌بر‌امور‌دارو‌و‌مواد‌مخدر
نوهواد بهداشت درمان‌و‌آموزش‌پزشکی‌به‌عنووان
ملی‌تنظیم‌قوانین‌و‌مقررات‌برای‌ه،ه‌انواع‌داروهوا
قوانوون و‌مواد‌غذایی‌در‌ایران‌فعالیت‌دارد.مطابق
اسوتوانوداردهوای وزارتخانه‌مذکور‌موظف‌به‌تعیین
دیوگور کیفیت‌برای‌ه،ه‌محصوالت‌پزشکی‌است.
ادارات‌این‌وزارتخانه‌شامل‌آزمایشگاه‌مرجع‌کنترل
غذا‌و‌دارو مرکز‌ثبت‌و‌بررسی‌عوارض‌ناخواستوه
(ADR)داروها4 موراکوز و ک،یته‌مطالعات‌بالینوی
کنترل‌بی،اری ها‌می ثوبوت فورآیونود در کوه باشد
دارنود. نوظوارت و محصوالت‌پزشکی‌نیز‌فعالیت
1392)هداوند‌و‌ه،کاران (.استانداردهای‌کیفویوت
در‌حوزه‌زیست توحوت فناوری‌و‌داروهای‌زیستوی
مولوی سوازموان هسوتونود: نظارت‌دو‌مرجع‌اصلوی
)میلیون دالر( 7982-39فناوری در ایران، ( تخصیص بودجه برای زیست6-4جدول
)به‌زبان‌فارسی(1394های‌مجلس‌شورای‌اسالمی منبع:گزارش‌مرکز‌پاوهش
نانوفناوریفناوری‌زیست
پزشکی‌پیشرفته ومهندسی‌پزشکی
سایر
15%
13% 14%
52%
بودجه ساالنه )میلیون دالر آمریکا( عنوان
1327 1322 1329 1392 1391 1390 1393
1/4 4/7 0/5 3/5 3/5 4/4 4/7 کل‌بودجه‌فناوری‌زیستی
های علم و ( كل تأمین مالي صندوق7-4نمودار
فناوری طي دهه فناوری بخش خصوصي در زیست
گذشته )درصد(
صونودوق نوهوادهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌منبع:انج،ن‌صنفی‌کارفرمایی و هوا
1395گذاری‌خطرپذیر‌ایران سرمایه1 Biotechnology Development Center
(1391)دسترسی‌شهریور /http://en.techpark.irمنبع:0 3 Regulatory 4 Adverse Drug Reaction
179
(INSO)استاندارد‌ایران1 دارو و غوذا و‌سوازموان
(FDA). 0 وزارت از سازمان‌غذا‌و‌دارو‌بوخوشوی
کوه اسوت پوزشوکوی بهداشت درمان‌و‌آمووزش
حووزه در دارویوی مقررات‌مربوط‌به‌محصوالت
وظایف‌آن‌قرار‌می اسوتوانودارد گیرد.سازمان‌ملی
ایران‌نیز‌مسئولیت‌ه،ه‌محصوالت‌زیست فونواوری
بوه سوازموان دو غیرپزشکی‌را‌بر‌عهده‌دارد.ایون
فوعوالویوت موازات‌هم‌در‌حوزه‌ای،نی‌مواد‌غذایی
می بوخوش دارای دارو کنند.سازمان‌غذا‌و هوای
متعددی‌است‌که‌بر‌جنبه و قووانویون های‌تونوظویوم
مقررات‌زیست تضو،ویون فناوری‌پزشکی‌از‌ج،لوه
فوهورسوت کیفیت‌و‌ثبت‌محصوالت‌مورد‌توأیویود
سوال از و داشوتوه 1320دارویی‌ایران‌نظوارت
مدیریت‌ک،یته‌مطالعات‌بالینی‌را‌نیز‌بر‌عهده‌دارند.
ً توأیویود اخیراا‌سازمان‌غذا‌و‌دارو‌مقرراتی‌را‌بورای
هور محصوالت‌دارویی‌زیستی‌تدوین‌کرده‌است.
داروی‌زیست ه،سان‌جهت‌دریافت‌مجوز‌سازموان
توحوت بوایود بوازار بوه غذا‌و‌دارو‌قبل‌از‌عرضوه
33کارآزمایی‌بالینی‌فاز قرار‌گیرد.
فناوری های زیست زیربخش 4-3
زیست شوامول اصولوی بوخوش چوهوار فناوری‌در
موحویوط و کشاورزی پزشکی‌و‌بهداشت صنعت
زیست‌کاربرد‌دارد.زیسوت و پوزشوکوی فونواوری
کشاورزی‌زیستی‌سریع ترین‌پیشرفت‌را‌داشتوه انود.
زیست فناوری‌تجاری شده‌در‌محصوالت‌کشاورزی
شامل‌کودهای‌زیستی‌و‌آفت کوش زیسوتوی هوای
اموا بواشونود. موی داخولوی بوازار جهت‌عرضه‌به
محصوالت‌زیست فناوری‌کشاورزی‌تولید‌داخل‌بوا
و شویو،ویوایوی کوودهوای بوذر بوا چالش‌رقابت
آفت کش های‌وارداتی‌روبه رو‌بوده بوه اند‌که‌بیشتر
دلیل‌یارانه های‌دولتی‌برای‌این کواالهواسوت. گونوه
البته‌در‌حال‌حاضر یارانه بذر‌و‌آفت کش ها‌حذف
و‌یارانه و اسوت کودهای‌شی،یایی‌هم‌کاهش‌یافته
در‌نتیجه فرصت و توولویود تووسوعوه بورای هایوی
تجاری سازی‌محصوالت‌کشاورزی‌زیست فونواوری
اسوت. حداقل‌در‌سطح‌بازار‌داخلی‌به‌وجود‌آموده
زیست دو در فناوری‌در‌حوزه‌پزشکی‌و‌سوالموت
بخش‌موفق‌به‌تجاری سازی‌مؤثر‌شوده اولویون انود:
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Iranian National Standards Organization 2 Food and Drug Administration
ای‌برای‌مقایسه‌نتایج‌درمان‌افراد‌با‌یک‌درمان‌جدید‌و‌نتایج‌درمان‌افراد‌با‌استفاده‌از‌درمان‌‌‌مطالعه(Phase III Tria) 3کارآزمایی‌بالینی‌فاز3
شود(/مترجم.استاندارد‌است)به‌عنوان‌مثال اینکه‌میزان‌بقاء‌در‌کدام‌گروه‌بیشتر‌است‌یا‌در‌کدام‌گروه‌عوارض‌جانبی‌ک،تری‌ایجاد‌می
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 122
در اسوتوفواده بخش شامل‌تولید‌مواد‌زیستی‌برای
آنوزیوم شوامول کوه اسوت تحقیق‌و‌توسعه هوای
محدودکننده‌و‌آنتی بادی و بووده های‌مونوکلونال
بیشتر‌در‌بازار‌داخلی‌عرضه‌می و سواخوت شونود.
ً‌‌‌‌‌تجاری سازی‌این‌محصوالت‌زیستی ریسک‌نسبتواا
ک،ی‌دارد‌و‌امکان‌ورود‌شرکت و های‌کووچوک
نوپای‌حوزه‌زیست فناوری‌در‌بازار‌و‌ه،چنین‌بهبود
ظرفیت‌کسب وکار‌آنها‌را‌فراهم‌می بوخوش آورد.
بوه و زیسوتوی دوم‌هم‌شامل‌محصوالت‌دارویوی
عبارتی‌ه،ان‌زیست هاه،سان هستند‌که‌تولید‌آنوهوا
از‌حوزه های‌اصلی‌در‌رشد‌بالقوه‌زیسوت فونواوری
ایران‌محسوب‌می شود.
های داروهای زیستي، یکي از زیربخش 4-3-7
فناوری ایران اصلي بخش زیست
در‌طول‌دهه‌گذشته برخی‌از‌شرکت های‌دارویوی
ایران‌به‌تولید‌داروهای‌زیستی‌پرداخته دولوت انود.
منابع‌قابل‌توجهی‌جهت‌بهبود‌توان،ندی های‌تولیود
شرکت اسوت. داده اخوتوصواص 97های‌دارویی
پایگاه‌داده‌سازمان‌غذا‌و‌دارو 12 Roche 3 Sanofi-Aventis 4 Pfizer 5 Eli Lilly
www.gabionline.net/Biosimilars/News/Production-of-24-biogeneric-products-in-Iran-by-2012رجوع‌شود‌به: 1
کشوور درصد‌از‌داروهای‌مورد‌نیاز‌ایران‌در‌داخل
تولید‌می 15شود‌که درصد‌از‌آنها‌داروهای‌زیستی
1هستند 2 1393.دربه،ن‌ماه ایورانوی 10شرکوت
ام بویو،واری درموان محصول‌جدید‌را‌جهت اس
سوال در سرطان‌و‌دیابت‌معرفی‌کردند.به‌عوالوه
1393 10نیز داروی‌ضدسرطان‌در‌ایران‌ساخته‌شد.
این‌روند‌تفاوت هایی‌نیز‌با‌اغلب‌بازارهای‌نوظهوور
که‌در‌درمان‌بی،اری بوه وابسوتوه های‌مزمن‌بیشوتور
(.BMI 0211داروهای‌وارداتی‌هستند‌دارد.)
محصوالت‌دارویی‌زیستی‌ایران‌شامل‌انواع‌مختلفی
از‌زیست ه،سان ها‌مانند‌اینترفرون و بوتوا های‌آلفوا
کوه گاما محصوالت‌انعقاد‌خون‌و‌واکسن‌هستنود
توولویودشوده بیشتر‌آنها‌بر‌اساس‌محصوالت‌زیستی
توسط‌شرکت روشوه چوون 0های‌دارویی‌بزرگوی
-سانوفی 3آونتیس 4 فیزر الوی -و 5لویولوی سواخوتوه
شده 1اند سوازموان از .اما‌تنها‌تعداد‌معدودی و هوا
شرکت در های‌داخلی‌از‌ج،له‌سیناژن‌و‌آریوژن‌و
4کل شرکت‌داروسازی‌و‌ه،چنین‌انستیتو‌پاسوتوور
121
دولوتوی تووسوعوه و به‌عنوان‌یک‌مؤسسه‌تحقیوق
توانسته اند‌این‌محصوالت‌جدید‌را‌به‌بازار‌عورضوه
کنند.هم زیسوتوی داروهوای از اکنون‌ایران‌برخی
خود‌را‌به‌کشورهایی‌نظیر‌ترکیه‌و‌روسیه‌هم‌صادر
می کند.
شورکوت بوه با‌توجه‌به‌اعطاء‌مجوز‌توولویود هوای
02خصوصی‌داخلی‌برای‌تولید‌بیش‌از محصول‌از
قبیل‌سرم‌و‌واکسن تولید‌دارو‌در‌کشور‌به‌تدریج
داروی چونود رو‌به‌افزایش‌است.در‌حال‌حاضر
ام )a1اس‌و‌سرطان‌شامل‌سینووکس)اینترفرون‌بتا
رسی ژن زیتوکس)ریتوکسی 1مب (و‌آریووتوروس
0)تراستوزومب (در‌ایران‌تولید‌می شوند.ه،چنویون
شوده ایران‌قادر‌به‌تولید‌برخی‌داروهای‌نوترکیوب
که‌پیش‌از‌این تنها‌چند‌کشور‌توسعه یافته‌قادر‌بوه
موعودود از یوکوی تولید‌آنها‌بودند.اکنون ایوران
مووی کووه اسووت کشووورهووایووی مووولووکووول توووانوود
زیست 7ه،سان‌نوترکیب‌فاکتور انعقادی‌را‌تولویود
اسوتوفواده کند‌دارویی‌که‌برای‌درمان‌ه،ووفویولوی
می شود.ه،چنین محققان‌ایران‌یک‌نانودارو‌تولید
کرده اند‌که‌در‌درمان‌سرطان درموان های‌مقاوم‌بوه
مورد‌استفاده‌قرار‌می (.BMI) 0211گیرد
در‌حال‌حاضر ساخت‌داروهای‌زیستی‌در‌انحصوار
معدود‌مؤسسات‌تحقیقاتی‌دولتی‌و‌تعداد‌محودودی
از‌شرکت های‌زیست فناوری‌مانند‌سیناژن آریووژن
و‌پویش (.7-4دارو‌است)جدول
مولوی ه،چنین‌با‌توجه‌به‌تحقیقات‌اخیر‌پاوهشگواه
مهندسی‌ژنتیک‌و‌زیست فناوری‌درباره‌فناوری های
DNA واکسون نوترکیب مهندسی‌ژنتیک‌و‌تولیود
DNA می توان‌روش های‌درمان‌مقابله‌با‌تعدادی‌از
پاتوژن ها‌را‌پیدا‌کرد.
ایران‌قصد‌دارد‌در‌زمینه‌تولید‌زیست ه،سان کوه ها
در‌آینده بازار‌قابل‌توجهی‌خواهند‌داشت‌به‌یکوی
ً از‌تولیدکنندگان‌بازار‌تبدیل‌شود.هرچند‌که‌صرفواا
نو،وی توجه‌به‌این‌بخش پویوش از هودف تووانود
تعیین 3شده‌مبنی‌بر‌کسب‌سهم بوازار از درصودی
حووزه جهانی‌را‌محقق‌سازد‌و‌مستلزم‌توسعه‌سایور
های‌زیست فناوری‌می باشد.
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Zytux (Rituximab) 2 AryoTrus (Trastuzumab)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 120
1 International Center for Genetic Engineering and Biotechnology
نام تاریخچه
اکنون‌یک‌شرکت‌خصوصی‌و‌بخشی‌از‌گروه‌سیناژن‌موحوسووب‌‌‌‌‌تأسیس‌شد‌هم1373سیناژن‌که‌در‌سال
دانش،ند‌آغاز‌کرد‌اموا4نفر‌پرسنل‌است.این‌شرکت‌در‌ابتدا‌کار‌خود‌را‌با1322شود‌که‌دارای‌بیش‌از‌‌می
آسویوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌اصلی‌داروهای‌زیستی‌و‌صادرکنندگان‌زیسوت‌‌اکنون‌یکی‌از‌تولیدکننده غورب در فونواوری
کویوت‌‌‌‌‌باشد.برخی‌از‌اولین‌محصوالت‌این‌شرکت‌عبارتند‌از:آنزیم‌می ها تشوخویوصوی وPCRهوای
دارد‌‌‌‌‌‌مولکولی.در‌حال‌حاضر این‌شرکت‌در‌زمینه‌تولید‌پروتئین‌های‌زیست‌معرف های‌نوترکیب‌فعالویوت
بوا‌‌‌‌‌و‌به‌کشور‌روسیه‌و‌دیگر‌اعضاء‌اتحادیه‌کشورهای‌ه،سود)مشترك ال،نافع(صادرات‌دارد.این‌شرکت
گذاری‌مشترك‌خطرپذیر‌ه،کاری‌دارد.ترکیه‌و‌مالزی‌در‌زمینه‌انتقال‌فناوری‌و‌سرمایه
ژن‌شرکت‌سینا
موحوصووالت1322این‌شرکت‌که‌در‌سال توولویود روی به‌عنوان‌زیرمج،وعه‌گروه‌سیناژن‌تأسیس‌شد
توازه از بورخوی توریون‌‌‌‌‌‌دارویی‌زیستی‌طبق‌استانداردهای‌جهانی‌مت،رکز‌است.بخش‌تولید‌این‌شورکوت
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌را‌تولید‌می‌ترکیبات‌دارویی‌زیستی‌موجود‌در‌بازارهای‌داخلی‌و‌بین اسوت کند‌و‌تنها‌شرکوتوی
اسوت.52گذاری‌‌انعقادی‌را‌تولید‌کند‌که‌مستلزم‌سرمایه7ه،سان‌فاکتور‌‌تواند‌زیست‌می میلیون‌یوورویوی
درموانوی‌‌‌‌‌‌بادی‌بنیان‌جهت‌تولید‌آنتی‌این‌شرکت‌یک‌مج،وعه‌پیشرفته‌دانش1329در‌سال های‌مونوکلونال
اندازی‌کرد.راه
شرکت‌آریوژن‌زیست‌دارو
های‌شاخص‌زیست‌تأسیس‌شد‌یکی‌از‌شرکت1371این‌شرکت‌که‌در‌سال کوه اسوت ایوران 1فناوری
درموانوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.این‌شرکت‌توانسته‌فناوری‌تولید‌پروتئین‌محصول‌داروی‌زیستی‌نوترکیب‌را‌تولید‌می هوای
کننود‌‌‌زا‌و‌لکوترین‌که‌کارکردهای‌حیاتی‌بدن‌را‌کنترل‌می‌های‌درون‌هورمون-نوترکیبDNAمبتنی‌بر
(ICGEB)فناوری‌‌ال،للی‌مهندسی‌ژنتیک‌و‌زیست‌را‌به‌طور‌انحصاری‌از‌مرکز‌بین- ن،اید.کسب1
شرکت‌داروسازی‌پویش‌دارو
های اصلي داروی زیستي در ایران ( شركت2-4جدول
1395 مردادhttp://www.rvsri.ac.ir)سازی‌رازی‌‌منابع:مؤسسه‌تحقیقاتی‌واکسن‌و‌سرم //:http)( انستیتو‌پاستور‌ایوران
en.pasteur.ac.ir/سیناژن1395 شهریور )(http://cinnagen.com/index.php/home/historyآریوژن1395 مرداد )
(http://www.aryogen.com/english/aboutus.html1395 مرداد دارو پوویوش داروسوازی شورکوت و )(http://
www.pooyeshdarou.com/?page_id=34631395 مهر)
123
پیشنهادات سیاستي 4-6
تاکنون سیاست های‌زیست فناوری‌ایران‌بیشتر‌روی
توسعه‌سرمایه‌انسانی‌و‌توان،ندی های‌تحوقویوقواتوی
یوک واقوع در رویوکورد مت،رکز‌بوده‌است.این
-رویکرد‌خطی‌فشار چوه اگور اسوت. عرضه‌بوده
بوه موعوکووس نوآوری‌تقلیدی‌از‌طریق‌مهندسوی
کورده ساخت‌ظرفیت‌نوآوری‌پایه‌ک،ک‌بسیواری
اما‌هنوز‌موجب‌توان،ندی بوه های‌نوآوری‌منحصر
فرد‌در‌بسیاری‌از‌شرکت اسوت ها‌نشده‌و‌ضروری
زیسوت صونوعوت که‌یوک بوا و پوویوا فونواوری
رقابت پذیری‌بین ال،للی‌ساخته‌شود.به‌عالوه ایران
در‌زمینه‌توسعه‌توان،ندی در نووآوری های‌داخلی
زیست فناوری‌و‌ساخت‌محصوالت‌زیست فونواوری
بوه جدید‌برای‌بازار‌داخلی‌و‌صادرات‌که‌بوتووانود
تحقق‌آرمان صوادرات زمویونوه های‌بلند‌کشور‌در
عو،وده مووانوع بوا ک،ک‌کند روبوه ای روسوت.
تحریم های‌بین گوذشوتوه ال،للی‌در‌طول‌یک‌دهه
یکی‌از‌موانع‌اصلی‌ایجاد‌روابط‌بین موؤثور ال،للوی
محسوب‌می شود.با‌وجود‌برنامه پونوج هوای سوالوه
توسعه‌در‌سال توقوویوت هودف بوا کوه های‌اخیر
نوآوری‌و‌بهبود‌روابط‌بازار‌اجرا‌شده کشوور انود
نیازمند‌سیاست نووآوری زمویونوه های‌مؤثرتری‌در
بوخوش طرف‌تقاضاست‌که‌برای‌تقاضا‌و‌ح،ایوت
خوریود و تودارك دولتی)به‌عنوان‌مثال‌از‌طریق
گوواهوی( صودور و مقررات‌و‌تعیین‌استانداردهوا
مسوتولوزم امور ایون شوونود. قوائول ارزش‌بیشتری
سرمایه موهوارت ارتوقواء زمویونوه در و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوذاری
توان،ندسازی‌نهادهای‌دولتی‌و‌نیز‌تغییرات‌فرهنگی
و‌سازمانی‌است.
در‌ادامه توصیه و نووآوری هایی‌مربوط‌به‌تقویت
توسعه‌زیست فناوری‌ایران‌ارائه‌می شود:
الف: ارتقاء‌نظام‌تأمین‌مالی‌حوزه‌زیست فناوری
الزم‌است‌ایران‌ساز‌وکارهای‌مؤثرتری‌جهت‌تأمین
مالی‌توسعه‌زیست موالوی توأمویون فناوری‌از‌ج،لوه
تحقیق‌و‌توسعه‌زیست فناوری‌بلندمدت‌و‌پرخطر‌را
به‌کار‌گیرد.در‌حال‌حاضر بودجه تحقیق‌و‌توسعه
بین‌فعالیت های‌زیست تووزیوع موخوتولوفوی فناوری
می شود‌و‌به‌دلیل‌محدودیت های‌تأمین‌مالی‌دولتوی
برای‌تحقیق‌و‌توسعه ارتقاء‌فعالیت و های‌تحقویوق
توسعه‌در‌ت،امی‌بخش هو،وکواری ها‌دشوار‌اسوت.
بیشتر‌با‌دانشگاه های‌خارجی‌و‌مؤسسات‌تحقیقواتوی
دولتی‌مؤثر‌است‌ولی‌این‌موضوع‌باید‌تشویق‌شود.
ه،چنین امکان‌جذب‌سرموایوه خوارجوی گوذاری
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 124
خطر وجوود پذیر‌نیز‌به‌ویاه‌در‌دوران‌پساتوحوریوم
دارد.هم سورموایوه داخولوی زمان‌باید‌توسعه‌بوازار
حو،وایوت آن از خطرپذیر‌نیز‌مدنظر‌قرار‌گیرد‌و
شود.
ب:افزایش‌ه،کاری‌بین‌شرکت های‌دانش بونویوان
حوزه‌زیست فناوری‌با‌شرکت های‌بالغ
برخی‌از‌شرکت های‌دانش بنیان‌اصلی‌حوزه‌زیست
فناوری محصوالت‌یا‌فناوری هایی‌تولید‌می کنونود
که‌می تواند‌به‌عنوان‌ورودی‌شرکت های‌بزرگ‌در
صنایع‌مختلف‌به‌ویاه‌داروسازی‌استفاده‌شوند.در
واقع شرکت های‌بزرگ‌و‌بالغ‌می توانند‌مشتوریوان
خوبی‌برای‌شرکت های‌دانش چوون بنیان‌باشند‌اموا
بسیاری‌از‌آنها‌دولتی‌هستند‌و‌در‌فضایی‌غیررقابتی
موحوصووالت بورای فعالیت‌دارند‌تقاضای‌چندانی
جدید‌و‌دانش بنیان‌ندارند.اغلب‌آنها‌موحوصووالت
متعارف‌و‌غیرنوآورانه ای‌تولید‌می کنند‌که‌نویوازی
به‌تحقیق‌و‌توسعه‌سطح‌باال‌ندارند.با‌تقویت‌فضای
رقابتی‌برای‌این‌شرکت ها‌و‌بهبود‌مشوق ها‌جوهوت
تشویق‌آنها‌به‌مشارکت‌در‌فعالیت و های‌تحوقویوق
موی جودیود توسعه‌و‌ساخت‌موحوصووالت تووان
فرصت های‌ه،کاری‌با‌شرکت های‌دانش بنیان‌را‌از
طریق‌روابط‌زنجیره‌عرضه ه،کاری و های‌تحقیق
توسعه‌یا‌از‌طریق‌ادغام‌و‌کسب‌شرکت ها‌افوزایوش
داد.
پ:تقویت‌ه،کاری های‌بین بوه ال،للی‌و‌دستورسوی
بازار‌جهانی
تجاری سازی‌و‌دسترسی‌به‌بازارها‌از‌چوالوش هوای
اصلی‌شرکت های‌ایرانی‌زیست موحوسووب فناوری
می شوند.شورکوت زیسوت هوای بوخوش فونواوری
شورکوت خصوصی‌اغلب‌جزء و کووچوک هوای
متوسط‌جوان‌و‌استارت آپ های‌جدید‌هستند‌که‌در
پارك های‌علم‌و‌فناوری‌مستقر‌شده اند.تعداد‌ک،ی
از‌این‌شرکت ها‌رشد‌کافی‌داشته اند‌و‌توانسته اند‌بوه
شهرك توا امور ایون های‌صنعتی‌نقل‌مکان‌کننود.
حدودی‌به‌این‌دلیل‌است‌که‌س،ت‌و‌سوی‌تولید‌به
طرف‌محصوالت‌تجاری‌کم کوم و هزینه و سوود
زیست ه،سان نووآوری ها‌رفته‌و‌از در نواب هوای
مرزهای‌نوآوری‌و‌عل،ی‌صرف نظر‌شده‌است.الزم
است‌این‌شرکت ها‌رقابتی و شوونود تر‌و‌نووآورتور
مهارت های‌نرم‌بازاریابی‌و‌مدیریت‌مورد‌نیاز‌جهت
فعالیت‌در‌بازارهای‌خارجی‌را‌توسعه‌دهند.
این‌شرکت در حضوور بوه تو،وایول ها‌در‌صورت
125
بازارهای‌جهانی‌باید‌مهارت زمویونوه در های‌خود
بازاریابی برندسازی‌و‌مذاکره‌بین ال،للی‌را‌تقویوت
کنند‌و‌برای‌محصوالت‌خود‌شبکوه تووزیوع هوای
ایجاد‌کنند.آموزش توان،ندسازی‌و‌ارائه‌خدموات
مشاوره ای‌برای‌شرکت های‌دانش بنیان‌در‌راسوتوای
تشویق‌آنها‌به‌ه،کاری‌یا‌مشارکت‌در‌زمینه‌ادغوام
با‌شرکت های‌بزرگ‌داخلی‌و‌بین جوهوت ال،لولوی
اقوداموات جو،لوه از دسترسی‌به‌بازارهای‌جهانی
ضروری‌در‌حوزه‌سیاست گذاری‌جهت‌تحقق‌ایون
اهداف‌به‌ش،ار‌می رفوع حوال عویون در آیونود.
چالش های‌ناشی‌از‌حقوق‌مالکیت‌فکری‌و‌تطبویوق
با‌استانداردهای‌بازار‌جهانی‌نیز‌از‌ضرورت‌باالیوی
برخوردار‌است.در‌آینده‌و‌در‌صورت‌پویوشورفوت
توجوارت سوازموان مذاکرات‌مربوط‌به‌پیوستن‌بوه
جهانی ایران‌متعهد‌به‌رعایت‌شرایط‌این‌سوازموان
به‌ویاه‌مقررات‌مربوط‌به‌موافقت نامه‌جونوبوه هوای
1تجاری‌حقوق‌مالکیت‌فکری خواهد‌شد.
از‌زمان‌اع،ال‌تحریم های‌بین 1325ال،للی‌در‌سال
ایران‌ه،کاری های‌بین حووزه در ال،للی‌محدودی
زیست فناوری‌داشته‌است‌و‌عدم‌دسترسی‌ایران‌بوه
نظام‌بین هو،وکواری موانوع ال،للی‌پورداخوت هوای
بین ال،للی‌شده است.نتایج‌پاوهش از بسویواری هوا
شرکت های‌دانش بنیان‌زیست ُ ُ‌و ششوررف در فونواوری
تجاری سازی‌هستند‌ولی‌برای‌غلبه‌بر‌موانع‌موجود
این‌شرکت ها‌باید‌ه،کاری های‌بین داشوتوه ال،للوی
باشند.با‌توجه‌به‌احت،ال‌لغو‌تحریم های‌بین ال،للوی
امکان‌ایجاد‌ه،کاری های‌بین آیونوده در الو،ولولوی
نزدیک‌وجود‌دارد.
ها‌‌‌‌‌‌ت:ایجاد‌دفاتر‌انتقال‌فناوری‌کارآمد‌در‌دانشگاه
و‌سازمان تسوریوع های‌پاوهش‌و‌فناوری‌به‌منظوور
فرآیند‌تجاری سازی
بسیاری‌از‌دانشگاه اعضواء پواوهشوی موراکوز ها‌و
هیأت توجواری بوه را عل،ی‌و‌محققان‌خود سوازی
یافته های‌عل،ی‌تشویق‌می مونوظوور کنند‌و‌به‌ه،ین
صونوعوت اقدام‌به‌تأسیس‌دفاتر‌ه،کاری‌دانشگاه‌و
کرده اموکوان تونوهوایوی بوه اقوداموات اند.اما‌این
تجاری سازی‌نتایج‌پاوهش ها‌را‌فراهم‌ن،ی آورنود.
در‌حال‌حاضر در‌ایران‌روابط‌ضعیفی‌بین‌دانشگاه
فوروش و‌صنعت‌وجود‌دارد‌که‌باید‌تقویت‌شوود.
موتوداولوی حق‌امتیاز‌و‌دانش‌فنی‌از‌سازوکارهوای
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
1 Agreement on Trade-related Intellectual Property Rights
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 121
است‌که‌دانشگاه ها‌و‌مراکز‌پاوهشی‌و‌شرکت های
شورکوت جو،لوه )از موتووسوط و کوچک هوای
دانش بنیان(برای‌بهره برداری‌از‌پاوهش بوه ها‌خود
کار‌می گیرند.دفاتر‌انتقال‌فناوری‌کارآمدتر‌باید‌به
منظور‌تسریع‌روند‌شکل گیری‌اسپویون آف در هوا
دانشگاه ایون ها‌و‌مراکز‌صنعتی نسبت‌به‌توقوویوت
اسوت الزم سازوکارها‌اقدام‌ن،ایند.عالوه‌بر‌این
خدمات‌مربوط‌به‌واسطه گری‌فناوری ثبت‌پتنوت
حوقووق فوروش و نقض‌قانون‌و‌مقررات خریود
فوراهوم مالکیت‌فکری‌و‌دیگر‌خدمات‌مرتبط‌نیوز
شود.
ث:بهبود‌نظام‌اعتباربخشی‌از‌طریق‌ارتقا‌تأسیسوات
و‌تجهیزات‌تست‌و‌آزمایشگاهی
اسوتوانوداردهوای تودویون بخش‌دولتی‌در‌تعیین‌و
مناسب‌به‌عنوان‌تسهیل گر‌یا‌ه،اهنگ کننده‌عو،ول
می کند.استانداردسازی‌می تواند‌مورد‌ح،ایت‌مالی
دولت‌قرار‌گیرد‌تا‌ورود‌به‌بازار‌یا‌نشر‌نوآوری‌بوه
شورکوت بورای هوا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویاه‌در‌صورت‌شکست‌بازار
حووزه در اسوتوانودارد مووضووع شوود. تسهویول
زیست موقوررات موطوابوق فناوری‌راحت‌نویوسوت.
دارویی استانداردهای‌باالیی‌باید‌رعایت‌شود‌زیرا
این‌امر‌در‌کنترل‌کیفیت‌و‌ای،نی‌حیاتی‌است.البتوه
برخی‌معتقدند‌در‌حال‌حاضر استانداردهای‌بیش از
از بسویواری بورای موجووز صودور حد‌باال‌موانوع
محصوالت‌دانش بنیان‌شده‌که‌برای‌حل‌این‌مشکل
باید‌پاوهش دیوگور های‌متعددی‌انجام‌شود.برخی
حووزه در موعویون هم‌از‌عدم‌وجود‌استانداردهای
زیست فناوری‌شکایت‌دارند‌که‌الزم‌است‌نهادهای
ذی بوه ربط‌به‌این‌موضوع‌توجه‌کنند.هو،وچونویون
منظور‌ورود‌به‌بازارهای‌جهانی‌و‌رقابت پذیری باید
استانداردهای‌جهانی‌رعایت‌و‌گوواهوی الزم هوای
کسب‌شود.شرکت های‌زیست کوه فناوری‌ایورانوی
اروپوا مایل‌به‌صادرات‌محصوالت‌خود‌به‌ویاه‌بوه
هستند‌الزم‌است‌گواهی‌تطبیق‌با‌استانداردهای‌الزم
صودور و تسوت را‌کسب‌کنند.ه،چنین‌باید‌نظام
بوه کوه گواهی بهبود‌یابد‌تا‌اط،ینان‌حاصل‌شوود
موحوصووالت صوادرات از دلیل‌اعتوبواربوخوشوی
زیست فناوری‌جلوگیری‌نشود.
ج:بهبود‌سیاست های‌ساخت‌داخل‌و‌تامین‌دولوتوی
در‌جهت‌افزایش‌نوآوری های‌زیست فناوری
با‌توجه‌به‌اینکه‌وزارت‌بهداشت درمان‌و‌آمووزش
و خوریوداران کشواورزی پزشکی‌و‌وزارت‌جهاد
127
موحوصووالت مشتریان‌اصلی‌محصوالت‌دارویی‌و
سوطوح کشاورزی‌زیستی‌هستند‌در‌بهبود‌و‌ارتقواء
نوآوری‌در‌این‌حوزه نقش‌مه،ی‌ایفاء‌می کونونود.
حواموی بوازار یوک الزم‌است‌در‌راستای‌ایوجواد
زیسوتوی کشواورزی نوآوری‌در‌حوزه‌سالمت‌و
” قانون‌حداکثر‌استفاده‌از‌توان‌تولیدی‌و‌خدمواتوی
“در‌تأمین‌نیازهای‌کشور تقویت‌شود.
چ:تقویت‌بکارگیری‌زیسوت چوهوار در فونواوری
زیربخش‌اصلی
زیست و سوالموت فناوری‌در‌ایران‌بیشتر‌در‌حوزه
کشاورزی‌توسعه‌یافته‌است.ایران‌با‌چوالوش هوای
متعددی‌نظیر‌آلودگی‌هوای‌ناشی‌از‌دود‌خودروها
)به‌ویاه‌در‌مناطق‌شهری(و‌فعالیت‌پاالیشگاه و هوا
مراکز‌صنعتی جنگل زدایی بیابان کواهوش زایوی
دام حود از بویوش هوا مراتع‌طبیعی‌در‌اثر‌چرای
آلودگی‌نفتی تحلیل‌زمین دلویول های‌مرطوب‌بوه
خشکسالی تخریب‌و‌فرسایش‌خاك منابع‌ناکافی
فواضوالب از آب‌قابل‌شرب‌و‌آلودگی‌آب‌ناشی
خام‌و‌پساب‌صنعتی‌روبه رو‌می از باشد.با‌استفواده
زیست فناوری‌می کورد. توان‌با‌این‌مشکالت‌مقابله
ایون البته‌این‌امر‌مستلزم‌بازبینی‌چارچوب‌سیاستی
حوزه‌است.برنامه های‌ملی‌زیست سوال در فناوری
1394 پایان‌یافت‌و‌سیاست تودویون گذاران‌در‌پوی
نقشه راه‌ده‌ساله‌جدیدی‌برای‌زیست فناوری‌هستند.
اولویت هایبرنامه ریزی شده‌زیست 12فناوری‌برای
در سال‌آینده‌در‌هر‌یک‌از‌چهار‌زیربخش‌اصلوی
2-4جدول ارائه‌شده‌است.
فناوری فصل چهارم: نظام نوآوری ایران در حوزه زیست
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 122
سالمت صنعت كشاورزی محیط زیست
تصفیه‌آب‌و‌پساب
فاضالب‌‌تصفیه
تصفیه‌پساب‌صنعتی
فیلترهای‌زیستی
های‌زیستی‌مالچ
های‌تشخیصی‌کیت
کودهای‌زیستی
های‌زیستی‌مهارکننده
کشاورزی‌مولکولی
های‌دام واکسن
ماکیان‌و‌آبزیان
تولید‌و‌تکثیر‌گیاهان
تولید‌و‌تکثیر
حیوانات
ها‌آنزیم
مرهای‌زیستی‌پلی
1فروشویی‌زیستی
های‌صنعتی‌‌‌کیت
شناسی‌زیست
افزایش‌بازیافت
نفت‌با‌استفاده‌از
میکروب
تولید‌برق‌زیستی‌با
استفاده‌از‌گاز
زیستی
داروها
ها‌واکسن
محصوالت
تشخیصی
طب‌ترمی،ی
غذاهای
فراسودمند
ها‌زیربخش
فناوری در ایران طي دهه آینده های توسعه زیست های حوزه ( اولویت8-4جدول
(1395فناوری)منبع:ستاد‌توسعه‌زیست
1 Bioleaching
اختصارات
نظام نوآوری نفت و گاز ایران
5
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 192
مقدمه 3-7
قورن اوایول بوه تاریخچه‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌ایران
ترین‌دارنده‌‌گردد‌که‌ایران‌را‌به‌قدی،ی‌بیستم‌بازمی
نو،وایود.صنعت‌نفت‌و‌گاز‌در‌خاورمیانه‌تبدیل‌می
نو،وی را تووان‌‌‌‌‌اه،یت‌این‌صنعت‌در‌اقتصاد‌ایران
صنعت‌نفت‌و‌گاز1394کم‌گرفت:در‌سال‌‌‌دست
را02حدود درصد‌از‌تولید‌ناخالص‌داخلی‌کشور
به‌خود‌اختصاص‌داد.ایران‌از‌لحاظ‌ذخایر‌قطوعوی
نفت‌در‌رتبه‌چهارم‌و‌از‌لحاظ‌ذخایر‌گاز‌در‌رتوبوه
حودود1329دوم‌جهان‌قرار‌دارد.در‌سال ایوران
موی0/3 و‌‌‌‌‌‌‌میلیون‌بشکه‌نفت‌در‌روز‌صوادر کورد
چهارمین‌صادرکننده‌بزرگ‌نفت‌در‌جهان‌به‌ش،ار
آمد‌اما‌در‌سال‌می 1393های صوادرات1394و
ها به‌یک‌میلیون‌بشکه‌در‌‌نفت‌ایران‌به‌دلیل‌تحریم
آموار جودیودتوریون اسواس روز‌کاهش‌یافت.بر
میلیون‌بشکه0/3منتشرشده صادرات‌نفت‌ایران‌به
بوازگشوتوه1395در‌روز‌و‌یا‌بیشتر‌تا‌شهریور‌مواه
از17رغم‌اینکه‌ایران‌‌است.در‌مقابل علی درصود
کل‌ذخایر‌گازی‌جهان‌را‌در‌اختیار‌دارد‌و‌سومیون
موی شوود‌‌‌‌‌تولیدکننده‌بزرگ‌گاز‌در‌دنیا‌محسوب
1 International Monetary Fund
و‌‌‌‌بیشتر‌این‌گاز‌تولیدی‌به‌مصارف‌داخلی‌می رسد
موحودود به‌ه،ین‌دلیل‌صادرات‌گاز‌ایران‌تاکنوون
بوده‌است.
طوی ایوران صوادراتوی کاهش‌شدید‌درآمودهوای
های‌اخیر‌در‌اثر‌کاهش‌صادرات‌و‌پائین‌بوودن‌‌‌سال
بور‌‌‌‌‌‌های‌اع،ال‌قی،ت‌نفت در‌کنار‌محدودیت شوده
هوای‌‌‌‌‌های‌مالی‌و‌دستیابی‌محدود‌به‌دارایی‌تراکنش
شده‌ایران‌در‌خارج‌از‌کشور منجر‌به‌محدود‌‌بلوکه
ایوران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن‌سرمایه گواز و گذاری‌در‌صنعت‌نفت
از گردید.تولید‌نفت‌خام‌و‌میعانات‌نفتی‌و‌گوازی
1392میلیون‌بشکه‌در‌روز‌سال4/1حدود 3/1بوه
کاهش‌یافت.اما1390میلیون‌بشکه‌در‌روز‌در‌سال
سورعوت1395تولید‌نفت‌ایران‌در‌طول‌سوال بوه
کوه‌‌‌‌‌‌افزایش‌یافت.درآمد های‌صادراتی‌نفت‌ایوران
)گوزارش112 1391در‌سال بوود دالر میولویوارد
1390(در‌سال1393 1ال،للی‌پول‌صندوق‌بین 47
رسویود.13درصد‌کاهش‌یافت‌و‌به دالر میلویوارد
191
صادرات‌نفت‌سپس‌در‌حدود‌یک‌میلیون‌بشکه‌در
از نواشوی روز‌تثبیت‌شد‌اما‌تحت‌تأثیرات‌مونوفوی
طووری بوه گورفوت کوه‌‌‌‌‌کاهش‌قی،ت‌نفت‌قورار
توولویود10/5درآمدهای‌نفتی‌ایران‌از از درصود
1391ناخالص‌داخلی‌تا‌پیش‌از‌سال 1/3به‌حدود
)گوزارش رسویود درصد‌از‌تولید‌ناخالص‌داخلوی
(.با‌این‌حال طی‌دو1394ال،للی‌پول صندوق‌بین
قوابول افوزایوش ایوران نوفوت سال‌اخیر‌صادرات
ای‌داشته‌است.مالحظه
اصولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌دهه‌اخیر‌سیاست بوازیوگوران گذاران‌و
صنایع‌نفت‌و‌گاز‌به‌تدریج‌توجه‌خود‌را‌معوطووف
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌توان،ونودی‌‌‌به‌توسعه‌فناوری الزم هوای
تقویت‌ظرفیت‌تولید‌و‌کارایی‌این‌صنعت‌در‌آینده
گواز‌‌‌‌‌‌‌اند.در‌سیاست‌‌کرده و های‌جدید‌بخش‌نفت
ایوجواد و نووآوری اه،یت‌زیادی‌برای‌فونواوری
سویواسوت از اسوتوفواده هوای‌‌‌‌‌توان،ندی‌از‌طوریوق
(LCRs)کننده‌به‌استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌‌الزامدر1
نظر‌گرفته‌شده‌است.
ال،للی‌منابع‌تغییرات‌فناورانه‌در‌نظام‌‌های‌بین‌تحریم
نوآوری‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌را‌از‌طریق‌محدود‌کردن
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌دسترسی‌ایران‌به‌جریان‌فناوری خوارجوی هوای
ای خدمات طراحی‌و‌دانش‌‌قالب‌کاالهای‌سرمایه
بورداری‌‌‌ع،لیاتی‌در‌قالب‌واردات اعطاء‌مجوز‌بهره
گذاری‌مستقیم‌خارجی قطع‌کردند.و‌ورود‌سرمایه
گواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌نشان‌داد‌که‌شرکت‌تحریم و نوفوت هوای
های‌تابعه‌آنها‌و‌نیز‌پویو،وانوکواران‌‌‌‌‌‌‌و‌شرکت0دولتی
سواخوت بوه3مهندسی تدارکات‌و حود چوه توا
آنوکوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری بودون های‌وارداتی‌وابسته‌هسوتونود
های‌متناظری‌را‌در‌عرصه‌داخلی‌برای‌تسلوط‌‌‌تالش
های‌وارداتی‌و‌ارتقاء‌آنها‌انجام‌داده‌‌یافتن‌به‌فناوری
سویواسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشند.متعاقباً‌این‌موضوع‌کاسوتوی هوای
روشون نویوز را کشوور نوآوری‌در‌علم‌و‌فناوری
بور‌‌‌‌‌ساخت‌و‌نشان‌داد‌در‌این‌سیاست ها‌بیش‌از‌حد
ایجاد‌ظرفیت‌تولید‌تأکید‌شد‌بدون‌آنکه‌به‌تقویوت
ها‌و‌مشارکت‌آنان‌در‌‌توان،ندی‌نوآوری‌در‌شرکت
برداری‌مؤثر‌از‌منابع‌و‌دستیابی‌به‌رشد‌اقتصادی‌‌بهره
توا کوه توجه‌چندانی‌شده‌باشد.این‌راهبردی‌بوود
های‌‌شد.اما‌تحریم‌‌پایان‌دهه‌پیش‌در‌ایران‌دنبال‌می
دربین ال،للی‌ضرورت‌یادگیری‌فناورانه‌و‌نوآوری
را نفت‌و‌گاز)وه،چنین‌در‌اقتصاد‌به‌شکل‌کلی(
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Local Content Requirements 2 State-Owned Enterprise (SOE) 3 engineering, procurement and construction (EPC)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 190
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌وجود‌آورد‌و‌پس‌از‌اع،ال‌تحریم بوود هوا
گسوتورش‌‌‌‌‌‌سیاست گذاران‌توجه‌خود‌را‌از‌ایجاد‌و
ظرفیت‌تولید‌به‌تأکید‌بر‌یادگیری‌فناورانه‌و‌ایجواد
ها‌به‌منظور‌ترویج‌‌های‌فناورانه‌در‌شرکت‌توان،ندی
فناورانه‌تغییر‌دادند.نوآوری
مشوتورك اقودام در1برنامه‌جامع کوه )بورجوام(
بین‌ایران‌و‌پنج‌عضو‌دائم‌شورای‌امنیوت1394سال
بوه سازمان‌ملل‌متحد‌و‌آل،ان)پنج‌به‌عالوه‌یوک(
و‌‌‌‌‌‌امضاء‌رسید‌نقطه عطفی‌در‌توسعه‌صنعت‌نوفوت
رود‌در‌نتیوجوه‌‌‌‌رود.انتظار‌می‌‌گاز‌ایران‌به‌ش،ار‌می
در‌‌‌‌این‌توافق ورود‌سرمایه گذاری‌مستقیم‌خارجی
روزافوزون ایران‌به‌سرعت‌افزایش‌یابد‌که‌عوالقوه
به‌دنبال‌این‌توافق‌نویوز0ال،للی‌های‌نفتی‌بین‌شرکت
جوذب‌‌‌‌‌‌شاهدی‌بر‌این‌مدعاست.انتظار‌می رود‌کوه
های‌‌خارجی ورود‌سرمایه‌و‌فناوری‌‌گذاری‌سرمایه
بواشود داشوتوه شدیدًا‌مورد‌نیاز‌به‌کشور‌را‌در‌پی
(.1394)گزارش‌بانک‌جهانی
مودتوی اگر‌چه‌از‌تأسیس‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌ایران
موفقیوت1379گذرد‌اما‌تا‌پیش‌از‌سال‌‌طوالنی‌می
دسوت چندانی‌در‌ایجاد‌توان،ندی‌در‌این‌بخش‌به
1 Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) 2 international oil companies (IOCs) 3 Imitative type
های‌فناورانه‌شرکتی‌در‌سطح‌‌نیامده‌بود‌و‌توان،ندی
علم گذاری‌پائینی‌قرار‌داشت.در‌موج‌دوم‌سیاست
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌در‌ایران‌توجه‌فعواالنوه توری
گواز‌‌‌‌‌‌‌در‌شرکت‌‌ایجاد‌توان،ندی و های‌بخش‌نفت
شودت‌‌‌‌‌‌معطوف‌شده‌و‌این‌توجه‌در‌سال های‌اخیور
بیشتری‌نیز‌یافته‌است.برخی‌اقدامات‌سیاستی‌نیز‌در
های‌نوآورانه‌طراحی‌شوده‌‌‌جهت‌ح،ایت‌از‌فعالیت
اسوت‌‌‌‌‌‌که‌نه‌تنها‌شامل‌فعالیت های‌تحقیق‌و‌توسعوه
طوراحوی‌‌‌‌‌‌‌‌تر‌از‌آن‌فعالیت‌بلکه‌مهم و های‌مهندسی
های‌تجاری)مهندسی‌معکوس(درشرکت3تقلیدی
شورکوت‌‌‌‌‌فعال‌در‌بخش هوای‌‌‌‌‌های‌مختلف‌از‌ج،له
موتوعواقوبوًا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده‌نفت‌و‌گاز‌را‌دربرمی‌تأمین گیورد.
کوردن‌‌‌‌‌‌‌های‌قابل‌مالحظه‌تالش ای‌برای‌جایگوزیون
های‌خصوصی‌‌واردات‌صورت‌گرفته‌است.شرکت
های‌کوچک‌و‌موتووسوط‌‌‌‌‌داخلی که‌ع،دتاً‌شرکت
پویوشوتواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تأمین هسوتونود گواز کننده‌صنایع‌نفت‌و
طوراحوی‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌در‌فعالیت‌سرمایه و های‌مهندسی
سازی(تولید‌تجهیزات‌‌‌سازی)بومی‌‌بوده‌و‌به‌داخلی
عوالوه کورده‌‌‌‌‌‌‌و‌خدمات‌کلیدی‌ک،ک بوه انود.
شورکوت ایون از کووچوکوی بوه‌‌‌‌‌‌‌‌زیرمج،وعه هوا
193
انود.های‌تحقیق‌و‌توسعه‌نیز‌دست‌یافوتوه‌‌‌توان،ندی
های‌‌عالوه‌بر‌این‌موارد گسترش‌ع،ده‌در‌آموزش
عالی‌مرتبط‌با‌نفت‌و‌گاز‌طی‌ده‌سال‌اخیر‌منجر‌بوه
در افزایش‌ذخایر‌منابع‌انسانی‌توان،ند‌و‌باکیفویوت
تووسوعوه صنعت‌نفت‌و‌گاز‌شده‌و‌کانونی‌را‌برای
وجوود‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تحقیقاتی‌در‌دانشگاه‌آتی‌برنامه بوه هوا
موهو،وی بسویوار آورده‌است.ت،امی‌اینها‌تحوالت
توان‌براساس‌‌هستند‌که‌شالوده‌کارهای‌آینده‌را‌می
آنها‌قرار‌داد.در‌عین‌حال‌الزم‌است‌تحلیل‌دقیقوی
پواسوخوگوویوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌باقی،انده‌بر‌چالش که‌نیازمنود
هستند‌صورت‌گیرد.
مسوئلوه چونود با‌در‌نظر‌داشتن‌این‌پیشینه بررسوی
پوذیوری‌‌‌‌‌‌کلیدی‌در‌رابطه‌با‌توسعه‌آینده‌و‌رقوابوت
در صنعت‌نفت‌و‌گاز وضعیت‌فعلی‌نظام‌نوآوری
این‌صنعت‌و‌ظرفیت‌این‌نظام‌در‌ح،ایت‌از‌توسعوه
اقتصادی‌مبتنی‌بر‌فناوری‌و‌نوآوری‌دارای‌اه،یوت
فونواورانوه آموادگوی مویوزان است.اول‌آنکه‌باید
های‌داخلی‌مورد‌بررسی‌قرار‌گیرد.در‌ایون‌‌‌‌شرکت
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌گزارش ابتدا‌ظرفیت‌شرکت نوفوت های‌دولتوی
های‌یکپارچوه‌‌‌های‌تابعه‌آنها شرکت‌گاز‌و‌شرکت
در‌‌‌‌‌خدماتی‌و‌دیگر‌تأمین کنندگان‌کاال‌و‌خدموات
های‌در‌دسترس‌ایشان‌با‌‌زمینه‌کاربرد‌و‌تغییر‌فناوری
از حواصول موزایوای رسوانودن هدف‌به‌حداکثور
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فرصت ایوران بوازگشوت های‌ایجادشده‌بر‌اثور
خوواهود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بازارهای‌بین قورار بوررسوی ال،للی‌موورد
گرفت.دوم‌آنکه‌کارایی‌نظام‌آموزشی‌و‌پاوهشوی
ایوجواد و صونوعوت در‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌در‌این
موورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان،ندی‌در‌انواع‌شرکت موخوتولوف هوای
چوگوونوگوی سووم گورفوت. ارزیابی‌قرار‌خواهد
عولوم پاسخگویی‌چارچوب‌فعلی‌سیاست گوذاری
روی‌‌‌‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌به‌چالش های‌ع،ده‌پویوش
بخش‌نفت‌و‌گاز‌مورد‌بررسی‌قرار‌خواهد‌گرفوت.
پردازد.فصل‌حاضر‌به‌این‌موضوعات‌می
این‌گزارش‌تنها‌بر‌روی‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌و‌ع،دتاً
صونوایوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بر‌فعالیت اسوت. های‌باالدستی‌متو،ورکوز
ایون چوه اگور پتروشی،ی‌مدنظر‌این‌تحلیل‌نیستند
حوزه‌نیز‌بسیار‌مهم‌است‌چرا تونوهوایوی 32که‌بوه
سوال در را1394درصد‌صادرات‌غیرنفتی‌ایران
تشکیل از بویوش 15داده‌است.طی‌ده‌سال‌اخیر
سوازی‌‌‌‌‌شرکت‌پتروشی،ی‌ع،ده‌در‌ایران‌خصوصوی
خصووصوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده و دولوتوی اند‌و‌در‌هر‌دو‌بوخوش
موالحوظوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تالش قوابول افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صورف ای
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 194
های‌بخش‌پتروشی،ی‌شده‌است.توان،ندی
بررسي صنعت نفت و گاز 3-7
بوزرگ ذخوایور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌یکی‌از دارنودگوان توریون
شناخته سوال 1394شده‌نفت‌و‌گاز‌دنیا‌است.در
میلیارد‌بشکه‌بود‌که‌ایران‌را152ذخایر‌نفتی‌ایران
گوازی‌‌‌‌‌‌‌در‌رتبه‌چهارم‌جهان‌قرار‌می داد‌و‌ذخوایور
ذخوایور1021ایران تریلیون‌فوت‌مکعب‌و‌دومیون
سوال در 1393ع،ده‌گاز‌دنیا‌بعد‌از‌روسیه‌بود.
شده‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌به‌ترتیب‌حودود‌‌‌ذخایر‌تثبیت
را17و12 درصد‌از‌ذخایر‌کلی‌نفت‌و‌گاز‌جهان
درصد‌ذخایر‌نفتی‌ایوران72داد.بیش‌از‌‌‌تشکیل‌می
در‌خشکی‌قرار‌دارند‌و‌ذخایر‌دریایی‌خلیج‌فوارس
تشوکویول را و‌دریای‌مازندران‌نیز‌بخش‌باقی،انده
ایوران‌‌‌‌‌دهند.بیشتر‌ذخایر‌خشکی‌نفتی‌ثابت‌‌می شده
اسوتوان خصووص بوه و کشوور در‌جنوب‌غرب
خوزستان‌واقع‌است‌و‌بخش‌ع،ده‌ذخایر‌گازی‌نیز
دریایی‌بوده‌و‌در‌خلیج‌فارس‌قرار‌دارند.تواکونوون
177های‌اکتشافی‌به‌کشف‌‌فعالیت و 371مویودان
مخزن‌حاوی‌نفت‌در‌ایران‌منجر‌شده‌است.از‌بیون
های‌شناخته‌میدان و02شده ایوران بویون موورد
یک‌میدان‌گاز‌طبیعی‌که‌در‌ت،اس‌با‌مقادیر‌قابل‌توجهی‌از‌نفت‌خام‌نیست:-1
non-associated natural gas field: Natural gas not in contact with significant quantities of crude oil in a
reservoir (translator)
توعوداد کشورهای‌ه،سایه‌مشترك‌است‌که‌از‌این
عدد‌میدان‌گازی‌هسوتونود.2عدد‌میدان‌نفتی‌و02
کوه‌‌‌‌‌‌میدان‌پارس‌جنوبی‌یکی‌از‌این‌میدان ها‌اسوت
جهان‌است1ترین‌میدان‌گاز‌طبیعی‌غیره،راه‌بزرگ
توا دارد. و‌تحت‌مالکیت‌مشترك‌ایران‌و‌قطر‌قرار
در94تعداد1394سال گواز میدان‌تولیدی‌نفت‌و
ایران‌وجود‌داشته‌است.
بوه‌‌‌‌‌رغم‌کاهش‌تولید‌نفت‌در‌سال‌علی های‌گذشته
برداری‌از‌‌نیافتگی‌بخش‌بهره‌ها‌و‌توسعه‌دلیل‌تحریم
گواز و گاز ایران‌ه،واره‌از‌پیشگامان‌تولید‌نفوت
های‌‌بوده‌و‌تولید‌نفت‌و‌گاز‌خام‌ایران‌دوباره‌در‌ماه
)نو،وودار (.1-5اخیر‌به‌سرعت‌افزایش‌یافته‌است
میلیون‌بشکه‌نوفوت3/0با‌تولید1393ایران‌در‌سال
خام‌و‌میعانات‌نفتی‌رتبه‌هشتم‌جهان‌را‌دارا‌بود.در
تریلیون2/1 تولید‌ناخالص‌گاز‌در‌ایران1390سال
سووم رتوبوه فوت‌مکعب‌بود‌و‌ایران‌از‌این‌لحواظ
بوا جهان‌را‌داشت.تولید‌نفت‌خام‌و‌میعانات‌نفوتوی
میلویوون4/1که‌برابر‌با1392کاهشی‌شدید‌از‌سال
در3/1بشکه‌در‌روز‌بود‌به روز در میلیون‌بشکوه
اوج1390سال رسید‌که‌البته‌این‌ارقام‌در‌موقوابول
195
کوه1972صادرات‌ایران‌در‌اواسط‌و‌اواخر‌دهوه
اسوت.1برابر میلیون‌بشکه‌در‌روز‌بود‌بسیار‌ک،تر
به‌میوزان1393تا1322های‌‌صادرات‌نفت‌بین‌سال
توا52 درصد‌کاهش‌یافت.تولید‌گاز‌ناخالص‌کوه
سوال1391سال در بوود پیوسته‌در‌حال‌افوزایوش
توریولویوون2/1شاهد‌کاهش‌خفیفی‌بود‌و‌به1390
را فوت‌مکعب‌رسید‌اگر‌چه‌این‌بخش‌رشد‌خوود
تریلیون‌فووت2/1از‌سر‌گرفت‌و‌به1393در‌سال
مکعب‌افزایش‌یافت.
صنعت‌پاالیش‌نفت‌خام‌ایران‌شامل1394در‌سال
میلیون‌بشکه‌نفوت1/2پاالیشگاه‌با‌ظرفیت‌تقطیر9
1-5خام‌در‌روز‌بود)جدول حواضور 7(.درحال
اسوت انوجوام پروژه‌پاالیشگاهی‌جدید‌در‌دسوت
کسوب)براساس‌پاوهش‌سازمان‌بین ال،للی‌پوایوش
(.1394 0وکار
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Available at: http://www.opec.org/opec_web/en/publications/338.htm 2 Business Monitor International (BMI)
)میلیون بشکه در روز( 7983-7933های ( تولید نفت خام در ایران بین سال7-3نمودار
1های‌ساالنه‌و‌ماهانه‌اپک‌منبع:گزارش
0
4
1395شهریور 1394 1393 1390 1391 1392 1329
3
ظرفیت تقطیر نفت خام )هزار بشکه پاالیشگاه
در روز(
392 آبادان
375 اصفهان
302 بندرعباس
052 تهران
052 اراك
112 تبریز
52 شیراز
52 الوان
00 کرمانشاه
873,7 مجموع
ها های ایران و ظرفیت تقطیر آن ( پاالیشگاه7-3جدول
7934در سال
منبع:وزارت‌نفت
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 191
گواز1394در‌سال بوه تبدیل‌گاز‌مرطوب‌طبیعوی
مورد‌از‌تأسیسات‌گاز‌طبیعوی10خشک‌طبیعی‌در
میلیون‌متر‌مکعب‌در‌روز‌انجوام577با‌ظرفیت‌کلی
(.0-5گرفت)جدول‌‌می
ها و مجتمع
های شركت
پردازش گاز
ظرفیت پاالیش
و تقطیر )میلیون
متر مکعب در
روز(
گاز
7خوراك
)میلیارد متر
مکعب(
میعانات
گازی
)میلیون متر
مکعب(
اتان
)هزار تن(
گاز مایع یا
7جي پي ال
)هزار تن(
گوگرد
)هزار تن(
تحویل به
خطوط لوله
)میلیارد متر
مکعب(
مجت،ع‌گازی‌پارس
جنوبی012 127/34 01/43 1407/9 0233/3 337/41 20/12
شرکت‌پاالیش‌گاز
فجر‌جم105 09/29 1/57 2/22 30/72 2/22 30/44
شرکت‌پاالیش‌گاز
پارسیان20 05/02 1/20 2/22 2/22 2/22 04/22
شرکت‌پاالیش‌گاز
نااد‌شهید‌هاش،ی52 14/17 2/14 2/22 2/22 112/3 13/72
کارخانه‌گاز‌و‌گاز
مایع‌خوزستان--- 2/19 2/22 2/22 2/22 2/22 7/42
شرکت‌پاالیش‌گاز
بیدبلند07 4/77 2/22 2/22 2/22 2/22 7/12
شرکت‌پاالیش‌گاز
سرخون‌و‌قشم17 4/05 2/30 2/22 05/77 2/22 4/15
5/13 2/22 2/22 2/22 2/22 5/13 02 پروژه‌تقطیر‌داالن
شرکت‌پاالیش‌گاز
ایالم7 1/77 2/31 2/22 2/22 52/12 1/11
تأسیسات‌تقطیر
سراجه‌قم12 2/25 2/22 2/22 2/22 2/22 2/25
تأسیسات‌تقطیر
شوریجه02 2/20 2/21 2/22 2/22 2/22 2/21
2/11 2/22 2/22 2/22 2/22 2/11 1 مسجدسلی،ان
787/6 7773/3 7737/8 7428/3 73/6 777/8 322 مجموع
7934( تأسیسات و ظرفیت پردازش گاز ایران در سال 7-3جدول
منبع:شرکت‌ملی‌نفت1 Feed Gas
2 Liquefied Petroleum Gas
197
کننده‌داخلی صنایع‌تأمین1بنا‌بر‌اعالم‌وزارت‌نفت
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌از‌ورودی‌بخش‌قابل‌مالحظه الزم هوای
دستی‌نفت‌و‌گاز‌را‌توأمویون‌‌‌‌‌صنایع‌باالدستی‌و‌پائین
کنندگان‌داخلی‌تجهیزات قطعوات کنند.تأمینمی
های‌مختلف‌زنجیره‌ارزش‌‌مواد‌و‌خدمات‌در‌بخش
سوهوم فعالیت‌دارند.طبق‌برآوردهای‌وزارت‌نفت
بویون 32تأمین‌داخلی‌کاالها‌و‌خدمات‌در‌طیفوی
درصد122های‌دریایی‌تا‌حدود‌‌درصد‌در‌حفاری
اندازی‌خطوط‌لوله‌در‌تغییر‌است.در‌مهندسی‌و‌راه
هوای‌‌‌‌‌ها‌بعضی‌از‌ورودی‌با‌این‌حال برخی‌شرکت
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مورد‌نیاز‌برای‌تولید‌را‌وارد‌موی کوه کونونود
تواند‌سهم‌واقعی‌ساخت‌داخل‌را‌ک،تر‌‌موضوع‌می
ن،اید.
بازیگران اصلي نظام نوآوری نفت و گاز 3-9
در بازیگران‌اصلی‌نظام‌نوآوری‌نفت‌و‌گاز‌ایوران
موی ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ادامه‌معرفی‌و‌مورد‌بحث‌قرار گویورنود.
بازیگران‌را‌می کورد: (1توان‌به‌سه‌گروه‌تقسویوم
های‌تحت‌مالکیوت‌‌‌های‌ملی‌اصلی)شرکتشرکت
بوخوش0های‌تجاری‌‌دولت(وشرکت (بازیگوران
و آمووزش و سوازموان3پاوهش بودنوه( و هوا
های‌عولوم گذار‌و‌حاک،یتی‌مسئول‌سیاست‌سیاست
فناوری‌و‌نوآوری.
های تجاری های ملي و بنگاه شركت 3-9-7
نظر‌وزارت‌نفت‌‌های‌دولتی‌بزرگ‌که‌تحت‌شرکت
فعالیت‌دارند‌بخش‌ع،ده‌صنایع‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌را
دسوتوی‌‌‌‌در‌دست‌دارند.فرآیندهای‌باالدستی‌و‌پائین
سوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوده0بنودی‌‌به‌صورت‌ع،ودی‌تقسیم و انود
های‌تابعه‌هورکودام‌‌‌‌شرکت‌دولتی‌مختلف‌و‌شرکت
1های‌‌از‌آنها‌کنترل‌بخش توولویود و (0(اکتشاف
(پردازش‌گاز‌را‌به‌دست‌دارند.شرکت3پاالیش‌و
فوعوالویوت بوخوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌دولتی‌چهارمی‌نیز‌مسئول هوای
(NIOC)3پتروشی،ی‌است.شرکت‌ملی‌نفت‌ایوران
اسوت.مسئول‌اکتشاف توسعه تولید‌و‌ح،ل ونقول
نوفوتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت‌ملی‌پاالیش‌و‌پخش‌فرآورده هوای
مسئولیت‌پاالیش‌و‌توزیع‌نفوت(NIORDC)4ایران
(NIGC)5را‌بر‌عهده‌دارد‌و‌شرکت‌ملی‌گاز‌ایران
دارد. عوهوده مسئولیت‌پردازش‌و‌توزیع‌گاز‌را‌بور
1شرکت‌ملی‌صنایع‌پتروشی،ی(NPC) مسئول‌تولید
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Ministry of Petroleum (MoP) 2 Vertically segmented 3 National Iranian Oil Company 4 National Iranian Oil Refining and Distribution Company 5 National Iranian Gas Company 6 National Petrochemical Company
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 192
از یوک و‌بازاریابی‌در‌بخش‌پتروشی،ی‌است.هور
هوای‌‌‌‌‌این‌چهار‌شرکت‌اصلی‌دولتی‌دارای‌شرکت
های‌تابعه‌انجام‌‌ای‌هستند‌که‌این‌شرکت‌تابعه‌منطقه
را‌‌‌‌فعالیت های‌تولیدی‌در‌مناطق‌مشخصی‌از‌کشور
های‌‌های‌تابعه‌ع،لیات‌بر‌عهده‌دارند.دیگر‌شرکت
پوردازش‌‌‌‌‌‌‌ویاه ای‌مانند‌مهندسی‌دریایی مهنودسوی
دهند.گاز‌و‌مدیریت‌خط‌لوله‌را‌انجام‌می
دومین‌مج،وعه‌مهم‌بازیگران‌این‌صنعت‌عبارتونود
دولوتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از:شرکت )هویوبوریودی( -های‌ترکویوبوی
کوه‌‌‌به‌بعد‌یعنی‌هنگامی1992خصوصی‌که‌از‌دهه
گذاری‌خصوصی‌‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌به‌روی‌سرمایه
شوامول گوروه ایون یوافوتونود. گشوده‌شد‌اه،یت
صونوایوع‌‌‌‌‌‌‌‌تأمین کنندگان‌خدمات‌و‌تجهیزات‌بورای
موهونودسوی باالدستی‌و‌پائین دستی‌و‌پی،انوکواران
تدارکات‌و‌ساخت‌است.
موقوام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت در نویوز داخولوی خصووصوی های
بورای‌‌‌‌‌‌تأمین کنندگان‌تجهیزات قطعات‌و‌خدموات
دارنود. مشوارکوت بوازار در گواز و بخش‌نفت
سورموایوه کوه‌‌‌‌‌‌‌تولیدکنندگان‌داخلی‌کاالهوای ای
های‌کوچک‌و‌متوسط‌هستند‌نیز‌بوه‌‌‌مع،والً‌شرکت
1 Society of Iranian Petroleum Industry Equipment Manufacturers 2 Vendor
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌ظهور‌کورده‌‌خصوص‌در‌دوره‌تحریم و انود
بخش‌تولید‌تجهیزات‌و‌خدمات‌داخلی‌جایوگوزیون
توخو،ویون بوه واردات مشغول‌به‌فعالیت‌هستند.بنا
شورکوت0222وزارت‌نفت در‌حال‌حاضر‌حدود
و ایرانی‌در‌طراحی‌و‌ساخت‌تجهیزات‌بواالدسوتوی
کونونوده‌‌‌‌‌‌‌دستی‌نفت‌و‌گاز‌و‌نیز‌در‌مقام‌تأمیون‌‌پائین
توعوداد ایون از 522خدمات‌مشارکت‌دارند‌کوه
شرکت‌اعضاء‌انج،ن‌سازندگان‌تجهیزات‌صونوعوت
حواضور(SIPIEM)1نفت‌ایران حوال در هستنود.
مولوی0کنندگان)وندورهای(فهرست‌تأمین شرکت
پوخوش و پواالیوش مولوی شورکوت نفت‌ایوران
و‌‌‌‌‌‌‌فرآورده ایوران های‌نفتی‌ایران شرکت‌ملی‌گاز
شوامول شرکت‌ملی‌صنایع‌پتروشی،ی‌در‌موجو،ووع
کونونوده‌‌‌‌‌‌‌توأمویون1112کننده‌داخلی‌و‌‌تأمین1124
خارجی‌است.
توا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت تونوهوا های‌چندملیتی‌طی‌پنج‌سال‌اخیر
فوعوالویوت ایوران گواز و حدودی‌در‌صنایع‌نفوت
دنوبوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.شرکت‌‌داشته بوه های‌نفت‌و‌گاز‌غربوی
درپی‌فعالیت‌خود‌را‌در‌ایران‌متوقف‌‌های‌پی‌تحریم
در کردند‌و‌تنها‌چین‌و‌روسیه‌ه،چنان‌به‌فعوالویوت
199
این‌بخش‌ادامه‌دادند)بنا‌به‌گزارش‌اداره‌اطالعات
چویونوی1394انرژی‌آمریکا (.شرکت‌نفت‌و‌گاز
چویون1ساینوپک و(CNPC)0 شرکت‌ملی‌نفت
در‌اوایول4و‌گازپروم3نفت‌های‌روسی‌تات‌شرکت
های‌مختلف‌نفت‌و‌گاز‌‌در‌توسعه‌میدان0212دهه
سوال در ایران‌فعالیت‌داشتند.پس‌از‌امضاء‌برجام
های‌نفتی‌غربی‌مانند‌شورکوت‌‌‌‌برخی‌شرکت1394
شورکوت1 شرکت‌ایتالیایی‌انی5فرانسوی‌توتال و
و7شل‌بریتانیایی‌رویال‌داچ-هلندی شرکت‌نوفوت
شورکوت(BP)2گاز‌بریتانیا نویوز روسوی‌‌‌‌‌‌‌‌و هوای
و‌گازپروم‌و‌شرکت‌هندی‌نفت‌و‌گواز9اویل‌لوك
گوذاری‌‌‌نسبت‌به‌سرمایه(ONGC)12طبیعی‌ویدش
هوا‌‌‌‌‌در‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌به‌دنبال‌لغو‌تحریوم
اند)روزنامه‌تهران‌‌ابزار‌عالقه‌کرده 1394توایو،وز
بوخوش1394وزارت‌اطالعات‌انرژی‌امریوکوا .)
های‌‌های‌شرکت‌بعدی‌با‌جزئیات‌بیشتری‌توان،ندی
دهد.بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌را‌مورد‌بحث‌قرار‌می
هنای ننوآوراننه ها و توانمندی تالش 3-9-7
های نفت و گاز ایران شركت
های‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌بسته‌به‌ک،تر‌یوا‌‌‌شرکت
هوای‌‌‌‌‌شان‌در‌طیف‌بیشتر‌بودن‌میزان‌پویایی‌فناورانه
گیرند‌که‌این‌موضوع‌تا‌حد‌زیادی‌‌مختلفی‌قرار‌می
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌های‌فناورانه‌به‌سطح‌پیچیدگی‌فعالیت کوه ای
جودیود‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت ها‌قادر‌به‌انجام‌آن‌هستند‌و‌مویوزان
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌بودن‌خروجی‌نوآوری دارد. های‌آنها‌بستگی
ایون فوعوالویوت مسائل‌به‌نوبه‌خود‌سطح‌پیچیدگی
سوتوون3-5کنند)جدول‌‌ها‌را‌مشخص‌می‌شرکت
دوم(.
در‌طول‌بیش‌از‌یک‌قرن‌پس‌از‌ظهور‌صنعت‌نفوت
اصولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌ایران‌و‌تبدیل‌آن‌به‌یکی‌از‌بخش هوای
شده‌در‌نیل‌به‌سطوح‌‌‌اقتصاد‌کشور مسیرهای‌پی،وده
صونوعوت‌‌‌‌‌‌‌پویایی‌فناورانه‌باالتر‌در‌میان‌شرکت های
بویوشوتور اسوت. بووده نفت‌و‌گاز‌ایران متوفواوت
مویوزان‌‌‌‌‌‌شرکت های‌فعال‌در‌این‌صنعت‌در‌ک،ترین
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 China Petroleum & Chemical Corporation (Sinopec) 2 China National Petroleum Corporation 3 Tatneft 4 Gazprom 5 Total 6 Eni 7 Royal Dutch Shell 8 British Petroleum 9 Lukoil 10 Oil and Natural Gas Corporation Limited Videsh
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 022
شوامول‌‌‌‌‌‌پویایی‌این‌طیف‌قرار‌دارند.این‌شرکت ها
شورکوتشرکت هوای‌‌‌‌‌های‌مهندسی‌و‌تدارکوات
ایوران نوفوت پاالیش‌و‌تصفیه‌گاز شرکت‌مولوی
نوفوتوی شرکت‌ملی‌پاالیش‌و‌پخش‌فرآورده های
ای‌و‌مهونودسوی‌‌‌‌‌های‌منطقه‌شرکت‌ملی‌گاز‌و‌شعبه
موهونودسوی این‌شرکت ها ه،چنین‌پیو،وانوکواران
عوو،ووده بووخووش و سوواخووت و از‌‌‌‌‌‌تودارکووات ای
بوخوش‌‌‌‌‌‌‌تأمین هوای‌‌‌‌‌کنندگان‌تجهیزات‌و‌خودموات
توعوداد‌‌‌‌‌‌‌دستی‌می‌باالدستی‌و‌پائین شود.با‌این‌حال
هوای‌‌‌‌‌کنندگان تووانو،ونودی‌‌‌‌‌رو‌به‌افزایشی‌از‌تأمین
داده افوزایوش را و‌‌‌‌‌‌‌مهندسی‌و‌طراحی‌خوود انود
سوطوح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زیرمج،وعه‌کوچکی‌از‌این‌شرکت بوه هوا
های‌تحقیق‌و‌‌های‌الزم‌برای‌انجام‌فعالیت‌توان،ندی
اند.توسعه‌نیز‌دست‌یافته
پوخوش و شرکت‌ملی‌نفت شرکت‌ملی‌پاالیوش
هوای‌‌‌‌‌های‌نفتی‌و‌شرکت‌ملی‌گاز‌و‌شعبوه‌‌فرآورده
از‌‌‌‌‌‌منطقه را ای‌آنها توانایی‌انجام‌تغییرات‌فناورانه
طریق‌بکارگیری‌تجهیزات‌جدید اکتساب‌خدمات
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جدید‌و‌یا‌سیستم دارنود. توولویود های‌کامل
های‌تحقیق‌و‌تووسوعوه‌‌‌‌‌ها‌خودشان‌نه‌فعالیت‌شرکت
1 Research Institute of the Petroleum Industry
و‌‌‌‌‌دهند‌و‌نه‌به‌فعالیت‌داخلی‌انجام‌می های‌طراحوی
پردازند‌بلکه‌در‌عووض مهندسی‌مفهومی‌و‌پایه‌می
های‌‌یک‌درصد‌از‌بودجه‌ع،لیاتی‌خود‌را‌به‌فعالیت
ای‌که‌توسط‌کارگزارانی‌هو،وچوون‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه
(RIPI)پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌‌موی1 شوود‌‌‌‌‌انوجوام
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اختصاص‌می پواوهوش دهند.به‌هر‌حال واحود
ها‌نقشی‌مدیریتی‌دارد.ه،وانونود‌‌‌‌‌‌فناوری‌این‌شرکت
کوه گواز و نوفوت برخی‌دیگر‌از‌کشورهای‌غنی
های‌دولتی‌نفت‌‌های‌ملی‌نفت‌دارند‌شرکت‌شرکت
وظویوفوه را فونواورانوه تووسوعوه نویوز و‌گاز‌ایران
وکار‌اصلی‌خود‌‌کنندگان‌و‌نه‌بخشی‌از‌کسب‌تأمین
تضو،ویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می صورفوًا دانند‌و‌معتقدند‌ع،لکرد‌آنهوا
خروجی‌است.
یافته‌بوه‌‌‌های‌فناورانه‌تخصیص‌بر‌این‌اساس اولویت
وشرکت پواالیوش و تودارکوات های‌مهندسی‌و
یوابود‌‌‌‌‌‌هایی‌تحقق‌می‌پردازش‌نفت‌و‌گاز‌طی‌پروژه
خصوص‌‌که‌توسط‌دیگر‌بازیگران‌نظام‌نوآوری به
دانشوگواه و نوفوت نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاوهشگاه‌صنعوت و هوا
بوه‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌انجام‌می‌تأمین شود.در‌زمینه‌پرداختون
تنگناهای‌فناورانه شرکت‌نفت‌ایران‌به‌عنوان‌مثوال
021
ایون ارشود مودیوران قصد‌دارد‌تا‌به‌گفته‌یکی‌از
توبودیول“هوا‌‌‌‌کاربر‌جدیدترین‌فونواوری”شرکت‌به
از.در‌مقابل شرکت1شود کوه های‌نفت‌و‌گازی
کواموالً سطح‌پویایی‌بیشتری‌برخوردارند‌رویکورد
ایون1-5متفاوتی‌نسبت‌به‌فناوری‌دارند)کوادر .)
اول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌حتی‌زمانی‌شرکت وهلوه در را خوود کوه
خوارج‌‌‌‌‌دانند‌و‌تجاری‌فناوری‌می “کاربر” سازی‌را
بواز‌‌‌‌‌‌‌وکار‌خود‌تلقی‌می‌از‌هسته‌اصلی‌کسب کنونود
های‌جودیود‌‌‌‌هم‌در‌صورت‌نیاز‌به‌استفاده‌از‌فناوری
نوقوش‌‌‌‌‌‌مجبورند‌پیش فعاالنه‌در‌توسعه‌فناوری‌ایفاء
کنند.
در‌بخش‌باالدستی‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌ایران تغویویور
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناورانه‌مع،والً‌در‌پروژه و های‌توسعه‌مویودانوی
طریق‌بکارگیری‌خدمات‌مهندسی‌و‌مدیریت‌پروژه
از‌‌‌‌و‌ه،چنین‌ض،ن‌دریافت‌سیستم های‌کامل‌تولید
و سواخوت و تودارکوات پی،انکاران‌موهونودسوی
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1394شده‌در‌ایران‌طی‌آبان‌ماه‌‌های‌انجام‌بر‌اساس‌مصاحبه1
7934ها در نظام نوآوری نفت و گاز ایران، های شركت ( توانمندی9-3جدول
1394شده‌در‌ایران‌طی‌آبان‌ماه‌‌های‌انجام‌منبع:مصاحبه
تحقیق و توسعه
محصوالت‌و‌فرآیندهای
جدید
زیرمج،وعه‌کوچکی‌از
کنندگان‌خدمات‌‌تأمین
و‌تجهیزات
سطوح
توانمندی
طراحي و مهندسي
تغییرات‌و‌اصالحات‌در
محصوالت‌یا‌فرآیندهای
جدید
تعداد‌در‌حال‌رشدی‌از
کنندگان‌خدمات‌‌تأمین
و‌تجهیزات
تولید/ عملیات
تغییرات‌جزئی‌در
محصوالت‌و‌خدمات‌و
های‌جدید‌اکتساب‌فناوری
های‌اکتشاف‌و‌‌شرکت
هایتولید شرکت
پاالیش‌و‌پردازش‌گاز
پی،انکاران‌مهندسی
تدارکات‌و‌ساخت
های‌مهندسی‌‌شرکت
های‌دولتی‌تابعه‌شرکت
بخش‌ع،ده
کنندگان‌تجهیزات‌‌تأمین
و‌خدمات
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 020
در توسعه فناوری 7اویل ( مشاركت فعال استات7-3كادر
در‌‌‌‌‌‌فناوری“کاربر”اویل‌خود‌را‌در‌وهله‌نخست‌‌شرکت‌دولتی‌و‌چندملیتی‌نفت‌و‌گاز‌نروژی‌استات های‌به‌کاررفوتوه
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌های(فناوری‌را‌جزء‌هسته‌اصلی‌کسب‌‌برداری)الیسنس‌‌داند‌و‌صدور‌مجوزهای‌بهره‌ع،لیات‌خود‌می خوود وکار
کوهآورد.اما‌این‌بدان‌معنا‌نیست‌که‌این‌شرکت‌نقش‌یک‌کاربر‌منفعل‌فناوری‌‌حساب‌ن،ی را آمواده و های‌ساختوه
و‌‌‌‌‌‌‌‌اویل‌نیز‌مانند‌دیگر‌شرکت)انتقال‌فناوری(هستند‌برای‌خود‌پذیرفته‌باشد.استات0حاصل‌معامالت‌آزاد نوفوت های
گیرد‌و‌یا‌به‌منظور‌توسعه‌و‌‌ای‌که‌به‌کار‌می‌های‌اصلی‌ال،للی‌که‌به‌لحاظ‌فناوری‌پویا‌هستند‌در‌توسعه‌فناوری‌گاز‌بین
مند‌است‌نقش‌دارد.این‌شرکت‌چهار‌حوزه‌فناوری‌که‌برای‌تحوقوق‌‌‌‌‌ها‌عالقه‌پیشبرد‌اهداف‌تجاری‌خود‌به‌آن‌فناوری
اهداف‌شرکت‌نقش‌اساسی‌دارند‌را‌مشخص‌کرده‌است:تصویربرداری‌و‌تفسیر‌لرزه تعیین‌مشخصات‌مخزن‌و‌بهبوود
حووزه‌‌‌‌‌برداشت)بازیافت( ساخت‌چاه‌و‌فشرده هوا‌‌‌‌‌سازی‌گاز‌در‌زیر‌دریا.به‌اعتقاد‌این‌شرکت توسعه‌فناوری‌در‌این
ها‌در‌آینده‌نقش‌داشته‌باشد.شناسی افزایش‌تولید‌و‌نرخ‌برداشت‌و‌کاهش‌هزینه‌تواند‌در‌اکتشافات‌زمین‌می
های‌اصلی‌فناوری‌که‌در‌راهبرد‌فناوری‌آن‌تعیین‌شده‌ه،چنین‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌زمیونوه‌‌‌‌اویل‌فراتر‌از‌حوزه‌استات
کند.یک‌ن،ونه‌‌گذاری‌می‌دهند‌سرمایه‌هایی‌که‌سرتاسر‌زنجیره‌ارزش‌نفت‌و‌گاز‌را‌پوشش‌می‌طیف‌وسیعی‌از‌فناوری
نوظور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌که‌جزء‌اصلی‌راهبرد‌فناوری‌های‌پیشرفته‌فناوری‌‌های‌این‌شرکت‌در‌حوزه‌از‌سطح‌و‌ماهیت‌تالش در آن
(GTL)3های‌مایع‌های‌تبدیل‌گاز‌طبیعی‌به‌فرآورده‌گذاری‌در‌توسعه‌فناوری‌شود‌سرمایه‌گرفته‌ن،ی بوه1315از‌سال
که‌یک‌فرآیند‌شی،یایی(F-T)4تروپش–بعد‌بوده‌است.طی‌این‌فرآیند گاز‌طبیعی‌به‌عنوان‌مثال‌از‌طریق‌فرآیند‌فیشر
الیسونوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.به‌خاطر‌محدودیت‌‌کاتالیزوری‌است‌به‌سوخت‌سنتزی‌مایع‌تبدیل‌می کسوب های‌موجود‌در‌زمویونوه
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اویل‌فعالیت‌های‌فعلی‌این‌فرآیند استات‌فناوری از خوودش های‌تحقیق‌و‌توسعه‌را‌بر‌روی‌نسخه‌مخصوص‌بوه
این‌شرکت‌با‌شرکت‌نفتی‌و‌گازی1379شد.در‌اوایل‌دهه‌‌‌فرآیند‌آغاز‌کرد‌که‌طی‌آن‌گاز‌به‌دیزل‌و‌نفتا‌تبدیل‌می
و(Petro SA)5پترو‌اس.آ‌در‌آفریقای‌جنوبی اس.آ پوتورو و‌پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌ایران‌ه،کاری‌داشت‌و‌بعدتر‌با
های‌تابعه‌شرکت‌‌به‌بعد‌یکی‌از‌شرکت1321که‌در‌آن‌زمان‌آل،انی‌بود)این‌شرکت‌از‌سال1شرکت‌مهندسی‌لورگی
است(به‌ه،کاری‌پرداخت.7فرانسوی‌ایرلیکوئید
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌را‌تولید‌کرد‌و‌یک‌نیروگاه‌ن،ایشی‌نی،وهF-Tاویل‌یک‌کاتالیزور‌اختصاصی‌و‌عناصر‌رآکتور‌‌استات را توجواری
این‌شرکت‌برای‌توسوعوه1324شرکت‌پترو‌اس.آ‌واقع‌در‌آفریقای‌جنوبی‌نصب‌کرد.در‌سال2پاالیشگاه‌خلیج‌موسل
1 Statoil 2 arm’s-length transactions 3 gas-to-liquids 4 Fischer-Tropsch 5 Petroleum Oil and Gas Corporation of South Africa 6 Lurgi 7 Air Liquide
8 Mossel Bay Refinery
023
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 technology interface 2 Olsvik 3 Ødegrd 4 Buy-back agreement
طوبوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌بعد‌برای‌پوشش‌دادن‌فعالیت1374های‌خرید‌متقابل‌را‌از‌سال‌‌ایران‌توافقنامه5 بور اسوت. های‌مرتبط‌با‌اکتشاف‌و‌توسعه‌میادین‌به‌کار‌گرفته
های‌اکتشاف‌و‌توسعه‌میدانی‌را‌انجام‌می‌ال،للی‌فعالیت‌ها مع،وال‌یک‌شرکت‌نفت‌بین‌ترتیبات‌قراردادی‌این‌توافقنامه نوفوت‌‌‌‌‌‌‌دهد‌و‌به‌ازای‌آن سوهوام
کند.ساله‌دریافت‌می5-7تولیدی‌را‌در‌طی‌یک‌دوره‌بازخرید‌محدود
اویل در توسعه فناوری ( مشاركت فعال استات7-3كادر
وGLT.F1ای‌تحت‌عنوان‌‌گذاری‌مشترك‌در‌پروژه‌وارد‌یک‌سرمایهF-Tسازی‌فناوری‌‌بیشتر‌و‌تجاری با‌پترو‌اس.آ
سازی‌را‌بخشی‌‌اویل‌تجاری‌اندازی‌کرد.از‌آنجا‌که‌استات‌‌فاز‌اعطاء‌مجوز)لیسانس(را‌راه0211لورگی‌شد‌و‌در‌سال
-Fرا‌واگذار‌و‌در‌مورد‌دستیابی‌بیشتر‌به‌فناوریGLT.F1آورد‌سهام‌خود‌در‌‌از‌حوزه‌رقابتی‌اصلی‌خود‌به‌ش،ار‌ن،ی
T بر‌مبنایی‌ترجیحاً‌تجاری‌به‌مذاکره‌پرداخت.با‌این‌حال حتی‌پس‌از‌کاهش‌سورموایوه در نویوزGLT.F1گوذاری
را‌چه‌در‌داخل‌شرکت‌و‌چه‌در‌مؤسسات‌تحقیقF-Tهای‌تحقیق‌و‌توسعه‌بر‌روی‌فناوری‌‌اویل‌ه،چنان‌فعالیت‌استات
ها‌ادامه‌داد.و‌توسعه‌و‌دانشگاه
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌فناوری‌این‌نقش‌و‌مشارکت‌فعاالنه‌در‌توسعه‌تکنولوژی حتی‌زمانی‌که‌هدف تجاری های‌حاصله‌نویوسوت
پذیر‌ماندن‌در‌‌باشد.رقابت‌‌های‌جدید‌می‌هنگام سریع‌و‌کارآمد‌فناوری‌پذیری‌از‌طریق‌بکارگیری‌به‌دلیل‌حف رقابت
مورزی ها دانش‌فنی‌و‌تجربه‌الزم‌برای‌پایش‌فناوری‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌مستلزم‌یادگیری‌در‌زمینه‌کسب‌فناوری های
مودیوریوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌جدید‌در‌سیستم‌های‌جدید ارائه‌مشخصات‌فنی‌دقیق ادغام‌فناوری‌شناسایی‌فناوری و های‌پیچویوده
های‌مورد‌استفواده‌‌‌های‌نفت‌و‌گاز‌به‌منظور‌تسلط‌بر‌فناوری‌آنها‌است‌و‌تنها‌راه‌پیش‌پای‌شرکت1های‌کاربری‌واسطه
خواهند‌استفاده‌کنند(تا‌بتوانند‌به‌صورتی‌رقابتی‌به‌فعالیت‌خود‌ادامه‌دهند‌این‌است‌که‌بوه)یا‌آنهایی‌که‌در‌آینده‌می
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌طراحی‌های‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌یا‌فعالیت‌ها از‌طریق‌فعالیت‌جای‌استفاده‌منفعالنه‌از‌فناوری خوارج و‌مهندسوی
محدوده‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌ایجاد‌تغییر‌در‌فناوری‌بپردازند.
و0 اولسویکhttp://www.statoil.com GLT.F1 (2011)اویل‌به‌نشانی‌اینترنتی‌‌سایت‌استات( وب1394اویل)منبع:استات
(1323)3ادگرد
های‌خرید‌‌ال،للی‌طی‌توافقنامه‌های‌نفت‌بین‌شرکت
5گیرد.متقابل‌صورت‌می4)بیع(
مویودانوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پس‌از‌اعطاء‌مجوز پروژه های‌تووسوعوه
یوا توسط‌پی،انکاران‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخوت
انودك‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌نفت‌بین‌شرکت مشوارکوت ال،للی‌و‌با
های‌تابع‌ع،لیواتوی‌‌‌‌شرکت‌ملی‌نفت‌ایران‌و‌شرکت
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 024
آید.با‌این‌حال فقدان‌توان،ونودی‌‌‌‌‌آن‌به‌اجرا‌درمی
های‌‌تر‌و‌فعالیت‌های‌پیچیده‌الزم‌برای‌اجرای‌پروژه
موانوعوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌پوروژه‌‌مدیریتی‌در‌فاز‌سرمایه هوا
جدی‌در‌زمینه‌توسعه‌میادین‌نفتی‌و‌گازی‌به‌ش،ار
آید.می
سورموایوه در‌‌‌‌‌‌‌به‌صورت‌تاریخی انگویوزه گوذاری
پاالیش‌نفت‌خام‌در‌ایران‌تض،ین‌دسترسی‌داخلوی
وابسوتوگوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌محصوالت‌پاالیش کواهوش شده‌و
توا اسوت بووده کشور‌به‌واردات‌این‌محصووالت
مونوظوور بوه سودآوری.بنابراین توسعه‌فونواورانوه
از‌‌‌‌‌‌افزایش‌بهره وری‌در‌اولویت‌قرار‌نداشته‌اسوت.
های‌تولید‌پائویون‌‌‌‌آنجا‌که‌در‌بخش‌باالدستی هزینه
گذاری‌در‌‌و‌حاشیه‌سود‌باالتر‌است‌به‌جای‌سرمایه
کوه اسوت پاالیش به‌لحاظ‌اقتصادی‌معنادار‌بوده
پواالیوش را‌‌‌‌‌‌‌نفت‌خام‌را‌صادر‌و‌محصوالت شوده
خوواطوور بووه حوواضوور حووال در امووا کوورد. وارد
بوه‌‌‌‌‌‌‌های‌اع،ال‌محدودیت شده‌بر‌واردات‌سووخوت
نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بودجه‌ها‌و‌محدودیت‌دلیل‌تحریم و ای
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تغییرات‌اخیر‌در‌دیدگاه‌سیاست )کوه موداران
گیرد(به‌منظور‌دستیابی‌به‌‌‌ادامه‌مورد‌بحث‌قرار‌می
1931گرفته در آبان هاي صورت بر اساس مصاحبه 1
توولویود خودکفایی ت،رکز‌عظی،ی‌برروی‌افزایش
شده‌و‌به‌خصوص‌بنزین‌لوحواظ‌‌‌‌محصوالت‌پاالیش
از‌‌‌‌‌شده‌است.ع،لکرد‌پاالیشگاه های‌موجود‌باالتور
موجوتو،وع از هوای‌‌‌‌‌ظرفیت‌کامل‌آنها‌بوده‌و‌برخی
انود.پتروشی،ی‌جهت‌تولید‌بنزین‌تغییر‌کاربری‌یافته
تا‌به‌حال‌منبع‌اصلی‌تغییر‌فناورانه‌در‌ایران‌اکتسواب
بووده‌‌‌‌‌های‌توسعه‌های‌خارجی‌طی‌پروژه‌فناوری ای
های‌محصولی‌و‌فرآیندی‌اصولوی است.اما‌فناوری
طوول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند‌و‌تغییراتی‌که‌شرکت‌قدی،ی‌شده در هوا
بوه خوود چرخه‌حیات‌تجهیزات‌تولید‌محصوالت
اسوت‌‌‌‌‌وجود‌آورده هو،وچونویون1اند‌محدود‌بووده .
های‌نوآورانه‌محدودی‌برای‌باال‌بردن‌کیفیت‌‌تالش
محصوالت‌انجام‌شده‌است.
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌تعداد‌شرکت های‌مهندسی‌داخلی‌توانو،ونودی
و تودارکوات بتوانند‌به‌عنوان‌پی،انکاران‌مهندسی
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساخت فعالیت‌کنند‌نسبتًا‌اندك‌است.بیوشوتور
هوای‌‌‌‌‌برداری‌از‌طوراحوی‌‌‌ها‌تنها‌قادر‌به‌کپی‌شرکت
طوراحوی موجود‌تأسیسات‌تولید‌و‌انجام‌ع،ولویوات
ها‌بیشوتور‌‌‌‌مع،ول‌هستند.نقطه‌قوت‌فعلی‌این‌شرکت
پووروژه توودارك و سوواخووت بووخووش هووای‌‌‌‌در
025
پوروژه‌‌‌‌‌سرمایه بواالدسوتوی گذاری‌است.در هوای
داخولویشرکت های‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت
اموا‌‌‌‌‌قادر‌به‌انجام‌پروژه های‌مفصل‌مهندسی‌هستند
هوای‌‌‌‌‌ظرفیت‌آنها‌در‌انجام‌مهندسی‌پایه‌و‌طراحوی
طوراحوی هوای‌‌‌‌‌مفهومی‌پائین‌است‌و‌توانایی‌تغییور
ها‌هنگام‌انجام‌‌مفهومی‌و‌پایه‌را‌ندارند.این‌شرکت
رویوکورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فعالیت یوک های‌پایه‌مهندسی‌معو،وواًل
کنند.بنابراین‌فعالیت‌‌آزمون‌و‌خطایی‌را‌انتخاب‌می
جوزئوی آنها‌به‌کپی‌کردن تقلید‌و‌ایجاد‌تغییورات
شود.به‌ه،ین‌ترتیب در‌زمینه‌پاالیش‌و‌‌‌محدود‌می
پردازش‌گاز فقدان‌توان،ندی‌مهندسی‌و‌طوراحوی
های‌پایه‌و‌مفهومی‌محسوس‌است.در‌زمینه‌طراحی
ای‌جدید تغییراتی‌‌های‌توسعه‌در‌تأسیسات‌و‌پروژه
موجووز‌‌‌‌‌‌‌‌جزئی‌بر‌روی‌طرح هایی‌که‌اصالتاً‌توحوت
گیرد.)لیسانس(خارجی‌هستند‌صورت‌می
اصولوی‌‌‌‌‌‌‌‌تأمین کنندگان‌تجهیزات‌و‌خدمات منوبوع
بووده بویوشوتور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌ایجاد‌تووانو،ونودی انود.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌تجهیزات‌بخش‌تأمین بواالدسوتوی هوای
برداری‌یا‌ایجاد‌تغییرات‌‌دستی‌ه،چنان‌به‌کپی‌پائین
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جزئی‌در‌طراحی بورگورفوتوه موحوصوولوی های
ها‌موتووقوف‌‌‌‌‌های‌قدی،ی‌که‌به‌خاطر‌تحریم‌طراحی
پردازند.با‌این‌حال تعداد‌رو‌به‌افزایشی‌‌‌اند‌می‌شده
ایون–های‌جاافتاده‌یا‌نوپا‌‌از‌شرکت از که‌برخوی
هوای‌‌‌‌‌های‌نوپا‌هنوز‌در‌مراکز‌رشد‌یا‌پارك‌شرکت
بورای–علم‌و‌فناوری‌مشغول‌به‌کارند توالش در
های‌اصالحی‌و‌جدید‌خود‌از‌طوریوق‌‌‌‌ایجاد‌طراحی
های‌مهندسی‌هستند.فعالیت
افزایش”های‌اقتصاد‌مقاومتی‌بر‌‌در‌دو‌بند‌از‌سیاست
ارزش‌افزوده‌از‌طریق‌تک،یل‌زنجیره‌ارزش‌صنعت
بوازدهوی نفت‌و‌گاز‌و‌توسعه‌تولید‌کاالهای‌دارای
و‌‌‌‌‌‌‌بنیان پیاده‌پیشتازی‌اقتصاد‌دانش”و “بهینه سوازی
اجرای‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور ساماندهی‌نظام‌ملی
و کشوور نوآوری‌به‌منظور‌ارتقاء‌جایگاه‌جهوانوی
و موحوصووالت صوادرات و افزایش‌سهم‌تولویود
اقوتوصواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌خدمات‌دانش اول بنیان‌و‌دستیابی‌به‌رتبه
های‌‌تأکید‌شده‌است)سیاست “بنیان‌در‌منطقه‌دانش
عوزموی(.این‌دو‌بند‌سیاستی1393اقتصاد‌مقاومتی
مشوارکوت جدی‌برای‌یادگیری‌و‌تغییر‌رویکرد‌از
و منفعالنه‌به‌مشارکت‌فعال‌در‌زمینه‌تقلید‌فنواوری
بوه‌‌‌‌‌‌‌تطبیق‌و‌اصالح‌فناوری های‌مورد‌نیاز‌خوارجوی
ایوجواد منظور‌برآوردن‌تقاضای‌محصوالت‌داخلی
شوامول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرده اول وهلوه در موعو،وواًل اند.این‌امر
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 021
های‌قابل‌مالحظه‌از‌جنس‌مهندسی‌معکووس‌‌‌تالش
و مووجوود برای‌مسلط‌شدن‌به‌طراحی‌تجهیوزات
عویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متعاقباً‌ایجاد‌تغییرات‌در‌طراحی در هاسوت.
کونونودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌های‌اخیر‌برخی‌تأمویون‌‌‌حال طی‌سال
تووانو،ونودی فونواورانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوصی‌داخلی‌بوا هوای
اند‌و‌زیرمج،وعه‌کوچکی‌‌تری‌ظهور‌کرده‌برجسته
از‌تأمین 152کنندگان‌تجهیزات‌و‌خدمات‌شوامول
اند‌محصوالت‌جدیودی‌‌‌توانسته1بنیان‌شرکت‌دانش
ای‌‌تر‌تحقیق‌و‌توسعه‌های‌رس،ی‌را‌بر‌اساس‌فعالیت
شورکوت1122معرفی‌کنند.در‌حال‌حاضر‌بیش‌از
کنندگان‌وزارت‌نفت‌قرار‌دارند.در‌فهرست‌تأمین
مؤسسات پژوهشي و آموزشي 3-9-9
عالوه‌بر‌واحد‌مدیریت‌پاوهش‌و‌فناوری‌شرکوت
در32ملی‌نفت‌و‌شرکت‌ملی‌گاز‌ایران دانشگواه
ارائوه ایران‌تحصیالت‌عالی‌در‌رابطه‌با‌نفت‌و‌گاز
دهند.به‌عالوه چهار‌مؤسسه‌پاوهشی‌اصلی‌در‌‌‌می
ترین‌آنها‌پاوهشوگواه‌‌‌‌این‌بخش‌وجود‌دارد‌که‌مهم
ایون پواوهشوی صنعت‌نفت‌است.دیگر‌مؤسسات
بخش‌عبارتند‌از:پاوهشکده‌ازدیاد‌برداشت‌مخازن
1 Knowledge-Based Firm (KBF) 2 Improved Oil Recovery Research Institute 3 Institute for International Energy Studies 4 Petrochemical Research and Technology Company
(IORI)نفت‌و‌گاز‌الو،ولولوی مؤسسه‌مطالعات‌بین0
(IIES)انرژی‌‌فونواوری3 و پواوهوش شورکوت و
(NPC-RT)پتروشی،ی‌دستی‌‌های‌پائین‌که‌بر‌حوزه4
قورار مت،رکز‌است)و‌بنابراین‌در‌ادامه‌مورد‌بحوث
گیرد(.ن،ی
پژوهشگاه صنعت نفت
توحوقویوقواتوی پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌یک‌سازموان
در‌‌‌‌‌دولتی‌مسئول‌انجام‌فعالیت های‌تحقیق‌و‌توسعوه
و‌‌‌‌‌زمینه‌نفت‌و‌گاز‌در‌حوزه های‌فناورانه‌باالدستوی
پائین در1332دستی‌است.این‌پاوهشگاه‌در‌سوال
بوه وابسوتوه پواوهشوی اصل‌به‌عنوان‌یک‌مؤسسه
حوال در اموا شود شرکت‌ملی‌نفت‌ایران‌تأسیس
دهد.ایون‌‌‌‌حاضر‌مستقی،اً‌به‌وزارت‌نفت‌گزارش‌می
از کوارمونود1122پاوهشگاه‌در‌حال‌حاضر‌بیش
حوقووق722دارد‌که نفر‌آنها‌از‌شرکت‌ملی‌نفوت
می دارای7گیرند.از‌این‌تعداد‌کارکنان درصود
دکووتووری موودرك07موودرك دارای درصوود
کارشنواسوی و مودرك12ارشود دارای درصود
بوودجوه52کارشناسی‌هستند.این‌مؤسسه درصود
027
بواقوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خود‌را‌از‌وزارت‌نفت‌دریافت‌می و کونود
ارائوه‌‌‌‌‌‌‌بودجه‌آن‌از‌راه‌فعالیت های‌درآمدزا‌مانونود
شود.خدمات‌و‌اعطاء‌مجوز)لیسانس(تأمینمی
بوا‌‌‌‌‌‌‌رسالت‌این‌پاوهشگاه‌انجام‌فعالیت های‌مرتوبوط
نوفوت علم‌و‌فناوری‌به‌ن،ایندگی‌از‌شرکت‌ملوی
نوفوتوی شرکت‌ملی‌پاالیش‌و‌پخش‌فرآورده های
شرکت‌ملی‌گاز‌و‌شرکت‌ملی‌پتروشی،ی‌است.در
خودموات توأمویون ابتدا‌فعالیت‌اصلی‌این‌مؤسسوه
طویوف‌‌‌‌‌‌آزمایشگاهی‌بود‌اما‌امروزه‌فعالیت های‌آن
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌وسیعی‌از‌انجام‌پاوهش و های‌کاربردی
را فونوی خودموات و آمووزش توا تجربی‌گرفته
)بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دربرمی کواربوردی گیرد.عالوه‌بر‌تحقیوقوات
بوه‌‌‌‌‌‌‌عنوان‌مثال‌در‌مورد‌فناوری های‌نانو‌و‌زیسوتوی
و منظور‌کاوش‌درباره‌کاربرد‌آنها‌در‌صنعت‌نفت
گاز( این‌مؤسسه‌بیشتر‌بر‌توسعه‌تجربی طراحی‌و
فوعوالویوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهندسی ن،ونه و آزموون هوای‌‌‌‌‌سازی
.خدمات‌فنی‌پاوهشگواه1تجاری‌مت،رکز‌است‌نی،ه
خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌های‌فنی عیب‌شامل‌ک،ک یابی انوجوام
آزمایشگاهی‌و‌ارائه‌مشاوره‌تخصصی‌است‌که‌این
های‌تابعه‌شورکوت‌‌‌‌خدمات‌به‌عنوان‌مثال‌به‌شرکت
در‌‌‌‌‌های‌نفت‌بین‌ملی‌نفت‌و‌نیز‌شرکت ال،للی‌فعوال
مشواوره‌‌‌‌‌ایران‌ارائه‌می ای‌‌‌‌شود.دیگر‌انواع‌خدمات
انوتوخواب‌‌‌‌‌‌‌پاوهشگاه‌شامل‌نظارت طرح‌نقشه راه‌و
های‌مربوطه‌است.فناوری
های‌تحقیق‌و‌توسعه‌پاوهشگاه‌صنعت‌نوفوت‌‌‌‌فعالیت
شوده‌‌‌‌‌‌منجر‌به‌ایجاد‌خروجی های‌نوآورانه‌متنوعوی
1394است.این‌پاوهشگاه‌تا‌سال حوق144تعداد
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌حق‌اختراع‌بین133اختراع‌داخلی‌و را ال،لولوی
1393ثبت‌رسانده‌است.در‌سال 12این‌پاوهشگاه
شده‌در‌مؤسسه‌عل،ی‌تامسون‌‌مقاله‌در‌نشریات‌ن،ایه
سوال(0ISIرویترز بویون هوای‌‌‌‌‌‌سابق(چاپ‌کرده‌و
موعورفوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه‌نورم11تعداد1394-1327 افوزاری
بورای47کرده‌و‌مجوز)لیوسوانوس( را فونواوری
شرکت شورکوت5های‌داخلی‌صادر‌کرده‌اسوت.
انود‌‌‌‌‌نوپای‌زایشی‌نیز‌از‌این‌پاوهشگاه‌شکل‌گرفتوه
هوای‌‌‌سازی‌فناوری‌که‌قرار‌است‌به‌توسعه‌و‌تجاری
ایجادشده‌توسط‌پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌بپردازند.
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
ی‌های‌مختلف‌نشان‌داده‌شود.در‌صنعت‌نفت واحدها‌در‌توسعه‌تجربی ع،لکرد‌و‌قابلیت‌اط،ینان‌یک‌فرآیند‌جدید‌یا‌تغییریافته‌باید‌در‌مقیاس1
لیتر‌متکی‌هستند.122کنند‌و‌واحدهای‌مقیاس‌پایلوت‌بر‌رآکتورها‌و‌کاتالیزورهای‌با‌حجم‌تا‌‌مقیاس‌آزمایشگاهی‌از‌میکرورآکتورها‌استفاده‌می
تجاری‌نیز‌حاوی‌تجهیزات‌و‌فرآیندهایی‌مشابه‌واحدهای‌در‌مقیاس‌تجاری‌هستند.واحدهای‌ن،ایشی‌و‌نی،ه2 Thomson Reuters
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 022
گواز وزارت‌نفت به‌ه،راه‌تولیدکنندگان‌نفت‌و
صونوعوت دستورکار‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌پاوهشگاه
توعویویون خوود نفت‌را‌بر‌اساس‌نیازهای‌ع،لیاتوی
های‌پاوهشکده‌مبتنی‌بر‌یک‌مودل‌‌‌کنند.فعالیتمی
نوآوری‌است‌که‌نقش‌مؤسسات‌تحقیق‌و‌توسعه‌را
اسوتوفواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده‌فنواوری‌‌تأمین بورای آمواده هوای
کنندگان‌‌چه‌تولیدکنندگان‌و‌چه‌تأمین–ها‌‌شرکت
فونواوری-نفت‌و‌گاز آن که‌قرار‌است‌کاربوران
در‌‌‌‌‌‌‌باشند‌می داند.این‌امر‌در‌تضاد‌با‌رویه‌معو،وول
یافته‌است‌که‌در‌آنها‌موؤسوسوات‌‌‌‌‌اقتصادهای‌توسعه
و توحوقویوق دولتی‌تحقیق‌و‌توسعه‌دست‌به‌انجوام
خواص زنند‌تا‌در‌حووزه‌‌توسعه‌اکتشافی‌می هوای
های‌ه،کارانه‌بوا‌‌‌ایجاد‌توان،ندی‌کرده‌و‌در‌فعالیت
دهند.با‌‌‌های‌کاربردی‌را‌توسعه‌می‌صنعت‌خروجی
نوفوت صونوعوت وجود‌مدل‌غالب‌در‌پاوهشگواه
ماند‌که‌تا‌حودی‌‌‌سازی‌یک‌چالش‌باقی‌می‌تجاری
گردد‌و‌مع،والً‌‌های‌مشخصی‌برمی‌به‌فقدان‌مهارت
یافته‌موجود‌است.های‌کشورهای‌توسعه‌در‌شرکت
پژوهشکده ازدیاد برداشت مخازن نفت و گاز
رایوج‌‌‌‌‌‌طبق‌برآوردهای‌به‌ع،ل‌آمده فناوری هوای
1 Enhanced Or Improved Oil Recovery (E/IOR) 2 Ministry of Science, Research and Technology (MSRT)
قادر‌به‌برداشت‌و‌تولید‌تنها‌یک‌سوم‌از‌ذخایر‌نفت
ایران‌هستند‌و‌تولید‌باقی،انده‌این‌ذخایر‌مستلزم‌یک
نوفوت بوازیوافوت روش‌ارتقاءیافته‌یا‌بهبودیافته‌در
است.به‌منظور‌پاسخگویی‌به‌این1)ازدیاد‌برداشت(
گواز نیاز پاوهشکده‌ازدیاد‌برداشت‌مخازن‌نفت‌و
نظر‌شورکوت‌‌‌‌های‌خود‌را‌تحت‌فعالیت1359از‌سال
سوال در اسوت. ایون1324ملی‌نفت‌آغاز‌کرده
توحوت پاوهشکده‌به‌جایگاه‌یک‌مؤسسه‌پاوهشی
و‌وابستوه0نظارت‌وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
در موؤسوسوه به‌شرکت‌ملی‌نفت‌ارتقاء‌یافت.این
توزریوق‌‌‌‌‌‌‌مقوله های‌زیر‌دارای‌گروه‌پاوهشی‌است:
گوازی مویوعوانوات موخوازن و گواز آب تزریق
سوازی‌‌‌‌‌های‌بازیافت)ازدیاد(ثالثیه‌و‌بهویونوه‌‌‌‌‌‌تکنیک
تولید.
ها‌نیز‌مراکز‌پاوهشی‌مرتبط‌با‌ع،ولویوات‌‌‌‌‌در‌دانشگاه
وجوود بهبود‌تولید‌و‌ازدیاد‌برداشت‌از‌مخازن‌نفت
و دارد.به‌عنوان‌مثال گروه‌پاوهشی‌بهبود‌تولویود
بوه ازدیاد‌برداشت‌نفت‌در‌دانشگاه‌صنعتی‌شریوف
موورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تجربی‌و‌مدل‌انجام‌پاوهش در سوازی
موی‌‌‌‌‌‌تکنیک زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌بازیافوتوی در و پوردازد
029
های‌آموزشی‌نیز‌ه،کاری‌نزدیکی‌با‌دیوگور‌‌‌‌فعالیت
کونونودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌های‌داخلی‌و‌تأمین‌ها شرکت‌دانشگاه
دارد.در‌دهه‌گذشته‌چندین‌فناوری‌ازدیاد‌برداشت
های‌‌نفت‌در‌این‌مؤسسات‌پاوهشی‌و‌برخی‌شرکت
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش از بورخوی کوه شوده بنیان‌توسعه‌داده
صوادر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری نویوز ها‌به‌دیگر‌کشورهای‌منوطوقوه
اند.شده
المللي انرژی مؤسسه مطالعات بین
موؤسوسوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مرکز‌مطالعات‌بین یوک انورژی ال،للوی
آموزشی‌و‌پاوهشی‌در‌مقطع‌تحصیالت‌تک،ویولوی
و است‌که‌تحت‌مقررات‌وزارت‌علوم تحقیقوات
فناوری‌مشغول‌به‌کار‌بوده‌و‌وابسته‌به‌وزارت‌نفت
به‌عنوان‌یک‌مرکز1372است.این‌مؤسسه‌از‌سال
ایون‌‌‌‌‌‌پاوهشی‌شروع‌به‌فعالیت‌کرد.مسئولیت هوای
بوه‌‌‌‌‌‌‌مؤسسه‌در‌میان مدت‌و‌بلندمدت‌شامل‌کو،وک
ساله‌کشور‌‌انداز‌بیست‌برآورده‌ساختن‌اهداف‌چشم
فوعوالویوت هوای‌‌‌‌‌و‌ارتقاء‌نقش‌مهم‌صنعت‌نفت‌در
الو،ولولوی‌‌‌‌‌‌‌‌عل،ی اقتصادی اجت،اعی سیاسی‌و‌بین
مودیوران بوه کشور‌است.این‌مؤسسه‌هو،وچونویون
های‌موربووط‌‌‌‌گیری‌رتبه‌صنعت‌نفت‌در‌تص،یم‌عالی
ریوزی‌‌‌‌‌به‌اقتصاد‌انرژی مدیریت‌منابع‌انسانی برنامه
و‌مدیریت‌مالی راهبردهای‌فناوری سونواریووهوای
صونوعوت جهانی‌انرژی‌و‌مسائل‌راهبردی‌مرتبط‌بوا
کند.بر‌این‌اساس نفت‌در‌مقیاس‌بزرگ‌ک،ک‌می
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این‌مؤسسه‌موظف‌است‌فعالیت را خوود هوای
ه،کاری‌با‌مراکز‌تحقیقاتی‌زیر‌و‌در‌چارچوب‌این
مراکز‌انجام‌دهد:
1پاوهشکده‌اقتصاد‌انرژی
0پاوهشکده‌مدیریت‌و‌منابع‌انسانی
3پاوهشکده‌مطالعات‌راهبردی‌فناوری
تووسوعوه و زیسوت پاوهشکده‌حقوق محیوط
4پایدار
حوال‌‌‌‌‌در‌نتیجه مرکز‌مطالعات‌بین ال،للی‌انرژی‌در
وزارت‌‌‌‌‌حاضر‌قطب‌فعالیت های‌پاوهشی‌راهبوردی
مودیوریوت نفت‌محسوب‌می مسوئوولویوت و شود
عوهوده‌‌‌‌‌‌‌‌برون را دار‌‌‌‌سپاری‌و‌جذب‌صاحب‌نظوران
است.
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Energy Economics Research Center 2 Management and Human Resources Research Center 3 Strategic Studies of Technology Research Center 4 Law, Environment, and Sustainable Development Research Center
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 012
ها دانشگاه
در‌‌‌‌‌ت،رکز‌اصلی‌فعالیت های‌مربوط‌به‌نفت‌و‌گواز
سال12ها‌در‌زمینه‌آموزش‌بوده‌است.طی‌‌‌دانشگاه
گسوتورش بورای گذشته‌ض،ن‌تقاضای‌روزافوزون
توالش‌‌‌‌‌‌‌رشته در‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تحصیالت‌تک،ویولوی هوایوی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی‌گروه‌راستای‌راه فوعوال های‌دانشگاهوی
های‌مختلف‌مهندسی‌در‌رابطه‌با‌‌ها‌و‌زیررشته‌رشته
های‌‌صنعت‌نفت‌و‌گاز‌انجام‌شده‌و‌افزایش‌فعالیت
رشوتوه صوورت‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیقاتی‌برای‌ح،ایت‌از‌این هوا
1394گرفته‌است.تا‌سال و32 تعوداد دانشوگواه
دانشکده‌فنی‌در‌ایران‌به‌ارائه‌آموزش‌عالی‌مرتبوط
مویوان با‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌مشغول‌بوده اند.در‌این
در12دانشگاه‌در‌سطح‌کارشناسی 05 دانشوگواه
سطح‌کارشناسی سوطوح12ارشد‌و در دانشوگواه
دکتری‌دانشجو‌تربیت‌می در4-5کنند)جودول .)
رشوتوه03114تعداد1394سال در هوای‌‌‌‌‌دانشجوو
توحوصویول مرتبط‌با‌نفت‌در‌آموزش‌عالی‌در‌حال
اند.بوده
و34در‌حال‌حاضر‌در‌ایران رشته‌مرتبط‌با‌نوفوت
گاز‌در‌مقطع‌کارشناسی‌ارائه‌می 5-5شود.جدول
1 Institute for Research and Planning in Higher Education (IRPHE)
گووروه کووارشوونوواسووی تووعووداد کوواردانووی هووای
بوا‌‌‌‌‌ارشد‌و‌دکتری‌را‌در‌رشته‌کارشناسی های‌مرتبط
دهد.نفت‌نشان‌می
ها‌با‌معورفوی‌‌‌‌سال‌گذشته‌برخی‌دانشگاه12در‌طول
سوطووح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رشته در نوفوت بوا های‌مختلف‌مورتوبوط
نووآوری کارشناسی‌و‌تحصیالت‌تک،یلی در‌نظام
انود.ای‌کسب‌کرده‌نفت‌و‌گاز‌جایگاه‌قابل‌مالحظه
سطحتعداد
ها سازمان
تعداد دانشجویان به
ثبت رسیده
1914 0 فنی
17741 05 کارشناسی
3172 12 کارشناسی‌ارشد
312 12 دکترا
03114 55 مج،وع
( دانشجویان در حال تحصیل و 4-3جدول
های مرتبط با نفت مؤسسات آموزش عالي در رشته
( 7934و گاز )
آمووزش‌‌‌‌‌‌‌‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌بورنواموه ریوزی
1عالی
011
در1دانشگاه‌صنعت‌نفت وابسته‌به‌وزارت‌نفت‌که
سوال در 1312ابتدا‌با‌عنوان‌دانشکده‌فنی‌آبادان
های‌پیشرو‌در‌صنوعوت‌‌‌‌تأسیس‌شد‌یکی‌از‌دانشگاه
موقواطوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نفت‌و‌گاز‌است‌که‌رشتوه در را هوایوی
دهد.ارشد‌و‌دکتری‌ارائه‌می‌کارشناسی کارشناسی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌عالوه‌پاوهش گواز و نوفوت های‌مرتبط‌بوا
بور‌‌‌‌‌‌‌های‌اخیر‌بالغ‌ها‌طی‌سال‌دانشگاه تر‌شده‌اسوت.
ایران‌در‌حال‌حاضر‌در0اساس‌پایگاه‌داده‌سای،گو
رتوبوه زمینه‌چاپ‌مقاالت‌مرتبط‌با‌مهندسی‌شی،ی
رتوبوه پنجم‌و‌در‌زمینه‌تعداد‌استناد‌به‌این‌موقواالت
(.1-5چهارم‌جهان‌را‌دارا‌است)جدول
رشوتوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌عالوه گوروه در پواوهشوی هوای‌‌‌‌‌هوای
هوای‌‌‌تحصیالت‌تک،یلی‌که‌ع،دتاً‌در‌حوزه‌فناوری
اند)جدول‌‌‌گیری‌بوده‌باالدستی‌هستند‌در‌حال‌شکل
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Petroleum University of Technology (PUT) 2 Scimago
( 7934های دانشگاهي مرتبط با نفت ) ( رشته3-3جدول
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
دكترا كارشناسي ارشد كارشناسي فني رشته
1 15 14 0 مهندسی‌نفت
0 1 15 0 مهندسی‌شی،ی
حقوق اقتصاد‌و‌مدیریت
نفت‌و‌گاز2 1 2 4
1 4 2 2 شناسی‌نفت‌زمین
مهندسی‌ابزار‌دقیق‌و
اتوماسیون‌در‌صنایع‌نفت2 2 0 2
2 2 1 2 مهندسی‌برق
های‌‌مهندسی‌ع،ران)سازه
دریایی(2 2 1 2
2 1 1 2 مهندسی‌مکانیک
13 35 30 4 مج،وع
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 010
کوه‌‌‌‌‌به‌بعد‌برخی‌دانشگاه1394(.از‌سال5-7 هایی
های‌مرتبط‌با‌نفت‌و‌گاز‌تحصیالت‌عوالوی‌‌‌‌در‌رشته
دهونود‌‌‌‌ارشد‌و‌دکتری‌ارائه‌می‌در‌مقاطع‌کارشناسی
وزارت‌‌‌‌‌از‌جانب‌شرکت های‌نفت‌و‌گاز‌وابسته‌بوه
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نفت‌به‌انجام‌فعالیت تووسوعوه و های‌تحوقویوق
در‌‌‌‌‌‌دار‌مأمور‌شده‌های‌فناورانه‌و‌اولویت‌حوزه انود.
های‌تحقیق‌و‌توسوعوه‌‌‌‌های‌باالدستی فعالیت‌فناوری
های‌ازدیاد/بهبود‌بازیافت‌نفت‌مت،رکوزنود‌‌‌‌‌بر‌روش
ها‌در‌دانشگاه‌صنعت‌نفت دانشگواه‌‌‌که‌این‌فعالیت
آزاد دانشوگواه و صنعتی‌شریف دانشگاه‌شویوراز
انوجوام اسالمی‌و‌ه،چنین‌پاوهشگاه‌صنعت‌نوفوت
فونواوریمی هوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.در‌زمویونوه پواالیوش هوای
های‌تهران شیراز امیرکبیر صنعتی‌شریف‌‌دانشگاه
7934 7984 موضوع
5 19 اسناد
5 19 اسناد‌قابل‌استناد
4 19 استنادها
4 15 ارجاع‌به‌خود
07 52 استناد‌به‌ازای‌هر‌سند
H 04 03شاخص
های دانشگاهي فعال در ( گروه2-3جدول
های مهندسي مرتبط با نفت و گاز و رشته
( 7934شناسي ) زمین
( رتبه جهاني ایران در زمینه مقاالت 6-3جدول
7934و 7984مهندسي شیمي،
)به‌نشانی‌اینترنتی Scimagoمنبع:پایگاه‌داده
http://www.scimagojr.com)
زیررشتهتعداد
ها گروه
12 مهندسی‌نفت/مخازن‌هیدروژنی
3 مهندسی‌نفت/مهندسی‌مخازن‌نفت
12 مهندسی‌نفت/استخراج‌نفت‌و‌حفاری
9 مهندسی‌نفت/اکتشاف‌نفت
1 مهندسی‌نفت/پاالیش
1 مهندسی‌نفت/تجهیزات‌نفت
2 مهندسی‌شی،ی/صنعت‌گاز فرآیند‌و‌انتقال
مهندسی‌شی،ی/پدیده‌انتقال‌و‌فرآیندهای
جداسازی1
1 مهندسی‌شی،ی ای،نی‌و‌محیط‌زیست
1 مهندسی‌شی،ی/طراحی‌فرآیند‌در‌صنعت‌نفت
1 مهندسی‌شی،ی/مهندسی‌نفت
4 شناسی‌نفت‌زمین
0 مهندسی‌ابزار‌دقیق‌و‌اتوماسیون‌در‌نفت‌و‌گاز
1 های‌دریایی‌مهندسی‌ع،ران/سازه
1 های‌کاربردی‌نفت‌و‌گاز‌مهندسی‌مکانیک/طرح
34 مجموع
ریزی‌آموزش‌عالی‌منبع:پایگاه‌داده‌مؤسسه‌پاوهش‌و‌برنامه
013
و توحوقویوق و‌دانشگاه‌اصفهان‌به‌ترتیب‌به‌انوجوام
و‌‌‌‌‌‌توسعه‌در‌زمینه‌ارتقاء‌بهره برداری‌نفت‌سنگویون
پس،اندهای‌سنگین ایزومریزاسیون‌نفتای‌سنگویون
توقوطویور تبدیل‌کاتالیستی‌نفتا گوگردزدایی‌نفتا‌و
میانی‌و‌هیدروکراکینگ‌مشغول‌هستند.در‌زمویونوه
های‌تهران‌و‌علم‌و‌صونوعوت‌‌‌‌‌پردازش‌گاز دانشگاه
گواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌پروژه بوا های‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌رابطوه
سازی‌گاز های‌پاالیش‌و‌شیرین‌طبیعی‌مایع روش
را‌‌‌‌های‌گازی‌و‌اندازه‌توسعه‌توربین گیری‌هوش،ند
دهند.انجام‌می
گنذاری بازیگران حاكمیتي سیناسنت 3-9-4
علم، فناوری و نوآوری
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌نظام‌سیاست نووآوری و علم فنواوری
ای‌متشکل‌از‌بازیگوران‌‌‌نفت‌و‌گاز‌مج،وعه‌پیچیده
توعویویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مختلف‌را‌دربرمی مسوئوولویوت گیرد‌کوه
اجورای‌‌‌‌‌‌‌‌های‌راهبردی تعریف‌برنواموه‌‌‌اولویت هوا
وها اجرای‌پروژه‌سیاست نووآوری های‌تحقیق‌و
دارنود. سازوکارهای‌ه،اهنگی‌مربوطه‌را‌بر‌عهوده
های‌علم فناوری‌‌شده‌در‌سیاست‌های‌تعیین‌اولویت
موقوام تووسوط و‌نوآوری‌ع،ومًا‌در‌باالترین‌سطح
تعیین1معظم‌رهبری‌و‌شورای‌عالی‌انقالب‌فرهنگی
هوای‌‌‌‌‌شوند.البته‌ایشان‌فراتر‌از‌تخصیص‌اولویت‌‌می
جواموع علم‌و‌فناوری‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌در‌نقشه
وع،ل‌ن،وی0عل،ی‌کشور تودویون در و کونونود
نوقوشوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی‌سیاست‌پیاده گواز و های‌ویاه‌نفت
در‌‌‌‌ندارند.مسئولیت‌تعیین‌اولویت ها‌در‌این‌صنعت
و‌‌‌‌‌‌‌وهله‌نخست‌بر‌عهده‌قوه‌مجریه)رئیس جو،وهوور
سوازموان3کابینه(و‌مجلس‌است.شورای‌اقتصاد و
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌تصویب‌پروژه4برنامه‌و‌بودجه بوزرگ هوای
تخصیص‌بودجه‌به‌نظام‌ملی‌نوآوری‌نقشی‌کلیودی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایفاء‌می طوراحوی کنند.سه‌سازمان‌اصلی‌مسئول
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌برنامه‌اجرای‌سیاست فونواوری عولوم هوای
(.0-5نوآوری‌در‌زمینه‌نفت‌و‌گاز‌هستند)ن،ودار
هوای‌‌‌‌‌وزارت‌نفت‌متعهد‌به‌نظارت‌بر‌ت،امی‌فعالیت
نوفوت صوادرات مرتبط‌با‌اکتشاف تولید توزیع‌و
کشوور در نوفوت خام گاز‌و‌محصوالت‌مبتنی‌بر
است.این‌وزارتخانه‌ه،چنین‌مسئول‌تعیین‌اقداموات
بوخوش ایون در سیاستی‌برای‌ح،ایت‌از‌نووآوری
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Supreme Council of Cultural Revolution (SCCR) 2 National Master Plan for Science and Education (NMPSE) 3 Supreme Economy Council (SEC) 4 Planning and Budget Organization (PBO), formerly management and planning organization (MPO)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 014
نوام1322است.در‌سال بوه وزارت‌نفت‌معاونتی
آن‌‌‌‌پاوهش‌و‌فناوری‌راه اندازی‌کرد‌که‌مسئولیت
های‌توسعه کاربرد انتقال‌‌نظارت‌و‌هدایت‌فعالیت
ایون اسوت. و‌جذب‌فناوری‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز
مودیوریوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معاونت‌دارای‌چهار‌بخش‌به‌نوام هوای
فونواوری و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری پواوهوش پویوشورفوتوه هوای
هایی‌را‌بورای‌‌‌سازی‌است.این‌معاونت‌برنامه‌‌تجاری
اسوت‌‌‌‌‌‌‌تقویت‌تالش درآورده های‌نوآورانه‌به‌اجرا
پشوتویوبوانوی1394(.در‌سال2-5)جدول شرکوت
ساخت‌و‌تهیه‌کاال‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌به‌مونوظوور
( نقشه سازماني نظام نوآوری در زمینه نفت و گاز7-3نمودار
شده‌برای‌این‌گزارش‌منبع:تهیه
گیرند.اند‌اما‌در‌گزارش‌حاضر‌مورد‌بحث‌قرار‌ن،ی‌یادداشت:بازیگران‌حوزه‌پتروشی،ی‌در‌این‌ن،ودار‌آورده‌شده
رییس‌ج،هورکابینهو
مجلس
شورای‌عالی اقتصادی
ها‌‌سایر‌دانشگاهبا‌رشته‌نفت‌و
گاز
های‌علم‌‌پاركو‌فناوری‌‌و مراکز‌رشد
شورای نفت‌و‌گاز
هابنگاه
موسسات‌آموزشی پاوهشی‌و فناوری
سیاستگذاری اجرا‌و
طراحی‌برنامه
اولویت‌و سیاستگذاری
ح،ایت‌یا‌مشاوره سیاستگذاری‌و‌بودجه
015
ها‌شکل‌گرفت.و‌تخصیص‌بودجه‌به‌شرکتمدیریت‌برنامه‌وزارت‌نفت‌در‌توسعه‌طرف‌عرضه
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
اهداف ابزارها مشوق سیاستي
برنامه‌توسعه‌و‌انتقال
فناوری/قرارداد‌نفتی
ایران
های‌نفت‌‌گذاری‌مشترك‌با‌شرکت‌سرمایه
ال،للی دیگر‌ابزارهایی‌که‌در‌حال‌‌بین
تعریف‌هستند
ال،للی‌نفت‌‌های‌بین‌ارتقاء‌انتقال‌فناوری‌از‌شرکت
به‌پی،انکاران‌مهندسی‌و‌تدارکات‌و‌ه،چنین
کنندگان‌کاالها‌و‌خدمات‌داخلی‌و‌نیز‌‌تأمین
های‌داخلی بهبود‌‌افزایش‌استفاده‌از‌فناوری
دسترسی‌به‌منابع‌مالی
گروه12برنامه‌استفاده‌از
از‌تجهیزات‌و‌کاالهای
تولیدکنندگان‌داخلی
25پرداخت‌‌خرید‌ع،ومی)دولتی( پیش
ها‌درصدی‌سفارش
نوع‌از‌تجهیزات‌باالدستی12تقویت‌تولید‌داخلی
شوند‌تولید‌که‌راهبردی‌محسوب‌می
پروژه‌ازدیاد/بهبود‌‌کالن
(EOR/IORبازیافت‌نفت)
برنامه‌تحقیق‌و‌توسعه تأمین‌بودجه‌به
صورت‌رقابتی
های‌ارتقاء‌ازدیاد‌برداشت‌نفت‌برای‌‌توسعه‌روش
برخی‌میادین‌نفت‌و‌گاز
های‌عل،ی‌و‌مراکز‌‌پارك
رشد
های‌نوپای‌نوآور‌ترویج‌تأسیس‌شرکت های‌نوآور‌ارائه‌خدمات‌ح،ایتی‌به‌شرکت
برنامه‌ح،ایت‌از
های‌بخش‌نفت‌و‌‌شرکت
گاز‌صندوق‌نوآوری‌و
شکوفایی
بهره ض،انت‌‌بهره‌یا‌کم‌های‌بی‌ارائه‌وام
های‌بانکی‌اعتباری‌و‌پرداخت‌بهره‌وام
ها‌و‌ح،ایت‌از‌‌تقویت‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌شرکت
مهندسی‌معکوس‌جایگزین‌واردات
های‌‌برنامه‌شرکت
بنیان‌معاونت‌عل،ی‌‌دانش
و‌فناوری‌ریاست
ج،هوری
بهره ض،انت‌‌بهره‌یا‌کم‌های‌بی‌ارائه‌وام
ها های‌مالیاتی کاهش‌تعرفه‌وام مشوق
های‌صادرات‌و‌سرمایه‌خطرپذیر‌مشوق
های‌مشغول‌به‌‌های‌نوآورانه‌شرکت‌پرورش‌تالش
پاوهش‌و‌توسعه‌فناوری)اگر‌چه‌در‌اصل بیشتر
ها‌از‌مهندسی‌معکوس‌برای‌جایگزینی‌‌ح،ایت
واردات‌به‌ع،ل‌آمده‌و‌نه‌از‌تحقیق‌و‌توسعه
معطوف‌به‌توسعه‌محصوالت‌و‌فرآیندهای‌جدید
( 7934شده در سیاست علم، فناوری و نوآوری در ارتباط با صنعت نفت و گاز ) های درنظر گرفته ( مشوق8-3جدول
1394گرفته‌در‌ایران‌در‌آبان‌ماه‌‌های‌صورت‌منبع:بر‌اساس‌مصاحبه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 011
به‌ه،راه‌شورای1وزارت‌علوم تحقیقات‌و‌فناوری
خصووص )بوه فونواوری و عالی‌علوم تحقیقوات
ک،یسیون‌انرژی‌این‌شورا(ع،دتاً‌مسئولیت‌ح،ایت
دانشوگواه در و‌‌‌‌‌‌‌از‌تحقیقات‌پایه‌و‌کواربوردی هوا
طوریوق از مؤسسات‌تحقیقاتی توسعه‌منابع‌انسانی
های‌آموزش‌عالی‌و‌توسعه‌فناوری‌در‌مراکوز‌‌‌برنامه
دارنود‌‌‌‌‌رشد‌و‌پارك های‌علم‌و‌فناوری‌را‌بر‌عهده
ریواسوت2-5)جدول فونواوری (.معاونت‌عل،یو
کارکردهای‌مختلفی‌از‌ج،له‌ک،ک‌بوه0ج،هوری
بورنواموه‌‌‌‌‌‌تعیین‌اولویت هوای‌‌‌‌‌های‌راهبردی طراحی
جودول بوه و2-5سیاست‌نوآوری)نگاه‌کنیود )
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌کند.بورنواموه‌‌‌‌‌ها‌را‌ایفاء‌می‌اجرای‌برنامه هوای
ها‌در‌بسیاری‌از‌‌معاونت‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌شرکت
پووشوش را گواز و صنایع‌و‌از‌ج،له‌صنعت‌نفت
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌می دهد.این‌معاونت‌میزبان‌دبیرخانه‌ستاد
اسوت‌‌‌‌‌‌فناوری‌و‌نوآوری‌نفت‌وگاز‌و‌زغال سنوگ
های‌بخشی‌را‌برای‌ح،ایت‌از‌نوآوری‌بوه‌‌‌که‌برنامه
سنگ‌کوه‌‌‌آورد.ستاد‌نفت‌وگاز‌و‌زغال‌‌اجرا‌در‌می
اندازی‌شده‌متشکل‌از‌ذیونوفوعوان‌‌‌‌‌‌راه1390در‌سال
گوذاران مختلف‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌از‌ج،له‌سیاست
1 Supreme Council of Science, Research and Technology (SCSRT) 2 Vice-Presidency for Science and Technology (VPST)
گواز ن،ایندگانی‌از‌دانشگاه شرکت و های‌نوفوت
وشرکت سواخوت و تودارکوات های‌مهنودسوی
ایون‌‌‌‌‌‌ه،چنین‌تأمین کنندگان‌بخش‌خصوصی‌است.
های‌راهبردی‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌را‌ارائوه‌‌‌ستاد‌تحلیل
اندازی‌مجاری‌ارتباطی‌با‌‌ن،وده‌و‌در‌تالش‌برای‌راه
در مشوورت و ورودی ارائوه وزارت‌نفت‌بورای
بوه موربووطوه خصوص‌اقدامات‌سیاستی‌و‌مقررات
مسوائول زمویونوه صنعت‌نفت‌و‌گاز‌به‌خصوص‌در
نووع ایون چوه مرتبط‌با‌توسعه‌فناوری‌است.اگور
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌و‌موردی‌بووده‌‌ها‌تاکنون‌پروژه‌ورودی انود.
مشواوره از‌‌‌‌‌‌‌‌‌عالوه این‌ستاد‌با‌کوارکورد خوود ای
کننده‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌‌های‌خصوصی‌تأمین‌‌شرکت
واجود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که‌به‌فعالیت و بووده های‌نوآورانه‌مشغوول
بنیان‌هستند‌ح،ایت‌موالوی‌‌‌‌های‌دانش‌شرایط‌شرکت
کند.می
017
سیاست علم، فناوری و نوآوری در حنوزه 3-4
نفت و گاز
اندازها و مفروضات زینربنننایني چشم 3-4-7
های علم، فناوری و نوآوری در حنوزه سیاست
نفت و گاز
بوخوش‌‌‌‌‌‌‌به‌صورت‌تاریخی سیاست های‌مربوط‌بوه
نفت‌و‌گاز‌در‌ایران‌بر‌ایجاد‌ظرفیت‌تولید‌به‌منظور
بوا‌‌‌‌‌‌‌‌درآمدزایی‌از‌بهره برداری‌از‌این‌منابع‌طبویوعوی
)عو،ودتوًا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تکیه‌بر‌معامالت‌اقتصادی‌بین الو،ولولوی
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تجارت‌و‌سرمایه خوارجوی( گذاری‌مستقیم
های‌مورد‌نیاز‌‌های‌الزم‌برای‌ورودی‌کسب‌فناوری
در‌‌‌‌‌اند.طی‌سال‌‌تأکید‌داشته های‌اخیر تغییر‌مه،وی
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌چشم فونواوری انداز‌کلی‌موجود‌نسبت‌به‌علوم
دلویول نوآوری‌به‌وجود‌آمده‌که‌قس،تی‌از‌آن‌بوه
ها‌و‌البته‌قس،تی‌نیز‌به‌دلیل‌تغییر‌در‌طرز‌فکر‌‌تحریم
درسیاست حواضور حوال در گذاران‌بوده‌اسوت.
یوادگویوری بور صنعت‌نفت‌و‌گاز‌تأکید‌بیشوتوری
های‌نوآوری‌برای‌رسیدن‌‌فناورانه‌و‌ایجاد‌توان،ندی
موی دربه)ه،پایی‌با(اقتصادهای‌پیشورفوتوه شوود.
بسیاری‌از‌ذینفعان‌این‌حوزه)و‌نه‌البته‌ت،امی‌آنهوا(
این‌خواست‌گسترده‌وجود‌داشته‌که‌البته‌ه،سو‌بوا
هوای‌‌‌‌‌های‌اصلی‌کشور‌و‌از‌ج،له‌سیواسوت‌‌‌سیاست
انداز‌‌اقتصاد‌مقاومتی‌نیز‌هست.در‌بستر‌جدید چشم
ارتوقواء از: اسوت اصلی‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌عبارت
در‌‌‌‌های‌باالدستی‌و‌پائین‌توسعه‌فناورانه‌بخش دستی
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حکم‌ابزاری‌در‌دست‌شرکت ایورانوی هوای
پودیودآورنودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ورود‌به‌بازار‌منطقه ای‌در‌موقوام
فناوری.
توثوبویوت از‌‌‌‌‌‌شوده‌‌‌‌با‌این‌وجود ه،چنان‌مفاهیم ای
از خوطوی رویوکوردی بور فناوری‌و‌نوآوری‌کوه
بوا-اند‌‌نوآوری‌مبتنی‌هستند‌پابرجا‌مانده چوه اگر
دهوی‌‌‌و‌در‌شکل-مخالفت‌روزافزونی‌ه،راه‌هستند
به‌اقدامات‌سیاسی‌مختلف‌نقش‌دارند.در‌نتیجه‌این
آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌موضوع نظام‌دوگانه در کوه شوده ای‌پدیدار
موفواهویوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌نظام‌دیدگاه بوا محورتر‌به‌نوآوری
وقووع ه،چنان‌غالب‌خطی‌درباره‌نوآوری‌و‌نحووه
زیستی‌دارند)نگاه‌کنید‌به‌جودول‌‌‌‌آن‌با‌یکدیگر‌هم
بوه5-9 (.بحثی‌که‌بر‌سر‌چگونگی‌ادراك‌فناوری
منزله‌ابزاری‌برای‌ه،پایی‌در‌جریان‌است‌شاهدی‌بر
فرض‌رایجی‌که‌زیربونوای‌‌‌‌این‌دوگانگی‌است.پیش
طرح‌برخی‌اقدامات‌سیاسی‌علم فناوری‌و‌نوآوری
دهد‌این‌است‌که‌‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌را‌تشکیل‌می
تواند‌به‌ه،پایوی‌‌‌مشارکت‌منفعالنه‌در‌فناوری‌نیز‌می
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 012
منجر‌شود.بر‌اساس‌این‌دیدگاه صنعت‌و‌بازیگران
خوارجوی‌‌‌‌‌‌‌توانند‌بر‌اکتساب‌فناوری‌داخلی‌می هوای
وها خدمات کاالهای‌سورموایوه)مثالً‌طراحی ای
طوریوق از دانش‌فنی‌ع،لیاتی‌آماده‌برای‌استفاده(
واردات‌و‌جریان‌سرمایه‌خارجی‌متکی‌باشند‌بدون
بواشونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آنکه‌الزاماً‌شرکت موجوبوور های‌گیرنوده
تعهدات‌سنگینی‌برای‌یادگیری‌در‌زمینه‌فناوری‌را
متقبل‌شوند.با‌این‌حال‌طی‌پنج‌سال‌اخیر اه،یوت
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اتخاذ‌رویکردی‌فعاالنه فونواوری بوه تر‌نسبوت
انوداز‌‌‌‌‌های‌سیاستی‌آشکارتر‌شده‌است.چشم‌‌بحث
بوه موحولوی جدید‌بر‌تقویت‌نوآوری‌در‌بازیگران
بوه منظور‌ایجاد‌محصوالت‌و‌فرآیندهای‌جودیود
در تووسوعوه و شدت‌تغییر‌یافته‌و‌بر‌اساس‌تحقیق
)نوگواه1کنار‌تشویق‌مهندسی‌تقلیدی‌استوار‌اسوت
(.9-5و2-5های‌‌کنید‌به‌جدول
هو،وچونوان از‌لحاظ‌تقسیم‌کار‌نوآوری‌در‌ایوران
از شودت بوه فونواوری کاربران‌و‌تولیدکنندگوان
هوایوی‌‌‌‌شوند‌اگر‌چه‌دیدگاه‌یکدیگر‌جدا‌دانسته‌می
در‌مخالفت‌با‌این‌رویکرد‌هم‌در‌حال‌ظهور‌اسوت.
کوامول در‌دیدگاه‌غالب کاربران‌فناوری‌به‌طوور
1 Imitative engineering
سپاری‌کرده‌و‌به‌تولیدکنندگان‌‌تولید‌دانش‌را‌برون
هوای‌‌‌‌‌سپارند‌و‌تولیدکنندگان‌فناوری‌هم‌فناوری‌می
و‌‌‌‌آماده‌برای‌استفاده‌را‌به‌کاربران‌تحویل‌می دهند
بویون ع،الً‌طی‌فرآیند‌نوآوری‌هیچ‌تعاملی‌در‌ایون
وشود.در‌دیدگاه‌فوق شرکت‌‌دیده‌ن،ی های‌نفت
از‌‌‌‌گاز‌به‌عنوان‌کاربران‌فناوری های‌به‌دست‌آمده
وتأمین کنندگان‌خارجی‌و‌داخلی مراکز‌پاوهشی
نویوز‌‌‌‌‌‌ها‌در‌نظر‌گرفته‌شده‌و‌تأمین‌دانشگاه کنندگان
موراکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌توسعه‌کاربران‌فناوری تووسوط یوافوتوه
ها‌هستند.بر‌این‌اساس کوانوون‌‌‌‌‌تحقیقاتی‌و‌دانشگاه
موراکوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اصلی‌فعالیت از: عوبوارتونود های‌نوآورانه
یافته‌به‌نفت‌و‌گاز پواوهشوگواه‌‌‌‌‌پاوهشی‌اختصاص
توالش‌‌‌‌‌‌صنعت‌نفت‌و‌دانشگاه هوایها.با‌این‌حوال
توأمویون موقوام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآورانه در داخولوی کونونودگوان
های‌نفت‌و‌گواز‌‌‌تولیدکنندگان‌فناوری‌برای‌شرکت
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اکنون‌کم توبودیول و کم‌در‌حال‌شناخته‌شدن
زیربنای‌اقدامات‌سیاستی‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌در
اخویور دهوه طوی بخش‌نفت‌و‌گاز‌است.بنابراین
هوای‌‌‌‌‌های‌روزافزونی‌در‌مواجهه‌با‌دیدگواه‌‌مخالفت
گیری‌سیاسوتوی‌‌‌‌غالب‌موجود‌در‌فرآیندهای‌تص،یم
019
شکل‌گرفته‌و‌مشخص‌شده‌که‌برای‌دست‌یافتن‌به
توالش از هوای‌‌‌‌‌نوآوری‌باید‌میزان‌قابل‌تووجوهوی
های‌‌ها‌و‌به‌خصوص‌در‌شرکت‌نوآورانه‌در‌شرکت
(.با‌ایون9-5کوچک‌و‌متوسط‌اتفاق‌بیفتد)جدول
مندتر‌از‌نوآوری‌‌حال حتی‌در‌مفهوم‌جدید‌و‌نظام
بوه در‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌نیز‌صراحتواً
توولویود‌‌‌‌‌‌‌اه،یته،کاری‌شرکت های‌ملی‌نفتی‌در
شود‌و‌آنها‌کاربرانی‌هستند‌که‌‌ای‌ن،ی‌فناوری‌اشاره
وری‌‌‌‌نوآوری‌را‌در‌کل‌نظام‌تقویت‌کرده‌و‌بوهوره
دلویول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خود‌را‌افزایش‌می بوه دهند.عالوه‌بر‌ایون
توعوامولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ناکافی‌بودن‌شناخت موجود‌از‌ماهویوت
در‌‌‌‌‌‌‌فرآیند‌نوآوری هیچ یک‌از‌اقدامات‌سیواسوتوی
شورکوت و‌‌‌‌‌‌‌این‌بخش‌از‌برقراری‌ارتباط‌بویون هوا
کند.بازیگران‌دیگر‌ح،ایت‌ن،ی
گذاران‌تأکید‌زیادی‌بر‌‌ه،چنین‌در‌دیدگاه‌سیاست
شوده تحقیق‌و‌توسعه‌به‌عنوان‌منبع‌اصلی‌نووآوری
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اگر‌چه‌چشم کوه دارد انداز‌دیگری‌نیز‌وجود
بوه‌‌‌‌‌‌‌اه،یت‌فعالیت های‌طراحی‌و‌مهندسی‌تقلویودی
حو،وایوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌نوآورانه‌مثابه‌تالش الیوق کوه ای
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می اسوت ایون رایوج باشند‌اذعان‌دارد.بواور
گذاری‌بیشتر‌در‌تحقیق‌و‌توسعه‌به‌باال‌بوردن‌‌‌سرمایه
از یوکوی موبونوای نوآوری‌منجر‌خواهد‌شد‌و‌این
های‌نووآورانوه‌‌‌‌ترین‌سازوکارهای‌تقویت‌تالش‌مهم
در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌است‌که‌طی‌آن‌از‌مؤسوسوات
اصولوی‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه توولویود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌که‌هدف شوان
آیود.برای‌صنعت‌است‌ح،ایت‌به‌ع،ل‌می‌‌فناوری
از‌‌‌‌‌از‌سوی‌دیگر برنامه های‌دیگری‌مانند)ح،ایت
وشرکت های(بخش‌نفت‌و‌گاز‌صندوق‌نووآوری
بنیان‌معواونوت‌‌‌‌های‌دانش‌و‌برنامه‌شرکت1شکوفایی
بوه چوه اگور عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌جو،وهووری
شورکوت در هوا‌‌‌‌‌صورت‌اس،ی‌از‌تحقیق‌و‌توسعوه
موی حوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ح،ایت‌به‌ع،ول عویون در اموا آورنود
را‌‌‌‌فعالیت های‌مهندسی‌معکوس‌و‌طراحی‌معکوس
واجود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیز‌پوشش‌داده‌و‌بنابراین‌این‌فعالیت را هوا
دانند.اما‌در‌مقوابول‌‌‌‌‌شرایط‌دریافت‌ح،ایت‌مالی‌می
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی‌که‌هنوز‌به‌فعالیت‌به‌شرکت توحوقویوق های
شود.افوزایوش‌‌‌‌‌اند‌توجه‌چندانی‌ن،ی‌توسعه‌نپرداخته
انوجوام‌‌‌‌‌‌‌ها‌می‌ح،ایت‌از‌این‌شرکت تواند‌آنها‌را‌بوه
تحقیق‌و‌توسعه‌رس،ی‌تشویق‌کند.
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Innovation and Prosperity Fund (IPF)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 002
در‌مورد‌مسائل‌مربوط‌به‌خلق‌توان،ندی‌و‌نوآوری
دیودگواه در دارد: وجوود دو‌دیدگاه‌موتوعوارض
فورض‌‌‌‌‌‌‌قدی،ی تر‌رایج‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌چنویون
اتوفواق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می خوطوی شود‌که‌نوآوری‌در‌یک‌مسیور
سو،وت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می بوه تووسوعوه و افتد‌و‌از‌س،ت‌تحقیق
تورتویوب سازی‌حرکت‌می‌تجاری کند.به‌ه،ویون
در فرض‌بر‌آن‌است‌که‌خلق‌و‌ایجاد‌توانو،ونودی
و‌‌‌‌‌‌‌‌بازیگران‌مختلف‌ریشه‌در‌فعالیت های‌توحوقویوق
توجواری دارد.توسعه‌و‌پیشرفت‌به‌س،وت سوازی
دیدگاه‌مقابل‌که‌طی‌پنج‌سال‌اخیر‌ظهور‌کرده‌بور
کوه آن‌دسته‌از‌فرآیندهای‌نوآوری‌مت،رکز‌اسوت
شوند‌بلکوه‌‌‌الزاماً‌با‌تحقیق‌و‌توسعه‌رس،ی‌آغاز‌ن،ی
توانند‌مشت،ل‌بر‌مهندسی‌تقلیدی‌نویوز‌‌‌‌در‌عوض‌می
نوتوایوج بوه باشند.در‌این‌دیدگاه‌بیشتر‌بر‌دستیابی
در نووآوری ظورفویوت نوآوری‌در‌داخل‌و‌ایجاد
(9-5شود)نگاه‌کنید‌به‌جدول‌‌ها‌تأکید‌می‌شرکت
اقدامات سیاستي عنلنم، فننناوری و 3-4-7
نوآوری در بخش نفت و گاز
برنامه‌توسعه‌و‌انتقال‌فناوری‌در‌چارچوب‌قورارداد
1نفتی‌ایران
1 Iranian Petroleum Contract (IPC) 2 Technology Transfer and Development Programme (TTDP)
اکنون‌در‌حال‌تدوین0برنامه‌انتقال‌و‌توسعه‌فناوری
بوده‌و‌قرار‌است‌در‌چارچوب‌تنظی،ی)موقورراتوی(
اجورا‌‌‌‌‌‌‌‌‌گسترده بوه حاک،یتی‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایران
مویوادیون درآید.طبق‌قانون‌اساسی‌ایران مالکیوت
اسوت. نفتی‌و‌گازی‌برای‌بازیگران‌خارجی‌م،نوع
و اما‌به‌منظور‌دستیابی‌به‌منابع‌خارجی تأمین‌مالی
های‌نفت‌و‌گاز‌‌های‌الزم‌برای‌اجرای‌پروژه‌فناوری
بوه‌‌‌‌‌به‌بعد‌طی‌توافق1374از‌سال های‌خرید‌متقابل
شود‌تا‌در‌‌ال،للی‌اجازه‌داده‌می‌های‌نفتی‌بین‌شرکت
دولوتوی‌‌‌‌‌‌‌دهندگان‌خدمات‌به‌شرکت‌مقام‌ارائه هوای
مودل نفت‌و‌گاز‌ایران‌ع،ل‌کنند.در‌حال‌حواضور
و اصوالح حوال در قراردادهای‌نفت‌و‌گاز‌ایران
شوبویوه بازبینی‌است‌تا‌به‌یک‌توافق‌اشتراك‌تولیود
شود‌البته‌درون‌حد‌و‌مرزهایی‌که‌در‌قانون‌اساسوی
مولوی تعیین‌شده‌است.طی‌این‌قرارداد‌به‌شورکوت
شود‌تا‌بوا‌‌‌های‌تابعه‌آن‌اجازه‌داده‌می‌نفت‌و‌شرکت
سورموایوه‌‌‌‌‌‌های‌نفتی‌بین‌شرکت گوذاری‌‌‌‌‌ال،للی‌وارد
مشترك‌شوند‌اما‌شرکت‌ملی‌نفت‌ملزم‌به‌ه،کاری
شورایوط و بوود خوواهود داخولوی با‌پی،انوکواران
ارائوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مطلوب موتوقوابول تری‌نسبت‌به‌توافق‌خریود
001
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
تعیین
های اولویت
راهبردی
های تعیین شده هایي از اولویت نمونه انداز چشم
هدف جامع
سیاست علم،
فناوری و
نوآوری
به‌منظور‌ایجاد‌و‌‌‌‌‌‌‌‌یادگیری‌فناورانه‌و‌توسعه‌توان،ندی ها
بکارگیری‌نوآوری
(بر‌ایجاد1392هدفگذاری‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور)
های‌عل،ی توان،ندی‌به‌منظور‌تولید‌و‌بکارگیری‌خروجی
1424فناورانه‌و‌نوآورانه‌تا‌سال
بیانات‌مقام‌معظم‌رهبری‌و‌رئیس‌ج،هور‌در‌تأکید‌بر
اه،یت‌نوآوری‌و‌توسعه‌فناوری
هدف سیاست
نوآوری بخشي
توسعه‌علم‌و‌فناوری‌مرتبط‌با‌نفت‌و‌گاز‌به‌عنوان‌یکی
ای‌های‌کشور‌و‌مبنای‌رهبری‌در‌سطح‌منطقه‌از‌اولویت
(یکی‌از‌اولویت1392در‌نقشه‌جامع‌عل،ی‌کشور) های‌اصلی
فعالیت زمینه فناوری‌در علم‌و به های‌نفت‌و‌‌‌‌‌تخصیص‌منابع
پذیری‌ایران‌تأکید‌‌‌‌‌گاز‌است‌و‌بر‌اه،یت‌آنها‌در‌تقویت‌رقابت
شود‌می
های طراحي شده هایي از برنامه نمونه فرضیات طرح برنامه
مشاركت در
توسعه فناوری
فونواوری بوه )موثوالً‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌منفعالنه:دسترسی خوارجوی هوای
فونوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها خدمات کاالهای‌سرمایه‌طراحی دانوش و ای
ورود و واردات ع،لیاتی‌آماده‌برای‌استفاده(از‌طریوق
گذاری‌مستقیم‌خارجی‌سرمایه
کشوورهوای بوا راهوبوردی پیشنهاد‌برقراری‌پیوندهای‌بلندمدت
“نفت‌در‌ازای‌فناوری”واردکننده‌نفت سازوکارهای
برنامه‌انتقال‌و‌توسعه‌فناوری/قرارداد‌نفتی‌ایران
فونواوری و هوای‌‌‌‌‌فعاالنه:تولید‌قابل‌مالحظه‌محصوالت
و جدید‌یا‌تغییریافته‌مبتنی‌بر‌نوآوری‌بر‌اساس‌تحوقویوق
توسعه‌و‌نیز‌مهندسی‌معکوس
های‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌جزء‌نفت‌و‌گاز‌ح،ایت
ریواسوتهایدانشبرنامهشرکت بنیان‌معاونت‌عل،ی‌و‌فونواوری
ج،هوری
تقسیم كار در
نوآوری و
تعامل متقابل
انجام‌تحقیق‌و‌توسعه‌توسط‌مؤسسات‌تحقیقاتی‌دولوتوی
کونونودگوان‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌به‌عنوان‌تأمویون‌‌‌ها‌و‌تأمین‌دانشگاه
های‌مؤسسات‌‌های‌نفت‌و‌گاز‌از‌فناوری‌فناوری شرکت
موؤسوسوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌از‌فنواوری‌‌تحقیقاتی‌و‌تأمین هوای
کنند‌ها‌استفاده‌می‌تحقیقاتی‌و‌دانشگاه
برنامه‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌مؤسسات‌تحقیقاتی‌دولتی‌شامل‌انجوام
“مهیا‌ساختون”ها‌و‌‌های‌تحقیق‌و‌توسعه‌از‌جانب‌شرکت‌فعالیت
ها‌برای‌آنها‌سازی‌خروجی‌این‌فعالیت‌تجاری
برنامه‌انتقال‌و‌توسعه‌فناوری/قرارداد‌نفتی‌ایران
برنامه‌استفاده‌از‌ده‌گروه‌از‌تجهیزات‌تولید‌به‌صورت‌داخلی
پروژه‌ازدیاد/بهبود‌بازیافت‌نفت‌کالن
مونوابوع‌‌‌‌‌‌‌‌بخش‌قابل‌توجهی‌از‌نوآوری‌در‌شرکت ها به‌عنووان
پویایی‌فناوری‌در‌نظام‌نوآوری اتفاق‌خواهد‌افتاد
مؤلفه‌نفت‌و‌گاز‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی
بنیان‌معاونت‌عل،ی‌و‌فناوری‌ریاست‌ج،هوری‌های‌دانش‌برنامه‌شرکت
( 7934( ترسیم سیاست علم، فناوری و نوآوری در نظام نوآوری نفت و گاز )3-3جدول
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 000
های طراحي شده هایي از برنامه نمونه فرضیات طرح برنامه
انجام
های فعالیت
نوآورانه
های‌تحقیق‌و‌توسعه‌که‌منجر‌به‌‌ت،رکز‌بر‌فعالیت
شوند‌سازی‌می‌تجاری
برنامه‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌مؤسسات‌تحقیقاتی‌دولتی
پروژه‌ارتقاء/بهبود‌بازیابی‌نفت‌کالن
تأکید‌بر‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌نیز‌مهندسی‌معکوس
جایگزین‌واردات‌در‌تعریف‌تحقیق‌و‌توسعه‌و‌کسب
شرایط‌دریافت‌ح،ایت‌مالی
های‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌مؤلفه‌نفت‌و‌گاز‌ح،ایت
ریواسوتهایدانشبرنامهشرکت بنیان‌معاونت‌عل،ی‌و‌فنواوری
ج،هوری
مسیر ایجاد
توانمندی و
نوآوری
دنبال‌کردن‌مراحل‌نوآوری‌در‌الگوی‌خطی از‌تحقیق
سازی‌تا‌تجاری
برنامه‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌مؤسسات‌تحقیقاتی‌دولتی
پروژه‌ازدیاد/بهبود‌بازیافت‌نفت‌کالن
ت،رکز‌بر‌فرآیندهای‌نوآوری‌که‌الزاماً‌از‌تحقیق‌و
شوند‌بلکه‌مهندسی‌و‌طراحی‌‌توسعه‌رس،ی‌آغاز‌ن،ی
تقلیدی‌هستند
های‌صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌مؤلفه‌نفت‌و‌گاز‌ح،ایت
ریواسوتهایدانشبرنامهشرکت بنیان‌معاونت‌عل،ی‌و‌فنواوری
ج،هوری
( 7934( ترسیم سیاست علم، فناوری و نوآوری در نظام نوآوری نفت و گاز )3-3ادامه جدول
منبع:آنکتاد
بوازه در زموانوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهد‌داد.این‌قراردادهوا هوای
ساله‌منعقد‌خواهند‌شد.به‌جای32تا02تر‌‌طوالنی
ال،لولوی های‌نفتی‌بین‌پرداخت‌مبلغ‌ثابت‌به‌شرکت
مورسووم‌‌‌‌‌‌‌‌‌که‌در‌توافق‌چنان های‌خرید)بیع(متقابول
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است‌پرداخت‌هزینه انعطاف و بووده پذیورتور
مووجوود اساس‌حجم‌تولید قی،ت‌نفت‌و‌خطرات
بودیون‌‌‌‌‌‌‌‌در‌هر‌یک‌از‌پروژه ها‌متفاوت‌خواهد‌بوود.
گذاران‌خارجی‌از‌‌ترتیب‌این‌قراردادها‌برای‌سرمایه
جذابیت‌بیشتری‌برخوردار‌خواهند‌شد.با‌این‌حال
از‌‌‌‌نشده‌باقی‌می‌برخی‌مسائل‌هم‌ه،چنان‌حل مانند
در ایوران نوفوتوی ج،له‌اینکه‌حق‌گزارش‌ذخایور
ال،للی‌به‌آنها‌داده‌شود‌‌های‌نفتی‌بین‌ترازنامه‌شرکت
تواند‌دال‌بر‌مالکیت‌آنها‌بر‌این‌‌یا‌خیر امری‌که‌می
داشوتوه ذخایر‌بوده‌و‌با‌قانون‌اساسی‌ایران‌مغایورت
باشد.
عونووان بوا قرارداد‌جدید‌نفتی‌ایران‌شامل‌پیوستوی
آن در برنامه‌توسعه‌و‌انتقال‌فناوری‌خواهد‌بود‌که
موطورح رئوس‌سازوکارهای‌ترویج‌انتقال‌فونواوری
هوای‌‌‌‌‌الزامات‌استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌برای‌شرکت
شود. خارجی‌مشغول‌به‌کار‌در‌ایران‌تعیین‌خواهود
کوه اسوت آن هدف‌اصلی‌از‌این‌پیوست‌فناوری
قراردادهای‌نفت‌و‌گاز‌بتوانند‌به‌عنوان‌سازوکواری
003
ال،للی‌به‌‌های‌نفتی‌بین‌برای‌انتقال‌فناوری‌از‌شرکت
و‌‌‌‌‌های‌داخلی‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت‌شرکت
عو،ول‌‌‌‌‌‌‌از‌آنجا‌به‌تأمین کنندگان‌کاالها‌و‌خدموات
های‌داخولوی‌‌‌‌کنند‌و‌بدین‌ترتیب‌استفاده‌از‌فناوری
قوانوون را‌افزایش‌دهند.هدف‌از‌این‌اقدام اجرای
تووانو،ونودی از داخولوی‌‌‌‌‌‌‌‌حداکثر‌استوفواده 1هوای
(MULC) که‌استفاده‌از‌کاالها‌و‌خودموات0است
درصد‌از‌ارزش‌کلوی51داخلی‌را‌حداقل‌تا‌میزان
گیری‌درباره‌ابوزارهوای‌‌‌‌کند.تص،یم‌‌پروژه‌الزام‌می
افوزایوش و دانوش جوریوان الزم‌برای‌برانگیختن
انوتوظوار موورد استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌و‌نیز‌نقش
خصووصوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌چندملیتی‌و‌شرکت‌شرکت هوای
بوه بزرگ‌داخلی در‌حال‌حاضر‌در‌جریان‌اسوت.
سواخوت عالوه انتقال‌فناوری‌و‌الزامات‌استفاده‌از
های‌توسعه‌میادین‌‌داخل اکنون‌تنها‌در‌قالب‌پروژه
نفتی‌مورد‌بحث‌است.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه‌داخلی کواالهوا از گوروه سازی‌تولید‌ده
تجهیزات‌تولید‌نفت
را وزارت‌نفت‌یک‌برنامه‌خرید‌ع،ومی)دولوتوی(
برای‌ح،ایت‌از‌تولید‌داخلی‌ده‌دسته‌از‌تجهویوزات
های‌کاالیوی‌‌‌راهبردی‌درنظر‌گرفته‌است.این‌گروه
و سورچواهوی توکو،ویول توجوهویوزات عبارتند‌از:
لووولوه درون چاهی تجهیزات‌حفاری پ،پ شیر
درون و‌‌‌‌‌‌‌‌موتور تجهیزات‌دوّار ابزارهوای چواهوی
های‌هوش،ند.شرکت‌پشتیبانی‌ساخت‌و‌تهویوه‌‌‌‌‌پیگ
میالدی(تأسیس‌شده0215)1394کاال‌که‌در‌سال
هایی‌برای‌تجهویوزات‌‌‌‌از‌جانب‌وزارت‌نفت‌سفارش
رساند‌که‌یا‌به‌‌باالدستی‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌به‌ثبت‌می
در‌‌‌‌‌‌‌‌صورت‌داخلی‌تولید‌ن،ی آنوهوا شوند‌و‌یا‌تولید
ال،للی‌‌تر‌از‌سطح‌استانداردهای‌بین‌حال‌حاضر‌پائین
است.این‌سازمان‌تجهیزات‌را‌از‌جانب‌شرکت‌ملی
های‌تابعه‌آن‌خریداری‌کرده‌و‌‌نفت‌ایران‌و‌شرکت
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فرآیند‌خرید‌را‌مدیریت‌می هو،وچونویون کند‌و
کنندگان‌نظارت‌دارد.توسعه‌تجهیزات‌توسط‌تأمین
توالش نووآورانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزارت‌نفت‌قصد‌دارد‌توا هوای
هوای‌‌‌کننده‌را‌از‌طریق‌ارائه‌مشوق‌های‌تأمین‌شرکت
مختلفی‌مانند‌تض،ین‌بازار تعهد‌به‌خرید‌کاالهوای
اقوالم تولیدشده‌و‌ارائه‌ح،ایت‌مالی‌برای‌موعورفوی
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Maximum Utilization of Local Capabilities قانون‌حداکثر‌استفاده‌از‌توان‌تولیدی‌و‌خدماتی‌در‌تأمین‌نیازهای‌کشور‌و‌تقویت‌آنها‌در‌امر‌صادرات‌و‌اصالح”عنوان‌اصلی‌قانون‌عبارت‌است‌از:0
مترجم“های‌مستقیم(قانون‌مالیات124ماده)
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 004
موبولوغ25جدید‌از‌طریق‌پیش‌پرداخوت درصود
سفارش‌تحریک‌کند.
1پروژه‌ازدیاد/بهبود‌بازیافت‌نفت‌کالن
(EOR/IOR)
فونواوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزارتخانه و های‌نفت‌و‌علوم تحقیقوات
در‌‌‌‌‌‌‌نامه‌تفاهم ای‌برای‌آغاز‌برنامه‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
امضواء بوه نوفوت زمینه‌بهبود‌بازیافت)برداشوت(
دانشگاه‌از‌جو،لوه9اند.این‌برنامه‌مشت،ل‌بر‌‌‌رسانده
چونود‌‌‌‌‌‌دانشگاه های‌تهران شیراز صنعتی‌شریف‌و
نوفوت صونوعوت دانشگاه‌دیگر‌بوده‌و‌پاوهشوگواه
روی بور مسئولیت‌اجرای‌پروژه‌تحقیق‌و‌تووسوعوه
ازدیاد‌برداشت‌نفت‌را‌بر‌عهده‌دارد.در‌دوران‌پس
نوفوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌تحریم‌م،کن‌است‌برخی‌شورکوت هوای
شوونود.بین داده شورکوت ال،للی‌نیز‌در‌این‌برنامه
جو،لوه‌‌‌‌‌‌ت،رکز‌این‌پروژه‌بر‌فناوری های‌مختلف‌از
کوه تزریق‌گاز‌و‌پلی،ر‌و‌کاربردمحور‌خواهد‌بوود
بور را هر‌مؤسسه‌مسئولیت‌یک‌میدان‌نفتی‌خاص
عهده‌دارد.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌جزء‌نفت‌و‌گاز‌برنامه‌شرکت بونویوان
1 Enhanced oil recovery/improved oil recovery 2 peer review
1394شده‌در‌ایران‌طی‌آبان‌ماه‌‌های‌میدانی‌انجام‌براساس‌گزارش‌مصاحبه 3
صندوق‌نوآوری‌و‌شکوفایی
یوک‌‌‌‌‌‌‌این‌برنامه‌از‌دو‌مؤلفه‌اصلی‌تشکیل‌می شوود:
از‌‌‌‌‌‌مؤلفه‌افقی‌که‌برای‌شرکت ها‌در‌طیف‌وسیوعوی
شود‌و‌یک‌مؤلفه‌‌های‌مختلف‌به‌کار‌بسته‌می‌بخش
هوای‌‌‌‌‌ع،ودی)بخشی(که‌شامل‌ح،ایت‌از‌شرکوت
صونودوق موالوی نفت‌و‌گاز‌از‌طریق‌هدایت‌منابع
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌شکوفایی‌نیز‌می از هودف بواشود.
تووسوعوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برنامه تقویت‌شرکت بوه مشوغوول هوای
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری حو،وایوت قوانوون های‌جدید‌و‌اجورای
نووآوری‌‌‌‌‌بنیان‌و‌نیز‌تجاری‌های‌دانش‌شرکت سازی
شورکوت ارزیوابوی هوای‌‌‌‌‌و‌اختراعات‌است.بورای
اسواس بور متقاضی‌ح،ایت‌از‌صندوق فرآیونودی
درنظر‌گرفته‌شده‌است.هرچند‌هدف0ارزیابی‌ه،تا
موهونودسوی این‌برنامه‌پشتیبانی‌از‌تحقیق‌و‌توسعه‌و
بویوشوتور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معکوس‌در‌شرکت عو،ول در اسوت هوا
از‌موهونودسوی-درصد22یعنی‌حدود-ها‌‌ح،ایت
عو،ول بوه واردات معکوس‌و‌جهت‌جایگوزیونوی
بوخوش35تعداد1394تا‌سال3آید.می در پوروژه
شوهوریوور توا 1395نفت‌و‌گاز‌تأمین‌مالی‌شده‌و
005
صونودوق150مج،وعاً از گواز و شرکت‌نوفوت
کورده نوآوری‌و‌شکوفایی‌درخواست‌تأمین‌مالوی
ایون05بودند‌که‌مبلغ میلیون‌دالر‌برای‌ح،ایت‌از
اسوت.شرکت ایون1ها‌به‌تصویب‌رسیده‌بوده در
وام آسوان‌‌‌‌‌‌‌برنامه‌از‌اقدامات‌مختلفی‌ماننود 0هوای
توعورفوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ض،انت‌وام مشوق موالویواتوی هوا هوای
سورموایوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مشوق اخویورًا و گوذاری‌‌‌‌‌های‌صوادرات
مواه 1395خطرپذیر‌استفاده‌شده‌است.تا‌شهریور
بورنواموه154تعداد در گواز و نوفوت شورکوت
ایون‌‌‌‌‌‌‌‌بنیان‌به‌تأیید‌رسیده‌های‌دانش‌شرکت کوه اند
زیوادی05تعداد‌شامل توعوداد و شرکت‌بوزرگ
شرکت‌کوچک‌و‌متوسط‌بوده‌است.
ارزیابي نظام نوآوری نفت و گاز 3-3
شده‌در‌گزارش‌مرور‌سیواسوت‌‌‌‌طبق‌مشاهدات‌ثبت
تووسوط‌‌‌‌‌‌تهیه(STIP)3علم فناوری‌و‌نوآوری شده
موتوحود مولول سازمان‌کنفرانس‌توسعه‌و‌تجوارت
از1324)آنکتاد(در‌سال خوطوی یک‌بورداشوت
های‌علم فناوری‌‌فرآیند‌نوآوری‌در‌تدوین‌سیاست
و اسووت بوووده مووتووداول ایووران در نوووآوری و
اقوتوصوادی‌‌‌‌‌‌‌چشم اندازی‌برای‌پیوند‌نوآوری‌با‌رشد
وجود‌نداشته‌است.اگر‌چه‌این‌برداشت‌خطی‌هنوز
های‌مهو،وی‌‌‌‌به‌طور‌کامل‌کنار‌گذاشته‌نشده‌اما‌گام
توالش در‌‌‌‌‌‌‌‌در‌این‌راستا‌برداشته‌شده‌اسوت. هوایوی
اندازهای‌کالن‌مرتبط‌با‌نفت‌و‌‌راستای‌تدوین‌چشم
شوده گاز‌در‌سیاست‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌انجام
اندازهای‌کنونی‌توجه‌را‌در‌یک‌مسیر‌‌است‌و‌چشم
و مثبت‌به‌افزایش‌ت،رکز‌بر‌روی‌یادگیری‌فناورانه
درنظر‌گرفتن‌نوآوری‌به‌عنوان‌منبع‌رشد‌اقتوصوادی
در‌‌‌‌‌‌‌پذیری‌معطوف‌کرده‌و‌رقابت اند.با‌ت،ام‌اینوهوا
بورای‌‌‌‌‌‌اندازها‌به‌برنامه‌تفسیر‌این‌چشم های‌سیاستوی
و‌‌‌‌‌بخش‌نفت‌و‌گاز ه،چنان‌دیدگاه های‌متعوارض
بوایود متضاد‌مه،ی‌در‌مورد‌اینکه‌نوآوری‌چگونوه
در‌‌‌‌‌‌ای‌از‌سیاست‌دهد‌و‌آمیخته‌رخ ها‌چگونه‌بوایود
دارد. جهت‌تقویت‌نوآوری‌ایفاء‌نقش‌کنند‌وجود
مند‌با‌تأکید‌بر‌مشارکت‌‌از‌یک‌سو رویکردی‌نظام
ها‌‌های‌نوآورانه‌از‌جانب‌شرکت‌فعال‌ه،راه‌با‌تالش
به‌بعد‌یعنی‌به‌دنبال‌تأسیس‌موعواونوت1321از‌سال
پوررنوگ عل،ی‌و‌فناوری‌رییس‌ج،هوری‌در‌حال
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1936بنا به گزارش صندوق نوآوري و شكوفايي، شهريور 12 Soft loans 3 Science, Technology & Innovation Policy
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 001
شدن‌است.از‌سوی‌دیگر تصور‌غالب‌از‌نووآوری
کوه به‌مثابه‌امری‌خطی‌و‌از‌فناوری‌به‌مثابه‌چیوزی
در1“خرید‌و‌استفاده”تواند‌به‌حالت‌‌می انتقال‌یابود
های‌نفت‌و‌گاز‌دولتی‌قوابول‌‌‌‌وزارت‌نفت‌و‌شرکت
افوقوی‌‌‌‌‌‌توجه‌است.در‌نتیجه در‌برنامه های‌سیاستی
موزایوای‌‌‌‌‌‌‌‌های‌زیادی‌را‌در‌برمی‌که‌بخش و گیرند
شودت،ورکوزهوا‌‌‌‌‌آنها‌شامل‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌نیز‌می
خصووص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بیشتر‌بر‌مشارکت‌فعال‌شرکت بوه و ها
های‌نوآورانه‌بووده‌‌‌های‌خصوصی‌در‌تالش‌شرکت
و‌‌‌‌‌‌‌که‌به‌طور‌گسترده‌شامل‌فعالیت های‌مهونودسوی
موخوتوص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.در‌مقابل برنواموه‌‌‌‌طراحی‌می هوای
بورای‌‌‌‌‌‌بخش ها‌در‌جریان‌است‌که‌در‌آنها‌مشوقوی
شورکوتشرکت )شوامول نوفوتوی ها مولوی هوای
و‌دیوگور‌‌‌‌‌های‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت‌شرکت
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌تأمین‌شرکت دیوگور کننده(و‌بازیگران
های‌اکتسابی‌و‌اتکاء‌به‌آنها‌‌یادگیری‌کامل‌فناوری
کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌نظر‌گرفته‌ن،ی اسوت آن شود‌و‌ت،ایل‌بور
کننده‌فناوری‌ع،ول‌‌‌ها‌صرفاً‌به‌مثابه‌دریافت‌شرکت
در‌‌‌‌‌‌‌کنند.به‌صورت‌کلی تالش هایی‌که‌تواکونوون
جریان‌بوده‌است‌باید‌گسترش‌یابد‌چرا‌که‌توسوعوه
1 plug-and-play
بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایران‌به‌خصوص‌از‌دیدگاه‌نظوام
تووسوعوه بوه ملی‌نوآوری‌هنوز‌در‌نی،ه‌راه‌رسیدن
کامل‌قرار‌دارد.
و نوفوت مروری‌که‌در‌اینجا‌بر‌روی‌نظام‌نوآوری
دهنده‌ش،اری‌از‌تحووالت‌‌‌گاز‌ایران‌انجام‌شد‌نشان
مثبت‌است‌که‌طی‌دهه‌اخیر‌اتفاق‌افتاده‌و‌ه،چنیون
ایون‌‌‌‌‌‌بیانگر‌چالش هایی‌است‌که‌بر‌سر‌راه‌ع،لکورد
دانوش در‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظام‌و‌پتانسیل‌آن‌برای‌تووسوعوه بونویوان
شوده‌‌‌‌‌های‌مهم‌حاصل‌بلندمدت‌قرار‌دارند.پیشرفت
های‌اخیر‌در‌این‌زمینه‌عبارتند‌از:طی‌سال
.تغییر‌توجه‌تفکرات‌و‌باورهای‌سیاستی‌از‌ایوجواد1
ظوهوور و نووآوری و ظرفیت‌تولید‌به‌یادگویوری
غوالوب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دیدگاه رویوکورد مونوتوقود های‌رقیب‌کوه
و “منفعالنه” توحوقویوق به‌فناوری‌بوده‌و‌بر‌اه،یت
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌در‌کنار‌فعالیت در های‌موهونودسوی
کنند.نوآوری‌تأکید‌می
نووآورانوه.افزایش‌ح،ایت‌از‌ترویج‌فعالیت0 هوای
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌خصوصی‌تأمین‌شرکت گواز و کننده‌نفت
صونودوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طریق‌ارائه‌مشوق )موثواًل های‌مخوتولوف
007
فونواوری نوآوری‌و‌شکوفایی پارك و های‌علم
مراکز‌رشد‌و‌خرید‌دولتی(
وکار(نسوبوتواً.پیدایش‌یک‌بخش‌تجاری)کسب3
بوه مووقوعویوت کوچک‌اما‌بسیار‌پویا‌که‌از‌مزیت
ها‌برای‌انجام‌موهونودسوی‌‌‌‌‌‌وجود‌آمده‌توسط‌تحریم
معکوس‌به‌عنوان‌جایگزین‌واردات‌بهره‌گرفته‌و‌یا
و از‌تقلید‌فراتر‌رفته‌و‌به‌مهندسی‌خالقانه‌و‌تحقیق
توسعه‌برای‌معرفی‌محصوالت‌و‌فرآیندهای‌جدیود
مشغول‌شده‌است.
و.گسترش‌چش،گیر‌تعداد‌سازموان4 عولوم هوای
و‌‌‌‌‌‌فناوری‌ارائه دهنده‌آموزش‌عالی‌مرتبط‌با‌نوفوت
گاز
توجوهویوزات در‌طول‌دهه‌گذشته تأمین کنندگوان
بورای‌‌‌‌‌خدمات‌و‌مواد‌اولیه‌تالش های‌قابل‌توجهی
اند.اگر‌چوه‌‌‌‌ایجاد‌توان،ندی‌نوآوری‌به‌ع،ل‌آورده
ها‌و‌بهوبوودهوایوی‌‌‌‌‌‌کنندگان‌پیشرفت‌بیشتر‌این‌تأمین
در‌‌‌‌‌‌جزئی‌انجام‌می دهند‌تعداد‌روزافزونی‌از‌آنوهوا
کوار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فعالیت بوه مشوغوول های‌مهندسی‌و‌طراحوی
طوراحوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده خوودشوان اند‌و‌اغلب‌پیش‌از‌آنکه
آغواز انجام‌دهند‌کار‌خود‌را‌با‌مهندسی‌معوکووس
اند‌‌کنندگان‌داخلی‌توانسته‌کنند.تعدادی‌از‌تأمین‌می
های‌تحقیق‌و‌توسعه‌خود‌را‌افزایش‌دهند.با‌‌‌ظرفیت
و‌‌‌‌این‌حال بیشتر‌آنها‌تاکنون‌شرکت های‌کوچک
های‌نوپا اند‌ض،ن‌آنکه‌به‌ویاه‌شرکت‌متوسط‌بوده
و خوود بوازار کوچک‌بوده‌و‌برای‌گسترش‌سهم
مشوغوول‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان‌بین‌رقابت‌با‌تأمین ال،للی‌سوخوت
تالش‌هستند.
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نقش‌نظام گوواهوی و های‌تعیین‌اعتبار)آزموون
کنندگان‌در‌بخش‌نفت‌وگاز‌‌اعتباردهی(برای‌تأمین
گذاران‌‌حائز‌اه،یت‌است‌و‌باید‌مورد‌توجه‌سیاست
کننده‌تجهیزات‌‌های‌داخلی‌تأمین‌قرار‌گیرد.شرکت
در‌زمینه‌کسب‌مجوزهای‌الزم‌ع،لکردی‌در‌بخش
ال،للی‌بوا‌‌‌نفت‌و‌گاز‌چه‌به‌صورت‌داخلی‌و‌چه‌بین
صودور مولوی مشکل‌مواجه‌‌هستند.فقدان‌مراجوع
چواه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گواهی‌و‌زیرساخت )موثوال هوای‌‌‌‌‌های‌آزمون
های‌بیشتور‌‌‌آزمایشی(که‌بتوانند‌در‌کسب‌توان،ندی
ها‌ک،ک‌کنند‌مشهود‌است.بخش‌نفت‌و‌‌‌به‌شرکت
اسوتوانودارد‌‌‌‌‌‌گاز‌می 1تواند‌از‌مزایای‌پاوهشگاه‌ملی
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Standards Research Institute
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 002
توقوویوت بورای ایوران( )سازمان‌ملی‌اسوتوانودارد
استانداردها‌و‌مجوزدهی‌منتفع‌گردد.این‌خودموات
باید‌شامل‌ارائه‌خدمات‌مشاوره‌آزمون‌و‌مهنودسوی
در‌‌‌‌که‌به‌حل‌مسئله‌توسط‌شرکت های‌نفت‌و‌گاز
کسوب‌‌‌‌‌‌‌‌جهت‌انطباق‌با‌استانداردهای‌بین و ال،للوی
مجوزهای‌الزم‌است‌باشد.
و فونواوری در‌مقابل‌و‌از‌زمان‌گزارش‌مرور‌علم
دولوتوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌بعد شورکوت1324نوآوری‌سال هوای
گوام گواز پوردازش قوابول‌‌‌‌‌‌‌‌‌پاالیش‌نفت‌و هوای
ای‌در‌مسیر‌انباشت‌دانش‌به‌س،ت‌پویوایوی‌‌‌‌مالحظه
هاه،چنان‌بوه‌‌‌اند.این‌شرکت‌‌بیشتر‌فناورانه‌برنداشته
های‌جدید‌و‌یوا‌‌‌ها خدمات‌و‌طرح‌اکتساب‌فناوری
های‌کامل‌تولید‌جدید‌و‌احت،االً‌توغویویورات‌‌‌‌‌‌سیستم
های‌ع،لیاتی‌به‌عنوان‌ابزار‌اصلی‌‌جزئی‌طی‌فعالیت
کوارایوی معرفی‌تغییرات‌فناورانه‌به‌منظور‌بوهوبوود
و تودارکوات متکی‌هستند.پی،انکاران‌مهنودسوی
هوای‌‌‌‌‌ساخت‌به‌انجام‌تغییرات‌جزئی‌بر‌روی‌طورح
شورکوت هوای‌‌‌‌‌موجود‌تکیه‌دارند.ظرفیت‌محدود
پویوامودهوای گواز و نوفوت ارزش پیشتاز‌زنجیره
ای‌برای‌این‌نظام‌فراتر‌از‌ع،لکرد‌ع،لیاتوی‌‌‌گسترده
1 ready-made
مسوتوقویوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌دارد.سرمایه‌‌خود‌آن‌شرکت گوذاری
خارجی‌برای‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌منبعی‌ضروری‌برای
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری رسویودن های‌جدید‌در‌جهت‌ک،ک‌به
شورکوت هوای‌‌‌‌‌اهداف‌تولید‌است.با‌این‌حال اگر
ملی‌نفتی‌با‌فناوری‌سر‌وکار‌نداشته‌باشند‌و‌نتوانونود
بورآوردن بوه توان،ندی‌فناورانه‌الزم‌برای‌کو،وک
ورود آورنود وجوود بوه را اهداف‌تجاری‌خوود
درسرمایه اسوت مو،وکون گذاری‌مستقیم‌خارجی
بلندمدت‌ک،ک‌چندانی‌به‌تغییر‌وابستگی‌منفعوالنوه
های‌وارداتی‌نکند.آنها‌به‌فناوری
گواز‌‌‌‌‌رایج ترین‌نوع‌پیوندها‌در‌نظام‌نوآوری‌نفت‌و
ایران‌شامل‌جریان‌دانش‌موجود‌در‌کاالها خدمات
از1“حاضر‌و‌آماده”های‌‌و‌طرح اسوتوفواده دانوش
فونواورانوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری ها‌و‌اطالعات‌مربوط‌به‌نیوازهوای
دسوت ایون از تولید‌و‌ع،لیات‌است.جوریوانواتوی
نووآوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین‌نوع‌ارتباط‌ه،چنین‌رایج نوظوام بوا
بویون3-5جهانی‌نفت‌و‌گاز‌هستند)شکل (ارتباط
شرکت‌ملی‌نفت شرکت‌ملوی-های‌راهبر‌‌شرکت
مولوی‌‌‌‌‌‌‌‌پاالیش‌و‌توزیع‌فرآورده های‌نفتی شورکوت
های‌تابعوه‌‌‌و‌شرکت-گاز‌و‌شرکت‌ملی‌پتروشی،ی
009
های‌مهندسی ای‌و‌ع،لیاتی‌آنها‌و‌نیز‌شرکت‌منطقه
و دیگر‌تأمین‌تدارکات‌و‌ساخت کنندگان‌کاالهوا
های‌نفتی‌مشغول‌به‌کار‌در‌ایران‌‌خدمات‌و‌شرکت
دهد‌که‌در‌تأسیسات‌‌در‌مج،وع‌دانشی‌را‌شکل‌می
طورح خودموات و‌‌‌‌‌‌‌کلیدی‌تولید تجهیوزات هوا
یابد‌و‌نیوز‌‌‌مشخصات‌آماده‌برای‌استفاده تجسم‌می
نویوازهوای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانش‌استفاده‌از‌فناوری و های‌جودیود
شده‌در‌طول‌ع،لکرد‌تأسیسات‌تولید‌را‌نیز‌‌شناسایی
ارزش‌‌‌‌‌گیرد.شرکت‌‌دربرمی های‌راهبر‌در‌زنجیوره
نویوز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نفت‌و‌گاز‌و‌شرکوت و آنوهوا توابوعوه هوای
های‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت‌ع،دتاً‌بوه‌‌‌شرکت
پردازند‌چرا‌که‌آنها‌خود‌بوه‌‌‌های‌ع،لیاتی‌می‌فعالیت
جوانوبوی-های‌جدید‌‌توسعه‌فناوری و‌محصووالت
دانوش-ع،لیات‌خود بوه نویواز اشتغال‌ندارند‌که
و بواشونود داشوتوه پیچیده‌مهندسی‌طراحی‌یا‌فنوی
بنابراین‌نیازی‌به‌این‌نوع‌دانش‌هم‌ندارند.در‌عوض
خودموات تقاضای‌آنها‌دانشی‌است‌که‌در‌کاالها‌و
اغولوب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تجاری‌آزمایش‌پس و دارد وجوود داده
قس،تی‌از‌یک‌سیستم‌کامل‌تولید‌کلید‌در‌دست‌بوه
آید.حساب‌می
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
شرکت تأمین‌‌‌تعداد چهار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فروشندگان فهرست در کننده
شرکت‌ع،ده
شرکت1124کنندگان‌داخلی:تعداد‌تأمین
شرکت1112کنندگان‌خارجی:تعداد‌تأمین
شرکت154 بنیان‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌های‌دانش‌تعداد‌شرکت
سهم محتوای محلي در زنجیره ارزش نفت و گاز
درصد45-17 شناسی‌اکتشاف ژئوفیزیک‌و‌زمین
درصد122تقریباً مهندسی‌حفاری)در‌خشکی‌و‌دریا(
درصد72 خدمات‌حفاری
درصد12 محصوالت‌حفاری‌و‌تک،یل‌چاه
درصد22 مهندسی‌خط‌لوله‌دریایی‌داخلی
درصد122 مهندسی‌خط‌لوله‌خشکی‌داخلی
درصد‌از‌کل‌پروژه12بیش‌از تأسیسات‌فرآوری‌نفت‌و‌پاالیش‌نفت‌و‌گاز
های فناورانه در بخش نفت و گاز ( میزان ساخت داخل و توانمندی77-3جدول
منبع:روابط‌ع،ومی‌وزارت‌نفت
یادداشت:بسته‌به‌روش‌مورد‌استفاده‌برای‌محاسبه‌این‌ارقام میزان‌واقعی‌ساخت‌داخل‌م،کن‌است‌متفاوت‌باشد‌به‌عنوان‌مثال
.ها‌به‌خاطر‌واردات‌قطعات‌توسط‌برخی‌شرکت
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 032
کنندگان‌کاال‌‌تامین
و‌خدمات
ها‌دانشگاه
ها‌دانشگاه موسسات‌پاوهشی
سیستم‌جهانی‌نوآوری‌نفت‌و‌گاز
جریان‌تحقیق‌و‌توسعه
جریان‌دانش‌شامل‌کاال خدمات طراحی‌و‌معلومات
جریان‌طراحی‌و
مهندسیهای‌نفت‌و‌‌شرکت
گاز
جریان‌طراحی‌و‌مهندسی
1395شده‌در‌آبان‌ماه‌‌های‌انجام‌منبع:مصاحبه
شرکت منطقه‌‌‌‌‌یادداشت: تابعه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فعالیت1ای‌‌های انجام خاص‌را مناطق در تولید شرکتهای ع،لیاتی‌‌‌‌‌دهند تابعه 0هایکارکردهای‌خاصی‌مانند‌مهندسی‌و‌تدارکات‌در‌خشکی‌را‌بر‌عهده‌دارند.بازیگران‌بخش‌پتروشی،ی‌در‌این‌ن،ودار‌گنجانده
.گیرند‌اند‌اما‌در‌گزارش‌حاضر‌مورد‌بحث‌قرار‌ن،ی‌شده
( پیوندهای میان بازیگران فعال در نوآوری، انتشار و كاربرد فناوری در بخش نفت و گاز9-3شکل
1 Regional Subsidiaries (RS) 2 Functional Subsidiaries (FS)
031
آمووزش‌‌‌‌‌تعداد‌مؤسسات‌علم‌و‌فناوری‌ارائه دهنده
عالی‌مرتبط‌با‌نفت‌و‌گاز‌در‌ایران‌از‌یک‌مؤسوسوه
سویواسوت1324در‌سال هوای)بنا‌به‌گزارش‌مرور
شده‌در‌ه،ان‌سال(به‌‌‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌انجام
افزایش‌یافته‌است.در‌نظوام1394مورد‌در‌سال32
های‌پاوهشی‌مربوط‌به‌صنوعوت‌‌‌‌دانشگاهی فعالیت
نفت‌و‌گاز‌ه،چنان‌در‌مراحل‌اولیه‌بوده‌اما‌در‌حال
ها‌و‌مؤسسات‌فنی‌به‌تدریج‌‌تقویت‌است‌و‌دانشگاه
واجود انسوانوی نقش‌مه،ی‌را‌در‌زمینه‌تأمین‌منابع
هوا‌‌‌‌‌کنند.دانشگاه‌‌شرایط‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایفاء‌می
مسویوری نیز‌مانند‌پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌ه،چونوان
کننوده‌‌‌پی،ایند‌و‌تأمین‌خطی‌به‌س،ت‌نوآوری‌را‌می
ها‌هسوتونود.های‌ت،ام‌و‌ک،ال‌برای‌شرکت‌نوآوری
ساز‌است‌و‌به‌توسعه‌توان،ونودی‌‌‌‌این‌موضوع‌مشکل
بوایود‌‌‌‌‌‌‌ها‌منجر‌نخواهد‌شد‌شرکت‌شرکت هایی‌کوه
هسته‌نظام‌نوآوری‌را‌شکل‌دهند.
موهوارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌فقدان‌ارتباط جوریوان هوای‌‌‌‌‌های‌مبتنی‌بر
مهندسی‌و‌طراحی‌و‌تخصص‌و‌یادگیری‌به‌منظوور
ها‌‌ای)بنیادی(و‌تغییر‌فناوری‌‌‌های‌پایه‌انجام‌طراحی
پووروژه در اسووت. مووحووسوووس ایووران هووای‌‌‌‌در
گذاری‌باالدستی‌از‌طریق‌قراردادهای‌خرید‌‌سرمایه
های‌ملی‌نفت‌و‌پی،انکواران‌‌‌متقابل‌که‌شامل‌شرکت
های‌داخلی‌مهندسی تدارکات‌و‌‌خارجی‌و‌شرکت
موهونودسوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌ه،چنین‌شرکت‌ساخت توابوعوه های
انوتوقوال‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت‌ملی‌نفت‌می شود‌توجه‌چندانی‌بوه
طوراحوی دانش‌طراحی‌و‌مهندسی‌برای‌یادگویوری
نشوان تأسیسات‌تولید‌و‌افزایش‌توان،ندی‌نووآوری
کنندگان‌تجهیزات‌و‌خدمات‌‌داده‌نشده‌است.تأمین
موتوکوی‌‌‌‌‌‌‌‌بیشتر‌بر‌فعالیت های‌مهندسی‌داخلی‌خوود
یوا‌‌‌‌‌رسد‌پیوندی‌با‌دانشگاه‌اند‌و‌به‌نظر‌ن،ی‌بوده ها‌و
توخوصوص پاوهشگاه‌صنعت‌نفت‌به‌منظور‌کسوب
مهندسی‌و‌طراحی‌برقرار‌کرده‌باشند.
ارتوبواط‌‌‌‌‌‌‌در‌یک‌نظام‌نوآوری‌تکامل بویون‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافوتوه
و‌‌‌‌‌تولیدکنندگان تأمین کنندگان مؤسسات‌تحقیوق
بوا‌‌‌‌‌توسعه‌و‌دانشگاه ها چه‌در‌درون‌این‌نظام‌و‌چه
دانوش جوریوانوات منابع‌بیرونی‌دانش‌نه‌تنها‌شامل
بورای‌‌‌‌‌‌موجود‌در‌کاالها خدمات طرح های‌آمواده
بولوکوه اسوت فونواوری استفاده‌و‌دانش‌استفاده‌از
جریانات‌مه،ی‌از‌دانش‌مهندسی طراحی‌و‌عل،وی
هوم‌‌‌‌‌برای‌تسلط‌یافتن‌بر‌فناوری ها‌و‌یا‌تغییر‌آنها‌را
ذاتوًا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دربرمی یوادگویوری و گیرد‌چرا‌که‌نوآوری
های‌تحقیق‌و‌‌تعاملی‌هستند.نوآوری‌فقط‌به‌ورودی
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 030
های‌اساسی‌نووآوری‌‌‌توسعه‌نیاز‌ندارد‌بلکه‌ورودی
از‌‌‌‌‌از‌تولید‌و‌فعالیت های‌مهندسی‌و‌طراحی‌به‌غیور
مویوان‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌نیز‌به‌دست‌می آیند.ارتبواط
مویوان‌‌‌‌‌‌بازیگران‌نظام‌نوآوری وابستگی های‌متقابل
الزم انواع‌مختلف‌ورودی‌دانش‌و‌فعالیت‌فناورانه
کند.در‌فرآیند‌نوآوری‌را‌شکل‌داده‌و‌ایجاد‌می
در‌ایران اتصال‌میان‌بازیگران‌فعال‌در‌تولید انتشار
نیافته‌است)نگاه‌کنویود‌‌‌‌‌و‌استفاده‌از‌فناوری توسعه
(در‌حال‌حاضر ارتباط‌میان‌بازیگران3-5به‌شکل
نوظوام‌‌‌‌‌‌‌‌ایرانی‌چه‌با‌نظام بوا هوای‌‌‌‌‌های‌داخلی‌و‌چه
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین موربووط دانوش ال،للی محدود‌به‌جوریوان
خودموات تجهیزات ماشین موواد آالت قطعات
های‌آماده‌برای‌استفاده‌و‌دانش‌فنی‌ع،لیواتوی‌‌‌‌طرح
ازاست.اما‌ارتباطات‌داخلی‌و‌بین ال،للی‌متشوکول
های‌مهندسی‌و‌طراحی‌‌ها‌و‌تخصص‌جریان‌مهارت
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برای‌تغییر‌فناوری توحوقویوق ارتوبواطوات ها‌و‌یا
دانوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌با‌ت،رکز‌بر‌ورودی‌توسعه جودیود هوای
اتوفواق عل،ی‌و‌مهندسی یا‌به‌صورتی‌استوثونوائوی
پواوهشوگواه‌‌‌‌‌‌‌‌می افتند‌و‌یا‌اینکه‌اصالً‌وجود‌ندارند.
کنندگان‌نوآور‌در‌انزوا‌و‌جودا‌‌‌صنعت‌نفت‌و‌تأمین
نووآورانوه‌‌‌‌‌‌‌از‌بازیگران‌کلیدی‌دیگر‌به‌فعالیت هوای
های‌آماده‌‌رود‌فناوری‌پردازند‌و‌از‌آنها‌انتظار‌می‌می
برای‌استفاده‌را‌به‌کاربران‌نهایی‌تحویل‌دهند.
توقوویوت1324گزارش‌سال اهو،ویوت آنوکوتواد
های‌نفت‌و‌‌های‌تحقیق‌و‌توسعه‌در‌شرکت‌ه،کاری
گاز‌و‌مؤسسات‌تحقیق‌و‌توسعه‌خارجی‌را‌به‌منظور
آن از توسعه‌این‌بخش‌روشن‌ساخت.با‌این‌حال
هوا‌‌‌‌‌ها‌به‌خاطر‌تحریم‌هنگام‌به‌بعد‌این‌نوع‌ه،کاری
هو،وکواری هوای‌‌‌‌‌و‌مشکالت‌ناشی‌از‌آنها‌در‌زمینه
دربین مووجوود ال،للی‌از‌بین‌رفته‌است.ارتباطوات
دانوش درون‌این‌بخش‌و‌نیز‌با‌نظام‌جهانی شوامول
مربوط‌به‌کاالها خدمات‌و‌دانش‌ع،لیاتی‌آن‌قودر
شوند‌و‌نوه‌‌‌ضعیف‌هستند‌که‌نه‌به‌نوآوری‌منجر‌می
های‌جدید‌را‌در‌پوی‌‌‌یادگیری‌برای‌اکتساب‌فناوری
کواالهوای بوه موربووط دارند.جریان‌دانش‌فعولوی
ای‌یا‌دانش‌فنی از‌اه،یت‌زیادی‌برخووردار‌‌‌سرمایه
ها‌و‌ایجاد‌تغییر‌‌است‌اما‌برای‌مسلط‌شدن‌بر‌فناوری
در‌آنها‌کافی‌نیست.ایجاد‌تغییر‌در‌فناوری‌مستولوزم
جریان‌دانش‌طراحی مهندسی‌و‌عل،ی‌برای‌ایجواد
های‌متناسب‌است.بر‌اساس‌نتایج‌دومویون‌‌‌‌‌توان،ندی
تونوهوا از11پی،ایش‌ملی‌نوآوری‌ایران درصود
و‌‌‌‌‌‌های‌نفت‌و‌گاز‌در‌ه،کاری‌شرکت های‌تحقویوق
033
هوای‌‌‌درصد‌شرکت14اند‌و‌‌توسعه‌مشارکت‌داشته
موورد‌‌‌‌‌‌بخش‌نفت‌و‌گاز ماشین آالت‌و‌تجهیوزات
اند.این‌پی،وایوش‌‌‌‌‌نیاز‌برای‌تولید‌را‌خریداری‌کرده
ه،چنین‌فقدان‌تأمین‌مالی‌را‌به‌عنوان‌یکی‌از‌موانع
ع،ده‌نوآوری‌شناسایی‌کرده‌است.
پیشنهادات سیاستي 3-6
در بر‌اساس‌تحلیل‌فوق‌از‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایران
تووصویوه و هوای‌‌‌‌‌این‌بخش‌ش،اری‌از‌پیشنهوادات
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌سیاستی‌به‌منظور‌بهره برداری‌از‌دسوتواوردهوای
ارائوه‌‌‌‌‌دست‌آمده‌تاکنون‌و‌پاسخگویی‌به‌چالش ها
شود:می
ترویج‌یادگیری‌مشارکتی‌و‌توسعه‌پیوونودهوای-1
کونوار در دانشی‌در‌نظام‌نوآوری‌نفت‌و‌گواز
اتخاذ‌راهبردهای‌توان،ندسازی
اتوخواذ و مشوارکوتوی یوادگویوری هنگام‌ترویج
راهبردهای‌توان،ندسازی ابعاد‌کلیدی‌فرآینودهوای
این‌فرآینودهوا‌‌‌‌‌نوآوری‌و‌یادگیری‌از‌ج،له‌ویاگی
قورار‌‌‌‌‌در‌بستر‌کشورهای‌درحال توسعه باید‌مدنظر
مودیوران و اجورایوی گیرد.سیاست،داران مقامات
ها‌باید‌موارد‌زیر‌را‌مدنظر‌داشته‌باشند:شرکت
اه،یت‌مشارکت‌فعال‌در)توسعه(فناوری‌بوه-الف
منظور‌ارتقاء‌یادگیری‌فناورانه‌در‌راستای‌ه،وپوایوی
ها‌و‌دانش‌الزم‌برای‌توغویویور‌‌‌‌‌‌فناورانه.کسب‌مهارت
صوورت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فناوری بوه کوه ها‌محصولی‌جانبی‌نیست
عو،ولویوات‌‌‌‌‌‌‌‌‌خودکار‌ض،ن‌فعالیت های‌تولیدی‌و‌یوا
مسوتولوزم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مع،ول‌شرکت بولوکوه آیود ها‌به‌دسوت
بونوابورایون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تالش و بووده های‌فعال‌برای‌یادگیری
ها‌به‌دنبال‌خوواهود‌‌‌‌های‌جانبی‌را‌برای‌شرکت‌هزینه
داشت.
ای‌کوچک‌از‌‌تحقیق‌و‌توسعه‌تنها‌زیرمج،وعه-ب
نوتوایوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فعالیت بوه های‌نوآورانه‌الزم‌برای‌دستیابی
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌موردنظر چه‌در‌اقتصادهای‌توسعه چوه و یافته
دیوگور‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌است.فعالیت‌‌اقتصادهای‌درحال هوای
غیر‌از‌تحقیق‌و‌توسعه‌که‌برای‌فرآیند‌نوآوری‌حائز
موهوارت و دانوش هوای‌‌‌‌‌اه،یت‌هستند‌عبارتند‌از:
هوای‌‌‌‌‌مفهومی پایه‌و‌تفصیلی‌مهندسی توانو،ونودی
توا تولید‌ن،ونه‌و‌آزمایشی افزایش‌ظرفیت‌توولویود
موجوهوز رسیدن‌به‌مقیاس‌تجاری طراحی‌موجودد
شدن‌به‌ابزارهای‌الزم مهندسی‌تقلیدی‌و‌مهندسوی
صنعتی.
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 034
بوالوغ -ج یکی‌از‌عناصر‌اصلی‌یک‌نظام‌نوآوری
های‌موجود‌بین‌بازیگران‌هر‌بوخوش‌‌‌‌روابط‌و‌شبکه
است.ه،کاری‌چه‌در‌میان‌بازیگران‌داخلی‌و‌چه‌با
های‌خارجی‌برای‌تکامل‌و‌توسعه‌بخوشوی شرکت
در اسووت. بوورخوووردار زیووادی اهوو،وویووت از
گذاری یادگیری‌تعاملی‌فرآیندی‌کلویودی‌‌‌‌سیاست
است‌که‌باید‌از‌طریق‌طراحی‌سازوکارهای‌مناسب
تر در‌فرآیند‌ارتقاء‌به‌یک‌نظام‌نوآوری‌بخشی‌بالغ
اسوت‌‌‌‌‌تقویت‌شود.توسعه‌خوشه ها‌رویکرد‌رایجی
های‌فعاالنه‌مورد‌استوفواده‌‌‌‌که‌برای‌ترویج‌ه،کاری
و‌‌‌‌‌‌‌های‌دانش‌بین‌سوازموان‌‌‌گیرد.جریان‌‌قرار‌می هوا
بوه‌‌‌‌‌شرکت های‌علم‌و‌فناوری‌باید‌تقویت‌شود‌که
بورای ه،ین‌منظور باید‌طراحی‌سازوکارهای‌الزم
ها‌و‌بوازیوگوران‌‌‌‌‌ح،ایت‌از‌پیوندهای‌دانشی‌شرکت
زیرساختی‌علم‌و‌فناوری‌با‌لحاظ‌کردن‌موارد‌زیور
مورد‌توجه‌قرار‌گیرد:
مویوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحریک‌شکل پویوونود ایوجواد گیری‌و
بازیگران‌نوآوری‌در‌نظام‌نوآوری‌باید‌متناسب
تووانو،ونودی موخوتولوف سوطووح و‌مناسب‌با
وشرکت دانوش های‌موجود‌و‌انواع‌مختولوف
1 plug-and-play
تخصص‌مورد‌نیاز‌آنها‌باشد.
شده‌نباید‌در‌راستای‌تحویول‌‌‌بینی‌پیوندهای‌پیش
بوه اسوتوفواده بورای آمواده کاالها‌و‌خدموات
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت آنوهوا هودف بولوکوه بواشود هوا
ها‌در‌مقام‌یادگویورنودگوان‌‌‌‌‌‌درنظرگرفتن‌شرکت
فونواوری-فعال‌و‌در‌نتیجه‌هم پدیدآورنودگوان
باشد.
بوه انواع‌دانشی‌که‌از‌طریق‌این‌پیوندهوا متعاقباً
افتد‌نه‌تنها‌باید‌به‌شکل‌اطالعات‌الزم‌‌جریان‌می
بولوکوه بووده برای‌چگونگی‌استفاده‌از‌فناوری
های‌مهندسی طراحی‌و‌‌ه،چنین‌دانش‌و‌مهارت
عل،ی‌که‌زیربنای‌فناوری‌مورد‌استفاده‌هستند‌را
نیز‌دربرگیرد.
و‌‌‌‌های‌داخلی‌سازمان‌فعالیت هایعلموفناوری
بورای پیوند‌با‌آنها‌نباید‌به‌عنوان‌جوایوگوزیونوی
شوود‌‌‌‌‌های‌داخلی‌فناورانه‌شرکت‌تالش ها‌تلقی
طوور‌‌‌‌‌‌‌بلکه‌باید‌مک،ل‌آن بوده‌و‌یکدیگر‌را‌بوه
متقابل‌تقویت‌ن،ایند.
کنندگان از‌طریق‌پیوند‌بیون‌‌‌ارتقاء‌توسعه‌تأمین-0
035
های‌داخلی‌های‌چندملیتی‌و‌شرکت‌شرکت
توان‌‌های‌چندملیتی‌و‌داخلی‌را‌می‌پیوند‌بین‌شرکت
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌از‌طریق‌طراحی‌مناسب‌سیاست اسوتوفواده هوای
ساخت‌داخل‌و‌یک‌راهبرد‌فناورانه‌برای‌این‌بخش
های‌سویواسوتوی‌‌‌‌‌‌تقویت‌کرد.برای‌این‌منظور‌گزینه
توسعه‌‌متنوعی‌وجود‌دارد.برخی‌کشورهای‌درحال
دارای‌درآمد‌کم‌یا‌با‌درآمد‌متوسط‌تولیودکونونوده
نویوجوریوه و موالوزی بورزیول نفت‌و‌گاز‌مانونود
های‌استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌را‌برای‌تقویت‌‌سیاست
کننده‌به‌کار‌گرفته‌و‌در‌این‌راه‌‌توسعه‌صنایع‌تأمین
هوا‌‌‌‌‌اند.این‌سیاست‌‌هایی‌نیز‌به‌دست‌آورده‌موفقیت
از اسوتوفواده شامل‌ایجاد‌مقرراتی‌خاص‌و‌اهداف
اشوتوغوال ساخت‌داخل‌مرتبط‌با‌ارزش‌افزوده‌و‌یا
هوای‌‌‌‌‌بوده‌است.در‌زمینه‌طراحی‌و‌اجرای‌سیاست
قوابول تونووع استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌م،کن‌است
اهوداف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مالحظه نوظور از بواشود: ای‌وجود‌داشته
مشووق و‌‌‌‌‌‌‌اجباری تعریف‌ساخت‌داخل انواع هوا
یوابود‌‌‌‌‌‌‌‌ها طیف‌فعالیت‌تحریم هایی‌که‌باید‌ارتوقواء
تووسوعوه و )مثال‌انتقال‌فناوری آموزش‌و‌تحقیوق
در داخلی(و‌نحوه‌ه،کاری‌میان‌ذینفعان‌مووجوود
مشوارکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اجرای‌سیاست انوواع )موثواًل هوای‌‌‌‌‌هوا
و‌‌‌‌‌‌های‌چندملیتی شرکتشرکت های‌داخلی‌نوفوت
(.های‌تدارکات پی،انکاری‌و‌ساخت‌گاز‌و‌شرکت
رویکرد‌دیگری‌که‌به‌شکل‌گسترده‌در‌کشورهوای
قورار‌‌‌‌‌‌‌‌دیگر‌و‌در‌بخش های‌مختلف‌مورد‌اسوتوفواده
کننده‌شامول‌‌‌های‌توسعه‌تأمین‌گیرد‌اجرای‌برنامه‌می
های‌چندملیتی‌بدون‌تعییون‌‌‌های‌تابعه‌شرکت‌شرکت
اهداف‌مشخص‌برای‌استفاده‌از‌ساخت‌داخل‌است.
آمیز‌این‌‌هایی‌که‌اغلب‌به‌عنوان‌موارد‌موفقیت‌ن،ونه
بورنواموه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رویکرد‌به‌آنها‌استناد‌می از: شود‌عبارتنود
مولوی1ارتقاء‌صنایع‌داخلی‌سنگاپور و‌برنامه‌پیونود
و اگر‌چه‌دو‌برنامه0ایرلند نوفوت نامبرده‌به‌بخش
تشوویوق بورای گاز‌تعلق‌ندارند.اقدامات‌سیاسوتوی
و‌‌‌‌‌‌‌‌شعب‌شرکت ارتوبواط های‌چندملیتی‌به‌برقراری
مشوارکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پیوند‌با‌تأمین شوامول کنندگان‌داخولوی
بویون-ع،ومی خصوصی قراردادهای‌تقسیم‌هزینوه
دولوتوی‌‌‌‌‌‌دولت‌و‌شرکت های‌چندملیتی تأمین‌مالی
های‌خاص‌منتهی‌به‌برقراری‌پیوند‌با‌شوعوب‌‌‌‌فعالیت
اعوتوبوار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت از اسوتوفواده های‌چونودمولویوتوی
کنندگان‌و‌اعتبار‌مالیاتی‌است.تأمین
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 Singapore's Local Industry Upgrading Programme 2 Ireland’s National Linkage Programme
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 031
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تقویت‌انباشت‌توان،نودی-3 مودیوریوتوی هوای
های‌دولتی‌نفت‌و‌گاز‌و‌‌نوآورانه‌توسط‌شرکت
عونووانشرکت بوه خصووصوی بوزرگ هوای
های‌پیشتاز‌در‌زنجیره‌ارزش‌نفت‌و‌گاز‌شرکت
ای‌رایج‌‌های‌توسعه‌به‌دلیل‌ماهیت‌پی،انکاری‌پروژه
در ظورفویوت ایوجواد در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌ایوران
پویو،وانوکواران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت موقوام های‌مهندسی‌که‌در
کنند‌باید‌بوه‌‌‌ع،ل‌می‌‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت
عوالوه بوه یک‌هدف‌سیاستی‌اصلی‌تبدیل‌شود.
و‌‌‌‌‌های‌ملی‌نفت‌و‌گاز بهره‌شرکت برداران‌اصلوی
مونوبوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌صاحبان‌این‌پروژه ها‌هستند‌و‌بدین‌ترتویوب
موحوسووب نهایی‌تقاضا‌برای‌نوآوری‌در‌این‌نظام
سوطوح‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌در‌پائین‌شوند.اگر‌این‌شرکت‌‌می توریون
فناورانه‌مانده‌باشند‌آنگاه‌نوآوری‌در‌سراسر‌نوظوام
شودت بوه نوآوری‌متوقف‌خواهد‌شد.بنوابورایون
های‌نفت‌و‌‌شود‌که‌وزارت‌نفت شرکت‌توصیه‌می
هوای‌‌‌‌‌های‌مادر شورکوت‌‌‌گاز‌دولتی)شامل‌شرکت
نویوز‌‌‌‌‌‌‌ای‌و‌شرکت‌تابعه‌منطقه های‌تابعه‌ع،لیاتی(را
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هدف کورده گذاری)به‌منظور‌توسعه‌فونواوری(
و آنها‌را‌به‌مشارکت‌فعال‌در‌سازوکارهای‌انتقوال
1 Engineering, Procurement, Construction and Finance (EPCF)
توسعه‌فناوری‌تشویق‌کند.
بوایود‌‌‌‌‌‌از‌این‌گذشته شرکت های‌دولتی‌نفت‌و‌گاز
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اه،یت‌توسعه‌توان،ندی را مودیوریوتوی های
های‌بزرگ‌دریابند‌چرا‌که‌توان،ندی‌مدیریتی‌‌پروژه
از یکی‌از‌الزامات‌نرم‌فناورانه‌است‌که‌حتی‌پیوش
نویواز‌‌‌‌‌‌دستیابی‌به‌توان،ندی های‌سخت‌فناورانه‌مورد
اقوتوصواد است.از‌آنجا‌که‌نفت‌و‌گاز‌بخش‌اصلی
تووانو،ونودی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایران‌را‌تشکیل‌می هوای‌‌‌‌‌دهد‌توسوعوه
های‌فناورانه(بازیگوران‌‌‌‌مدیریتی)در‌کنار‌توان،ندی
خوواهود این‌بخش ع،لکرد‌کلی‌نوآوری‌را‌بهبود
موی کوار تووانود‌‌‌‌‌‌بخشید.یک‌ابزار‌مؤثر‌برای‌ایون
خصووصوی پویو،وانوکواران ح،ایت‌دولت‌از‌ایجاد
های‌خصوصی‌بزرگ‌مهنودسوی قدرت،ند‌و‌شرکت
شورکوت موهونودسوی تدارکات‌و‌ساخت‌و هوای
بوتووانونود1و‌تأمین‌مالی‌‌تدارکات ساخت باشد‌که
نوفوت‌‌‌‌‌‌های‌توسعه‌فعاالنه‌در‌پروژه ای‌ع،ده‌وزارت
هوا‌‌‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌مشارکت‌کنند.این‌شرکت
داخولوی‌‌‌‌‌‌می توانند‌با‌تلفیق‌سازوکارهای‌تأمین‌مالی
و )از‌طریق‌نهادهای‌مالی‌و‌ابزارهای‌مالی‌داخلوی(
تأمین‌مالی‌خارجی ظرفیت‌تأمین‌مالی‌کلی‌پوروژه
037
بوحوث ایون اسوت را‌در‌خود‌ایجاد‌کنند.م،کون
مطرح‌شود‌که‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌با‌چنین‌وسوعوتوی
هوای‌‌‌‌‌نیاز‌به‌بازیگران‌بزرگی‌دارد‌که‌بتوانند‌بخش
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مختلف‌پروژه درآورده اجورا های‌بزرگ‌را‌بوه
را مدیریت‌مسائل‌کلیدی به‌خصوص‌تأمین‌مالوی
اسوت بوهوتور بونوابورایون در‌دست‌داشته‌بواشونود.
بوتووانونود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت کوه های‌قدرت،ندی‌ایجاد‌شوند
های‌بزرگ‌را‌به‌انوجوام‌‌‌‌ت،امی‌مراحل‌توسعه‌پروژه
رسانند.ابزارهای‌اصلی‌الزم‌برای‌تحقق‌این‌هودف
خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می قوراردادهوای از تواند‌شامل‌استفاده
بور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهندسی‌و‌سرمایه مشوتو،ول مشوتورك گذاری
دولوتوی ال،للی‌و‌شرکت‌های‌نفت‌بین‌شرکت های
و‌‌‌‌‌های‌داخلی‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت‌شرکت
شوعوبوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرکت و هوای‌‌‌‌‌های‌مهندسی‌و‌تدارکوات
توحوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌و‌مهندسی‌شرکت‌منطقه دولوتوی هوای
ایوران برنامه‌توسعه‌و‌انتقال‌فناوری‌قرارداد‌نوفوتوی
یوک باشد.برنامه‌توسعه‌و‌انتقال‌فناوری‌باید‌شامل
تووسوط موکو،ولوی مؤلفه‌مهم‌مبتنی‌بر‌یادگویوری
داخولویشرکت اسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قورار کوه بواشود ای
گیرندگان‌فناوری‌اکتسابی‌مورد‌انتقال‌باشند.بورای
تواند‌رویکردی‌دوجانبه‌را‌‌این‌منظور اینبرنامهمی
بورنواموه ایون توحوت کوه دنبال‌کند:نخست‌این
های‌مهنودسوی های‌دولتی‌داخلی‌و‌شرکت‌شرکت
مونوابوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تدارکات‌و‌ساخت و به‌ایجاد‌تأسیوسوات
طوراحوی و پوایوه داخلی‌الزم‌برای‌انجام‌مهندسی
هور-مفهومی چه‌در‌سطح‌شرکت‌و‌چه‌در‌سطوح
هو،وچونویون–های‌تابعه‌‌یک‌از‌شرکت بپوردازنود
در گسترش‌و‌رس،ی‌ساختن‌این‌منابع‌و‌ساختوارهوا
طول‌زمان‌و‌انجام‌روزافزون‌تحقیق‌و‌توسعه‌پیچیده
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌و‌رس،ی باید‌هدف مونوابوع ایون گذاری‌شوود.
امکانات‌مهندسی‌پایه‌و‌مفهومی به‌مثابه‌یک‌منوبوع
بول داخلی‌توان،ندی بوه جذب‌و‌خلق)نگاه‌کنید
هایی‌در‌بخش‌های‌مختلف(ع،ول برای‌مثال0227
طوی را فونواوری بوا ن،وده‌که‌امکان‌تعامل‌فعوال
خودموات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سرمایه قوراردادهوای و گذاری‌مشترك
بوایود‌‌‌‌‌‌‌‌آورد.شرکت‌‌مهندسی‌فراهم‌می های‌دولوتوی
بوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بتوانند‌از‌فناوری کونونود های‌اکتسابی‌استوفواده
و‌‌‌‌‌‌ها‌و‌زیرسیستم‌سازی‌سیستم‌یکپارچه ها‌بپوردازنود
دیوگور‌‌‌‌‌‌‌پروژه های‌توسعه‌و‌گسترشی‌که‌با‌شرکوای
داشوتوه‌‌‌‌‌‌‌شود‌را‌مدیریت‌کرده‌و‌تحت‌انجام‌می نظور
هوایها شرکت‌باشند.به‌منظور‌ادامه‌توسعه‌فناوری
مودون مهندسی تدارکات‌و‌ساخت باید‌توانوایوی
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 032
های‌پاوهشی ارائوه‌‌‌ساختن‌مشکالت‌فنی‌و‌پرسش
بوه چوه مشخصات‌دقیق‌و‌مشارکت‌در‌حل‌مسئله
را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صورت‌داخلی‌و‌چه‌در‌پروژه مشوتورك هوای
داشته‌باشند.
دومین‌مؤلفه‌این‌برنامه‌شامل‌مشارکت‌فعال‌با‌منابع
و‌‌‌‌‌‌بیرونی‌دانش)تأمین کنندگان‌خدمات‌مهنودسوی
سوه‌‌‌‌‌‌‌های‌نفت‌بین‌شرکت ال،للی(به‌منظور‌دریافوت
دانوش الوف( نوع‌اصلی‌از‌جریانات‌دانش‌اسوت:
موجود‌در‌تأسیسات تجهیزات خدمات طراحی‌و
)چوگوونوگوی( فونوی مشخصات‌تولید ب(دانش
الزم‌‌‌‌ع،لیاتی‌و‌ج(مهارت های‌مهندسی‌و‌طراحی
.دو‌مورد‌اول بخش1ها‌برای‌ایجاد‌تغییر‌در‌فناوری
شوند.مورد‌‌اصلی‌قراردادهای‌خدماتی‌محسوب‌می
سوم‌مع،والً‌باید‌به‌صورت‌جداگانه‌مورد‌موذاکوره
شورکوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قرار‌گیرد.شرکت و دولوتوی هوای‌‌‌‌‌های
را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهندسی تدارکات‌و‌ساخت‌باید مووارد ایون
هوای‌‌‌صراحتاً‌در‌قراردادهای‌مربوط‌به‌ت،امی‌پروژه
و0های‌میدان‌سبز‌ای پروژه‌توسعه نوفوتوی میادیون
و‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌و‌نیروگاه‌گازی پاالیشگاه گواز های‌پاالیوش
و نوگوهوداری ه،چنین‌قراردادهای‌توسعه ارتقاء
1 see Mitchell et. al., 2011; Ockwell et. al., 2010 and Bell, 1990. 2 Greenfield project
ازدیواد/بوهوبوود )موثوال دیگر‌قراردادهای‌خدماتوی
که‌دانش‌مهندسی‌و‌‌برداشت‌نفت(بگنجاند‌تا‌زمانی
و شوده ایوجواد آنوهوا در الزم طراحی‌به‌انودازه
و‌‌‌‌‌‌‌ها‌خود‌توانایی‌انجام‌پروژه‌شرکت های‌تحوقویوق
توسعه‌را‌به‌دست‌آورند.
و-4 دولوتوی)عو،ووموی( توسعه‌ابزارهای‌توامویون
بورای‌‌‌‌‌شکل دهی‌به‌نهادها‌و‌ابزارهای‌مالی‌الزم
پشتیبانی‌از‌هر‌دو‌بخش‌عرضه‌و‌تقاضا
کوار برای‌آنکه‌یک‌نظام‌نوآوری‌بخشی‌به‌خوبوی
نووع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند‌نیاز‌به‌نظام سوه کوه دارد مالی‌پشتیبانی
گوذاری‌‌‌‌‌خدمات‌مالی‌را‌ارائه‌دهد:الف(سورموایوه
هوای‌‌‌‌‌گذاران‌فرشته‌برای‌فعالیت‌خطرپذیر‌و‌سرمایه
ای‌‌‌‌کارآفرینی‌و‌نوآورانه‌که‌امکان‌ایجاد‌مج،وعوه
فوراهوم‌‌‌‌‌‌‌‌از‌شرکت را های‌کوچک‌و‌متوسط‌پیشرو
موالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آورد ب(مؤسسه توأمویون تووان کوه هایی
های‌بوزرگ‌‌‌ای به‌خصوص‌پروژه‌های‌توسعه‌پروژه
بوتووانونود‌‌‌‌‌‌‌‌را‌دارند‌به‌طوری‌که‌شرکت های‌داخلی
هوای‌‌‌‌‌مدیریت‌کل‌پروژه‌را‌طی‌ه،کاری‌با‌شرکت
ال،للی در‌دسوت‌‌‌های‌بین‌بنیان‌و‌دیگر‌شرکت‌دانش
دادن داشته‌باشند‌و‌ج(سازوکارهایی‌برای‌پوشوش
039
کوه‌‌‌‌‌ریسک از‌ج،له‌صندوق های‌بی،ه‌و‌مؤسساتی
های‌نوآورانه‌را‌پوشش‌داده‌و‌‌خطرات‌ذاتی‌فعالیت
کنند.مدیریت‌می
روی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ت،رکز‌کلی‌مشووق بور بوایود فوعولوی هوای
های‌تحقیق‌و‌تووسوعوه‌‌‌‌‌هایی‌باشد‌که‌فعالیت‌شرکت
توعوداد‌‌‌‌‌‌‌‌انجام‌می دهند.اگر‌چه‌در‌حال‌حاضر‌تنهوا
گواز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندکی‌از‌تأمین و نوفوت داخولوی کنندگوان
وتوان،ندی بووده های‌الزم‌تحقیق‌و‌توسعه‌را‌دارا
افوزایوش بورای امتیاز‌استفاده‌از‌این‌سوازوکوارهوا
های‌خود‌را‌دارند‌اما‌الزم‌است‌تا‌حودی‌‌‌توان،ندی
شورایوط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌تعیین‌نوع‌تالش واجود های‌نوآورانوه
های‌مهندسی‌و‌طراحی‌و‌نه‌‌ح،ایت‌از‌ج،له‌فعالیت
صرفاً‌تحقیق‌و‌توسعه منعطف‌ع،ل‌شود.تووصویوه
توأمویون‌‌‌‌‌‌‌می شود‌که‌واجد‌شرایط‌بودن‌برای‌کسب
های‌مهندسی‌و‌طراحی‌رس،یت‌یافته‌و‌‌مالی‌فعالیت
رویوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌توسعه‌فناوری توحوت هایی‌برده‌شود‌کوه
در‌‌‌‌‌‌‌موجود برای‌بازار جدید‌محسوب‌می شوونود.
تری‌بوه‌‌‌ادامه‌این‌عنصر‌برنامه‌باید‌در‌مقیاس‌بزرگ
بور‌‌‌‌‌‌‌‌اجرا‌در‌آید‌و‌نه‌تنها‌بر‌شرکت های‌نوپا‌بولوکوه
های‌جاافتاده‌نیز‌ت،رکز‌داشته‌باشد.ه،چنین‌‌‌شرکت
موالوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌راه اندازی‌مؤسسات‌مالی‌الزم‌برای‌توأمویون
چورخوه‌‌‌‌‌‌‌‌های‌حاضر‌در‌بخش‌شرکت های‌مختولوف
بوا ع،ر‌مفید‌خواهد‌بود.شاید‌این‌موضوع‌بوتووانود
بوه‌‌‌‌‌‌طرح‌اعطاء‌ک،ک‌مالی‌برای‌تشویق‌شرکت هوا
شان‌تکو،ویول‌‌‌‌‌های‌مهندسی‌و‌طراحی‌تقویت‌فعالیت
و‌‌‌‌‌‌‌شود‌و‌نهایتاً‌آنها‌را‌به‌انجام‌فعالیت های‌تحوقویوق
توان‌ابزارهایی‌که‌‌توسعه‌رهن،ون‌سازد.ه،چنین‌می
را به‌تقویت‌تقاضا‌برای‌نوآوری‌ک،ک‌می‌کنونود
بوه‌‌‌‌‌‌‌تقویت‌کرد‌چرا‌که‌محدودیت‌تقاضا‌می تووانود
یک‌مانع‌ع،ده‌تبدیل‌شود.
ایوجواد بوه یک‌سیاست‌تامین‌دولتی‌برای‌کو،وک
از‌‌‌‌‌‌‌‌‌انگیزه‌در‌پروژه حو،وایوت های‌توسعه‌فناوری‌و
در‌‌‌‌‌‌‌‌‌توسعه‌ظرفیت گواز و های‌تأمین‌کنندگان‌نفت
بواالدسوتوی1394سال برای‌ده‌گروه‌از‌تجهویوزات
توان‌‌تولید‌نفت‌و‌گاز‌معرفی‌شد.این‌سیاست‌را‌می
داد.به‌ورای‌فناوری گسوتورش های‌باالدستی‌نویوز
گوواهوی ح،ایت‌مالی‌از‌استانداردسازی‌و‌صودور
بوهمی ورود بوه تواند‌به‌عنوان‌ابزاری‌برای‌ک،ک
توان‌بوا‌‌‌بازار‌معرفی‌شود.عالوه‌بر‌این‌دو‌اقدام می
بورای‌‌‌‌‌‌‌فراهم‌کردن‌خدمات‌مهندسی‌و‌مشواوره ای
درشرکت کوه الوزامواتوی بورآوردن ها‌به‌آنها‌در
بورای گوواهویونواموه صودور و قراردادهای‌خرید
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 042
شان‌الزم‌است‌ک،ک‌کرد.ه،وچونویون‌‌‌‌‌‌‌محصوالت
کوه یوابود اقدامات‌سیاستی‌باید‌تا‌جایی‌گستورش
و‌‌‌‌اکثریت‌شرکت های‌نفت‌و‌گاز‌که‌نوآور‌نیستند
های‌نوآورانه‌آنها‌مبتنی‌بر‌تغییرات‌بسویوار‌‌‌‌یا‌فعالیت
و اکوتوسواب جزئی‌طی‌فعالیت‌تولید‌و‌یا‌از‌طریق
نویوز را اسوت اسوتووار خوارجوی جذب‌فنواوری
موی کوار ایون موهوم تووانود‌‌‌‌‌‌دربرگیرد.ابزارهای
های‌مالی‌برای‌ح،ایوت‌‌‌های‌مالیاتی‌و‌ک،ک‌مشوق
و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌شرکت‌از‌سرمایه آمووزش ها‌در‌زمویونوه
فوعوالویوت انوجوام هوای‌‌‌‌‌ایجاد‌سرمایه‌انسانی‌برای
تر‌مشت،ل‌بر‌بهبود‌و‌تغییر‌در‌فناوری‌باشد.پیچیده
بوه-5 گواز و اصالح‌تنظی،ات‌نهادی‌بخش‌نفت
رویوکوردی منظور‌بهبود‌ه،اهنگی‌و‌توقوویوت
مند‌و‌جدیدتر‌به‌نوآوری‌نظام
طوریوق ارتقاء‌حاک،یت‌علم فناوری‌و‌نوآوری‌از
سوازموان اصولوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهبود‌ه،اهنگی‌افقی‌میوان هوای
کوار‌‌‌‌‌سیاست گذار‌در‌بخش‌نفت‌و‌گاز‌هنوز‌جای
گوذاران‌‌‌‌‌دارد‌و‌الزم‌است‌ذهنیت‌برخی‌از‌سیاست
ای‌تغییر‌یابد‌که‌بتوانند‌پذیرای‌رویوکوردی‌‌‌‌به‌گونه
بور‌‌‌‌‌‌نظام مند‌نسبت‌به‌سیاست‌نوآوری‌باشند.عالوه
بازبینی‌تنظی،ات‌نهادی‌این‌بخش مطلوب‌است‌که
های‌سطوح‌‌‌گیری‌مشارکت‌تولیدکنندگان‌در‌تص،یم
زمویونوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باال‌چه‌در‌زمینه‌تعیین‌اولویت در ها‌و‌چوه
افوزایوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طراحی‌برناموه شوود. داده افوزایوش هوا
ها‌در‌میان‌‌ه،اهنگی‌افقی‌در‌طراحی‌و‌اجرای‌برنامه
گذاران‌کلیدی‌باید‌تقویت‌شود‌تا‌متوعواقوبواً‌‌‌‌‌‌سیاست
های‌راهبردی‌نیز‌تقویوت‌‌‌های‌اجرایی‌اولویت‌برنامه
شوند‌و‌در‌بین‌اهداف‌سیاستی‌و‌اقدامات‌صنعوتوی
پاوهشی‌و‌نوآوری‌هم‌افزایی‌ایجاد‌شود.
سویواسوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی آمیختوه‌‌در‌مقام‌ج،ع از هوای‌‌‌‌‌ای
ایوجواد الوزاموات بورآوردن بوه قوادر مختلف‌که
اسوت‌‌‌‌‌پیوندهای‌دانشی‌بین‌انواع‌مختلف‌شرکت ها
چویوز هور از پویوش شوود. باید‌به‌اجرا‌گذاشتوه
های‌بزرگ‌مهنودسوی های‌دولتی‌و‌شرکت‌شرکت
فونواوری‌‌‌‌‌‌تدارکات‌و‌ساخت باید‌فعاالنه‌در‌توسعه
شورکوت و هوای‌‌‌‌‌فعالیت‌داشته‌باشند.وزارت‌نفت
وابسته‌به‌آن‌باید‌بدانند‌که‌آنها‌نه‌تنها‌مسئول‌تولیود
فونواوری نفت‌و‌گاز‌بلکه‌ه،چنین‌مسئول‌تووسوعوه
هستند.
شورکوت کووچوک کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌مورد‌مج،وعه هوایوی
توان،ندی‌تحقیق‌و‌توسعه‌را‌دارا‌هستند‌ارائه‌ک،ک
مالی‌برای‌ه،کاری‌آنها‌با‌مؤسسات‌تحقیق‌و‌توسعه
041
و‌در‌نظر1های‌مالی‌مچینگ‌ها ک،ک‌و‌یا‌دانشگاه
و‌‌‌‌گرفتن‌تخفیف‌مالیاتی‌برای‌ه،کاری های‌تحقیق
بورای‌‌‌‌‌‌‌توانند‌به‌مثابه‌ابزارهای‌بالوقووه‌‌‌توسعه‌می ای
تحریک‌انجام‌تحقیق‌و‌توسعه‌مشترك‌ع،ل‌کننود.
توالش‌‌‌‌‌در‌مورد‌آن‌دسته‌از‌شرکت هوای‌‌‌‌‌هایی‌کوه
شان‌بر‌مهندسی‌تقلیدی‌و‌خالق‌و‌طراحوی‌‌‌نوآورانه
توان‌‌و‌نه‌بر‌تحقیق‌و‌توسعه‌رس،ی‌مت،رکز‌است‌می
بوا مشوتورك برای‌انجام‌کار‌طراحی‌و‌مهونودسوی
نوظور در موالوی مؤسسات‌علم‌و‌فناوری ک،وک
های‌نوآوری‌اعطاء‌کرد‌که‌‌گرفت‌و‌یا‌به‌آنها‌یارانه
صودور امکان‌خرید‌خدمات)مثاًل‌اسوتوانوداردهوا
مجوز‌و‌آزمون مشاوره‌برای‌حل‌مسئله‌و‌آموزش(
فوراهوم‌‌‌‌‌‌های‌مزبور‌را‌برای‌این‌شرکت‌از‌سازمان ها
شورکوتمی موورد کوهآورد.ه،چنین‌در هوایوی
جوذب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تالش و کسوب بوه آنوهوا های‌نووآورانوه
هایوی‌‌‌های‌خارجی‌مربوط‌است‌باید‌سیاست‌فناوری
مونوابوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌در‌راستای‌ایجاد‌مشوق هایی‌جهت‌انتوقوال
بوه انسانی‌واجد‌شرایط‌از‌مؤسسات‌علم‌و‌فنواوری
آمووزشوی‌‌‌‌‌‌آن‌شرکت ها‌و‌نیز‌معرفی‌سازوکارهای
بورای‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها‌می‌در‌نظر‌گرفته‌شود.این‌سیاست تووانود
یوارانوه ن،ونه‌شامل‌برنامه بور های‌آموزشی‌مبتنوی
مووقوت‌‌‌‌‌‌‌استخدام‌فارغ التحصیالن‌مهندسی‌و‌ارسوال
ها‌به‌‌کارکنان‌مؤسسات‌پاوهش‌و‌فناوری‌به‌شرکت
ارتوقواء منظور‌پشتیبانی‌از‌آنها‌باشد.به‌عالوه برای
شورکوت وه،کاری‌فناورانه‌بویون داخولوی هوای
فونواورانوه‌‌‌‌‌‌‌ال،للی‌و‌تقویت‌توسعه‌توان،ندی‌بین های
از‌‌‌‌‌‌‌های‌خارجی باید‌سیاست‌شرکت های‌اسوتوفواده
ایون سوراسور در ساخت‌داخل‌به‌صورت‌گسترده
بخش طراحی‌و‌اجرا‌شود.
فصل پنجم: نظام نوآوری نفت و گاز
1 matching grants
های‌دولتی‌به‌مقداری‌است‌که‌دریافت‌کننده‌ک،ک‌هم‌به‌ه،ان‌میزان‌آورده‌باشد برای‌مثال‌‌به‌معنی‌ک،ک (Matching Grant)مچینگ‌گرنت
کند./مترجم‌‌تومان‌ک،ک‌مالی‌اعطاء‌می122آورد‌و‌دولت‌هم‌به‌ه،ان‌میزان‌یعنی‌‌تومان‌می122شرکتی‌در‌یک‌پروژه
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 040
فصل‌دوم:
Cornell University, INSEAD, and the World Intellectual Property Organization (2016). Global Innovation
Index 2016: Winning with Global Innovation, Ithaca, Fontainebleau, and Geneva.
Ghazinoori, Seyed Soroush, Alizadeh, Parisa, Ghazinoori, Seyes Masoud, AzadeganMehr, Mandana, Kherad-
mandnia, Soheila (2012). Providing an estimation of Iran R&D expenditures and its share out of GDP,
Rsearch report submitted to national research institute for science policy, Tehran, Iran.
Institute for Research & Planning in Higher Education (IRPHE) (2015). Statistics of Higher Education in Iran: A
brief; 2014-2015, Tehran, Institute for Research & Planning in Higher Education.
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2016). Reviewing the performance and obstacles to achieving
Fifth Development Plan goals in Research, technology and innovation. Tehran, Islamic Parliament Research
Center.
Iranian Venture Capital Association (IVCA) (2016). Annual Report of Iranian Venture Capital Association: The
Condition of Venture Capital in Iran. Tehran; Iranian Venture Capital Association.
Litan RE, Wyckoff AW and Fealing KH, eds. (2014). Capturing Change in Science, Technology, and Innova-
tion: Improving Indicators to Inform Policy. Report of the Panel on Developing Science, Technology, and
Innovation Indicators for the Future, National Research Council, Washington, DC, The National Academies
Press; available at: http://www.nap.edu/download.php?record_id=18606
MSRT (2016). The annual report, with comparative approach. Tehran, Ministry of Science, Research and
Technology.
OECD (2015a). OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society.
Paris, OECD Publishing; available at: http://dx.doi.org/10.1787/sti_scoreboard-2015-en.
OECD (2015b). Frascati Manual 2015: Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experi-
mental Development. Paris, OECD Publishing; available at: http://dx.doi.org/10.1787/9789264239012-en.
OECD/Eurostat (2005). Oslo Manual: Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd edition.
Paris, OECD Publishing; available at: http://dx.doi.org/10.1787/9789264013100-en.
UNCTAD (2011). A Framework for Science, Technology and Innovation Policy Reviews. UNCTAD/DTL/
STICT/2011/7, Geneva; available at: http://unctad.org/en/Docs/dtlstict2011d7_en.pdf.
UNDP (2015). Human Development Report 2014: Sustaining Human Progress-Reducing Vulnerabilities and
Building Resilience. New York, United Nations Development Programme.
فصل‌سوم:
Albert N, Link N and Vonortas S (2013). Handbook on the Theory and Practice of Program Evaluation. Chel-
tenham, Edward Elgar.
منابع
043
منابع
Andersson T (2013). Evolving technologies and emerging regions: Governance for growth and prosperity. In:
Audretsch D and Walshok ML, eds. Creating Competitiveness: Entrepreneurship and Innovation Policies
for Growth. Cheltenham. Edward Elgar.
Auty R (1993). Sustaining Development in Mineral Economies: The Resource Curse Thesis. New York, Oxford
University Press.
Central Bank of Islamic Republic of Iran (2015). Annual Review, 2014/15. Tehran; available at:
http://www.cbi.ir/SimpleList/AnnualReview_en.aspx.
Evans GL (2009). Creative cities, creative spaces and urban policy. Urban Studies 46, 1003−1040.
Guellec D and van Pottelsberghe de la Potterie B (2001). R&D and productivity growth: Panel data analysis
of 16 OECD countries. OECD Economic Studies (33): 111-136
Guinet J (2004). Public private partnerships for innovation. In: OECD Science, Technology and Industry Out-
look. Paris, OECD: 88-111
Institute for Research & Planning in Higher Education (IRPHE) (2015). Report prepared by group of Statisti-
cal Research and Information Technology on higher education statistics. Tehran.
Institute for Research & Planning in Higher Education (IRPHE) (2016). Statistics of Higher Education in Iran: A
brief, 2014−2015, Institute for Research & Planning in Higher Education, Tehran.
Iran Parliament (2010). Protection Act for Knowledge-based Companies and Institutions and the Commer-
cialisation of Inventions. Tehran.
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2014). The necessity of a national IPR organization establish-ment and its characteristics, Islamic Parliament Research Center, Tehran, Iran; available at:
http://rc.majlis.ir/fa/report/show/881016 (in Persian).
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2015a). Technology transfer: Weakness of institutional frame-
work in Iran. Tehran, Islamic Parliament Research Center; available at: http://rc.majlis.ir/fa/report/
show/942063 (in Persian).
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2015b). Legal opportunities for promoting venture capital in
Iran, with focus on private science and technology funds, Tehran, Islamic Parliament Research Center; avail-
able at http://rc.majlis.ir/fa/report/show/936027 (in Persian)
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2014). The necessity of establishing a national organisation for
intellectual property in Iran. Tehran. Islamic Parliament Research Center; available at: http://rc.majlis.ir/fa/
report/show/881016 (in Persian).
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2016). Analysis of Iran’s economy: Performance of sectors and
economic growth in 2016. Tehran, Islamic Parliament Research Center; available at: http://rc.majlis.ir/fa/
report/show/986672 (in Persian)
ITU (2015). Statistics database. International Telecommunication Union, Geneva; available at:
http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/stat/default.aspx (accessed 7 July 2016).
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 044
Management and Planning Organization (MPO) (2016a). Supplementary studies of Iran’s 6th National De-
velopment Plan: Multi-sectoral report (in Persian). Tehran, Management and Planning Organization of Iran,
February.
Management and Planning Organization (MPO) (2016b). Supplementary Studies of Iran’s 6th National De-
velopment Plan: Sectoral report, vol. 1 (in Persian). Tehran, Management and Planning Organization of Iran,
February.
Ministry of Industry, Mines and Trade (MIMT) (2015). Strategic plan of Ministry of Industry, Mines and
Trade (2015-2025) (in Persian). Tehran, Ministry of Industry, Mine and Trade,
Ministry of Science Research and Technology (MSRT) (2016a). The status of S&T in Iran. Tehran, Ministry of
Science, Research and Technology.
OECD (2014). Science, Technology and Industry Outlook, Paris.
OECD (2015a). Science, Technology and Industry Scorecard, Innovation for Growth and Society, Paris.
OECD (2015b). Connecting with Emigrants: A Global Profile of Diasporas 2015. Paris, OECD Publishing.
Statistical Center of Iran (2011). Statistical findings of the 2011 National Population and Housing Census;
available at:
http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/Iran/Iran-2011-Census-Results.pdf
Supreme Council of the Islamic Revolution (2011). National Master Plan for Science and Technology
(NMPSE), Tehran.
Trade Promotion Organization (TPO) (2014). Performance Report of Foreign Trade of Iran in 2014 (in Per-
sian). Tehran, Trade Promotion Organisation of Iran.
Trade Promotion Organization (TPO) (2015). Analysis of non-oil and gas trades in the last decade (2004-
2014) (in Persian). Tehran, Trade Promotion Organization of Iran.
UNCTAD (2005). Science, Technology & Innovation Policy Review: The Islamic Republic of Iran. Geneva.
UNDP (2013). Human Development Report 2013: The Rise of the South - Human Progress in a Diverse
World. New York, United Nations Development Programme.
UNDP (2015). Human Development Report 2015: Work for Human Development. New York, United Nations
Development Programme; available at:
http://hdr.undp.org/sites/default/files/2015_human_development_report.pdf.
UNESCO (2015). UNESCO Science Report: Towards 2030. Paris.http://unesdoc.unesco.org/
images/0023/002354/235406e.pdf
Vice-Presidency for Science and Technology (VPST) (2016). Assessing the implementation of Supporting
Knowledge-Based Firms Law. Tehran, Vice-Presidency for Science and Technology.
Von Hippel E (1994). “Sticky information” and the locus of problem solving: Implications for innovation.
Management Science, 40(4): 429−439.
045
منابع
World Bank (2016a). Doing Business Report. Washington, DC, World Bank.
World Bank (2016b). World Development Indicators. Washington, DC; available at: http://
data.worldbank.org/indicator (accessed 8 July, 2016).
فصل‌چهارم:
BMI (2016). Iran Pharmaceuticals & Healthcare Report, Q3; available at: www.bmiresearch.com.
Biotechnology Council (BTC) (2015). Performance Report, 2015 (in Persian).
Biotechnology Council (BTC) (2016a). Iran Biotechnology Roadmap Report (in Persian).
Biotechnology Council (BTC) (2016b). The Second National Biotechnology Plan 2016-2025 (in Persian). Teh-
ran, BTC.
Charaghali AM (2013). Current status of biopharmaceuticals in Iran’s pharmaceutical market. Generics and
Biosimilars Initiative Journal, 2(1): 26−29.
Edler J, Cunningham P and Gök A, eds. (2016). Handbook of Innovation Policy Impact. Cheltenham, Edward
Elgar Publishing.
Fard RM Moslemy NMand Golshahi H (2013). The history of modern biotechnology in Iran: A medical re-
view. Journal of Biotechnology & Biomaterials, 3 (2): 159-163.
Food and Drug Organization of Iran (2015). Statistics Yarbook 2015.; available at: http://fda.gov.ir/
item/2633 (accessed October 2016).
Ghannad MS, Valinejadi A, Ghonsooly B and Mohammadhassanzadeh H (2012). Evaluation of Iranian scien-
tists’ productions in biotechnology and applied microbiology based on ISI through 2000 to
2008. International Journal of Information Science and Management, 10(2): 43−55.
Hadavand N, Valadkhani M and Zarbakhsh A (2011). Current regulatory and scientific considerations for
approving biosimilars in Iran. Biologicals, 39(5): 325−327.
Innovation and Prosperity Fund (IPF) (2016). Innovation and Prosperity Fund Performance Report 2016 (in
Persian). Tehran, IPF (http://www.rvsri.ac.ir).(in Persian).
Islamic Parliament Research Center (IPRC) (2015). Biotechnology indicators in Iran: Budget for biotechnolo-
gy, 2015 (in Persian). Tehran, Islamic Parliament Research Center.
Iranian Venture Capital Association (IVCA) (2016). The report of Iranian Venture Capital Association (in Per-
sian).
Mahboudi F, Hamedifar H, Aghajani H (2012). Medical biotechnology trends and achievements in Iran. Avi-
cenna Journal of Medical Biotechnology,4(4):200−205.
Nassiri-Koopaei, N., Majdzadeh, R., Kebriaeezadeh, A., Rashidian, A., Yazdi, M. T., Nedjat, S., & Nikfar, S.
(2014). Commercialization of biopharmaceutical knowledge in Iran; challenges and solutions. DARU Journal
of Pharmaceutical Sciences, 22(1), 1.
های علم، فناوری و نوآوری ایران مروری بر سیاست 041
Soofi AS and Ghazinoory S, eds. (2013). Science and Innovations in Iran: Development, Progress, and Chal-
lenges. New York: Palgrave Macmillan.
Vice-Presidency for Science and Technology (VPST) (2014). Biotechnology: A brief representation of techno-
logical achievements in the Islamic Republic of Iran; available at: http://iranstbook.ir/chapters/
chapter2.pdf.
Vice-Presidency for Science and Technology (VPST) (2016a). Innovation Survey Report 2016. Tehran, Vice-
Presidency for Science and Technology.
Vice-Presidency for Science and Technology (VPST) (2016b). Annual Report of the Vice-Presidency for Sci-
ence and Technology (in Persian). Tehran.
فصل‌پنجم:
BMI Research/Fitch Group (2015). Iran BMI Industry View Oil & Gas, 9 November.
Bell M (1990). Continuing Industrialisation, Climate Change and International Technology Transfer. Bright-
on, SPRU, University of Sussex.
Bell, M. (2007) Technological learning and the development of production and innovative capacities in the
industry and infrastructure sectors of the Least Developed Countries: What roles for ODA. UNCTAD The
Least Developed Countries Report Background Paper.
Bell, M. (2014) Diversity and experiment in policy for science, technology and innovation in late industrialis-
ing economies: New opportunities and challenges in a changing world, Globelics International Conference:
Addis Ababa. October 29-31, 2014.
EIA (2015). Iran: International energy data and analysis. Washington, DC, Energy Information Administra-
tion.
IMF (2014). Islamic Republic of Iran, IMF Country Report No. 14/93, April 2014, International Monetary
Fund Washington, DC.
IMF (2015). Islamic Republic of Iran, IMF Country Report No. 15/350, December 2015, International Mone-
tary Fund, Washington, DC.
Lall S and Teubal M (1998). “Market-Stimulating” technology policies in developing countries: A framework
with examples from East Asia. World Development, 26(8): 1369−1385.
Mitchell, C., Sawin, J., Pokharel, G. R., Kammen, D.,Wang, Z., Fifita, S., Jaccard, M., Langniss, O., Lucas, H.,
Nadai,A.,Trujillo Blanco, R., Usher, E.,Verbruggen,A., Wüstenhagen, R. and Yamaguchi, K. (2011) ‘Policy,
financing and implementation’, in O. Edenhofer, R. Pichs-Madruga,Y. Sokona, K. Seyboth, P. Matschoss, S.
Kadner, T. Zwickel, P. Eickemeier, G. Hansen, S. Schlömer and C. von Stechow (eds) IPCC Special Report on
Renewable Energy Sources and Climate Change Mitigation, Cambridge University Press, Cambridge and
New York.
047
Ockwell,D. G.,Haum,R.,Mallett, A and Watson, J.(2010)‘Intellectual property rights and low carbon technolo-
gy transfer: Conflicting discourses of diffusion and development’, Global Environmental Change, vol 20, pp
729–738.
OECD (2014). OECD Reviews of Innovation Policy: Colombia 2014, July 03, 2014.
Olsvik O and Ødegrd R (2004). Statoil's gas conversion technologies. Studies in Surface Science and Catalysis,
147: 19–24.
Statoil (2015). Putting technology to work: Corporate technology strategy (updated May 2015).
UNCTAD (2005). Science, Technology and Innovation Policy Review: The Islamic Republic of Iran. Geneva.
World Bank (2015). Economic implications of lifting sanctions on Iran. MENA Quarterly Economic Brief,
98389, Washington, DC.
منابع