translated into visayan language from cacao …doscst.edu.ph/doscst_trans/research/cacao.pdfnga ang...

Translated into Visayan Language from Cacao Technology Resource Manual of the Department of Agriculture

PPPAAASSSIII---UUUNNNAAANNNGGG GGGIIIYYYAAA SSSAAA

PPPAAAGGGPPPAAADDDAAAGGGHHHAAANNN SSSAAA SSSIIIMMMIIILLLYYYAAA SSSAAA

CCCAAACCCAAAOOO

“““BBBuuuhhhaaatttooonnn NNNaaatttooonnnggg MMMaaabbbuuunnngggaaahhhooonnn aaannnggg KKKaaarrraaaaaannnggg CCCaaacccaaaooo pppiiinnnaaaaaagggiii sssaaa SSSaaakkktttooonnnggg

TTTeeeccckkknnnooolllooohhhiiiyyyaaa………”””

Produced by:

Research and Extension Division, DAVAO ORIENTAL STATE COLLEGE OF SCIENCE & TECHNOLOGY, through the Project

STCBF On Improved Integrated Crop Management Practices (IICMP) For Cacao Rehabilitation in the City of Mati, Davao

Oriental.

Funded by Philippine Council for Agriculture Aquatic and Natural Resources Research and Development

(PCAARRD-DOST)

PRODUCTION TEAM

EDITO B. SUMILE, Ph. D SUC President III

JESSIE V. ALZATE, D.R. Dev Director, R&E/Project Leader

ENGR. FELICISIMO T. CALUNGSOD JR. Project Staff

MISAEL B. CLAPANO, MSc. Head, Extension Unit/Project Coordinator

ENGR. VICTORIA H. LOBATON LGU Representative/Consultant

OSCAR B. EMPIEDAD Project Support Staff

MICHAEL J. ANGESPINA Project Support Staff

NEMESIO R. ORDIZ R&E. Staff/Layout, Design/Translator

JANET I. PEREZ R&E Staff

Produced by:

Research and Extension Division, DAVAO ORIENTAL STATE COLLEGE OF SCIENCE & TECHNOLOGY, through the Project

STCBF On Improved Integrated Crop Management Practices (IICMP) For Cacao Rehabilitation in the City of Mati, Davao

Oriental.

Funded by Philippine Council for Agriculture Aquatic and Natural Resources Research and Development

(PCAARRD-DOST)

PRODUCTION TEAM

EDITO B. SUMILE, Ph. D SUC President III

JESSIE V. ALZATE, D.R. Dev Director, R&E/Project Leader

ENGR. FELICISIMO T. CALUNGSOD JR. Project Staff

MISAEL B. CLAPANO, MSc. Head, Extension Unit/Project Coordinator

ENGR. VICTORIA H. LOBATON LGU Representative/Consultant

OSCAR B. EMPIEDAD Project Support Staff

MICHAEL J. ANGESPINA Project Support Staff

NEMESIO R. ORDIZ R&E. Staff/Layout, Design/Translator

JANET I. PEREZ R&E Staff

2 11

KATUYUAN Aron makaangkon ug igong katakos ang mga mag-uuma sa paghimo ug dikalidad nga semilya sa cacao pinaagi sa pagtuon sa nagkalain-laing pamaagi sa pagpadaghan sa semilya sa cacao.

PASIUNA Ang pagmintinar ug “Nursery” naglambigit kini ug dako nga produksiyon sa dekalidad nga similya pinaagi sa liso o parte sa lawas sa tanum nga rekommendado nga klase ug kini uniporme ug nindot ang tubo ug libre kini sa mga peste ug insekto.

A. PAGPADAGHAN SA SIMILYA PINAAGI SA LISO (PROPAGATION BY SEEDS)

1. PAGPILI SA MAAYO NGA LISO • Kolketahon ang mga liso nga gikan sa hinog ug himsog nga

bunga sa cacao. • Pilion ang mga liso nga parehas ang gidak-on ug ilabay ang

dispareho ang porma o adunay dipikto. • Pilion ang mga dagko nga mga liso kay kini dako ang posibilidad

nga kini maayo ug paspas ang pagtubo sa similya.

2. PAGPATUBO SA LISO

Ang nabatasan na nga pamaagi mao ang pagtanum sa liso dirikta didto sa giandam nga tamnanan “polybags” sulod sa “nursery”. Karon gipasiugda ang paggamit ug “germination beds” para mamahimong parehas ang tinubuan sa mga similya ug malikayan ang mga usik sa mga “nursery bags”kung ang liso dili motubo. Kini nga pammagi dako ang bentaha nga makuha kay 95% sa liso ang mutubo sulod sa pito ka adlaw.

Ang mga hinungdan sa kalamposan sa tanang klase sa “grafting ug “budding”:

1. Ang pagamit sa himsog nga mga “budwoods”/”scion” nga adunay aktibo nga “bud eye”.

2. Kung ang “budwood o “scion” gikan sa layong lugar kinahanglan nga maputos kini ug ibiyahe sa mabugnaw nga panahon.

3. Gamiton an g”budwood” sulod sa duha ka adalaw gikan sa pagkolekta.

4. Ayaw paggamit ug “budwood gikan sa kahoy nga gikan pa gipabunga.

5. Kinahanglan ang “bud wood” insakto sa edad ug sibo ang kadako ngadto sa kadak-on sa ponu-an sa “rootstock”

6. Magamit ug hait nga kutsilyo. Limpyohan kini bag-o magtrabaho ug pagkahuman sa trabaho aron mapogngan ang mga balhin sa mga sakit.

7. Dili ibutang ang mga gamit sa yuta. 8. Dili magtrabaho/mga-grafting kung init kayo ang panahon ingon

man kung basa ang palibot o tag-ulan. 9. Paninguhaon nga ang “rootstock” sakto sa edad ug himsog kini. 10. Tumanon ang pagpalandong u gang pagdilig nga mga rikisitos.

STCBF on IICMP for Cacao Rehabilitation in the City of Mati, Davao Oriental


3 10

4. Commercial Cleft Grafting

• Pilion ang himsog nga “seedstock/rootstock”. • Magkuha ug lab-as ug himsog nga “budsticks” gikan sa

“budwood garden”. • Putosun ang mga “budstick” gamit ang nipis nga plastic. • Putulon ang sanga sa rootstock. Binlan kini ug duha ka dahon • Maghiwa sa tunga sa naputol nga “rootstock” , paubos kini ug 2-

3 cm. kataas gamit ang hait nga kutsilyo. • Maghimo ug talinis nga hiwa sa punoan sa “budstick”ug isuksuk

kini didto sa gihiwaan nga parte sa “rootstock” . • Ang “rootstock” u gang “scion” kinahanglan hiktan pag-ayo

gamit ang “plastic strips” (1/2 cm width) aron kini magkausa. • Ang Bag-o nga “grafted seedling” kinahanglan ibutang sa lugar

nga adunay 60% nga landing sulod sa 21 ka adlaw. • Pagkahuman sa 21 ka adlaw, ablihan ang katunga sa “plastic

strips” para mahatagan ug lugar sa pagtubo ang bag-ong saha.

Ang mga kagamitan para sa pagpadaghan sa similya “Propagation”

MGA PAMAAGI SA PAGPATUBO SA LISO

1.

1. Kuhaon ang puti nga nagtabon sa liso “mucilage” pinaagi sa pagpahid sa liso ngadto sa balas o sa ginabas.

2. Hugasan/HInloan pag-ayo ang mga liso aron makuha ang puti nga nagtabon niini.

4. Ibutang sa bugnaw o mahanginan nga lugar aron mo “pre-germinate” o magsugod pagtubo ang mga liso

3. HItsura sa “pre-germinated”nga

liso o similya

3. Patuloon ang tubig ug paugahon

ang mga liso



4 9

ANG PAGTANUM SA “PRE-GERMINATED SEED” 1. Kolektahon ang mga liso/similya nga nagpakita ug pagtubo duha ka

adlaw gikan sa pag-“pre-germinate”. 2. Itanum ang “pre-germinated seed” 1 cm ang kallom didto that giandam

nga tamnanan. Kinhanglan matanum na ang similya kung ang 1cm na ang kataas sa gituboan sa similya, kung kini malangan dako ang posibilidad nga kini madaot.

B. PAGPADAGHAN PINAAGI SA PAGKUHA UG SIMILYA GIKAN SA GULANG NA NGA CACAO (VEGETATIVE PROPAGATION)

Kini nga pamaagi napamatod-an nga dako ang bentaha nga makuha tungod kay moresulta kini sa parehas ang tinuboan sa tanum, sayo kini nga mubulak ug labaw sa tanan makuha ang importante nga kinaiya sa orihinal nga “seedling mother tree” sama sa kalidad sa bunga, gidak-on sa liso, gibag-on sa tabon sa bunga ug uban pa. Labaw nga i-konsidera kung kita mogamit ug “vegetative propagation mao ang paggamit of lima (5) ka “clone” para mokonhod ang daotan nga epekto sa dili maayo nga combinasyon ug ang risgo sa paglambo sa mga peste kung isa lang ka klase ang gamiton (single cone)

Aduna kini pamaagi nga mamahimo nimo pilian: patch budding, community nodal grafting, conventional grafting, side grafting.

1. Patch Budding

• Pwede na ang similya sa “patch budding” kung kini adunay gidak-on nga morag lapis o niabot na sa 6 -7cm ang gidak-on sa lawas.

• Markahan ang kada linya kung unsa ang klase “clone” sa cacao usa pa ang pagpatubo o “budding”. Kinahanglan mogamit ug lima (5) ka klase sa cacao kada bloke aron mokunhod ang kakulangon sa “pollen” ug ang “clonal incompatibility”.

• a putol sa taas ug ubos nasilyohan pag-ayo aron malikayan ang pagkauga ug malikayan ang pagsulod sa tubig. Kinahanglan hait kaayo ang kutsilyo ug limpyo kini ingon man ang kamot sa nagtrabaho o “propagator”.

Ang bag-o lang nga na “graft” nga tanom ibutang sa sulod sa usa ka “plastic tunnel” o bisan unsa nga mamahimong kapasilongan sa mga bag-ong tanom. Kinahanglan 100% masilongan kini o 0% walay makasulod ang init sa adlaw sulod sa 15 ka adlaw.

• Sugod sa ika-16 ka dalaw gikan sa pag-graft hinay hinay nga ablihan ang “plastic tunnel” sulod sa 10. Pagkahuman niini mamahimo na nga ang mga grafted seedlings maigo na sa kainit sa adlaw. 50% na lang ang kalandong sa gihimo nga kapasilongan sa mga tanom.

• Diligan pag-ayo ang mga tanom gikan sa pagsuog sa pag-“graft” hangtod sa pagbalhin didto nursery.

• Magbutang ug ikaduhang tabon para sa mga bag-ong na graft nga mga tanom aron madugangan ang kalandong.

• Pagkahuman sa 21 ka adlaw tugoti ang mga tanum nga makapahulay human nag giablihan ang tent usa pa kini ibalhin. Papahulaya kini sulod sa 10-15 ka adlaw. Kini nga pamaagi makapaandam sa tanum sa pagpahiuyon sa bag-ong klima sa gawas sa “tent” nga dili ma-“stress”.

Bag-o lang nga na “graft” nga tanom gibutang sa sulod sa usa ka “plastic tunnel”



8

• Mag-andam ug materyales pangbalot. Pwede na ang “polypropylene o polyethylene bags” tungaon pagputol. Ang usa ka bag nga ang sukod 12 x 16 pulgadas makahimo ug 12-14 ka tape pangbalot.

• Pilion ang lunhaw “green” o lunhaw tabonon “greenish brown” nga bag-ong tubo nga sanga aron masiguro nga makuha ang panit niini. Pilion ang sanga nga walay sakit, putlan ug mga dahon 2-3mm aron mapanalipdan and bag-ong tubo sa kadaot sa panahon sa pagputos niini.

• Andamon ang butanganan sa bag-ong tubo nga similya, 2-3cm kataas. Dili kini ablihan aron dili mauga ug dili mataptan ug sakit “fungal diseases”. I-andam ang bag-ong tubo nga similya 1 mm kagamay kompara sa iyang butanganan “patch window”.

• Paspas nga isuksuk ang bag-ong

tubo nga similya “bud-eye” aron dili mauga ug dili mataptan ug sakit.

• Putuson dayon ang “bud-eye” ug “budding tape” sa hinayhinay nga pamaagi. Paninguhaon nga ang mga

2. Single Nodal Side Grafting • Putlan and punoan sa “rootstock” tunga sa buku sa pinahandag

“slanting position” nga pagputol. • Putlon sa duha ka parte ang “budstick” kinahanglan aduna kini tag-

isa ka “bud-eye”. • Kinahanglan ang punoan sa saha “scion” putulon sa korte nga talinis

nga masoksok pag-ayo ngadto sa gihiwaan/gikortehan nga parte sa “rootstock”.

• Ipiton kini sa kamot aron mag-abot gayod ang ibabaw nga panit sa “roostock” ug “scion”.

• HIgtan pag-ayo ang “rootsock” ug ang “scion” aron kini sigurado nga magkausa.

Budstick prepared for side grafting

Inserting side-graft Into rootstock

Side Grafted rootstock

5 STCBF on IICMP for Cacao Rehabilitation in the City of Mati, Davao Oriental


6 7

• Maghimo ug putol sa tunga sa

sanga 2 cm ibabaw sa buku “node” sa “stock seedling” nga gibinlan ug isa ka dahon.

• Maghimo ug talinis nga hiwa sa saha “scion” ug isuksuk kini sa “stock seedling”. Paninguhaon nga magabot gayud ang duha o aduna kini mayo nga pagkadapat.

• Hugtan pag-ayo ang koneksyon sa saha ug ang “stock seedling” gamit ang 0.003 “polyethylene strips” o bisan unsa nga materyales nga makagunit sa saha “scion” ug “stock” samtang kini nagtubo pa.

• Ibutang ang tanan nga “grafted seedlings” sa 60 x 48 “polyethylene bag.

• Magbutang ug kahoy sa tunga sa “polyethylene bag” ug hiktan ug “plastic twine’ hangtod the beam sa nursery. Sa panahon nga kini aduna nay bag-ong mga saha , hinay ninay na kini nga ablihan.

• Ayuhon paghan-ay ang mga “seedlings”. Tumanon ang mga rekomendadong bulohaton sa pag-atiman sa mga similya hangtud nga kini andam na nga itanum.

• Human sa 15 ka adlaw gikan pag”budding” ablihan ug tan-awon kung nabuhi o nagmalampuson ang panagtipon. Kung ang “bud-eye” lunhaw o tabonon, ang panagtipon nagmalampuson, kung itom pakyas kini. Kung nagmalampuson hiwaan ang similya 2-3 cm duol sa “bud-eye”. Kini nga pammagi mapadali ang pagsulpot sa bag-ong udlot.

• Putlan ang mga “rootstocks” sa ibabaw sa gitubuan sa “bud eye” kung ang tanan nga bag-ong tubo nga sanga lig-on na.

• Ang pagputol niini makadugang sa kapaspas sa pagtubo sa mga sanga nga maoy mokompetinsya sa pagtubo sa ”bud-eye” mao nga maayo nga kuhaon kini.

• Sa pagtubo sa sanga sa “bud-eye”, aduna usab motubo nga mga bag-ong sanga sa iyang kilid, kuhaon kini aron makaporma ug limpyo nga sanga para sa bag-ong tubo nga cacao.

3. Community Nodal Grafting

Mga Materyales ug Kagamitan

1. “Seedstocks” nga aduna nay tag tulo ka dahon. 2. 48 x 60 ka pulgada nga “polyethylene bag”. 3. Saha “scions” nga gikan sa lima ka klase nga rekomendado nga

cacao. 4. Hait nga kutsilyo “budding/grafting” knife.

• Tapukon ang mga

“seedstocks/seedling” nga aduna nay tag tulo ka mga dahon.

• Magkuha ug mga saha “scions” sa lima ka rekomendado nga klase sa cacao



translated into visayan language from cacao …doscst.edu.ph/doscst_trans/research/cacao.pdfnga ang...

Documents