CentreonStrategiesforPublicandCivilEntrepreneurs

www.publicspace.nl

@stevendewaalDr.StevenP.MdeWaal

ToezichtWaarop,WaaromenWaartoe?

Lezingvoorzi?ersRvTVTOIconferencedd.19april2017

1 1

DenkNetwerkmetMissie:“Crea&ngWinningStrategiesfortheCommonGood”SPACE:CentreonStrategiesforPublicAndCivilEntrepreneurs

Hoofdthema:BevorderenAcLefBurgerschapen(Maatschappelijk)OndernemerschapMiddelen:AcLevewebsite,socialmedia,debatbijdragen,lezingen,congressen,boeken/publicaLes,eigenresearch,eigendeba?en,studies

Opgericht2001.ZelfstandigesIchIngsinds2004Geenexternefinanciersofopdrachtgevers;geencompromisteksten:OnaKankelijkGeenraLonelepretenLe:MissiegedrevenNietwinst-ofsubsidiegericht:Non-ProfitPercasus/issueopzoeknaarbesteexperLseenmeningen:DenkNetwerk,geenDenkTank

2 2

3 3

ThemaIscheFocusbinnenFramePublicSPACE

EthiekWaarden Karakter

PosiLeMacht

PoliLeketacLek

LEIDERSCHAP

PublicValueStrategischecontext

KrachtenveldToekomst

MesoGovernance:Invloed&Impact|Waarden&Missie|Oordeel&SelecLe

NaIonalecontext:InsLtuLoneleorde|Elite-discussie|Sturingpubliekearena|DisrupLeveburger

SpecifiekNederland:Founder‘MaatschappelijkeOnderneming’(2000)|Diversestudieszorg:ziekenhuizen(2002),thuiszorg(1998),1elijnszorg(2004)|OntwerpermodelvisitaLeswoningcorporaLes(2006)|Inventor

‘DeDisrupLeveBurger’(2015)InternaIonaal:DutchsystemofHealthCare|TheValue(s)ofCivilLeaders’(proefschrii2014)

4 4

Opbouw

1.   RvTininsItuIonelecontext:Maatschappelijkeonderneming&DisrupIeveBurger

2.   Toezichtopwatvoorsoortleiderschap:Maatschappelijkleiderschap

3.   Nieuw:HoehoudjetoezichtopLeiderschapineenPla]ormOrganisaIe?

5 5

1.Maatschappelijkeonderneming&

DisrupIeveBurger

6 6

PerspecIefmaatschappelijkeondernemingen*

Systeemmetmaatschappelijkeondernemingengeldtin5sectoren:a.  WoningcorporaLesb.  Publiekeomroepverenigingenc.  (Bedrijfstak)pensioenfondsen;d.  Zorg,zowelverzekeraarsalsaanbiederse.  OnderwijsorganisaLes**

UniformeringpersectorenverplichIngdeelnamebedrijven/burgersuniekNLAnderesectorenkennenookuitvoerendenonprofitsmeteenpublieketaak(zoalsCultuur),maarafwijkingenin:we?elijkeplichttotdeelname,overheidsinspecLeen-toezicht,we?elijkeeisenaantaakenproduct,uniformeerkenningen/ofvolledigpubliekefinanciering,inclusieftariefstelling,we?elijkeeisenaangovernance.Dan,zoalsookinbuitenlandgebruikelijk,modelvanaanbestedenofpreferredpartnerships. * OrigineelinS.P.M.deWaal(2000),‘Nieuwestrategieënvoorhetpubliekedomein’** AdviesPaulSchnabeloverlesstofvolgtrichLnglaatsteboek:inzetopkrachLgemaatschappelijkeondernemingenen

eigenaarschapscholieren

6

7 7

Kernmaatschappelijkeondernemingen•  PrivaatenontstaanuitparLculieriniLaLef(meesteeind19e/begin20eeeuw,sommigeveel

eerder);vaakelitairgestart!•  Inuitbouwverzorgings-enverzekeringsstaat(metpubliekeencollecLevemiddelen)sinds

WOIIgeïncorporeerdinpubliek-privaatmodel(vanwegeverzuiling,verdelenderechtvaardigheid,prestaLes)

Intheorieenoorsprongdichterbijburgerdanoverheid!•  BeleidsmaLgenpoliLeklaatsteLjdvooralaandachtvoor:

–  Falen,metnametop(kos?epubliekesectorveelgeld)–  Beloningtop–  CorporateGovernance,metnameinternenoverheidstoezicht–  Vermogen-restanten

Kernvragen:a. WaaromnietgenaLonaliseerd:Onderdeelhiërarchischeoverheid?CynischAntwoord:

TemisbruikenalsPrivateFaçadeb. WaaromnoginRvTindiengeenserieuzepartnermeteigenstakeholders,eigen

burgercooperaLe,eigenwaarden?7

8 8

Fouteningovernance-model:

a.  Ontbrekendedrukvanaandeelhouders(metgenoegenvergeten)

b.  OntbrekendeonarankelijkeinformaLevoorziening(kantelt)c.  Ontbrekendeeigenmaatschappelijkedoelstellingend.  OntbrekendeeigenlijnenbandmetBurgers(Fanclub

strategie*,Co-ProducLe**)(kanteltnueenbeetje)Tevens:EenonafgemaaktordeningsdebatSchaalvergroLngheeiallevierdefoutenverergerd*StrategischManagementvoordePubliekeZaak(2008)

**BurgerkrachtmetBurgermacht(2015)

9 9

PublicValuealsmaatvoorsociaalresultaatDrieniveaus•  Output (resultaat,zichtbareservices)•  Outcome (maatschappelijkeffect)•  InsLtuLoneelniveau (vertrouwenenlegiLmering)BijsturingopbasisvanNewPublicManagement*wordtalleenheteersteniveaugenomen.Publiekeenmarktdienstenzijnhieringoedvergelijkbaar,maarvoormaatschappelijkevraagstukkenenpubliekeservicenietvoldoende.MarktparIjendieinsLtuLoneelterdiscussiekomen,ontdekkentoenemenddatpresterenopheteersteniveauonvoldoendeisvoorlegiLmeringensteun(sharedvalue).PublicValueisdusgoedbestuursconceptvoorzowelpubliekealsmarktparLjenenlokteerlijkervergelijkinguit.Besteismissie-gedrevenorganiseren:OrganisaLegedefinieerdvanuitmaatschappelijkvraagstuk,restisverkokeringvanpubliekefinancieringenoverheidstoezicht(vbFIER!)*Verkeerd begrepen bedrijfsmatigheid door overheid

10 10

Nieuwestrategischefactor:DeDisrupIeveBurger

11 11

DisrupIeisbelangrijksteterminstrategieliteratuur

ConcurrenIetussenpla]orms,tenkostevan‘pipeline’-ondernemingen*DisrupIe:HuidigedefiniLe:InnovaLevanbuitenregulieremarktviarechtstreeksetoegangtotdoelgroep,inschakelenruilmachtenhunwensen‘CEO’szienhetalslaatste’Kenmerken:•  GebruikgroteinformaLe-encommunicaLekracht‘atthefingerLp’,wereldwijd,massaal

bereik(IndustriëleRevoluLe3.0)•  Succesfactorenplatorms:sympathie,community,toegang,handsonservice,eigenregie

gevoel•  Nieuwisenormedirecteruilcapaciteit•  Bezitisnietlangervoorsprong,vaakachterstand(voorbeeldenUberenAirbnb)*Klassiekmodel:vaninput,throughputnaaroutput=productenendiensten

12 12

Pla]ormeconomyhasalreadywon:

13 13

DeDisrupIeveBurgerHetgoedenieuwsisdat‘depoliLek’nietdezemachtGEEFTaanburgers,maardatdezedankzijdetechnologischerevoluLealinhunhandenisenpoliLekenpubliekedienstverleningmoetenvolgen.HetisnieuwemachtbijdeburgeroverInformaIe&CommunicaIe&Media!Hoofdkenmerken:• Slim Enorme,noggroeiende

computerpower• KleinenMobiel Dichtbijpersoonen

persoonlijk;alLjd‘indehand’• Nietalleendata,ookbeeld Real-LmeenReal-life

observaLesencommunity• Massabereik,enookverwacht ConnecLeenCommunity,

overalenalLjdItisnottechnology(‘stupid’).Hetissociaal-technologisch:Enormeimpactopmentaliteitengevoelvanregieenrechtop/ruilvaninvloed

14 14

Introductie door Public SPACE van disruptieve burger: (ook hier: bestuurders zien het vaak als laatste):

15

16 16

Groteimpactoppubliekesector/poliIek*a.   Sneller,krachIgerspontaneburgerorganisaIe:richLngpoliLekeninonderlinge

solidariteit;opkomstburgercollecLevenb.   Medezeggenschapalweggegevenc.  Publiekeopinieisvoorheteerstwerkelijkpubliekd.   Toekomstdusaanco-producIe:meedoenvolgenseigencompetenLes/wensene.   DrukopvertegenwoordigendedemocraIe:opiniesnietlangerviaofficieel

debat;dataenkennisnietlangerviaerkendeonderzoekeneninsLtutenf. Gewenningaantoegang,informaIeen‘meedoen’g.  Grootsteprobleemdominantecultuurvanbestuurselite:polderpaternalismeNetalsindemarktkomtdusindepoliLekeenfundamenteelnieuwmechanisme

(naastveranderingmentaliteitvanburger)datbestaandeparLjendisrupteertenfundamenteelanderenieuwkomerstoelaat.HuidigeprofessionelepoliIekisopzijnhoogstvolgend.Zelfshuidigereferendumgedachtenzijntoolihletoolate**

*Uitkomstmeerdan100deba=enlaatsteboek:h=ps://www.publicspace.nl/2016/10/17/grote-publieksimpact-burgerkracht-burgermacht

**MeesthoopgevendepoliGekesignalen:manifestCU/PvdA,BurgercooperaGesinOnderwijsvanCUWIenCDA‘RighttoChallenge’

17 17

Polderpaternalisme‘AlswijerinDenHaagsamenuitzijn,isdatgoedbedoeld,hetmeestopImaleenraIonele(alscompromis)enkunnenwedatdusuniformopleggenaan16miljoenNederlanders.’Heeionslandvergebracht,ooknaverzuilingBelangrijkstepluspunten:•  Eerlijkeafwegingtussenminderheden•  VaakgoedbedoeldmetweinigcorrupLe•  Formelesolidariteitverdeelteerlijklastenengeeislachtoffersrechten•  SlachtofferskunnenzichLjdiglatenhoren

EffecLviteitendraagvlakdaarvoorzijnwegdoor:Gewenningenbereiknieuwetechnologie,hogereopleiding,individualisering,globalisering,bezuinigingenverzorgingsstaat,gewenningaanco-producIe

18 18

Uitgave: mei 2015. Debatten, literatuurstudie en discussie op site Keynotes o.a.: Paul Schnabel, Staf Depla en Raymond Gradus Aandacht voor burgerschap is positief, maar nu naïef en vrijblijvend: •  Hoe verhoudt die zich tot de

institutionele orde? •  Publieke dienstverlening door

maatschappelijke ondernemingen: concurrent of partner?

19 19

2.MaatschappelijkLeiderschap

20 20

Mijnproefschrij,uitgaveoktober2014Onderzoekonder30maatschappelijkleidersnaarhunwaardenpatronena.  HoewaardenenwaardenoriëntaLe

hunleiderschapbeïnvloedenb.  Hoebesturingsomgevingen(for-

profit,non-profit,informalacLveciLzenship)daaropinwerken(onderzoekonderveelruimerepopulaLe)

Belangrijkebegrippendiewordenuitgewerkt:waarden,civilsociety,waardenpatronenvanmarkt/overheid/samenleving,PublicValue,(formeleeninformele)besturingscontext,leiderschap.

21 21

Nadereinfoopdesite

•  Voorsamenvawng,portre?enenoverzichtonderzochtemaatschappelijkleiders:h?ps://www.publicspace.nl/2015/03/16/portre?en-maatschappelijk-leiders

•  Apartblogmet10puntensamenvawng:h?ps://www.publicspace.nl/2014/11/06/de-waarden-van-maatschappelijk-leiders-10-punten

*Plaatjeisuitsamenva?endFDarLkel

21

22 22

GemeenschappelijkekenmerkenLeiderschap:•  erisweerstand,publiekenintern•  hetispersoonlijk,nietfuncLegebonden;ookhetresultaatisterugtevoerenop

persoon•  erzijnspontanevolgers,doorpubliekekaraktervaakindirectMaatschappelijk:•  leidttotresultaatinpublicvalue•  resultaathoeinietbeoogdtezijn(onarankelijkvan‘goedebedoelingen’of

‘inborst’;hetzijngeenheiligen!)Vindplaats:•  buitenoverheidinheleprivatesector•  naastinformelewerelden(klassiekecivilsociety),ookinbestuurlijkecircuits

(burgerschapindeboardroom)Belangrijk:veelinternespanning,ooknaarRvT

22

23 23

Decivilleadersindestudiehebbeneenopvallendeigenwaardenpatroon(abreedoftheirown)

FreedomofChoice(13)

and

Entrepreneurialspirit(13)

Sustainability/stability(11)

and

Respect(11)

(Social)JusLce(9)

Solidarity(8)

and

Self-actualizaLon(8)

Independence(7)

and

Bonding&Bridging(7)

Enerzijds: eigenwijs, ondernemend, gepassioneerd in gedrag, door roeien en ruiten soms; Anderzijds: betrokken op samenleving en missie, vanuit waarden verontwaardigd, solidair met maatschappelijke problemen en probleemgroepen

24 24

Ja,governancecontextbeïnvloedtwaardenpatronen

Thereportedvaluepreferencesmatchedthepredictedvaluepa?ernpersocietaldomainmostconvincinglyintheGovernmentandFor-Profittypes,followedbytheAc&veCi&zentype.TherewasnoclearmatchbetweenreportedandpredictedvaluesintheNon-Profittype.Overall,thenon-profitvaluepa?ernwasleastspecificanddisLnct.OokreminderenoproepinrapportBoutellier:Schoolalswaarden-gemeenschap(bijdrageRvT?)LaatsterapportInspecLeOnderwijsookoverkernwaarden:Talentverderhelpen,Opleidentotgoedburger,EmancipaIe3Factoren(toezichtRvT?):-  TeamsHecht-  SamenmetGoedeSchoolleider-  ProfessionaliseringlerarensLmuleren

25 25

Onderzochtemaatschappelijkleiders

inOnderwijs

25

26 26

PietBoekhoud:ROCiservoorheeldemens

•  EigenlevensloopgeïnspireerdengrotesocialeproblemenRo?erdam-Zuid

•  ProacLeveaanpakleerlingproblemenAlbedaCollege;onderwijsheeiverantwoordelijkheidvoorallelevensvragen

•  PastnietingemiddeldsysteembureaucraLe

•  NonprofitType

27 27

YolandaEijgenstein:PionierIederwijs

GeinspireerddooreigenervaringenmetkinderenenmanagementcoachingKaraktercentraalinleerconceptVeelinsItuIoneleweerstand,lateracceptaIeGedreven,gewendaanmarktomgevingendaardoorongeduldigAcIveCiIzentype

27

28 28

JeroenAnkersmit:HerdefiniIeberoepsonderwijs

GaathemomlearningcommuniLesinprivaatpubliekeconstrucLes:hetCollegeHotelinAmsterdam,hetAmsterdamBeautyCollege,hetAcademyHotelopCuracaoenSchipholCollegeVeelverhuldeinterneweerstandRisicomijdingInspecLeDoelberoepsonderwijscentraal,nietonderwijsalsinsLtuut

28

29 29

LouiseSchaapveld:VensterscholenGroningen

PersoonlijkuitgedaagdGeloofinvernieuwendeacLePoliLekideeendraagvlak,weerstandinveld

29

30 30

Prominenteburgers

Maatschappelijkleiderszijnprominenteburgersdiezichopenlijkenindringendmetdepubliekezaakbemoeien.ZezijntendeledaarmeedeconcurrentvanpoliLekeleidersindepubliekeruimte.DezedefiniLestaathaaksopdepoliLekeretoriekvan‘gewoneburger’,‘zelfredzameburger’of‘demanindestraatofwijk’.Zedoenditopvrijwillige,minofmeeraltruïsLschebasis,maarzezijngeen‘vrijwilliger’inklassiekezin.Maatschappelijkleiderskunnendusookheelgoedwordenaangetroffeninboardrooms,profitennon-profit,opererendvanuitgoedburgerschap.Ditsluitaanopdeheroverwegingvandeopkomstvanmanagerialismdeafgelopendecennia.* *Zie SPM de Waal in S&D oktober 2013, De publieke sector verdient goed management; www.publicspace.nl/publicaties/essays

31 31

Watkunnenwelerenvandezemaatschappelijkleiders?

•  Roepomleiderschapisvaakonzin:omstandighedenmoetenhetnodigmakenenkaraktersmoetenerbijpassen

•  Nederlandershebbenhaat/liefdeverhoudingmetechtleiderschap:

•  - vooralgoedvooranderen•  - gauwtepersoonlijkentepretenLeus•  - maatlatligtbijheiligen,dusniemandkanhet•  PassievoorPublicValueiscrux.BotstmetrouLnes,

genoegzaamheid,regelsentoezicht,eigenbelang•  Spanningenhorendaarombijleiderschap

32 32

3.Nieuw:VanManagementnaarLeiderschap&VanHierarchienaar

Pla]orm

33 33

Misverstandenover‘management’

a. Management=managersb. Management=losvanprimaireprocesenvanprofessionalsc. Management=reguleren,plannenvooranderen,inplaatsvan

faciliterend. Management=duurderdanprofessionalse. CentralestafisbelangrijkerdanlijnmanagementConsequenIes:-  Teveelmiddenmanagers,inmiddelsvervangendooragile

organiserenenhandsonICT-  Gefrustreerdeprofessionalsenteams-  Topstuurtniethetprimaireprocesaan,maareenhorouding

vanoverhead(dusookwel‘staf’genoemd)

34 34

Zelfdetechnologieleidtooktotpla]ormorganisaIes

35 35

Managementalskasteleiddetotpubliekprobleem:

ManagementalsfuncLeisontstaanalszetbaasenbeheerder.Volgderendementseisenaandeelhouders(principal-agency-model)Geprofessionaliseerdendustechnisch:diploma’s,business-schools,selecLe,apartebeloning,execuLvesearch.Technischeopvawngbevorderdetoegangviaopleiding,extrabeloningenapartemanagementcarrièredoorruilbaarheidDrieproblemen:a.  Managementwerdgezienalsschaars,duurenbelangrijkerdan

aandeelhouderb.  Doordezemachtsontwikkelingwerdmanagementonderdeelelite-

vraagstukc.  Technischeinvullingleiddetotgebrekaanaandachtvoorkarakter,

waarden,ethiek,betrokkenheid,relaLemetvakmanschap

ZieSPMdeWaalinS&Doktober2013,Depubliekesectorverdientgoedmanagement;www.publicspace.nl/publicaLes/essays

36 36

MaatschappelijkLeiderschap*

CorporateGovernanceaandachtverschuii–gelukkig–vanregelsencodesnaargedragencultuur.Hetgingteveeloverbesturingennietoverbestuur,laatstaanbestuurder.Vaaktochnogheelnaïef/poliIekcorrect:menblijigeloveninregelsomgedragbijtesturen.Machiavelli,ShakespeareenChimpanzeePoliLcszijnrelevanterenwordenvaaknietbegrepen.Erwordtveelgesprokenovermoreelkompas**,maarisvooralbijbelvastofprekerig,gaatjuistomafwegingtussenwaardeninconcretecasusseno.b.v.leiderschap****In overheid getypeerd onder dossier ‘Goed Bestuur’ voor publieke sector; mijn promotie gaf aan dat het overal voorkomt, beter te typeren als Goed bestuur, ook in profit, en wordt belangrijker

**Warren Bennis, o.a. al in1999 paper ‘Leader to Leader’

*** Aristoteles

36

37 37

Aandachtoverheidgaatniethelpen,moetvanRvTkomenSterksteishetDNB-model:geschiktvoortoetsingendrukoptoezicht,inpubliekesectormogelijksoortvanstakeholderinvloed,NIETvoorleiderschap,3redenen:1.  Overheidstuurtop‘goedbestuur’enheeihetovereen‘moreelkompas’:bewijs

vanambtelijkperspecIefenouderwetsetechnischemanagement-enwaardenopvapng(PublicValueipvPublicValues*)

2.   WNT2tekenvangebrekaanlefeninzicht3.   Leiderschapvaltniet‘inlab’tetesten:

–  zichvoortdurendontwikkelend–  contextgevoelig–  karakterenwaarden-oriëntaLearankelijk–  maatschappelijkebetrokkenheidpasmerkbaarinafweging–  geenevidencebasedtests–  ZonderdirecteobservaLe,meetjevooralofiemandgoedtoneelkanspelenof

liegen*ZieverderoaAristoteles’Phroneisis:prakLschewijsheid

38 38

DeRvT:Wiehelptdevoorziher(ofniet)in(be-)oordelen?

• Destrengenversusdemilden• DebestuurlijkervarenversusdeonervarenRvTleden• DebeslissersversusdemeelopersversusdeangsLgen• Devooruitkijkersversusdeterugkijkers• De‘objecLeven’versusdeloyalistenPaarobservaIes:• PersonelebeoordelingisheelandererolencompetenLedanreguliertoezicht• Bijstormleerjejevriendenkennen• ChefsSache,metallerechtenenplichtenvandien• Theorie:SituaLoneelToezichtPrakLjk:switchvanleunstoelnaar‘ondeck’moeilijkst

38