tinh chat d! huong cua he vat lieu (bl...

5
TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^ NGOTHU HUONG, Khoa Vat ly - Dai hoc KHTN - DHQG HN G. NAKAMOTO, M. KURISU Vien KHKT tien tien Nhgt Ban JAIST Abstract: The single crystals of Bi, xSb„2Te3+5 {S = 0.0 - 0.90) compounds were prepared by a Bridgman method from Te rich liquyd. The anisotropic properties of these compounds were studied. The Seebeck coefficient is reasonably isotropic for all the samples along the a- and c-axes. The resistivity is smaller along the o-axis than the c-axis. In the samples with S> 0.10, their anisotropy ratio of 4/ 4 reaches 2 - 4 . The carrier concentration n is larger for the n-type samples than the p-type with S=0 and 0.05. 1. Phan md dau Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh di hxtdng rat manh. O vat lieu don tinh the, tinh di hirdng cua he so Seebeck, dien trd suat, hang so Hall va do dSn nhiet bieu hien rat ro rang. Su sai khac thanh phan so vai hgp thiic ban dau trong he vat lieu nay dugc giai thich la do ton tai nhirng vacanxy hoac 96 sai hong mang [1, 2]. Vat lieu dir Bi thudng la ban din loai p, vat lieu dir Te thudng la ban dan loai n. Trong bao cao nay, chiing toi trinh bay ket qua nghien cxhi tinh chSft ca'u true va tinh di hu6ng cua he vat lieu Bi, j,Sbo2Te3+s vai 0,0 < 5< 0,9. 2. Thirc nghiem Dan tinh the Bi, 8Sb„2Te3+5 dugc che tao tir he vat lieu du Te v6i S=0,0- 0,90. Cac loai vat lieu ban dau Bi, Sb va Te cd do sach 99,99 878

Upload: vuongthien

Post on 07-Feb-2018

219 views

Category:

Documents


3 download

TRANSCRIPT

Page 1: TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/16175/1/HNKHN10... · Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh

TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3

NGOTHU HUONG,

Khoa Vat ly - Dai hoc KHTN - DHQG HN G. NAKAMOTO, M. KURISU

Vien KHKT tien tien Nhgt Ban JAIST

Abstract: The single crystals of Bi, xSb„2Te3+5 {S = 0.0 - 0.90) compounds were prepared by a Bridgman method from Te rich liquyd. The anisotropic properties of these compounds were studied. The Seebeck coefficient is reasonably isotropic for all the samples along the a- and c-axes. The resistivity is smaller along the o-axis than the c-axis. In the samples with S> 0.10, their anisotropy ratio of 4 / 4 reaches 2 - 4 . The carrier concentration n is larger for the n-type samples than the p-type with S=0 and 0.05.

1. Phan md dau

Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh di hxtdng rat manh. O vat lieu don tinh the, tinh di hirdng cua he so Seebeck, dien trd suat, hang so Hall va do dSn nhiet bieu hien rat ro rang. Su sai khac thanh phan so vai hgp thiic ban dau trong he vat lieu nay dugc giai thich la do ton tai nhirng vacanxy hoac 96 sai hong mang [1, 2]. Vat lieu dir Bi thudng la ban din loai p, vat lieu dir Te thudng la ban dan loai n.

Trong bao cao nay, chiing toi trinh bay ket qua nghien cxhi tinh chSft

ca'u true va tinh di hu6ng cua he vat lieu Bi, j,Sbo2Te3+s vai 0,0 < 5< 0,9.

2. Thirc nghiem

Dan tinh the Bi, 8Sb„2Te3+5 dugc che tao tir he vat lieu du Te v6i

S=0,0- 0,90. Cac loai vat lieu ban dau Bi, Sb va Te cd do sach 99,99

878

Page 2: TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/16175/1/HNKHN10... · Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh

% da dugc sir dung. Cac dan tinh the Bi, sSbojTe^+s dugc nuoi bang phUdng phap Bridgman vdi gradient nhiet do la 25 K/cm vdi toe do nuoi don tinh the la 40 mm/gicf.

Cac mlu diing de do he so Seebeck (a), do dan dien va hang so Hall (RH) la hinh hop c6 kich thudc 3 x 3 x 20 mm"* dugc cat theo hai true a va c. Cac tham so ve ca'u triic ciia cac thoi tinh the nay dugc xac djnh nh5 nhiSu xa tia X. Su phu thugc cua he so Seebeck vao nhiet do a (T) dugc do trong dai nhiet do tir 4,2 K den 300 K. Dien tra suat phu thuoc nhiet do p (T) dugc do bang phuang phap bon mui do trong dai nhiet tit 5 K den 300 K. Hang so Hall phu thugc vao nhiet do /?„ (T) dugc do a t\x trucfng 0,8 Tesla trong dai nhiet tir 77 K den 300 K.

3. Ket qua va thao luan

Vdi m6i mot mSu, phep do phd nh'itu xa tia X (XRD) deu dugc xac dinh tai ba vi tri tren thoi don tinh the (vi tri dau tren, vi tri giila va vi tri cuoi). Pho nhiSu xa tia X a tat ca ba vi tri deu chi ra rang khong CO pha la nao ngoai pha ciia luc giac Bi, j,Sb„2Te3o. Hinh 1 chi ra pho nhilu xa tia X ciia cac mSu bgt Bi, gSbojTe^+s a vi tri giiia ciia cac dan tinh the. Tuy nhien, a vi tri dau tren cua cac mSu S = 0,50 va 0,90 c6 th6m mgt vai dinh tai gia tri goc 29 = 23" and 38", nhirng dinh nay c6 the la nhiing dinh ciia Te kim loai. Dieu do c6 nghla la lugng Te du trong thanh phan tao mau ban dau khong di vao trong hgp phan hoan toan ma chung tach ra va tap trung d phan dau tren cua thoi tinh the.

8001 1—

700

600

f 500

•e 400

300

200

100

— I 1— \ 1 r-I ^'l.8^'^0.2TS3+5

8 = 0.90

-K-rK. X 5 = 0.50

A »A A- 6 = 0.30

X-^JL 5 = 0.20

-A_«A_ 5 = 0.15

-JL .A_A 5 = 0.10

•*A__A<_ 5 = 0.05

^ - ' ^ 1

= 0.0

20 40 20 60 80 100

Hinh 1: Pho nhiiu xa tia Xciia cac mau bgt BiifjSbojTej^^

879

Page 3: TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/16175/1/HNKHN10... · Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh

Hang so' mang o va c ciia he vat ntu u^y ^^v- •--- . - > phan tich Rietveld. Cac gia tri hang so mang la khong thay d6i chiing to rang hang so mang khong phu thugc vao nong do Te du dua vao.

Hinh 2a va hinh 2b dua ra su phu thugc nhiet do ciia he so Seebeck ciia he Bi, xSbojTcj+s theo true a va true c tuang ling. V6i tat ca cac miu trir mSu c6 J = 0,10 dgc theo true r, gia tri ciia he so Seebeck la tang khi nhiet do tang. He so' Seebeck c6 tinh di hudng nhung khong manh. Phat hien nay ciia chiing toi khong he mau thuan vai ket qua dugc dua ra trong bao cao ciia Goldsmith va cac cgng su [3].

> • 6 = 000 o 0 05 i 010 V 030

-» 050 o 0,90

<«aaaas^

1 ' 1 '

BiigSbosTejo+Tes (4N) a-axis

^ ^ g , g ^ ^ ^ ° -

^ ^ W i ^ B p a > « w » « — _

' V „ o ^ V -

1 , 1 .

> 3.

a '•

0)

5J-200 in

• 6=0,0 « 0,05 " 0.10 V 030

_» 050 o 0,90

s^m^

Bi,eSbo2Te3o+Tes (4N) c-axis ODO

I . I .

0 100 200 300 - 0 ,00 200 300

Temperature (K) Temperature (K)

Hinh 2a: Su phu thugc nhiet do j^inh 2b: Su phu thugc nhiet cua he so Seebeck cua he vat lieu ^16 cua he so Seebeck cua he vat

BirsSboJcja dgc theo true a. /,- „ Bij^boJe^^s dgc theo true c.

Hinh 3a va 3b chi ra sir phu thugc nhiet do cua dien tra suat ciia

he Bi, jjSbo2Te3+5 dgc theo true a va true c tuang ling. Tat ca cac k t

qua deu cho tha'y cac mlu c6 tinh din kim loai trir mSu c6 S= 0,05 ma

a do CO su di thudng. Gia tri dien tra suat Idn nha't thu dugc d nhiet do

150 K ciia mau c6 gia tri S= 0,05. No chi ra rang dien tra sua't c6 tinh

di huang. Gia tri ciia dien tra suat dgc theo true a nho han nhieu so

v6i gia tri ciia dien tra suat dgc theo true c. O nhiing mSu c6 (5 > 0,10,

ty so' di huang ciia S^ / <5, quang tir 2 den 4.

880

Page 4: TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/16175/1/HNKHN10... · Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh

100 200 300

Nhiet dp (K)

Hinh 3a: Si^ phu thugc nhiet do

cua he so Seebeck ciia he

BiijiSbiy2Te}+sdgc theo tnic a.

0 6 = 0,05 i 010

Bi,8Sbo2Te3o+Te„ (4N) c-axis

Nhiet do (K) Hinh 3b: Su phu thugc nhiet

do cua he so Seebeck cua he

Bi, fiSb,y2Tej+sdoc theo true c.

Hang so Hall RH dugc dua ra tren hinh 4a. Ket qua nay chi ra rang hkg so Hall la di hudng vdri tat ca cac mlu trii mlu c6 5 = 0,05 and 0,10. Ty so ciia (83,2/ 5,23) = 2,4 khi 5 = 0,0 da dugc so sanh vai ket qua cua Drabble [4]. Su thay doi ciia he so Hall a 300 K vdi cac thanh phSn Te du khac nhau cho biet vat lieu chuyen tir ban din loai p sang ban dan loai n khi 5 nho han 0,1 la phii hgp vai vai ket qua cua phep do he so Seebeck. Nong do hat tai n ciia he nay dugc dua ra tren hinh 4b. 0 300 K, nong do hat tai n ciia vat lieu loai n la Idn han so vdi nong do hat tai cua vat lieu loai p khi 5 = 0 va 0,05. Ket qua nay chi ra rang c6 su thay doi nhiet khac nhau ciia nong do hat tai giiia cac mau thuoc ban dan loai n va loai p. Gia tri nong do hat tai n a nhiet do 77 K dat gia tri 16n han khi a nhiet do 300 K. Su phu thugc nhiet do cua he so cong sua't da dugc tinh dua vao gia tri he so Seebeck va dien trd sua't. He so cong sua't dgc theo true a Idn han he so' cong suat dgc theo true c a ta't ca cac mSu.

881

Page 5: TINH CHAT D! HUONG CUA HE VAT LIEU (BL SB)2TE3^tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/16175/1/HNKHN10... · Bismiit Telua la he vat lieu ban dan c6 cau triic Idp va c6 linh

• \

\ \

1

";«

. , 1

Bi, 8Sbo2Te3o+Te5 (4N)

300 K 77 K i M H//C, l//a -

o « H//a, l//a

^ <. ^

I . I .

E o

c

entra

tion

cone

<u

O

0,1 02 0,3 0 4 0,1 0 2 0,3 04

Excess Te content Excess Te content

Hinh 4a: Hang so Hall phu Hinh 4b: Nong do phan tu thugc nong do Te du cua he vat lieu ^ '' P^'^ /"'( " f^ong do Te du cm

BiigSboyTcj^s '^^ ^^^ ^'^^ BiiffSbfyyTe^^s

4. Ket luan

Tinh chat nhiet dien ciia he vat lieu Bi|nSb,)2Te3+^ cd tinh di hudng ra't ro rang. O day, chiing toi ap dung mo hinh six-valley de giai thich, ma d md hinh nay cung da dugc ap dung trong tinh toan viing hoa tri cua vat lieu Bi2Te3.

Ldi cam dn

Cac tac gia chan thanh cam an Vien Khoa hoc va Ky thuat tien tien ciia Nhat Ban (JASIT) da giiip da ve tai chinh de hoan thanh cac phep do trong bao cao nay.

Tai lieu tham khao

[1] R. F. Brebrick, J. Phys. Chem. Solids 30 (1969) 719. [2] M. H. Francombe, Br. J. Phys. 9 (1968) 415. [3] H. J. Goldsmid, Proc. Phys. Soc. Lond., 71, (1958) 633. [4] J. R. Drabble, Proc. Phys. Soc. Lond., 72, (1958) 380.

882