ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΙΑΚΏΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

Συνέδριο 1st Data Workshop laquoData Driven Worldraquo

There are more thingshellip

Τριγωνοποίηση και Mixed methods σε κοινωνικές έρευνες μεγάλης κλίμακος

Νίκος Παπαδάκης

Καθηγητής

Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστήμιο Κρήτης

Αν Διευθυντής Κέντρου Ερευνών και Μελετών Πανεπιστημίου Κρήτης ΚΕΜΕ

Team Leader of the EEA- funded ldquoNeets2rdquo Project

International Expert at the ETF

πρ Special Adviser to the European Commission

1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα εισήγηση διερευνά τις συγκροτησιακές συνιστώσες του ισόρροπου ολισμού ποιοτικής και ποσοτικής

κοινωνικής έρευνας εστιάζοντας στην εφαρμογή μεικτών μεθόδων στο πλαίσιο μιας έρευνας μεγάλης κλίμακος Ανακινεί

λοιπόν μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που αφορούν στη σύγχρονη χρήση ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων (mixed

methods) στην κοινωνική έρευνα και επιχειρεί ως εκ τούτου να συμβάλει στο σχετικό επιστημονικό διάλογο Αρχικά

παρουσιάζονται τα συστατικά στοιχεία και οι δυνατότητες εφαρμογής της τριγωνοποίησης (triangulation) στην κοινωνική

έρευνα Στη συνέχεια παρέχονται οι απαραίτητες προοιμιακές επισημάνσεις για την σύνθεση ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων στη μεθοδολογική στρατηγική στην περίπτωση μιας έρευνας μεγάλης κλίμακος μαζί με εννοιολογικές

διασαφήσεις και θεωρητικούς προιδεασμούς αναφορικά με το φαινόμενο

Μετά η εισήγηση εστιάζει στην ίδια την εφαρμογή της σύνθεσης στο πλαίσιο της συγκεκριμένης έρευνας και

συνακόλουθα στην τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής Δεδομένων Έτσι

αναφορικά με την ποσοτική έρευνα παρουσιάζεται η ταυτότητα της έρευνας η δειγματοληψία και η διαστρωμάτωση

Δείγματος οι μεθοδολογικοί περιορισμοί και η δομή και ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου με στόχο την πολυεπίπεδη

κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου

αναφορικά με την ποιοτική έρευνα παρουσιάζεται η ταυτότητα της έρευνας η θεωρητική δειγματοληψία ο τρόπος

αξιοποίησης αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας (Grounded Theory) στην Έρευνα Πεδίου και στη σχέση ποσοτικής και

ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου και οι τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων (ημι-δομημένη

και αφηγηματική συνέντευξη)

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η μελέτη κλείνει με τις ερευνητικά θεμελιωμένες καταληκτικές επισημάνσεις για τη

συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης)

2

Όπως είναι δηλαδή γνωστό η έντονη συζήτηση και κάποιες φορές η σφοδρή αντιπαράθεση για τις μεθόδους έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες

ταλάνισε για πολλά χρόνια τόσο την παραγωγικότητα όσο και την εγκυρότητα της έρευνας

Σήμερα η εν λόγω αντιπαράθεση έχει ξεπεραστεί εν πολλοίς καθώς όλο και πιο συχνή είναι η σύνθεση διαφορετικών μεθόδων και ερευνητικών

προσεγγίσεων Και προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλλε σημαντικά η άμβλυνση της αντιπαράθεσης μεταξύ θετικισμού και ερμηνευτισμού (βλ

Denzin 1978)

Πρόκειται για άμβλυνση που laquoδιεύρυνεraquo την ερευνητική σκέψη και κατάφερε να ανασυγκροτήσει την υφιστάμενη ερευνητική κουλτούρα η οποία

απομακρύνθηκε από τον επιστημολογικό δογματισμό των προηγούμενων δεκαετιών

Μέσα από αυτήν την λογική αναπτύχθηκαν οι πολυμεθοδικές ερευνητικές διαδικασίες ή αλλιώς τριγωνοποιήσεις (βλ ενδεικτικά Patton 2002

Crewswell 1998 Thurmond 2001 254- 256)

H ιδέα των D Campbell και D Fiske περί laquoπολλαπλού λειτουργισμούraquo (Campbell amp Fiske 1959 81-105) ίσως αποτέλεσε την πρώτη έμμεση

αναφορά στις πολυμεθοδικές ερευνητικές προσεγγίσεις

Η πρώτη όμως αναφορά στην τριγωνοποίηση έγινε το 1966 από τους E Webb D Campbell R Schwartz και L Sechrest (Webb Campbell

Schwartz Sechrest 1966)

Ο N Denzin ονομάζει τριγωνοποίηση τον συνδυασμό διαφορετικών μεθοδολογιών για την μελέτη του ίδιου φαινομένου (βλ Denzin 1978 291)

3

Ι Περί του ισόρροπου ολισμού ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών Η συμβολή της τριγωνοποίησης

Ο N Denzin παρουσίασε μια τυπολογία των μορφών της τριγωνοποίησης ανάλογα με τους όρους συγκρότησης της

μεθοδολογικής στρατηγικής (βλ Denzin 1970 297 - 313)

1 Χρονική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος τριγωνοποίησης προσπαθεί να λάβει υπόψη του παράγοντες αλλαγής και εξέλιξης

χρησιμοποιώντας διατμηματικούς και διαχρονικούς σχεδιασμούς έρευνας

2 Τοπική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος προσπαθεί να ξεπεράσει τους περιορισμούς που έχουν οι μελέτες οι οποίες

διεξάγονται στην ίδια χώρα ή μέσα στην ίδια πολιτισμική υπό-ομάδα χρησιμοποιώντας διαπολιτισμικές τεχνικές

3 Συνδυασμένα επίπεδα τριγωνοποίησης αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερα από ένα επίπεδα ανάλυσης προερχόμενα

από τα τρία κύρια επίπεδα που χρησιμοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες δηλαδή το ατομικό επίπεδο το επίπεδο

αλληλεπίδρασης (ομάδες) και το επίπεδο των συλλογικών δραστηριοτήτων (οργανωτικό πολιτισμικό ή κοινωνικό)

4 Θεωρητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος κινείται σε εναλλακτικές ή ανταγωνιστικές θεωρίες κατά προτίμηση αντί να

χρησιμοποιεί μία μόνο άποψη

5 Ερευνητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερους από έναν ερευνητές (παρατηρητές)

6 Μεθοδολογική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί είτε (α) την ίδια μέθοδο σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε (β)

διαφορετικές μεθόδους στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη

4

Μια διαφορετική τυπολογία για την τριγωνοποίηση προτείνει τρεις εκδοχές

(α) Tριγωνοποίηση των πηγών προέλευσης των δεδομένων στην περίπτωση αυτή τα δεδομένα προέρχονται από

διαφορετικές πηγές Μπορεί να έχουν συλλεχθεί με την χρήση διαφορετικών εργαλείων συλλογής δεδομένων να

προέρχονται από διαφορετικές ομάδες κοινωνικών υποκειμένων και να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά Μπορούν να

είναι ποσοτικά δεδομένα αρχεία φωτογραφίες δεδομένα από συνεντεύξεις κά

(β) Μεθοδολογική τριγωνοποίηση στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε διαφορετικές μεθόδους έρευνας

ερευνητικούς σχεδιασμούς εργαλεία συλλογής δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή και σε

διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα

(γ) Θεωρητική τριγωνοποίηση χρησιμοποιούμε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδυάζονται ή

συγκρούονται κριτικά για να ερευνήσουμε κάποιο εκπαιδευτικό φαινόμενο (βλ Cohen amp Manion 2002)

5

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα εισήγηση διερευνά τις συγκροτησιακές συνιστώσες του ισόρροπου ολισμού ποιοτικής και ποσοτικής

κοινωνικής έρευνας εστιάζοντας στην εφαρμογή μεικτών μεθόδων στο πλαίσιο μιας έρευνας μεγάλης κλίμακος Ανακινεί

λοιπόν μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που αφορούν στη σύγχρονη χρήση ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων (mixed

methods) στην κοινωνική έρευνα και επιχειρεί ως εκ τούτου να συμβάλει στο σχετικό επιστημονικό διάλογο Αρχικά

παρουσιάζονται τα συστατικά στοιχεία και οι δυνατότητες εφαρμογής της τριγωνοποίησης (triangulation) στην κοινωνική

έρευνα Στη συνέχεια παρέχονται οι απαραίτητες προοιμιακές επισημάνσεις για την σύνθεση ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων στη μεθοδολογική στρατηγική στην περίπτωση μιας έρευνας μεγάλης κλίμακος μαζί με εννοιολογικές

διασαφήσεις και θεωρητικούς προιδεασμούς αναφορικά με το φαινόμενο

Μετά η εισήγηση εστιάζει στην ίδια την εφαρμογή της σύνθεσης στο πλαίσιο της συγκεκριμένης έρευνας και

συνακόλουθα στην τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής Δεδομένων Έτσι

αναφορικά με την ποσοτική έρευνα παρουσιάζεται η ταυτότητα της έρευνας η δειγματοληψία και η διαστρωμάτωση

Δείγματος οι μεθοδολογικοί περιορισμοί και η δομή και ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου με στόχο την πολυεπίπεδη

κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου

αναφορικά με την ποιοτική έρευνα παρουσιάζεται η ταυτότητα της έρευνας η θεωρητική δειγματοληψία ο τρόπος

αξιοποίησης αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας (Grounded Theory) στην Έρευνα Πεδίου και στη σχέση ποσοτικής και

ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου και οι τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων (ημι-δομημένη

και αφηγηματική συνέντευξη)

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η μελέτη κλείνει με τις ερευνητικά θεμελιωμένες καταληκτικές επισημάνσεις για τη

συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης)

2

Όπως είναι δηλαδή γνωστό η έντονη συζήτηση και κάποιες φορές η σφοδρή αντιπαράθεση για τις μεθόδους έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες

ταλάνισε για πολλά χρόνια τόσο την παραγωγικότητα όσο και την εγκυρότητα της έρευνας

Σήμερα η εν λόγω αντιπαράθεση έχει ξεπεραστεί εν πολλοίς καθώς όλο και πιο συχνή είναι η σύνθεση διαφορετικών μεθόδων και ερευνητικών

προσεγγίσεων Και προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλλε σημαντικά η άμβλυνση της αντιπαράθεσης μεταξύ θετικισμού και ερμηνευτισμού (βλ

Denzin 1978)

Πρόκειται για άμβλυνση που laquoδιεύρυνεraquo την ερευνητική σκέψη και κατάφερε να ανασυγκροτήσει την υφιστάμενη ερευνητική κουλτούρα η οποία

απομακρύνθηκε από τον επιστημολογικό δογματισμό των προηγούμενων δεκαετιών

Μέσα από αυτήν την λογική αναπτύχθηκαν οι πολυμεθοδικές ερευνητικές διαδικασίες ή αλλιώς τριγωνοποιήσεις (βλ ενδεικτικά Patton 2002

Crewswell 1998 Thurmond 2001 254- 256)

H ιδέα των D Campbell και D Fiske περί laquoπολλαπλού λειτουργισμούraquo (Campbell amp Fiske 1959 81-105) ίσως αποτέλεσε την πρώτη έμμεση

αναφορά στις πολυμεθοδικές ερευνητικές προσεγγίσεις

Η πρώτη όμως αναφορά στην τριγωνοποίηση έγινε το 1966 από τους E Webb D Campbell R Schwartz και L Sechrest (Webb Campbell

Schwartz Sechrest 1966)

Ο N Denzin ονομάζει τριγωνοποίηση τον συνδυασμό διαφορετικών μεθοδολογιών για την μελέτη του ίδιου φαινομένου (βλ Denzin 1978 291)

3

Ι Περί του ισόρροπου ολισμού ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών Η συμβολή της τριγωνοποίησης

Ο N Denzin παρουσίασε μια τυπολογία των μορφών της τριγωνοποίησης ανάλογα με τους όρους συγκρότησης της

μεθοδολογικής στρατηγικής (βλ Denzin 1970 297 - 313)

1 Χρονική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος τριγωνοποίησης προσπαθεί να λάβει υπόψη του παράγοντες αλλαγής και εξέλιξης

χρησιμοποιώντας διατμηματικούς και διαχρονικούς σχεδιασμούς έρευνας

2 Τοπική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος προσπαθεί να ξεπεράσει τους περιορισμούς που έχουν οι μελέτες οι οποίες

διεξάγονται στην ίδια χώρα ή μέσα στην ίδια πολιτισμική υπό-ομάδα χρησιμοποιώντας διαπολιτισμικές τεχνικές

3 Συνδυασμένα επίπεδα τριγωνοποίησης αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερα από ένα επίπεδα ανάλυσης προερχόμενα

από τα τρία κύρια επίπεδα που χρησιμοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες δηλαδή το ατομικό επίπεδο το επίπεδο

αλληλεπίδρασης (ομάδες) και το επίπεδο των συλλογικών δραστηριοτήτων (οργανωτικό πολιτισμικό ή κοινωνικό)

4 Θεωρητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος κινείται σε εναλλακτικές ή ανταγωνιστικές θεωρίες κατά προτίμηση αντί να

χρησιμοποιεί μία μόνο άποψη

5 Ερευνητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερους από έναν ερευνητές (παρατηρητές)

6 Μεθοδολογική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί είτε (α) την ίδια μέθοδο σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε (β)

διαφορετικές μεθόδους στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη

4

Μια διαφορετική τυπολογία για την τριγωνοποίηση προτείνει τρεις εκδοχές

(α) Tριγωνοποίηση των πηγών προέλευσης των δεδομένων στην περίπτωση αυτή τα δεδομένα προέρχονται από

διαφορετικές πηγές Μπορεί να έχουν συλλεχθεί με την χρήση διαφορετικών εργαλείων συλλογής δεδομένων να

προέρχονται από διαφορετικές ομάδες κοινωνικών υποκειμένων και να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά Μπορούν να

είναι ποσοτικά δεδομένα αρχεία φωτογραφίες δεδομένα από συνεντεύξεις κά

(β) Μεθοδολογική τριγωνοποίηση στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε διαφορετικές μεθόδους έρευνας

ερευνητικούς σχεδιασμούς εργαλεία συλλογής δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή και σε

διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα

(γ) Θεωρητική τριγωνοποίηση χρησιμοποιούμε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδυάζονται ή

συγκρούονται κριτικά για να ερευνήσουμε κάποιο εκπαιδευτικό φαινόμενο (βλ Cohen amp Manion 2002)

5

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Όπως είναι δηλαδή γνωστό η έντονη συζήτηση και κάποιες φορές η σφοδρή αντιπαράθεση για τις μεθόδους έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες

ταλάνισε για πολλά χρόνια τόσο την παραγωγικότητα όσο και την εγκυρότητα της έρευνας

Σήμερα η εν λόγω αντιπαράθεση έχει ξεπεραστεί εν πολλοίς καθώς όλο και πιο συχνή είναι η σύνθεση διαφορετικών μεθόδων και ερευνητικών

προσεγγίσεων Και προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλλε σημαντικά η άμβλυνση της αντιπαράθεσης μεταξύ θετικισμού και ερμηνευτισμού (βλ

Denzin 1978)

Πρόκειται για άμβλυνση που laquoδιεύρυνεraquo την ερευνητική σκέψη και κατάφερε να ανασυγκροτήσει την υφιστάμενη ερευνητική κουλτούρα η οποία

απομακρύνθηκε από τον επιστημολογικό δογματισμό των προηγούμενων δεκαετιών

Μέσα από αυτήν την λογική αναπτύχθηκαν οι πολυμεθοδικές ερευνητικές διαδικασίες ή αλλιώς τριγωνοποιήσεις (βλ ενδεικτικά Patton 2002

Crewswell 1998 Thurmond 2001 254- 256)

H ιδέα των D Campbell και D Fiske περί laquoπολλαπλού λειτουργισμούraquo (Campbell amp Fiske 1959 81-105) ίσως αποτέλεσε την πρώτη έμμεση

αναφορά στις πολυμεθοδικές ερευνητικές προσεγγίσεις

Η πρώτη όμως αναφορά στην τριγωνοποίηση έγινε το 1966 από τους E Webb D Campbell R Schwartz και L Sechrest (Webb Campbell

Schwartz Sechrest 1966)

Ο N Denzin ονομάζει τριγωνοποίηση τον συνδυασμό διαφορετικών μεθοδολογιών για την μελέτη του ίδιου φαινομένου (βλ Denzin 1978 291)

3

Ι Περί του ισόρροπου ολισμού ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών Η συμβολή της τριγωνοποίησης

Ο N Denzin παρουσίασε μια τυπολογία των μορφών της τριγωνοποίησης ανάλογα με τους όρους συγκρότησης της

μεθοδολογικής στρατηγικής (βλ Denzin 1970 297 - 313)

1 Χρονική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος τριγωνοποίησης προσπαθεί να λάβει υπόψη του παράγοντες αλλαγής και εξέλιξης

χρησιμοποιώντας διατμηματικούς και διαχρονικούς σχεδιασμούς έρευνας

2 Τοπική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος προσπαθεί να ξεπεράσει τους περιορισμούς που έχουν οι μελέτες οι οποίες

διεξάγονται στην ίδια χώρα ή μέσα στην ίδια πολιτισμική υπό-ομάδα χρησιμοποιώντας διαπολιτισμικές τεχνικές

3 Συνδυασμένα επίπεδα τριγωνοποίησης αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερα από ένα επίπεδα ανάλυσης προερχόμενα

από τα τρία κύρια επίπεδα που χρησιμοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες δηλαδή το ατομικό επίπεδο το επίπεδο

αλληλεπίδρασης (ομάδες) και το επίπεδο των συλλογικών δραστηριοτήτων (οργανωτικό πολιτισμικό ή κοινωνικό)

4 Θεωρητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος κινείται σε εναλλακτικές ή ανταγωνιστικές θεωρίες κατά προτίμηση αντί να

χρησιμοποιεί μία μόνο άποψη

5 Ερευνητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερους από έναν ερευνητές (παρατηρητές)

6 Μεθοδολογική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί είτε (α) την ίδια μέθοδο σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε (β)

διαφορετικές μεθόδους στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη

4

Μια διαφορετική τυπολογία για την τριγωνοποίηση προτείνει τρεις εκδοχές

(α) Tριγωνοποίηση των πηγών προέλευσης των δεδομένων στην περίπτωση αυτή τα δεδομένα προέρχονται από

διαφορετικές πηγές Μπορεί να έχουν συλλεχθεί με την χρήση διαφορετικών εργαλείων συλλογής δεδομένων να

προέρχονται από διαφορετικές ομάδες κοινωνικών υποκειμένων και να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά Μπορούν να

είναι ποσοτικά δεδομένα αρχεία φωτογραφίες δεδομένα από συνεντεύξεις κά

(β) Μεθοδολογική τριγωνοποίηση στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε διαφορετικές μεθόδους έρευνας

ερευνητικούς σχεδιασμούς εργαλεία συλλογής δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή και σε

διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα

(γ) Θεωρητική τριγωνοποίηση χρησιμοποιούμε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδυάζονται ή

συγκρούονται κριτικά για να ερευνήσουμε κάποιο εκπαιδευτικό φαινόμενο (βλ Cohen amp Manion 2002)

5

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Ο N Denzin παρουσίασε μια τυπολογία των μορφών της τριγωνοποίησης ανάλογα με τους όρους συγκρότησης της

μεθοδολογικής στρατηγικής (βλ Denzin 1970 297 - 313)

1 Χρονική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος τριγωνοποίησης προσπαθεί να λάβει υπόψη του παράγοντες αλλαγής και εξέλιξης

χρησιμοποιώντας διατμηματικούς και διαχρονικούς σχεδιασμούς έρευνας

2 Τοπική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος προσπαθεί να ξεπεράσει τους περιορισμούς που έχουν οι μελέτες οι οποίες

διεξάγονται στην ίδια χώρα ή μέσα στην ίδια πολιτισμική υπό-ομάδα χρησιμοποιώντας διαπολιτισμικές τεχνικές

3 Συνδυασμένα επίπεδα τριγωνοποίησης αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερα από ένα επίπεδα ανάλυσης προερχόμενα

από τα τρία κύρια επίπεδα που χρησιμοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες δηλαδή το ατομικό επίπεδο το επίπεδο

αλληλεπίδρασης (ομάδες) και το επίπεδο των συλλογικών δραστηριοτήτων (οργανωτικό πολιτισμικό ή κοινωνικό)

4 Θεωρητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος κινείται σε εναλλακτικές ή ανταγωνιστικές θεωρίες κατά προτίμηση αντί να

χρησιμοποιεί μία μόνο άποψη

5 Ερευνητική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί περισσότερους από έναν ερευνητές (παρατηρητές)

6 Μεθοδολογική τριγωνοποίηση αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί είτε (α) την ίδια μέθοδο σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε (β)

διαφορετικές μεθόδους στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη

4

Μια διαφορετική τυπολογία για την τριγωνοποίηση προτείνει τρεις εκδοχές

(α) Tριγωνοποίηση των πηγών προέλευσης των δεδομένων στην περίπτωση αυτή τα δεδομένα προέρχονται από

διαφορετικές πηγές Μπορεί να έχουν συλλεχθεί με την χρήση διαφορετικών εργαλείων συλλογής δεδομένων να

προέρχονται από διαφορετικές ομάδες κοινωνικών υποκειμένων και να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά Μπορούν να

είναι ποσοτικά δεδομένα αρχεία φωτογραφίες δεδομένα από συνεντεύξεις κά

(β) Μεθοδολογική τριγωνοποίηση στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε διαφορετικές μεθόδους έρευνας

ερευνητικούς σχεδιασμούς εργαλεία συλλογής δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή και σε

διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα

(γ) Θεωρητική τριγωνοποίηση χρησιμοποιούμε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδυάζονται ή

συγκρούονται κριτικά για να ερευνήσουμε κάποιο εκπαιδευτικό φαινόμενο (βλ Cohen amp Manion 2002)

5

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Μια διαφορετική τυπολογία για την τριγωνοποίηση προτείνει τρεις εκδοχές

(α) Tριγωνοποίηση των πηγών προέλευσης των δεδομένων στην περίπτωση αυτή τα δεδομένα προέρχονται από

διαφορετικές πηγές Μπορεί να έχουν συλλεχθεί με την χρήση διαφορετικών εργαλείων συλλογής δεδομένων να

προέρχονται από διαφορετικές ομάδες κοινωνικών υποκειμένων και να είναι ποσοτικά ή ποιοτικά Μπορούν να

είναι ποσοτικά δεδομένα αρχεία φωτογραφίες δεδομένα από συνεντεύξεις κά

(β) Μεθοδολογική τριγωνοποίηση στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε διαφορετικές μεθόδους έρευνας

ερευνητικούς σχεδιασμούς εργαλεία συλλογής δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή και σε

διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα

(γ) Θεωρητική τριγωνοποίηση χρησιμοποιούμε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδυάζονται ή

συγκρούονται κριτικά για να ερευνήσουμε κάποιο εκπαιδευτικό φαινόμενο (βλ Cohen amp Manion 2002)

5

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Τα μείζονα πλεονεκτήματα της τριγωνοποίησης (triangulation) εντοπίζονται κυρίως στην παροχή στην έρευνα μιας laquoυποτυπώδουςraquo εξασφάλισης αναφορικά με τα επιστημολογικά πλαίσια αναφοράς της και στο συνδυασμό των πλεονεκτημάτων διαφορετικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια

Η επιλογή μίας και μόνης μεθόδου ενέχει τον κίνδυνο της παραποίησης της εικόνας του υπό εξέταση φαινομένου (βλ Lin 1976) ή την επικράτηση της αντίληψης περί laquoμεθοδολογικού περιορισμούraquo (Denzin 1970 και Smith 1975 στο Cohen amp Manion 2002 326)

ενώ παράλληλα είναι δυνατό να περιορίσει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των δεδομένων που είναι σε θέση να περιγράψουν επαρκώς το υπό έρευνα ζήτημα (βλ Anderson 1990)

Στην πραγματικότητα ωστόσο η αποδοχή της τριγωνοποίησης από την επιστημονική κοινότητα δεν έχει εκβάλει και σε πλήρη αξιοποίησή της όπως θα περίμενε κανείς με αποτέλεσμα συχνά η μεθοδολογική στρατηγική μιας έρευνας να επικυριαρχείται από μονο-μεθοδική τεχνική (βλ Cohen amp Manion 2002)

Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί η εξελισσόμενη τάση για όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση mixed methods στην κοινωνική έρευνα

6

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η χρήση mixed methods απαιτεί

προσεκτικό σχεδιασμό

είναι laquoσχετικά ακριβήraquo αφού απαιτεί την εμπλοκή μεγαλύτερου απrsquo ότι συνήθως αριθμού ερευνητών συλλογή και

επεξεργασία μεγαλύτερου όγκου δεδομένων και φυσικά σύνθετες αναλύσεις και πιο πολύπλοκες ερμηνείες

Τέλος απαιτεί καλή γνώση πολλών μεθόδων και σχετικές δεξιότητες κατά τη διαδικασία συνδυασμού τους

Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν τα κρίσιμα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τριγωνοποίηση στην

έρευνα

(α) Παρέχει μια μορφή laquoπληροφοριακού πλουραλισμούraquo και συνακόλουθα δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να είναι πιο

laquoσίγουροιraquo για τα αποτελέσματα των ερευνητικών προσπαθειών τους αφού προσφέρει πληθώρα και πολλαπλότητα

δεδομένων συνδυασμό μεθόδων και αυξάνει τη δυνατότητα συγκρίσεων και laquoεπιβεβαιώσεωνraquo

(β) Διευκολύνει την εμβάθυνση και την πολυπρισματική προσέγγιση ενός φαινομένου- προβλήματος καθώς παρέχει στους

ερευνητές τη δυνατότητα να αποκαλύψουν ενδεχόμενες laquoαποκλίσειςraquo ενός φαινομένου αφού η πολλαπλότητα των δεδομένων

και των αναλύσεων μπορεί να αποκαλύψει αποκλίσεις από παγιωμένες θεωρίες και να αναδείξει νέες πτυχές

(γ) Δίνει τη δυνατότητα υιοθέτησης διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ακόμα και συγκρουόμενων στην ίδια

ερευνητική προσπάθεια (βλ LeVine amp Campbell 1972)

(δ) Διευρύνει την συμβολή των ποιοτικών δεδομένων αφού αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ποσοτικά δεδομένα και να

ενισχυθεί εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους εντός της υλοποίησης μιας μεθοδολογικής στρατηγικής

7

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Μερικά αρνητικά στοιχεία της τριγωνοποίησης είναι

η αδυναμία επανάληψης του ερευνητικού σχεδιασμού όταν περιλαμβάνει ποιοτικές τεχνικές

η δυσλειτουργικότητά της όταν τα ερευνητικά ερωτήματα και ο σκοπός της έρευνας έχουν διατυπωθεί

λανθασμένα και

η αδυναμία της να εφαρμοστεί σε κάθε ερευνητική προσπάθεια (βλ Phillips 1971)

8

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

- Νίκος Παπαδάκης - 9

Grounded Theory Θεωρητική ευελιξία πριν από την εμπειρική έρευνα amp σταδιακή laquoανάδυσηraquo ή laquoκατασκευήraquo της θεωρίας ταυτόχρονα με τη συλλογή και την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων

Στόχος της θεμελιωμένης προσέγγισης δεν είναι η επιβεβαίωση ή η διάψευση υποθέσεων στο ερευνητικό πεδίο αλλά η διατύπωση θεωρητικών προτάσεων (που για άλλα ερευνητικά εγχειρήματα μπορούν να αποτελέσουν υποθέσεις) οι οποίες ερμηνεύουν κοινωνικές διαδικασίες και φαινόμενα μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια και προκύπτουν άμεσα από τα εμπειρικά δεδομένα (Boumlhm 2004)

ΙΙ Λίγα λόγια την Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory)

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

- Νίκος Παπαδάκης - 10

Συνεχής Σύγκριση (constant comparison)

Η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης στοχεύει ως επί το πλείστον στην παραγωγή θεωρίας (theory building) και θεωρητικών υποθέσεων Διατρέχει όλες τις φάσεις μίας ποιοτικής έρευνας η οποία επηρεάζεται από τη θεμελιωμένη οπτική

Η συνεχής σύγκριση περιλαμβάνει δύο βασικές πλευρές (Glaser amp Strauss 1967) i Η πρώτη σχετίζεται με τη συνεχή σύγκριση laquoπεριστατικώνraquo (incidents) γεγονότων διαδικασιών και ιδεών

μεταξύ τους με σκοπό τη σταδιακή τους ένταξη σε ξεχωριστές κατηγορίες (categories)

ii Η δεύτερη πλευρά της μεθόδου συνίσταται στη σύγκριση των περιστατικών των γεγονότων των διαδικασιών και των ιδεών με τις διαφορετικές διαστάσεις (dimensions) των κατηγοριών με στόχο την ένταξή τους σε κάποια από αυτές

Κατά συνέπεια η πρώτη διαδικασία αποβλέπει στη γενική κατηγοριοποίηση του ποιοτικού υλικού ενώ η

δεύτερη διαδικασία αποβλέπει στον ακριβή προσδιορισμό των διαφορετικών διαστάσεων (πχ μερικές πιθανές διαστάσεις της γενικής κατηγορίας laquoαιτίες μακροχρόνιας ανεργίαςraquo μπορεί να είναι laquoατομικά χαρακτηριστικάraquo laquoκυβερνητική πολιτικήraquo διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομίαraquo κά

Αν και εδώ αναφέρεται ξεχωριστά η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης για περιγραφικούς λόγους δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα ξέχωρα από τη διαδικασία της κωδικοποίησης των ποιοτικών δεδομένων

ΙΙI Στρατηγικές και διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων Η συμβολή της ποιοτικής έρευνας

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

- Νίκος Παπαδάκης - 11

Κωδικοποίηση (coding)

Ανοιχτή κωδικοποίηση (open coding)

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη λεπτομερή και συνήθως την κατά σειρά (line by line) απόδοση ιδιοτήτων και νοήματος στα ποιοτικά δεδομένα με σκοπό τη σταδιακή κατηγοριοποίησή τους ο κάθε κωδικός είναι στην ουσία ένα laquoαναλυτικό εργαλείοraquo τμηματοποίησης των ποιοτικών δεδομένων ανά θεματικές περιοχές οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες

Κωδικοποίηση άξονα (axial coding)

Η κωδικοποίηση άξονα περιλαμβάνει κυρίως τη συσχέτιση των κατηγοριών με τις υποκατηγορίες τους Οι υποκατηγορίες αποτελούν στην ουσία τις ειδικές διαστάσεις (dimensions) των γενικών κατηγοριών ο εντοπισμός των οποίων είναι απαραίτητος για τη σταδιακή κατασκευή και δόμηση της θεωρίας (Ιωσηφίδης 2006)

Επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding)

Στη φάση της επιλεκτικής κωδικοποίησης τα δεδομένα μετατρέπονται σταδιακά σε θεωρητικές προτάσεις μέσα από τον εντοπισμό της κεντρικής κατηγορίας (core category) Η κεντρική κατηγορία αποτελεί μία θεωρητική κατασκευή που συμβάλλει στην ερμηνεία του νοητικού γρίφου της έρευνας απαντώντας σε ικανοποιητικό βαθμό στα ερευνητικά ερωτήματα (Ιωσηφίδης 2006 Τσιώλης 2014 Papadakis amp Taha 2002)

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

- Νίκος Παπαδάκης - 12

Τα κριτήρια επιλογής καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά της κεντρικής κατηγορίας (core category) είναι τα ακόλουθα

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να είναι κεντρική Δηλαδή όλες οι άλλες θα πρέπει να σχετίζονται με αυτή με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο

Η κατηγορία αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στα δεδομένα και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις (cases)

Ο τρόπος συσχέτισης των κατηγοριών μεταξύ τους ο οποίος οδηγεί στη διατύπωση της κεντρικής κατηγορίας θα πρέπει να είναι λογικός amp συστηματικός

Ο τίτλος ή το όνομα αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να είναι ικανοποιητικά αφηρημένος έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις με στόχο την ανάπτυξη μίας πιο γενικής θεωρίας

η κατηγορία αυτή θα πρέπει να μπορεί να ερμηνεύει παραλλαγές (variations) του υπό έρευνα φαινομένου (Strauss amp Corbin 1998147)

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

bull Ο ισόρροπος ολισμός ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων αποτέλεσε

όρο συγκρότησης της μεθοδολογικής στρατηγικής της Έρευνας laquoΒαρόμετρο Απόντων Οι Neetsrdquo (2011-2013)

bull Όπως έχει ήδη καταστεί σαφές οι δυο κομβικοί πυλώνες της ερευνητικής διαδικασίας ήταν η ποσοτική έρευνα

και η ποιοτική έρευνα

Γιατί όμως ποιοτική έρευνα σε μια ερευνητική διαδικασία στην οποία διενεργείται εκτεταμένη

ποσοτική έρευνα και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό ερωτηματολόγιο (βάσει του οποίου γίνονται οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις)

Τι μπορεί να προσφέρει περισσότερο η ποιοτική έρευνα

Και τελικά πώς διαμορφώνεται η μεθοδολογική στρατηγική όχι μόνο της ποιοτικής έρευνας (έρευνα

πεδίου) αλλά συνολικά της ερευνητικής διαδικασίας στο έργο

13

ΙV Εισαγωγικά για την εφαρμογή της σύνθεσης στη μεθοδολογική στρατηγική της έρευνας για τους Neets

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

bull Η συμπληρωματικότητα ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας θεωρείται conditio sine qua non για την κοινωνική

έρευνα Οι ποιοτικές έρευνες αποτελούν αναγκαία εργαλεία και στην ανάλυση ποσοτικών στοιχείων όσο και

στην περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα πολυδιάστατα (βλ αναλυτικά Βιτσιλάκη- Σορωνιάτη 1998 260)

bull Πόσο μάλλον σε μια έρευνα που γίνεται σε laquoαχαρτογράφητα νεράraquo και αφορά μια κατηγορία κοινωνικής

ευπάθειας με δυο βασικά μεθοδολογικά προβλήματα

i είναι ήκιστα διερευνημένη (ειδικά στην ελληνική περίπτωση ήταν μέχρι και την ολοκλήρωση του laquoΒαρόμετρου

Απόντωνraquo καθόλου διερευνημένη)

ii αφορά στην ουσία ένα πληθυσμό laquoεξαφανισμένοraquo από όλες τις δομές του Κοινωνικού Κράτους

Ας μιλήσουμε όμως λίγο για την συγκεκριμένη κοινωνικά ευπαθή ομάδα και το ίδιο το Έργο πριν προχωρήσουμε εκ

νέου και αναλυτικότερα σε ζητήματα Μεθόδου

bull Η ολοένα αυξητική τάση που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ποσοστά της

laquoνεοεμφανιζόμενηςraquo κοινωνικά ευπαθούς κατηγορίας των NEETs (Young People Not in Education Employment or

Training) δηλαδή αυτής της laquoειδικής κατηγορίαςraquo Νέων που δεν συμμετέχουν ούτε στην Εκπαίδευση ούτε στην

Απασχόληση ούτε στην Κατάρτιση κατέστησε επιτακτική την ανάγκη από πλευράς των κυβερνήσεων των κρατών-μελών

για ανίχνευση καταπολέμηση και εξάλειψη - στο μέγιστο δυνατό βαθμό - αυτής της νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας

14

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

bull Το συγκεκριμένο κοινωνικό φαινόμενο δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη και την Ελλάδα στην οποία ωστόσο

δεν υπήρχαν σαφείς εκτιμήσεις και μετρήσεις τόσο για την έκταση όσο και για την ένταση του εν λόγω

κοινωνικού φαινομένου πριν την υλοποίηση του Έργου Βαρόμετρο Απόντων

bull Μέχρι τότε τα μόνα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία τα παρείχε η μελέτη του Eurofound σύμφωνα με την οποία η

Ελλάδα ανήκει στο cluster των χωρών με υψηλό ποσοστό Neets (βλ Πίνακα 1) με έμφυλη διάσταση

ανενεργοί χωρίς εργασιακή εμπειρία υψηλής μόρφωσης και ιδιαίτερα αποθαρρυμένοι (Eurofound 2012 40)

bull Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πάνω από το 25 των Ελλήνων Neets σύμφωνα πάντα με το Eurofound

είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ΜΟ να κυμαίνεται στο 10

(Eurofound 2012 34)

bull Την πραγματική όμως αποτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών αυτού του φαινομένου

επιχείρησε η έρευνα με τίτλο Βαρόμετρο Απόντων Πιο συγκεκριμένα

Το έργο laquoΒαρόμετρο Απόντων Ανίχνευση κατηγοριοποίηση και εμπειρική θεμελίωση προτάσεων πολιτικής

για την καταπολέμηση μίας νέας μορφής κοινωνικής ευπάθειας NEETs (Young People Not in Education

Employment or Training) υλοποιήθηκε από το ΚΕΑΔΙΚ του Πανεπιστημίου Κρήτης το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ

τη GPO και το ΙΗΔΛ του ΙΤΕ και χρηματοδοτήθηκε από την ΓΓΕΤ

15

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Περιλάμβανε 9 ενότητες εργασίας και 23 παραδοτέα Η υλοποίηση τους συνέβαλε στο να επιτευχθούν οι τρεις μείζονες

στοχεύσεις που είχαν ήδη τεθεί εξαρχής και συγκεκριμένα

η δόμηση συγκεκριμένου πολυπαραμετρικού δείκτη για τους Neets σε ελληνικό επίπεδο

η καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση της νέας κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας δηλαδή των Neets

η ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού των NEETS

και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ενσωμάτωσή τους

Η όλη μεθοδολογική στρατηγική είχε χαρακτήρα back n forth με διαρκή ανατροφοδότηση των επιμέρους ΕΕ και τη

συνεξέλιξη ερευνητικών διαδικασιών ενώ αξιοποιήθηκε εκτεταμένα η διεθνής εμπειρία σε σχέση με το φαινόμενο των

Neets

Πραγματοποιήθηκαν δυο φάσεις ποσοτικής και δυο φάσεις ποιοτικής έρευνας σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό

δειγμάτων για κοινωνική έρευνα (800 και 3500 υποκείμενα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας και συνολικά 144

ημιδομημένες και αφηγηματικές συνεντεύξεις στην ποιοτική έρευνα)

Στη βάση των ευρημάτων της έρευνας θεμελιώθηκε ο πολυπαραμετρικός δείκτης (Neets composite indicator)

αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων πολιτικής (με πλέγμα παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα δημόσιων

πολιτικών και με διαφορετικά σενάρια εφαρμογής)

συγκροτήθηκε Ηλεκτρονική Χαρτοθήκη (Neets GIS)

δομήθηκε road map ολοκληρωμένης αντισταθμιστικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού

των NEETs (με δράσεις που αποτελούν το στρατηγικό περιβάλλον της παρέμβασης και αυτές που λειτουργούν

συγκειμενικά και συνιστούν το παραμετρικό περιβάλλον) παρέχοντας στην πραγματικότητα ένα εφαρμόσιμο μείγμα

πολιτικής (με διαφορετικές εκδοχές του)

16

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Συγχρόνως αφού επισκοπήθηκε η διεθνής κατάσταση των πραγμάτων (βλ Παπαδάκης 2013 15-75) αποτυπώθηκαν τα

βασικά χαρακτηριστικά οι επείγουσες διαστάσεις της βιογραφίας των Neets και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν

αναλύθηκαν δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους

εξετάστηκαν σε βάθος οι παράγοντες που επιδρούν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην υπαγωγή ενός νέου

ανθρώπου στην κατηγορία Neet (φύλο ηλικία αστικότητα μορφωτικό επίπεδο οικογενειακό εισόδημα εθνοπολιτισμική

προέλευση βλ αναλυτικότερα Drakaki Papadakis Kyridis amp Papargyris 2014 240-254 Παπαδάκης amp Κυρίδης 2014

Papadakis Kyridis Papargyris 2015)

αναλύθηκαν διεξοδικά οι απόψεις και οι στάσεις τους για την εκπαίδευση την κατάρτιση την απασχόληση το κοινωνικό

κράτος και το πολιτικό σύστημα (βλ και Κοτρόγιαννος κά 2013) όσο και οι στρατηγικές τους για την έξοδο από την

κατάσταση στην οποία βρίσκονται και συνολικότερες προτάσεις τους για την ευρύτερη κατάσταση των πραγμάτων

διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία από την διεύρυνση του φαινομένου των Neets

συγκροτήθηκαν ερευνητικά θεμελιωμένες ταξινομικές κατηγορίες και

αναπτύχθηκε το προφίλ του Έλληνα Neet (το οποίο δομήθηκε συγκριτικά με τα διαφορετικά προφίλ των Ευρωπαίων

Neets- βλ Δρακάκη Παπαδάκης Κυρίδης Παπαργύρης 2013 209-240) και

επιχειρήθηκαν συνολικές ερμηνείες για το πολυπρισματικό και πολυσύνθετο αυτό φαινόμενο

17

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

bull Ουσιαστικά οι Neets laquoχαρτογραφήθηκανraquo τόσο ποσοτικά (πόσοι είναι συνολικά και με βάση το φύλο την ηλικία την αστικότητα το μορφωτικό επίπεδο το οικογενειακό εισόδημα την εθνοπολιτισμική προέλευση ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους πως συσχετίζονται με διαστάσεις της βιογραφίας τους και με τις στάσεις συμπεριφορικά πρότυπα και απόψεις τους και πως κατανέμονται ανά διοικητική περιφέρεια και νομό- βλ Παπαργύρης 2013) όσο και ποιοτικά και εις βάθος

bull Σε μια χώρα που το ποσοστό των Neets άγγιζε στις αρχές του 2013 το 169 (πράγμα που την τοποθετεί σε μια από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη) και στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά των Neets διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτά πολλών άλλων εθνικών περιπτώσεων το πρόβλημα των Neets δεν μπορεί άλλο να αγνοηθεί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα το Βαρόμετρο Απόντων αποτελεί ένα καινοτόμο έργο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς

i συνιστά την πρώτη έρευνα βάσης εθνικής κλίμακας για το μείζον πρόβλημα των Neets (των νέων ανθρώπων που δεν laquoυπάρχουν πουθενάraquo) και

ii μια από τις ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

bull Η ανάλυση ιεραρχικών παραμέτρων του βίου και βιογραφικών ρήξεων (εγκατάλειψη σχολείου απώλεια εργασίας κά) σε μια ήδη οδυνηρή βιοτική τροχιά προϋποθέτει εργαλεία τα οποία μπορούν να εμβαθύνουν και να αποτυπώσουν είτε συμπληρωματικά είτε εκ νέου παραμέτρους που έχουν ανακινηθεί και από την ποσοτική έρευνα

bull Η σκοπιμότητα της καταγραφής και στοιχειοθέτησης απόψεων και στάσεων των Neets (κρίσιμες παράμετροι στον πολυπαραμετρικό μας δείκτη) δεν θα μπορούσε να περιορίζεται στην παρουσίαση της υποκειμενικής πραγματικότητας του αλλά οφείλει να εκτείνεται στη σχέση μεταξύ υποκειμενικής προσοικείωσης του πραγματικού και αντικειμενικής πραγματικότητας

bull Κάτι τέτοιο κατέστησε επιβεβλημένη την λειτουργική σύνθεση ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας στο συγκεκριμένο Έργο Μεγάλης Κλίμακος

18

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Πολλά κατέστησαν απαραίτητη τη συνέλιξη ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα επελέγη η μεθοδολογική στρατηγική της Έρευνας να εδράζεται στα 4 βασικά sets

υποδεικτών-ερευνητικών παραμέτρων (δημογραφικά χαρακτηριστικά κοινωνικά χαρακτηριστικά βιογραφία και

στάσεις αξίες πεποιθήσεις) πάνω στα οποία δομείται ο πολυπαραμετρικός δείκτης τον οποίο είχαμε αναπτύξει στο

πλαίσιο του Έργου Αναπτύσσεται δε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελέσει τη μεθοδολογική laquoομπρέλαraquo συνολικά του

Έργου

bull Στο πλαίσιο δε της εμβάθυνσης που επιτρέπει η ποιοτική έρευνα αποφασίσαμε να αναπτύξουμε εργαλεία που να

συστρέφονται γύρω από μείζονες θεματικούς άξονες που περιλαμβάνουν

ζητήματα βιογραφίας

απόψεις για την εκπαίδευση (συμπεριλαμβανομένου του μορφωτικού κεφαλαίου των Neets)

απόψεις για την απασχόληση και αιτίες που επιτείνουν τη δυσκολία ανεύρεσης εργασίας

απόψεις για την κατάρτιση και τις δομές εύρεσης εργασίας

οικονομική κατάσταση των Neets και αιτίες που τη διαμορφώνουν

κατάσταση σωματικής και ψυχικής υγείας

κοινωνικός αποκλεισμός

προτάσεις για την αλλαγή της κατάστασης των πραγμάτων και

απόψεις για το μέλλον

19

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

2 Συνθέτοντας Ποιοτική με Ποσοτική Έρευνα Τριγωνοποίηση Μεθόδων Έρευνας και Συλλογής

Δεδομένων

bull Με βάση όλα τα προαναφερθέντα η έρευνα λόγω της πολυπλοκότητας του μελετούμενου φαινομένου της έλλειψης

πρωτογενούς έρευνας και επαρκών θεωρητικών προτάσεων σε εθνικό επίπεδο για την υπό μελέτη μορφή κοινωνικής

ευπάθειας αλλά και για την εξασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας διεξήχθη με τη χρήση μίας

τριγωνοποιημένης μεθοδολογικής στρατηγικής (triangulation) τόσο σε επίπεδο μεθόδων έρευνας όσο και σε

επίπεδο συλλογής δεδομένων

bull Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά στη μεθοδολογική τριγωνοποίηση δηλαδή στο συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών

μεθόδων έρευνας (Robson 2010) οι κύριες μέθοδοι έρευνας οι οποίες συνιστούν και τους κεντρικούς άξονες της έρευνας

πεδίου του Έργου είναι

η Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) - ποιοτικό μέρος της έρευνας πεδίου - και

η Δειγματοληπτική Έρευνα - ποσοτικό μέρος-

Η έρευνα λοιπόν πεδίου αξιοποιεί εργαλεία από την Grounded Theory (αφηγηματική συνέντευξη) όσο και πιο

συμβατικά εργαλεία ποιοτικών μεθόδων και συγκεκριμένα την ημιδομημένη συνέντευξη

20

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Στην έρευνά μας χρησιμοποιούμε τον τύπο της μεθοδολογικής τριγωνοποίησης κατά τον οποίο είτε χρησιμοποιείται η

ίδια μέθοδος σε διαφορετικές περιπτώσεις είτε διαφορετικές μέθοδοι στο ίδιο αντικείμενο ή στην ίδια μελέτη Φυσικά την

έρευνά μας αφορά η δεύτερη περίπτωση και μπορούμε να εξειδικεύσουμε το σχεδιασμό της μεθοδολογίας μας μέσα από τη

χρήση διαφορετικών και όχι απολύτως συγγενών μεθόδων των οποίων ο έλεγχος εγκυρότητας σύμφωνα με τους D

Campell amp D Fiske (1959) πραγματοποιείται μέσω της σύγκλισης ανεξάρτητων μετρήσεων του ιδίου αντικειμένου

Γενικά αξίζει να σημειώσουμε ότι η παράλληλη χρήση ερευνητικών εργαλείων κρίθηκε απαραίτητη για τους

παρακάτω λόγους

Η μεθοδολογική τριγωνοποίηση εξυπηρετεί με προσφορότερο τρόπο το σκοπό και τους στόχους της έρευνας

Τα ερευνητικά εργαλεία που επιλέχτηκαν προσφέρουν τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα

Τα ευρήματα που αναμενόταν να προκύψουν από τη χρήση των επιλεχθέντων μεθόδων θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα

corpus δεδομένων χρήσιμων για τη μελλοντική ανάπτυξη παρόμοιων ερευνών και οι οποίες θα μπορούσαν να βασιστούν

σε αυτά τα αρχικά ευρήματα

21

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η έρευνα αντιστοιχεί σε δείγμα αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού σε πανελλαδικό επίπεδο και αφορά νέους και

νέες ηλικίας από 15 έως 24 ετών

Με βάση τη βιβλιογραφική αναφορά και την εμπειρική παρατήρηση που προέκυψε από πιλοτική έρευνα διαπιστώθηκε ότι

η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα και οι ιδιότητες των ατόμων που την απαρτίζουν δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και ως

εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που να αφορούν το σύνολο της ομάδας

Ενώ στατιστικά και μεθοδολογικά η ομαδοποίηση ηλικιών ανά δεκαετία είναι η συνήθης πρακτική η εξεταζόμενη ηλικιακή

ομάδα εμφανίζει αρκετές ιδιομορφίες κυρίως λόγω της ηλικιακής σύνθεσης (εφηβεία ndash μετεφηβική περίοδος) κατά την

οποία παρατηρούνται στους νέους μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές στις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις

Εξίσου διαφορετικό είναι και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν οι υπο-ομάδες των ηλικιών 15-24 αφού όπως εύκολα

γίνεται αντιληπτό διαφορετικές είναι οι συνθήκες οι ανησυχίες και τα συναισθήματα ενόςμίας νέουας ηλικίας 15 ετών

που λειτουργεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον και είναι ανήλικος και διαφορετικές για έναμία νέοα ηλικίας 24 ετών που

είναι πλέον ενήλικας πολίτης

Βάσει των παραπάνω κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός στην υπό έρευνα ομάδα σε δύο επιμέρους κατηγορίες α)

τους νέους και τις νέες 15-18 που ως επί το πλείστον βρίσκονται στη Βrsquo θμια εκπαίδευση και β) τους νέους και τις νέες 19-

24 που είτε σπουδάζουν είτε δουλεύουν ή βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας

22

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

3 Η Ποσοτική Έρευνα

31 Η ταυτότητα της έρευνας

Η συγκεκριμένη ποσοτική έρευνα των NEETs αποτελεί ένα ιδανικό πεδίο μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης στην

εμπειρική παρατήρηση και την αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών Αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια τη δημογραφική

και κοινωνική κατάσταση του εξεταζόμενου πληθυσμού ενώ την ίδια στιγμή θέτει νέα ερωτήματα για μελλοντική

ερευνητική δραστηριότητα του κοινωνικού φαινομένου των NEETs

Ο εξεταζόμενος πληθυσμός του δείγματος για την πρώτη φάση της έρευνας η οποία έλαβε χώρα το Καλοκαίρι του 2012

είναι άτομα τα οποία ανήκουν στην προαναφερθείσα ηλικιακή ομάδα (με βάση και τον ευρωπαϊκό δείκτη Neets- βλ

αναλυτικά Παπαδάκης 2013) στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών της Ελλάδος ενώ το μέγεθος του δείγματος της

βασικής έρευνας ήταν 800 νοικοκυριά και πραγματοποιήθηκαν 784 συνεντεύξεις με την μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων (βλ αναλυτικότερα GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013) χρησιμοποιώντας γραπτό δομημένο ερωτηματολόγιο (σχετικά

με τα προβλήματα διανομής των ερωτηματολογίων βλ Belson 1986 και Hoinville amp Jowell 1978)

Για τη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα της έρευνας είναι 3500 νοικοκυριά Πραγματοποιήθηκαν 3459

συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της Χώρας το χρονικό διάστημα Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος ndashΜάρτιος 2013 Η

μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου (βλ GPO amp

ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Στην έρευνα εφαρμόστηκε στρωματοποιημένη δειγματοληψία βάσει της οποίας το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των

ποσοστώσεων με αναλογία των νοικοκυριών στο σύνολο της χώρας

23

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Για να προκύψει το ποσοστό των ατόμων που ανήκουν στην laquoειδικήraquo κατηγορία των NEETs πραγματοποιήθηκε έρευνα

στον συνολικό πληθυσμό της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών και συγχρόνως διερευνήθηκαν σε βάθος οι αντιλήψεις οι

πεποιθήσεις οι απόψεις και οι ανάγκες αυτής της πληθυσμιακής ομάδας η οποία συνιστά και το ερευνητικό αντικείμενο

του Έργου

Τέλος κρίνεται αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα στοιχεία της μέτρησης που προέκυψαν από τη διεξαγωγή της έρευνας

αποτελούν τις επικρατούσες τάσεις έτσι όπως αυτές κατεγράφησαν τη δεδομένη χρονική περίοδο διεξαγωγής της έρευνας

32 Δειγματοληψία Πληθυσμός Στόχος ndash Διαστρωμάτωση Δείγματος

Μία έρευνα για να διεξάγει αντικειμενικά και αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται η άντληση των πληροφοριών να γίνεται

από βάσεις δεδομένων οι οποίες πρέπει να αντανακλούν και να αντιπροσωπεύουν την πραγματική διάσταση και τη

διαστρωμάτωση του πληθυσμού που μελετάται

Για την επίτευξη των τριών στόχων (βλ παραπάνω) του εν λόγω Έργου η ανάπτυξη ενός εργαλείου περιγραφικής

στάθμισης των NEETs κρίθηκε απαραίτητη Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή

(stratified sampling)

Η τυχαία στρωματοποιημένη επιλογή επιτρέπει τη δημιουργία δείγματος το οποίο δεν προκύπτει μόνο από τυχαίες και γιrsquo

αυτό το λόγο αδιάβλητες διαδικασίες αλλά μπορεί να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις διαφορετικές πτυχές

συγκεκριμένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πληθυσμού

Τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία πραγματοποιήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη καταγραφή συμπίπτουν απόλυτα με

αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο σε προηγούμενες έρευνες της GPO (Greek Public Opinion) όσο και σε στοιχεία της

ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος)

24

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Αναφορικά με τη ποσοτική έρευνα στον γενικό πληθυσμό περιοχή κάλυψης της έρευνας αποτελεί το σύνολο της

Επικράτειας

Στην πρώτη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 784 ατόμων στο σύνολο των 13 Διοικητικών Περιφερειών με

ελάχιστο δείγμα ανά διοικητική περιφέρεια ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές

και δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Στη δεύτερη φάση της έρευνας προέκυψε μέγεθος δείγματος 3459 ατόμων συνεντεύξεις στο σύνολο των Νομών της

Χώρας με ελάχιστο δείγμα ανά Νομό ούτως ώστε να υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση από όλες τις πληθυσμιακές και

δημογραφικές ομάδες του εξεταζόμενου πληθυσμού

Η διεξαχθείσα έρευνα ήταν ποσοτική και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο συλλογής δεδομένων των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων στα νοικοκυριά των ερωτώμενων και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με κλειστού τύπου ερωτήσεις

συμπεριλαμβανομένων και των βασικών δημογραφικών ερωτήσεων

Σχετικά με τη δειγματοληψία η μέθοδος που εφαρμόστηκε ήταν η πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με

χρήση quota και τυχαία επιλογή τηλεφώνων αναλογικά ως προς τον πληθυσμό της κάθε περιοχής της αστικότητας του

φύλου και της ηλικίας

25

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Όσον αφορά στην κατανομή των δειγματοληπτικών μονάδων της έρευνας αυτή έγινε βάσει των επίσημων στοιχείων

της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και αναλύεται ως εξής

26

ΣΥΝΟΛΟ Άρρενες Θήλεις

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ amp

ΘΡΑΚΗ

91327 51495 39832 58

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 102454 54593 47861 66

ΔΥΤΙΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 40270 21286 18984 26

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 98143 50702 47441 63

ΗΠΕΙΡΟΣ 48070 24631 23439 31

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 25254 12863 12391 16

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 108710 57556 51154 70

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 74956 40731 34225 48

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 75513 40868 34645 48

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 31311 19882 11429 20

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 44424 25103 19321 28

ΚΡΗΤΗ 88098 46961 41137 56

ΑΤΤΙΚΗ 563054 286002 277052 361

ΝΟΜΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 170053 84845 85208 109

1561637 817518 744119

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η κάτωθι ανάλυση δύναται να εξηγήσει ποιο είναι το επιθυμητό μέγεθος (βλ GPO amp ΚΕΑΔΙΚ 2013)

Όπως προαναφέρθηκε σε κάθε υπολογισμό του έργου θα ενυπάρχει ένα σφάλμα εκτίμησης το οποίο θα εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος που αναλύεται σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα Η πλειονότητα των στοιχείων τα οποία θα εξαχθούν από την εν λόγω έρευνα είναι με τη μορφή κατηγορικών απαντήσεων στις οποίες επιθυμούμε να προσδώσουμε μία ποσοστιαία αντιπροσώπευση από τις μονάδες του δείγματος Ο τύπος που καθορίζει το μέγιστο στατιστικό σφάλμα για την εκτίμηση ποσοστού είναι

όπου e είναι το μέγεθος του δείγματος και Ν είναι το μέγεθος του πληθυσμού από τον οποίο αντλήθηκε το δείγμα

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων ένα σφάλμα της τάξεως του 5 θεωρείται αρκετά ικανοποιητικό για εξαγωγή συμπερασμάτων Βέβαια δεν αποκλείονται και περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται μικρότερο στατιστικό σφάλμα

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ακόμα και με το ελάχιστο βάθος στην ανάλυσή μας το στατιστικό σφάλμα μπορεί να κυμανθεί σε αποδεκτά όρια Συνεπώς δεν συνιστάται ανάλυση σε παραπάνω από 1-2 επίπεδα για εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων

Επίσης άλλες παράμετροι που έτυχαν του ενδιαφέροντος για ανάλυση όπως για παράδειγμα το εισόδημα εμπεριέχονται στην έρευνα δίχως όμως να καθορίζουν την καταλληλότητα επιλογής της δειγματικής μονάδας κυρίως για λόγου δείγματος και χρόνου

Τέλος γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του υπό μελέτη πληθυσμού για την εξασφάλιση της επιθυμητής δομής του δείγματος μεριμνήσαμε στην κατάρτισή του από εξαρχής με περιορισμούς σε συγκεκριμένες δημογραφικές παραμέτρους με το να γίνεται αντικατάσταση των μονάδων οι οποίες δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στη διεξαγωγή της έρευνας με άλλες οι οποίες έχουν παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά

27

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

33 Ερωτηματολόγιο

Σε ότι αφορά το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής έρευνας βασικός στόχος στο στάδιο σχεδιασμού του ερωτηματολογίου ήταν η σαφήνεια των ερωτήσεων η πολυεπίπεδη κάλυψη του υπό έρευνα φαινομένου των NEETs και οι απαντήσεις χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ερωτηματολόγιο συλλογής ποσοτικοποιημένων δεδομένων αποτελεί το περισσότερο χρησιμοποιημένο αλλά και το πιο παρεξηγημένο ερευνητικό εργαλείο

Και το γεγονός αυτό οφείλεται στην εσφαλμένη αλλά ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δεν υπάρχει ερευνητικό πεδίο στο οποίο να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Από την άλλη το ερωτηματολόγιο θεωρείται το προσφορότερο εργαλείο για υβριδικές ερευνητικές προσπάθειες αλλά και το εργαλείο με το οποίο είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι από τους ερευνητές (Javeau1996 45-46)

Ωστόσο όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Μ Βάμβουκας laquoτο είδος ο τύπος η συντακτική πλοκή η άρθρωση των ερωτήσεων η έκταση και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου ασκούν καθοριστική επίδραση στις απαντήσεις και έχουν τεράστια σημασία για τα αποτελέσματα της έρευναςraquo (Βάμβουκας1998 247)

Έτσι εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η διάχυτη αντίληψη για την ευκολία κατασκευής και χρήσης του ερωτηματολογίου είναι λανθασμένη αφού και τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική έχει δείξει τα προβλήματα κατασκευής και χρήσης του (Labaw 1980middot DeVaus 1986)

Θεωρούμε ότι το ερωτηματολόγιο αν κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να παρέχει χρησιμότατα και σημαντικότατα στοιχεία τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς ποσότητας (Mucchielli 1968) και θα είναι σε θέση να εξασφαλίσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της έρευνας

28

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο για τους παρακάτω λόγους

i Το ερωτηματολόγιο προκαλεί εύκολα το ενδιαφέρον των ερωτώμενων και αυξάνει τη συμμετοχή στην ερευνητική

διαδικασία (Javeau 1996 50)

ii Η αρχική απόφαση για την αναγκαιότητα χρησιμοποίησης μεγάλου δείγματος υποκειμένων και οι τεχνικές δυνατότητες

της ερευνητικής ομάδας ευνοεί τη χρήση ερωτηματολογίου (Davidson 1970)

iii Το ερωτηματολόγιο προσφέρεται για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με αντιλήψεις και απόψεις υποκειμένων οι οποίες

δεν είναι εύκολο να παρατηρηθούν (Fraise amp Piaget 1970 98)

iv Το ερωτηματολόγιο ως ερευνητικό εργαλείο επιτρέπει συνεχείς δοκιμές και παρεμβάσεις ώστε να διαμορφωθεί με τον

καταλληλότερο τρόπο (Javeau1996 148)

Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας Κρίθηκε σκόπιμο να

ενσωματωθεί στο τέλος κλίμακα τύπου Likert (Κυρίδης 2007) η οποία απεικονίζει τις στάσεις ομάδων πληθυσμού

απέναντι στις λειτουργίες του κοινωνικού κράτους Ο σχεδιασμός του πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις του

Javeau (1996) και των Selltiz Wrightsman amp Cook (1976)

29

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η δομή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται ακολούθως

30

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

4 Η Ποιοτική Έρευνα

41 Η ποιοτική έρευνα στην πράξη (του Έργου)

Όπως ήδη επισημάναμε -η ποσοτική- δειγματοληπτική έρευνα διεξήχθη (σε δυο φάσεις) με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων ενώ για την ποιοτική έρευνα αξιοποιήθηκαν οι εξής τεχνικές συλλογής δεδομένων ημι-δομημένες

συνεντεύξεις και βιογραφικές-αφηγηματικές συνεντεύξεις

Τόσο η μεθοδολογική τριγωνοποίηση όσο και η τριγωνοποίηση των δεδομένων συνέβαλαν στη σφαιρική και εις βάθος

μελέτη των NEETs στην Ελλάδα στοχεύοντας στην περιγραφική στάθμιση αυτής της κατηγορίας ατόμων στην

καταγραφή τους στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών τους ndashεκείνων που τους καθιστούν μία ιδιαίτερη κατηγορία

ατόμων (κοινωνικό μορφωτικό πολιτισμικό κεφάλαιο)ndash αλλά και στην αναζήτηση των αιτιωδών μηχανισμών

αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους Πρέπει να επισημανθεί ότι αποφασίσαμε

να διενεργήσουμε μεγαλύτερο αριθμό ημιδομημένων συνεντεύξεων σε όλη την Ελλάδα από αυτές που είχαν αρχικά

σχεδιαστεί φτάνοντας τελικά στις 129 συνεντεύξεις με το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας ανά περιοχή καθώς

αποφασίστηκε να κατανεμηθούν με βάση την πληθυσμιακή κατανομή της GPO που στηρίζεται στα στοιχεία της

Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

να αντικαταστήσουμε τους αρχικά προβλεπόμενους θεματικούς πυρήνες διαλόγου με αφηγηματικές συνεντεύξεις καθώς οι

δεύτερες παρέχουν πολύ μεγαλύτερο ερευνητικό και ερμηνευτικό βάθος και κυρίως είναι εξατομικευμένες και εγγύτερες

στο προφίλ των Neets

31

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Αξίζει να σημειωθεί ότι

το σχέδιο ημιδομημένης συνέντευξης αποτελείτο από 65 ερωτήσεις κλειστού και κυρίως ανοικτού τύπου

πραγματοποιήθηκαν αρχικά 7 πιλοτικές ημιδομημένες συνεντεύξεις των οποίων ο ρόλος εξαντλήθηκε στην

οριστικοποίηση της μεθοδολογικής στρατηγικής στην συμπληρωματικότητα ποσοτικού ερωτηματολογίου (τηλεφωνικής

συνέντευξης) και ημιδομημένης συνέντευξης και στην τελική συγκρότηση του σχεδίου της ημιδομημένης συνέντευξης και

συμπεριελήφθησαν στην τελική ανάλυση των επιπλέον 129 συνεντεύξεων

πραγματοποιήθηκαν και 15 αφηγηματικές συνεντεύξεις

πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια προετοιμασίας για την επιμόρφωση των ερευνητώνndashσυνεντευκτών (σε Αθήνα και

Ρέθυμνο)

Ο μεγάλος αριθμός των ημιδομημένων συνεντεύξεων επέτρεψε μαζί με την ερμηνευτική ανάλυση τους και την

ποσοτικοποίηση παραμέτρων τους με χρήση της ανάλυσης περιεχόμενου Σε καμία περίπτωση όμως αυτές οι ποσοτικές

παράμετροι δεν υποκατέστησαν τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας αλλά αντιθέτως λειτούργησαν

συμπληρωματικά

Η επιλογή του δείγματος-ερευνητικών υποκειμένων έγινε με βάση τη θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

όπως αυτή προτείνεται από την Grounded Theory (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 193) και με έμφαση σε critical cases

Πρόκειται δηλαδή για δειγματοληψία στη βάση εννοιών που έχουν αποδεδειγμένη θεωρητική συνάφεια με την ndash υπό

ανάπτυξη- θεωρία και το διερευνώμενο φαινόμενο με στόχο τη συλλογή δεδομένων για το τι κάνουν ή δεν κάνουν τα

ερευνητικά υποκείμενα από την άποψη της δράσης αλληλεπίδρασης την πολυποίκιλση- διακύμανση των συνθηκών που

νοηματοδοτούν τη συμπεριφορά την κατάσταση και τις απόψεις τους πώς μεταβάλλονται οι συνθήκες που τους τις

αφορούν τις συνέπειες των συνθηκών και της κατάστασης τους (όσο και της δράσης τους) και τις επιτυχημένες ή μη

(συμπεριλαμβανόμενων και των σχεδιαζόμενων) στρατηγικών τους (βλ Strauss amp Corbin 1990 176- 177)

32

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Το ποιοι είναι οι Neets (χαρακτηριστικά τους) πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση τους ποιες είναι οι παρελθούσες (πχ

εμπειρία από την εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία) και ποιες οι τωρινές συνθήκες (πχ οικονομική κατάσταση τους)

ποιες οι απόψεις και οι στάσεις τους και ποιες είναι οι στρατηγικές αλλά και οι προτεραιότητες τους δεν αποτελούν απλά

απόρροια της εφαρμογής της Grounded Theory στην έρευνα πεδίου (βλ αναλυτικότερα και επόμενο κεφάλαιο) αλλά και

ζωτικές παραμέτρους για την εις βάθος διερεύνηση του προφίλ του Έλληνα Neet

Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ένα σοβαρό θεωρητικό και μεθοδολογικό ζήτημα που μας απασχόλησε

κυρίως για την ποσοτική έρευνα αλλά είχε και ανάκλαση στην ποιοτική έρευνα

Βρεθήκαμε λοιπόν ενώπιον ενός μεθοδολογικού διλλήματος που έχει δυο διαστάσεις μια θεωρητική και μια

αναμενόμενη δειγματοληπτική

Όπως έχει αναφερθεί ο κυρίαρχος ορισμός για τους Neets αναφέρεται στην ηλικιακή ομάδα 15- 24 Οι περισσότερες

Ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Eurofound χρησιμοποιούν αυτόν τον ορισμό και βασίζονται σε

στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να μετρήσουν τους Neets (Eurofound 2012 19-

20)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το laquoΒαρόμετρο Απόντωνraquo είναι μια από τις πρώτες διεθνώς έρευνες βάσης (πρωτογενείς) σε

εθνική κλίμακα για το φαινόμενο των Neets Όμως υπάρχουν και χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και χώρες του OECD (Νέα

Ζηλανδία Ιαπωνία Κορέα κά) που προσαρμόζουν την ηλικιακή κατανομή στα δικά τους δεδομένα

Η Μεγάλη Βρετανία η χώρα με την κατεξοχήν παράδοση στην διερεύνηση του φαινομένου των Neets (βλ Παπαδάκης

2013) ξεκινάει από την ηλικιακή αφετηρία 16-18 (Eurofound 2012 19)

Η διαφορετικότητα των ορισμών κυρίως αποδίδεται σε ζητήματα που αφορούν στην κατάσταση απασχόλησης ή στη

μετάβαση από την ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η οποία ως γνωστόν

ποικίλει σε χώρες της ΕΕ και του OECD (European Commission 2011) Στην χώρα μας η ηλικία μετάβασης από το

Γυμνάσιο (lower secondary education) στο Λύκειο (upper secondary education) είναι μεταξύ 15 και 16 χρονών

33

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η αφετηρία λοιπόν των 15 ετών κυρίως αφορά στην μέτρηση της σχολικής διαρροής ενώ η αφετηρία των 16 δείχνει να

είναι εγγύτερη στα χαρακτηριστικά της ιδιότητας Neet

Προσπαθώντας να επιλύσουμε το μεθοδολογικό-θεωρητικό ζήτημα της ηλικιακής αφετηρίας που μετράμε στην ποσοτική

έρευνα λάβαμε υπόψη ένα κρίσιμο δειγματοληπτικό στοιχείο που σωρεύεται ο νεότερος πληθυσμός που κινείται στο

διάστημα 15-16

Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μην αποκλίνει συνολικά η έρευνα από τον επικρατέστερο διεθνή ορισμό (αν και

υπενθυμίζουμε ότι η νέα διεθνής τάση είναι στην κατεύθυνση της συγκειμενοποίησης του ορισμού των Neets από ηλιακής

απόψεως στα δεδομένα της κάθε χώρας) αποφασίσαμε η ποιοτική έρευνα η οποία άλλωστε κυρίως κινείται σε

ερμηνευτικό βάθος να κινηθεί ούτως ή άλλως στο πλαίσιο του 15-24 ώστε να μην υπάρξει κάποιο τμήμα της

πραγματικότητας που να εκφύγει της ανάλυσής μας

Θεωρήσαμε κρίσιμο η Ελλάδα όταν αποκτήσει συγκεκριμένη data policy στο ζήτημα των Neets (πράγμα στο οποίο

ελπίζουμε ότι συμβάλλει το laquoΒαρόμετρο Απόντων) να αποφασίσει οριστικά για την ηλιακή αφετηρία

34

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

42 Κάποιες επισημάνσεις για την αξιοποίηση αρχών της Θεμελιωμένης Θεωρίας στην Έρευνα Πεδίου και τη σχέση

ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Έργου

Η επιλογή της Grounded Theory (ή αλλιώς Θεμελιωμένη Θεωρία) ως μεθόδου έρευνας για τη διεξαγωγή της έρευνας

πεδίου του Έργου κρίθηκε η πλέον κατάλληλη για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών και την χαρτογράφηση ποιοτικών-

βιογραφικών παραμέτρων των NEETs στην Ελλάδα καθώς συνιστά μία μεθοδολογική στρατηγική που έχει ως στόχευση

την ανάπτυξη μιας εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας δεδομένου του ευρετικού χαρακτήρα των εργαλείων που επιλέξαμε

για ένα συγκεκριμένο πολυεπίπεδο φαινόμενο (εν προκειμένω τη νέα μορφή κοινωνικής ευπάθειας τους NEETs)

Πιο συγκεκριμένα η θεωρία laquoθεμελιώνεταιraquo στα δεδομένα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της έρευνας Θεμελιώνεται

κυρίως στις ενέργειες στις αλληλεπιδράσεις και στις διαδικασίες των ατόμων που εμπλέκονται στην διεξαγωγή της έρευνας

(Corbin amp Strauss 1990 418-427 Robson 2010)

Με άλλα λόγια η θεμελιωμένη θεωρία χρησιμοποιείται για ερευνητικά ζητήματα που κατά κύριο λόγο παραμένουν

laquoανεξερεύνηταraquo και μελετώνται χωρίς να διατυπώνονται συγκεκριμένες θεωρητικές υποθέσεις εργασίας από την αρχή οι

οποίες να είναι σε θέση να συσχετίζουν δύο ή και περισσότερα φαινόμενα ή μεταβλητές μεταξύ τους όπως γίνεται συνήθως

στις ποσοτικές μεθόδους έρευνας

Oι θεωρητικές υποθέσεις δεν προηγούνται της εμπειρικής έρευνας Αντιθέτως έπονται και η κατασκευή της θεωρίας

στηρίζεται και θεμελιώνεται στα εμπειρικά δεδομένα (Ιωσηφίδης 2006)

Όπως υποστηρίζουν οι Lacey και Luff η θεμελιωμένη θεωρία αποτελεί μία επαγωγική μέθοδο ποιοτικής έρευνας η οποία

έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνική θεωρία από τα δεδομένα Με άλλα λόγια η θεωρία είναι laquoθεμελιωμένηraquo σε

αυστηρή κοινωνική έρευνα και η παραγωγή της δεν είναι αφηρημένη (Lacey amp Luff 2001)

35

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Ουσιαστικά η ένθεση αρχών της Grounded Theory μας οδηγεί σε μία μεθοδολογική στρατηγική δομημένη σε

ικανοποιητικό βαθμό αλλά κατrsquo εξοχήν ευέλικτη η οποία δύναται να συνδυάζει και να χρησιμοποιεί συγχρόνως τόσο

ποιοτικά όσο και ποσοτικά δεδομένα όπως επίσης και τεχνικές συλλογής δεδομένων αντίστοιχα (Glaser amp Holton

2004)

Η επιλογή της grounded theory ως ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης της έρευνας πεδίου του Έργου συνέβαλε

στη διατύπωση θεωρητικών θέσεων (στη μορφή συμπερασμάτων) οι οποίες βασίζονται στην εμπειρική

έρευνα του Έργου

Συγκεκριμένα λόγω του ότι το φαινόμενο των ΝΕΕΤs στην Ελλάδα δεν είχε ούτε αποτυπωθεί ούτε

κατηγοριοποιηθεί και κατά συνέπεια δεν είχαν αναπτυχθεί προτάσεις πολιτικής για την άμβλυνση του φαινομένου

και την καταπολέμησή του η ανάπτυξη θεωρίας αλλά και η παραγωγή προτάσεων πολιτικής βασίστηκε στα

εμπειρικά δεδομένα της έρευνας (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά) Στην πραγματικότητα αντιμετωπίσαμε την

Grounded Theory ως ένα πλαίσιο που επιτρέπει στην ποιοτική έρευνα να συνομιλήσει με τα ευρήματα της

ποσοτικής έρευνας

Με άλλα λόγια η εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας στην έρευνα πεδίου για τους NEETs στόχευσε εξαρχής στην

παραγωγή θεωρίας (μη επαρκείς βιβλιογραφικές αναφορές σε ελλαδικό επίπεδο) και θεωρητικών προτάσεων που

να είναι σε θέση να αποτελέσουν το θεωρητικό και ερμηνευτικό υπόβαθρο αυτού του κοινωνικού φαινομένου σε

κοινωνικοπολιτικό οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο στην Ελλάδα

36

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

43 Τεχνικές Συλλογής Ποιοτικών Δεδομένων

431 Ημι-Δομημένη Συνέντευξη

Η ημι-δομημένη συνέντευξη αποτελεί μία μέθοδο συλλογής παραγωγής δεδομένων η οποία χρησιμοποιείται ευρέως όπως και η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Robson 2010 Mason 2003)

Η δομή του συγκεκριμένου τύπου συνεντεύξεων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνη των πλήρως δομημένων συνεντεύξεων λόγω του ότι και οι δύο τύποι περιλαμβάνουν προκαθορισμένες ερωτήσεις Ωστόσο οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις χαρακτηρίζονται από περισσότερη ευελιξία καθώς η διάταξη των ερωτήσεων δύναται να τροποποιηθεί στην περίπτωση που ο ερευνητής το κρίνει σκόπιμο ως προς την βέλτιστη συλλογή ποιοτικών δεδομένων (Robson 2010)

Επιπλέον η ημι-δομημένη συνέντευξη εδράζεται σε θεματικά πεδία και δίνει τη δυνατότητα και την ευελιξία στον ερευνητή να προβεί σε τροποποιήσεις τόσο ως προς το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και ως προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων ούτως ώστε να του δοθούν οι κατάλληλες αποκρίσεις από τον συνεντευξιαζόμενο (Ιωσηφίδης 2003)

Αναφορικά με την έρευνα πεδίου του Έργου η επιλογή ημι-δομημένων συνεντεύξεων ως ένα από τα ποιοτικά εργαλεία συλλογής δεδομένων αποσκοπούσε στην καταγραφή των ιδιαίτερων (κοινωνικών και δημογραφικών) χαρακτηριστικών των NEETs δηλαδή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους κατατάσσουν σε μία νεοεμφανιζόμενη κατηγορία κοινωνικά ευπαθούς ομάδας όχι μόνο διεθνώς αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο καθώς επίσης και στη διάγνωση των αναγκών τους των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα του βίου τους των απόψεων τους και των προτάσεων τους για τη βελτίωση της κατάστασης

37

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Τα ποιοτικά δεδομένα που παρήχθησαν από τη διεξαγωγή των ημι-δομημένων συνεντεύξεων συνέβαλαν τόσο στην αποτύπωση του οικονομικό-κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου των NEETs στην Ελλάδα όσο και στην καταγραφή στάσεων και πεποιθήσεων σε σχέση με την εκπαίδευση την κατάρτιση την εργασία και την κοινωνική πρόνοια - παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στην εμφάνιση και στον πολλαπλασιασμό των NEETs και κατά συνέπεια οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό τους -

Τέλος πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκρότηση των θεματικών πεδίων των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και φυσικά ο σχεδιασμός των ερωτήσεων με βάση τα ήδη αναφερθέντα στο Κεφάλαιο για την Τριγωνοποίηση και τις τεχνικές συλλογής δεδομένων πέραν του ότι έλαβε πολύ σοβαρά υπόψη τον πολυπαραμετρικό δείκτη (δηλαδή το Παραδοτέο 22 του Έργου) συγκλίνει και σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους βασικούς θεματικούς άξονες της πολύ πρόσφατης συγκριτικής έρευνας σε όλη την ΕΕ του Eurofound

Το Eurofound όπως και το Βαρόμετρο Απόντων δίνει έμφαση σε συμπεριφορικά πρότυπα (κυρίως σε σχέση με στάσεις και απόψεις για το Κοινωνικό Κράτος τις κρατικές δομές κά) σχέση των Neets με την εκπαίδευση και επίπεδο σπουδών (όπως και ζητήματα που συνδέονται με το ενδεχόμενο να είναι πρόωρα διαρρέοντες από το εκπαιδευτικό σύστημα) εργασιακές εμπειρίες και σχέση με θεσμούς και δομές της κατάρτισης και της απασχόλησης επιπτώσεις στην βιογραφία τους από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται (συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων υγείας) οικονομική κατάσταση των Neets και εναλλακτικές πηγές εισοδηματικής στήριξης κοινωνικοποίηση και συμμετοχή εμπιστοσύνη στους θεσμούς προτάσεις και απόψεις για την επανένταξή τους και αντιμετώπιση των προβλημάτων τους που προκύπτουν από την υπαγωγή στην καταστασιακή κατηγορία Neet (βλ αναλυτικά Eurofound 2012 27- 139)

Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι στην συγκρότηση της Μεθοδολογικής Στρατηγικής ελήφθη υπόψη ότι οι νέοι που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση την κατάρτιση ή την απασχόληση αποτελούν ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από σχετικότητα υπό την έννοια ότι οι μορφές και ο βαθμός του κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία από χώρα σε χώρα ανάλογα με την κουλτούρα τα πρότυπα τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τις προσδοκίες τους κανόνες τους θεσμούς τις ηθικές αξίες το επίπεδο διαβίωσης και τον βαθμό κοινωνικο-οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης

38

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

432 Βιογραφική-Αφηγηματική Συνέντευξη

Με δεδομένο ότι η έρευνα περιελάμβανε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε θεματικά πεδία

και επιμέρους ερωτήσεις ημιδομημένη συνέντευξη προκύπτει το ερώτημα Χρειαζόταν όντως και αφηγηματική

συνέντευξη

Η επιλογή της αφηγηματικής συνέντευξης δεν έγινε χάριν ενός μεθοδολογικού φετιχισμού προκειμένου να επιτευχθεί η

τριγωνοποίηση Ο αμιγής ευρετικός χαρακτήρας της αφηγηματικής συνέντευξης (όπου δεν υπάρχει σχέδιο συνέντευξης και

προκαθορισμένες ερωτήσεις) και η βιογραφική ανάλυση την οποία αυτή επιτρέπει συμβάλλουν καθοριστικά στον

πληροφοριακό πλουραλισμό και στο ερμηνευτικό βάθος

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη είναι μία μη δομημένη συνέντευξη

Δηλαδή είναι μία laquoμη τυποποιημένη ανοικτή και εις βάθος συνέντευξηraquo (Robson 2010 333) Με τη χρήση της

βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης λόγω του ανοικτού της χαρακτήρα - δίχως προκαθορισμένες ερωτήσεις- δίνεται

στον ερευνητή η δυνατότητα

να συλλέξει ποιοτικά δεδομένα από τον ερωτώμενο και να διαμορφώσει μία σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα για την

βιοτική τροχιά του (life course) μέσα από την ιστορία ζωής του (life history) λαμβάνοντας φυσικά υπόψη την

ιδιαιτερότητα των βιογραφικών κατασκευών (βλ Alheit 1998 125- 127)

καθώς επίσης και να εξάγει συμπεράσματα ως προς τα αίτια και τους παράγοντες που συνέβαλαν και διαδραμάτισαν

καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου αλλά και στην παγίωση στάσεων πεποιθήσεων και

συμπεριφορών σε σχέση με το φαινόμενο που υπόκειται σε μελέτη (Μπερζαμάνη 2007)

39

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Όπως ισχυρίζεται ο Schuumltze laquohellipο τρόπος οικοδόμησης μιας αυθόρμητης αφήγησης παραπέμπει στη δομή ταξινόμησης

και συνάρθρωσης των βιωμάτων και των εμπειριών του αφηγητή ως φορέα βιογραφίαςhellipΟ αφηγηματικός τρόπος

μπορεί να αναπαραγάγει κατά το μάλλον τις δομές προσανατολισμού της πραγματικής δράσης να αναπαραγάγει τη

γνωστική επεξεργασία της αλληλουχίας των βιωμένων γεγονότωνraquo (Schuumltze 1981 1983 1984 όπως αναφ στο

Τσιώλης 2007 98-99)

Στη βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ο αφηγητής δομεί και θεματοποιεί τις βιογραφικές εμπειρίες και τα

βιώματά του ενστικτωδώς το περιεχόμενο και η μορφή των αφηγηματικών μερών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό

από τον τρόπο που δομείται η ταξινόμηση της βιογραφικής εμπειρίας του αφηγητή ως φορέα της βιογραφίας και όχι

από τη δυναμική που εμπεριέχει η διάδραση ανάμεσα στον ομιλητή και τον συνεντευκτή (Τσιώλης 2007)

Αντιθέτως στα μέρη τα οποία δεν είναι αφηγηματικά δηλαδή στην περιγραφή και στην επιχειρηματολογία η

δυναμική της συγκεκριμένης διάδρασης αναδεικνύεται με πιο εκφραστικό τρόπο (Τσιώλης 2007)

Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης επιτρέπει τόσο στα υποκείμενα να εκφράσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις

τους ελεύθερα όσο και στον ερευνητή να καθοδηγεί (διακριτικά) την αφηγηματική συνέντευξη σε θεματικά πεδία

που βοηθούν τη διαδικασία παραγωγής δεδομένων ποιοτικού χαρακτήρα (Πετράκου 2006)

40

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη ως η δεύτερη τεχνική συλλογής ποιοτικών δεδομένων στην

έρευνα πεδίου του Έργου συνέβαλε τελικά μέσα από τις αφηγήσεις των NEETs αναφορικά με τις

βιογραφικές εμπειρίες και τα βιώματά τους να αποτυπωθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα γιrsquo αυτή την ευπαθή

ομάδα να συλλεχθούν δεδομένα για το προσωπικό βιογραφικό ιστορικό κάθε NEET και πώς αυτά

συσχετίζονται με τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του

Επιπλέον με την αξιοποίηση της βιογραφικής-αφηγηματικής συνέντευξης παρήχθησαν δεδομένα που

σχετίζονται με τις στάσεις τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των NEETs σε σχέση με το κοινωνικό τους

κεφάλαιο τις κρατικές δομές και υπηρεσίες το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας το Κράτος

Πρόνοιας το πολιτικό σύστημα τον ενδεχόμενο κοινωνικό αποκλεισμό τους (ή ακριβέστερα το πόσο

απομονωμένοι και αποκλεισμένοι νιώθουν αλλά και πώς επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν) ή ακόμα και σε

σχέση με ζητήματα πιο γενικού ενδιαφέροντος που είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν και να επηρεάζουν

καθοριστικά την κοινωνική τους κατάσταση και τις αντίστοιχες επιλογές τους

Τέλος δόθηκε η δυνατότητα με τις αφηγηματικές συνεντεύξεις να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα critical cases

και συγκεκριμένα σε περιπτώσεις όπου σωρεύονται πολλαπλά συστατικά κοινωνικής ευπάθειας σε

μετανάστες σε αρχηγούς μονογονεικών οικογενειών κλπ συμπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο (και φυσικά

εμβαθύνοντας) τα δεδομένα της ποσοτικής έρευνας και των ημι-δομημένων συνεντεύξεων και επιτρέποντας τη

μεγιστοποίηση του πληροφοριακού πλουραλισμού συμβάλλοντας τελικά στον ευρετικό χαρακτήρα συνολικά

της τριγωνοποιημένης έρευνας

41

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

5 Αντί Επιλόγου

Όπως προαναφέρθηκε για την επίτευξη των στόχων του Έργου δηλαδή α) για τη στάθμιση συγκεκριμένου δείκτη

β) για την καταγραφή αποτύπωση και χαρτογράφηση των NEETs και γ) για την ανάπτυξη εμπειρικά θεμελιωμένων

προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και την πολυεπίπεδη και βιώσιμη ανάπτυξη

αυτής της laquoειδικήςraquo κατηγορίας ατόμων επιλέξαμε να συνδυάσουμε ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές συλλογής

δεδομένων

Ο διττός ρόλος της δειγματοληπτικής έρευνας δηλαδή από τη μία η καταγραφή ενός πληθυσμού ή μίας κοινωνικής

ομάδας βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προτιμήσεων στάσεων και απόψεων και από την άλλη η ερμηνεία

αυτών των τάσεων οι οποίες εμφανίζονται στα δεδομένα και η laquoπροσπάθειαraquo ανίχνευσης των αιτιακών μηχανισμών

και παραγόντων που τις παράγουν τις ανακυκλώνουν και τις πολλαπλασιάζουν (Κυριαζή 2002) την κατέστησε

αναγκαία σε συνδυασμό με την εφαρμογή της θεμελιωμένης θεωρίας για την έρευνα του φαινομένου των NEETs

Αξίζει να αναφέρουμε ότι αφενός το ιδιαίτερα μεγάλο δείγμα στις δυο φάσεις της ποσοτικής έρευνας σε συνδυασμό

με την στρωματοποιημένη δειγματοληψία διασφάλισε την αντιπροσωπευτικότητα της έρευνας και αφετέρου ότι οι

τηλεφωνικές συνεντεύξεις κρίθηκαν κατάλληλες καθώς αυτό που επιδιώχθηκε ήταν μία σύντομη (πλην θεματικά

πλήρης) καταγραφή των απόψεων των ερωτώμενων για θέματα αμέσου ενδιαφέροντος και για ένα πολύ

συγκεκριμένο ζήτημα (Κυριαζή 2002) όπως είναι η καταγραφή και αποτύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών

των NEETs

Οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις είχαν (ως συνηθίζεται) ένα υψηλό ποσοστό απόκρισης λιγότερες επιδράσεις του

συνεντευκτή και χαμηλότερη τάση για κοινωνικά αποδεκτές αποκρίσεις (Robson 2010)

42

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Η ποιοτική έρευνα (επίσης σε μεγάλο δείγμα για ποιοτική έρευνα) επέτρεψε την εμβάθυνση την ανάδειξη επιπλέον

διαστάσεων του φαινομένου και τελικά μεγιστοποίησε τον ευρετικό χαρακτήρα της συνολικής έρευνας

Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε με την αξιοποίηση των τεχνικών που προαναφέρθηκαν

πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διπλής κωδικοποίησης (open and selective coding- βλ αναλυτικά Strauss amp

Corbin 1990a 61-74) και την ανάλυση περιεχομένου (content analysis) για τα δεδομένα ποιοτικού χαρακτήρα Για

τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20 για την επεξεργασία και την

στατιστική ανάλυση των δεδομένων

Τελικά η συνεξέλιξη ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (εντός του πλαισίου της τριγωνοποίησης) ελπίζουμε ότι

επέτρεψε την ικανοποίηση της συνθήκης ισόρροπου ολισμού απαραίτητης σε έρευνες μεγάλης κλίμακος

43

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Alheit P (1998) Βιογραφική έρευνα και έρευνα ιστοριών ζωής Μια νέα ποιοτική προσέγγιση στις κοινωνικές επιστήμες Μια

εισαγωγή στο Σ Παπαιωάννου P Alheit H Salling Olesen (επιμ) Κοινωνικός Μετασχηματισμός εκπαίδευση και τοπική

κοινωνία Ρέθυμνο Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Κοινωνιολογίας amp Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERASMUS σσ 121-132

Anderson G (1990) Fundamentals of Educational Research Bristol Falmer Press

Βάμβουκας Μ (20026) Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία Αθήνα Γρηγόρης

Βιτσιλάκη - Σορωνιάτη Χ (1998) Η συμπληρωματικότητα ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων στην κοινωνιολογική και

εκπαιδευτική έρευνα στο Γ Παπαγεωργίου (επιμ) Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Τυπωθήτω - Γιώργος

Δαρδανός (μέρος Β΄ σσ 255-289)

Belson WA (1986) Validity in Survey research Aldershot Gower

Campell D amp Fiske D (1959) Convergent and discriminant validation by the multi-trait multi-method matrix in Psychological

Bulletin 56 pp 81-105

Cohen L amp Manion L (2002) Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα Μεταίχμιο

Corbin J amp Strauss A (1990b) Grounded Theory Research Procedures Canons and Evaluative Criteria Zeitschrift fuumlr Soziologie

Jg 19 Heft 6 Dezember 1990 Available online at httpzfs-onlineubuni-bielefelddeindexphpzfsarticleviewFile27412278

Creswell JW (1998) Qualitative Inquiry and Research Design Choosing Among Five Traditions Thousand Oaks CA Sage

Publications

Δρακάκη Μ Παπαδάκης Ν Κυρίδης Ν amp Παπαργύρης Α (2013) Το προφίλ του Neet στην Ελλάδα στο Ν Παπαδάκης (επιμ)

Βαρόμετρο Απόντων Οι Neets στην Ελλάδα Αθήνα Ι Σιδέρη 2013 σσ 209-240

Davidson J (1970) Outdoor Recreation Surveys The Design and the Use of Questionnaires for Site Surveys London Countryside

Commission

Denzin N (1970) The Research Act in Sociology A Theoretical Introduction to Sociological Method London Butterworth

Denzin NK (1978) The research act A theoretical introduction to sociological methods (2nd ed) New York McGraw-Hill

44

Drakaki M Papadakis N Kyridis A amp Papargyris A (2014) Whorsquos The Greek Neet Neetsrsquo Profile in Greece Parameters Trends and

Common Characteristics of a Heterogeneous Group in International Journal of Humanities and Social Science Vol 4 No 6 April 2014

pp 240-254

Eurofound (2012) NEETs ndash Young people not in employment education or training Characteristics costs and policy responses in Europe

Luxembourg Publications Office of the European Union

European Commission (2011) Youth neither in employment or education and training (Neet) Presentation of data for the 27 Member States

ENCO Contribution

European Commission (2013) Education and Training Monitor 2013 Brussels EC DG EAC Available online at

httpeceuropaeueducationdocumentseatmeducation-and-training-monitor-2013_enpdf

Eurostat (2011) Yearbook Europe in Figures 2011 Eurostat

Eurostat (2013) Euro Indicators Euro area unemployment in Eurostat News Release 1022013 2 July 2013

Fraise P amp Piaget J (1970) Traite de Psychologie Experimentale Paris PUF

Glaser B amp Holton J (2004) Remodeling Grounded Theory in Forum Qualitative Social Research Volume 5 No 2 Art 4 May 2004

Available online at httpwwwqualitative-researchnetindexphpfqsarticleview6071316

Hoinville G amp Jowell R (1978) Survey Research Practice London Heinemann

House of Lords European Union Committee (2014) Youth unemploymentin the EU a scarred generation (Published by the Authority of the

House of Lords) London The Stationery Office Limited

Ιωσηφίδης Θ (2003) Εισαγωγή στην Ανάλυση Δεδομένων Ποιοτικής Κοινωνικής Έρευνας (Σημειώσεις) Μυτιλήνη Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο wwwcultural-representationcomshowLessonphpfiledoc

Ιωσηφίδης Θ (2006) Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) και ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Δύο ερευνητικά παραδείγματα στο Θ

Ιωσηφίδης amp Μ Σπυριδάκης (επιμ) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Ανάλυση Δεδομένων Αθήνα

Κριτική σσ 211-230

Inui A (2009) NEETs freeters and flexibility Reflecting precarious situations in the new labour market in A Furlong (Ed) Handbook of

Youth and Young Adulthood New perspectives and agendas Oxon Routledge pp 176-181 Available online at

httpwwwgooglegrbookshl=elamplr=ampid=jwHvDIm-

TToCampoi=fndamppg=PA176ampdq=relatedHfqbosp4rZ8Jscholargooglecomampots=QhPjmMgJKvampsig=sqzYnRqh2GUULIBeHxljlvaairk

ampredir_esc=yv=onepageampqampf=false 45

Javeau J (1996) Η έρευνα με ερωτηματολόγιο Αθήνα Τυπωθήτω - Γ Δαρδανός

Κοτρόγιαννος Δ Τζαγκαράκης Στ Καμέκης Α amp Χουρδάκης Μ (2013) Παρουσίαση αποτελεσμάτων ποιοτικών συνεντεύξεων και ο

ρόλος του κράτους πρόνοιας στο Ν Παπαδάκης (επιμ) Βαρόμετρο Απόντων οι NΕΕΤs (Young People Not in Education Employment or

Training) στην Ελλάδα Αθήνα Σιδέρης σσ 175-208

Κυριαζή Ν (2002) Η Κοινωνιολογική Έρευνα Αθήνα Ελληνικά Γράμματα

Κυρίδης Α (2007) Όψεις της κοινωνικής ευπάθειας στην ελληνικά κοινωνία Ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού και οι στάσεις των φοιτητών

ελληνικών ΑΕΙ Αδημοσίευτη έρευνα Φλώρινα ΠΤΝΠΔΜ

Labaw P (1980) Advanced Questionnaire Design Cambridge Abt

Lacey A amp Luff D (2001) Qualitative Data Analysis Trent Focus for Research and Development in Primary Health Care An Introduction

to Qualitative Analysis Trend Focus London Available online at

httpwwwdccunicampbr~wainercursos2s2009Qualitative20Data20Analysispdf

LeVine RA and Campbell DT (1972) Ethnocentrism Theories of Conflict Ethnic Attitudes and Group Behavior New York Wiley

Lin N (1976) Foundations of Social Research New York McGraw Hill

Μπερζαμάνη Θ (2007) Βιογραφική Πορεία και Ανάπτυξη της Ακαδημαϊκής Γλωσσικής Ικανότητας Το Παράδειγμα των Δίγλωσσων

Παλιννοστούντων Φοιτητών από τη Γερμανία στα Παιδαγωγικά Τμήματα του Ελληνικού Πανεπιστημίου Διδακτορική Διατριβή

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ρόδος 2007

Moscovici S (1970) La psychanalyse son image et son public Paris PUF

Mason J (2003) Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας Αθήνα Ελληνικά Γράμματα

Moser C amp Kalton G (1977) Survey Methods in Social Investigation London Heinemann

Παπαδάκης Ν (2013) Οι Neets στην Ευρώπη Συγκλίσεις αποκλίσεις και οι ερμηνευτικά επισκέψιμες όψεις του φαινομένου στο Ν

Παπαδάκης (επιμ) Βαρόμετρο Απόντων οι NΕΕΤs (Young People Not in Education Employment or Training) στην Ελλάδα Αθήνα

Σιδέρης σσ 15-75

Παπαδάκης Ν amp Κυρίδης Α (2014) H επίμονη αναπαραγωγή της ανισότητας Επισημάνσεις για την κοινωνικο-οικονομική προέλευση

μιας μείζονος κατηγορίας κοινωνικής ευπάθειας στο Α Κυρίδης (επιμ) Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες και Δια Βίου Μάθηση Αθήνα

Gutenberg

Παπαργύρης Α (2013) Παρουσίαση και ανάλυση αποτελεσμάτων ποσοτικής έρευνας Οι κατανομές ανά Διοικητική Περιφέρεια και Νομό

στο Ν Παπαδάκης (επιμ) Βαρόμετρο Απόντων οι NΕΕΤs (Young People Not in Education Employment or Training) στην Ελλάδα

Αθήνα Σιδέρης σσ 121-173 46

Πετράκου Η (2006) Διερεύνηση της κοινωνικής κατασκευής της μετανάστευσης στην Ελλάδα μέσα από συνεντεύξεις σε βάθος στο Θ

Ιωσηφίδης amp Μ Σπυριδάκης (επιμ) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Ανάλυση Δεδομένων Αθήνα

Κριτική σσ 321-335

Papadakis N Kyridis A amp Papargyris A (2015) Young people in absence The Neets (young people Not in Education Employment or

Training) in Greece An overview in Journal of International and Comparative Labour Studies (under publication)

Paterniti D (2007) Qualitative Research Methods Sacramento Departments of Internal Medicine amp Sociology Center for Health Services

Research in Primary Care Available online at httpphsucdavisedudownloadsEPI298_Paterniti_071007pdf

Patton MQ (2002) Qualitative Research and Evaluation Methods Thousand Oaks CA Sage Publications

Phillips DL (1971) Knowledge from What Theories and Methods in Social Research Chicago Rand McNally

Robson C (2010) Η έρευνα του πραγματικού κόσμου (2η έκδ) Αθήνα Gutenberg

Selltiz C Wrightsman L amp Cook S (1976) Research Methods in Social Relations New York Holt Rinehart amp Winston

Smith H (1975) Strategies of Social Research The Methodological Imagination London Prentice Hall

Strauss A amp Corbin C (1990a) Basics of Qualitative Research Grounded Theory London Sage

Τσιώλης Γ (2007) Ιστορίες ζωής και βιογραφικές ανασυγκροτήσεις στο Σκ Παπαϊωάνου (επιμ) Ζητήματα Θεωρίας και Μεθόδου των

Κοινωνικών Επιστημών Αθήνα Κριτική σσ 88-119

Thurmond V (2001) The point of triangulation Journal of Nursing Scholarship 33(3) pp 254-256 Available online at

httpwwwruralhealthutaseduaugrresourcesdocsthe-point-of-triangulationpdf

Φωτόπουλος Ν (2013) Το πρόβλημα των Neets και η ελληνική πραγματικότητα Αναζητώντας λύσεις στη Ελλάδα του Μνημονίουστο Ν

Παπαδάκης (επιμ) Βαρόμετρο Απόντων οι NΕΕΤs (Young People Not in Education Employment or Training) στην Ελλάδα Αθήνα

Σιδέρης σσ 241-263

Webb E J Campbell D T Schwartz R D and Sechrest L (1966) Unobtrusive Measures Nonreactive Measures in the Social Sciences

Chicago Rand McNally

47

- Νίκος Παπαδάκης - 48

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Bhaskar R (1989) Reclaiming Reality A Critical Introduction to Contemporary Philosophy London Verso

Boumlhm Α (2004) ldquoTheoretical coding text analysis in grounded theoryrdquo in U Flick E von Kardoff I Steinke (eds) A Comparison to Qualitative Research London Sage pp 270-275

Glaser BG amp Strauss A (1967) The Discovery of Grounded Theory Strategies for Qualitative Research Chicago Aldine

Hay I (eds) (2000) Qualitative Research Methods in Human Geography N Melbourne Oxford University Press

Ιωσηφίδης Θ (2006) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα και Κριτικός Ρεαλισμός στο Θ Ιωσηφίδης amp Μ Σπυριδάκης (επιμ) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Ανάλυση Δεδομένων (σσ 21-32) Αθήνα Κριτική

Ιωσηφίδης Θ (2006) Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) και Ανάλυση Ποιοτικών Δεδομένων Δύο Ερευνητικά Παραδείγματα στο Θ Ιωσηφίδης amp Μ Σπυριδάκης (επιμ) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Ανάλυση Δεδομένων (σσ 211-230) Αθήνα Κριτική

MacLennan G (1999) ldquoNotes for a Reading Group A Short Introduction to the Critical Realist Approach to Sciencerdquo Available online at httpwwwraggedclawscomcriticalrealismarchivegmac_introhtml

Robson C (2002) Real World Research London Blackwell

Strauss A amp Corbin J (1998) Basics of Qualitative Research Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory Thousand Oaks Sage