theology part ii apostolic teaching zbcc - · pdf filetheology part ii apostolic teaching zbcc...
TRANSCRIPT
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
1
VANTUNGMITE THU SINNA (DOCTRINE OF THE ANGELS)
I. A KIPIANSAKNA LEH AMAUTE OMZIA
- Leitung a bawl madeuh in Pasian in amaute a piansak ahi hi (Job 1:6; 38:7; Col.1:16).
- Amau namciat in nasep ding neiciat uh a, Pasian nasemte ahi uh hi (Late 104:4; Heb.1:14).
- Mihing khate a hikei uh hi (Heb.12:22-23).
- Numei leh pasal cih bang a omkei uh hi (Mt.22:30).
- Pasian deihna tangtungsak dingin amau nasepzia dungzui in a kitangsap leh mihing danin
zong hong omziau thei uh hi (Lk.24:4; Jn.20:12; Sawl.1:10).
- Vanglian in hat mahmah uh hi (Late 103:20; 2Pet. 2:11).
II. A KIKHENZIA LEH AMAU MINTE
A. Serafim (
Serafim (khat bek genna ah seraf, English: Seraphim, Seraf)
Pasian minphat dente ahi uh a, kha (wing) guk nei uh hi. Pasian tokhom kimkot ah om uh hi
(Isa.6:1-7).
Mangmuhna 4:6-8 sunga, a nungta Sapi li (four living creatures) cihte serafim nam hikha ding
hi: kha guk nei in, maitangl namli nei ci hi: humpi, bawng, mihing, muvanlai.
B. Kherubim
Kherubim (khat genna ah kherub, English: Cherubim, Cherub).
Eden huan acing dingin Topa in seh hi (Pian.3:24). Lucifer pen Kherub namsung pan hikha ding
in uphuai hi (Ezk.28:13-14).
Suangmanpha tawh akibawl kherub lim nih hehpihna tokhom maituah ding in kikoih a, thukham
singkuang sungah kikoih hi (Pai.25:18-22), Pasian ompihna etsakna ahi hi.
Ezekiel mangmuhna ah: mihing tawh kibang in mu a, maitang li nei ci hi (mihing, humpi,
bawngtal, muvanlai), kha li nei, tangpha mahmah uh hi (Ezk.1:4-25; `0:1-22).
C. Michael (Pasian tawh kibang)
Michael cih pen khat bek genna hi a, ahizongin Michael leh ama pawl khempeuh pen Michael
min tawh kithei hi. Amau pen Pasian galkapte ih cih pawl ahi uh hi (Mang.12:3-7).
Vantungmi lianpipa (archangel) cih min pen LST sungah kimu kawikawi a, Michael a gennopna
ahi hi (1Thess.4:16; Jude 9). Israelte a cingpa zong ahi hi (Dan.12:1).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
2
D. Gabriel
Khat bek genna mah hi a, Michael mah bangin nungzui honkhat neih tuak hi. Amaute
khempeuh makaipa min khatbek tawh kithei ziau hi (gtn., Pu Ralbuai innkuanpih khempeuh pen
Pu Buaite, ih cih dan hi). Kamsangte tungah Pasian thu a tangko, Jesu suah ding, (Dan. 8:16;
9:21; Lk.1:19,26).
E. Vantungmite Mindang Tuamtuamte
Pasian tate (Job 1:6; 2:1; 38:7). A vil vantungmi (Dan.4:13,17). Ukna leh thunei vantungmite
(Efe.6:12; Kol.1:16; 1Pet.3:22).
Laisiangtho sungah vantungmite a tuamtuam in a ki gelh hangin nampi li bek in kikhen uh hi,
tua lite: Kherubim, Serafim, Michael, Gabriel, cih bangin ih mu hi. Galdo nam khempeuh pen
Michael leh a nungzuite hipah uh hi (Elisha leh a nungzui pa in honpi khat mu). Tangko nam
khempeuh pen Gabriel leh ama pawl ahi hi (mang sung ah, kamsangtetungah, nungzuite tungah
Johan tungah thu zasak lam amau sep ahi hi). Phatna tawh kisai khempeuh pen Serafim pawl a
hi uh hi (tuucingte in za, mopawi ah phatna lasa in halleluijah ci uh hi, Mang.19). A vil, a cing
vantungmi tawh kisai in Cherub namte ahi uh hi (Eden huan cing, Pasian tokhom kim a,
leitungah mihing bangin Abraham, Lot te tungah Pasian pai lai in, vantungmi nih in cing uh hi,
Pian.18:1-19:-2).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
3
III. A DINMUN UH LEH ASEPTE UH
A. Vantung ah
Pasian tokhom kimkot in bia/phat niloh uh hi. Pasian lungsim a tangtungsak dingin a kigingsa hi
tawntung uh hi. Tangko, galdo, sep ding khempeuh Pasian sawlna bangkim ah paubanna neilo
ding un Pasian seh ahi hi (Mang.4:11; Late 148: 5-6).
B. Leitung ah: Heb.1:13
1. Vantung Pasian sawltakte ahi uh hi (Sawl.10:3-7).
2. Thu ummte thapia ding leh hanthawn ding in kisawl hi (Mt.4:11; Lk.22:43; Sawl.27:23-24).
3. Thu um mite suakta sakding leh kem ding ahi uh hi (Late 34:7; 91:11-12; Dan.6:22; Mt.18:10;
Sawl.5:19; 12:7-11,15).
4. Jesu leh misiangthote hong kepna ah Satan tawh kido ding uh hi (Mang.12:7).
4. Pasian thukhenna te ah zat tangzang ahi uh hi (Mt.13:39-42; 25:31; Mangmuhna 6-20,
aliante).
IV. BIAK DING AHIKEI UH HI
Vantungmite in thu ummite huh a, ahizongin a maute biakding ahikei uh hi. Pasian ih biak
theihna dingin hong panpihte bek ahi uh hi.
Amau ut thu in hong bawl theilo uh a, Pasian sawlna khengval in hong khoih theilo, hong huh
theilo, hong deidan theilo uh hi.
Ei ngaihsutna zah sangin hong kilim hel zaw uh hi (heb.13:2). Gupkhiatna thu ah hong lunglut
mamah uh a, ahizongin gupkhiat mite ahikei uh hi (L.15:10; 1Kor.11:10; 1Pet.1:12).
Vantungmite sangin ih niamzaw a, ahizongin tuani ciangin ih lianzaw ding hi (Late 8:5; 1Kor.6:3).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
4
SATAN THU SINNA (THE DOCTRINE OF SATAN)
I. SATAN A OM TAKPINA
A. Laisiangtho Genna LST bu 26 sungah kigelh hi (TL: Piancil, 1Khang.Job, Late, Isa.Zeke. leh Zekh.; TT: thukhuntak gelh mi giat: Mate, Maku, Luka, Johan, Paul, James, Piter, Jud ate in gelh kim uh a, bu 19 sungah Satan tangthu kimuthei hi). B. Jesu genna
Jesu mahmah in zong Stan tawh kisai 25 vei na gen hi. Hih Jesu kammal mahmah in Satan om
takpi a hihna pen hong telgen mahmah hi (Mt.13:39; Lk.10:18; 11:18; adt.).
II. LUCIFER PAN IN SATAN HONG HIHTHEIHNA
Satan a bawlpa kua hi ding hiam? Pasian in Satan piangsak lo hi, ahizongin Pasian in Lucifer a
bawl hi a, amel hoih in ama sungah mawhna leh siatna kimulo hi, Kherub nam zong hikha
laiding hi (Ezk.28:15). Pasian a bawlsa khempeuh en a, hoih sa mahmah hi (Pian.1:31). A khialsa
in a bawl kuamah omlo hi. A minthang leh a lian mahma in Lucifer bawl a, ahizongin lungsim
siangtholo nei ahih man in, Lucifer cih min tawh kisam nawnlo in Satan cih min hongpua ahi hi
(Isa.14:12-15; Ezek.18:11-19; Lk.10:18; 2Kor.11:13).
A. Satan A Suaksak
Kiphatsakna, hazatna, Pasian din mun luahnopna pan ahi hi. Etd., 1Tim.3:6. Bang hangin Lucifer
in a siangtholo ngaihsutna (hazatna, kiphatsakna, amah leh amah kipahtawi) hong neikha hiam
(Isa.14:12-15)?
1. Hazatna
Vantungmi khempeuh sangin a lianzaw in kingaihsun a, bang hang hiam cih leh Pasian in a
vanglian ding in a phal ahi hi. Ahizongin, a vangneilo zaw Michael min azak sim in alungsim
sungah haza den hi. Michael min a khiatna in “Pasian tawh kibang” cihna ahi hi.
Vantung, vannuai a bawl ding khempeuh sungpan a nunung penpen hun (ni gukni) a, a bawl
mihing (Adam & Eve) te tungah thuneihna khempeuh Pasian in pia hi (Pian.1:28). Bang hangin
hih mihing leltakte tungah hih ukna pia hiam, Pasian in kei hong neubawl lua hi cih Lucifer in a
lungsim sungah ngaihsun hikha ding hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
5
2. Kiphasak
A lian pen keibek hing, a hoih pen, hauhna khempeuh kei khutsung hi cih ngaihsutna a lungsim
sungah lutkha a hih man in, ama kamsung pan in a pusuak thei ngeilo ding “KEIMAH” “I AM” cih
hong zangkha a, 5 vei Isa.14:12-15 sungah kiphatsakna tawh a zat ih mu hi.
- Vantung ah KA ka kahto ding hi.
- A sangna mun, Pasian aksite tungpek ah KA kumpi tokhom ka koih ding a,
- Leilu lam pek a kikhopna mualtungah KA tu ding hi.
- Meiite tung pekah KA kahto dign a,
- Sang Pen (Pasian) bangin KA kibawl ding hi, na ci hi
“K” or “KEIMAH” cihkammal pen Pasian bek zattheih ahi hi (Pai.3:14; Isa.43; Jn.8:24). Lucifer in
a zat leh mawhna bawlkhia masa penpen pa (the author of sin) hongsuak hi.
3. Amah leh amah kipahtawi
Pasian tawh kibang ding cih pen Satan lungtang ahi hi. Pasian in a pahtawi ding ki lamenkha
mawkmawk hi Tua ahih man in amah leh mah kipahtawi ding hong hanciam a, tua pen Pasian
galbawlna ahihi. A taktak in Pasian bek pahtawi ding ahi hi. Biakna limlim Pasian tungbek ah
piakding hi a, vantungmite in biak ding sanglo uh a, Jesu bek bia un ci in hilh zaw hi
(Mang.18:10; 22:8-13).
B. Mawhna Naak
Hazatna, kiphatsakna, Pasian tawh kibang ding cihte pen tuni dongin Satan galvan lianpen mah
hiden hi. Hih mawhna naak namthumte mah zangin tuni dongin thu um mite hong khem niloh
a, Adam leh Eve te zong hih namthum mah zangin ana khem ahi hi. Mihing leh mihing kikal ah
galpiangsak, mihing leh ganhing kikal ah galpiangsak, ganhing leh ganhing kikal ah, Pasian
bawlsa na khempeuh tungah haksatna piangsak, mihing leh Pasian hong kigalsak, tua
khempeuh pianna pupi Satan a hi hi.
C. Bang hun in mawh hi ding hiam?
LST sungah tua hunlian in mawh cihna omlo hi. Ahizongin mawhna a lungsim sungah a kimuhma
in anuai ate om khin hi:
- Eden huan om khin zo hi, suang manpha om khinzo (Ezk.28:12-19).
- Michael (a minkhiatna, “Pasian tawh kibang”) na omkhinzo hi.
- Lucifer pen Zingsol zong kici, aksi omkhin zo, aksi a kipiansak ni pen ni guk sungpan a ni li
ni hi.
- Adam leh Eve kibawl khin zo (piansakna ani gukni in mihing kibawl hi).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
6
- Pasian in Adam tungah thuneihna piakhin ta hi (Pian.1:28).
- A bawlding teng Pasian in zosiangta “hoih sa mahmah” hi (Pian.1:31).
A tunga thu gukte ih ngaihsut ciangin, Piancil 2:25 leh 3:1 kikal sungteng ah Lucifer lungsim
sungah mawhna om ahih man in, kihawl khia a, Satan cih hong piang hiding in kisehsat thei hi.
III. SATAN LEH AMA OMZIA
A. Satan bangzah pha hiam?
Satan khat bek ahi hi, ahizongin min tampi nei hi (gtn, Lucifer, Dawimagpa1, tanglai gulpi,
Beelzebup, tualthatpa, zuauhat, khuazing ukpa, leitung pasian, leitung kumpi, a hawkthei
humpi, adt.).
Pasian a langpan masak hunlai in vantungmi seh-thum-suah seh-khat thuzawh hi leh kilawm hi
(Mang.12:4, LST a luite bek en in2).
B. Tulaitak Satan Dinmun
- Pasian zom ah a vanglian pen hilai hi (Jude 8-9).
- Leitung uk (Jn.14:30).
- Gupngahlo te tungah uk (2Kor.4:4).
- Thu um mite Khemden, Pasian mai ah hong mawsak den hi (Mang.12:10).
- Huihlak thuneite tungah uk (Efe.2:2).
- Dawite tungah uk (Mt12:24).
C. Khristian Leh Satan
- Huilak thuneite tungah uk (Efe.2:2).
- Jesu min tawh nial a, ih gal a hihlam theih gige ding a hi hi (2Kor.2:11; 1Pet. 5:8).
- A ut bangin hong khoih thei khinlo hi Paian phalna khengval in hong hih theilo hi (Job,
1Jn.5:18).
- Ih sunga om Pasian’ Khasiangtho vanglian zaw hi (1Jn.4:4).
- Ih ngahsa gupkhiatna tungah Satan thuneihna omlo hi (Rom. 8:38-39).
- Satan tungtawn sangin ih taksa tungtawn pan in thu um mite kipukzaw hi. Thu um mite
ze-et thei hi, zong khemthei hi, ahizongin amaute sungah tengtheilo (sunglut theilo),
1 Dawimanpa cih pen “Devil” cih pan in hong ki letkhia hi a, ahizongin ei LST sungah devil, adversary, cih
tuamtuamte dawimangpa ci in a ki letna zong om hi. King James Version thanemna lian penpen kammal pen TT ah demons a kici kammal khemepuh devils cimawk hi. Ataktak in, devil cih pen khat bek hitawntug ding hi a, KJV in demons cih kammal neilo hi. 2 Sia Kam Khaw Thang leh Sia Khoi Lam Thang gelh ei LST te sungah, 1/10 cikha hi, 1/3 cih ding hizaw hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
7
bang hang hiam cih leh Khasiangtho a tenna innpi luhzo ngeilo ding a (1Kor.3:16,17),
ahizongin thanemsak zo khathei ding hi.
- Amah ih nial leh taikhia ding hi (1Pet.5:9; James 4:7). Ama tungah guallelhna tungkhin zo
hi a, ih kalsuan ngam na zahzah thu um mite a kigualzo khin hi hi.
- Hong khemna ih up leh hong guallelh pih ding a, hong khem niloh ding hi (Kol.2:14;
Heb.2:14-15). A vangliatna in khemna, hong khemding tuaciang bek hilel hi.
D. Satan tungah Thukhenna
1. A kisangkoihna Dinmun masa tan (Ezk.28:16-17; Mang.12:4).
2. A guallel tawntung ding in Eden huan ah thu kikhen hi (Pian.3:15).
3. Satan vangliatna Singlamteh tungah kibeisak hi (Heb.2:14).
4. Gimna lianpi sung van pan kikhiasuk/ki satkhia ding (Mang.12:13).
5. Kum 1000 sung mong neilo kuampi sungah kikhia ding hi (Mang.20:2,3).
6. A tawpna pen ah meilipi ah kikhia ding a, tawntung sihna thuak ding hi (Mang.20:7-10).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
8
DAWITE THU (DOCTRINE OF DEMONS)
I. DAWITE IH CIH IN KUATE HIAM?
Satan nung a zui akhial vanmite hi uh a, thong inn sungah a kikhumlo a suakta dawite zong kici
hi (Mt.12:24; 25:41).
II. AMAUTE OMZIA
o Kha-nin, mawhna pungsak, Pasian langpang in Satan lungkimsak uh hi (Mk.9:25; Lk8:2).
o Kha pumpi tawh nungta uh a, ahizongin mal sim theih ding in mal nuntakna neiciat uh
hi.
o Mihingte sungah lut thei uh a, mihing nuntakna zong susia thei uh hi.
o A kiciangtan bek in nasem thei uh hi. Tua ahih man in mihingte khuasakzia or gamtatzia
tungtawn nasem thei uh hi.
o Mihingte nuntakna ah na limsep pen uh hi, bang hang hiam cih leh Pasian tawh ki lehdo
sak nuam uh ahi hi.
o Mihingte khuak ngaihsutna khempeuh amau thuthu in mawk hihthei sam lo uh hi, bang
hang hiam cih leh mihingte vangliantna zong lian mahmah a, thu umlote nangawn in
dawi hawlkhia thei lel uh hi.
o Dawite sungah zong a thunei zawdeuh, a lianaw deuh mah omtuak hi (Dan.10:13,20;
Efe.6:12).
o Vangliatna tampi nei uh hi (2Thess. 2:9; Mang.13:13-15).
III. A NASEP DAN UH
Natna namkim hong tungsak, haisak, gimsak, (Mk. 5:1-20; 9:17; Lk.13:11-16).
Satan deihna tangtungsak ding a nasep lianpen uh ahi hi (Sawl.10:38). Gentehna in,
Upna paikhial sak uh hi (1Tim.4:1).
Milim biakna ah mihingte makaih hi (Late 106:37; 1Kor.10:20).
Bum tawi, ai tawi, mitphial, aisaan, dawithoih cihte pen dawite vangliatna a hih kei leh,
amau khekhap ahi hi (Thkna.18:9-12).
Kumpite sungah nasem uh a, gam kisiasak thei uh hi (Dan.10:13,20; Efe.6:12;
Mang.16:13-16).
Hun nunungte ah a theihtawp un nasem ding uh hi (Mang.9:13-16).
Thu umlote tungah thukhenna a tunsak nopciangin Pasian mahmah in zangthei hi
(1Kum.22:19-23).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
9
IV. DAWITE LEH KHRISTIANTE
1. Gualzawhna galvan Khristian ten ih nei hi (Efe.6:11-18).
2. Jesu hongpiak vangliatna in dawite zawhna ahi hi (Lk.10:17-20).
3. Dawite hawlkhiattheiha: Mk.6:13; 16:17)
Dawilut mipa in ama sungpan in dawite apaikhiat ding lunggulh ding hi.
Dawite hawlkhiat theihna ding vangliatna pen Jesu upna leh a mah tawh kizopna
tungtawn in Khiristiante in kinei hi (Sawl.19:11-17).
Khasiangtho letsong neihna tungah zong kinga thei hi (gtn, nalamdang bawltheihna,
1Kor.12:10).
V. DAWITE BEI HUN DING
2nd Coming hun ah beisiangta ding uh hi. Tawntung sihna meikuangpi sungah kikhia ding uh hi
(Mt.8:29; Mang.19:20-21).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
10
MIHING TANGTHU SINNA (DOCTRINE OF MAN)
I. HONG KIPIANSAKNA
Pasian lim leh mel sun dingin Pasian a bawl ahi hi (Pian.1:26,27).
Hih lim leh mel in: ngaihsut kikkik theihna, phawkkik theihzel na, biakna lungtang, kha
lungtang, tawntung nuntakna, sianthona, thuman thutak, cihte ahi hi.
Taksa tawh akimutheite agenna hilo hi. Ahizongin, Adam pen hongpiang ding Khris lim
ahi hi cih a genna pen, Adam in nu leh pa neilo ahih mah bangin, Khris in zong nu leh pa
a neihlohna thu a gen nuam ahi hi, Rom. 5:14.
Bang ding a, mihing kipiangsak hi ding hiam? Pasian minthang sak ding, lungkimsak ding,
it ding, kilawmta khawm ding, kikhawl khawm ding cih deihna tawh mihing hong kibawl
ahi hi, Isa.43:7; Mang.4:11.
Pasian Khasiangtho in mihing thu umte sungbek ah omnuam, omthei bek hi. Adang
abawlsa ganhing, vanmite sungah omlo a, a vangliatna tawh ompih bek hi. Ahizongin,
thu um mite sungah a tengngiat Pasian ahi hi (1Kor.3:16,17; 6:19,20).
II. PUMPI, A NUNGTA LUNGSIM, KHA (BODY, SOUL, SPIRIT) 1THESS. 5:23
Mihing khempeuh in hihna namnih (taksa leh kha) tawh kinungta khawmciat hi.
Mt.10:28; 1Kor. 6:19.
Pumpi: a kimuthei taksa luang
A nungta lungsim (soul) leh kha (spirit): a kimu theilo, ih sungah a om gige, tawntung
dongin akikhen theilo mimal ciat nuntakna diktak ahi hi:
o Taksa, lungsim leh kha pumpi ih cih ciangin mihing mimal nuntakna a gen ih hi hi.
Pumpi khat bek cihna ahi hi.
o Kammal kician zawdeuh zangin etbeh leng:
- A nungta lungsim (soul): ei leh ei hong kiphawk sak thei (theihna, lungulhna,
phawk theihna naakpi cih ding hi)
- Kha (spirit): mihing kha pen Pasian tawh kisai lam theihtheihna naak ahi hi.
Lungsim sung hong khentat sakthei, biakna vai tuamtuam hong lunglutsakthei,
Pasian tawh hong kilawmta sak nuam cihte ahi hi.
o A tawpna ah, Muhna pan in lungsim uksak a, kha in hong khensat sak hi. Ahizongin,
khensatna khempeuh a pualam ah kilangkiha teitei hi. Apualam ah kilangkhialo
khensatna, lunggulhna cih bang omtheilo hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
11
III. MIHING LUNGSIM (SOUL) LEH KHA (SPIRIT) HONG OM THEIHZIA
Pasian khatvei bek bawl a, tua pen Adam leh Eve tungah nuntakna husang suk hi. Tua
pan in, mihingte leitungah pung un, dim un ci lel a, khang kizomsuak ding in thupha pia
hi. Naungek khat hongsuah simin nuntakna husang niloh ahikei hi. Nu gilsungah ih suah
hun simin nuntakna khang kizom zel dingin Pasian in a bawlcil lai in vantung vasa,
leitung ganhing, singkung leh lopa, tuisung gan hing khempeuh tua dingin a bawl a hi hi.
pumpi, lungsim, leh kha pen nu leh pa a omkhop hun lian pan hong kipan pah a, nugil
sungpan picing pah hi. Mawhna zong nu leh pa omkhopna pan in kipan pah a, nu
sungpan in a mawhsa ih hi pah hi. Tua a hih leh, Jesu in a nu gilsung (mawhna gilsung) ah
mawhneilo in hong bangci pusuak thei ding hiam? Jesu pen Khasiangtho in mawhlo
dingin a gaisaisak hi a, kuama dang tawh tehtheih ding hilo hi (Lk.1:37).
IV. MIHINGTE BEI HUN DING
Hih thu tawh kisai mawhna thu ih sinna sungah a kician zaw in ih sinlai ding hi. A taktak in,
Pasian in mihing a bawlcil lai in, bei hun neilo ding in a bawl a hihi. Mawhna hangin sihna hong
tung a, mawhna thaman in sihna a hi hi (Rom 6:23). Mawhna tawh a kidim mihing leh a tenna
leitung pen hun khat ni ciangin ka beisiangsak ding hi, ci hi. A taktak in, mawhna a bawlkhak ma
in Adam leh Eve te in Pasian bang dan hiam, bang zah hiam cih pen tel phadiak ding in, ih lam
en hi.
Mawhna hong neih khit uh ciangin, mihingte nuntakna pen sihna gam, haksatna gam, dahna,
kahna, lungkhamna gam ah a kinungta hita hi. Ahizongin, hih pen a lian akang tokhom mai ah
thukhen ni pan kipan in, mihingte leh mawhna gui khempeuh beisiang sitset ta ding hi. Gupna a
ngah mite in tawntung nopsakna ngah dinga, gupngahlo kha khempeuh in tawntung sihna
thuak ding hi. Tawntung cih tawh kisai in “Hong pianglaiding Thu” cih sinna laibu sungah a
kician takin ih sinbeh laiding hi.
Mihing beisiang hun cih pen, mawhna hangin misi ki hi a, ahi zong in taksa leh kha sihna, leh
tawntung sihna a om hi.Tua thute tawh kisai a ban ah, “mawhna thu” sinna laibu sungah ih sin
beh ding hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
12
MAWHNA TANGTHU SINNA (DOCTRINE OF SIN)
I. MAWHNA LEH A KHIATNA
A. A Khiatna
1. Hamartia (hih khalo, kipelh, pialkhia)
Hamartia a khiatna in “hih khalo,” “kipelh,” “pialkhia”, cihna a hi hi. Thumaan khatpeuh tawh
kileh bulh, kipelh, a hihkei leh thumaan bangin gamtalo cih a deihna kammal a hi hi. Lucifer hi ta
leh, a zawdeuh in mihingte in Pasian hong deih banga gamtatna ding pan in pialkhia in, na hoih
sep sawmlo ih hih man in Pasian maipha ih ngahna ding ih tan hi (Rom 3:23).
2. Parabasis (palsat, khial, khengval)
A nihna Greek kammal parabasis a khiatna in “palsat”, “khial”, “khengval”, cihna hi a, Pasian
thupiaknate palsat, Pasian deihna sangin akhenval zaw in gamta cih deihna kammal a hi hi (Rom
2:23; 5:14; Gal.3:19).
3. Laisiangtho mun tungtawn in a khiatna
Thumaanlo khempeuh mawhna ahi hi (1Jn.5:17)
Pasian thukhun palsatna leh Pasian mahmah galbawlna ahi hi (1Jn.2:1; 3:4).
Hoih hi cih thei napi a, a semlo mi in mawhna a bawl a hi hi (James 4:17).
Upna tawh kituaklo gamtatna khempeuh in mawhna a hi hi (Jn.9:41; 15:24; 19:11).
Jesu pen Jehovah (“KEIMAH”) Pasian hi cih uplohna in mawhna ahi hi (Jn.8:24).
B. Mawhna
1. Mawhna Hong Omcilna (Origin Of Sin)
Lucifer lungsim sungpan in mawhna cih hong om pan ahi hi (Satan cihna khawk sungah
ih sin khinzo hi). Hazatna leh kiphatsakna neikha a hih manin tua pen mawhna dingin
hong gahsuah hi. Mawhna a piangsak pen Pasian hilo in, Lucifer lungtang hizaw hi. Tua a
hih man in, mawhna pen vantung pan hong kipankhia hi a, Piancil 3 in mihingte sungah
mawhna hong lutna bek hong hilh a hi hi.
Satan leh vantungmite zong mihingte mah tawhkibangin Pasian in a piansak lai in,
suahtakna lungsim (free will) pia hi. A hoih pen a sem ding a hizongin, a sia pen a sem
ding ahi zongin suahtakna pia hi. Amaute lungsim sungah tua bang sem ding, tua bang in
om ding cih a hun tawm in, Pasian in genden thapailo hi.
Ahizongin, Satan a om khit (mawhna) nung leh mawhna a om ma hun sung, Pasian in
vantungmite sungah a ukzia laih hileh kilawm hi. Mawhna hong om khit nung ah, Pasian
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
13
phalna khengval in a hoih vantungmite leh akhial vantungmite ahi zong, amau ut thuthu
in gamtang theilo (ngamlo) uh hi. Pasian pen lau mahmah uh a, ling kelkel uh hi.
Mawhna hong omcilna vantung gam pan hi a, Eden huan sungah hih mawhna hong
kizom suk a, mihing (Adam) in mawhna hong ngah ciangin, vannuai (universal) mun
khempeuh ah mawhna thaman thukhenna hong tung a hi hi.
2. Mawhnate phungpi (original sins)
Mawhna hong pianna, a piansak Satan a hi hi (the author of sin is Satan). Mawhnate
khempeuh phungpi in a hih leh Adam a hi hi. Mawhnate ih cih ciangin, mihing khanggui
genna hi a, mimal mawhna zong hi a, vannuai mawhnate (universal sins) a gen nuam ih
hi hi.
Mi khat (Adam) hangin leitungah mawhna hong om a, tua mawhna hangin sihna hong
piang hi. Mi khempeuh mawh uh ahihi man in tu a bangzia in mi khempeuh tungah sihna
hong tung hi (Rom 5:12).
Adam leh Evete in amau lungsim suahtakna mah zangin mawhna sila hong suahtheihna
ding in hongkhensat uh hi.
Tua ahih man in mawhna a bawlkhia kua hiam cihna sungah Pasian ih cih theihna ding a
om kei hi.
Bek thamlo in tu hun a mawhna leh siatna a piang khempeuh zong Pasian piansak hi
cihtheihna ding a om tuan kei hi.
- Mihingte mah in amau siatna ding bawl uh hi (Sawl.2:40).
- Mihingte tatkhialhna khempeuh Pasian hang hi zenzen lo hi (Pian.4:7).
II. MIHING PUKNA, MAWHNA HONG LUTNA
A. Mawhna A Omma, Mihingte
o Pasian in paubanna omlo in a bawl ahi hi. A bawlcil lai in a nungta Pasian tawh maitang
kituah in kiho uh a, ki lawmta in, nuamsa khawm mahmah uh hi.
o Suahtakna
- Ama ut thuthu in omthei ding, khensat thei dingin Pasian in a bawl ahi hi. Bang ne ding,
a lup hun ding, ahih ding khempeuh Pasian in hihsak tawmtawm kullo cihna ahi hi.
- Pasian tawh kikholhkhopna ah ama ut dandan tawh kikhawl khawm ding cihna zong a hi
hi. Pasian in ama thuneihna tawh thatang thu suahlo cihna ahi hi.
- Hih suahtakna hangin, Adam leh Evete nupa in mawhna hongbawl kha uh a, Pasian in a
mawh ding in phalcihna hipah lo hi. Amaute khensatna ahi hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
14
B. Ze-etna
- Adam leh Eve te in mawhna bawl dingin khensatna anei pah uh hisamlo in, cik mah hun in a
tuahkhak ngeiloh uh Satan khemna/ze-etna hong phulkha uh hi.
- Satan in ama lungsum mihingte hawmsawn nuam in namthum tawh ze-et hi: 1) Taksa tawh
lunggulhna, 2)Mittang mahmah in lunggulh ngeungau 3)Lungsim sung khempeuh zel.
C. Sihna Hongpiang
1. Taksa sihna: pumpi tawh a nungta lungsim (soul) leh kha a kikhen hun a hi hi, James 2:26.
2. Kha sihna: A nungtalai mihing mawhna leh Pasian omkhawm theilo kikhenna ahi hi,
Pian.2:17.
3. Tawntung sihna: Mawhna tawh a siding kha khempeuh a tawntungin Pasian tawh kikhenta
ding cihna ahi hi, 2Thess.1:9; Mang.20:14,15.
4. Jesu in mi khempeuh ai-awh in sihna ciamkhin ngei a, ahizong sihna pan in gualzawhna la in
hong thokikzo hi, Mt.27:46; Heb.2:9; Mang.1:17,18.
Sihna cih kammal a khiatna in “kikhenna a hi hi. A tunga, kikhenna nam li te pen mawhna
sungah mihingte a pukna pan a hihi.
III. MAWHNA NUNGTHU (THE CONSEQUENCES OF SIN)
Mawhna gu cih pen, mihing in ze-etna sungah a pukciangin bang teng thukhenna om hiam cih
ih sin dinghi. Mawhna cih pen a khengval gamtatna hi, thumaanna khempeuh bei cihna a hi hi.
Tua mah bangin, thukhenna pen gulpi, numei, Adam leh leitang mahmah in samsiatna hong
thuak hi. Tua te in:
A. Gulpi tungah Thukhenna (Pian.3:14)
Gulpi pen a kipiangsak cil in thupi tak leh a mel hoih mahmah in a kipiangsak hihtuak hi. Pasian
thukhenna hangin a lim leh a mel nangawn kikhel gawp hithei ding hi. Amah leh amah kisang
khai in, a hipen bangin a omnuam khat a hihna tawh kizui in a nim penpen leilak kah awmtal
ding leh leivui an dingin zang ding in thukhenna thuak hi. A taktak in Pian.3:14 na sunga pen
Satan tunga thukhenna hi a, a hizongin gulpi zong kihelkha a hihman in, Satan bek in thuaklo in
gulpi taktak mah in zong samsiatna a thuak takpi hi. Mihing leh gul kikal ah kigaldona nasia
phadeuh a, a dang ganhingte kikal sangin, mihing vang pen gul in lel phadeuh sese hi. Tua pen
Pasian in gul nam khempeuh tungah samsiatna tungsak hi ding hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
15
B. Satan tungah thukhenna (Pian.3:15)
Satan thu ih sinna ah ama tungah thukhenna nam gukte ih sin khin zo hi. Ahizongin, Eden huan
sunga thukhenna tawm ih et beh lai ding hi. Pian.3:15 Satan tunga kigen thu hi a, kigal neihna
pen Satan suan (Satan, dawite leh thu umlote) leh numei suan (Khris leh thu umte) kikal ah a
om tawntung ding thu a hi hi. “Aman na lu hongs u-zan ding” a cih pen Khris in singlamteh
tungah Satan a zawhna ding genna hi a, na zo takpi hi (Kol.2:14,15; Heb.2:14). Khris in
gualzawhna thupi a hi a thawhkikna tawh Satan na zo hi. “Ama khetul na sunim ding” a cih pen,
Satan in Khris tungah gualzawhna neu khat a ngah ding genna hi a, tua pen mihing bang in hong
sihna a gen nopna a hi hi. Ahizong in, tua pen Satan guallelhna taktak ding na hizaw hi.
Phawkding: Lucifer leh vanmi honkhat in khialhna bawl in mawhna a neih uh hun lai in, hih zah
in samsiatna Pasian bawlsa tungah tunglo hi. Mihing in mawhna a neih hun pan kipanin van
nuai (universal) khempeuh tungah samsiatna hong tun pen, Pasian bawlsa khempeuh sungpan
in mihing alianpen dingin a bawlna hang ahi hi.
C. Numei tungah Thukhenna (Pian.3:16)
Numei nausuah natna leh gimna thuak in, a pasal ukna nuai ah om ding in Pasian samsiat ahi uh
hi. Tua mah bangin nausuah natna leh gimna thuak takpi uh a, ahizongin a pasal taisan
ngamtuanlo uh hi. Pasal khut nuai ah a omna uh pen Pasian thupiak a hih man in vangneizaw uh
hi. Pasal tungah thunei nuam numei pen vang nei lualo hi, bang hanghiam cih leh Pasian gelna
khat hongsuak hi. A taktak in hih numei gimna leh pasalte in gimpi na nasep ciang bek in
thaman na ngah ding hi a cihna Hebia kammal “yizabon” kibang hi (Pian.3:17). A thuak nam uh
kibanglo a, a haksatzia kibang veve cihna a hi hi. Numei lunggulhna khempeuh pasal tungah om
ding hi, a cih nopna in: (a) nupa ki lunggulhna (Sol.7:10); (b) pasal hangin lungmuanna neithei
bek ding; (c) pasal zawh nopna lungsim neihnate a hi hi (Pian.4:7). A tawpna kammal in pasal
ukna nuai ah omding cihna a hi hi.
D. Pasal tungah Thukhenna (Pian.3:17-19)
Pasal tungah thukhenna kammal masa pen in leitang samsiatna a hi hi. Mihingte seploh,
khawhloh in leitangin bang mah gahsuang lo ding cihna hi pah hi. A nihna in, sihna ahi hi. Pumpi
kipiansakna leimah ah sihna tungawn in mihingte ciahkik hi. Bang hang hiam cih leh Adam pen
lei pan in akibawl ahi hi, a cih nopna zong hipah hi.
E. Mi khempeuh tungah Thukhenna (Rom 5:12)
Adam mawhna hangin mi khempeuh tungah mawhna hong tung a hi hi. Kuamah pengtheilo in
Pasian maipha ngahna ding pan in ki sutat hi (Rom 3:23). Mawhna thaman in sihna ahi hi (Rom
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
16
6:23), a cih mah bangin, mi khempeuh mawh hibeklo in sihna zong mi khempeuh tungah
akibang in hong tung hi.
F. Akipiangsak Khempeuh Tungah Thukhenna (Pian.3:17-18)
Adam mawhna in ganhing (a bokvak, a lenthei, tuipi sung ate) khempeuh huam khin a, ni, aksi,
khate, singkung, lopate nangawn a huam khin a hi hi. Gan hing khat leh khat kikal ah gan
kikneihna om in, mihing leh ganhingkikal ah, singkul lopate in hong sun thei dingin lingte nei in,
gu lauhuai hongsuak uh hi. Mihing pukna hangin, nakhempeuh tungah samsiatna hong tung
mikmek hi. Satan khialhna hangin vannuaisiah in samsiatna ngah pah lo a, mihing mawhna
hangin na khempeuh samsiat in om hi. Mihing pukna hangin, a kipiangsak na khempeuh in zong
thuak takpi uh a, tua haksatna pan a suahtak ding uh ngaklah in thuum in tautau uh hi (Rom
8:19-21). Hih mawhna hangin mihing bek hinawnlo in a kipiangsak na khempeuh tungah sihna,
natna, dahna, kahna, leh haksat gamsungah kinungta hi, cihna a hi hi Rom.5:12; 6:23.
IV.MAWHNA NAMTE
Mawhna hong omcilna (origin of sin), leh mawhnate phungpi (original sins) cihte ih sin khinzo
hi. Tua ban ah mawhna namte tawm sin beh lai ni:
A. Luahsuk mawhna (Transmission or Imputatin of sin)
1. Hih luahsuk mawhna cih pen English kam in “transmission of sin” ahih keileh
“imputation of sin” kici hi. Adam pan in a kiluahsuk mawhna ahi hi. Nu sungpan in a
mawhsa in kisuak, mawhna in ukcip, mawhna sungah koltang, cihna a hi hi.
2. Mi khempeuh mawhna sal sungah tangin, a mawhlo kuamah omlo, Rom. 3:9,23.
3. Mawh khin cih ciangin a hoih khat peuh ngaihsun theinawn lo kiuhkeuh cihna hilo.
Ngaihsutna khuak in Pasian omhi cih hong phawksak thei laisam, Rom. 1:19,20; 2:15.
4. Pasian thukham in mawhna hong pholak, a pengthei khat zong omlo, Rom. 3:20.
5. Mawhnei mi khat amah leh amah ki gumkhia theilo, Pasian nangawn zongtawm theilo,
Rom 3:10-12.
6. Pasian in mawhnei mi khempeuh tungah a hehpihna hongpia a, mimal khensat dingin
suahtakna tawh piakhawm hi, Titus 2:11.
7. Mihing lungsim sung nangawn mawhna in ukcip hi mah leh, Pasian sapna aw zathei lai veve,
Rom.3:21.
Luahsuk mawhna ih cih ciangin, ei deih leh deihloh tungah kingalo hi. Moses khang hun in,
Pasian biak theihna dingin Israel minam vasuah phot kisam a, Gentail mite adingin khuavak
omlo hi. Ahizongin, Jesu in a zozo hi, a cih pen hih Israel minam vasuah sese a kul nawnlo ding
in, pawlnihte pawl khat in hong suah khin zo a, kidalna puanpi kiphel kham hi. Gentail mi hihna
tawh Pasian ki um thei lo cih hun kikhengta cihna a hi hi (ed. Mk.15:38; Gal.3:26-29).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
17
B. Mimal Mawhna
Luahsuk mawhna pen Jesu in singlamteh tungah gualzawhna hong laksak khin zo hi.
Ahizongin, tu in amah ih up nop hetkei leh tua pen mimal mawhna ahi hi. Tua Jesu pen
Jehovah hi cih ih up nop kei leh tua mawhna sungpan suahtakna ding omlo hi (Jn.8:24). Jesu
ahi ding bangin uploh mawhna pen naungekte tungah kibanglo hi. A nu leh pa thu ummite
naupangte pen a nu leh pa hangin a siangding hi ci in Sawltak Paul in gen hi (1Kor.7). Thu
um leh thu umlote naungek (nausuakcilte) kibanglo ding a cih ciang in, a ngaihsut huai
mahmah khat om hi. Khristiante sungah naungek tawh kisai gupna tawhkisai in khenpi nih in
kikhen hi:
1. Naungek khempeuh in gupna ngah ding hi, a cite pomzia tawm en masa ni. Hih mite in a
mat bulpi uh Laisiantho pen, “Jesu in a genna ah, naupangte ka kiangah hong pai ding
khamkei un, vantung gam ih cih pen hi bang naupangte ading a hihi” (Lk.18:15-16). Davih
kammal: amah (a tapa sisa) pen kei kiangah hong pai nawnlo dinga, kei pen a ma kiangah ka
paizaw ding hi (2Sam.12:23). A taktak in, amasa LST tang pen nupite in Jesu kiangah a
naupangte paipih uh hi. A paipihlo naupang khempeuh a genna hizenzen lo hi. Tuamah
bangin David zong thu um mikhat hi a, a tapa tunna ding a thei hi. Leitung a naungek
khempeuh (Muslim, Buddhist, Hidu, adt.) in gupna ngah ding a ci mite in gupna kitantheilo
ding cih pom zawlai uh hi. Leitung mi khempeuh naungek pan kipanlo a, picing sa in a suak
kuamah omlo hi. Naungek khempeuh in gupna ngah hen la, gupna ki tanthei nawnlo hi lailai
leh gupna ngahlo leitung mi omlo ding hi.
2. Piangthakte tate (naungek) khempeuh in gupna ngah kim ding hi. Gupna a ngah khinsa nu
leh pate naungekte in gupna ngah ding hi (a ngek lai in a site genna hi). Bang hang hiam cih
leh Jesu in hi bang mite gam in vantung gam a hi hi ci hi (Lk.18:15-16). David mahmah in
zong a tapa tunna ding vantung a hi hi cih tel hi (2Sam.12:23). Sawltak Paul in hoihtak in na
genpha hi (1Kor.7).
C. Mawhna leh Khristiante
1. Gupkhiatna in gupngah mikhat sunga “mawhna-leingak” (sinful nature) nawtsiang sitset pah
samlo hi, 1Jn.1:8. Rom 7.
2. Gupkhiatna in mawhna-leingak tungah gual hongzosak ding a hi hi, Rom.6:17-18; 8:1-4;
1Jn.2:1; 3:9.
3. Gupkhiatna in ih sungah hong luahthak om ahihna hong gen a, tua in Pasian Khasiangtho ahi
hi, Rom.8:3-4, 9-10; 1Kor.3:16.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
18
4. Gupkhiatna in mawhna-leingak leh Pasian Khasiangtho koi gualzosak zaw ding cih
khentattheihna ding suahtakna hongguan hi, Rom.8:13; Gal.5:16,18.
5. A taktakin mawhna tuangah gualzawhna Jesu in hong laksak khinsa hi a, ama nungzui mi
taktakin hih gualzawhna khekhap mah a tawnden ahi hi, 1Jn.2:5,6.
6. Khristian mah kici veve, Sawltakte upna tawh a kilehbulh upna, thuhilhna khempeuh hell
khuk sung a tung ding uh hi (Gal.1:9; Mt.7:21-23; Mang.3:16).
THKHUPNA
Tutung ih sinna “Theology Part II” sungah Vantungmite thu, Mihing thu leh Mawhna thu, cih sin
a, Khristian tangthu sung hita leh pawlpi kim ah ngaihsutna tuamtuam a omthei nam vive ahi
hi. Gupnakhiatna tangthu ih teltheihna ding in, mihing leh mawhna thu ih tel masak kisam hi.
Jesu thu ih teltheihna ding in Pasian tangthu omzia ih tel masak kisam mahmah hi.
Hih ih sin theology nam khempeuh pen laisiangtho sunga om doctrine vive a hi hi, tua a hihman
in Bible Doctrine zong kici thei hi. Upna leh sandan tuamtuam tawh gawmkhawm ih hih man in
systematic theology zong kici thei hi.
Theology cih pen thu um mikhempeuh ading in, Laisiangtho sung khempeuh ih teltheihna ding
in a lampi kikhungzia ih tot theih kisam hi. Khuapi sung khempeuh theih kim ding baih hetlo a, a
hizongin khuapi khat sunga, lam lianpi zawdeuh teng thei leng, tua tungtawn in a lampi neuneu
zonna nuam hi. Tua a hih man in, hih theology parts te in Laisiangtho zawi lianpite lampi a
kitawn hi a, Pasian nasem cingtak khat a ding in theih loh a phamawh mahmah thute a hi hi.
Theology tawh kisai sinkhin ing, theikimkhin ing cih a om ngeikei hi. Pasian thu pen sin phot
leng ih sin ding tam semsem hi. Laisiangtho sungthute pen theology tungtawn in, tangthu
tungtawn in, khangthu tungtawn in, gam thu tungtawn in, mission tungtawn in, pastor duty
tungtawn in, pilna khempeuh a kicinna laibu saal hoih penpen a hihi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
19
DOTNA KHAWK, INN LAI BAWL DING
VANTUNGMITE (Ahoih, ahoihlo, Satan, Dawi) THU SUNG PAN
1. A hoih vantungmite thupia le cin, Pasian na ih sepna ah hong huh thei dingin na um hiam?
Na ngaihsutna lai 1 dim gelh in.
2. Piancil 6:2, sungah Pasian tate in leitung mite tanute ten pih hi, a cih pen, hih Pasian tate
kuate hi ding in, na ngaihsun hiam? Laisiangtho mun bulphuh in la, laimai 2 kim gelh in.
3. Mi khat peuh a sihkhit ciangin, sikha ih cihte mihing kha mah hi ding in na um hiam? Ahih
keileh akhial vantungmite hizaw ding hiam? Na ngaihsutna lai mai 1 dim in gelh in.
4. Dawite leh a khial vantungmite kibang ding in na um hiam? Tua a hihleh pheisam,
ngalkhuahang, tuidawi, singdawite bang nam hi ding in na um a, lai mai nih dim gelh in.
5.
MIHING LEH MAWHNA THU SUNG PAN
1. Mihing tangthu tawh kisai, Adam masa leh Adam nunung, a kibatna nam 10 leh a kibatlohna
nam 10 tuak gelh in.
2. Mimal mawhna cih tawh kisai in, bang teng taktak kihel kha ding hiam, nam 10 gelh in.
3. Khristian mawhna sungah: tualthat, numei tawh mawhna, Pasian langpanna cihte pen kisikkik
uh leh Pasian in amaisak zolai ve ding hiam? Piangthak khat in tual that cih bang a om thei ding
hiam?
4. Nau lakhiate a mawhna uh amaisak zo ding hiam? Naukhakte mawhna a maizo ding hiam? Na
ngaihsutna mai nih gelh in.
5. Siangtho kitenna nei khin (kiciamkhin) a, a kikhenkikte Pasian in a mawhna uh a mai sak ding
hiam? Laisiangtho tungtawn in na ngaihsutna laimai khat dim gelh in.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
20
JESU KHRIS TANGTHU
I. A KIMU THEILO PASIAN MIHING HONGSUAHNA (INCARNATION)
A. Pasian Tapa Neihsun
Tapa neihsun (only begotten son) cih kammal pen Pasian in mihing hongsuahna (incarnation) ah
a kizang kammal a hi hi. Pasian hihna (Divine Nature) tawh kisai a genna ah Tapa neihsun cih
kammal Khris tungah kizang ngeilo a, mihing hongsuahna (His incarnation) zaa ahi hi. Khris pen
Pasian tapa neihsun ahi hi. Bang hang hiam cih leh Pasian pen kimutheilo hi. A kimuthei hihna
tawh mihingte ama vangliat khute zan in a lian mahmah thukhenna (Satan tungah gualzawhna)
hong lak ding a kamciamsa a hi hi (Pai.6:6). Gulpi lutang tuancil ding in zong thuciamsa a om a
hihi (Pian.3:15). A hun a cin ciangin Pasian in a tapa hong sawl a, thukham khutnuai ah numei
sungpan in hong suak hi (Gal.4:4). Tapa cih leh neihsun (the term son and only begotten) cih
pen mihing hongsuahna (incarnation) leh tapa bangin na hong sepna bek ah a kizang a hi hi.
Bang hanghiam cih leh a kimutheilo Pasian, Tawntung Pa, tapa bangin hong pai ahi hi (ekd., Lk.
1:32; Isa.9:6). Tawntung Pa (Everlasting Father) khat bek a om hi. Tua tawntung Pa pen mihing
hongsuah ciangin Pasian tapa bangin hong om hi a, mihing tapa hihna nangawn hong silh ahi hi.
Pasian kimlai sila bangin hong pai a, singlamteh tung nangawn ah a sih dong in a kiniam khiat
zaw hi (Fil.2:6-8).
B. A Suak Masa Pen (The First Born, Mawhneilo In Mihing Hongsuah Theihna)
Kol.1:16, “Khris pen a kimu theilo Pasian lim hi a, a kipiangsak khempeuh lakah tapa upa pen ahi
hi.” Tapa leh Khris cih kammalte pen Pasian mihing bangin hong suahna thu tawh kizom, Jesu
hihna zaa (title) tuamtuam minte a hihi. Khris hong suak hi, Tapa hong suak hi cih kammal pen
thumaan a hi hi. Ahizongin Pasian hong suak hi cih kammal kizang ngeilo hi. Tua a kimu theilo
Pasian pen mihing hongsuahna ding leh mawhnei hetlo in hong suah theihna ding pen ih theih
nop bulpi ahi hi. Biakna dang (Muslim, Buddhism, Hinduism, adt.,) te in Khris hong sansak
zawhlohna uh a bulpi in Pasian mihing bang in hong suak, mihing hinapi in mihing hihna taktak
ahi mawhna neilo cih thu a hihi. Khasiangtho in Mary gaisak a, mihing hongsuak khia a hi hi
(Lk.1:34-36). Mary gil sungah Khasiangtho hi a, hong suah khiat ciang in Jesu ahi ding hiam? Tua
bang ahikei hi. Pasian nasepziate ih telsiam ding kisam hi.
Mihingte sungah a om pen Pasian hi veve napi, amin lawhna ah Pasian Kha, a hih kei leh
Khasiangtho cih kammal kizang hi. Tuipi tung teng ah Pasian Kha a om hi (Pian.1:2). Mary naubu
sung Khasiangtho in a gaisak hi (Lk.1:35). Thu um mite sungah Khasiangtho hong teng hi
(1Kor.3:16). Mite sungah Pasian om hi cih kammal kizang ngeilo a, Khasiangtho a om hi cih bek
kizang thei hi. Ahizongin, Tapa leh Pa cih kammal tawh kisai leuleu ah a tuamdiak in Jesu
nuntakna ah kizang khawm leuleu thei hi. Pa sungah Tapa om in, Tapa sungah Pa a om hi, bang
hang hiam cih leh Pa leh Tapa in Jesu ahi hi (Jn.14:8-11).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
21
Tua ahih manin, Khasiangtho in Mary gaisak a, numei leh pasal omkhopna tawh tapa a suak hilo
in, Khasiangtho tungtawn a hih man in mawhnei lo in tapa hong suak a, numei suan zong kici hi
(Gal.4:4), mihing a hihnate ah entbeh lai ni).
II. HIHNA NAMNIH (TWO NATURES)
Jesu in Pasian ahi hi. Mihing bangin hongsuak akimutheilo Pasian ahi hi (Jesus is God incarnate).
Mihing hongsuahna ah pumpi khat sungah hihna namnih (two natures) hong nei a, Pasian hihna
leh mihing hihna ahi hi. Mihing hihna tawh kam a pau laitakin a Pasian hihna bei (omlo) cih
bang a hituan kei hi. Mihingte muhtheih ding in a kimutheilo Pasian hong pai (kilang) ih cih mah
bangin, mihing a hih laitak mah in zong mun khempeuh ah a om a hihna (omnipresence), na
khempeuh a hih theihna (omnipotence), na khempeuh thei (omniscience) a hihna pen a bukim
mah in a nei mah a hi hi (Kol.2:8-10). Naungek a hih laitak in amah pen Everlasting Father
(Isa.9:6) mah hiveve a, Kumpi mah zong hi veve hi. Pasian a hihna pen ama mihing khanzia
tungah kingalo hi. Mihingte muh theih ding a, hong paisuk hi bek a, mihingte mawhna pan in a
sisan luakhia in banzaak ngiat in hong tankhia ding (Pai.6:6) ahihna thu a tangtun theihna dingin
a sih kul hi. Pasian sitheilo a hih man in a sithei pumpi hongneih kisam a, tua God-man (Pasian-
mihing) singlamteh tungah si hi. Tua a hih leh, hih ama hihna namnih a neihte an uai ah ensuk
ni:
A. Pasian a hihna
1. Pasian ki lawhna mintuamtuam te
neikim
a. Pasian (Elohim) (Jn.20:28)
b. Topa (Jehovah) (Mt.22:44)
c. Emmanuel (Mt.1:23)
2. Pasian hihna bucing (Col.2:9)
a. Tawntung (Eternal) (Jn.1:1; 8:56,57;
etkak ding Isa.9:6-9; Mang.1:8,1,17)
b. “Mun khempeuh ah om”
(Omnipresent), ahih hang in
munkhat bek ah kilangh (Mt.28:20;)
c. “Theihloh neilo” (Omniscient)
(Jn.2:25; 4:18; 16:30;
Mt.16:21;17:22; 20:18-19).
d. Hih theihloh neilo (Omnnipotent)
(Mt.28:18; Mk.2:5,7,10; etkak-ding
Is.43:25; 55:7).
e. Kikhel ngeilo (immutable)
(Heb.13:8; etkak-ding James 1:17;
Mal.3:1).
f. Nuntakna naak (Source of Life)
(Jn.1:4; 14:6; etkak-ding Late 36:9;
Jer.2:13).
3. Vantungmite pulakna
a. Gabriel in Mary tung ah (Lk.1:26-
33).
b. Gabriel in Josef tung ah (Mt.1:20-
23).
c. Gabriel (?) in Tuucingte tung ah
(Lk.2:8-11).
d. Gabriel (?) in nupi honkhat tung ah
(Mt.28:5,6).
4. A kimulo vanglian Pasian aw tungtawn
in
a. A kituiphum laitak in (Mt.3:16,17).
b. Mel kilamdanna mual ah (Mt.17:5).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
22
c. A kimat ding hunmadeuh in
(Jn.12:27,28).
5. A bawl nalamdangte tungtawn in
(Jn.20:30,31; 21:25).
6. Mawhna nei himhimlo (Jn.14:30).
a. Pilate in teltheih (Mt.27:4)
b. Pilate zi in teltheih (Mt.27:19)
c. Judas pulak khia (Mt.27:4)
d. A taklam migilo kikhaipa in pulak
(Lk.23:41)
e. Rome galkapmang in mucian
(Lk.23:47)
7. Dawite tungtawn in
a. Adam dawivei minih sunga dawite in
pulak (Mt.8:28,29)
b. Kapernaum khua dawivei sunga
dawite in gen (Lk.4:33,34)
c. Kapernaum khua dawi honkhatte
tungtawn in (Lk.4:41;Mk.3:11)
8. Biakna apia honkhat tungtawn in
a. Tuucingte (Lk.2:15)
b. Mipilte (Mt.2:2,11)
c. Miphak khat (Mt.8:2)
d. Ulian khat (Mt.9:18)
e. Kanaan numei (Mt.15:25)
f. Judah numei (Mt.20:20)
g. Dawivei khat (Mk.5:6)
h. Mittaw khat (Jn.9:38)
i. Sawltak khat (Thomas) (Jn.20:28)
j. Sawltak khempeuh in
(Mt.14:33;28:9)
9. Satan tungtawn in (Mt.4:3,6)
10. Amah (Jesu) tungtawn in
a. Mawhna maisak (Pasian bek
septheih ahi hi) (Mt.2:5,10)
b. Thukhen (Jn.5:22,27)
c. Nuntakna naak (Jn.5:24,28,29)
d. Pahtawina ngah (Jn.5:23)
e. Gupna pia (Jn.10:28; Lk.19:10;
Jn.14:6)
B. Mihing a hihna
1. Nu sungpan suak (Lk.1:311;
Mt.1:25).
2. Mihing pumpi nei (Mt.26:12).
3. Mihing lungsim/kha (soul) nei
(Jn.12:27).
4. Mihing kha (spirit) nei (Mk.2:8;
Lk.23:46).
5. A pumpi leh a pilna khang semsem
(Lk.2:52,40).
6. Thudot hau (Lk.2:46; 8:45).
7. Thuman (Obedience) ding kisin
(Lk.2:51).
8. Mi taktak mah tawh kibang
a. Samaria numei muhna Jn.4:9)
b. Judah mite muhna
(Jn.8:57;10:33)
c. Magdalen khuami Mary muhna
(Jn.20:15)
9. Taksa leh sisan nei (Jn.6:51,55).
10. Meltheih vai ah kihel (Jn.2:1,2).
11. Thungen (Lk.11:1).
12. Ze-etna thuak (Mt.4:1).
13. A gilkial (Mt.4:2;21:18).
14. Tuiduh (dangtaak) (Jn.4:7;19:28).
15. An ne (Jn.21:13-15; Lk.24:41-43).
16. Lunghimawh thei (Jn.4:6).
17. Ihmu (sleep) (Mt.8:24).
18. Mihing itna nei (Mk.10:21).
19. Hehpihhuai sakna nei (Mt.9:36;
14:14; 15:32; Lk.7:13; Mk.1:41;
9:22,23; 5:19).
20. Khuisa, zong heh thei (Mk.3:5).
21. Kap thei (Jn.11:35; Lk.19:41).
22. Ki paak thei (Lk.10:21).
23. Huaiham thei (Jn.2:17).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
23
24. Lungkham, lunggim thei (Mt.26:37;
Mk.14:34).
25. Lasa thei (Mt.26:30).
26. Khua-ul nei, (Lk.22:44).
27. A lungsim nasa thei (Jn.11:33;
12:27; 13:21; Mk.14:33,34).
28. A si luangkhia thei (Jn.19:34).
29. Sithei (Mt.27:50).
30. Kivui (Mt.27:59,60).
Phawkding: Nuntakna pumkhat sungah hihna namnih “Pasian hihna leh mihing hihna” Jesu in
nei hi. Leitung vantung ah nuntakna khatsung ah hihna namnih neikhawm amah Jesu bek a om
hi. Tawntung Pasian mi hongsuak ahih man in, mihing hihna tawh kammal hong zatciang in,
Pasian ahih lam 100% a sangzolo om a, Pasian hihna tawh hong gamtat ciang in mihing 100%
asang zolo om hi. Laisiangtho bel-et nading munte: Kol.2:8-10; Isa.7:14; 35:4-6; Mt.11:1-6;
Micah 5:2; Jn.20:28-31; Sawl.20:28; Rom.9:5; 2Kor.4:4; 5:19; Kol.1:15-19; 1Tim.3:16; Tit.2:13.
III. GUMPA MIN TUAMTUAMTE (GOSPEL BU 4 SUNGPAN)
1. Naungek: Vantungmi pulakna
(Lk.2:12).
2. Nuntakna Khomun: Amah leh amah
in pulak (Jn.6:33).
3. Mopa:
a. Ama gen (Mt.9:15; 25:1,5,6,10).
b. Tuiphumpa Zawhang (Jn.3:29).
4. Naupang:
a. Herod kumpi kam pan
(Mt.2:8,9).
b. Topa vantungmi kammal pan
(Mt.1:18,23;
2:11,13,14,20,21,27,40).
5. Khazih:
a. Herod kumpi (Mt.2:4).
b. Piter (Mt.16:16; Jn.6:69).
c. A mahmah in (Mt.22:42;
23:8,10; 24:5,23; Lk.24:26,46;
Jn.20:31).
d. Siampi ukpa Kaiafas
(Mt.26:63,68).
e. Pilate mangpa (Mt.27:17,22).
f. Siampi liante (Mk.15:32).
g. Vangtungmite (Lk.2:11).
h. Migilo a veilam zaw a, kikhaipa
(Lk.23:39).
i. Andrew (Jn.1:41).
j. Samaria numei ((Jn.4:25,29).
k. Mipite (Jn.7:41).
l. Martha (Jn.11:27).
6. Israel te “nopsakna” ding a ki lam-en
denpa: Simeon (Lk.2:25).
7. Innkiu suang: Jesu’ gen (Mt.21:42).
8. Let-ta-ma (Innlam siampa): Nazareth
khuami te sapna (Mt.13:35).
9. Vantung hong kumsukpa (dayspring
from on high,KJV): Siampi
Zechariah (Lk.1:78).
10. Kongpi: Ama kilawhna ((Jn.10:7,9).
11. Emmanuel: Isaiah lawhna (Mt.1:23).
12. Mawhneite lawmpa: gilo khangmite
sapna (Mt.11:19).
13. Pasian (Elohim): Thomas sapna
(Jn.20:28).
14. Mangpa (Governor): Kamsang
Mikah (Mt.2:6).
15. Pasian’ Letsong (KJV): Ama
kigenna (Jn.4:10).
16. A Siangtho Pasian: dawilutte
kampan (Mk.1:24).
17. Gamhluahpa: migilo gam mite genna
(Mt.21:38).
18. Jesu:
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
24
a. Gabriel vangtung mangpa
(Mt.1:21; Mk.16:6; Lk.1:31).
b. Josef (Mt.1:25).
c. Dawite (Mt.8:29; Mk.1:24).
d. Jerusalem mipite (Mt.21:11).
e. Pilate mangpa (Mt.27:17.22.37).
f. Miphak sawmte (Lk.17:13).
g. A dam mittawpa (Jn.9:11).
h. Greek mi honkhat (Jn.12:21).
i. Rome galkapte (Jn.18:5,7).
19. Kumpi (Judah leh Isael):
a. Mipilte (Mt.2:2).
b. Amah leh amah kigen (Mt.21:5;
25:34,40).
c. Pilate Mangpa (Mt.27:11,37;
Mk.15:9,12; Jn.18:39;
19:14,15,19).
d. Rome galkapte (Mt.27:29;
Jn.19:3).
e. Siampi liante (Mt.27:42).
f. Nathanael (Jn.1:49).
g. Gualzawhna tawh Jerusalem a lut
laitak a mipite (Jn.12:13,15).
20. Pasian tuuno: Zawhang tuiphumpa
(Jn.1:29).
21. Topa (Jehovah):
a. Gupngahlo kha-ten (Mt.7:22;
25:11,44; Jn.19:3).
b. Miphak khat (Mt.8:2).
c. Nungzui 12 ten (Mt.8:25; 26:22;
Lk.9:54; 11:1;22:49; 24:34;
Jn.11:12; 20:25).
d. Amah leh amah ki pulak
(Mt.12:8; 21:3; 24:42; Lk.6:46;
Jn.13:14).
e. Piter (Mt.14:28,30; 16:22;
17:4;18:21; Lk.5:8; Jn.6:68;
13:6,36; 21:15,16,17,21).
f. Dawivei tanu nei nupi khat
(Mt.15:22).
g. Dawivei tapa nei papi khat
(Mt.17:15).
h. Mittaw nih (Mt.20:30).
i. Thuman, midiktat nasempa
(Mt.25:20,22,37).
j. Topa’ vantungmi (Lk.2:11).
k. Nungzui hoih a suakdingte in
(Lk.9:57,59,61).
l. Mary leh Martha te in (Lk.10:40;
Jn.11:3,21,27,32,39).
m. Aveilam a kikhai migilo in
(Lk.23:42).
n. Numei paktat khat in (Jn.8:11).
o. A dam mittaw khat in
(Jn.9:36,38).
p. It Zawhang in (Jn.13:25; 21:7).
q. Thomas in (Jn.14:5; 20:28).
r. Nungzui Philip in (Jn.14:8).
s. Magdalen khuami Mary in
(Jn.20:2).
22. Mihing (English, “Man”, Zokam,
“hih pa”):
a. Tuiphumpa Zawhang (Jn.1:30).
b. A dam mittaw khat (Jn.9:11).
23. Makaipa (English: master, Zokam:
Sia ci in zong ki letzel):
a. Amah leh amah (Mt.10:24; 23:8).
b. A galten (Mt.12:38;
22:16,24,36;Mk.12:19;LK.11:45;
19:39; Jn.8:4).
c. Ahau tangvalpa (Jn.19:16).
d. Aleh hek Judas (Mt.26:25,49).
e. Nungzui 12
(Mk.4:38;13:1;Jn.4:31;9:2;11:8).
f. Dawilut tapa a nei khat
(Mk.9:17).
g. It Zawhang (Mk.9:38; 10:35).
h. Piter (Mk.11:21; Lk.5:5; 8:45;
9:33).
i. A citak laithei khat (Mk.12:32).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
25
j. Thungai te sung pan in khat
(Lk.12:13).
k. Martha (Jn.11:28).
l. Magdalen khuami Mary
(Jn.20:16).
24. Messiah (Khazih):
a. Piter (Mt.16:16).
b. Andrew (Jn.1:41).
c. Samaria numei (Jn.4:25).
25. Nazareth khuami (Mt.2:23).
26. Pasian tapa neihsun (Jn.1:14,18;
3:16,18).
27. Kamsangpa:
a. Amah leh amah (Mt.13:57;
Jn.4:44).
b. Gualzawhna tawh alut lai a
mipite (Mt.21:11).
c. Pharisaite (Mt.21:46).
d. Nain gam mite (Lk.7:16).
e. Kleopas (Lk.24:18-19).
f. Samaria numei (Jn.4:19).
g. An avak mipi 5,000 ten (Jn.6:14).
h. Jerusalem mipi in (Jn.7:40).
i. A dam mittaw khat in (Jn.9:17).
28. Zatomang Siavuanpa (physician):
Amah leh mah ki pulakna (Mt.:12;
Lk.4:23).
29. Rabbi (siapa):
a. Andrew leh It Zawhang
(Jn.1:38).
b. Nathanael (Jn.1:49).
c. Nikodemus (Jn.3:2).
d. Kapernaum khua mite (Jn.6:25).
30. Tuucing: Amah leh mah kigenna
(Mt.9:36; 25:32; 26:31;
Jn.10:2,11,14,16).
31. Pasian tapa:
a. Satan (Mt.4:3,6).
b. Dawite (Mt.8:29; Mk.3:11;
Lk.4:41).
c. Nungzui 12 (Mt.14:33).
d. Piter (Mt.16:16; Jn.6:69).
e. Galkap mang (Mt.27:54).
f. Mark (Mk.1:1).
g. Gabriel (Lk.1:35).
h. Tuiphum John (Jn.1:34).
i. Nathanel (Jn.1:49).
j. Amah leh mah (Jn.9:35; 10:36;
11:4).
k. Martha (Jn.11:27).
l. It Zawhang (Jn.20:31).
32. Mihing tapa (Jesu deih diak ki
lawhna), A genna ah “Mihing tapa
in”:
a. A lungak na ding neilo hi
(Mt.8:20).
b. Mawhmaisak theihna ding
vangliatna nei hi (Mt.9:6).
c. Sabbath a Uk Topa ahi hi
(Mt.12:8).
d. Leinuai ah nithum omding hi ci
hi (Mt.12:40).
e. Nikhatni ciang in a vantungmite
sawlkhia ding ci hi (Mt.13:41).
f. A vangliatna tawh hong paikik
ding ci hi (Mt.16:27; 24:30;
26:64).
g. Sihna pan in a thokik ding hi ci
hi (Mk.9:9; Mt.17:9).
h. Gimna a thuak ding hi ci hi
(Mt.17:12; Mk.8:31).
i. Lehhekna thuak ding hi ci hi
(Mt.17:22; 26:2,45; Mk.9:31;
10:33).
j. A mangthang mite tanhkhia ding
in hong pai hi ci hi (Mt.18:11).
k. Hun khat ni ciang in a Tokhom
tung ah a tuding hi ci hi
(Mt.19:28).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
26
l. Mi dangte sawl tawm ding in
hong pai hilo in, mi ading in sem
ding a hongpai hi ci hi
(Mt.20:28).
m. Kuama upmawh hetloh hun
laitak in hong paikik ding hi ci hi
(Mt.24:44; Lk.12:40).
n. Vantungmite mai ah gupngah
mite a samding hi ci hi (Lk.12:8).
33. David suan/tapa:
a. Kapernaum khuami mittaw nih
(Mt.9:27).
b. Mipite (Mt.12:23).
c. Syro-Foenesia numei (Kanaan
numei) (Mt.15:22).
d. Jericho khuami mittaw nih
(Mt.20:30; Mk.10:47).
e. Nisuh (Palm) Sunday mipi
(Mt.21:9).
f. Naupang honkhat in (Mt.21:15).
34. Abraham’ tapa/suan (Mt.1:1).
35. Josef tapa (genkhial uh):
a. Nazareth khuate (Lk.4:22)
b. Philip (Jn.1:45).
36. Thu (Logos): (Jn.1:1,14).
37. Keimah (Gospel John in 7 vei na
zangh hi)
a. Keimah in nuntakna Khomun ka
hi hi (Jn.6:35).
b. Keimah in Leitung Khuavak ka
hi hi (Jn.9:5).
c. Keimah in Kongpi ka hi hi
(Jn.10:9).
d. Keimah in Tuucing hoih ka hi hi
(Jn.10:11).
e. Keimah in Thawhkikna ka hi hi
(Jn.11:25).
f. Keimah in Lampi ka hi hi
(Jn.14:6).
g. Keimah in Lenggui ka hi hi
(Jn.15:1).
IV. JESU SIHNA
A. Bang Hangin Si, A Kitangsapna
1. Mihing hongsuahna in pawlpihte pawl khat (atonement) ah gawmkhawm ding a hihi.
2. Khristian biakna pen Gumpa sihna tungah kinga hi (God-man died)
3. Lungdamna thubucingte sungah a sihna zong khat in kihel hi (si, kivui, thokik).
4. Pawlnihte (Jews & Gentail) pawl khat (Khris pumpi) a suahna si hi a, (a) mawhna thaman a hi
hi, (b) Pasian’ siangtho a hihna hang hi, (c) Pasian’ thukham a tangtunna hi, (d)Mawhnei mite
tatkhiatna hi.
5. Misiangtho ding cih pen mawhna sungah a sih phot kisam hi, Pasian Siangtho a hihna hang a
hi hi (Ezk.18:4;
6. Mawhna sungah si ding, ih cih ciang in tawntung kha sihna pan tankhia a cihna hi
(Mang.20:14).
7. Pasian thukham ih cih in “mawhna thaman in sihna hi” (Rom.6:23; Heb.9:22).
8. Pasian itna leh hehpihna in mihingte septheih nawnloh hun ah hong kisik cihna hi.
9. Mawhneite tankhia ding in mawhneilo khat kisam a, ganhingte sisan in mawhna sawpsiang
zolo a hih man in, Pasian mahmah in hong tatkhiat kisam a, Khris mun ah hong Pasian a hi hi
(Rom.3:23; Heb.10:4-7).
B. Khis Sih A Manphatna: Pawlnihte Pawlkhat ah (At-one-ment)
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
27
1. Tatkhiatna (Ransom) leh Hotkhiatna (redemption) (Rom.3:24), etsakna
a. Tatkhiatna, Mt.20:28; 1Tim.2:6; 1Pet.1:18,20.
b. Hotkhiatna, Siam.25:47-49; Rom.8:29, Ruth leh Boaz tungtawn in
c. Jesu in mawhna pan hong tankhia a; sihna pan in hong honkhia hi, Jn.8:34-46;
Rom.6:6-, 17-18; 8:1; Gal.3:13.
2. Thoihdamna (Propitiation), Rom.3:25, 1Jn.2:2
a. Khris sihna hangin mawhna panin hong kitankhia a, sihna pan in hong kihonkhia bek
hilo in, mawhna khempeuh hong kimaisak lai a hi hi (1Jn.1:7).
b. Tua Khris sihna hangin thukham gu khempeuh Pasian in a hehpihna tungtawn in hong
tuisuahsak hi. Khris sihna in thoihdamna a hi hi.
c. Tua Khris sihna hangin, Pasian’ sianthona leh thumaanna khempeuh mawhneimi
tungah ngaihdamna tawh hong kisiangthosak tawm lel hi.
d. Pasian thumaanna in Khris sihna sungah lungkim thei hi.
e. Mihing, ganhing si tawh a piangtheilo ding kimlai, Pasian mahmah mihing in hong
paisukna ahi Khris sisan hang bek hi a, tua pen Agape itna a hi hi (Jn.3:16; Fil.2:3-8).
3. Khris palai (tuuno leh siampi) sepna in Hong kilemsak kik, Rom.5:10,11; 2Kor.5:18-10;
1Tim.2:4-6).
4. Mimawhte din mun ah hong si, Isa.53:5-6; 1Pet.2:24.
a. Khris in mikhempeuh tangin sihna ciamkha hi, Heb.2:9
b.Bbiakpiakna dingin hong kipia tawm, 1Kor.5:7
c. Eite mawhna pua in, sihna thaman a pia hi, 2Kor.5:21; Heb.9:28.
C. Khris Sihna tawh kisai, Ngaihsutna Manlote
1. A tuahsia a si hi. Khris kumpi gam phutzolo dinga, a thah uh a hi hi.
2. Jews leh Rom galkapte thah ahi hi (ataktak in, Jews leh Rom galkapte thahman in a si ahi kei
hi, Khris mahmah a siding in a kipia a hi hi, mawhna pan tatkhiatna ding a hi hi, thah man in si
hilo a, mawhna in Jesu that hizaw hi).
3. Etsakna ding hong si hi: ama thu um mi khempeuh etteh ding a, a si hi.
4. Mawhna hangin si a hi hi, bang hang hiam cih leh Pasian in mawhna mudah hi. Hih pen a
man ding tawh kibang napi in manlo hi. Khris sihna pen mawhna hangbek hi zenzen lo a, a
mawh Leitung mite hong it man a hi hi. Mawhna nei veve a khial vantung mite adingin a a
situan kei hi).
5. Itna Pasian a hihna hong lak a hi hi, tua mah bangin amah ih it theihna ding a hi hi (hizong
thulang bek man hi. Itna Pasian in ama thu zuilo mite hell khuk sungah khiasuk ding hi. Khris
sihna pen Pasian hong itna hang hi mah hi, ahizong tua hang bek hi zenzen lo leuleu hi).
Phawkding: Khris sihna in ama lim leh mel sungding in a bawl Leitung mimawhte ading bek a hi
hi. Jews leh galkapte thah man in a si hilo a, mawhnei mi khempeuh mawhna in amah a that
hizaw hi, tua ding in a nuntakna a pia hizaw hi. Tua a hih man in, kei mawhna nei a kici
khempeuh hangin a si a hi hi. Thu umte et teh dingciang bek lunggulh in a si a hi deksuai kei hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
28
Pasian pen itna hi a, thumaan Pasian zong a hi hi. Thumaan thuthak Pasian in mawhna pan in
mawhnei mite tankhia a, sihna pan in a hotkhiatna ding in Khris a hi hi.
IV. KHRIS SIHNA IN KUATENG HUAM HIAM? (EXTENT)
Khristian tangthu hun paisa sawt pek pan kipan in a ki buaipih mahmah thulu khat a hi hi. Khris
sihna in piangthakte bek huam hi a ci pawl om a, bang hang hiam cih leh a um m ite mawhna
bek kimaisak ding hi, cih upna pan a piang ahihi. Jesu pen leitung mawhna pua khia Pasian
tuuno (Jn.1:29) ci hi ven, vannuai mi khem peuh (universal) a huam a hi hi, a ci pawl zong om hi.
Mi khempeuh in hotkhiatna a ngah khitloh ding hangin tatkhiatna pen ngahkim uh hi, ci uh hi.
Tua a hih man in, hih ngaihsutna nam nih tungtawn in a nuai ah en suk ni:
A. A Kiciangtan Khris Sihna (Limited Atonement)
Hih ngaihsutna pen, Khris sihna in teltuam (the elect) a hih kei leh piangthak te ading bek a hi
hi, cih ngaihsutna a hi hi. Hih a kiciangtan Khris sihna tawk kisai a um mite in a nuai a,
laisiangtho munte siksan uh hi:
1. Tuucing hoih (Jesu) pa in a tuu te adingin bekin a nuntakna pia hi (Jn.10:15).
2. Khris in Pawlpi adingin a nuntakna pia hi (Sawl.20:28; Efe.5:25).
3. Teltuam (piangthak) tading b ek in si hi (Rom 8:32-33).
4. Mi khempeuh tungah itna kikim zenzen lo hi (Rom.1:7; 8:29; 9:13; Ko.3:12; 1Thess.1:4;
2Thess.2:13).
5. Pa Pasian itna pen a tuam vilvel, a kiciangtan a hih mah bangin Khris sihna zong tua bangmah
ahi hi (Rom 5:8; 8:32; 1Jn.4:10).
Khris sihna in mawhna pan in tatkhiatna a hih a leh, mawhnei a kithei mite ading bek ahi hi. Tua
bang hikei leh Khris sihna a thanem suak ding hi. Mi khempeuh adingin Khris si hi zenzen leh
pen mi khempeuhin hotkhiatna a ngah ding uh hi. Mi khempeuh ading in Khris (si) a cih nopna
pen ngaihsut huai hi, teltuam mite a gen nopna bek a hi hi (Efe.1:4,11).
B. A Kiciangtanlo Khris Sihna (Unlimited Atonement)
A kiciangtanlo Khris sihna cih a pomte in a nuai a thu sagihte bul-let uh hi:
1. “Leitung” (the world) cih pen Satan gam genna zong hi a, Satan ukna sungah a teng mite
zong genna ah ihi. Hi mah tase leh hih leitung adingin Khris a si hi (Jn. 1:29; 3:16-17; 4:42;
1Jn.4:14).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
29
2. “Akua mapeuh” (whosoever) a cih pen Thukhun Thak sungah 110 vei na kizanga, mimal,
kiciangtanna genna in khatvei beek kizang ngeilo hi (Jn.3:16; Sawl.2:21; 2:38,39; 10:13,43;
Mang.22:17, adt.).
3. “Khempeuh” (all) cih kammal zong mimal, minam, pawlpi,
gam, mi khempeuh genna in kizang den a, a kiciangtan genna ding kizang ngeilo hi. Pasian milo
(ungodly) a ding in Khris si hi (Rom 5:6); Mi khempeuh adingin (2Kor.5:14-15; 1Tim.2:6; 4:10;
Tit.2:11; Heb.2:9; 2Pet.3:9). Teltuam cih tawh kisai in “Gupkhiatna Tangthu” ah limsin lai ding hi
hang. Khris pen mi khempeuh adingin si ih cih ciang in, teltuam, pawlpi, mimawh, mithat,
minam khempeuh a huam a hi hi. Mi khempeuh adingin Khris sisan kicing (efficient) a, ahizongin
a um mite ading bek in phatuam (effective) hi. Khris sihna in kiciangtan lo mi khempeuh ading
hi a, a kikhel lo mimawhte adingin tawntung sihna ding a hi hi.
C. Zuunkikna
Hih a tunga, Khris sihna tawh kisai pomzia nam nihte ih et ciangin, Laisiangtho mun siksan tuak
veve a hih uh hang in, pomzia kibang hetlo ahihna ih mu hi. A taktak in, a kiciang tanlo Khris
sihna cih hong hilhna pen tangzaizaw in zong muibun zaw hi. Amau hilhna sungah “Khris sihna
in kiciangtan hi” cih ahilhte gen khempeuh zong huam veve hi. Tua a hih man in, a nuai ah tawm
a kigawmkhawm in et beh suk ni:
1. Leitung mi (mimal, minam, gam) khempeuh (human race) ading a hi hi (Jn.1:29; 1Tim.2:6;
1Jn.2:2).
2. Mimal khempeuh ading a hi hi (Heb.2:9).
3. Mawhnei khempeuh ading a hi hi (Rom.5:6-10).
4. A um mite bek mawhna maiding hi (Efe.2:8-9; Heb.5:9).
5. Pawlpi adingin a nuntakna a pia hi (Efe.5:25-27).
6. Pawlpi (Khris pumpi) suak kimciat dingin sap a hi hi (Sawl.2:38-39; 1Tim.2:4; 2Pet.3:9).
IV. KHRIS KIVUINA
Khris kivuina in, asihna thumaan a hihna hong gen a, hih pen a sihna zah mah in a thupi
mahmah ahi hi. Biakna makai leh thuthuk kante adingin Khris a sihni bang ni taktak hi hinghiam,
a sih leh a thawh kikal hun sungin bang teng sem cih Laisiangtho in hong hilh cihte ih sin suk
ding hi.
A. A Thupitna
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
30
1. Lungdamna thubucing sungah khat a hi hi (Si, Kivui, Thokik), 1Kor.15:1-4.
2. Khris si takpi cih teci khat asuak hi.
3. A thawhkikna zong thumaan a hihna teci khat a suak hi.
4. A um mite gupngahna ding in kituiphumna ah thuguipi khat hong suak hi Si khawm, Kivui
khawm, Thokik khawm, Rom 6:3-4.
5. A thawh kikma hunsung in na lianpi a septheihna zong hong suak hi (Efe.4:8-10).
B. A Kivui Hunsung in Jesu in bangteng Sem HIam?
1. Paradise gam
Adam pan Moses khang ciang (Jesu sihma ciang) gupngah kha khempeuh a kikholna pen leinuai
(Heb. Sheol, Gk. Hades) misi omna kici hi (Late 139:8; Jonah 2:2), Abraham anglum zong kici hi
(Lk.16:22,23). Jesu sih madeuh in a taklam migilo pa kiangah “tuni in kei tawh paradise ah na
om khawm ding hi” ci hi (Lk.23:43). Jesu in a sih khitciangin, amasa penpen in gupngah misi
kikholna ah paisuk masa penpen a, tua sheol, hades, Abraham anglum (Abraham’s bosom) a
kicihna mun pan in vantung thuap thumna paradise ah kahtoh pih hi. Gupngah khate kikholna
mun pen Jesu sihma leh asih khit a mun kibang nawnlo hi cih Laisiangtho tungtawn in kimu thei
hi (2Kor.12:2; Efe.4:8-10). A sang penpenna mundong ah a patio hi (Heb.9:23-25).
2. Khuamial gam
Jesu a sih khitciangin, gupngah khate vantung ah paipih a, tua khitciangin gupngahlo kikhol
khate omna mun ah zong a va hawh hi. Hih munsan pen hell sung (mihaupa omna Lk.16:24-25)
a hi hi. Gupngahlo khate leh akhial vantung mite om khopna hikha ding hi. Tua khate kiangah
mawhsakna (thukhenna) thu, Satan tungah gualzawhna a lakna thu a va zasak a hi hi (1Pet.3:19-
20; 2Pet.2:4; Jude 1:6). Hih mite kiangah Jesu in gupna thu a gen a hikei hi, mawhsakna leh
thukhenna thu a gen a hi hi.
V. KHRIS A THAWHKIKNA
A. A thupitna
1. Lungdamna thubucing sungah khat a hi hi (1Kor.15:1-4, Rom.6:3-4).
2. Khristian biakna pen a phungpi gualzawhna tungah kinga in thupi diak hi. Biakna makai
sungah Khris bek sihna pan in gualzawhna a thokik hi.
3. Gupkhiatna bucing ih cih in Khris thawhna hang bek ahi hi (Rom.4:25; 10:9; 1Kor.15:14,17).
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
31
B. A Taktak
1. Taksa (physical) tawh a thokik a hi hi, Lk.24:36-43
2. Vangliatna leh muattheilo pumpi tawh thokik, 1Kor.15:42-54; Fil.3:20-21
3. Khan sungah bangmah omlo (empty tomb), Jesu thokik takpi cih teci hi, Mt.28:2-4,11.
4. Sawmvei bang kilaakna nei a, mi 500 val tungah kilaak hi, 1Kor.15:6.
5. Khris sanggamte in kikhelna ngah lawh uh hi, Jn.7:3-5; Sawl.1:14.
6. A nungzuite kikhelna taktak piangsak hi, (Gospel bute sungah lauhna tawh kidim uh a,
Sawltak bu sungah a nungzuite hangsanna in Khris thawhkikna hang a hihi).
7. Thu um mite sungah Khasiangtho hong om theihna in Khris thawhkikna hang a hi hi, Rom 8:9;
Ko.1:27.
C. Kicinna
1. Khris genkholhte leh a thuhilhna khempeuh tangtunna, Rom 1:3-4.
2. Khris sihna pen Pasian lungkimna piangsak, Rom 4:25
3. Lungdamna thubucing kitangko khiathei, 1Kor.15:3-8.
4. Dawimangpa leh sihna gu khempeuh tungah gualzawhna, Heb.2:14-15.
5. Thu umte sungah nungtakna thak hong kipia, Rom 5:10; 6:4; 8:2,10.
6. Misiangthote thawhkikna leh a muat theilo pum hong kamciamte a tangtunna ding, Rom
8:11; 1Kor.15:20-23.
VI. JESU VANKAHNA LEH KIPAHTAWINA
A. Pumpi tawh vantungah kilato, Sawl.1:9-11.
B. Hunkhenna Thak Hong Kipatkhiatna ding hongsuak
1. Khasiangtho Baptism kipan ding hita, Jn.7:39; 16:7
2. Pasian tawh kizopna thu hong kipatna piangsak, Jn.16:23-27.
3. Khris ii kha thu umte sungah teng ding hita, Mt.28:20; Jn.14:16-18.
C. A Simtham in vantung ah kilato tuanlo, Jn.20:17; Mt.28:9; Heb.9:14,18.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
32
D. Khris A Kipahtawina
1. A kilangkhia in pahtawina ngah, ngah lai ding, Fil.2:7-11; Efe.1:20-22; Sawl.2:3,36.
2. Khris thawhkikna leh vantungah a kilaktohna pen Jehovah (TOPA) a hihna thu a bawlsa na
khempeuh tungah a tangko a hi hi.
3. Pasian a hihna pulak khia hi, Mang.1:17; Sawl.7:55-60.
4. Pasian ziaklam ah tu: hih pen Pasian mihing hong suahna (incarnation) tawh kisai in Pasian
(akimutheilo) vangliatna mun ah a tutna a genna a hi hi. Vanglian, thahat, thuneihna leh Palai
kicing penpen a genna a hi hi.
5. Thu Hong ngetsak: hih pen tulian laitak a Khris singlamteh in bangzah ciang nasem hiam cih a
genna zong a hi hi, Rom.8:34.
- Leitungah a vak laitak in thu hong ngetsakna in tuni dong adingin a kimang hi a, tulaitak in
thungen niloh cihna hipah lo hi, Heb.5:7; Jn.17:20.
- Hong sihna in gualzawhna sang penpen leh sih kik kik kul nawnlo cihna hi, Heb.10:12
- Khasiangtho in eisung pan in hong thuumsak hi, Rom 8:26.
- Khris sungah na khempeuh kicing in a om hi, semkhin, sep laitak, sep laiding khempeuh
zawhsa hita hi, cih thu tangkona a hi hi, Tit.2:13; Kol.2:9-10; Jude 25.
VII. KHRIS AHIHNA “ZAA” (OFFICE)
A. Hilhcianna
Khris cih pen Greek kam hi a, Messiah leuleu ciangin Hebrew kam a hi hi. Ei pau in sathau
kinilhpa cihna a hihi. Sathau kinilh cih ciangin, a septe, a sep dingte genna a hihi. Khris cih pen
van Pasian min a hikei hi, leitungah mihing hong suahna tawh kisai bang sem, bang ci sep ding
cihte hong genna ahi hi. Tua a hih man in tawntung Pasian mihing hongsuahna (incarnation)
hun pan in a kizang gumpa min khat a hi hi. Israel minam in a lametpi uh bang hiam cih leh, a
messiah uh kumpi bangin hong pai ding a, a galte khutsung pan in honkhia ding hi cih thu ahi hi.
Tua ahihman in, lungdamna thu Mate laibu a masa penpen ah a kikoihna in tua hang a hihi.
Mate in Jesu khangsimna pan in a laibu hong pan pah a, kumpi gui khangsimna Abraham, David,
Jesu ciang hong gualsuk hi. Malakhi in Israel kumpi hong pai ding hi cih thu gen a, tua pen
Thuciamlui bu a nunung penpen ahi hi. Thukhun thak laibu leuleu sungpan in Mate in kumpi
guisutna tawh Thukhun Lui gennop pen na zom thei pah lian a hihman in, Thuciamlui leh
Thukhun Thak hong luangkhawm hi, cih kimu thei hi. A taktak in gospel buli sungpan in a kigelh
masa penpen Mark a hi hi.
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
33
Jesu in Messiah ahi hi cih a nial Khristian sungah kuamah a omkei hi. Messiah cih kammal leh
kumpi cih kammal a deihna kineh mahmah hi. Israel minam bup a galte khutsungpan in
honkhia ding in Messiah hong pai ding hi cih a lametna uh in, tua messiah pen kumpi ding a hi
hi, cihna tawh a genkhawm, a lam en khawm uh a hi hi. Laisiangtho lui sungah Messiah pen
Tothum sung pan in a tonihna pen hi ding hi cihna a om kei hi. Ahizongin, Zekhariah in a genna
ah, Zekh. 9:9
“Zion mite aw, nakpitakin lungdamun. Jerusalem mite aw, lungdam in awng un. En un, na
kumpipa uh hongpai hi. Amah, gualzawhna tawh hong pai hi. Ahizongin kiniamkhiatna tawh
hon gpai a, sin nailoh lano tungah hong tuang hi”
Khris cih pen ih tel theihna ding in pumpi khat sungah Pasian hihna leh mihing hihna a
kigawmkhawm a gennopna zong a hi hi. Singlamteh tungah kua si hiam? Pasian sitheilo hi.
Mihing hihna bek si hi leh leitung bup a tankhia theikei ding hi. Tua hi leh kua si hiam? Pasian-
mihing (God-man) si a, tua Pasian-mihing pen Khris ci in kammal kizang zaw hi. Tua a hih man
in, singlamteh tungah Khris a si a hi hi. Israel mite in kua taktak that uh hiam cih a theikei uh hi,
thei uh hi leh aminthang pen TOPA a that ngeikei ding uh hi (1Kor.2:8-9).
Khris (Messiah, Sathau kinilhpa) ih cih ciang in, bang hih ding in, bang sem ding in sathau kinilh
hiam cih theihhuai mahmah hi. Ih sin khitsa mah bangin Khris cih kammal pen mihing
hongsuahna (incarnation) tawh kidungzui hi a, muh theihloh Pasian mihing bangin hongpaina
leh a sepziate ding genna min, gumpa min tampite sungpan in khat a hi hi. Khris cih ciangin,
ama sepsa, sep ding leh sep laitak namthumte a genna a hi hi.
1. Kamsang
Kamsangte tungtawnin Pasian in mite tungah thu gen hi. Hih kamsang hihna zaa pen
Thkna.18:15-18 ah a omzia ding kikhung hi. Tua kamsang zaa omzia ding khempeuh a
tangtunna pen Khris sungah a hi hi (Sawl.3:2-23). Jesu simloh kamsang dang khat beek in Pa
Pasian deihna gen khin theilo, lak khin theilo hi. Jesu hong pai ciangin Pasian deihna khempeuh
mihingte tungah hong gen a, hong kicingsak thei pan bek hi. Pasian hihnate mite tungah hilh hi
(Jn.1:18; Kol.1:15). Khris in kamsang nasep ding khempeuh a kicinna a hihi.
2. Siampi
Kamsangte in Pasian deihna mite tungah gen uh a, siampite in mite tangin Pasian mai ah
sepding teng sem (tokaii) uh hi. Siampi tawh kisai in Khirs leh Melkhizedek Hebrew laikhak
gelhpa in na tehkaak hi (Heb.5:6-10; 6:20; 7:11,17). Tua pen Melkhizedek bangin a tawntungin
siampi na hi ding hi a cih pen Khris tungah hong tangtung kimthei bek hi (Late 110:4). Khris in
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
34
siampi a hihna tawh namthum hong sem khinzo hi: (1) Amah nungta tawntung a hih manin
siampi dang kisam nawnlo in amah siampi hi tawntung (Heb.7:24), (2) A siampi sepna kizom
den (Heb.7:25) a hih manin mihingte hong honkhia thei amah bek om hi, (3) Mawhna neilo ahih
manin a siampi sepna ah paubanna omlo (Heb.7:27), (4) Kumsial in khatvei cih bang hilo in
khatvei bek siampi nasep tawh a vek in zo siang sitset hi (Heb.10:12). Siampi cihna sungah Palai
zaa (Mediatorship) zong a kigenkhawm hipah hi (ed., 1Tim.2:5,6).
3. Kumpi
Judah suan sungpan in kumpi hong piang ding hi cih Pian.49:10 na ah ih mu hi. 2Sam.7:16 ih sim
ciang in, tua kumpi gam (Judah suan sungpan kumpi tokhom)kip tawntung ding hi cih hong hilh
leuleu hi. Late 2:6 na ah, Zion ah tua kumpi tokhom kikoih ding hi ci hi. Late 110 ah Messiah in a
galte khempeuh tungah thu khen ding a, a galte khempeuh uk ding cih thu zong kimu hi (sbd.,
Isa.9:6-7; Dan.7:13-14; Mikah 5:2; Zekh.9:9; Mt.22:41-46; 25:31; Lk.1:31-33; Mang.1:5; 19:16,
adt.). Kumpi ih cih ciangin Thukhen Mangpa cihna zong hipah hi. Kumpi in thukhen zaa tawh
thuahkhawm hi. Kumpi ding tawh kisai genkholhna khempeuh Jesu sungah kicing takin
tangtung zo a, tangtung kimlai ding hi.
4. Khupna
A tunga, Khris tawh kisai zaa thumte, “kamsang”, “siampi”, “kumpi” hih thumte ih ngaihsut
ciangin nuntakna pumkhat sungah zaa thum thuahthei Jesu bek a om hi. Laisiangtho Lui hun lai
in, kamsang, siampi, kumpi a thuah khat beek a om kei hi. Bang hang hiam cih leh, siampi ding
pen Levi minam sung pan bek a hih kisam sese hi. Kumpi ding pen Judah minam a hih masak kul
hi. Tua a hih man in, Jesu pen Israel minam a bawlpa a hih ban ah, leitung mikhempeuh ama
piansak a hih man in, a kisam na khempeuh a thuahthei (kicinna) amah khat om a om hi. “Khris”
cih min sungah kamsang, siampi, kumpi cih tawh a ki samkhawm hi pah hi.
Jesu in a nuntakna pen Pawlpi ading in a pia hi. Tua a hih man in, tua pawlpi pen kamsang zaa,
siampi zaa, kumpi zaa a pia hi (Efe. 5:23; 1Pet.2:9; Mang.1:6), bek thamlo in thukhen zaa zong
pawlpi a piaksa ahi hi (1Kor.6:2,3).
Laisiangtho kammal zatziate pen kician sinsen thei mahmah hi. A kimutheilo Pasian pen mihing
hong suahna (incarnation) ah kammal zatziate Pasian Tapa, Tapa neihsun, a suak masa pen,
numei suan, David suan, Judah suan, Adam suan, Khris zong kici hi. Khris cih kamal a kigen
ciangin Pasian pen mihing hongsuahna tawh kizui in zaa thum eh li hizaw, a genna hi pah hi,
Kamsang. Siampi, Kumpi (thukhen zong), cihte a hi hi. Jesu in hihna nam nih (Pasian hihna leh
mihing hihna) nei ih cih mah bangin, Pasian hihna tawh kisai in min lawhna (title) tampi neilai hi
(gtn, Emmanuel, Topa, Pasian, Gumpa, Mawhmaisakpa, A damsakpa, adt.,). Mihing hina tawh
ahizongin, Pasian hihna tawh a hizong in, Gumpa min tuamtuam cihna a hizong in, hiteng
khempeuh a khaikhawmpi min khat bekk in Jesu a hi hi. Jesu cih pen ama aituam min a hi hi
Theology Part II Apostolic Teaching ZBCC
35
(Jesus is the only proper name). Pasian, Topa, Khris, Gumpa cih tuamtuam minte pen ama
omzia/hihna (titles) te ahi hi.
Mihingte zong, mi pumkhat bek in hihna tampi kinei thei hi: sang sia (lai hilhsia), pastor, section
pastor, khuasung kipawlna ah president (gtn, ZYA president), laphuak pa, ama min taktak pen
Ngin Khan Dongh (gentehna hi) ahi hi. Pa in min taktak nei hi. Tapa in min taktak nei hi. Kha in
min taktak nei hi. Topa in min taktak nei hi. Khris in min taktak nei hi. Gumpa in min taktak
neilai hi. Pasian in ama hihna (zaa, title) tawh kizui in min tampi nei hi mah leh, ama min taktak
(proper name) in Jesu ahi hi. Tapa min bang ahi hiam, Jesu ahi hi. Pa min in bang a hi hiam, Jesu
ahihi. Kha Siangtho min in bang a hi hiam, Jesu a hi hi. Gumpa min in bang a hi hiam, Jesu a hi
hi.