the gruys journaal (gj) 2007 · in ieder geval, we wensen jul lie een zalig kerstfeest, en het...

Journal on Gruys families. The Gruys Journal (GJ), Volume 12, November 2007, ISSN: 1387-9979; GJ07.PDF

1

THE GRUYS JOURNAAL (GJ) 2007 VOLUME 12 Contents Christmas story 2 A. Letters 3

1. Rogier Gruys 2. Peter Gruys 3. Eilene Gruys 4. Hans Gruys 5. Dick Groothuis 6. Kees Gruys 7. Sigrid Gruys 8. Alice Gruys-Janssen 9. Rimko and Ursula ten Have 10. on Dommerholt-Gruys 11. Manuscripts of Cor A. van den Berg on Pieter Gruijs American Dutch carillon 12. Decease of C.A. van den Berg 13. Words of remembrance by Helene van Koesveld 14. Memoriam of C.A. van den Berg B. Genealogy of Jedeloo 16 C. Found mentioned 23 D. Company VOC 24 E. Mansions 33


2

The Gruys Journal is a private periodical on Gruys-families. It started in 1996 with volume 1 as updating journal for the Album, "Born to be Special" (1995). In 1998 by letter from the Dutch Royal Library it received an ISSN number: 1387-9979. It functions as a genealogical journal for Gruys families. Its primary storage places are personal libraries of some Gruyses and the library of Granite Mountain, Salt Lake City, Utah. The contents regard major data on family members sent to the redaction. New volumes will be prepared only once a year and when people supplied enough new data to fill a volume. To reduce costs from each new volume an electronic version will be prepared. That can be obtained by e-mail on request or downloaded form a website. Photographs received, will not automatically become included in a new volume of the journal. They may be stored in the family archive of the editor. Anyhow, please write with a soft pencil at the back-side which persons can be observed and the year the picture was made. Electronic versions can be sent. The Gruys tribe originates from The Netherlands (Holland) and members of different branches still live in that beautiful country with its lovely mild, but sometimes wet, climate. The first Gruyses lived in the neighbourhood of the city of Delft, at the Zaan banks north of Amsterdam and in the city of Groningen and its province. Some families can be found immediately east of the latter area, in Germany (Ost Friesland). The Gruys Journal is an independent periodical printed for a very limited number of addresses. Copies may be obtained after payment of costs of printing and postage as long as they are available. People with e-mail may receive the electronic versions as far as available, free of charge. The first volume of the Album, Born to be Special, and the 1900-2000 century volumes of the Gruys Journal are no longer available. Just like said in the preface of the Album, most data are hard to prove and thus should not be seen with a strong belief of exactness. We try to give the most reliable data, but errors are never totally to be excluded. They consist of data errors and typing errors. Please contact the redaction about errors found. Your comments then may become included in a next volume. The contents belong to the copyright of the editor, but editor and redaction do not accept responsibilities for any part of the contents. Advertisements may be included on request. Editor and redaction: Erik Gruys, Vijverlaan 9, NL-3971-HJ Driebergen, The Netherlands. E-mail: [email protected] The Gruys Journal series is stored in Granite Mountain, Salt Lake City, Utah Year print format figures Year print format figures Year print format figures 1995 Atlas WordPerfect sticked 2001 GJ 06 word and PDF enclosed 2007 GJ 12 word and PDF enclosed 1996 GJ 01 WordPerfect sticked 2002 GJ 07 word and PDF enclosed 1997 GJ 02 WordPerfect sticked 2003 GJ 08 word and PDF enclosed 1998 GJ 03 WordPerfect sticked 2004 GJ 09 word and PDF enclosed 1999 GJ 04 WordPerfect sticked 2005 GJ 10 word and PDF enclosed 2000 GJ 05 WordPerfect sticked 2006 GJ 11 word and PDF enclosed FRIENDS OF THE FAMILY The series of people with interest in the family yearly is decreasing. One simple explanation is the increasing amount of data to be found on the internet, another may be the limited value of those data. About Christmas story mentioned for the FVE by Jan Vaarten (2006) About this time we celebrate Christmas, the birth of new life and the beginning of a new year, the time-period defined by the length of a circle of the earth around the sun. The moment to start counting the first circle and thus a next one is rather arbitrarily. Different populations around the world follow different numbering systems and take different moments to begin the year. For many centuries, at least in the Mediterranean regions the beginning of a new year has been celebrated around what we now call March, evidently the beginning of springtime


3

when nature comes to life again. The names of the months September (7th), October (8th), November (9th) and December (10th) still remind us of this system. In the Roman empire and during the time of Julius Caesar, it was decided to connect the beginning of a year with the moment in which on the northern hemisphere the sun starts to rise again. This system presently still is used in Western European countries and their spin off countries, whereas f.i. most Muslim countries and Ethiopia have their New Year more near March. The celebration of a new year is often surrounded with traditions and old customs. They take us back to the ancient times when people felt their lives much more dependent on their interaction with nature, something that we, in our modern world of technological achievements, sometimes forget. A comparable situation might occur in our relations with animals. We sometimes seem to forget about their background, their qualities and their needs; for example we might treat them like children feeding them chocolates or, to the opposite, treat them as if they were only technical instruments for the production of commercial goods. Hopefully you will have a very nice Christmas time, time to enjoy with your relatives and friends and time to relax. And maybe, when you are sitting next to the tree, listening to pleasant music, enjoying your traditional dishes, you might find some time to reflect upon our relations with animals and have some thoughts on how to keep them well. A. LETTERS

Christmas card of Rogier Gruys and family from Canada #1. Letter of Rogier Gruys Beste familie en vrienden,

Het is alweer die tijd van het jaar om eindelijk weer eens wat van ons te laten horen. Vorig jaar dachten we dat we het druk hadden met de verhuizing van Victoria naar Vancouver, maar de laatste paar maanden waren welicht net zo druk, omdat ik veel te veel te doen had op het werk hier in de Canadian Tourism Commission. We zijn bezig met een vernieuwing van het “merk” Canada, tenminste voor de toeristenindustrie. Nieuwe kleuren en vernieuwde producten; minder moose, mounties en mountains. Het wordt mooi, dus het harde werk is niet voor niets. En uiteraard nu is er geen excuus meer om niet naar Canada te komen met vakantie!

Ondertussen groeien de dames als kool. Ze zijn nu weer 2 dagen/week op de peuterschool, en Endang blijft uiteraard druk met ze. Mochten jullie sneeuw zoeken, die is allemaal hier gevallen (Alweer een goede reden om naar Canada te komen). We hebben sinds November al een paar meter in bergen net buiten de stad. We hebben de dames de laatste maand op schaatsen, op skis en op sneeuwschoenen gezet. Ze vinden het allemaal


4

heerlijk, dus het enige probleem volgend jaar is: lessen voor schaatsen, skiën of snowboarding? Of wellicht allemaal.

Met het werk en de meisjes hebben we helaas geen kans gehad om veel te reizen; behalve onze trip naar Europa in het voorjaar en een paar kampeertochtjes in de buurt hebben we onze tijd in de grote stad doorgebracht. Maar er is gelukkig enorm veel te zien en doen hier, dus vervelen we ons niet. Voor een collectie foto’s van 2006, zie http://www.bluepeak.net/2006. In ieder geval, we wensen jullie een zalig kerstfeest, en het beste voor 2007! Hartelijke groeten, Rogier, Endang, en de meisjes #2. Letter, 3-1, 2007, of Peter Gruys (Lavardens, France) on advertisement of the ‘Fondation Généalogie et Blason’ # 3. Eilene Gruys Van: "Eilene Gruys Aan: "Gruys" Onderwerp: Re: wish you good days Datum: maandag 25 december 2006 18:53 Datum: donderdag 28 december 2006 2:00

AMAZINGLY SIMPLE HOME REMEDIES 1 When choking on an ice cube, simply pour a cup of boiling water down your throat. Presto!

The blockage will instantly remove itself. 2. Avoid cutting yourself slicing vegetables by getting someone else to hold while you chop. 3. Avoid arguments with the Mrs. about lifting the toilet seat by using the sink. 4. To treat high blood pressure: simply cut yourself and bleed for a few minutes, thus

reducing the pressure in your veins. Remember to use a timer. 5. A mouse trap, placed on top of your alarm clock, will prevent you from rolling over and

going back to sleep after you hit the snooze button. 6. If you have a bad cough, take a large dose of laxatives, then you will be afraid to cough. 7. You only need two tools in life - WD-40 and Duct Tape. If it doesn't move and should, use

the WD-40. If it shouldn't move and does, use the duct tape. 8. When confused remember, everyone seems normal until you get to know them. Daily Thought: SOME PEOPLE ARE LIKE SLINKIES. NOT REALLY GOOD FOR ANYTHING BUT THEY BRING A SMILE TO YOUR FACE WHEN PUSHED DOWN THE STAIRS. #4. J.A. (Hans) Gruys. Extension to two photographs of his grandfather, Jan Gruijs (1885-1976) published in GJ of 2006 Datum: 06/01/07 01:37 PM. Van: "Gruys-Faasen" > Aan: "Gruys, E." Onderwerp: GJ2006 Beste Erik, Allereerst een voorspoedig 2007 toegewenst, en verder van harte dank voor Gruys Journal 2006. Als altijd leuk en leerzaam. Over de twee foto's op p. 11 nog het volgende. Het gaat inderdaad om mijn grootvader, Jan Gruijs (1885-1976). De foto met het vliegtuig is gemaakt op Schiphol in mei 1929. De groepsfoto met acht zondagse pakken dateert van 1939. Omdat je blijkens GJ over niet al te scherpe scans beschikt, stuur ik je hierbij betere. De groepsfoto heeft een bijschrift dat alles verklaart, als je weet dat Jan Gruijs directeur was van de Gemeentereiniging van Zaandam. Verder kan ik nog melden dat onderstaand werkadres per 1 maart vervalt wegens pensioen. Hans Gruys


5

#5 Dick Groothuis Datum: woensdag 13 juni 2007 16:09 Wisdom Socrates Keep this philosophy in mind the next time you hear or are about to repeat a rumor. In ancient Greece (469 - 399 BC), Socrates was widely lauded for his wisdom. One day the great philosopher came upon an acquaintance, who ran up to him excitedly and said, "Socrates, do you know what I just heard about one of your students...?" "Wait a moment", Socrates replied. "Before you tell me, I'd like you to pass a little test. It's called the Test of Three." "Test of Three?" "That's correct," Socrates continued.


6

"Before you talk to me about my student let's take a moment to test what you're going to say. The first test is Truth. Have you made absolutely sure that what you are about to tell me is true?" "No," the man replied, "actually I just heard about it." "All right," said Socrates. "So you don't really know if it's true or not. Now let's try the second test, the test of Goodness. Is what you are about to tell me about my student something good?" "No, on the contrary..." "So," Socrates continued, "you want to tell me something bad about him even though you're not certain it's true?" The man shrugged, a little embarrassed. Socrates continued, "You may still pass though because there is a third test - the filter of Usefulness. Is what you want to tell me about my student going to be useful to me?" "No, not really..." "Well," concluded Socrates, "if what you want to tell me is neither True nor Good nor even Useful, why tell it to me at all?" The man was defeated and ashamed and said no more. This is the reason Socrates was a great philosopher and held in such high esteem. It also explains why Socrates never found out that Plato was banging his wife. #6. Kees Gruys Computer movie on occasion of the 100st anniversary of their mother, Willemina Frederika Bettenhausen Gruys, made by Lien Nap-Gruys, Bep Goudzwaard-Gruys and Kees Gruys and used last year. #7. Sigrid Gruijs, engeneer of nutrition and health Project manager in pharmaceutical research for oncology. E-maill address change. #8.A Gruys-Janssen Address change of family Andre, Alice, Stefan and Richard Gruys #9. Address change of Rimko and Ursula ten Have-van Tweel


7

#10. By courtesy of Kees Gruys Advertisement on deceased van der Heijden containing a name Gruijs #11. By Cor A van den Berg, Overschie mail of March 29, 2007 on visit of Kees and me to him and his wife and including I. a twelve pages hand written manuscript on Pieter Gruijs, school teacher and grandfather of Cor, and II. a three pages translated paper (2005) on the Dutch Carillon in Washington. 11-I. Manuscript on Pieter Gruijs in Overschie: Enige grepen uit het leven van Pieter Gruijs en zijn jaren in Overschie door C.A. van den Berg Jzn Geboren op 15 augustus 1832 in het Zeeuwse Sluis als zoon van de timmerman,schuitenmaker Pieter Jansz Gruijs, geboren te Oostzaan op 20 december 1808, en de naaister Maria Bourson, geboren te Sluis op 30 december 1803, weduwe van de veearts Aarnoud de Muynck, groeit Pieter in zijn geboorteplaats op en w ordt onderwijzer, ondermeester heette die functie toen, nu zou hij leraar aan een basisschool zijn. Na meester in een aantal plaatsen te zijn geweest, wordt hij tenslote eind jaren 1850 tot hulpmeester/ ondermeester aan de openbare lagere school te Overschie, in de Dorpsstraat achter het raadhuis, aangesteld. Een foto is bewaard gebleven waarop Pieter is afgebeeld met zijn jongere kollega Brouwer en zijn bovenmeester Aart ’t Hoen. Zij kollega Brouwer werd in Overschie de vader van de latere wereldbekende grondleger der intuïtionistiche wiskunde. Vakbladen noemden hem, L.E.J Brouwer, nog kortgeleden het wonderkind van Overschie. Pieter trouwde in Overschie dreimaal. Zij eerste huwelijk was op 1 maart 1861 met Cornelia van den Berg (1819-1862). Zij was een dochter van het veehoudersgezin van Willem van


8

den Berg en Grietje Stolk, dat boerde op de stee in d eDorpsstraat tegenover de Roterdamse Rijweg. Haar vader Willem was een broer van Thomas van den Berg, meester-metselaar bij de Hoge brug te Overschie, die op zijn beurt de overgrootvader van schrijver dezes was. Een zoon van Willem, een broer dus van Cornelia, was de internationaal bekende kunstschilder Simon van den Berg. De shcrijfster Marie van Zeggelen heeft in haar boek Machteld ter Crone een interessant beeld van het leven van de schilder (1812-1891) gegeven. Hij was een huisvriend van haar ouders in Den Haag. Voor haar huwelijk had Cornelia al een winkel in grutterswaren. Zij verkocht daarin grutten van boekweit, gerst of haver, meel, bonen, erwten enz. Nu bij uitbreiding zou zij een kruidenierster zijn. Zij had de winkel in het huis waarin zij woonde: in het achttiende eeuwse pand in de Dorpsstraat tegenover de kerk en met de twee gekruiste sleutels aan de voorgevel als kenteken. Het kenteken op het nog steed bestaande huis is vrijwel identiek aan het gemeentewapen van de stad Leiden, echter zonder de strijdbare leeuw met ontbloot zwaard die dat stadswapen wel heeft. De betekenis van het gevelteken blijkt, na gedane pogingen daartoe, niet te achterhalen. Na Cornelia heeft het pand tot ver in de tweede helft van 1900 als bakkerij met bakkerswinkel gediend. Pieters huwelijk met Cornelia, zij bleven in de winkel wonen, was maar van korte duur. Een kleine twee jaar slechts. En zelfs reeds nog geen twee maanden na de geboorte van hun zoon (22 okt. 1862) overleed zijn (4 dec 1862). Hun zoon, de kleine Cornelis Willem Pieter, werd nu aan zijn grootmoeder Maria Bourson toevertrouwd, die als weduwe met haar jongste dochter Trijntje aan het eind van 1862 naar Overschie kwam om het kind te verzorgen. Maar ook deze verzorging duurde niet lang. Nog geen jaar na het overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwde Pieter op 9 oktober 1863 met de bakkersdochter Maria Blom. Tante Trijntje trouwde later in Overschie op 2 november 1878 met de Duitse stuurman ter koopvaardij Adolph Franz Benz. Trijntje was hoedenmaakster van beroep. De kleine Cornelis W.P. roepnaam Kees, groeide op als een pittige, ondernemende jongen met een goed hoofd, die ondanks het steeds groter wordende gezin van zijn vader mocht doorleren en zo in de voetsporen van zijn vader trad: ook hij werd onderwijzer, later zelfs hoofd van de school in Roterdam-Noord. In de familie gaat het verhaal dat hij eens, nog in opleiding, op een avond uit les in Roterdam met een huurkoetsje naar huis reed en in de Rooterdamse Rijweg vlak bij huis stilletjes uit het koetsje sprong en via een paar sloten achterom naar huis holde om zo de ritprijs niet te betalen. “Nee man, je bent abuis” zei zijn (stief)moeder verbaasd toen de koetsier even later om zijn geld kwam: mijn zoon is al lang thuis en ligt al in bed”. De afloop van dit geval vertelt de geschiedenis niet. Maar ondanks deze en wellicht nog wel andere verwikkelingen die in Kees’ leven hem parten kunnen hebben gespeeld, bracht hij het tot een eerzame en algemeen geachte leermeester voor opgroeiende jeugd. Een van Kees’zoons, Jacobus Hendrikus, werd wonende in België begiftigd met de ridderorde van Ridder in de Belgische Orde van de Kroon. Diens zoon, in België geboren met de Franse naam Corneille Guillaume Pierre (= ned: Cormelsi Willen Pieter), roepnaam Kees, vroeg schrijver dezes dit exposé met het onderwerp ‘Pieter Gruijs 1832-1905”te schrijven, aan welk verzoek gaarne werd voldaan. Het tweede huwelijk van Pieter Gruijs ging ook niet bepaald over rozen. Nog geen jaar na het overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwde hij op 9 oktober 1863 met Maria Blom, een bakkerdochter uit de bekende Overschiese bakkersgeslachten Van Mastrigt en Jansen. Ook dit huwelijk eindigde reeds na slechts weinige jaren, door het overlijden van Maria op 21 oktober 1870 bij de geboorte van een levenloos kind. Ook in 1865 en 1966 had zij twee levenloze kinderen gekregen. Het eerste kind, Pieter, was amper vijf jaar toen zijn moeder stierf. Het vierde kind, Maria was pas 1 1/2 jaar toen zij haar moeder moets missen. Pieter werd tramconcducteur in Roterdam en trouwde met het Zeeuwse meisje Sara (genoemd: Anna) Verplakke. Maria trouwde met Gerard Meijer, incasseerder bij het Rotterdamsch Nieuwsblad. Weer bleef Pieter niet lang weduwnaar. Al op 29 juni 1871, een acht maanden na het overlijden van zijn tweede vrouw, hetrtrouwde hij, nu met Belia van den Berg, een nicht van zijn eerste vrouw Cornelia van den Berg. Vele malen was zijn derde vrouw in verwachting. Er werden twaalf kinderen geboren, maar het huwelijk kende ook veel schaduwzijden. Van alle kinderen werden er slechts vijf meerderjarig. De meisjes alleen bleen in leven. Alle jongetjes stiervan al vrij vlug na de geboorte. Het gebeurde zelfs eens dat bij de geboorte van een nieuw kind, het zo juist in die dagen overleden vorige jongetje nog “boven aarde stond” zoals dat toen heette. Dochter Elisabeth werd ook


9

niet oud: slechts 27 jaar. De oudste dochter, Mietje, en de jongste, Belia, kozen het beroep van hun vader. Ondanks alle narigheid mochten zij doorleren: zij werden onderwijzeres aan een Rotterdamse school. Dochter Anna werd kruidenierster in de Dorpsstraat. Eerst een aantal jaren samen met haar zuster Anthonia. Later na het huwelijk van Anthonia op 29 september 1911 met de fabrikant Jan van den Berg, een neef van haar, zette Anna de winkel alleeen voort. Anthonia werd op 17 septembetr 1917 de moeder van schrijver dezes, na eerst een levenloos jongetje te hebben gekregen en op 25 oktober 1915 de dochter Belia. In dit kader mag ook vermeld worden dat Anthonia altijd veel op had met haar oom Jan Gruys, broer van haar vader Pieter Gruijs. Oom Jan was een bekende figuur in de familie. Hij had ook mogen doorleren en werd majoor in het leger. In de genealogie van het geslacht Gruys wordt hij genoemd en is daarin de overgrootvader van Eric Gruys, de huidige emeritus hoogleraar Diergeneeskunde. Voor een zeer uitgebreide genealogie van het geslacht Gruys wordt verwezen naar de meerdelige The Gruys Journal van Eric Gruys. Bepalen we ons nu tot het Overschie uit de jaren dat meester Pieter Gruijs er woonde en werkte, dan spreken we over een dorp aan de Schie met een bloeiende boerengemeenschap van welgeteld een 80 overwegend grote to zeer grote melkveebedrijven, verspreid over het gehele dorp. De Schie, oorspronkelijk een aaneenschakeling van kreken werd en is nog steeds een belangrijk vaarwater van Delft naar de Maas. Pieter zag daar achter de kerk dagelijks vele vrachtschepen voorbij varen met goederen voor bestemmingen van verre en dichtbij. Ook zag hij daar spoelingschouwen met typischj houten pompen en de kokende lading voorbij komen, op het tegenover hem liggende jaagpad door mankracht of een paard getrokken. De spoeling was het afvalprodukt van de jeneverstokerijen in Schiedam en Delft. Het werd dan door de spoelingboer als een onmisbaar voedsel voor het vee bij de boerderijen bezorgd, die veelal aan een bevaarbaar water lagen. Maar ook mestschepen kwamen langs. Zij haalden de op de boerderijen geproduceerde mest op en brachten die als aantrekkelijke voedingsstof naar de tuinbouwbedrijven in het naburige Westland. ’s Winters als de vaarwateren dichtgevroren waren, werden zowel de spoeling als de mest door paardentractie overd e weg vervoerd. Vele soorten schepen voeren hem dus voorbij. Uiteraard waren het overwegend zeilschepen. In latere jaren zag Pie ter er wel langwzaamaan een stoombootje tussen door varen. En ook getrokken houtvloten, via de Hoge brug en de Delfshavense Schie op weg naar de vele houtzaagmolens in Rotterdam en omgevening. Terug in de Dorpsstraat naar school lopend kwam hij vanuit zijn bovenhuis eerst voorbij het buurhuis met de twee gekruiste sleutels, het winkelpand waar hij eerder gewoond had, dan volgden enige kleine woningen en in de bocht om de kerk stond de grote pastorie van resp. de predikanten Krayenbelt, Vethake, Willem van der Waal om slechts enkele bekenden te noemen. Onderwijl keek hij even naar de grote middeleeuwse hallenlerk aan de overkant van de weg met haar karakteristieke, vrijwel enig in ons land, torenspits. De luidklokken in de toren lieten zich elke dag, door handkracht bewogen, om 12 uur ’s middags en om 6 uur ’s avonds horen. Voor de zondagse kerkdiensten en bij zekere feestelijke gebeurtenissen werd er met alle klokken geluid. De rouwklok hoorde men bij begrafenissen, zeker ook toen de twee vroegere echtgenotes van Pieter op de tegenover de kerk liggende begraafplaats hun laaste rustplaats vonden, en waarop ook zijn zo vroeg overleden kinderen ter aarde werden besteld. Het metalen hek van de begraafplaats met het erin verwerkte symbool van het voortschrijdende leven, de zandloper, en het symbool van de dood, twee gekruiste zeisen, zal Pieter, op weg naar school, steeds met een zekere weemoed voorbij gelopen zijn. Een paar stappen verder, bij het café op dehoek van de rijweg, had in Pieters’s tijd de paardeomnibus, de lijndienst naar Rotterdam haar begin-eindpunt, en rond 1880 een aantal jaren later opgevolgd door een stoomtram op rails, die weer opgevolgd werd door de paardetram. Pieter zal van dit vervoer naar de stad ook wel eens voor de aankoop van kleding en anderszins aldaar gebruik hebben gemaakt. Op dat punt aan de overkant van de straat zag hij het cafë “Tramzicht”, later cafë “De Paardetram” geheten. Hij ging nu door het tweede gedeelte van de Dorpsstraat naar zijn school achter het uit het begin van de 18de eeuw daterende “Raedthuijs”. In dit gedeelte waren de belangrijke winkels tot aan de Lage Brug over de Rotterdamsche Schie. Deze brug sloot en sluit aan op de Delftweg richting Delft. Ook waren er enkele boerderijen van Willem van den Berg en zijn vrouw Grietje Stolk. Op deze stee werd de moeder van Cornelis Willem Pieter, Cornelia van den Berg, geboren en groeide er op. Ook Cornelis’oom, haar broer, de kunstschilder Simon van den Berg, werd op deze boerderij geboren en bracht er ook zijn jeugd door.


10

Niet alleen waren in dit gedeelte de gebruikelijke levensmiddelenzaken gevestigd, ook ontwikkelingen op maatschappelijk gebied meegemaakt. In 1886 scheidde een groep bezwaarden in de Hervormde kerk zich af en gingen als dolerenden een eigen weg. De hieruit voortgebvloeide stichting in die jaren van een Christelijke school en de Rooms Katholieke school, beiden op de Delftweg, en de toen nog steeds voortwoekerende schoolstrijd over de gelijkstelling, vooral in financieel opzicht, van het bijzonder met het openbaar onderwijs zal hij als openbaar onderwijzer met argusogen gevolgd hebben. In de jaren 1875 las en hoorde hij over de Atjeh-oorlog, die bloedige oorlog van 1873-1900, die eindigde met onderwerping van Atjeh aan het Nederlandse gezag. Emma uit het Duitse vorstenhuis Waldeck Pyrmont trouwde in 1879 koning Willem III en kwam zodoende de wankele Nederlandse dynastie versterken: op 31 augustus 1880 schonk zij het volk een latere opvolging van Willem III, koningin Wilhelmina tot die in 1948 afstand deed van de troon. Een droevige gebeurtenis was in 1890 het overlijden van koning Willem III. Op de dag van de bijzetting van de overleden koning in de koninklijke grafkelder in de nieuwe kerk van Delft trokken vele belangstellenden naar Delft om de plechtigheid bij te wonen. De Dorpsstraat en de Delftweg moeten op die ijzigkoude dag in begin december van dat jaar “zwart van de mensen” hebben gezien, die lopend of op de bevroren Schie op de schaats de koude trotseerden. Wellicht was meester Pieter ook een van de belangstellenden. De sympatieke Emma werd vanaf nu koningin-regentes (= plaatsvervangster) van haar dochter Wilhelmina tot diens meerderjarigheid in 1898. Als blijk van liefde voor Emma werd zij nu voortaan De Koningin-moeder genoemd. Een angstig moment voor meester Pieter en zijn gezin en de omwonenden rond de kerk was het toen op zondagavond 19 maart 1899 door blikseminslag het gehele kerkgebouw als het ware tot de grond toe afbrandde. Velen, ook meester Pieter, hebben met angst en beven het vernietigende schouwspel beleefd. Uit de woorden van Pietrs dochter, Anthonia, moeder van schrijver, moeten het onheilspellende, huiveringwekkende uren zijn geweest. Het neervallen onder donderend geraas van de torenspits, het geluid van de zware vallende klokken, de dichte vonken- en asregens, die een groot gevaar van nara de woonhuizen overslaande brand waren, maar gelukkig geen ernstige schade berokkende naar achteraf bleek. Het weleer antieke gebouw met haar toren was in een puinhoop veranderd. Aldus Ds van der Waal in zijn eeste preek na de brand. Gelukkig waren enkele eeuwenoude waardevolle voor de eredienst onmisbare utensilien uit de brand gered, zoals het fraaie koperen doopvont en de zilveren doopschaal. Deze vreselijke gebeurtenis moet ook Pieter Gruijs met angstige ogen hebben aangezien. Maar gelukkig zag hij een paar jaar later, op zondag 12 mei 1901 ook dat de nieuwe kerk plechtig kon worden ingewijd. Deze kerk, nu een kruiskerk, kon tot stand komen door het voortvarende optreden van de toenmalig president-kerkvoogd, de meester-metselaar Cornelis van den Berg van bij de Hoge Brug, grootvader van schrijver. Het geheel nieuwe kerkgebouw met vrijwel hetzelfde model toren en spits als van de oude kerk was als een sfinx uit zijn as herrezen. De vreugde was groot, want de kerk was altijd het middelpunt van de Overschiese gemeenschaop geweest. In het laatst van zijn dagen zag hij ook de afbraak van d eoude jeneverstokerij aan de Hoge Brug en de daarvoor in d eplaats gebouwde twee vriendelijke middenstandswoningen. Enige jaren daarvoor, rond 1885, had hij ook de bouw gezien, ten koste van twee oude panden, van het grote herenhuis, links van het en paar eeuwen oude bruggewachtershuisje ook bij de Hoge Brug. In dit fraaie pand, met zijn electricistische bouwstijl, van de eerder genoemde meester-metselaar Cornelis van den Berg, trouwt zijn Pieter Gruijs’dochter Anthonia in met Cornelis‘ zoon Jan van den Berg, de fabrikant. In 1917 worden zij de ouders van schrijver dezes. Op 5 december 1905 kwam het einde aan het werkzame en bewogen leven van Pieter Gruijs, van die schoolmeester, van die leraar, die zovele kinderen de beginselen van het onderwijs voor hun verdere leven had bijgebracht, zo treffend en met liefde. Zijn begrafenis volgde enkele dagen later op de begraafplaats met de hem zo bekende zandloper en gekruiste zeisen. C.A. van den Berg Jzn, voorjaar 2007-07-06


11

11-II. English version of carillon text from http://www.nps.gov/archive/gwmp/carillon.htm George Washington Memorial Parkway, The Netherlands Carillon "So many voices in our troubled world are still unheard." "From the People of the Netherlands to the People of the United States." This simple dedication on the Netherlands Carillon expresses the gratitude of the Dutch people for American aid received during and after World War II. The carillon itself symbolizes the friendship between the people of the Netherlands and those of the United States a friendship characterized by a common allegiance to the principles of freedom, justice, and democracy which has weathered temporary differences. To that friendship and those principles, the Netherlands Carillon is dedicated.

The idea for this symbolic gift came from G. L. Verheul, a Dutch government official in The Hague. When the concept took shape the drive for funds to build the carillon and the tower met with generous response from all sections of the Netherlands. Queen Juliana endorsed the project, and on April 4, 1952, during a visit to the United States, she presented a small silver bell to President Truman as a token of the carillon to come. In ceremonies at Meridian Hill Park in Washington, D.C., the Queen spoke of the importance of the small bells of the carillon: .

"To achieve real harmony, justice should be done also to the small and tiny voices, which are not supported by the might of their weight. Mankind could learn from this. So many voices in our troubled world are still unheard. Let that be an incentive for all of us when we hear the bells ringing." During the next few years the bells were completed and sent to Washington, D.C. In 1954 the forty-nine bell carillon was installed in a temporary tower in West Potomac Park, where it was formally accepted by the United States. The present tower was built near The United States Marine Corps War Memorial, and in 1960 the bells were installed. On May 5, 1960, the fifteenth anniversary of the liberation of the Netherlands from the Nazis, the carillon was officially dedicated

With the 50th anniversary of the liberation of the Netherlands to be celebrated in 1995, a group of prominent Dutch business men mindful of the original motivation of the Netherlands Carillon as a token of gratitude for the American assistance in restoring Holland's freedom, decided to establish a foundation to assist in the modernization and refurbishing of the carillon and the tower. Together with the Netherlands Chamber of Commerce in the U.S., and with the meaningful encouragement from the Netherland-American Foundation, they


12

established a legal entity, Foundation Nederlands Carillon Washington D.C. 1945-1995, to raise the necessary funds that would ensure that the carillon would be completely modernized. The project, with strong financial support from the Netherlands government, moved ahead with full-speed and the 50th Bell of the Netherlands Carillon was officially dedicated on Friday May 5, 1995, on the 50th anniversary of the liberation of the Netherlands.

The smaller bells were removed and returned to the Netherlands to be reworked. The larger bells (which would have been extremely difficult to remove) were reworked in-place. The original playing console was removed and a new unit installed. The fiftieth bell was added to the carillon as a symbol of the 50 years of freedom enjoyed by Holland since 1945.

The fifty bells of the carillon were cast using a bronze alloy of approximately four-fifths copper and one-fifth tin. The total weight of the bells is approximately thirty tons (61,403 pounds). The largest bell or "bourdon" is six feet nine inches in diameter and weighs 12,654 pounds. The smallest bell or "treble" is eight inches in diameter and weighs thirty-five pounds. Each bell carries an emblem signifying a group within Dutch society. The smallest bells represent the youth of the Netherlands. The verses cast on the bells were composed by the Dutch poet, Ben van Eysselsteijn.

The tower housing the carillon was designed by Joost W. C. Boks, a leading Dutch architect. It is an open steel structure reinforced by steel plates. The tower is approximately 127 feet high, 25 feet deep, and 36 feet wide. It stands on a quartzite plaza 93 feet square and is enclosed by a low lava stone wall. Two bronze lions, designed by Dutch sculptor Paul Koning, guard the plaza steps. A rectangular staircase leads to an observatory platform from which a small circular staircase winds up to the glass-enclosed playing cabin 83 feet above the ground. Planted on the surrounding grounds are thousands of tulip bulbs. # 12. Letter on decease of CA van den Berg, born September 17, 1917 Overschie, deceased April 12, 2007 Roterdam Suddenly, just after arrival of his two written papers, the letter of decease of Cor van den Berg arrived. At that time the redaction still had to work-up his contributions making it even more sad.

In remembrance of C.A. van den Berg, a man who had a large impact

on the written genealogy of the Gruys family.

Redaction Gruys Journal, April 2007


13

#13. Helène van Koesveld spoke on the funeral of Cor A. van den Berg “Een herinnering aan Cor”, Als we aan Cor denken, denken we aan schrijven, schrijven over uiteenlopende onderwerpen. Zo schreef Cor in maart 1998 een lang verhaal over de strenge winters van vroeger. In de winter van 1928-1929 werd er op de Overschiese Plas veel geschaatst. Beeldend beschrijft Cor de gezelligheid op de ’s avonds verlichte plas. De zomers van zo’n honder jaar geleden waren heel warm. Tegen de bezonde muren van de huizen in Overschie stoven druiven en perziken rijp. Cor schreef vijf werkstukken over “De aarde en haar volheid”: Het lam, het jonge schaap in de bijbel: De vogels; De planten, vruchten, bomen; De zon, maan en sterren; en Wolken, wind en water. Gistermiddag – zondag 15 april – las ik tientallen handbeschreven vellen papier opnieuw met grote interesse. Ook over “de lucifer”of “Hoe vroeger brand ontstond in Overschie”schreef hij. Over “de mens en zijn kalender” in het licht van het bijbelse scheppingsverhaal en over “Abraham en zijn omgeving”schreef Cor vele bladzijden vol. Koning Herodes, Job, de ark, de stamboom van Jezus onderwierp hij aan nader onderzoek. In februari van dit jaar stuurde Cor ons zijn studie over “Het verlangen naar een witte kerst”. Helder schreef hij over ”het wit”. Wit staat voor vrede, gerechtigheid, onschuld, vergevingsgezindheid, reinheid. “Wit als sneeuw zal Gods heerlijkheid zijn, vandaar witte


14

bloemen bij een uitvaart”, schreef Cor. Cor was altijd op zoek naar een zo breed mogelijke invulling van het onderwerp waarover hij wilde schrijven. Hij zocht - zocht - en vond. Schrijven is een zeer intensieve bezigheid. Een in- en tegelijkertijd ontspannend werk, dat je dag en ook vaak ’s nachts bezig kan houden. Schrijven is beitelen op taal. Schrijven is je grenzen verkennen. Cors geest bleef scherp en lenig door zoeken, denken, schrijven. Hij kende bij ondervinding het voldane gevoel dat een schrijver overkomt als hij weer een studieonderwerp na veel gezwoeg heeft afgerond. Tom en ik danken Cor voor de wijze waarop hij ons steeds weer betrok bij zijn schrijfopdrachten die hij zich zelf stelde. Wij zullen zijn werk zuinig bewaren.

Tom en Helène. “Hofwijk”Delftweg Rotterdam-Overschie, 16 april 2007 #14. Memoriam on C.A. van denBerg The in memoriam below on Cor A. van den Berg has been copied from a local Overschie newspaper sent in by letter of Cor’s widdow Rie on 7-3, 2007. She moreover, wrote that the van den Berg family (Dirk van den Berg) in 1782 came from Schiedam to Overschie where they owned a house near the High-Bridge and lived untill 1910. She mentions the interesting relationship of the family Post v.d. Burg with the family van den Berg from Schiedam.


15


16

B. GENEALOGY OF JEDELOO After data on the Jedeloo genealogy as handed over by Ans Wings Jedeloo (Jedeloo-Wings, Tiel) who copied files from material sampled by Mrs G.E. Roos Haak (Haak-Roos, Alphen a.d. Rijn, b Haarlem 5-13, 1933). It concerns data on Jedeloo, Jedelo, Jeddeloh, Jeddelohe, Gedelo, Yedelo, Giudelo; families living in a couple of hamlets named Jeddeloh I and II in Ost Friesland, Germany, which hamlets developed around a major farm. Jeddeloh I contained two farms and the Dutch Jedeloos probably are to be traced back to the second farm in that hamlet. Sandro, Robert, Joeri, Farah Jedeloo sons of Barbara, Paula Ingrid, Koot (Jacobus Henricus Elias) Jedeloo, Loeki (Johanna Ludovica) x Ans (Elisabeth Maria Anna) Wings children of Gerardus Cornelis Jedeloo (neurologist) x Elisabeth Meerwaldt born 9-2, 1924 deceased 8-22, 1992 born 6-5, 1924

(Elisabeth 2004 x 2: Jan Coppoolse) with brother Kees (Cornelis Egbertus) Jedeloo x L.L. Vogelesang born 12-14, 1922, deceased 12-1-2005 Cornelis (Kees) wrote once a letter to his aunt and uncle, Jo (Johanna, b 4-10, 1905, Delft) and Gossen Roos (d Terschelling, 2006) about some Jedeloo-heraldics belonging to a Herman C. Jedeloo. He encountered accidentally a jewelry shop named H.C. Jedeloo, when entering the Hague in 1945/46. Herman Jedeloo who just had deceased, had been owner of the shop. Kees entering the shop, there met the second wife of Herman. She mentioned to Kees the family heraldics: a coat of arms in sealing wax (see photograph >). Probably according to the letter of Kees, the coat should have had a background in carmin red, the wells in silver or gold, the five pointed stars and halve moons (wassenaars) in silver or gold, and the helmet in gold and helmet foil in red with silver.

both sons of “opa” Jedeloo = Cornelis Egbertus Jedeloo (sales) x 1 Petronella Uytendaal (widdow of Peters) born Delft 1898, deceased Oegstgeest 1970 (had daughter: Do Peters Kersbergen??) born ?? deceased 1947 x 2 Mietje Vesterink d 3-7, 1978 Cornelis had six brothers and sisters amongst whom was Johanna Wilhelmina Jedeloo (born 04-10, 1905, deceased Noordwijk a Z, 01-31, 1986) x Gossen Roos from Terschelling (b 02-17,1909, d 03-28, 2006) ? Jet (Georgette Eleonora) Roos Haak (Haak-Roos) mentioned above. The other brothers and sisters were: Jaenne, being the eldest, and then Cornelis folowed by Bep, Wim, Go and Sjors.

children of Cornelis Egtbertus Jedeloo (cigar factory) x Georgette Eleonora Paerels born Delft 2-20,1863, deceased Haarlem 11-14, 1938 born Delft 03-8, 1872, deceased

Den Haag 1933 both burried Delft

Coat of arms of H.C. Jedeloo


17

son of

Cornelis Egtbertus Jedeloo (gold/silversmith) x Adriana Hendrika van Kapel born Delft 11-16,1829, deceased Delft 12-10, 1870 born Rijswijk 4-25, 1834

son of Harmanus Jedelo(o) (gold/silver smith) x Maria Schilperoort born Delft 5-1, 1790, deceased Delft 1-24, 1877 born Delft, 1795, d Delft 5-21,

1875 son of

Hermanus Jedelo (cooper) x Johanna Maria Christina van Dijk born Delft 3-24, 1747, deceased Delft 9-27, 1819

son of Jan Jedelo (cooper) x 2 (4-27, 1738, Delft) Catharina de Bo(c)k born in “Eweght, Danmark”, deceased Delft 4-7, 1781 (widdow of Herman Kruymel tot Delft)

x 1 (8-1, 1734) Neeltje Arends van Slierendregt (wedding in Maassluis, both Jan and Neeltje living in Maassluis) Eweght in Danmark appears not to exist. Jan Jedelo might also have been called Johannes Robertus Jedelo, or represent a son of a man with that name. This Johannes with the addition of Robertus after his father Röbe, probably originated from Edewecht, near Oldenburg (Ost Friesland) in Germany, and he might represent the following Johann: Johann (zu) Jeddeloh (Heuermann = Pachter = lease holder of a farm) born Edewecht 1-17, 1689 not the primary farmer of a Jeddeloh estate. This Johann Jeddeloh got lost from records and has not been burried in Edewecht. He might have moved to Holland and went to Lutherian friends in Maassluis. (The German Jeddelohs were Lutherians.) The Lutherian Church was in Delft. The farmer of the Jeddeloh estate I at that time represented Gerd zu Jedelloh, born 10-8, 1667, deceased 6-13, 1746, and lateron there was his son = another Johann, born 12-20, 1696, married 9-30-1728, deceased 8-25-1755. The farmer before Gerd was a Johann born in 1631, son of Johann born about 1595. The tribe, etc. goes back to 1510. Because the Jedelloh estate was owned by the count of Oldenburg, the primary farmer had to pay him taxes for the property. According to studies of Walter Schaub, Oldenburg, 1974, our Johann Jeddeloh who went to Maassluis, Holland, was the 5th child of Röbe zu Jeddeloh = Oltmanns Jeddeloh x 1 Anna Elerss von Aschwede Born 2-4, 1662 Jeddeloh, d 4-13, 1742 Edewecht who got seven children Has been lease holder. born 1653, burried Edewecht 5-12, 1691

x 2 (7-26, 1692) Anne Frerckes (born 1668, bur Edewecht 5-28, 1712), got five more children.

Jeddeloh I and II now are hamlets in township Edewecht in the Oldenburg land, Germany (see map below). These hamlets are built around the farms. Jeddeloh might be a word for a fenced, cultivated wood in contradiction to Wildenloh, what is a wild forest (Dieter Jeddeloh, Münster, 1973). The Jeddelohs of estate I in 1970 - 2000 still were arboriculturers. In 2007 it is a large nursery, zu Jeddeloh Pflanzen.


18

The Jeddeloh Nursery in its present form started in 1932 with J.D. Jeddeloh senior as owner. He transformed areas of land, that were used for farming, into tree nursery areas and began the planting of blue spruces and blue pines. In addition the production of plants for private sales was increasing. After 1950 the business founder systematically dedicated himself to cultivating and selecting conifers, especially pine trees that he acquired from all over the world (www.jeddeloh.de/). The presentation of the Tsuga canadensis 'Jeddeloh' at a specialized exhibition was the first breakthrough success in which praise was given for his excellent cultivating work.

Photos of the Jeddeloh nursery with its original, totally rebuilt, farm house, after www.jeddeloh.com.

According to Richard Tantzen: “Chronic der Hausmannstelle Johan Diedrich zu Jeddeloh”. Oldenburgische Gesellschaft für Familienkunde 1963; 5, nr 2, the word Jeddeloh might indicate a hole or spring near wood. Loh is oak wood. The name Gedelo can be found as well. In 1190 the farm should have been named Yedelo, in 1328 Giudelo, what should become translated as floating water (to marshland and a local stream, the Vehne). In front of the farm of Johann Diedrich zu Jeddeloh on the high field in 1963 there still should be a spring.

In 2007, 30 hectare land has been transformed into a container area where the rain water is trapped, stored in ponds and is recycled. The nutritive condition of the plants is checked regularly through substantiate tests and the plants are fertilized accordingly depending on the analytical results. Herbicide usage is kept reduced through protective covers made of foil. Plant development is managed by use of growing houses and cooling rooms, where a long span of time is given so that products are in an optimal state for the customers. Röbe is a name for someone who left the township and went abroad. The von Aschwede family originally belonged to the nobility. The Jeddeloh people were owned by the count of Oldenburg. When (e.g. in 1588 and 1645) a daughter liked to marry, they had to pay the count for the girl to become free of him. 3rd child of Oltmann zu Jeddeloh x 4-18, 1658 his cousin Gesche Martens born 1628 Jeddeloh, burried 3-24, 1719 Edewecht baptised 2-19, 1637, burried Edewecht 4-

18, 1658 Oltmann has been farmer on the second, neighbour Jeddeloh farm in Jeddeloh I (Oltmann zu Jeddeloh and lateron Brun Junker zu Jeddeloh families owning that estate according to Richard Tantzen: “Chronic der Hausmannstelle Johan Diedrich zu Jeddeloh”. Oldenburgische Gesellschaft für Familienkunde 1963; 5, nr 2; and www.jeddeloh.com). See also maps and photos enclosed below.


19

son of Rennke zu Jeddeloh Jeddeloh farmer on second estate housing on which farm also his sister Grete lived with her husband Renke Martens, the parents of Gesche Martens. son of Röbe zu Jeddeloh, 1619, farmer on Jeddeloh 1639 son of Röbe zu Jeddeloh, 1581, farmer on Jeddeloh 1613 son of Oltmann tho Jeddeloh, 1547, farmer on Jeddeloh 1566

Photo composition of Jeddeloh I after www.jeddeloh.com


20

Maps of Oldenburg area with Jeddeloh inbetween Friesoythe and Oldenburg. On the internet using Google, a more precise map can be found showing as well as Jedeloh I as Jedeloh II which latter hamlet is located south of the first. On www.jeddeloh.com a lot of information can be found. Some names have been copied.

Jeddeloh Johann gen. Röbber 24 Mai 1827 Jeddeloh Johann 11 Mär 1736 Jeddeloh Johann 27 Jan 1659 Jeddeloh Johann 25 Dez 1829 Jeddeloh Johann 17 Apr 1712


21

Jeddeloh Johann 5 Feb 1838 Jeddeloh Johann 16 Feb 1844 Jeddeloh Johann 19okt1792 (unehelich) Jeddeloh Johann 4 Sep 1784 Jeddeloh Johann Mai 1755 Jeddeloh Johann Nov 1747 Jeddeloh Johann Apr 1759 Jeddeloh Johann Diedrich 6 Nov 1872 Jeddeloh Johann Diedrich 13 Feb 1871 Jeddeloh Johann Eberhard Bruno 17 Nov 1840 Jeddeloh Johann Friedrich Christian 12 Apr 1871 Jeddeloh Johann Oltmanns 15 Jan 1706 Jeddeloh John E. 4 Feb 1906 Jeddeloh Jürgen 1585(U) Jeddeloh Jürgen 5 Apr 1746 Jeddeloh Jürgen 2 Jan 1836 Jeddeloh Jürgen 10 Aug 1762 Jeddeloh Jürgen 4 Aug 1654 Jeddeloh Jürgen 26 Sep 1722 Jeddeloh Jürgen 26 Mai 1806 Jeddeloh Jürgen (Gerd ?) 13 Feb 1801 Jeddeloh Künke Mär 1668 Jeddeloh Leonard John 30 Mai 1908 Jeddeloh Lydia 1901 Jeddeloh Margaretha Caroline 16 Jan 1906 Jeddeloh Mary L. 8 Nov 1879 Jeddeloh Melvina Catherine Maria 14 Okt 1902 Jeddeloh Meta gen. Röbber 2 Okt 1816 Jeddeloh Mete 5 Feb 1833 Jeddeloh Mete 8 Feb 1851 Jeddeloh Metta 21 Aug 1835 Jeddeloh oder Dierks-Brunßen Ameth Apr 1724 Jeddeloh oder Dierks-Brunßen Anne Nov 1730 Jeddeloh oder Dierks-Brunßen Gerd 21 Jan 1695 Jeddeloh oder Dirks Anne Aug 1719 Jeddeloh oder Dirks Brun um 1690 Jeddeloh oder Dirks Dirk Aug 1719 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Ahlert Aug 1749 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Anne Dez 1746 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Anne Okt 1747 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Anne Dez 1741 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Eilert Mai 1718 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Gebke Dez 1750 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Gerd Sep 1715 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Grete Dez 1744 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Harm Nov 1747 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Kornelius 1 Mär 1714 Jeddeloh oder Oltmanns oder Röben Talke Mai 1750 Jeddeloh Oltmann 1615 (U) Jeddeloh Otilie Tillie Aug 1892 Jeddeloh Otto Hermann 4 Nov 1899 Jeddeloh Pearl 21 Apr 1904 Jeddeloh Renke Röbe Oltmanns Okt 1702 Jeddeloh


22

Horst zu Jeddeloh Ahnenforschung (www.jeddeloh.com) mentions a lot on Jeddeloh in German language. Most important details of his German text are given below. Die Deutung des Ortsnamens JeddeIoh

Alte topographische Karten weisen aus, dass unser Ortsgebiet einst mit Bruchwald oder Niederungswald bewachsen war. Diese Tatsache führte sicherlich zu der Endsilbe ".. 1o " (heute "..Ioh " ) im Ortsnamen "J e d d e l o h" ."...1o" ist das altdeutsche Wort für Wald. Zur Deutung der Anfangssilbe "Yede" oder "Jete" meint Friedrich Winkler in seiner "Chronik der Gemeinde Edewecht", dass dieses Wort Gate oder Gosse (also AbfIuss, Ausfluss) bedeutet. Auch die 1328 gebräuchliche Schreibweise Giudelo 1ässt auf einen Fluss bzw. Ausguss schliessen. "Giude" ist hergeleitet von "gi-utan" (giessen). Es ist anzunehmen, dass sich das Wasser einmal einen natürlichen Abfluss zur Vehne suchte. Wahrscheinlich spielte auch das Wasser aus den heute noch vorhandenen Quellen am Rande des Esches (Börn), das von hier in die Vehne fliesst, bei der Entstehung des Namens eine Rolle. Im Laufe der Zeit wechselte die Schreibweise des Ortsnamens Jeddeloh. Später wurde daraus Jeddelo und nun ist es "Jeddeloh”.

Man schrieb: 1190 Yedelo 1260 Jetelo

1275 Ydelo 1328 Giudelo 1350 Gedelo

1573 Geddel Die erste Erwähnung von Jeddeloh

Der urkundliche Nachweis über die erste Erwähnung des Ortes Jeddeloh lässt sich nur sehr schwer führen. Auf der Suche nach Unterlagen wird man im Niedersächsischen Staatsarchiv Oldenburg, fündig. Dr. Eckhardt vom Staatsarchiv macht über die erste Nennung des Namens "Yedelo" u.a. folgende Ausführungen: "... das bei Baasen, Das Oldenburger Ammerland, 1927, Winkler, Chronik der Gemeinde Edewecht, 1974 und anderen Lokalhistorikern zitierte Ersterwähnungsjahr 1190 geht nicht auf eine Urkunde, sondern auf ein undatiertes Güterverzeichnis des Klosters Rastede zurück, das sich in dem hier verwahrten Rasteder Kodex befindet. Dieses Güterverzeichnis war von Lappenberg im Hamburgischen Urkundenbuch und nochmals im Friesischen Archiv abgedruckt und auf 1190 datiert worden. Lappenberg kam auf diese Jahreszahl, weil in dem Verzeichnis mehrere Papsturkunden, darunter als jüngste eine von Clemens III. aus dem Jahre 1190 erwähnt werden. In dieser - im Wortlaut erhaltenen - Urkunde vom 24. März 1190 wird indessen Jeddeloh nicht aufgeführt. Das Güterverzeichnis, in dem, wie oben dargelegt, Jeddeloh genannt ist, wird nach inzwischen einhelliger Meinung der Fachhistoriker als "um 1305" datiert. Zu diesem Datum ist es auch in dem erwähnten Oldenburgischen Urkundenbuch abgedruckt. Bereits Hermann Oncken hatte in seiner 1891 erschienenen Arbeit “Zur Kritik der Oldenburgischen Geschichtsquellen im Mittelalter" den dieses Güterverzeichnis enthaltenen Teil des Rasteder Kodex auf Ende 13./Anfang 14. Jh. angesetzt. Seitdem hat sich eine Datierung auf das 1. Jahrzehnt des 14. Jahrhunderts in der Fachwelt völlig durchgesetzt - was leider in der Ortschronistik nicht überall bekannt geworden ist. Wenn somit 1190 als Erwähnungsjahr für Jeddeloh entfäl1t, so ist damit noch keineswegs gesagt, das der Ort bzw. ein oder zwei - Höfe nicht damals schon bestanden haben könnten. Einen sicheren Nachweis für die Existenz des Ortsnamens Jeddeloh besitzen wir für die Zeit von etwa 1260 - 1270. In dem ebenfalls nicht mit einem Datum versehenen, aber mit guten wissenschaftlichen Argumenten auf diese Zeit datierten Lehnsregister der Grafen von Oldenburg - Bruchhausen (vgl."Die ältesten Lehnsregister der Grafen von Oldenburg und Oldenburg-Bruchhausen". Hrsg. und erläutert von Hermann Oncken, l-893) kommt Jeddeloh auf S. 96 als "ydeloh,' vor. Auf S. 103 wird der Zehnt in "Jetelo" genannt. Bei Winkler, S.38 wird "Jetelo" mit der Jahreszahl 1260, "ydelo', mit dem Datum "um 1275" versehen; es handelt sich in beiden Fällen aber um dasselbe Bruchhauser Lehnsregister von etwa 1260 - 1270. Es muss von dem Datum "um 1260/70 " als ältestem schriftlichen Beleg für Jeddeloh ausgegangen werden. " An der für Jeddeloh interessanten Stelle in der Urkunde, aus dem Hamburger Urkundenbuch, von angeblich 1190 heisst es: "Dieses sind die Lehngüter des Klosters Rastede im Landesteil Ammerland.“. . "Clinge empfängt als Lehen vom KLoster einen Hof in Jeddeloh” Es kann sich dabei um einen gewissen Johann Clinge, gräflich oldenburgischer Ministeriale (Mitglied des niederen Adels) handeln. Genau lässt sich dieses aber nicht nachvollziehen, da der Name Klinge in verschiedenen Urkunden zwar erwähnt wird, jedoch häufig anders geschrieben wird und der Vorname auch variiert. Es bleibt daher festzustellen, dass es eine Originalurkunde der Ersterwähnung von Jeddeloh nicht gibt.

Eine Hofstelle als Anfang des Ortes

Auch die Entstehung der ersten Ansiedlung in Jeddeloh ist, wie überall, wo sie weit in die Jahrhunderte zurückgeht, nicht mehr genau nachzuvollziehen. Als der Familienname der heutigen "zu Jeddelohs" im Zusammenhang mit Jeddeloh erstmalig auftauchte, ist man schon einiges weiter in der Zeit. Für die Aufklärung der näheren Umstände, insbesondere auch darüber, wann zu einer ersten Hofstelle eine zweite kam oder ob eine Teilung erfolgte, bedarf es wohl noch intensiven Forschens.


23

In den erwähnten Lehnsregistern der Grafen von Oldenburg lesen wir : "De brodere Hinricke und Ludolve (Hinrich und Ludolf) von Oldenburg-Bruchhausen Ienet en hus in Vardenberge (Wardenburg) und en in Yedelo (Jeddeloh), en in Ethoerne (Etzhorn), en in Borbeke. " Die Grafen von Oldenburg-Bruchhausen, Hinrich und Ludolf, haben unter anderem den Zehnten auch in Jeddeloh gehabt. An einer anderen Stelle dieses Lehnsregisters heisst es:"De brodere von Fikensolt den tegeden (den Zehnten) in Jedelo von dessen dre greven.”Hiernach haben die Grafen von Oldenburg-Bruchhausen die Zehntgerechtigkeit von Jeddeloh abgetreten an die Herren von Fikensholt. Über den anderen Hof zu Jeddeloh lesen wir auf Seite 80 unter der Fussnote 3 des genannten Lehnsregisters: "Johann Clinge, gräflich oldenburgischer Ministeriale, Mitglied des niederen Adels, hat vom Kloster Rastede ein Haus zu Jeddeloh als Lehen.’ Auf Klinge folgt als Lehnsherr, wahrscheinlich durch Erbschaft, der Ritter Mule, der am 27. Juli 1328 dem Kloster Hude aus diesem Hofe eine jährliche Rente von einer Bremischen Mark (etwa 250 Gramm Silber) schenkt. Die Urkunde darüber lautet: "Ritter Mule hat einen Hof in Giudeloh." Aus den vorstehenden Aufzeichnungen geht wohl hervor, dass 1260 bzw. 1275 in Jeddeloh ein Hof in dem Lehnsregister der Grafen Oldenburg-Bruchhausen geführt wurde und ein zweiter dem Kloster Rastede unterstellt war. Es ist deshalb anzunehmen, dass es zu dieser Zeit zwei Höfe in Jeddeloh gegeben hat. Über den Ursprung der beiden Jeddeloher Hausmannstellen, die wir wegen der besseren Übersicht mit (HOF 1) für Johann zu Jeddeloh und (HOF 2) für Oltmann zu Jeddeloh bezeichnen,schreibt der Hausmann Johann zu Jeddeloh, geb. 1761, gest.1825, in seinem Gesuch an die Cammer, also an die Regierung in Oldenburg unter den 19.September 1824: "Anfänglich war nur die Jeddeloher Johannes Stelle allein da. Das sich nun die ersten Bewohner einen grossenTeil der umliegenden Gegend wegen der geringen Güte des Bodens zu ihrer Existenz nehmen mussten, war eine selbstsprechende Sache. Dieses erbte von Kind zu Kind fort. Nachdem haben die Besitzungen zwei Brüder zu Jeddeloh unter sich geteilt, woraus also die Oltmann zu Jeddeloh Stelle entstanden ist. Sowie bei dieser Teilung eine Gleichheit noch zu sehen ist, so hat doch der eine acht Tagewerk Wiesenland mehr als der andere, wogegen letzterer acht Scheffelsaat Feldland mehr besitzt. Es bleibt aber bei allem eine Unmöglichkeit für uns, nachzuweisen, wie und auf welche Art solches unser Eigentum geworden ist." Soweit gibt uns der Hausmann Johann zu Jeddeloh in dem Schreiben seine Ansicht über die Entstehung der beiden Hausmannstellen wieder.

Entstehung von Namen in der Gemeinde Edewecht mit der Ortschaft Jeddeloh Der folgende Beitag ist von Herrn Jonny Lüschen aus Zettel auf seiner Webseite veröffentlich worden. Für die Genehmigung diesen hier zu der veröffentlichen, möchte ich mich recht herzlich bedanken. Familiennamen Hofnamen

In der Gemeinde Edewecht bildeten sich Familiennamen auf verschiedene Art und Weise. Ich merkte auch bald, dass eine Familie mehrere Nachnamen haben kann. Ein Johann Kruse heisst zum Beispiel an anderer Ste lle Johann Jüchter. Eilert Eilers wird auch Eilert Lübben genannt. Johann von Aschwege heisst auch Johann Schmidt. Das brachte am Anfang viele Zuordnungsprobleme mit sich. Bis ich darauf kam, dass hier Gesetzmässigkeiten zu erkennen waren: Der Familienname blieb auf dem Hof (mit nur ganz wenigen Ausnahmen). Das bedeutet, dass eigentlich der Familienname ein Hofname war oder andersherum gesagt, der Hofname war zugleich Familienname. Bei einer Einheirat nahm der Einheiratende den Hof- oder Familiennamen seiner Frau an. Manchmal deutete der Pastor in Kirchenbucheinträgen auch an, dass der Ehemann „nur" eingeheiratet hat, wenn er notiert: „Ahlert Hollje, eigentlich Hobbeken". Ahlert Hollje war also ein geborener Hobbeken. Auch in den relativ seltenen Fällen, wo ein Hof verkauft wurde, ging der Hofname auch auf den neuen Besitzer über. Wenn also plötzlich ein „Brun zu Jeddeloh" auftaucht, der sich nicht einordnen lässt, muss man auch daran denken, dass der Hof verkauft wurde, dass „Brun zu Jeddeloh" eigentlich ganz anders heisst und unter Umständen von auswärts kommt. C. FOUND MENTIONED #1. Hendrik Gruijs Gens Nostra2006, vol 61, issue 4/5 April-May, p198: Hendrik Gruijs (born Wormerveer 9-24, 1905, deceased Heemskerk 8-24, 1983) has been member of the board of the Dutch genealogical society (Nederlandse Genealogische Vereniging) from 1961-1974. #2. Deceased Theo Jan van Bergeijk (b April 28, 1929, d September 4, 2007), widower of Geertje van Bergeijk-Stehouwer. Roosendaal (newspaper ‘de Telegraaf’, Sept 7, 2007


24

D. COMPANY VOC and the Dutch colonial history. Adapted after text (from arcengel on the Internet and in Dutch language) on a Dutch East Indian trades company, the VOC, found on the Internet. De eerste reis van de Nederlanders naar de oost 1595-1597, Een rampzalige reis met grote gevolgen Vierhonderd jaar geleden, op 14 augustus 1597, voeren drie schepen op de rede van Texel aan. Aan boord bevonden zich 89 man. Zij hadden een lange en gevaarlijke reis van 2 jaar en 5 maanden achter de rug. De bemanning was zo uitgeput en verzwakt dat extra mankracht aan boord moest komen om de schepen veilig aan de rede van Texel af te kunnen meren. Dezelfde rede hadden ze met bestemming Azië op 2 april 1595 met vier schepen en 249 man verlaten. Maar liefst 65 % van de bemanning had de tocht niet overleefd! Onderweg was veel misgelopen. De schippers en kooplieden hadden aan boord voortdurend onenigheid gehad. De leider Cornelis de Houtman was zelfs door de scheepsraad uit al zijn functies gezet. Financieel was de reis zeker geen groot succes. De lading kon de kosten nauwelijks dekken. Op het eerste gezicht is de tocht een grote mislukking. Toch is het één van de beroemdste Nederlandse reizen aller tijden. Hij heeft in de geschiedenis zelfs een eigen naam gekregen: de Eerste Schipvaart. Deze roem is terecht! Het was de eerste keer dat een Nederlandse vloot naar Azië voer en terugkeerde. Een feit dat grote gevolgen zou hebben. Val van Antwerpen leidt tot Eerste Schipvaart Dat juist Nederlanders deze reis ondernamen lag voor de hand. Het specerijenmonopolie was tot op dat moment in handen van de Portugese koning. De Portugezen voeren al bijna een eeuw op Azië. Zij beschikten over de noodzakelijke kennis over de route, maar plotseling ontstond moeite om aan de vraag naar Aziatische producten in Europa te kunnen voldoen. In 1580 nml had de Spaanse koning, Philips II, Portugal veroverd. Met Portugal hadden de Zuid Nederlanders tot die tijd een goede handelsrelatie, maar de jonge Republiek kwam economisch in het nauw omdat Alva hen de toegang tot de Iberische havens had ontzegd. Na de verovering van Portugal door Spanje stegen de prijzen stegen daardoor fors. In de tweede helft van de zestiende eeuw was Antwerpen het belangrijkste Europese distributiepunt voor Oosterse luxe-goederen. De economische groei die daarmee gepaard ging maakte het gebied opstandig ten opzichte van de ver afgelegen Spaanse regering toen de handel met Portugal stagneerde. In 1585 echter, in een poging hun macht in de noordelijke gebiedsdelen te laten gelden, heroverden de Spanjaarden Antwerpen op de Zuid-Nederlandse opstandelingen. Een belangrijke deel van de bevolking van Antwerpen was protestant of joods en moest de stad verlaten. Onder hen waren veel rijke kooplieden, geleerden en uitgevers. Veel van deze vluchtelingen trokken naar Amsterdam. Die stad kreeg hierdoor een grote toevloed van mensen met kennis en relaties in de handel in Aziatische producten. Met Antwerpen als handelscentrum ging het intussen snel bergafwaarts. De tachtigjarige oorlog van Nederland met Spanje was een feit. Voor het eerst kwam Spanje, in de persoon van Koning Philips IV, rond 1640 met een voorstel tot een langdurige wapenstilstand eventueel uitlopend tot een permanente overeenkomst, traditioneel het begin van iets wat zou uitlopen tot 1648 en het tekenen van de Vrede van Münster. Portugal als handelscentrum In de 15e en begin van de 16e eeuw waren tienduizenden Portugezen naar de koloniën vertrokken, mede t.g.v. een aktief stimuleringsprogramma van de Portugese overheid. Portugezen gingen zich dus al in de 15e eeuw vestigen niet alleen op de Kaap Verdische eilanden en Madeira, maar ook al in het verre Brazilië, Angola en India (Goa). Het kleine


25

Portugal raakte hierdoor heel veel mensen kwijt, aangelokt door verhalen over rijkdom en gestimuleerd door hun overheid. Daarnaast werd Portugal nogal eens getroffen door een grote pestepidemie, die tienduizenden het leven kostte. Toen dan ook nog in 1578 de Portugese Koning Sebastiaan I een roekeloze veldtocht in Marokko tegen de Moren verloor en ook zelf sneuvelde, was het land reddeloos verloren en greep Philips II zijn kans. Ter aanvulling: in 1580 woonden er in Portugal nog slechts 950.000 inwoners, in een periode van 70 jaar was de bevolking gehalveerd. Tijdens de pestepidemie van 1569 - 1570 stierven alleen al in Lissabon meer dan 50.000 inwoners. Pas in 1640 kwam er een eind aan de Spaanse periode in Portugal. Op 15 december 1640 werd door de Portugezen de Hertog van Bragança, uit een oud Portugees adellijk geslacht, onder de naam João IV tot Koning van Portugal uitgeroepen. De opstand slaagde en al snel moest Philips IV van Spanje zich er bij neer leggen. Daarop zouden de vijandigheden tussen Portugal en de Republiek na jaren van onderhandelingen officieel worden gestaakt, maar dat belette de VOC en de WIC niet om toch Brazilië en Angola tijdelijk op de Portugezen te veroveren. De Compagnie van Verre Door de verovering van Portugal door Spanje en ontzegging van de toegang tot de Iberische havens was de Republiek economisch in het nauw gekomen en dus moesten de Nederlanders zelf hun weg gaan zoeken op de wereld, waaronder Indië, en daarom werden uiteindelijk de VOC en, na het 12-jarig bestand, de WIC opgericht, het begin van de Nederlandse Gouden Eeuw. Door de verovering van Portugal in 1580 beschikte Philips II over de, in die tijd, meest ervaren zeelui, om nog maar te zwijgen van de al enorme Portugese koloniale veroveringen.


26

Directe eigen Nederlandse handel werd daarom niet alleen zeer winstgevend, het was ook van strategisch belang in de strijd tegen Spanje. In 1592 is een aantal Amsterdamse kooplieden begonnen met de voorbereiding voor een reis naar Azië. Cornelis de Houtman werd naar Lissabon gezonden om daar zo veel mogelijk informatie over handel en vaarroutes te verzamelen. Juist rond deze tijd keerde Jan Huygen van Linschoten uit India terug. Hij had daar zeer veel gegevens verzameld over de landen, handelsmogelijkheden en vaarroutes in en naar Azië. In 1594 werd de Compagnie van Verre opgericht. Deze compagnie liet drie schepen en een klein jacht bouwen. De beroemde, van oorsprong Zuid-Nederlandse geograaf en dominee Plancius gaf de schippers en stuurlieden allerlei raad over de vaart in Aziatische wateren. Hij is ook de opsteller van de instructies voor de te varen route. Na grondige studie besloten de bewindhebbers van de Compagnie van Verre dat Bantam op Java de beste plaats was om specerijen in te kopen. De Portugezen zouden er weinig macht hebben en het was een belangrijke markt voor specerijen. Op 2 april 1595 vertrokken de schepen Amsterdam, Hollandia, Mauritius en Duyfken met totaal 249 opvarenden aan boord van de rede van Texel. Verloop van de reis Het traject tot Kaap de Goede Hoop leverde geen problemen op. Na de Kaap begon door gebrek aan vitamine C scheurbuik de kop op te steken en er vielen al snel vele doden. Ze besloten Madagascar aan te lopen. Ze bleven zeer lang, 6 maanden, in Madagascar voordat de bemanning weer wat opgeknapt was en ze de Indische Oceaan durfden over te steken. Ondertussen waren er ernstige conflicten uitgebroken tussen De Houtman en een andere belangrijke koopman, Gerrit van Beuningen. De vloot dreigde in twee partijen verdeeld te raken. Van Beuningen werd echter gevangen gezet. Het vertrouwen in de scheepsleiding bij velen was wel zeer gering geworden. Op 27 juni arriveerden de schepen uiteindelijk voor Bantam. Door onhandig en bepaald niet zachtzinnig optreden én door machinaties van de aanwezige Portugezen mislukte de inkoop grotendeels. De schepen moesten Bantam verlaten om een aanval op de schepen te ontlopen. De conflicten met Cornelis de Houtman liepen zo hoog op dat de scheepsraad hem afzette. Er werd nog een poging ondernomen specerijen te kopen maar ook dit leverde niet veel op. De schepen werden ook twee maal overvallen door Javanen, waarbij aan beide zijden veel slachtoffers vielen. Eén van de schepen, de Amsterdam, raakte in zo’ n slechte staat dat het schip werd verlaten en in brand gestoken


27

Op de valreep werd nog een kleine lading peper ingekocht en op 26 februari 1597 werd de kust van Java verlaten en de terugreis aanvaard. Bij St. Helena in de Atlantische Oceaan werd geprobeerd verse voorraden in te nemen. Er lagen echter Portugese schepen die dit verhinderden. In één ruk zeilden de schepen door naar Nederland waar de bemanning uitgeput en uitgehongerd aankwam. Bij een tweede reis in 1598 werd Atjeh aangedaan: de haat tegen de Portugezen zat er daar zo diep in dat de protestantse Nederlanders (tot hun verbazing) zeer gastvrij werden ontvangen. Weliswaar moest Frederik de Houtman (broer van Cornelis) als gevangene van Sultan Alauddin achterblijven op Atjeh, maar de eerste lading peper was binnen. Frederik maakte zich verdienstelijk door het Maleis te bestuderen en het eerste Maleis-Nederlandse woordenboek samen te stellen, wat eeuwen is meegegaan ! (Spraeck ende woordboek in de Maleysche en Madagaskarsche talen). Na een jaar werd Frederik weer vrijgelaten. Het eerste kontakt tussen Nederland en Atjeh werd zelfs vervolgd door een bezoek van een Atjehse delegatie (met geschenken) aan Prins Maurits, die net bezig was met het beleg van Grave. Met groot eerbetoon werden de gasten rondgeleid. Op bezoek kwamen de Rijksgrote Sri Mohammed, de geleerde Abdul Hamid en de tolk Nja Ganti. Ze waren vanzelfsprekend diep onder de indruk, vooral ook omdat hun op Atjeh was verteld dat Nederland zo iets was vanaf de Noordzee tot aan de Oeral. De leider van de delegatie, Abdul Hamid, mocht zelfs een kanonschot afvuren op het nog katholieke, want Spaanse, Grave, een hele eer! Enige tijd later stierf deze geleerde helaas. Hij werd met veel eerbetoon in de Middelburgse Oude Kerk begraven. In de 19e eeuw is zijn graf verdwenen, omdat toen de kerk werd afgebroken. In 1978 werd in Middelburg een herinneringsplaquette onthuld door Prins Bernard. Wedloop op de Oost De tocht zelf mag geen succes zijn geweest, het volbrengen ervan was het startsein voor een ware wedloop op de Oost. In het jaar na de terugkeer vertrokken er zes Nederlandse vloten naar de Oost. Nog geen tien jaar later in 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht. In de eerste helft van de zeventiende eeuw zou Nederland dankzij de VOC een leidende rol in de wereldhandel krijgen. In 1600 richtten de Engelsen in navolging van het succes van de Nederlanders hun East India Company op. Beide compagnieën zouden de Aziatische koloniale handel de komende twee eeuwen domineren. De Eerste Schipvaart is daarom een belangrijk ijkpunt in de geschiedenis van Europa. Plaats in de geschiedenis van de Eerste Schipvaart Wij zijn over de Eerste Schipvaart goed geïnformeerd. In tegenstelling tot veel buitenlandse reizen verschenen de verslagen van de Nederlandse reizen zeer snel in druk. Van de Eerste Schipvaart verscheen al in 1597 een kort verslag, in 1598 gevolgd door twee veel uitgebreidere. De bekendste is die van Willem Lodewijcksz, een koopman die de hele reis meemaakte. Deze boeken werden meteen in het Frans, Latijn, Duits en Engels vertaald en gingen zo door heel Europa. In de negentiende eeuw groeide de belangstelling voor de Eerste Schipvaart sterk. De tocht werd een onderdeel van de nationalistische hang naar de Gouden Eeuw. De reis werd als grote gebeurtenis herdacht als het begin van het koloniale rijk in de Oost: Nederlands-Indië. Daarmee was de Eerste Schipvaart in deze tijd geen verre historische gebeurtenis. Het was iets met een duidelijk gevolg voor het heden. Zelfs in 1947 is de tocht als zodanig herdacht. Er is toen o.a. een grote gedenksteen geplaatst boven de ingang van de Schreierstoren in Amsterdam. In de jaren zestig en zeventig werd de Eerste Schipvaart samen met het Nederlands koloniaal verleden niet interessant meer gevonden. Met het verdwijnen


28

van Nederlands-Indië en het ontstaan van Indonesië raakte de Eerste Schipvaart in de vergetelheid. Sinds de jaren tachtig wordt de periode weer opnieuw bestudeerd. Het accent is daarbij veranderd. De Eerste Schipvaart wordt thans vooral gezien als het begin van het complexe proces van de Nederlandse handelsexpansie.

Willem Lodewijcksz : Titelblad van het boek over de eerste schipvaart De bewindhebbers van de Compagnie van Verre die de Eerste Schipvaart organiseerden, hadden de volgende doelen:

- Zo snel mogelijk met de vorst van Bantam een vast handelsakkoord sluiten dat een geregelde aanvoer van peper garandeerde. Tegen een vaste inkoopprijs die wat hoger lag dan de prijs die andere kooplieden in Bantam voor de peper betaalden, zouden de Nederlanders de eerste optie krijgen op alle voorradige peper.

- Peper was niet alleen gewild in Europa maar ook in China. Het gesloten keizerrijk liet geen handelscontacten met anderen toe, maar wel kwamen vanuit China ieder jaar kooplieden naar Bantam om peper in te slaan. De Chinezen betaalden die peper met een inferieur soort koperen munt. de in heel Indië gangbare caixa. Zodra de Nederlanders de hele pepermarkt in handen hadden, zouden ze de Chinezen alleen nog laten betalen met zijde en porselein. Met een minimum aan inspanning zou daarmee de aanvoer van Chinese luxe-producten gegarandeerd zijn.

- Ook de Arabieren waren afhankelijk van de inkoop van peper in Bantam. Zij waren verantwoordelijk voor de aanvoer van specerijen uit Azië via het Midden-Oosten naar het Middellandse Zeegebied. Werd hun door de Nederlanders de toegang tot Bantam ontzegd, dan had dat voor de Europese specerijenmarkt grote gevolgen: de Venetiaanse specerijenhandel zou instorten en Amsterdam zou die kunnen overnemen. Voortaan kon Nederland de


29

bevoorrading van Italië, Duitsland en Frankrijk verzorgen, wat als voordeel had dat er werkelijk in het groot ingekocht kon worden.

- Bantammers beheersten de Straat van Soenda en eisten van iedereen die de straat passeerden een tolgeld van 8 procent van hun waar. Omdat de Nederlanders van plan waren om al hun scheepvaartverkeer via die straat te laten lopen, moest zo snel mogelijk geprobeerd worden alle tolrechten te pachten. De enige andere toegang van de Indische Oceaan naar de archipel was de Straat van Malakka. Die werd door de Portugeezen beheerst. Controle over de Straat van Soenda was voorNederland dus van groot strategisch belang.

- Vanuit Bantam waren de Molukken in de periode van de westelijke moesson goed te bereiken. Een geregelde aanvoer van nootmuskaat, foelie en kruidnagelen was daarmee vrijwel zeker. Die specerijen kwamen ook wel via inlandse kooplieden in Bantam terecht, maar wie ze direct van de producenten betrok kon natuurlijk voordeliger inkopen.

- Het laatste deel van het plan was het minst doordacht. Het was bekend dat de Spanjaarden schepen heen en weer stuurden tussen de Filippijnen en door Spanje beheerste gebieden in Amerika. De bewindhebbers van de Compagnie van Verre zagen daar een mogelijkheid om zich in de Spaans-Filippijnse handel te mengen.

Het was van het begin af aan duidelijk waar het de bewindhebbers om te doen was: geen eenmalig wild avontuur met als doel een zo goedkoop mogelijke lading peper, maar een stevige basis in de Oost die op den duur grote winsten zou moeten opleveren. Alle wensen en ideeën werden vastgelegd in een Narratie ende waerschouwinghe omme een fraeije hanteringhe te beginnen met den Coninck van Sunda. Deze instructie maakte deel uit van het omvangrijke pakket notities, instructies en informatie dat de vloot bij het vertrek meekreeg.

Oprichting van de VOC Na het succes van de Eerste Schipvaart werd uiteindelijk de VOC opgericht. De VOC kwam voort uit een fusie tussen Hollandse en Zeeuwse voorcompagnieen die op de Oost voeren en vandaar peper en specerijen haalden. Door de fusie ontstond een ijzersterk bedrijf met een ongelofelijk snelle start. Afhankelijk van de omstandigheden wist de Compagnie nu eens met militair geweld, dan weer door commerciële contracten met lokale vorsten een reeks handelsposten te vestigen. De bestuursstructuur en de rechten van de Compagnie waren vastgelegd in het octrooi van 1602, de concessie die de Staten-Generaal aan de VOC verleende. Het omvat verregaande bevoegdheden van zowel commerciële, militaire, als juridische en staatsrechtelijke aard. De VOC kreeg daarmee het alleenrecht om naar Azië te varen en handel te drijven ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van Straat Magelhaen.

De Compagnie mocht uit naam van de Staten-Generaal personeel werven, onder wie militairen, handelscontracten aangaan, forten bouwen, oorlog voeren en vrede sluiten De Compagnie kreeg dus een aantal soevereine rechten die gewoonlijk uitsluitend waren voorbehouden aan een staat. De VOC kocht producten in Azië in en verkocht die in Nederland. Maar het bedrijf opereerde ook in Azië zelf als een handelsonderneming. Omdat de Nederlanders te weinig goederen en edelmetaal naar Azië konden brengen om hun inkopen te dekken, namen ze deel aan het al lang bestaande stelsel van de intra-Aziatisch handel. De producten waar de meeste winst op werd gemaakt waren peper en fijne specerijen zoals nootmuskaat, foelie, kruidnagelen en kaneel. Later kwamen er nieuwe producten bij, in de eerste


30

plaats katoenen stoffen en zijde, en verder porselein, koffie en thee.

De Compagnie had zeer veel personeel in dienst: in Nederland, in Azië en op de schepen. In de achttiende eeuw was de VOC verreweg de grootste Nederlandse werkgever geworden. Op de werven en in de pakhuizen en op de kantoren werkten een paar duizend man. Het aantal werknemers in Azië was vele keren groter dan in Nederland. Een miljoen personen is in dienst van de Compagnie naar Azië vertrokken en ongeveer eenderde daarvan is teruggekeerd. Op de tientallen vestigingen waren duizenden mensen nodig: voor bestuur, beheer, defensie, administratie, voor het bouwen van woonhuizen, pakhuizen en schepen en voor de geestelijke en lichamelijke gezondheidszorg en het onderwijs. Ruwweg voeren in de zeventiende eeuw jaarlijks 4.000 man per jaar weg en in de achttiende eeuw 7.000.

Vestigingen van de VOC

Oost Afrika Maputo (1721 - 1730) Anjuan Madagascar (1641 - 1646) Mauritius (1637 - 1657)

West Afrika Annobon St. Helena (1633)

Zuid Afrika Dasseneiland Robbeneiland Simonstad (1743) Kaapstad (1652) Stellenbosch (1679) Swellendam Port Elizabeth

Midden Oosten Aden Mokka (1621 - 1739) Jiddah (1615 - 1655) Muscat Tatta Basra (1649 - 1750) Shiraz Hormoz Queshm Bande Kong (1665 - 1753)

Noord West India (Gujarat) Venguria (1637) Surat (1616) Bharuch Khambhat (1617 - 1634) Ahmadabad (1617 - 1744) Sirkhej (1670) Agra (1621)

Zuid West India (Malabar) Coondapoor (1667 - 1682) Cannacore (1663 - 1790) Chowgat (1718) Cranganur Palliport (1661 - 1789)


31

Cochin Zuid India Kayankulan (1643) Quilon (1661) Punnaikkayal (1658) Tuticorin (1658) Zuid Ceylon Galle (1640) Matara Columbo Midden Ceylon Batticaloa (1638) Trincomalee (1639) Mannar Negombo Schiereiland Jaffna Stad Jaffna (1658), sterkste VOC citadel in Azie Zuid Coromandel Nagappatinam (1658) Karikal Porto Novo Pondicherry (1692 - 1697) Sadras Noord Coromandel Pulicat (1610) Machilipatnam Palakollu Bimlipatam Bengalen Pipelli (1635) Chinsura (1656) Malakka Indochina Pattani (1621), de eerste hoofdplaats van de VOC, voor Batavia Lauwech (1609 - 1667) Ayutthaya (1613), hoofdstad van Siam of zoals de VOC het noemde Judea China, Japan An-Ping (Fort Zeelandia, Formosa) (1642 - 1662) Huang-Pu Chi-Lung Peng-Hu Deshima (Japan)


32

Deel van eerste VOC octrooi


33

VOC reisroutes Gedicht over de Nederlanders in Atjeh Wilhelmus van Nassaue, Ziet gij dien heldenstoet? Zij schoten op de vrouwen En drenkten 't land met bloed. De kwasten der banieren zijn darmen van een kind. Licht dat ge aan hun rapieren, nog vrouwenharen vindt Multatuli [1860] ...aan Nederland...Koning Willem III een roofstaat aan de Noordzee die spoorwegen bouwt van gestolen geld en tot betaling de bestolene bedwelmt met opium, Evangelie en jenever. Aan U durf ik met vertrouwen te vragen of het Uw wil is dat daarginds Uw meer dan dertig millioenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in UWEN naam? E. Mansions. # Fromaborg. Wirdum, Loppersum, Sectie A 2, nr 371 In 1548 zou Ballo Froma een stenen huis gebouwd hebben op de plek van Ewkema(heerd). Ballo Froma was redger in Loppersum en Winsum en de deze rechten komen in 1620 op de Fromaborg. Door vererving komt de borg in bezit van de familie Gruys na een huwelijk van Hille Froma met Geert Gruys in 1599. Rond 1720 blijkt de borg in eigendom te zijn van Wigboldus Aldringa en later diens zoon Berend Aldinga (1715-1764) heer van Wirdum en diens broer Wigbold Gerhard Gruys heer van Rusthoven tot 1791. Rudolf Pabus Cleveringa, burgemeester van Appingedam, gebruikt het huis als buiten tot 1818. In 1866 wordt de borg verkocht door Albertus Muntinga Cleveringa aan een tuinder Jan jans Bouwsema, die het bouwvallige huis verbouwd tot boerenwoning. Het huis in zijn huidige staat is nog een eenvoudige boerderij. Het oorspronkelijke huis bestaat niet meer en de boerderij is niet te bezichtigen.

the gruys journaal (gj) 2007 · in ieder geval, we wensen jul lie een zalig kerstfeest, en het...

Documents