the future of power - jospeh s. nye, jr.kapitulli 6 i përkthyer në shqip

8/12/2019 The future of power - Jospeh S. Nye, Jr.Kapitulli 6 i prkthyer n Shqip

1/10

Kapitulli 6 - Faqet e prkthyera: 153-168 Prktheu: Bardh Lipa Tranzicioni i fuqis Me datn: 02.04.14 shtja e rnies se Ameriks

Pa marr parasysh se si matet fuqia, shprndarja e barabart e saj ndrmjet shteteve sht relativisht errall. Ndrsa m shpesh, proceset e rritjes s pabarazis nnkuptojn se disa shtete do ngritn e disado bien. Kur nj shtet sht mbizotrues sa u prket burimeve, vzhguesit i referohen gjendjes metermin hegjemon i, dhe q nga Greqia antike, historianet kan shpjeguar origjinn e luftrave me tmdha me shprehjen tranzicion hegjemonit. Tukiditi shpjegoj shkakun e lufts s Peloponezit (luft ecila ndau n dy pjes sistemin e qytet-shteteve n Greqi n shek. e pest para Lindjes s Krishtit)duke elidhur me ngritjen e fuqis s Athins, dhe friken q kjo krijoj n Spart. Ngjashm, shum historianshkak pr luftn e par botrore, luft e cila shkatrroi pozitn e Evrops n bot, e konsiderojnfuqizimin e pozits se Gjermanis dhe friken q kjo shkaktoi n Britani. Si e thot nj politolog Luftrat

hegjemoniste m s shpeshti kan filluar nga frika e rnies prfundimtare dhe nga perceptimi prerozionin pushtetit. Disa mendojn se ngritja e Kins do kt ndikim t ngjashm n Shtetet eBashkuara n shekullin njzet e nj. Nj sociolog argumenton se hert ose von, nse trendt etanishme vazhdojn, lufta n Azi sht e mundshme...Kina sot n mnyr te vazhdueshme po krkon tfriksoj Shtetet e Bashkuara me qllim q ti mbaj larg Azis Lindore, me tepr sesa q Gjermaniakrkonte t friksonte Britanin para lufts s par botrore. Ngjashm pohon edhe gazetari RobertKagan, Udhheqja e Kins e shikon boten gati ne te njjtn mnyr si e shikonte Kaiser Vilhelm II paranj shekulli....Udhheqsit e Kins acarohen me kufizimet e vendosura mbi ta, dhe shqetsohen se ataduhet te ndryshojn rreg ullat e sistemit ndrkombtar para se sistemi ndrkombtar ti ndryshoj ata. Politologu i Universitetit te ikagos John Mearsheimer pohon, Thn tro, Kina nuk mund te ngritt

paqsisht. Dy analist tjer te matur argumentojn,

sht gati e pashmangshme se Kina do jetekrcnim pr interesat Amerikane, prandaj ka m shum te ngjar q Shtetet e Bashkuara do shkojnne luft me Kinn sesa me ndonj fuqi tjetr t madhe.


2/10

Tranzicionet Hegjemoniste

Sidoqoft, nuk ka asgj te pashmangshme n lidhje me luftn ndrmjet nj shteti q mbizotronburimet dhe nj fuqie n ngritje. N vitet 1890-ta, Britania me sukses i beri vend rritjes s fuqisAmerikane pavarsisht nga mundsit pr luft , dhe nga nnt luftrat gjithprfshirse apo luftrat

botrore , jo te gjitha ishin hegjemoniste. Ve ksaj, fjala hegjemoni prdoret ne mnyra tndryshme dhe konfuze. Nuk ka marrveshje t prgjithshme ne lidhje me at se sa pabarazi dhe farllojeve t burimeve t fuqis krijojn hegjemoni. Disa shkrimtar prdorin fjaln ne mnyr tekmbyeshme me imperial dhe i referohen Britanis s shekullit te nntmbdhjet si hegjemoni edhepse sipas GDP-s Britania radhitej e treta (pas Shteteve te Bashkuara dhe Rusis), dhe e treta (pas Rusisdhe Francs) ne shpenzime ushtarake, madje edhe n kulmin e fuqis s saj n vitin 1870.Pas lufts se dyt botrore, kur Shtetet e Bashkuara prfaqsonin me shume se nj te treten e produktitbotror dhe kishin nj prparsi te pakalueshme ne arm nukleare, shume e konsideruan ata hegjemoniglobale, por megjithat Shtetet e Bashkuara ishin t paafta t parandalonin humbjen e Kins, talargonin Komunizmin nga shtetet e Evrops Lindore, ta parandalonin rrugn qorre n luftn Koreane, tendalonin humbjen e Vietnamit Verior, apo te largojn regjimin e Kastros n Kub. Madje edhe nperiudhn e hegjemonis s pretenduar te Ameriks, vetm nj e pesta e prpjekjeve te saj pr tedetyruar ndryshimet ne vendet e tjera nprmjet krcnimeve ushtarake dhe gjysmn tjetr nprmjetsanksioneve ekonomike, ishin te suksesshme. Si e pame ne Kapitullin 1, fuqia e matur me resurse nuknnkupton edhe fuqin e matur me rezultate. Konteksti, gjersia, dhe fusha duhet specifikuar, dheekziston rreziku qe shklqimi i art i t kaluars t ngjyrose t kaluarn e historis. Shprehjet e paqartadhe historia e diktuar duhet t na paralajmrojn ne, q te jemi t kujdesshm kur pr bhet fjal prteorit e mdha t hegjemonis dhe t rnies.Shume besojn se mbizotrimi i tanishm i Ameriks n burimet e fuqis sht hegjemonit dhe shpejtdo bije sikur ai i Britanis para saj. Disa Amerikan reagojn emocionalisht ndaj ides se rnies sepse preknj nerv te paprpunuar ne politike, por do ishte kundr intuits dhe jo historike t besohej se Shtetet eBashkuara do mbizotrojn burimet e fuqis prgjithmon. Sidoqoft , fjala rnie przihet me dydimensione te ndryshme: rnia absolute n kuptimin e humbjes se aftsis pr t prdorur burimet edikujt n mnyr efektive dhe rnia relative n t ciln burimet e fuqis s shteteve tjera rriten meshum, apo prdoren n mnyr m efektive. Pr shembull, Holanda e shekullit te shtatmbdhjetlulzoje brenda vendit por psoj rnie n fuqi relative pasi q shteteve tjera i u rrit fuqia. Anasjelltas,Perandoria Romake e Perndimit nuk dorzua nga ngritja e ndonj shteti tjetr por nga shkatrrimi ibrendshm dhe grupet barbare. Si thot nj historian Britanik, Predikuesit e fatkeqsive thirren nanalogjit Romake dhe Britanike pr t zbuluar rnien e hegjemonis Amerikane. Kur bjn kshtu atainjorojn paralajmrimin e Gibonit pr rreziqet qe sjell krahasimi i epokave t largta nga njra tjetra. Roma ishte shoqri bujqsore q u coptua nga konfliktet shkatrrimtare; Perandoria Britanike, meqendr n nj ishull te vogl, ishte lis pemsh n nj vazo lulesh. Analogjia historike me rnienBritanike sht e famshme, por orientuese. Britania kishte nj perandori n t ciln dielli nukperndonte kurr, sundoi nj te katrt e njerzimit, dhe gzonte eprsi detare, por kishte dallime terndsishme n burimet relative t fuqis ndrmjet Britanis dhe Ameriks bashkkohore. Deri nluftn e par botrore, Britania radhitej e katrta ndrmjet fuqive te mdha pr kontributin e saj mepersonelin ushtarak, e katrta me GDP, dhe e treta ne shpenzime ushtarake. Shpenzimet e mbrojtjes


3/10

varionin nga 2.5 deri ne 3.4 % t GDP-s, dhe perandoria n nj pjes t madhe t saj udhhiqejnprmjet trupave lokale. Ne vitin 1914, eksporti neto i kapitalit t Britanis i dha asaj nj ndihme trndsishme financiare pr t vazhduar me tutje, dhe nga 8.6 milion forca Britanike ne Luftn e parebotrore, gati nj e treta ishin siguruar nga perandorit jasht shtetit. Por me ngritjen e nacionalizmit, ube dukshm me e vshtir pr Londrn q t deklaronte lufte pr interes t perandoris, dhe mbrojtja e

perandoris u b me shum barr se sa aset. Ndryshe nga kjo, Amerika ka pasur nj ekonomi t gjerkontinentale, imune nga shprbrjet nacionaliste q nga viti 1865. Pr te gjith ata qe flasin lirshm prperandorin Amerikane, SHBA-ja sht me pak e lidhur dhe ka shkall me t lart t liris se sa qe kishteBritania. Dhe gjeopolitika e ktyre dy vendeve dallon. Ndrsa Britania u prball me ngritjen e fqinjve,Gjermanin dhe Rusin, Amerika prfitoj nga dy oqeanet dhe fqinjt e dobt. Pavarsisht nga ktodallime, Amerikanet jan t prekshm sa u takon cikleve te besimit pr rnien e tyre. Disa e shohinproblemin Amerikan si nj zgjerim perandorak, disa e shohin si nj rnie relative te shkaktuar nga ngritjae te tjerave, dhe disa e shohin si nj proces te rnies absolute. Projeksione t tilla nuk jan te reja.Baballart themelues shqetsoheshin pr krahasimet qe i bheshin me rnien e republiks Romake. Njpjes e pesimizmit kulturor sht thjesht shum Amerikane, q shkon deri t rrnjt puritane. CharlesDickes vzhgoi para nj shekulli e gjysm , Nse qytetareve te saj individual, nj njeriu, do i besohej,{Amerika} gjithmon sht e dshpruar, dhe gjithmon ne amulli, dhe gjithmon ne kiza alarmante,dhe kurr nuk ka qen ndryshe. Kohet e fundit, sondazhet treguan nj besim ne rnie pas lshimit tSputnik-ut n vitin 1957 nga BRSS-ja, pas rregullimeve ekonomike te Niksonit dhe krizs se nafts nvitet e shtatdhjeta, dhe pas mbylljes s industrive t rripit te ndryshkt dhe deficitit t buxhetit nadministratn e Reganit n vitet e tetdhjeta. N fund t asaj dekade, qytetaret Amerikan besuan sevendi ishte n rnie; prap, brenda nj dekade ata besuan se Shtetet e Bashkuara ishin superfuqia evetme, dhe tani, shume besojn prsri ne rnie. Ciklet e rnies na tregojn m shume pr psikologjinse sa pr ndrrime themelore n burimet e fuqis. N vend t mbshtetjes n analogji historike tdiskutueshme, apo parashikimet nga ciklet afat shkurtra, dy seksionet e ardhshme do ekzaminojnshtjen e fuqis Amerikane duke shikuar se pari rnien relative t vendeve te tjera, dhe mandej rnienabsolute t bazuar n ndryshimet e brendshme.


4/10

Shprndarja e burimeve te fuqis

Shekulli njzet e nj filloj me nj shprndarje shum t pabarabart t burimeve t fuqis. Me 5% tpopullsis s bots, Shtetet e Bashkuara numronin nj te katrtn e produktit botror, gati gjysmn eshpenzimeve ushtarake globale, dhe shtrirjen me t gjere kulturore dhe edukative t burimeve t fuqis

s but . Sipas dy mendimtarve, Asnj sistem i shteteve sovrane asnjher nuk ka prfshir nj shtetme eprsi te krahasueshme materiale. Si e pam edhe me hert, burimet e fuqis nuk prkthehengjithmon ne rezultate, madje edhe ne periudhn pas lufts se dyt botrore, nj SHBA mbizotrueseshpesh dshtoi n arritjen e rezultateve t plqyera. Sidoqoft, ne burimet e fuqis relative, shekullinjzet e nj filloj me nj shprndarje te burimeve te fuqis ne t cilat asnj vend nuk ishte n pozit tbalanconte Shtetet e Bashkuara, n kuptimin klasik realist. Ishte prparsia Amerikane n shprndarjene burimeve te fuqis, edhe pse jo n t gjitha prmasat. Si tregon tabela 6.1, Amerika u radhit ekatrta me pjesn e saj ne popullsin botrore, dhe Bashkimi Evropian kishte nj ekonomi paksa me tmadhe. E ardhmja e ksaj prparsie Amerikane n ndarjen e burimeve t botes sht shtje fort edebatuar. Edhe pse sht gabim t planifikohen trende afat gjata nga ngjarjet afat shkurtra, menuriatradicionale n ngjarjet meditative si sht ajo e Forumit Ekonomik Botror Davos n vitin 2010interpretoj krizn globale financiare si dshmi se balancimi i fuqis tashme kishte filluar te lkundet. Sie thot nj strateg, arja e Wall Street paralajmron nj lkundje tektonike me prmasa globale;fillimin e rnies se fuqis Amerikane. Perandorit dhe civilizimet e mdha kane nj mnyr ternies( cresting ) q sht mjaft mir e vendosur n gurin historik. Ndrsa n ann tjetr disaargumentojn se eprsia e Ameriks sht aq e madhe sa q kufizimet sistematike n politiken e saj t siguris ne prgjithsi bhen te paefektshme. Te marrin nj qasje afat gjat, planifikimi i KshillitKombtar te Inteligjencs pr vitin 2025 ishte se Shtetet e Bashkuara do mbajn eprsin e saj n fuqi,por dominimi Amerikan do zvoglohet goxha shum . Shume vmendje u sht kushtuar t ashtuquajturave BRIK shteteve (Brazili, Rusia, India, dhe Kina), pr t cilat disa presin qe deri ne 2027 doprodhojn m shum se bota e pasur. Por, si tregon Tabela 6.1, e matur ne baze te burimevetradicionale te fuqis, Evropa dhe Japonia mbesin para shteteve t BRIK-ut n fillim t shekullit. Ne do teshikojm se pari aleatet e pasur te Ameriks, Evropn dhe Japonin dhe pastaj BRIK-un duke i vlersuarne baze te burimeve relative te fuqis.

Evropa

Gjja q m s shumti i afrohet barazimit m Shtetet e Bashkuara n fillim t shekullit njzet e nj shtUnioni Evropian. Edhe pse ekonomia Amerikane sht katr here me e madhe se ajo e Gjermanis,ekonomia e prgjithshme e Unionit Evropian sht pak me e madhe se sa ajo e Shteteve t Bashkuara,dhe popullsia e Evrops gati 500 milionshe sht konsiderueshm me e madhe se popullsia 300milionshe e Ameriks. T ardhurat e Ameriks pr kok banori jan me t larta se sa ato t BashkimitEvropian, sepse numri (pr koke banori) i vendeve t reja qe hyjn ne Unionin Evropian sht me i varfrse sa vendet origjinale kryesore t Unionit Evropian, por n kuptimin e kapitalit njerzor, teknologjis,dhe eksporteve, Evropa sht nj partner tejet konkurrent pr Shtetet e Bashkuara. Deri n krizn epranvers t vitit 2010, kur problemet fiskale n Greqi e gjetk krijuan ankth n tregjet financiare,ekonomistt spekuluan se Euro shpejt do te mund ta zvendsonte dollarin dhe t behej monedha


5/10

kryesore rezerve n bot. N vend te ksaj, qeverit Evropiane (dhe IMF) u desh t organizojn njprogram shptimi prej 935 milion dollarsh pr t kthyer besueshmrin e tregut, dhe kancelariaGjermane Angela Merkel paralajmroi se nse Euro dshton, ather nuk dshton vetmmonedha...Evropa do dshtoi, dhe me te ideja e unitetit Evropian.

Tabela 6.1 - Shprndarja e burimeve te fuqis n fillim t shekullit njzet e nj

N terma ushtarak, Evropa shpenzon m pak s gjysmn e asaj q shpenzojn Shtetet e Bashkuara nmbrojtje, por ka me shum njerz t armatosur, dhe ka dy shtete q posedojn arsenal nuklear. Nfuqin e but, kultura Evropiane pr nje periudh te gjat ka qen joshse pr pjesn tjetr t bots,dhe ndjenja e nj Evrope t bashkuar rreth Brukselit ka qen m trheqse pr fqinjt e saj. Evropianetpo ashtu kane qen pionier t rndsishm dhe kan luajtur rol shum t rndsishm n institucionetndrkombtare. Pyetja kye n vlersimin e burimeve te Evrops sht se a do zhvilloj Evropa

mjaftueshm kohezion politik dhe socio-kulturor pr te vepruar si nj trup i vetm ne gamen e gjer tshtjeve ndrkombtare, apo do mbetet nj grupim i kufizuar shtetesh me shkall te lart e tndryshme t nacionalizmit, kulturs politike, dhe politikave t jashtme. Me fjal t tjera, cila shtaftsia e Evrops pr shndrrimin fuqis? Prgjigja ndryshon n shtje te ndryshme. Ne pyetjen etregtis dhe t ndikimit brenda Organizats Botrore t Tregtis, Evropa sht e barabart me Shtetet eBashkuara dhe e aft t balancoj fuqin Amerikane. Krijimi i Unionit Monetar Evropian dhe lshimi iEuros n fillim te vitit 1999 e beri rolin e Evrops n punt monetare dhe n Fondin MonetarNdrkombtar gati t barabart me at te Shteteve te Bashkuara ( edhe pse kriza e vitit 2010 mbi krizne Greqis zbeu besimin n Euro). N shtjet e kundr besimit, madhsia dhe trheqja e tregut Evropianka nnkuptuar se firmat Amerikane qe krkonin bashkoheshin duhej te krkonin miratimin nga

Komisioni Evropian e po ashtu edhe nga Departamenti i Drejtsis i SHBA-ve. N botn kibernetike,Unioni Evropian po vendos standardet globale pr mbrojtjen e privatsis.N t njjtn koh, Evropa ballafaqohet me kufizime te rndsishme kur vije puna te niveli i saj i unitetit.Identitetet nacionale mbesin me t forta sesa identiteti i prbashkt Evropian, pavarsisht gjashtdekadave t integrimit, dhe interesave nacional, edhe pse n nj nivel me t ulet krahasuar me tkaluarn, ende jan t rndsishme. Zgjerimi i Unionit Evropian prfshin 27 shtete (edhe tjera pritet tevijn) dhe kjo nnkupton se Institucionet Evropiane ka me shume te ngjar te mbesin sui generis dhe jo


6/10

t krijojn nj Evrop t fort federale, apo nj shtet te vetm. Asnjra nga kto nuk ka pr qllim tennvlersoj institucionet Evropiane dhe at qe ato kane arritur. Integrimi ligjor sht ne rritje, dhevendimet e Gjykats Evropiane kan detyruar vendet antare te ndryshojn politikat e tyre. Sidoqoft,integrimi i degs s legjislativit dhe ekzekutivit ka mbetur prapa, edhe Evropa ka krijuar nj presidentdhe nj figur qendrore pr marrdhnie me jasht, integrimi i huaj dhe politika e mbrojtjes ende kan

mbetur te kufizuara. Ne fjalt e Lord Patenit, antar i mparshm i Komisionit E vropian, Ndryshe ngaSHBA-t, ne nuk jemi t rndsishm gjithkund . Gjate dekadave Evropa ka par ndryshime ndrmjet optimizmit t tepruar dhe periudhave t Euro -pesimizmit sikur se e karakterizojn periudhn e tanishme. Si raportoi nj gazetar n vitin 2010, Evropa ka filluar te duket si humbs ne nj rend te ri gjeopolitik t dominuar nga Shtetet e Bashkuaradhe fuqit n zhvillim t udhhequra nga Kina... Asnj Evropian nuk u ftua kur Presidenti i Shteteve tBashkuara Barak Obama dhe kryeministri Kinez Wen Jiabao mbajtn takimin bj ose prish me datn18 dhjetor, q ndrmjetsoi marrveshjen modeste t Kopenhags. Kina ftoi udhheqsit e Indis,Brazilit dhe Afriks Jugore. Ai takim dhe mungesa e Evrops ishte seminal image e vitit 2009. Pr m tepr, pas krizs financiare t vitit 2008, problemet fiskale t disa vendeve antare t Unionit Evropian,n veanti Greqia, nxjerrn n pah kufizimet e integrimit fiskal n Eurozon.Si shkroi The Economist , Fjalt pr rnien relative te Evrops duket se tashme ndodhen gjithkund... Jumund te dgjoni shifra piklluese ne lidhje me peshn e saj n t ardhmen. N vitin 1900, Evropanumronte nj t katrtn e popullsis s bots. Deri ne vitin 2060, do numroi vetm 6% dhe gati nj etreta e ktyre do jene me shume se 65 vje te vjetr. Evropa prballet me probleme demografike tashpra, por madhsia e popullats nuk sht fort ne korrelacion me fuqin, dhe parashikimet prrnien e Evrops kane nj histori te gjat dshtimesh. Si e thot udhheqsi i Kshillit Evropian nemarrdhnie me jasht, Urtsia konvencionale thot se koha e Evrops ka ardhur e ka shkuar.Mungesa e saj e vizionit, ndarjet, obsesioni me korniza ligjore, mungesa e vullnetit pr projektimin efuqis ushtarake, dhe skleroza ekonomike jan ne kontrast me nj SHBA q sht me dominuese madjeedhe se Roma....Por problemi nuk sht Evropa sht kuptueshmria jon e vjetrsuar pr fuqin.Politologu Andrew Moravcsik paraqet nj argument te ngjashm s kombet Evropiane, vetm dhebashkrisht, jan shtetet e vetme pos Shteteve te Bashkuara qe jan te afta te ushtrojn ndikiminndrkombtar prtej spektrit t plot nga fuqi e fort n fuqi t but. Pr aq koh sa termi ka fardokuptimi, bota sht dypolare , dhe ka t ngjar q kshtu do mbetet edhe n te ardhmen eparashikueshme . Prognoza pesimiste bazohet ne nj qasje realiste te shekullit nntmbdhjet n tciln fuqia sht e lidhur me ndarjen relative te burimeve agregate globale dhe shtetet jan t lidhurne nj rivalitet konstant, un fitoj- ti humb. Pr me tepr, ashtu si ai nxjerr n pah, Evropa z vendine dyt ne bot me fuqi ushtarake, me 21 % t shpenzimeve ushtarake t bots krahasuar me 5 % tKins, 3 % te Rusis, 2 % te Indis, dhe 1.5 % t Brazilit. Dhjetra mijra trupa jan shprndar jashtvendeve t tyre n Sierra Leone, Kongo, Ivory Coast, Chad, Liban, dhe Afganistan. Ne termin e fuqisekonomike, Evropa ka tregun m t madh ne bot dhe prfaqson 17 % t tregtis botrore krahasuarme 12 % t Shteteve t Bashkuara, Evropa jep 50 % te ndihms s jashtme ne bot krahasuar me 20 %t Shteteve t Bashkuara. Ne termin e fuqis relative, nse Unioni Evropian do tejkalonte dallimet e sajt brendshme dhe do prpiqej t bhej sfidues global pr Shtetet e Bashkuara ne nj balancimtradicional realist te fuqis, kto asete mund ti kundrvihen fuqis Amerikane. Por nse Evropa dheAmerika mbesin aleate apo edhe n gjendje neutrale, kto burime do te mund ta prforconin njra


7/10

tjetrn. Si spekuloj The Economist para nj dekade, ne termat e siguris ushtarake, sht e mundur qederi ne vitin 2030, Evropa dhe Amerika do ken disa probleme te njjta me disa nga pjest e tjera tbot s, si jan Rusia Kina, dhe Jugperndimi Mysliman n Azi.

As nuk ka t ngjar t ndodh divorci ekonomik. Teknologjia e re, fleksibiliteti n tregjet e puns, kapitali i

fort i ndrmarrjeve, dhe nj kultur siprmarrse e bjn tregun Amerikan trheqs pr investitortEvropian. Shtetet e Bashkuara shpenzojn 2.7 % , dy here me shum se Evropa n universitete dhe nR&D (krkim dhe zhvillim). Investimet direkete n dy drejtimet jan m t larta se m Azin dhendihmojn n lidhjen e ekonomive. Me shum se nj e treta e tregtis ndodh brenda korporatave trans-nacionale. Megjithse tregtia prodhon njfar frkimi n politikat e brendshme te demokracive, shtnj loj prmes s cils t dy ant mund te prfitojn nse aty ka vullnet pr t bashkpunuar, dhetregtia e Shteteve te Bashkuara me Evropn sht me e balancuar se tregtia e Shteteve te Bashkuarame Azin.N rrafshin kulturor, Amerikanet dhe Evropianet kan vzhguar dhe admiruar njeri tjetrin pr m shumse dy shekuj. Pr te gjitha ankesat ne lidhje me filmat e Hollivudit apo McDonald-it, askush nuk i detyronEvropianet t ushqehen aty, ani pse miliona ushqehen do vite. Pavarsisht nga frkimet ndrmjet disapjesve t Evrops dhe administrats se George W. Bush, Barak Obama u b gati nj figur kulti prpopullaritetin e tije n shumicn e Evrops. N disa forma, frkimet e pashmangshme ndrmjet dykontinenteve tregojn afrsi me tepr se sa largsi. Dhe ne nj kuptim m t gjer, Amerikanet dheEvropianet m shum ndajn vlerat e demokracis dhe t drejtave t njeriut ndrmjet vete sesa meregjionet e tjera t bots. Madje edhe sipas vlersimit tradicional realist te balancimit t burimeve tfuqis, as Shtetet e Bashkuara e as Evropa nuk ka te ngjar qe mund t krcnojn interesat vitale apot rndsishme t njra tjetrs. Lufta pr fuqi mbi konfliktet e interesave ka mundsi qe do mbetet nnj nivel t zakonshm. Dhe pr shtjet q krkojn fuqi me t tjert e jo prmbi tjert, Evropianetkan kapacitet mbreslns.

Japonia

Japonia dy dekada ka pasur nj rritje te vogl ekonomike pr shkak t vendimeve te dobta politike qpasuan pas nj shprthimi te nj flluske spekulimesh n fillimin e viteve t nntdhjeta. N vitin 2010,ekonomia Kineze e kaloi Japonin n madhsi totale llogaritur me dollar, ani pse nse shikohet n tardhura pr kok t banorit i bije t jet vetm nj e gjashta e Japonis. N vitin 1988, tet nga dhjetkompanit kryesore n bot pr nga kapitalizmi i tregut ishin Japoneze; sot asnjra nuk jan Japoneze.Pavarsisht nga performanca e kohve te fundit, Japonia mban burime mbreslnse te fuqis. Posedonekonomin e tret ne bot pr nga madhsia, industri tejet t sofistikuar, dhe ushtrin me moderne nAzi. Edhe pse Kina ka arm nukleare dhe m shum njerz t armatosur, ushtria Japoneze sht me miree pajisur. Po ashtu ka edhe kapacitetin teknologjik pr t zhvilluar arm nukleare mjaft shpejt, nsevendos t veproj ashtu.Vetm para dy dekadash, shum Amerikan u friksuan se do tejkaloheshin nga Japonia pasi q tardhurat e Japonis pr kok t banorit tejkaluan bindshm ato t Shteteve t Bashkuara. Nj artikull ivitit 1989 i Newsweek e shkroi at qartazi: N dhomat e bordeve dhe n zyrat e qeverive kudo n bot ,pyetje e vshtir sht se a do t bhet Japonia superfuqi, duke zvendsuar kshtu Amerikn si kolos i


8/10

Paqsorit e ndoshta madje edhe t bhet kombi nr. 1 i bot s. Librat parashikuan nj bllok t Paqsoritt udhhequr nga Japonezet e i cili do prjashtonte Shtetet e Bashkuara dhe madje parashikonin edhenj luft te mundshme ndrmjet Japonis dhe Shteteve t Bashkuara. Parashikuesi Herman Kahnparashikoj se Japonia do bhej superfuqi nukleare dhe se tranzicioni i rolit t Japonis do jet sikurndryshimi qe i ka sjell Evrops dhe politikes botrore ne vitin 1870 ngitja e Prusis . Ky kndvshtrim

nxjerri nj rekord mbreslns t Japonis, por sot ata shrbejn si antar i dobishm pr rreziqet eprojekteve lineare te bazuara n rritjen e shpejt t burimeve t fuqis. Pran fillimit te lufts se dytbotrore, Japonia prbente 5% t industris botrore t prodhimit. E shkatrruar nga lufta, nuk e arritiat nivel deri n vitin 1964. Nga viti 1950 deri ne vitin 1974, Japonia do vit arrinte 10% rritjeekonomike, dhe deri n vitet e tetdhjeta Japonia u b shteti i dyt n bote me ekonomin kombtareme t madhe, me 15% t produktit botror. U b kreditori m i madh n bote, dhe donatori me i madh indihms pr t huajt. Teknologjia e saj ishte gati e barabart me at t Shteteve t Bashkuara e madjeedhe pak me e prparuar n disa fusha t prodhimit. Japonia u armatos leht (shpenzimet ushtarake ikishte te kufizuara n 1 % te produktit kombtar bruto) dhe u prqendrua n rritjen ekonomike si njstrategji shume e suksesshme. Megjithat, si u prmend m hert, krijoi forcn ushtarake m t pajisurdhe me moderne n Azin Lindore.Japonia ka nj rekord historik mbreslns t ringjalljes s vets dy her . Para nj shekulli e gjysm,Japonia u b vendi i par jo perndimor q me sukses iu prshtat globalizmit modern. Pas shekujve tizolimit, gjate periudhs s restaurimit(Meiji) t Japonis ajo zgjodhi ndryshe nga pjesa tjetr e bots,dhe brenda gjysm shekulli, vendi u be mjaftueshm i fort sa t mposht fuqin e madhe Evropiane nluftn Ruso-Japoneze. Pas vitit 1945 u ngrit nga hiri i lufts s dyt botrore. N vitin 2000, nj komisioni kryeministrit pr synimet e Japonis n shekullin e njerzit e nj thirri pr nj ringjallje te re. Dukepasur parasysh dobsin e proceseve politike, nevojn pr liberalizm t mtejshm, vjetrsin epopullsis, dhe rezistencn ndaj emigracionit, ndryshime te tilla nuk do te jene te lehta. Japoniaprballet me disa probleme demografike, sht parashikuar qe popullsia e saj deri ne vitin 2050 dotkurret ne 100 milion, dhe kultura e saj sht rezistuese ndaj pranimit t emigranteve. Por Japoniamban nj standard t lart t jetess, nj force puntore tejet t aft, dhe shoqri stabile, dhe fusha kuudhheq me teknologji dhe aftsi t prodhimit. Ve ksaj, kultura e saj, ndihma e saj pr zhvillimin eshteteve tjera, dhe prkrahja e saj pr institucionet ndrkombtare ofrojn disa burime te fuqis sbut.A sht e mundur q nj ringjallje e Japonis, nj dekad apo dy dekada nga tani, t bhet sfidues globali Shteteve te Bashkuara, ekonomikisht apo ushtarakisht, si sht parashikuar para nj dekade? Duketgati e pamundur. Gati sa madhsia e Kalifornis, Japonia asnjher nuk do ket shkallen gjeografike aposhkallen e popullsis s Shteteve t Bashkuara. Suksesi i saj n modernizim dhe demokraci, dhe kultura esaj e famshme i sigurojn Japonis ca fuqi te but, por sjelljet dhe politikat e saj etnocentike eshkurtojn at. Disa politikan kan filluar nj lvizje pr t rishikuar Nenin 9 t Kushtetues, q ndalonforcat Japoneze t vet-mbrohen, dhe disa kan folur edhe pr armatim nuklear. N qofte se Shtetet eBashkuara do prfundonin aleancn e tyre me Japonin, kjo do te mund te shkaktonte nj ndjenj tvpasiguris q mund t shtyj Japonin te vendos pr te zhvilluar kapacitetet e veta nukleare, por edhekshtu Japonia do ishte larg nga nj konkurrent i afrt.Opsion alternativ, nse Japonia do behej aleate me Kinn, kombinimi i burimeve t dy shteteve dokrijonte nj koalicion te fuqishm. N vitin 2006, Kina u be partneri me i madh tregtar i Japonis, dhe


9/10

qeveria e re e formuar nga Partia Demokratike e Japonis n vitin 2009 krkoi te prmirsontemarrdhniet me Kinn. Sidoqoft, nj aleanc e afrt duket e pamundur. Jo vetm se plagt e viteve ttridhjeta nuk kane arritur t shrohen plotsisht, por po ashtu se Kina dhe Japonia kan konflikte nlidhje me vendin e duhur te Japonis ne Azi dhe n bot. Kina do t dshironte t shtypte Japonin, porJaponia do t mund t acarohej me kufizimet. Nse n prospektin gati t pamundshm, ku Shtetet e

Bashkuara do trhiqeshin nga regjioni i Azis Lindore, Japonia do te mund ti bashkohej vagonit te Kins.Por duke pasur parasysh shqetsimet e Japonezve pr ngritjen e fuqis Kineze, vazhdimi i aleancs meShtetet e Bashkuara ka me shum t ngjar t ndodh. Ne kuptimin e balancimit tradicional t burimevet fuqis, ka me shum t ngjar q Japonia te krkoi prkrahjen Amerikane pr te ruajtur pavarsin esaj nga Kina, dhe kjo fuqizon pozitn Amerikane. Nj Azi Lindore aleate nuk sht kandidat i besueshmpr tu br sfiduesi q do i zr vendin Shteteve t Bashkuara.

Thn shkurt, dy entitetet tjera n bot me t ardhura pr koke t banorit ngjashm me ato n Shtetete Bashkuara, dhe me ekonomi t sofistikuara ngjashm me ekonomin Amerikane, jan te dyja aleate meShtetet e Bashkuara. Ne kuptimin realist te balancimit t burimeve te fuqis, kjo prben nj ndryshim trndsishm pr pozitn e fuqis Amerikane. Pr me tepr, ne nj vshtrim m pozitiv t fuqis, medhe jo mbi shtete, Evropa dhe Japonia sigurojn rezervat me te mdha te burimeve pr tu marr meproblemet e prbashkta trans nacionale. Edhe pse interesat e tyre nuk jan identike me ato t Shtetevet Bashkuara, sasia e madhe e zgjerimit t rrjeteve shoqrore dhe qeverisse ndrmjet ktyre shoqrivesiguron mundsi pr bashkpunim dhe pr prfitime t prbashkta.

Shtetet e BRIK-ut

T ashtu quajtura shtetet e BRIK-ut prbejn nj situat ndryshe. Goldman Sachs e shpiku kt shprehjen vitin 2001 pr te shtuar vmendjen pr mundsit prfituese ne at qe firmat investuese ikonsiderojn tregje t reja. Pjesa e produktit botror ng a shtetet e BRIK-ut u rrit shum shpejt nga 16ne 22 % ndrmjet viteve 2000 dhe 2008, dhe kolektivisht ata ia doln me mire sesa mesatarja nrecensionin global q filloj n vitin 2008. Se bashku ata numronin 42% t popullsis s bots dhe 33%te rritjes s popullsis n bot n dekadn e par t shekullit. Vemas nga Shtetet e Bashkuara (te cilatradhiten te tretat), katr nga vendet me t populluara ne bot, Kina, India Indonezia, dhe Brazili kan tgjitha rritje ekonomike solide, ku n dekadn e par te shekullit kan pasur rritje ekonomike mbi 5%.Ndryshe nga kta, rritja e Shteteve te Bashkuara n dekadn e par ishte 1.9% dhe ishte nn mesatarene rritjes afatgjate. Deri me tani Kina ka treguar performancen m t mire, dhe Rusia prformoj dobtpas fillimit t recensionit.Ironikisht, nj term ekonomik zuri vet vend n jetn politike pavarsisht faktit se Rusia prshtatejdobt ne kt kategori. Si e komentoi Beijing Review, Kur Goldma n Sachs krijoj akronimin BRIK n vitin2001, as ekonomistet e as pjesa tjetr e bots nuk e kan paramenduar se Brazili, Rusia, India dhe Kinaprfundimisht do uleshin bashk pr t ndrtuar nj platform te rndsishme nj dit. N qershor tvitit 2009, ministrat e jashtm t katr shteteve u takuan ne Yekaterinburg te Rusis, pr tatransformuar nj akronim trheqs ne nj force ndrkombtare ne te ciln do mbshteten. Shtetet eBRIK-ut mbanin 2.8 trilion dollar, apo 42 % t rezervave t huaja globale(megjithse shumica e asajshume ishte Kineze.) Presidenti Rus, Medvedev tha se nuk mund te ket sistem t suksesshm monetar


10/10

ne bot nse instrumentet financiare q prdorn, emrohen vetm nga nj monedh, dhe pasi qKina kaloi Shtetet e Bashkuara dhe u b partneri me i madh tregtar i Brazilit, Beijingu dhe Sao Paoloparaqiten planet pr t br tregtin me monedhat e tyre kombtare e jo me dollar. Edhe pse Rusiaprbente vetm 5% te tregtis se Kins, kto dy shtetet e bn nj marrveshje te ngjashme.Pas krizave financiare n vitet e fundit, Goldman Sachs mori nj hap t rrezikshm dhe parashikoj se

kombinimi i GDP-se s BRIK-ut ndoshta do t mund ta kalonte at te shteteve t G7 deri n vitin 2027,diku dhjet vite m hert se sa q kemi menduar. Cilat do qofshin meritat e ktij parashikimi ekonomiklinear, shprehja ka pak ngjyrim politike pr diskutime afat gjate t burimeve t fuqis. Edhe pse njtakim i shteteve t BRIK-ut do te mund te ishte i prshtatshm pr taktikat afat shkurtra diplomatike, dobashkonte copza te shteteve q kane ndarje t thella, dhe duke prfshir Rusin, nj superfuqi n tkaluarn, me tri ekonomi n zhvillim, nuk ka shum kuptim. Nga t katrtat, Rusia ka numrin epopullsis me te vogl dhe m t shkolluar, dhe te ardhura me t larta pr kok banori, por, me erndsishmja, shum vzhgues besojn se Rusia po pson rnie ndrsa tre t tjert po fitojn rritje nburimet e fuqis. Vetm para dy dekadash, Rusia ishte nj superfuqi shkencore, duke br m shumkrkime se sa Kina, India dhe Brazili bashke. Q nga ather sht kaluar jo vetm nga rritjamarramendse e shkencs Kineze, por po ashtu edhe nga India dhe nga Brazili. Si do ta shohim, zemrae akronimit BRIK sht rritja e burimeve t Kins.

the future of power - jospeh s. nye, jr.kapitulli 6 i përkthyer në shqip

Documents