ŞEMA TERAPİ PERSPEKTİFİNDEN EŞ ŞİDDETİNE YAKLAŞıM

Uzm.Dr.Ayşe Gökçen GÜNDOĞMUŞ

Mart 2017

SUNUM AKıŞı

• Şema terapi

• Eş şiddetiyle ilgili şema terapi araştırmaları

• Değerlendirme

• Eşler için şema terapi

• Eş şiddetinde şema terapi yaklaşımı

ŞEMA TERAPI - TANıM

• Kişilik bozuklukları ve diğer terapi yöntemlerine az yanıt veren davranış problemlerine yönelik geliştirilmiş

• Bilişsel

• Davranışsal

• Psikodinamik

• Bağlanma

• Gestalt modeli

bakış açılarını bütünleştiren bir psikoterapi formu

Young et al. 2003

• Şematerapi

• Kişilik bozuklukları

• Karakterolojik sorunlar

• Kronik depresyon ve anksiyete

• Yeme bozuklukları

• Çift sorunları

• Suçlular

• Madde kullanımı

Bamelis et al. 2012; Giesen-Bloo et al. 2006, Young et al. 2003, Hawke & Provencher 2011, Simpson et al. 2010, Bernstein et al. 2012, Ball & Young 2000

TEMEL GEREKSİNİMLER

Başkalarına güvenli

bağlanma

Özerlik, yetenek, olumlu

kimlik algısı

Akılcı sınırlar ve

özdenetim

Ihtiyaç ve duyguları

ifade özgürlüğü

Kendiliğin-denlik ve

rol yapma

...

ŞEMALARıN OLUŞUMU

• Şema edinimine neden olabilen 4 tip erken dönem yaşam deneyimi,

• İhtiyaçların aşırı engellenişi / iyi olandan az deneyimleme,

• Travma yaşama ya da kurban olma,

• Çok fazla iyi şey deneyimleme / iyi olandan fazla alma

• Seçici içselleştirme veya önem verilen kişilerle özdeşleşme

Young et al. 2003

TEMEL GEREKSİNİMLER

Başkalarına güvenli

bağlanma

Özerlik, yetenek, olumlu

kimlik algısı

Akılcı sınırlar ve

özdenetim

Ihtiyaç ve duyguları

ifade özgürlüğü

Kendiliğin-denlik ve

rol yapma

...

Ayrılma/Reddedilme

Zedelenmiş özerklik

Zedelenmiş Sınırlar

Yüksek Standartlar

Başkalarına yönelimlilik

ERKEN DÖNEM UYUMSUZ ŞEMALAR

• Gelişimin erken dönemlerinde başlayan,

• Çocukluk veya ergenlik boyunca gelişen,

• Yaşam boyunca tekrarlanan ve karmaşıklaşan kendilik yıkıcı duygusal ve bilişsel örüntüler

• Evrensel çekirdek duygusal ihtiyaçların çocuklukta karşılanmaması EMS

...

EMS

Soygüt et al. 2009

Alan Temel gereksinim Şema

Ayrılma/ reddedilme

(Kopukluk)*

Başkalarına güvenli

bağlanma

(güvenlik, istikrar,

bakım ve

benimsenme)

1. Terk edilme – istikrarsızlık*

2. Güvensizlik – suistimal edilme....

3. Duygusal yoksunluk *

4. Kusurluluk – utanç*

5. Sosyal izolasyon – yabancılaşma*

Zedelenmiş özerlik/

performans

(Zedelenmiş Otonomi)*

Özerklik, yetenek,

olumlu kimlik algısı

6. Bağımlılık – yetersizlik...

7. Hastalıklar ve zarar görme karşısında dayanıksızlık*

8. Yapışıklık-gelişmemiş benlik–içiçe geçme*

9. Başarısızlık *

Zedelenmiş sınırlar*

Akılcı sınırlar ve

özdenetim

10. Hak görme – büyüklenmecilik....

11. Yetersiz öz denetim/öz disiplin*

Başkalarına yönelimlilik*

İhtiyaç ve

duygularını ifade

özgürlüğü

12. Boyun eğicilik (ihtiyaçların/duyguların)

13. Kendini feda*

14. Onay arayıcılık/tanınma arayıcılık*

Aşırı tetikte olma ve

tutukluk/baskılanma

(Yüksek standartlar)*

Kendiliğindenlik ve

rol yapma

15. Olumsuzluk – karamsarlık*

16. Duygusal baskılama – ketleme*

17. Yüksek standartlar – aşırı eleştiricilik*

18. Cezalandırıcılık – acımasızlık *

Ayrılma-Reddedilme

•Terk edilme

•Güvensizlik/ suistimal edilme

•Duygusal yoksunluk

•Kusurluluk

•Sosyal izolasyon

Zedelenmiş özerklik

•Bağımlılık

•Dayanıksızlık

•Yapışıklık

•Başarısızlık

Zedelenmiş sınırlar

•Haklılık büyüklenmecilik

•Yetersiz öz denetim

Başkalarına yönelimlilik

•Boyun eğicilik

•Kendini feda

•Onay arayıcılık

Yüksek standartlar

•Karamsarlık

•Duygusal baskılama

•Yüksek standartlar

•cezalandırıcılık ...

ŞEMA KİMYASı

• Bireyler şemalarını tetikleyen olaylar ve kişilere yakın hisseder

• Kişinin partner seçiminde de şemalar etkindir, bilinen seçilir ve kişi yapılabildiğini yapmaya devam eder.

Young et al. 2003, Roediger 2016

BAŞA ÇıKMA BİÇİMLERİ

• Organizmalar tehdide üç temel tepki gösterir;

• Savaş

• Kaçış

• Hareketsiz kalma

• Şemanın üç baş etme biçimi ise;

• Aşırı telafi

• Kaçınma

• Teslim olma

...

BAŞA ÇıKMA BİÇİMLERI / TEPKİLERİ

Terk edilme – İstikrarsızlık

Bakım verenlerin yoklukları nedeniyle bakımsızlık,

yoksunluk, bakım ve yalnızlık arasında öngörülemeyen gidip-gelmeler.

“Sahip olduğum her şeyi yine kaybedeceğim. Bir şeyler iyi gitse bile bu asla uzun sürmeyecek.”

TESLİM OLMA

İlişkide karar veremeyen ve ilişkide kalan partnerleri

seçme

(evli, yabancı gibi)

Kıskançlık, ilişkilerde kaygılı olma, ulaşılamayacak

kişilerle ilişki kurmayı isteme.

KAÇINMA

Yakın ilişkilerden kaçınma,

yalnız kaldığında içme,

Hobilerle tek başına uğraşma, oyalanmak için

çok sayıda ve yüzeysel temas

AŞIRI TELAFİ

Partneri uzaklaştırmak için başlama ve baskı altına

alma,

Her küçük ayrılma için partnere şiddetle saldırma.

Eşini uzaklaştıracak kadar çok yapışma, küçük

ayrılıklarda bile aşırı tepki

Başkalarına yüklenme ve onları kontrol, kendine

bağımlı kılma, başkalarına fırsat vermeden ilişkileri

kesme. ...

BAŞA ÇıKMA BİÇİMLERİ / TEPKİLERİ

Güvensizlik – Suistimal edilme

Duygusal, bedensel ya da cinsel istismar.

“Başkaları tehlikelidir ve beni yaralayacaklar.

Zaten başka bir şeyi de hak etmiyorum.”

TESLİM OLMA

İstismarcı partnerler seçme ve istismara müsaade

etme.

KAÇINMA

İncinebilir olmaktan ve birisine güvenmekten

kaçınma,

sır saklama.

AŞIRI TELAFİ

Başkalarını kullanma ve istismar etme

(onlar seni ele geçirmeden önce sen onları ele geçir)

Feminist konulara fazla angaje olma, dövüş

sporları, önce istismar etme ya da saldırma,

cezalandırma eğilimi, veya aşırı derecede başkalarına

güvenmeye hazır olmak ...

MODLAR

• Şema modları deneyimlenen anlık duygusal durumlar ve uyumlu, uyumsuz baş etme tepkileridir

• Birey için “o esnada aktif olan” şemalar ya da şema faaliyetleridir

Young et al. 2003

• Mutlu çocuk

• Sağlıklı erişkin

• Teslim (söz dinleyen)

• Kaçınma (korungan)

• Aşırı telafi (büyüklenmeci, denetimci)

• Talepkar ebeveyn

• Cezalandırıcı ebeveyn

• Kırılgan çocuk

• Öfkeli çocuk

• Dürtüsel çocuk

İşlevsel

olmayan çocuk

modları

Işlevsel olmayan ebeveyn modları

İşlevsel, sağlıklı modlar

İşlevsel olmayan

başa çıkma

modları

...

MODLAR

.

Mod grupları (Arntz & Jacob 2013)

İşlevsel olmayan

çocuk modları

Kırılganlık

Incinebilirlik

Yalnız çocuk

Terk edilmiş ve kötüye kullanılmış çocuk

Küçümsenmiş aşağılanmış çocuk

Bağımlı çocuk

Öfke Öfkeli çocuk

İnatçı çocuk

Hiddetli çocuk

Denetim eksikliği Dürtüsel çocuk

Denetimsiz çocuk

İşlevsel olmayan

ebeveyn modları

Ceza Cezalandırıcı ebeveyn

Eleştiri Talepkar ebeveyn

İşlevsel olmayan

başa çıkma modları

Teslim olma Söz dinleyen teslimci

Kaçınma Kopuk korungan

Kaçıngan korungan

Öfkeli korungan

Kopuk kendini uyuşturan

Aşırı telafi Büyüklenmeci

Aşırı denetimci

Mükemmeliyetçi aşırı denetimci

Paranoid aşırı denetimci

Zorba ve saldırgan

Entrikacı ve manipulatif

Kurnaz avcı

İşlevsel,

sağlıklı modlar

Mutlu çocuk

Sağlıklı yetişkin

EŞ ŞİDDETİYLE İLGİLİ ŞEMA TERAPİ ÇALIŞMALARI

...

• Çocukluk çağı kötü muamele Kendileri ve diğerleri ile ilgili daha fazla uyumsuz şema

• Şema çarpıtmalarından özellikle kendilikle ilgili olanlar şiddet davranışını kabullenmede aracı

Ponce et al. 2004

•Cinsel

•Psikolojik

•Fiziksel …

İstismar/İhmal

•Ayrılma/Reddedilme

•Zedelenmiş Otonomi

•Başkalarına yönelimlilik

EMS •Maruz kalma

•Uygulama

Eşler arası şiddet

...

ÇALıŞMALAR

...

Populasyon Çocukluk dönemi

EMS Şiddet

Calvete ve ark. 2007

Eş şiddeti yaşayan kadın örneklemi

Ayrılma/Reddedilme

Eş şiddeti ile depresif belirtiler arasında mediyatör

Crawford ve

Wright, 2007

Ünv. Öğrencisi (K/E)

Çocuklukta psikolojik istismar/ihmal

- Kötüye kullanılma - Kendini feda - Duygusal ketlenme

Şiddete maruziyet

- Güvensizlik - Duygusal ketlenme - Kendini kontrolde

yetersizlik

Saldırgan davranışlar

Khosravi ve

ark. 2011 Şiddete uğrayan kadınlar

%70 sözel/fiziksel suistimal

Ayrılma/reddedilme - Kötüye kullanılma - Kusurluluk - Duygusal yoksunluk

Şiddete maruziyet

Calvete ve

Orue 2013

Çocuk bakımevilerinde kalan çocuklar ihmal/istismar

Aile içi şiddete tanıklık

- Büyüklenmecilik - Şiddetin

meşrulaştırılması

Saldırganlık

Aile içi şiddete maruziyet

- Kötüye kullanılma Şiddete maruziyet Depresif belirtiler

...

Populasyon Çocukluk dönemi

EMS Şiddet

Falahatdoost

ve ark. 2013 Şiddete uğrayan kadınlarda şiddet düzeyi EMS arası ilişki

Ayrılma/reddedilme Zedelenmiş otonomi

Şiddet düzeyi arttıkça EMS değerlerinde artma

Gay ve ark.

2013 Ünv. Öğrencisi (K) Çocukluk çağı

duygusal istismar

Ayrılma/reddedilme

Şiddete maruziyet ya da şiddet davranışı

Taşkale, 2014 t Şiddet mağduru olan/olmayan kadınlar

Ayrılma/reddedilme (K) Zedelenmiş otonomi Diğeri yönelimlilik

Maruziyette puanlar daha yüksek

Taşkale ve

Soygüt, 2016 Şiddet mağduru olan/olmayan kadınlar

Ayrılma/reddedilme (K) Yüksek standartlar

Risk faktörü Koruyucu

Atmaca ve

Gençöz, 2016 Çocukluk çağı

istismar ve ihmal

Ayrılma/reddedilme - Duygusal yoksunluk - Dayanıksızlık (IO)

Eş şiddeti

Motley, 2016 Ünv. Öğrencisi Çocukluk çağı cinsel istismar

EMS etkisi bulunamamış Ruhsal hastalık (PTSB, depresyon)

Erişkinlikte yeniden istismar

...

Populasyon EMS – ŞT Veriler

Tremblay

ve Dozois, 2009

- Kötüye kullanılma

- Büyüklenmecilik

- Yetersiz öz-denetim

- Sosyal izolasyon

Saldırgan davranışlar ile bağlantılı

- Kendini feda Negatif yönde bağlantılı

Corral ve

Calvete, 2014

Aile içi şiddet

uygulayan

bireylerde KB

ve EMS arası

ilişki

Kişilik özellikleri ile EMS

arasındaki ilişki için belirli

şema alanları belirli kişilik

özellikleri ile anlamlı

düzeyde bağlantılı

Bireylerin %27.7’sinde muhtemel KB

ve %57.1’inde klinik yönden anlamlı

kişilik özellikleri

En sık narsisistik özellikler

Smith, 2011 Eşine şiddet

gösteren

erkekler

Şema terapi

müdahalesi Algı değişiklikleri değerlendirilmiş

- Öfkede azalma,

- İletişim ve girişkenlik

yeteneklerinde artma,

- Davranışa geçmeden düşünme

becerisinde artma

- Kişisel gücüyle ilgili sorumluluk

algısında artma

• Çocukluk çağı cinsel istismar / eş şiddeti

• Çocukluk çağında istismar + Erişkinlikte istismar

• Çocukluk çağında istismar

• İstismar öyküsü olmayanlar

• Baskın ebeveyn şemaları mevcut ilişkilerine genelleştirilmiş ancak şema içerikleri farklı

Cloitre et al. 2002

DEĞERLENDİRME

...

AY

RIL

MA

R

ED

DED

İLM

E

Güvenlik, istikrar, korunma, bakım, empati, duyguların paylaşımı, kabul edilme, saygı

Aile kökeni

kopuk, soğuk, reddedici, kısıtlayıcı, yalnız, taşkın, belirsiz ya da istismarcı

- Terk edilme/

istikrarsızlık

- Güvensizlik/

suiistimal edilme

- Duygusal yoksunluk

(ilgi-empati-korunma

alanlarında)

- Kusurluluk/utanç

- Sosyal izolasyon/

yabancılaşma

Young et al. 2003

• Kaçıngan, kötüye kullanan ya da ulaşılmayan partnerle ilişki arayışında olmaları riski

Ayrılma – Reddedilme / Şema teslimi

• Saldırgan ve kötüye kullanan davranışlar sergileme ve partnerlerin ilgisini çekmek ya da kontrol sağlamak için şiddet uygulamaları olası

Ayrılma – Reddedilme / Şema aşırı telafisi

Young et al. 2003

• İlişkiyi sonlandırma güçlüğü,

• Ayrılma/reddedilme alanındaki şemalar Kişinin kendisini şiddetin nedeni gibi görmesine yol açabilir

• Zedelenmiş otonomi ve performans alanındaki şemalar Kişiler istismar ve ihmalin kaçınılmaz olduğunu düşünebilir

Problemleri çözmek için gerekli kişisel kaynaklara sahip

olmadıklarına inanabilir

Ebeveynlerinden ayrılma ve bağımsız işlevsellik

göstermekte zorlanabilir

Falahatdoost et al. 2013

SORULAR…

• EMS aile içi şiddetin nedenlerinden biri midir?

• EMS şiddete uğrayan bireyin ilişkide kalmasında mı etkindir?

• Şiddetin/travmanın kendisi bireyin kendi ve diğerleri ile ilgili şemalarının bozulmasına mı neden olmaktadır?

• Bilişsel stres-diyatez modeline göre;

• Şemalar işlevsiz olduğunda kadınlar olumsuz psikolojik sonuçlara daha yatkın hale gelmektedirler

• Şiddete uğrayan bireylerde görülebilecek olan depresif duygulanımın kendisi de bilişsel şemaları aktive edebilir ve bireyin kendisi ve diğerleriyle ilgili değerlendirmelerini değiştirebilir

Falahatdoost et al. 2013; Calvete et al. 2007; Stopa & Waters 2005

ÇİFTLERDE ŞEMA TERAPİ

...

Yakın ilişkiler,

kişinin erken uyumsuz şemalarını iyileştirmesine

yardımcı olabilir

ve temel ihtiyaçların karşılanmasına imkan tanımakta kilit bir rol

oynayabilirler.

Bilge bir doktor; en iyi ilacın "ilgi ve sevgi" olduğunu söylemiş.

“Ya işe yaramazsa" diye sormuşlar. Gülümsemiş ve şöyle yanıt vermiş;

"O Zaman Dozu Arttırın!...

Vreeswijk et al. 2012

Ayrılma/ Reddedilme

alanı şemaları

EMS

ve başa çıkma stratejileri

Çiftin etkileşim süreci

Tetiklenen şemalar ve

başa çıkma stratejileri

MODLAR

ÇATIŞMA

Güvenlik ve tatmin eden bağlanma ihtiyacının

karşılanmaması

...

• Altta yatan çocuk modlarıyla ilgili 4 temel duygu, • Korku ve üzüntü (incinebilir çocukla ilgili) • Nefret ve öfke (öfkeli çocukla ilgili)

• Bu temel duygular 2 önemli temel ihtiyacın karşılanmadığını gösterir, • Bağlanma ihtiyacı (öncelikle incinebilir çocuğu

aktifleştiren) • Girişkenlik ihtiyacı (nefret ve öfke duygularına

yol açar)

...

• Bireylerarası mod modelinin çekirdek kavramı eşlerde baş etme modları arasındaki mod döngüleridir.

• Başlıca 3 baş etme modeli vardır:

Aşırı telafi Savaş Öfkeli, Hiddetli ya da Dürtüsel Çocuk modları,

Büyüklenmeci veya Zorba ve Saldırgan telafi

modları; Talepkar ya da Cezalandırıcı Ebeveyn

Modları

Kaçınma Kaçma Kopuk Korungan ya da Kopuk Kendini

Uyuşturan kaçınma modları

Teslim

olma

Teslim

Donakalma

Söz Dinleyen Teslimci mod

Roediger 2016

• Eşler arasındaki 3 baş etme modunun etkileşimi 4 farklı mod döngüsüyle sonuçlanabilir:

• Savaş/savaş

• Savaş/kaçınma

• Kaçınma/kaçınma

• Savaş/teslim

Roediger 2016

• Bunun için,

• Tetikleyen durumlar belirlenir (ve eğer biliniyorsa altta yatan şemalar)

• Mevcut baş etme modu tanımlanır

• Temel duygular ve ilişkili çocuk moduna geri dönülür

• İhmal edilen çocuk modu ve ihtiyaç göz önüne alınır

• Dengeli şekilde her iki tarafın temel ihtiyaçlarını kapsayan talepler yapılır

• İki sağlıklı erişkin arasında gerçekçi çözüm için tartışılır

• Mevcut sonuçlara (etkilere) bakılır.

Roediger 2016

ŞEMA TERAPİ VE EŞ ŞİDDETİNE YAKLAŞIM

...

• Çiftlere tartışmalarının şiddet içerip içermediği sorulmalıdır.

• Riskin düzeyi değerlendirilmelidir.

• Seçenekler,

• Bireysel terapi

• Cinsiyete özgü gruplar (sıklıkla saldırgan için mahkeme kararı ile yapılan),

• Kurban için telefon desteği,

• Çift terapisi

• Çift grup terapisinin kombinasyonları

Di Francesco et al. 2015

• Ne zaman çift terapisi?

• Şiddetin tekrarı!

Goldner 1998; Di Francesco et al. 2015

• Şiddet davranışı olan partnerlerle ŞT çalışmalarında mod yaklaşımı daha etkili olabilir

• Temel olarak müdahale oturumlarında, • Bilişsel teknikler

• Yaşantısal teknikler

• Davranışsal örüntü kırma çalışmaları

Her partnerin uygunsuz mod döngülerinin belirlenmesi

Diğerinin temel gereksinimlerine “yeniden ebeveynliğine” yardımcı olunması

Di Francesco et al. 2015; Vreeswijk et al. 2012

• Saldırganlara yönelik ŞT çalışmalarında altta yatan teori düşmancıl bilişlerin çocukluk dönemi deneyimlerinden geliştiği ve öfkenin dışavurumunu, fiziksel ve davranışsal yanıtları etkilediğidir.

• Şiddet uygulayanın bu durumdaki sorumlulukları vurgulanır

• Altta yatan nedenlerin anlaşılması da süreçte yardımcı olur,

• İmgelem gibi yöntemlerle çocukluk çağı örselenmelerine dönmek altta yatan durumu ve aşırı telafinin kökenlerini anlamaya ve “erişkin” girişkenlik davranışlarının uygulanmasına yardımcı olabilir.

Smith 2011; Di Francesco et al. 2015

• Öfke

• Öfkeli ve Hiddetli Çocuk gibi çocuk modları

• Zorba ve Saldırgan aşırı telafi modunun yıldırma davranışı

• Öfkeli Korungan modun savunuculuğu

• İlk olarak öfke temel bir duygu olarak aşırı telafi kabuğundan çıkarılmalı

“Çoklu sandalye tekniği”

Di Francesco et al. 2015

• Şiddete maruz kalan kişininse partnerlerine yanıt olarak ortaya çıkan iç korkularına dikkat etmeleri gereklidir.

• Bazı partnerler kendilerine dikkat etme becerilerini kaybetmiş olabilir ve rehberliğe ihtiyaç duyabilirler,

• Geçmişlerinde teslimci baş etme davranışlarının varlığı değerlendirilmelidir.

• Adım adım otonomi geliştirmesine yardım edilmelidir.

Di Francesco et al. 2015

• Aile içi şiddet varlığında tedavi sonuçları genellikle çok iyimser değil

• Suç davranışı olan ve psikopat bireyleri de içeren KB tedavisinde ŞT ile elde edilen sonuçlar çiftlerde psikopatik-tip suistimal davranışlarında kullanımında da ümit vermekte

Bernstein et al. 2012

• Çiftler için ŞT, birçok etkili terapötik tekniği bir modele entegre eden yapılandırılmış bir çerçeve sunar.

• ŞT ile, sadece bir çift ilişki sıkıntılarından kurtulmakla kalmaz aynı zamanda her partner şemalardan kaynaklanan kronik, hayat boyu yaralarını ve çekirdek şemalarını iyileştirebilir.

Vreeswijk et al. 2012

TEŞEKKÜRLER…

...