T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TURİZM İŞLETMECİLİĞİ ANABİLİM DALI

BİR HÜZÜN TURİZMİ DESTİNASYONU OLARAK AZERBAYCAN'IN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Murad ALILI

1630241042

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN

Dr. Öğr. Üyesi. Gülay BULGAN

Isparta, 2018

iv

(ALILI, Murad, Bir Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Azerbaycan'ın

Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2018)

ÖZET

Turizm sektörü devamlı bir değişim ve dönüşüm içerisindedir. Alışılanın dışında

turizmin sadece gezmek, görmek, eğlenmek, dinlenmek, vb. gibi faaliyetlerle sınırlı

kalmadığını ifade eden turizm çeşitlerinden biri de hüzün turizmidir. Hüzün turizmi

kavram olarak 1990'lı yıllarından itibaren turizm literatüründe kendine yer bulmasına

karşın tarihi aslında Antik Roma’daki gladyatör oyunlarına kadar dayanmaktadır.

İnsanlarda ölüm, facia, doğal afet, vb. gibi hüzün duygusu uyandıran mekanlara olan

merak bu destinasyonların ziyaret edilmesi ile hüzün turizmini meydana getirmiştir.

Araştırmanın amacını Azerbaycan'da hüzün turizminin değerlendirilmesi

oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmış görüşme

tekniği uygulanmıştır. Görüşmeler önceden hazırlanmış olan görüşme formunda yer

alan sorular doğrultusunda turizm paydaşları ve yerel halk ile yüz yüze olarak

gerçekleştirilmiştir. Katılımcılarla yapılan görüşmeler kayıt altına alınmıştır. Elde edilen

veriler betimsel sistematik analiz, değerlendirici analizi ve frekans analizinden

faydalanılarak tablolaştırılmıştır.

Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre araştırmaya katılanların

Azerbaycan’da hüzün turizmi ile ilgili neredeyse hiçbir bilgi ve algılarının olmadığı

tespit edilmiştir. Yapılan görüşmelerden elde edilen sonuçlar doğrultusunda

Azerbaycan'da ciddi bir hüzün turizmi potansiyelinin olduğu ancak bu turizm türünün

yeterli ölçüde pazarlanamadığı ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Turizm, Özel İlgi Turizmi, Hüzün Turizmi, Azerbaycan’da

Turizm.

v

(ALILI, Murad, The Evaluation of Azerbaıjan as a Dark Tourism Destination,

Master’s Thesis, Isparta, 2018)

ABSTRACT

The tourism sector is in constant change and transformation. Dark tourism is one

of the type of tourism expressing that tourism is not limited to such activities as touring,

seeing, having fun, resting, etc. apart from the usual. Despite the fact that dark tourism

has taken its place in the tourism literature since the 1990s as a concept, its history dates

back to the gladiatorial games in ancient Rome. The wonder of visiting thees places that

evoke feelings of sadness such as death, natural disaster, etc. has constituted dark

tourism.

Through the evaluation of the dark tourism potential of Azerbaijan in the study,

it is aimed to increase the awareness of dark tourism in Azerbaijan and to create

awareness by sharing research results with the institutions and organizations related

with tourism in order to enable Azerbaijan's dark tourism market to be opened. Semi-

structured interview technique was applied as a data collection method in the study.

Interviews were held face-to-face with tourism stakeholders and local people in the

direction of the questions in the pre-prepared interview form. The interviews with the

participants were recorded. The obtained data are tabulated using descriptive systematic

analysis, evaluator analysis and frequency analysis.

According to the findings obtained from the research, it was determined that the

participants of the survey had almost no information and perceptions about dark tourism

in Azerbaijan. In the light of the results obtained from the interviews, it is revealed that

there is a serious sad tourism potential in Azerbaijan but this tourism model can not be

marketed adequately.

Keywords: Tourism, Special Interest Tourism, Dark Tourism, Azerbaijan,

Tourism in Azerbaijan.

vi

İÇİNDEKİLER

TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI ......................................................................... ii

YEMİN METNİ ............................................................................................................. iii

ÖZET ............................................................................................................................... iv

ABSTRACT ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. vi

TABLOLAR ................................................................................................................... ix

ŞEKİLLER ..................................................................................................................... xi

KISALTMALAR .......................................................................................................... xii

TEŞEKKÜR ................................................................................................................. xiii

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

TURİZM, TURİZM ÇEŞİTLERİ VE İNSANLARI TURİZME YÖNELTEN

SEBEPLER

1. TURİZM KAVRAMI VE TANIMI .......................................................................... 3

1.1. Turizmin Önemi Ve Etkileri ............................................................................... 5

1.1.1. Turizmin Ülke Ekonomisine Etkileri ........................................................... 6

2. TURİST KAVRAMI ................................................................................................. 8

2.1. İnsanları Turizme Teşvik Eden Etmenler ......................................................... 11

2.1.1. İç Etmenler ................................................................................................. 11

2.1.2. Dış Etmenler............................................................................................... 14

3. TURİZM TÜRLERİ ................................................................................................ 14

3.1. Katılımcı Sayısına Göre Turizm Türleri ........................................................... 15

3.2. Katılımcıların Yaşlarına Göre Turizm Türleri .................................................. 16

3.3. Gidilen Yerlere Göre Turizm Türleri ................................................................ 17

3.4. Katılanların Sosyo-Ekonomik Gücüne Göre Turizm Türleri ........................... 17

3.5. Katılanların Amacına Göre Turizm Türleri ...................................................... 18

İKİNCİ BÖLÜM

ÖZEL İLGİ TURİZMİ ÇEŞİTLERİ VE HÜZÜN TURİZMİ

1. ÖZEL İLGİ TURİZMİ KAVRAMI VE TANIMI .................................................. 22

2. ÖZEL İLGİ TURİZMİ TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ........................... 24

vii

2.1. Doğaya Dayalı Özel İlgi Turizmi ..................................................................... 25

2.2. Hobiye Dayalı Özel İlgi Turizmi ...................................................................... 26

2.3. Kültüre Dayalı Özel İlgi Turizmi...................................................................... 27

2.3.1. Kültürel Miras Turizmi .............................................................................. 28

2.3.2. Etnik Turizm .............................................................................................. 30

2.3.3. Etkinlik Turizmi ......................................................................................... 31

2.3.4. Şehir Turizmi ............................................................................................. 31

2.3.5. İpek Yolu Turizmi ...................................................................................... 32

2.3.6. Hüzün Turizmi ........................................................................................... 33

3. HÜZÜN TURİZMİ KAVRAMI ............................................................................. 34

3.1. Hüzün Turizmi Çekiciliği ................................................................................. 36

3.2. Hüzün Turizmi Motivasyonu ............................................................................ 37

3.3. Hüzün Turizminin Talep ve Arzı ...................................................................... 39

3.3.1. Hüzün Turizmi Talebini Etkileyen Faktörler ............................................. 39

3.3.2. Hüzün Turizmi Arz Kaynakları ................................................................. 41

3.4. Hüzün Turizminin Meydana Gelmesine Etki Eden Faktörler .......................... 43

3.5. Hüzün Turizmi Çeşitleri ................................................................................... 45

3.5.1. Savaş Turizmi............................................................................................. 47

3.5.2. Felaket Turizmi .......................................................................................... 49

3.5.3. Yoksulluk Turizmi ..................................................................................... 51

3.5.4. İntihar Turizmi ........................................................................................... 52

3.5.5. Kıyamet Turizmi ........................................................................................ 53

3.5.6. Paranormal Turizmi ................................................................................... 54

3.5.7. Terör Turizmi ............................................................................................. 55

4. HÜZÜN TURİZMİ ÖRNEKLERİ .......................................................................... 56

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AZERBAYCAN VE HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİ

1. AZERBAYCAN İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER ................................................ 60

1.1. Azerbaycan’ın Tarihsel Gelişimi ...................................................................... 60

1.2. Azerbaycan Coğrafyası ve İklimi ..................................................................... 68

1.3. Azerbaycan’ın Demografik Yapısı ................................................................... 68

1.4. Azerbaycan Ekonomisi ..................................................................................... 69

viii

2. AZERBAYCAN’DA TURİZM .............................................................................. 72

2.1. Azerbaycan Turizminin Tarihsel Gelişimi ....................................................... 73

2.2. Azerbaycan Turizm Coğrafyası ....................................................................... 74

2.3. Azerbaycan’ın Turizm Ulaşımı ve Vize Rejimi ............................................... 76

2.4. Azerbaycan’ın Turizm Ekonomisi .................................................................... 77

2.5. Azerbaycan'ın Turizm Çeşitleri ........................................................................ 78

3. AZERBAYCAN’IN HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİ .................................... 79

3.1. Şehitler Hıyabanı .............................................................................................. 79

3.2. Kuba Soykırım Anıtı Kompleksi ...................................................................... 80

3.3. Nargin Adası ..................................................................................................... 81

3.4. Ulusal Şeref Mezarlığı ...................................................................................... 82

3.5. Tenha Türk'ün Mezarı ....................................................................................... 82

3.6. Metro Terör Eylemleri ...................................................................................... 83

3.7. Hocalı Soykırımı Anıtları ................................................................................. 83

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AZERBAYCAN VE HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİNİ BELİRLEMEYE

YÖNELİK NİTEL BİR ARAŞTIRMA

1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE AMACI ............................................................ 85

2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ .................................................................................... 85

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................................... 86

3.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi .................................................................... 86

3.2. Araştırmanın Problem Cümlesi ........................................................................ 87

3.3. Araştırmanın Kısıtları ....................................................................................... 87

3.4. Veri Toplama Teknikleri .................................................................................. 87

3.5. Araştırmada Uygulanılan Analiz Teknikleri..................................................... 88

4. BULGULAR ........................................................................................................... 89

SONUÇ ......................................................................................................................... 108

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 114

EKLER ......................................................................................................................... 129

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 133

ix

TABLOLAR

Tablo 1. Turizmin Ülke Ekonomisine Olumlu Etkileri .................................................... 7

Tablo 2. Turizmin Ülke Ekonomisine Olumsuz Etkileri .................................................. 8

Tablo 3. Özel İlgi Turizmi Çeşitlerinin Sınıflandırılması ............................................... 25

Tablo 4. Yerli ve Yabancı Literatürdeki Diğer Hüzün Turizmi Kavramları .................. 35

Tablo 5. İnsana Dayalı Hüzün Turizmi Çeşitleri ve Örnekleri ....................................... 45

Tablo 6. Felaket Turizmi Örnekleri ................................................................................ 50

Tablo 7. Dünya'daki Hüzün Turizmi Destinasyonları .................................................... 57

Tablo 8. Azerbaycan İle İlgili Genel Bilgiler (2017) ...................................................... 60

Tablo 9. Azerbaycan'ın Demografik Yapısı (2017) ........................................................ 69

Tablo 10. Katılımcıların Tanımlayıcı Özellikleri............................................................ 89

Tablo 11. Katılımcıların Tanımlayıcı Özellikleri............................................................ 90

Tablo 12. Azerbaycan Turizminin Genel Değerlendirilmesi .......................................... 91

Tablo 13. Azerbaycan Turizminin İlerleyen Yıllarda Gelişiminin Değerlendirilmesi ... 91

Tablo 14. Azerbaycan Turizm Politikasının Değerlendirilmesi ..................................... 92

Tablo 15. Turizm Sektörünün Azerbaycan Ekonomisine Etkileri .................................. 93

Tablo 16. Turizm Sektörünün Azerbaycan'da İstihdama Etkileri ................................... 94

Tablo 17. Azerbaycan'da Ulaşım Sisteminin Turizm Açısından Değerlendirilmesi ...... 95

Tablo 18. Azerbaycan'ın Vize Rejiminin Turizm Açısından Değerlendirilmesi ............ 95

Tablo 19. Azerbaycan'ın Turist Portföyü ........................................................................ 96

Tablo 19.1. Azerbaycan'ın Potansiyel Turist Kitlesi ....................................................... 97

Tablo 20. Azerbaycan'ın Turizm Çeşitliliği .................................................................... 97

Tablo 21. Azerbaycan'ın Kültürel Mirasının Değerlendirilmesi ..................................... 98

Tablo 21.1 Azerbaycan'ın Kültürel Miras Turizminin Değerlendirilmesi ...................... 99

Tablo 22. Hüzün Turizminin Azerbaycan Halkı Tarafından Bilinirliği ......................... 99

Tablo 22.1. Hüzün Turizmi İle İlgili Bilgi Edinme Kaynakları .................................... 100

Tablo 23. İnsanların Hüzün Turizmi Destinasyonlarını Ziyaret Etme

Nedenleri ...................................................................................................... 100

Tablo 24. Hüzün Turizmi Destinasyonlarına Ziyaret Ederken Yaşanan

Duyguların Değerlendirilmesi ..................................................................... 101

Tablo 25. Şehitler Hıyabanının Bilinirliği ve Ziyaret Edilme Durumu ........................ 101

Tablo 26. Kuba Soykırım Anıtı Kompleksinin Bilinirliği ve Ziyaret Edilme

Durumu ........................................................................................................ 102

Tablo 27.Yerel Yönetim/Turizm Eğitimi Veren Üniversitelerin Hüzün Turizmi

ve Hüzün Turizmi Destinasyonlarının Bilinirliği İçin Yaptığı Faaliyetlerin

Değerlendirilmesi ......................................................................................... 102

Tablo 28. Hüzün Turizmi İle İlgili Seminerler ve Bilgilendirmelerin Yapılma

Durumu ........................................................................................................ 103

Tablo 29. Azerbaycan Hüzün Turizmi Destinasyonlarına Turların Düzenlenmesi

Durumu ........................................................................................................ 103

Tablo 30.Tur Operatörlerinin Hüzün Turizmi Tanıtımındaki Rolünün

Değerlendirilmesi ......................................................................................... 104

Tablo 31. Destinasyonları Ziyaret Eden Şahsın Bunun Hüzün Turizmi Olduğunu

Bilme Durumu ............................................................................................. 104

Tablo 32. Bilinen Hüzün Turizmi Destinasyonları ....................................................... 105

Tablo 32.1. Destinasyonlarla İlgili Bilgi Edinme Kaynakları ....................................... 105

x

Tablo 33. Azerbaycan'da Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Hizmet Veren

Mekanlar ...................................................................................................... 106

Tablo 34. Azerbaycan'da Hizmet Verebilecek Hüzün Turizmi Destinasyonları .......... 106

Tablo 35. Hüzün Turizminin Ülke Tanıtımındaki Rolünün Değerlendirilmesi ............ 107

Tablo 36. Hüzün Turizminin Gelişimi İçin Yapılması Gereken Faaliyetlerin

Değerlendirilmesi ......................................................................................... 107

xi

ŞEKİLLER

Şekil 1. Smith'in Turist Sınıflandırması ............................................................................ 9

Şekil 2. Turizm Türleri .................................................................................................... 15

Şekil 3. Özel İlgi Turizmi Döngüsü ................................................................................ 24

Şekil 4. Savaş Turizmi Çekicilik Alanları ...................................................................... 48

xii

KISALTMALAR

ABD: Amerika Birleşik Devletleri

a.g.e.: Adı Geçen Eser

a.g.m.: Adı Geçen Makale

a.g.t.: Adı Geçen Tez

BMDTÖ: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü

M.Ö.: Milattan Önce

İŞİD: Irak Şam İslam Devleti

GSYİH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla

UFO: Unidentified Flying Object (Tanımlanamayan Uçan Nesne)

UNWTO: United Nations World Tourism Organization

SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

vb.: ve benzeri

vd.: ve diğerleri

xiii

TEŞEKKÜR

Bu çalışma için beni yönlendiren, karşılaştığım engelleri aşmamda bilgi ve

tecrübesi ile bana yardımcı olan danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi. Gülay BULGAN’a

sonsuz teşekkür ederim.

Hayatımın her anında benden maddi ve manevi desteğini esirgemeyen, eğitim

hayatımda her zaman beni motive eden canım aileme teşekkür ederim. Sizleri çok

seviyorum.

Yüksek lisans eğitimi almam için beni tetikleyen, eğitim sürecinde her zaman

yanımda olan ve tez yazım aşamasında yorulmadan bana yardım eden Hicran

RZAZADE’ye sevgi ve saygı dolu teşekkürlerimi sunuyorum.

Araştırmanın yürültülmesinde bana yardımcı olan herkese ve özellikle de

araştırma katılımcılarına değerli zamanlarını ayırdıkları için minnetdarım.

1

GİRİŞ

Ekonomik, siyasal ve teknolojik gelişmeler turizm sektörünün de büyümesine ve

gelişmesine neden olmaktadır. Turizm sektörünün gelişimi ile turist sayıları artmakta ve

çeşitli talepler meydana gelmektedir. Farklı deneyimler yaşamak için turistik

hareketliliğe katılanlar zamanla bu faaliyetlerin sıradanlaşması sonucu yeni alternatif

maceralar aramaktadırlar. Böylelikle çeşitli talepleri karşılaya bilmek için yoğun rekabet

ortamında yeni turizm ürünleri üretilmektedir. Turizm tedarikçileri sektörden daha fazla

pay ala bilmek için özel ilgi turizmi ve alternatif turizm çeşitlerine yönelmektedirler.

Özel ilgi turizmi kapsamında olan hüzün turizmi de son yıllarda talep gören turizm

çeşitlerinden biridir.

Son yıllarda savaş alanları, doğal afetlerin gerçekleştiği destinasyonlar,

paranormal varlıkların olduğuna inanılan mekanlar vb. oldukça ilgi çekmektedir. Birçok

yabancı ülkelerde bu destinasyonlara önemli yatırımlar yapılarak turizme açılmıştır.

Ancak Azerbaycan'da zengin hüzün turizmi potansiyelinin olmasına karşın bu tarz

destinasyonlara gereken ilgi gösterilmemektedir. Azerbaycan'da bu destinasyonlardan

faydalanılarak hüzün turizmi hizmete sunulmamış ve tanıtımı yapılmamıştır. Çalışmada

yerel yönetim ve yerel halkın hüzün turizmi hakkındaki görüşleri doğrultusunda

Azerbaycan'daki bu alanların hüzün turizmi olarak değerlendirilmesine çalışılmıştır. Bu

bağlamda çalışmanın amacı yerel halkın hüzün turizmi bilincinin, Azerbaycan hüzün

turizmi potansiyelinin ve potansiyelin olmasına karşın gereken ilgini görmemesinin

nedenlerini kapsamaktadır.

Çalışma beş bölümden oluşmakta olup, ilk üç bölümde literatür taramasına

ağırlık verilmektedir. Birinci bölümde, turizm tanımının, kavramının, öneminin,

etkilerinin ve çeşitlerinin yanı sıra turist hakkında genel bilgilere; turistin tanımı,

çeşitleri ve insanları turizme teşvik eden etmenlere yer verilmektedir.

İkinci bölüm ise özel ilgi turizminin tanımını, kavramını, türlerini, kültüre dayalı

özel ilgi turizmi dahilinde hüzün turizmini, hüzün turizmi arzı ve talebini,

motivasyonunu ve Dünya'daki önemli hüzün turizmi destinasyonlarını kapsamaktadır.

Tez çalışmasının üçüncü bölümünde Azerbaycan hakkında genel bilgiler, ülke

turizmi ve hüzün turizmi potansiyeline yer verilmektedir. Ayrıca Azerbaycan'ın hüzün

turizmi destinasyonlarına ait örnekler de bu bölümde gösterilmektedir.

2

Dördüncü bölüm çalışmanın konusunu, amacını, önemini ve yöntemini, beşinci

bölüm ise çalışma ile ilgili alan çalışmasını kapsamaktadır. Çalışma sonucunda elde

edilen bulgular, sonuçlar ve sonuçlar doğrultusunda ortaya çıkan öneriler sonuncu

bölümde yer almaktadır.

3

BİRİNCİ BÖLÜM

TURİZM, TURİZM ÇEŞİTLERİ VE İNSANLARI TURİZME YÖNELTEN

SEBEPLER

1. TURİZM KAVRAMI VE TANIMI

Geçmişten günümüze kadar geçen sürede insanların bir kültürden başka bir

kültüre göç etmesi ile ilgili izlerle karşılaşılmaktadır. Bu durum tarihin ilk çağlarından

itibaren insanların yaşanabilecek yeni topraklar keşfetme çabası içinde devamlı bir

hareket halinde olduklarını gösterir niteliktedir. İnsanoğlu her zaman bilinmeyen

toprakları merak etmiş ve bu merakı yenen Finikeli Tacirler hayatlarını deniz ötesi

kültürlere seyahat ederek sürdürmüşlerdir. İlk çağlardan başlayarak bu hareketliliği

başarı ile yürütmüş olan Finikeli tacirler bu davranıştan dolayı tarihe isimlerini

yazdırmış ve zamanla turizm olgusunun oluşmasında ciddi bir önem kazanmışlardır1.

Yapılan literatür taramaları bilim adamlarının turizmi tanımlamakta büyük

zorluklar çekmekte olduğunu gösterir niteliktedir. Bilim adamları yıllarca turizmi

tanımlamak için turizmin teknik, akademik, hukuki ve ekonomik boyutlarını göz

önünde bulundurarak, eksiksiz bir çerçeveye oturtmaya çalışan bütüncül ve sistematik

yaklaşımlar üretmeye çalışmışlardır. Turizm, gün geçtikçe değişim ve dönüşüm içinde

olan bir sektör olduğu için tanımı ve kavramı yerli ve yabancı bilim adamlarınca

devamlı değişmektedir. Bu bağlamda literatürde turizm tanımı ve kavramını kapsayan

pek çok farklı tanımlamalara rastlanmaktadır. 1905 yılında Guyer-Feuler'in turizm

hakkında “gittikçe artan hava değişimi ve dinlenme gereksinimleri, doğa ve sanatla

beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteğine; doğanın insanlara mutluluk verdiği

inancına dayanan ve özellikle ticaret ve sanayinin gelişmesi ve ulaşım araçlarının

kusursuz hale gelmelerinin bir sonucu olarak ulusların ve toplulukların birbirleriyle

daha çok yakınlaşmasına olanak veren ‘modern’ çağa özgü bir olay2” olarak yapmış

olduğu tanım ilk turizm tanımı olarak literatüre girmiştir. Sektörü ekonomik boyutta

değerlendiren Herman Von Schullar turizmin tanımını “başka bir ülke, şehir veya

1 Ziya ERALP, Genel Turizm, Basın - Yayın Yüksekokulu yayınları, Ankara, 1983, s. 1.

2 Nazmi KOZAK - Meryem AKOĞLAN KOZAK, Genel Turizm Bilgisi, Anadolu

Üniversitesi Web-Ofset Tesisleri, Eskişehir, 2012, s. 5.

4

bölgeden yabancıların gelmesi ve geçici süre kalmaları ile ortaya çıkan hareketin

ekonomik yönünü ilgilendiren faaliyetlerin tümü3” olarak ifade etmiştir.

Arkeoloji kaynaklarından, Fransız Pireneler' indeki bir mağarada yaşayan insan

gruplarının yaklaşık on üç bin yıl önce denize gidip, geri dönmeleri ile ilgili bulgulara

ulaşılmıştır4. Bu bağlamda İgnarra' ya göre, turizmin özü, ikamet yerinin geçici olarak

değişimi veya menşe yerine geri dönüşün tahmin edildiği bir yer değiştirme türü olan

seyahat kavramına dayanmaktadır. Böylece, tarihsel anlamda turizm kavramı, insanın

durağan yaşam tarzını terk edip seyahat etmeye başlaması ile ortaya çıkmıştır5. Güncel

olarak 4–6 Temmuz 2011 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün

(UNWTO) düzenlemiş olduğu İstatistik Kapasite Geliştirme Programı Asya-II

Çalıştayı'nda turizm, bir yıldan fazla olmamak şartıyla boş zamanı, işi ve diğer kişisel

amaçları değerlendirmek için bilinen ortamın dışındaki destinasyonlarda bulunan ve bu

yerlerde yaşayan kişilerin faaliyetlerinin tamamını kapsamaktadır6şeklinde

tanımlamıştır. Weaver'e göre ise turizm, turist ve diğer ziyaretçilerin taşınması,

barındırılması ve yönetilmesi sürecinde turistler, yerel halk, yerel yönetim, işbirlikçiler,

üniversiteler, toplum kolejleri ve sivil örgütler arasındaki etkileşimlerden kaynaklanan

olgular ve ilişkilerin toplamını ifade etmektedir. Başka bir tanımda ise Vebel; turizmin

toplumsal sınıfları birbirinden ayıran ve zenginleştirilen hayatı sıradan insanlardan

uzaklaştıran eğlence biçimi olarak vurgulamıştır. Hunziker ve Craft turizmin, sürekli

ikamet izni olmayan ve kazanç faaliyetleri gerçekleştirmeyen kişilerin seyahatleri ve

konaklamaları sürecinde gerçekleşen olay ve ilişkilerin tamamı olduğunu

vurgulamıştır7.

Tanımlardan da anlaştığı gibi turizm sürekli yaşanan mekanların dışına çıkma,

eğlenme, dinlenme vb. faaliyetlerin tamamından oluşmaktadır. Turizm bireylerin farklı

destinasyonlarda geçici ikamet etmesi ve gidilen yerde kazanç elde edilecek

3 Daniel Arthur Lisboa de Vasconcelos, "Concepts and Models in Tourism: A

Development from Reductionismto Tourism Systems, Turismo - Visa e Açao, 2005, c.7, S.1,

s.165.

4Margarita Baretto, Manual de İniciaçao Estudo do Turismo, Papirus, Campinas, 1995

‘den aktaran De Vasconcelos, a.g.m., s. 157.

5Luiz Renato İgnarro, Fundamentos do Turismo, Pioneira Thomson Lerning, Sao Paulo,

2001, s. 135.

6 UNWTO, Presentation of SCBP ASIA - II WORKSHOP, Phlippines, 2011, s.2.

http://statistics.unwto.org/event/scbp-asia-ii-workshop ( 02.03.2018 )

7Brikend Aziri-Alexandru Nedelea, "Business Strategies in Tourism", Ecoforum, 2013,

c.2, S,1(2), s.6

5

faaliyetlerde bulunmamasıdır. Dolayısıyla turizm farklı yerleri görme, iş stresinden uzak

kalma, dinlenme, eğlenme, farklı kültürlere tanık olma, yeni deneyimler kazanma vb.

istekler doğrultusunda meydana gelen, ülkeler ve toplumların gelişimine olumlu etki

eden bir hizmet sektörüdür.

1.1. Turizmin Önemi Ve Etkileri

Turizm, ortaya çıktığı andan itibaren gelişimine ara vermeden sürekli ve hızlı bir

şekilde büyüyen bir sektördür. Her sektörde olduğu gibi turizm sektörünün de olumsuz

yönleri vardır. Ancak olumsuz yönlerinin yanı sıra oldukça önemli olumlu etkileri de

olan turizm, günümüzde birçok toplumun düzenli geçim kaynağını oluşturan önemli bir

sektördür. Turizmin olumlu etkilerinin başında turizmin ekonomik etkisi gelmektedir.

Turizm sektörü sahip olduğu işletmelere bulundukları yerde para kazandıran bir

sektördür8.Bilimsel veya bilim dışı, neredeyse her alan ile doğrudan veya dolaylı

yollarla etkileşim halinde olan turizmin, her kesim tarafından kabul edilmiş önemi altı

başlık altında toplanmaktadır9:

1. Milli gelire katkısı olan faaliyettir.

2. Ekonomiyi geliştiren sektördür.

3. Üretim ve tüketim olayıdır.

4. Yeni iş ve istihdam yaratma özelliği bulunmaktadır.

5. Döviz ve dış ödemelere katkı sağlayan endüstridir.

6. Çevreyi koruma ve geliştirmeye etki eden araçtır.

Turizm üretim ve tüketimin eşzamanlı olarak hizmet ortamında gerçekleştiği bir

sektördür ve her yıl milyonlarca insan turizm faaliyetlerine katılmaktadır. Bu bağlamda

turizm üreticisi olan ülkeler turizm harcamalarından dolayı döviz elde etmektedir.

Döviz rezervlerinin artışı ülke ekonomisinin kalkınmasına ve dış ödemelerin

dengelenmesine olumlu etki etmektedir. Aynı zamanda turizm katılımcılarının sayının

artması mal ve hizmet üretiminin de artmasına olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda

turizm sektörünün istihdam yaratma özelliğinin olduğu bilinmektedir. Ayrıca turizm

8 Turizm Tatil Seyahat Gazetesi

http://www.turizmtatilseyahat.com/turizmin-onemi.htm#.WplXlWrFKUk ( 02.03.2018 )

9 Öcal Usta, Turizm, Altın Kitaplar Yayıncılık, İstanbul, 1993 ‘den Aktaran Handan

Özçelik, "Gelibolu-Waterloo Karşılaştırması Yoluyla Türkiye’de Keder Turizmi Potansiyeli

Analizi", Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), Antalya, 2012, s. 5.

6

sektörünün gelişimi ve turistik değerlerin bilinçli kullanımı çevreyi korumaya ve

geliştirmeye etki eden en önemli unsurlardan biridir.

Turizm sektörünün gün geçtikçe büyümesi dünyada ekonomik hareketliliğin

artmasına doğrudan katkı sağlamaktadır. Ancak turizmin bazen endişe edilecek etkileri

yüksek getirisinden dolayı dikkate alınmamaktadır. Yalnızca deneyimli ülke yöneticileri

ve bu işin gerçek etkilerini doğru bir şekilde anlayan yerel halklar, bu endüstriyi olması

gereken bir şekilde topluluklarına entegre etmektedir. Kreag, bazı topluluklarda egemen

bazılarında ise ek bir faaliyet alanı olan turizmden bahsederken, etki alanlarını (olumlu

ya da olumsuz olarak ayırmaksızın)yedi genel başlık altında birleştirmiştir10:

1. Ekonomik etki

2. Çevresel etki

3. Sosyal ve kültürel etki

4. Kalabalıklaşma ve tıkanıklık yaratma etkisi

5. Hizmetler üzerindeki etki

6. Vergiler üzerindeki etki

7. Topluluk tutumu üzerindeki etki

Yukarıda yer alan her bir kategori turizmin olumlu ve olumsuz etkilerini

içermektedir. Her ülke için koşullar farklılık göstermekte olduğundan turizmin yaratmış

olduğu etkiler, ülkeden ülkeye göre olumlu veya olumsuz biçimlerde şekillenmektedir.

Bu bağlamda her ülke turizmin yaratmış olduğu olumsuz etkileri ortadan kaldırarak,

turizm sektöründen en yüksek düzeyde fayda sağlamaya çalışmaktadır. Ayrıca her ülke

vatandaşlarının mutluluğu ve refahı için turizmin yaratmış olduğu etkileri sosyolojik

açıdan da ele almak zorundadır.

1.1.1. Turizmin Ülke Ekonomisine Etkileri

Turizm sektörü ülkelerin ekonomik kalkınmalarında çok büyük bir paya sahiptir.

Bu nedenle, yıllarca turizmin en çok bu boyutu konuşulmuş ve tartışılmıştır.

Günümüzde birçok gelişmemiş ülkeyi ekonomik bağlamda refah seviyesine ulaştırmak

için Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (BMDTÖ) tarafından projeler ve

10Glenn Kreag, "The Impacts of Tourism", Journal of Minnesota University, 2001, c. T,

S. 13, s. 3.

7

yatırımlar yapılmaktadır11. 1963 yılında Roma’da gerçekleşen Birleşmiş Milletler

Uluslararası Seyahat ve Turizm Konferansı’nda sektörün ekonomik gelişimdeki önemi

vurgulanmıştır. Turizm işletmeciliği ve ekonomisi hakkında yapılmış olan birçok

araştırmada turizmin ülke ekonomisine yansıyan olumlu faktörler; yurtdışı ödemelere

katkısı, gelir yaratıcı etkisi, altyapı ve üstyapı olanaklarının arttırılması, farklı ekonomik

sektörlere katkısı, yeni iş ve işyeri imkanları sağlaması, ülke içinde ekonomik eşitliğin

sağlanması olarak belirtilmektedir. Bu faktörler Tablo1’de gösterilmiştir12.

Tablo 1. Turizmin Ülke Ekonomisine Olumlu Etkileri

Turizmin Ülke

Ekonomisine Olumlu

Etkileri

Yurtdışı Ödemelere Katkısı

Gelir Üretici Etkisi

Altyapı ve Üstyapının Gelişimi

Farklı Ekonomik Sektörlere Katkısı

Yeni İş ve İşyeri İmkanlarının Sağlaması

Ülke İçinde Ekonomik Eşitliliğin Sağlanması

Kaynak: Kozak- Kozak, 2012: 95

Turizm endüstrisinin hızlı gelişimi farklı ve karmaşık olumsuz etkilere neden

olabilmektedir. Sektörün doğru bir şekilde büyümesi ve gelişmesi için seçilmiş

yönetimin vatandaşları ile birlikte planlı çalışması gerekmektedir. Turizm sektörüne dair

yapılacak doğru planlama ülkeyi küçük maliyetlerle geliştirecek turizm sektörü

yaratılmasına zemin hazırlaya bilmektedir. Yanlış planlama ve doğru olmayan kullanım

şekli turizmin ülke ekonomisi üzerinde Tablo 2’de belirtilen olumsuz etkilere neden

olabilmektedir13. Bu olumsuz etkiler; mal ve hizmet fiyatının artması, arazi ve konut

fiyatının artması, yaşam masraflarının artması, ithal edilen işgücü potansiyelinin

artması, ek altyapı çalışmaları için maliyetlerin artması, yol bakımı ve ulaştırma

sistemlerinin maliyetlerinin artması, turizmin mevsimsellik özelliği nedeniyle işsizlik

oranının artması, arazi için rekabet yaratması, karlılık oranlarının büyük ölçüde yabancı

yatırımcılara gitmesi ve işlere düşük ücret ödenmesidir.

11 UNWTO, Presentation of 59th Meeting of the Regional Commission For Africa,

Ethiopia, 2017, s.3.

12Kozak- Kozak, a.g.e. s. 95.

13Kreag, a.g.m., s. 6.

8

Tablo 2. Turizmin Ülke Ekonomisine Olumsuz Etkileri

Turizmin Ülke

Ekonomisine Olumsuz

Etkileri

Mal ve hizmet fiyatının artması

Arazi ve konut fiyatının artması

Yaşam masraflarının artması

İthal edilen işgücü potansiyelinin artması

Ek altyapı için maliyetlerinin artması

Yol bakımını ve ulaştırma sistemleri maliyetlerinin artması

Mevsimlik turizm riskli olduğu için iş veya işsizlik sorunlarının artması

Arazi için rekabet yaratması

Karın yabancı yatırımcılara gitmesine neden olur

İşlere düşük ücretin ödenmesi

Kaynak: Kreag, 2001: 6

Turizmin olumsuz ekonomik etkileri göz önünde bulundurulduğunda, turizm

işletmelerinin çoğu zaman asgari ücretli veya daha düşük ücretli işçi çalıştırdığı, yüksek

sezonda çalışan işgücünün düşük sezonda işsiz kalma ihtimallerinin yüksek olduğu

bilinmektedir. Turizm sektöründe hizmet veren işletmelerin özellikle, belirli beceriler

veya uzmanlık gerektiren işlerinde, işgücünü ithal etmek zorunda kalması yerel halkın

istihdam oranını azaltıcı etki yaratmaktadır. Turizm sektörünün geliştiği bölgelerde mal

ve hizmetlere, arsa ve konutlara yönelik olarak artan talep, fiyatların artmasına neden

olmaktadır. Turizmin yaratmış olduğu bir diğer olumsuz ekonomik etki ise devletin

yapılacak olan yeni alt yapı ve üst yapı yatırımları için fon sağlamak amacıyla ek

vergiler uygulama yoluna gitmesidir14.

2. TURİST KAVRAMI

Turizmin var olması için insanların seyahat etmesi gerekmektedir. Arapça' da bu

gezileri yapan insanlar seyyah, Batı dillerinde ise turist olarak bilinmektedir15. Turist

sözünün etimolojik kökeni, tarihte ilk kez Tokgöz' ün "Avrupa' da Ne Gördüm" eserinde

yazılı kayıtlara geçmiş olup, Fransızca zevk için gezen kimse anlamına gelen "touriste"

kelimesine dayanmaktadır16. Ancak turist kelimesinin ilk kez 1704 yılında tüccar bir

ailede doğmuş olan Samuel Pegge tarafından söylendiği bilinmektedir17. Bazı

kaynaklarda ise ilk olarak Avrupalıların “Tor’larının” katılımcılarına turist olarak hitap

14Kreag, a.g.m., s. 7.

15Hikmet Koçyiğit," Yer Yüzünde Seyahat Etmenin Kuranı Boyutu ", Atatürk

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD), 2011, S.35, s.127.

16 Ahmet İhsan Tokgöz, Avrupa'da Ne Gördüm, 1891‘den aktaran

https://www.etimolojiturkce.com/kelime/turist ( 05.03.2018 ).

17 Suat Karaküçük, Rekreasyon Bilimi, Gazi Kitap Evi, Ankara, 2016’dan aktaran

http://rekreasyon.org/turizm-nedir/ ( 04.03.2018 ).

9

edildiği varsayılmaktadır18. Turist Türk Dil Kurumu' sözlüğünde kişisel amaçlar için

seyahat eden birisi, gezgin, seyyah olarak tanımlanmıştır19. Smith 1989 yılında

yayınlanmış" Hosts and Guests Antrapology of Tourism" kitabında turistin tanımını,

farklılıklar yaşamak maksadıyla bir süreliğine kendi isteği üzerine ikamet ettiği yerden

uzaklaşan kimse olarak ifade etmiştir20. Daha sonrasında Smith konuyla ilgili

çalışmalarını devam ettirmiş ve tecrübelerini esas alarak turisti yedi farklı karaktere

ayırmıştır21. Şekil 1’de Smith’in turist sınıflandırmasına yer verilmektedir. Smith’in

yapmış olduğu sınıflandırmaya göre turistler, araştırıcı, seçkin, garip, olağandışı,

kitlemsi, kitle ve kapsamlı turist grupları olarak ayrı ayrı kategorilerde yer almaktadır.

Şekil 1. Smith'in Turist Sınıflandırması

Kaynak: Doğan, 2004: 68

Smith'e göre yerel halka katılan ve yeni keşifler arayanlar araştırıcı, egzotik

yerele düzenlenmiş özel gezilere katılanlar elit, çevresindeki kalabalıktan uzaklaşmak

isteyenler garip, tehlikeli veya tecrit edilmiş yerleri ziyaret edenler olağandışı, bazı

hizmetleri kullanarak tek başına ve ya küçük organize gruplar halinde seyahat edenler

kitlemsi, genel tur paketleri ile yurtdışına gidenler kitle ve dinlenmek için çok sayıda

standartlaştırılmış batı kültürüne uygun yerlere gidenler ise kapsamlı turistler grubuna

dahil edilmektedir22.

18 Stefan Gandler, Tarih Meleği Neden Geriye Bakıyor?, Cogito, 2009’dan aktaran

Lokman Toprak, "Mardin' de Halkın Turizm Algısı", Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi

(ESBD), 2015, c. 14, S.54, s.202.

19 Türk Dil Kurumu

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5a9cfd819

0bce0.92822167 ( 05.03.2018 ).

20 Valene L. Smith, "Hostsand Guests Antrapology of Tourism", University of

Pennsylvania Press, Philadelphia, 1989, s. 1.

21 Hasan Zafer Doğan,Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri, Detay Yayıncılık, Ankara,

2004, s. 68.

22Renata Grzywacz-Patrycja Zeglen, "Typology of Tourists and Their Satisfaction

Level", Scientific Review of Physical Culture, c.6, S.1, s. 6.

TURİST

ARAŞTIRICI SEÇKİN GARİP OLAĞANDIŞI KİTLEMSİ KİTLE KAPSAMLI

10

Sürekliliğin, yenilik ve aşinalık gibi çeşitli birleşimlere bölünmesi, turist

deneyimleri ve rolleri ile ilgili yeni bir tipoloji yaratmıştır. 1972 yılında Cohen 4 turistik

rolden oluşan ve aşağıda yer alan bir turist tipolojini önermiştir23:

1. Örgütlemiş kitle turisti

2. Bireysel kitle turisti

3. Kaşif turist

4. Başıboş turist

Örgütlenmiş kitle turisti; çok fazla macera aramayan, tatilini otelinde

değerlendirip yerel halkla çok fazla kaynaşmayan ve tatillerini tur rehberlerine bağlı

olarak geçiren kişilerdir. Bireysel kitle turistleri, örgütlenmiş kitle turistlerine benzeseler

de tatillerinin bir kısmını kendileri kontrol edebildikleri ve isteklerine uygun aktiviteler

gerçekleştirdikleri için farklılık göstermektirler. Gezilerini genellikle yalnız başına ve

yerel halkla etkileşim halinde gerçekleştiren turistler ise kaşif turist olarak ifade

edilmektedir. Başıboş turistler ise tatillerini tamamen yerel halkla beraber geçiren,

onların yanında konaklayan ve kültürlerini benimseyen turistlerdir24.

Başka bir çalışmada ise seyahat eden kişilerin istekleri, zevkleri, karakterleri vb.

özellikleri dikkate alınarak, turist tipolojisi güneşi seven, antropolog, arkeolog, organize

kitle, heyecan avcısı, sosyete, araştırmacı, bağımsız kitle, birinci sınıf ve başıboş turist

olmak üzere farklı bölümlere ayrılmıştır25:

Araştırmalardan da göründüğü gibi turist tipolojisini ayırmak turisti tanımlamak

kadar zordur. Kimisi taraftarı olduğu takımın final maçını izlemek, kimisi sevdiği

lezzeti vatanında tatmak, kimisi hayranı olduğu kültürü yerel halkıyla beraber yaşamak,

kimisi dini inancına göre kutsal toprakları ziyaret etmek, kimisi çocukluk kahramanı

olan efsanevi karakterin yaşamış olduğu ormanı görmek, kimisi ise iş hayatı

yorgunluğunu ve stresini üzerinden atmak için tatile ihtiyaç duymaktadır. İnsanları

turizme yönelten sebepler farklı olduğundan dolayı gidilen yerler, mevsimler, ortamlar

vb. farklılık göstermektedir. Bu bağlamda turist tipolojisinin, insanları turizme teşvik

eden etmenlerle doğru orantılı olduğunu söylemek mümkündür.

23 Erik Cohen, "Toward a Sociology of Internatıonal Tourism", Social Research, 1972,

c. 39, S. 1, s. 167-168.

24Grzywacz-Zeglen, a.g.m., s.5

25CrisRyan, Reserarching Tourist Satisfaction: Issues, Concept, Problems, Routledge,

Londonand New York, 1995 ‘den aktaran Toprak, a.g.m., s. 202.

11

2.1. İnsanları Turizme Teşvik Eden Etmenler

İnsanlar neden farklı yerlere seyahat eder sorusu her zaman turizmi anlamanın

anahtar kelimesi olmuştur. Bu sorunun cevabı turist menşei, turistik yerler ve turist

akımı olarak üç temel alanın araştırılmasına bağlıdır. Turist kökeni talep, turistik yerler

arz, turist akımı ise her ikisi ile bağlantılı perspektifler esas alınarak incelenmektedir26.

Turizm zevk, iş, sağlık, eğitim vb. nedenler için seyahat etme pratiğidir ve insanları,

mekanları, gelenekleri ve kültürleri buluşturan yeni bir deneyim sunmaktadır. Ayrıca,

turizm turistin kişiliği, tutumları, değerleri ve yaşam tarzı ile yakından ilişkilidir. Bu

durum aslında seyahat, bireysel ihtiyaç ve memnuniyet için motivasyonu inceleyen

psikoloji ile bağlantılıdır. Turisti tanımadan ve ne istediğini bilmeden turizm sektörünün

destinasyonlardaki zararlarını azaltmak veya önlemek neredeyse imkansızdır. Yetkili

kurumlar ve kişiler tarafından turistlerin motivasyonu ve onları turizme teşvik eden

etmenlerin bilinmesi turizmin gelişimi, kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve

ekonomik getirisi açısından çok önemlidir27. İnsanları turizme teşvik eden etmenler iki

başlık altında incelenmektedir28:

İç etmenler; Merak, Din, Kültür ve Eğitim, Dinlenme-Eğlenme, İş-Toplantı,

Spor, Sağlık, Macera, Ziyaret-Taklit-Gösteriş, Kişisel Alışveriş

Dış etmenler; Tanıtma-Reklam-Propaganda, Yeni Turistik Bölgeler

2.1.1. İç Etmenler

Merak: Merak, yeni ve bilinmeyen olayların farkına varmak, keşfetmek arzusu

ve bu durumun üstesinden gelme varlığı olarak tanımlanmaktadır29. İnsanoğlu doğduğu

andan itibaren merak duygusu faaliyete geçer, yaşamı boyunca gelişir, değişir ve

26Shien Zhongand Jie Zhang, "Why People Travel to Different Regions: a New

Tourism Research Framework from Geographical Perspective". Procedia Environmental

Sciences 12, 2012, s. 408.

27 Eva Simkova-Jindrich Holzner, "Motivation of Tourism Participants", Procedia –

Social and Behavioral Sciences 159, 2014, s.660.

28 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, Turizm Hareketleri, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı,

Ankara, 2011, s.6.

29Kashdan, T. B. ve Silvia, P. J. "Curiosityand Interest: The Benefits of Thriving on

Noveltyand Challenge",Oxford Handbook of Positive Psychology, Oxford University Press,

USA, 2009, s. 368.

12

şekillenir. Yeni destinasyonları gezmek, görmek için tetikleyici güç olan merak

insanları turizme yönelten en önemli faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir.

Din: İnsanlar tatile gittikleri ülkelerde eğlence merkezlerinin, doğal varlıkların

yanı sıra dini mekanları da ziyaret etmektedirler. Ancak sırf dini yapıları ziyaret etmek

için de seyahat turları düzenlenmektedir. Bu durum turizm ve dinin sıkı temas halinde

olduğunu gösterir niteliktedir30.

Kültür ve Eğitim: Turizm istemini etkileyen sosyal unsurlardan olan eğitim ve

kültür seviyesi, insanların turizme olan ilgisini arttırmanın yanı sıra onların seyahat

alışkanlıklarını da şekillendirmektedir31. Literatürdeki çalışmalarda turizmin tetikleyici

gücü olan eğitim ve kültürün, tatil deneyimleri ve seyahat esnasındaki ekonomik

davranışlarda etkili olduğu kabul edilmiştir32.

Dinlenme-Eğlenme: Turizmin temeli dinlenme ve eğlenmeye dayanmaktadır.

İnsanlar genelde iş yorgunluğundan kurtulmak için boş zamanlarında tatil yapma

gereksinimi duymaktadırlar. Aytaç, çalışmasında boş zamanın eğlenme, dinlenme ve

hayattan zevk alma gibi değerlerle anlatıldığını ifade etmektedir.33

İş-Toplantı: İnsanlar bilimsel, politik ve iş amaçlı toplantılara katılmak için

ikamet ettikleri yerlerin dışına çıkmaktadır34. Katılımcılar toplantı öncesi ve sonrası

çeşitli gezilere katılarak, turizm ekonomisine doğrudan katkı sağlamaktadır35.

Spor: Temel olarak insanlar sağlıklı ve genç kalmak, boş zamanlarını faydalı bir

şekilde kullanmak, sosyalleşmek ve en nihayetinde eğlenmek için spor yapmak ve

sportif aktivitelere katılmaktadır36. Sportif seyahatler turizme çok büyük olumlu etki

30 Mehmet Alparslan Küçük, "Din - Turizm İlişkisi Çerçevesinde Yahudilikte,

Hıristiyanlıkta Ve İslamiyet'te Hac Uygulamasına Genel Bakış", Dini Araştırmalar, 2013, c.16,

S. 42, s.102.

31 Sabriye Çelik Uğuz, " Hane Halklarının Eğitim ve Kültür Harcamalarının Turizm

Harcamalarına Etkisi", Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017, c. 7, S. 2,

s. 574.

32Joaquin Alegre - Sara Mateo – Lloren Pou, "Participation in Tourism Consumption

and the Intensity of Participation: An Analysis of Their Socio-Demographic and Economic

Determinants", Tourism Economics, 2009, c. 15, S. 3, s.533.

33 Ömer Aytaç, "Boş Zaman Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar", Fırat Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi, 2002, c. 12, S. 1, s. 257.

34 Tanju Karasu, Kongre Turizmi ve Türkiye, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eğitim

İdaresi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1985, s. 10.

35Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, Turizm Hareketleri, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı,

Ankara, 2011, s. 9.

36 Cem Saatçioğlu, Spor Ekonomisi Teori, Politika ve Uygulama, Gazi Kitapevi

Yayınları, Ankara, 2013, s. 5.

13

sağlamaktadır. Örneğin İspanya'da düzenlenen boğa güreşlerini izlemek için birçok

ülkeden insanlar burayı ziyaret etmektedir ki, bu da İspanya turizmine katkı

sağlamaktadır.

Sağlık: Sanayileşme ve kentleşmenin olumsuz etkilerinin başında insan ve

toplum sağlığı gelmektedir. Sağlıksız toplumda ise işgücü azalmakta ve üretim miktarı

düşmektedir. Bu durumun önüne geçmek için doğal turizm kaynakları kullanılmaktadır.

Temiz hava, şifalı termal sular, güneş en önemli doğal kaynaklardandır37.

Macera: Bazı insanlar alışılmamış mekanlarda yüksek adrenalin sağlayan

fiziksel ve zihinsel aktivitelere katılma arayışındadırlar. Bu yenilikçi turist kitlesi,

alışılanın aksine aşina olmadıkları yerleri yeniden keşfedebilecekleri adrenalin dolu

orijinal tatilleri seçmektedirler38.

Ziyaret, Taklit ve Gösteriş: Tatil bütçesinin büyük bir kısmı konaklama

masraflarının karşılanması için ayrılmaktadır. Dolayısıyla insanlar tatile giderken eş,

dost ve akrabalarının bulundukları destinasyonları ziyaret etmektedirler. Bunun başlıca

sebebi ise ekonomik yetersizlik, aile genişliği, çalışan kişi sayısının az olması, vb. gibi

nedenlerdir39. İnsanlar kendilerini ispatlamak, çevrede tanıtmak için gösteriş ve taklit

eylemindedirler. Ünlülerin tatil yaptığı mekanlara gitmek isteği bu durumun bir örneği

olarak gösterilmektedir. Bunun yanı sıra, turist çeken ülkenin yerel halkı, orayı ziyaret

eden insanlara özenerek farklı ülkelere gitmek istemektedir40.

Kişisel Alışveriş: Alışveriş yapmak insanoğlunun vazgeçilmezidir. Turizme

katılma duygusunu tetikleyen en önemli unsurlardan biridir. Örneğin, İstanbul sırf

alışveriş yapmak için ziyaret edilebilen şehirlerarasındadır. Kapalıçarşı eşliğinde

4000'den fazla dükkan, her yaz düzenlenen İstanbul Shopping Fest ve festival esnasında

uygulanan promosyon ve indirimler büyük bir turist akımı oluşturmaktadır.41

37 Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı

http://saglikturizmi.gov.tr/TR,23587/saglik-turizmi-nedir.html ( 10.03.2018 ).

38 Betül Garda - Süleyman Karaçor, "Yeni Turistik Eğilimler: Antalya İli Örneği",

Manisa Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 2016, c. 23, S. 3, s. 605.

39 Erdal Karataş, "Elazığ Şehir Nüfusunda Turizm Eğilimi" , Fırat Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi, 2001, c. 11, S.1, s. 68.

40 Nazmi Kozak, Turizm Pazarlaması, Detay Yayıncılık, Ankara, 2010, s. 86.

41 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

http://www.istanbulkulturturizm.gov.tr/TR,93311/alisveris-turizmi.html (11.03.2018).

14

2.1.2. Dış Etmenler

Tanıtma, Reklam ve Propaganda: Turistik bölgenin arz talep ekseninin

sağlanmasında tanıtım, reklam ve propagandanın rolü çok önemlidir. Tanıtım

faaliyetlerinin tümü, potansiyel müşteride hiçbir zaman unutamayacağı imaj yaratmayı

hedeflemektedir42. Tanıtmanın en aktif yönü kulaktan kulağa yapılan pazarlamadır43.

Silverman, çağımızda tutundurma işlemlerinin sadece reklam çerçevesinde değil, esasen

fısıltı pazarlaması (kulaktan kulağa pazarlama) etrafında toplandığını belirtmiştir44.

Yeni Turistik Bölgeler: Turizmi yeniliksiz düşünmek oldukça zordur. Turistler

her zaman yeni bölgelere ya da aynı yerlerdeki yenilikçi değişimlere önem vermişlerdir.

Örneğin, 1983 yılında İsviçre'de Stans şehri ile Stanserhorn şehrini birbirine bağlayan

teleferik turistlerin ilgi odağı haline gelmiştir. Fakat 2011 yılında aynı teleferik

yenilenerek dünyada benzeri olmayan iki katlı üstü açık teleferikle değiştirildi ve bu

olayın ardından aynı destinasyon yeniden turistlerin ilgisini çekmiştir45.

3. TURİZM TÜRLERİ

Turizm oldukça geniş yelpazeye sahip bir sektördür ve oldukça hızla

gelişmektedir. Her geçen gün insanların istekleri değiştikçe turizme yeni çeşitler

eklenmektedir. Ancak bazı turizm türleri de vardır ki, eski popülaritesini kaybetmiş ve

ilk yıllarındaki gibi çekiciliği kalmamıştır. Dolayısıyla turizm sürekli değişen ve

yenilenen, çeşitli türleri bünyesinde barındıran bir hizmet sektörüdür.

Turizm katılımcıların sayısına, yaşına, amacına, sosyo-ekonomik durumuna ve

gittikleri yere göre beş farklı türde sınıflandırılmıştır46. Turizm türleri ve onların alt

42 Ahmet Tolungüç, Turizm'de Tanıtım ve Reklam, Media Cat Yayınları, Ankara, 1999,

s. 23.

43 Zuhal Çilingir - Salih Yıldız - Hasan Sabri Kurtuldu, "Kulaktan Kulağa İletişim:

Alışveriş Merkezi Müşterileri Üzerinde Bir Pilot Çalışma.", Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari

Bilimler Dergisi, 2010, c. 24, S. 3, s. 96.

44 George Silverman, Ağızdan Ağıza Pazarlama: Dünyanın En Güçlü Pazarlama

Yönteminin 28 Sırrı, ( çeviren Ender Orfanlı ), Mediacat Yayınları, İstanbul, 2006 ‘dan aktaran

Erdal Arlı, " Müşterilerin Kulaktan Kulağa İletişime Bağlı Satın Alma Kararları Üzerinde

Referans Gruplarının Etkisi: Deniz Turizm İşletmeciliği Üzerine Bir Araştırma", Uluslararası

Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, c. 8, S. 17, s. 156.

45Koln & Partner, Hotel &TourismConsulting.

https://www.kohl-int.com/en/consulting/1-0.html (11.03.2018).

46 Nazmi Kozak - Meryem A. Kozak - Metin Kozak, Genel Turizm İlkler ve Kavramlar,

Detay Yayıcılık, Ankara, 2008, s. 19-32

15

kategorileri Şekil 2'de görülmektedir. Şekil 2'deki tüm turizm türleri ile ilgili bilgilere

aşağıdaki başlıklarda yer verilmiştir.

Şekil 2. Turizm Türleri

Kaynak: Kozak-Kozak, 2008: 19–32

3.1. Katılımcı Sayısına Göre Turizm Türleri

Bireysel Turizm: Katılımcının, herhangi bir tura dahil olmaksızın, tatil planını

kendisi düzenleyerek, konaklayacağı yeri ve gezeceği mekanları kendisi seçerek

katıldığı bir turizm türüdür47. Şöyle ki, bireysel turizm katılımcıları özgürce tatilin tadını

çıkarmayı hedeflemektedirler.

Grup Turizmi: Bu turizm türü insanların 11–16 kişilik gruplar halinde turizm

aktivitelerine katılma eylemidir. Bu gruplar öğrenciler, kurum çalışanları, dernek üyeleri

vb. toplumsal gruplardan oluşmaktadır48. Takımların deplasman maçları için yapmış

oldukları seyahat grup turizmine örnektir. Bu bağlamda spor turizmi grup turizmi ile

etkileşim halindedir diyebiliriz.

47 Nazmiye Erdoğan, Çevre ve (Eko) Turizm, Pozitif Matbaacılık, 2003 ‘den aktaran

Elif Akpınar - Yahya Bulut, " Ülkemizde Alternatif Turizm Bir Dalı Olan Ekoturizmi

Çeşitlerinin Bölgelere Göre Dağılımı ve Uygulama Alanları", III. Ulusal Karadeniz Ormancılık

Kongresi, 2001, c. 4, s. 1578.

48 Nazmi Kozak, Genel Turizm, Detay Yayıncılık, Ankara, 2001‘den aktaran Ender

Görgün, " Geleceğin Turizm Anlayışında Kruvaziyer Turizm Uygulamaları", Trakya

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Dönem Proje Çalışması ), Edirne, 2011, s.14.

TURİZM TÜRLERİ

Katılımcı Sayısına Göre

•Bireysel

•Grup

•Kitle

Katılımcıların yaşına göre

•Gençlik

•Yetişkin

•Üçüncü Yaş

Gidilen yere göre

•İç Turizm

•Dış Turizm

Katılımcıların Sosyo-Ekonomik durumuna göre

•Sosyal Turizm

•Lüks Turizm

Katılımcıların amacına göre

• Deniz,Güneş,Kum

• Kongre

• İnanç

• Sağlık ve Termal

• Mağara

• Dağ, Doğa

• Av

• Spor turizmi

• Yayla Turizmi vb.

16

Kitle Turizmi: Yoğun turist akımını kısa zamanda ağırlayabilecek, genellikle

sahil kasabalarına yönelik olarak yapılan turistik konaklama mekanların dayeme-içme,

gezme ve eğlenmeye dayalı turizm türüdür. Kalabalık şekilde yapılan bu turizm türü bir

pazar politikası olarak değerlendirilmektedir. Ancak aşırı yoğunluktan dolayı

destinasyonların taşıma kapasiteleri zorlanmakta ve olumsuz etkiler sergilemektedir.

Birçok açıdan olumlu etkileri olan kitle turizminin ortaya çıkardığı olumsuz etkilerden

bazıları aşağıda maddeler hallinde sunulmaktadır;

Yatak kapasitesini arttırmak için plansız betonlaşmaya dayalı görüntü kirliliğini

Kalabalıklaşmadan dolayı doğal ekoloji ve çevresel kirliliği

Kirlenmeye bağlı ekolojik eşitliğin bozulması, hayvan ve bitkilerde tür kayıpları

Beklentilerin uyuşmadığı durumlar için kültürel bozulmaları da beraberinde

getirmektedir49

3.2. Katılımcıların Yaşlarına Göre Turizm Türleri

Gençlik Turizmi: Gençlik turizmi,15–24 yaş aralığındaki gençlerin, farklı

amaçlarla turizm hareketliliği göstermeleri ile meydana gelmiştir. Gençlik turizmi

bireysel ve toplumsal çerçevede gelişim sağlayan en önemli turizm türlerinden biridir50.

Yetişkin Turizmi: Bir diğer adı ile orta yaş turizmi olarak anılan bu turizm türü,

yirmi beş yaştan altmış yaşa kadar olan turistlerin katılımlarıyla gerçekleşmektedir. Bu

yaş aralığındaki turistlerin büyük bir kısmının aile ve iş hayatı gibi sorumlulukları

vardır. Orta yaş grubuna dahil olan insanlar tatil tarihini ve çeşidini seçerken, bu

sorumlulukları dikkate almaktadırlar. Dolayısıyla yetişkin turizmi çoğu zaman yaz

aylarında akrabalarla beraber yapılan turizm türü olarak nitelendirilmektedir51.

Üçüncü Yaş Turizmi: Bu yaş grubuna dahil olan bireyler yılların deneyimi ve

kazandıkları turizm tecrübesinden dolayı talep eden bir tüketici haline gelmektedirler.

Genel anlamda bireylerin çoğu emekli olduğu için yoğun mevsimlerden

49 Pınar Kısa Ovalı, " Kitle Turizmi ve Ekolojik Turizmin Kavram, Mimari ve Çevresel

Etkiler Bakımından Karşılaştırılması", Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-

Dergisi, 2007, c.2, S. 2, s. 65.

50 Begüm İlbay-Dilek Acar Gürel, " Gönüllü ve Gençlik Turizminin Birlikte Ele

Alınması: Eskişehir’e Yönelik Bir Öneri", International Journal of Human Sciences, 2015, c. 12,

S. 2, s.208.

51 Tuba Şahiner, "İnanç Turizmi Potansiyeli ve Halkın İnanç Turizmine Bakışı

Açısından Karaman", (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Karaman, 2012, s. 14.

17

kaçınmaktadırlar. Bu nedenle genel turizm talebindeki mevcut eğilimler aşağıdaki

hususlara göre şekillenmektedir52:

55 yaş üstü turist kesiminin genel talep içinde öneminin artması,

Kalite ve sofistike açısından daha yüksek talebin olması,

Daha bölümlü turizm pazarı isteği,

Ekonomik durumun iyi olmasına rağmen zamanın az olması,

Çevresel ve sürdürülebilirlik konularında bilinçli olma,

Uzun güzergahlar, aktif ve genellikle bireysel tatiller yapmak.

3.3. Gidilen Yerlere Göre Turizm Türleri

Turistik aktivitelerin gerçekleştiği destinasyonlar, mekansal açıdan ele

alındığında, iç ve dış turizm olarak iki farklı başlık altında sınıflandırılabilir.

İç Turizm: Bireyin, vatandaşı olduğu ülkenin sınırları dışına çıkmadan, çeşitli

amaçlar doğrultusunda belli bir süreliğine turizm faaliyetlerinde bulunması, iç turizm

olarak nitelendirilmektedir53. Ankara'da ikamet eden bir ailenin, yaz tatilini Antalya'da

geçirmesi bir iç turizm örneğidir.

Dış Turizm: Bireyin, farklı nedenlerden dolayı yaşamış olduğu ülkenin sınırları

dışına çıkarak, gerçekleştirdiği tüm turizm faaliyetlerinin bütünü dış turizm olarak

nitelendirilmektedir. Bu turizm türü literatürde“uluslararası turizm” olarak

tanımlanmaktadır54. Dış turizmin en önemli özelliklerinden birisi de döviz getirisidir.

Ülkeye gelen yabancı turistlere göre aktif dış turizm, diğer ülkelere turist göndermeye

göre ise pasif dış turizm olarak sınıflandırılmaktadır.

3.4. Katılanların Sosyo-Ekonomik Gücüne Göre Turizm Türleri

Sosyal Turizm: Sosyal turizm, gelir seviyesi düşük olan kitlelerin bazı

desteklerin sağlanması ile turizm faaliyetlerinde bulunma ve bu faaliyetler eşliğinde

52Elisa Alen-Trinidad Dominguez-Nieves Losada, "New Opportunities for The Tourism

Market: Senior Tourism and Accessible Tourism", Visionsfor Global Tourism Industry-

Creating and Sustaining Competitive Strategies, Intech, 2012, c. 7, s.139-140.

53 Özlem Güzel, " Türkiye’de İç Turizm Pazarı Analizi Ve Pazarı Canlandırmaya

Yönelik Alternatif Turizm Olanakları", Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, 2011, c. 8, S. 16, s. 128.

54 Hasan Olalı, Turizm, MEB Yayıncılık, Ankara, 1992, s. 61.

18

yararlanılan tüm ilişkilerin bütünü olarak tanımlanmaktadır55. Bu tanıma göre sosyal

turizm, ekonomik açıdan güçsüz kitleler ve bu kitlelerin turizmden faydalanabilmesi

için yapılan planlamaların bütünüdür.

Lüks Turizm: Lüks turizm, ekonomik açıdan güçlü olan bireylerin katıldıkları

turizm türüdür. Turizmin, toplumdaki prestijli kesimlerin turizm faaliyetlerini ve

ekonomik düzeyi yüksek olan kişilere yönelik turizm etkinliklerini kapsayan bu türünü

lüks turizm olarak tanımlamak mümkündür56. Bu turizmin katılımcıları, pahalı oteller

ve özel transfer araçları tercih etmektedirler. En çok tercih ettikleri turizm çeşitlerinin

başında golf turizmi gelmektedir.

3.5. Katılanların Amacına Göre Turizm Türleri

Turizm bir hizmet sektörü olduğu için her kesime hitap edebilecek kriterlere

uygun şekillenmektedir. Yapılan çalışmalarda da belirtildiği gibi insanların dinlenme,

eğlenme, boş zamanlarını değerlendirme ve diğer alışkanlıkları farklılık göstermektedir.

Bunun yanı sıra bireylerin ekonomik gücü, eğitim düzeyi, iş hayatı, sosyal faaliyetleri,

vb. unsurlar, onların turizme katılma nedenlerini değiştirdiği için, turizm katılanların

amaçlarına göre çeşitli türlere ayrılmaktadır.

Deniz Turizmi: Bir diğer adıyla 3S (Sea, Sand, Sun) olarak bilinen bu turizm

türü en hızlı gelişen ve büyüyen turizm çeşididir. Yaz mevsiminde tatile çıkmayı

hedefleyen bireyler genelde bu turizm türünü tercih etmektedirler. Bu turizm

katılımcıları deniz ve kumsalların temizliğinin yanı sıra iklimsel özellikleri de dikkate

almaktadırlar. Bu turizme yönelik hizmet veren yörelerde daha fazla kar payı

hedeflenerek yeni turistik tesisler inşa edilmektedir. Bu da turizmin kitleselleşmesine

yol açmaktadır57. Aynı zamanda deniz turizmi geniş bir yelpazeye sahip olup, yat ve

kurvaziyer turizmini de bünyesinde barındırmaktadır58.

55 Öcal Usta, Sosyal Turizm, İstikbal Matbaası, İzmir, 1982, s. 7

56 Osman Mesut Sezgin, Genel Turizm, Tubitay Yayıncılık, 1995, s. 85.

57 Ayşegül Atacan Öğüt - Bilsen Beler Baykal - Cumali Kınacı, " Mevsimsel Nüfus

Değişiklikleri ve Atıksu Yönetimi Üzerine Bir İnceleme", İTÜDERGİSİ/e Su Kirlenmesi

Kontrolü, 2011, c. 21, S. 2, s.27.

58 Mark Orams, Marine Tourism: Development, Impacts and Management, Psychology

Press, London, 1999’dan aktaran Gökçe Yasemin Kozan - Sami Sonat Özdemir - Ebru Günlü,

"Turizm Yazınında “Deniz Turizmi”nin Olgusal Gelişimi", Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik

Fakültesi Dergisi, 2014, c.6, S. 2, s. 116.

19

Kongre Turizmi: Akademik çerçevede, bireylerin belirlenmiş konularla ilgili

yeni bilgi pazarlığında bulunması için yapılan turizm türüdür59. Bu turizm türü çoğu

gelişmiş büyük şehirlerde düzenlenmektedir. Kongre turizmi, turizm sezonunu on iki

aya uzatma da önemli rol oynamaktadır.

İnanç Turizmi: Farklı dinlere inanan ve yaşamlarını mensup oldukları dinin

şartlarına göre sürdüren bireylerin, dini gereksinimlerini karşılamak üzere kutsal

mekanlara yapmış oldukları seyahatler ile bu geziler zamanı gerçekleşen tüm turistik

aktivitelerin ilişkisi inanç turizmi olarak tanımlanmaktadır60. Her yıl milyonlarla kişinin

Kabe'yi ziyaret etmesi bir inanç turizmi örneğidir.

Sağlık Turizm: İnsanlar bazen sağlıkları için turizm faaliyetine katılmaktadırlar.

Bu faaliyetler sadece hastalıkları tedavi etmekle sınırlı kalmamaktadır. Çoğu zaman

insanlar sağlıklarını güvence altına almak için de tatile çıkmaktadırlar. Sağlık turizmi

kapsamında yer alan termal turizm dahilinde insanlar doğal mineraller içeren şifalı

suların, buharın ve çamurların bulunduğu yerlere seyahat ederek, tatillerini gittikleri

destinasyonun iklimine uygun şartlar altında gerçekleştirmektedirler61.

Mağara Turizmi: Turistik destinasyon olarak mağaralar birçok kişinin ilgisini

çekmektedir. Turizme hizmet eden mağaralar listesine Amerika Birleşik Devletleri

(ABD) 229 mağara ile dünya birincisidir. Sıralamayı Fransa 114, Japonya ise 93 mağara

ile devam ettirmektedir. Turistik mağaraların bazı özelliklere sahip olması

gerekmektedir:

Korumaya ihtiyaç duyulacak şekil ve canlıların bulunmaması,

İnsan sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek tehlikeler taşımaması,

Kullanım sebebiyle bölgesel kirliliğe neden olmaması,

İlgi çekici dahili yapılara sahip olması,

İnsanların rahat bir şekilde gezmeleri için uygun genişlik ve yüksekliğe sahip

olması,

Yollar ve yerleşkelerin yakınında olması,

59 Azize Tunç - Firuzan Saç, Genel Turizm: Gelişimi ve Geleceği, Detay Yayıncılık,

Ankara, 1998, s. 17.

60 Sevil Sargın, "Yalvaç 'ta İnanç Turizmi", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,

2006, c.16, S. 2, s. 3.

61 Yüksel Öztürk - İrfan Yazıcıoğlu,"Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm

Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma", Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2002, S.

2, s. 183.

20

Çevresinde yardımcı ünitelerin yapılabilmesi için yeterli alanın olmasıdır.

Söz konusu mağaraları korumak ve ziyaret edenlerin can güvenliğini sağlamak

için "Mağara Uygulama Projesi" hazırlanmalıdır62.

Dağ ve Doğa Turizmi: Dağlar, turizmin en önemli altyapılarından biridir. Her

geçen gün dağ ve doğa turizmi hızla gelişmekte ve doğal alanlardaki yerel ekonomiye

olumlu etki etmektedir. Dağ turizmi, gelir düzeyi düşük olan bazı Afrika ülkelerinde

dağlık alanlardaki toplumlar için önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Dağ ve doğa bu

turizm türünün ana sermayesidir. Ancak dağ turizminin gelişimi için büyük yatırımlara

ihtiyaç duyulmaktadır63.

Av turizmi: Av turizminde yaşanan ilk gelişmeler 1960 yılına dayanmaktadır64.

Av turizmi; avlakların belli denetimlere tabi tutularak, iç ve dış turizme yönelik

faaliyetler için av meraklılarının hizmetine sunulması ve insanları monoton yaşam

tarzından uzaklaştırması için düzenlenen turizm çeşididir. Son yıllarda yüksek talep

görmesinin yanı sıra, yüksek getirisinden dolayı popülarite kazanmıştır. Şöyle ki,

normal bir turistin 750 dolarlık harcamalarına karşılık olarak av turistinin harcamaları

2000 dolara kadar yükselebilmektedir65.

Spor Turizmi: Bireylerin, ister aktif sporcu olarak isterse de herhangi bir spor

dalına ait faaliyetleri seyretmek amacıyla katılmış oldukları turizm türüdür. Spor turizmi

katılımcılarının seyahat amaçları sadece sporla ilgili olmaktadır. Golf Turizmi, Bisiklet

turizmi, Hava Sporları turizmi vb. turizm türleri gibi çok önemli ve ilgi çekici çeşitleri

vardır66.

Çiftlik Turizmi: Çiftlik turizmi, katılımcıların tarım ve hayvancılıkla birlikte

eko turizm aktivitelerinden yararlanabilmesine olanak sağlayan, yerel halkın ekonomik

62 Özgür Arpacı - Burhanettin Zengin - Orhan Batman," Karamanın Mağara Turizmi

Potansiyeli ve Turizm Açısından Kullanılabilirliği", Kahramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi

Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2012, c. 14, S. 23, s. 62.

63 Mehmet Somuncu, " Dağcılık ve Dağ Turizmindeki İkilem: Ekonomik Yarar ve

Ekolojik Bedel", Coğrafi Bilimler Dergisi, 2004, c. 2, S. 1, s. 7.

64 İsmail Şafak, " Türkiye`Deki Av Turizmi Uygulamalarının Özel Avlak İşletmelerine

Etkileri", Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2003, Seri: A, S. 2, s. 135 65 Murat Alpaslan Kasalak, " Ekoturizm Girişimcilerinin İnovasyona Yatkınlığının Ölçülmesi:

Muğla Yöresinde Yer Alan Ekolojik Oteller Kapsamında Bir Alan Araştırması", Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2014, s. 80-

81.

66 Onur İçöz, "Spor Turizmi Pazarlaması ve Futbol Takımlarının Hazırlık Dönemi

Kamp Yeri Tercihlerini Belirleyen Etkenler", Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2008, s. 27-28.

21

gelişimine olumlu etkide bulunan ve destinasyonun tanıtılmasına, kültürel imajın

geliştirilmesine katkıda bulunan bir turizm türüdür67. Son yıllarda sanayileşmiş

ülkelerde politik, sosyal, ekonomik ve teknolojik kalkınmalardan dolayı kırsal alanlarda

önemli derecede yapısal değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerin sonucu olarak kırsal

alanların gelişimini sağlamak için yeni modeller üretilmiştir. Bu bağlamda günümüzde

çiftlik turizmi çok büyük öneme sahip olmaktadır. Çiftlik turizmi, tarımsal farklılaşma

ve yerel kalkınmanın yardımcı aracı olarak görülmektedir68.

Turizm sürekli değişme uğrayan bir sektördür. Doğanın canlılara vermiş olduğu

doğma, büyüme, büyüme esnasında kendini geliştirme, değiştirme, ilerletme ve son

olarak ölme özelliği turizm sektöründe de vardır. Şöyle ki, turizm literatürü

incelendiğinde, bir zamanlar çok önemli olan bazı turizm çeşitlerinin günümüzde eskisi

gibi ilgi çekici olmadığı, zamanla bazı kesimlerin katıldığı lüks turizm çeşitlerinin

sosyalleştiği, bireysel turizm çeşitlerinin kitleselleştiği vb. gibi oluşumların

gerçekleştiği görülmektedir. Turizm tüm çeşitleriyle birlikte bir örümcek ağı gibi sıkıca

kenetlenmiş bir sektördür ki, zaman geçtikçe bu ağ daha da büyümekte ve bağlantıları

sıkılaşmaktadır. Örneğin, golf turizmi; spor turizmi, doğa turizmi, üçüncü yaş turizmi,

grup turizmi ve lüks turizm olarak farklı başlıklar altında sınıflandırılıp

incelenebilmektedir. Bu durum turizmin tüm çeşitlerinin aslında birbiriyle ne kadar

bağlantılı olduğunu göstermektedir. Her geçen gün turizmin birbirinden ilginç yeni

çeşitleri türemektedir ki, bunun da başlıca nedeni olarak insanların merak ve isteklerinin

değişimini olduğu düşünülmektedir. Dolaysıyla turizm, müşterilerini memnun etmek

için elinde olanlarla yetinmemektedir. Yeni özel istekler üzerine spesifik türlerin

üretimini gerçekleştirmektedir. Bu spesifik türler ise kendine has özellikleri olan özel

ilgi turizmi sınıfına dahil edilmektedir.

67SaidaAhmadova - Orhan Akova, "Türkiye’de Organik Ekoturizm Çiftlikleri Üzerine

Bir Araştırma", Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, c.6, S.1, s.14.

68Stefan Gössling–SusanneMattsson, "Farm Tourism in Sweden: Structure, Growth and

Characteristics.", Scandinavian Journal of Hospitalityand Tourism, 2002, c.2, S.1, s.17.

22

İKİNCİ BÖLÜM

ÖZEL İLGİ TURİZMİ ÇEŞİTLERİ VE HÜZÜN TURİZMİ

1. ÖZEL İLGİ TURİZMİ KAVRAMI VE TANIMI

Özel ilgi turizmi, turizmle ilgili literatürlerde fazla tanımlanmaya çalışılmış

kavramlardan biri olarak bilinmektedir. Daha öncesinde turizm kavramının başta insan

olmak üzere birçok farklı faktörlerle ilişkili olması sebebiyle tanımlanmasının zor

olduğu ifade edilmiştir. Aynı zorlukların özel ilgi turizmi için de geçerli olmasına

rağmen kabul edilmiş ve özel ilgi turizmini en iyi şekilde ifade eden bazı tanımlar

literatürde yer almaktadır.

Dünya Turizm Örgütü özel ilgi turizmini; “kendine özgü teması olan turizm

destinasyonlarını ziyaret etmek ve belirli meraklarını geliştirmek isteyen kişilerin, ferdi

veya grup şeklinde katıldıkları spesifik bir turizm çeşidi” olarak tanımlamaktadır69.

Douglas ve Derret'e göre özel ilgi turizmi, “katılımcıların özel ilgi motifleri ile manipüle

edilen, ahenkleştirilmiş asude zaman ve rekreasyon deneyimleri” olarak

tanımlanmaktadır70. Read ise, özel ilgi turizmini, katılımcıların hobilerine ilişkin turistik

mekanlara yaptıkları seyahatler şeklinde açıklamaktadır71.

1980'li yıllardan itibaren gelişen özel ilgi turizmi yeni kavram olmasına karşın

aslında yeni bir olgu değildir. İnsanlar ilk çağlardan itibaren farklı özel amaçlarla

seyahat ettikleri için özel ilgi turizmi, en eski turizm çeşitlerinden biri olarak

bilinmektedir. Literatürde özel ilgi turizmi ile eşdeğer olarak alternatif turizm kavramı

da kullanılmaktadır72. Küçükaslan’a göre, kitle turizminden farklı olarak, insanların özel

ilgi alanlarına doğrudan hitap etmesi sebebiyle özel ilgi turizmi, alternatif turizm olarak

69 Abdullah Tanrısevdi, Şenol Çavuş, "Özel ilgi Turizmi ve Özel İlgi Turizmi

Kapsamında Kuşadası ve Çevresinde Varolan Potansiyel Kaynaklar Üzerine Kuramsal Bir

İnceleme", Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 2003, c. 1, S. 14, s.10.

70Norman Douglas – Ros Derrett, Special Interest Tourism, John Wiley and Sons,

Australia Ltd, 2001, s. 4.

71Stantone Read, “A Prime Force in the Expension of Tourism in the Next Decade:

Special Interest Travel Tourism”, Marketing and Management Issues, G.W. University,

Washinton D.C., 1980, s.195.

72 Zeki Akıncı - Murad Alpaslan Kasalak, "Sürdürülebilir Turizm Yönetimi Açısından

Özel İlgi Turizminin Yeri ve Önemi", Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar

Dergisi, 2001, c. 1, S. 1, s.166.

23

da anılmaktadır73. Dolaysıyla bazı bilim adamları alternatif turizm kavramını özel ilgi

turizmiyle aynı anlamda kullanmıştır. Ancak son yıllarda alternatif turizm kitle

turizminin tamamlayıcısı olarak ifade edilmektedir. Şöyle ki, kitle turizmi çerçevesinde

seyahat eden bir kişinin yamaç paraşütü turuna katılması bir alternatif turizm

kapsamındadır. Lakin turizmci bilim adamları katılımcının sadece yamaç paraşütü

yapmak için bir destinasyona gitmesini ve tatilini sadece bu yönde devam ettirmesini

özel ilgi turizmi kapsamında incelenmektedir. Buradan yola çıkarak, Hacıoğlu ve

Avcıkurt özel ilgi turizmini, kişilerin kesinleşmiş meraklarını geliştirmek maksadıyla

bireysel ya da grup şeklinde katıldıkları, sadece bir konu üzerinde ihtisaslaşmış turları

içeren turizm çeşidi olarak tanımlamaktadır74.

Trauer'e göre, özel ilgi turizmi katılımcıların spesifik ilgilerini tatmin etmek için

boş zaman değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır. Ancak bu aktiviteleri özel ilgi

çerçevesinde değerlendirmek için iki esas öğe gerekmektedir. Bunlardan birincisi özel

ilgi talebinin var olması, ikincisi ise, turizm endüstrisinin bu yönde arz edebilmesidir75.

Trauer, turizmi genel ilgi, karma ilgi ve özel ilgi olmak üzere farklı gruplarda

incelerken, özel ilgi turistinin karar verme sürecinde cevap aradığı sorunun

"ilgilendiğim aktiviteleri ve konuları nerede bulabilirim?" şeklinde olduğunu

vurgulamaktadır76. Bu bağlamda Trauer' in özel ilgi turizmi döngüsü Şekil 3'de

gösterilmektedir77.

73Nazife Küçükaslan, Özel İlgi Turizmi, Etkin Yayınevi, Bursa, 2007, s. 144.

74 Necdet Hacıoğlu - Cevdet Avcıkurt, Turistik Ürün Çeşitlendirmesi, Nobel Yayıncılık,

Ankara, 2011, s. 256.

75 Birgit Trauer, "Conceptualizing Special InterestTourism—Frameworksfor Analysis.",

Tourism Management, 2006, c.27, S. 2, s. 186.

76Trauer, a.g.m., s.187.

77Trauer, a.g.m., s.188.

24

Şekil 3. Özel İlgi Turizmi Döngüsü

Kaynak: Trauer, 2006: 188

2. ÖZEL İLGİ TURİZMİ TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Özel ilgi turizmini sınıflandırmak ve çeşitlerinin bağlı olduğu grupları

belirlemek araştırmacılar için belki de en zor olan konulardan biridir. Bunun başlıca

sebebi, insanların ilgi alanlarının farklılığından kaynaklanan çok fazla özel ilgi turizmi

çeşidinin olmasıdır. Brotherton ve Himmetoğlu (1997) İngiltere’de yaptıkları

araştırmada otuz altı özel ilgi turizmi çeşidinin olduğunu belirtmiştir78.

Literatürdeki bazı kaynaklarda özel ilgi turizmi ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan

birincisi doğaya dayalı turizm faaliyetleri, ikincisi ise, kültürel ve tarihsel turizm olarak

açıklanmıştır79. Turizm Bakanlığı ise 1990 yılında özel ilgi turizmini sınıflandırırken,

turistik faaliyetlerin gerçekleştiği mekanları esas faktör olarak değerlendirmiştir. Turizm

Bakanlığı özel ilgi turizmini, kent içinde, kırsal alanda ve doğal yerlerde yapılan turistik

faaliyetler olmak üzere üç farklı grupta sınıflandırmıştır80.Bir başka kaynakta ise turizm

78Himmetoğlu, B. ve Brotherton, B. ,“Özel İlgi Turizmine Ampirik Yaklaşım”, I.Turizm

Sempozyumu, 17-18 Kasım, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1994' den aktaran

Akıncı - Kasalak, a.g.m. s. 167.

79Kelly J. Mackay - Kathleen L. Andereck - Christine A. Vogf, "Understanding

Vacationing Motorist Niche Markets.", Journal of Travel Research, 2002, c.40, S. 4, s. 356.

80 Küçükaslan, 2007, s.157.

•Kitle Turizmi , Büyük Ölçekli Turizm

GENEL İLGİ TURİZMİ

•Nereye, nasıl, kiminle gidebilirim ve neler

yapabilirim ?

KARMA İLGİ TURİZMİ

•İlgilendiğimi aktivite ve konuları nerede

bulabilirim ?

ÖZEL İLGİ TURİZMİ

25

çeşitleri ayrıntılı bir şekilde incelenip spesifik özelikleri dikkate alınarak üç farklı başlık

altında sınıflandırılmıştır81. Bu sınıflandırma eylemi aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 3. Özel İlgi Turizmi Çeşitlerinin Sınıflandırılması

Doğaya Dayalı

Türler

Hobiye Dayalı Türler Kültüre Dayalı Türler

• Çiftlik Turizmi

• Sağlık Turizmi

• Yayla Turizmi

• Spor Turizmi

• Av Turizmi

• Botanik Turizmi

• Kuş Gözlemciliği

• Kumar Turizmi

• Spor Turizmi

• Şarap Turizmi vb.

• Şehir Turizmi

• Kültürel Miras Turizmi

• Etkinlik Turizmi

• İpek Yolu Turizmi

• Hüzün Turizmi

Kaynak: Uluçeçen, 2011: 73

2.1. Doğaya Dayalı Özel İlgi Turizmi

Doğaya dayalı turizm hareketlerindeki kayda değer gelişmeler turizm sektörüne

katkı sağlayan önemli unsurlardan biridir82. Doğaya dayalı turizm, doğayı sevme ya da

doğayla ilgili araştırmalar yapma gibi spesifik amaçlardan dolayı doğal alanlara seyahat

etmeyi kapsayan turizm çeşidi olarak tanımlanmaktadır83. Valentine, doğaya dayalı

turizmi, doğayı rahatsız etmeyecek şekilde yapılan turistik faaliyetler olarak ifade

etmektedir84. Başka bir tanıma göre doğaya dayalı turizm, bir mekanın doğal

kaynaklarını kullanmak amacıyla yapılan boş zaman gezisi olarak

nitelendirilmektedir85. Browne ve Hunt doğaya dayalı turizmi, avcılık, kayak,

snowboard, kar motosikleti, kızak, kano, su sporları, bisiklet, dağ bisikleti, kuş

81 Meryem Akoğlan Kozak, - Sadık A. Bahçe. Özel İlgi Turizmi, Detay Yayıncılık,

Ankara, 2012 'den Aktaran Tolga Han Uluçeçen," Özel İlgi Turizmi: Kapsamı, Çeşitleri ve

Türkiye’de Uygulanabilirliği", Kültür Ve Turizm Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği

Koordinasyon Dairesi Başkanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara, 2011, s.73

82 Mark B. Orams, Using Interpretationto Manage Nature-Based Tourism.", Journal of

Sustainable Tourism, 1995, c.4, S.2, s. 81.

83 E. JaneLuzar, et al. "Evaluating Nature-Based Tourism Using the New Environmental

Paradigm." Journal of Agriculturaland Applied Economics, 1995, c. 27, S.2, s.544.

84 Mehmet Mehmetoğlu, "A Case Study of Nature-Based Tourists: Specialists Versus

Generalists.", Journal of Vacation Marketing, 2005, c.11, S.4, s. 357.

85A. N. K. Benzer, "Bolu-Göynük ve Yakın Çevresi Doğal ve Kültürel Kaynaklarının

Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi." Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006, s. 58.

26

gözlemciliği, bitki gözlemciliği, yaban hayatı izleme, fotoğrafçılık ve bunun gibi birçok

aktiviteyi kapsayan turizm türü olarak tanımlamaktadırlar86.

Günümüzde doğaya dayalı turizm, çok ilgi çekmekte ve hızla gelişmektedir.

Sandwith'e göre doğaya dayalı turizm planlanmış üç stratejik temel üzerinde

kurulmalıdır87. Bunlar;

Biyolojik çeşitlilik bileşenlerini yönetmek,

Sürdürülebilir kullanımını sağlamak,

Topluma doğa koruma bilincini yerleştirmek.

Turizm ürünlerinin bilinçsiz şekilde kullanılması bu ürünlerin sürdürebilirliğini

azaltmaktadır. Bu bağlamda turizmin ana ürünlerinden olan doğa, zaman geçtikçe

egzotikliğini ve doğallığını kaybetmektedir. Bu durumu önleyebilmek için yerel

yönetim ve yerel halk işbirliği yaparak doğayı korumaya yönelik faaliyetler

gerçekleştirmelidir. Aslında bu ürünler hizmete sunulmadan önce doğru planlama ve

stratejiye tabii tutularak doğru şekilde yönetilmeli ve toplum doğanın korunması ile

ilgili bilinçlendirilmelidir.

2.2. Hobiye Dayalı Özel İlgi Turizmi

Hobiye dayalı turizm günümüzde çok fazla ilgi gören ve geniş kitlelere yayılan

bir turizm türüdür. Hobi, insanların alışılanın dışında dinlenmek, eğlenmek için merak

ettikleri işleri yaparak zaman geçirme yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Hobiye dayalı

turizm, insanların hobileri doğrultusunda yapmış oldukları gezileri ifade etmektedir.

Hobiye dayalı turizm, genellikle iş hayatına yoğunlaşmış zengin kesimler tarafından

tercih edilmektedir88. Kişilerin ilgi alanları ve hobileri farklı olup, ilgi duyma düzeyleri

birbiriyle aynı olmamaktadır. Bazı hobiler çok fazla popülariteye sahip iken, bazıları

sadece belli kesime hitap etmektedir. Bu bağlamda turizm yatırımlarının yüksek

maliyetler gerektirdiği dikkate alınarak, fazla ilgi çekmeyen hobiye dayalı turizm

86 Sarah A. Browne, - L. M. Hunt. "Climate Changeand Nature-Based Tourism, Outdoor

Recreation, and Forestry in Ontario: Potential Effectsand Adaptation Strategies.", Queen’s

Printer, Canada, 2007, s.19.

87Trevor Sandwith, "Nature-Based Tourism: A Key Strategyfor Sustaining Biodiversity

in Kwa Zulu-Natal, South Africa." International Workshop: Case Studies on Sustainable

Tourismand Biological Diversity. Bundesamtfür Naturschutz: Germany, 1999, s. 23.

88 Gündem Turizm, " Hobi Turizmi "

http://gundemturizm.com/hobi-turizmi/ , ( 12.04.2018 )

27

çeşitlerine yönelik çok fazla yatırımlar yapılmamaktadır. Ancak şarap turizmi, golf

turizmi gibi yüksek talep gören turizm çeşitlerine arz edebilmek adına ciddi yatırımlar

yapıldığı bilinmektedir89. Günümüzde spor turizmi, av turizmi, botanik turizmi, kuş

gözlemciliği, kumar turizmi, şarap turizmi gibi birçok hobiye dayalı özel ilgi turizmi

çeşitleri olduğu bilinmektedir.

2.3. Kültüre Dayalı Özel İlgi Turizmi

Kültüre dayalı turizm olgusu oldukça geniş yelpazeye sahiptir ve bu nedenle

insanların çeşitli özel ilgi taleplerine arz edebilmektedir. Bu bağlamda kültüre dayalı

turizmde; türetilmiş, motivasyona dayalı, deneyimsel ve işletimsel olmak üzere dört

farklı yaklaşım vardır. Belki de bu çeşitlilik, sektörün gelişmekte olan doğası ve kültür

turizmini oluşturan ürün ve deneyimlerin çeşitliliğinden kaynaklanmaktadır. Dahası,

insanlar kendi ihtiyaçlarını karşılamak için elde ettikleri arz doğrultusunda kendilerine

özgü tanımlarını şekillendirmektedirler. Dolayısıyla bazı tanımlar oldukça kapsamlı ve

herkes tarafından kolaylıkla anlaşıla bilmektedir. Kültürel turizmin politik yönelimli

tanımları, tüketici ilgisinin düzeyini göstermek ve böylece kültürel miras yönetimi

faaliyetlerine yatırım için daha fazla gerekçelendirmek için mümkün olduğunca

kapsayıcı olma eğilimindedir. Aynı şekilde, maksatlı birtakım tanımlamaların alt akımı,

pazarlama kaynaklarının sektöre daha fazla tahsis edilmesi için çaba göstermektedir90.

Kültür, turistleri çekmek ya da insanları seyahat etmeye motive etmenin

temellerini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, kültüre dayalı turizm bir özel ilgi turizmi

olarak kabul edilmektedir. Kültüre dayalı turizm insanlar, yerler ve kültürel miras

arasında bağlantı kurmakta olup, kişilerin özel ilgiye dayalı geçici turizm hareketleri

şeklinde tanımlanmaktadır91. Lips, kültüre dayalı turizmi, "mekanlar ve insanlar

vasıtasıyla kim olduğuna dair güçlü bilince sahip kişilerin farklı kültürlerle eşleşme

sanatı" olarak tanımlamaktadır92. Çağdaş literatürde ise kültüre dayalı turizm; " tarihi

89 Meryem Akoğlan Kozak, - Sadık A. Bahçe. Özel İlgi Turizmi, Detay Yayıncılık,

Ankara, 2012, s.232.

90Bob McKercher - Hilary Du Cros, Cultural Tourism: The Partnership Between

Tourismand Cultural Heritage Management. Routledge, New York, 2002, s.3.

91McKercher-DuCros, 2002, s.4

92Douglass-Derrett, 2001, s.16.

28

eserlerin, yapıların, uygarlıkların incelenmesinin yanı sıra yerel halkın kültürünün

öğrenilmesi maksadıyla yapılan turizm faaliyetleri" olarak ifade edilmektedir93.

Kültüre dayalı özel ilgi turizmi; turizm, kültürel miras varlıklarının kullanımı,

tecrübeli ürün tüketimi ve turist olmak üzere dört temel unsura bağlı olup, şehir turizmi,

etkinlik turizmi, ipek yolu turizmi ve hüzün turizmi başlıkları altında incelenmektedir94.

Dünya Turizm Örgütünün açıklamalarında turistik faaliyetlere katılan kişilerin

%37'sinin kültür amaçlı gezilere katıldıkları belirtilmektedir. Bu verilere dayanarak,

önümüzdeki yıllarda kültüre dayalı turizm türlerinin daha çok ilgi çekeceği tahmin

edilmektedir95.

2.3.1. Kültürel Miras Turizmi

Kültürel miras, “günümüzde çağdaş amaçlar için seçtiğimiz, ekonomik, kültürel,

politik veya sosyal olan geçmişin parçası” dır96. Kültürel mirasın tarihi gelişim süreci

araştırıldığında genellikle insan ile ilişkili olduğu görülmektedir. İnsanlar kişiliklerini,

inançlarını, geleneklerini vb. gibi unsurlar yansıtan sanatsal objeler inşa etmişlerdir.

Günümüzde bu objeler kültürel miras olarak tarihin ruhunu yaşatmaktadır97. İlk başlarda

yalnızca anıtsal yapıları kapsayan kültürel miras kavramı gün geçtikçe sivil yapıları,

kentsel/kırsal alanları, sanat ve kültür dalları bir çatı altında birleştirerek değişim

sağlamıştır98. Kültürel miras geniş kapsamlı olup, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın

Korunması Sözleşmesi’nde, üç sınıfta gruplandırılmaktadır:

Anıtlar: Heykeller, resimler, kitabeler, mağaralar vb. unsurlar bu gruba

girmektedir.

Yapı toplulukları: Tarihi, sanatsal veya bilimsel olmak üzere evrensel değere

sahip olan yapılardır.

93 Küçükaslan, 2007, s.104.

94McKercher-DuCros, 2002, s.6

95 Erol Duran, " Sürdürülebilir Turistik Ürün Olarak Türkmen Kültürü: Çanakkale

Örneği", 11. Ulusal Turizm Kongresi-Kuşadası, Detay Yayıncılık, Ankara,2010,s.183.

96Brian Graham, "Heritage As Knowledge: Capitalor Culture?.", Urban Studies, 2002,

c. 39, S.5-6, s.1004.

97 Michael Harkin, "Modernistan Thropologyand Tourism of the Authentic.", Annals of

TourismResearch, 1995, c.22, S. 3, s.652.

98Saadet Armağan Güleç Korumaz, "Kültürel Miras Yönetiminde Karar Destek

Sistemlerinin Kullanımına Yönelik Bir Model Önerisi", Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 2015, s. 14.

29

Sitler: İnsan, doğa ya da ikisinin ortak yarattığı, estetik, etnolojik veya

antropolojik açıdan evrensel değere sahip olan alanlardır99.

Kültürel miras turizmi, tarihi eserler, arkeolojik yapılar ve sanatsal anıtları

kapsayan geçmişten günümüze kalan mirasın yanı sıra günümüzde yapılmış olan

yapıların toplum tarafından kabullenmesi sonucu oluşan somut ve soyut tüm

varlıklardır100. Şöyle ki, kültürel miras turizmi sadece tarihi yerlerin, kalıntıların,

müzelerin değil, aynı zamanda çağdaş fuar ve festivallere yapılan ziyaretler sebebiyle

gelişmektedir. Bu sebeptendir ki kültürel miras turizminin ürünleri geçmişe ve

günümüze ait olmak üzere farklılık göstermektedir101. Bir başka deyimle, kültürel miras

turizmi, eski toplumların sosyal, politik ve ekonomik yaşantılarını tarihi ilkelerle bize

yansıtan kültüre dayalı değerler olarak tanımlanmaktadır102. Başka bir çalışmada ise

kültürel miras turizmi, temel ürünü geçmişten günümüze miras kalan şeyler olan turizm

çeşidi olarak ifade edilmektedir103. Light, kültürel miras turizmini, geçmişin günümüzde

turizm amaçlı kullanılması şeklinde tanımlamaktadır104.

Turizme katılan kişilerin alışılan deniz, kum ve güneş turizmden farklı olarak

özel ilgileri doğrultusunda alternatif turizm çeşitlerine de talep gösterdikleri

bilinmektedir. Kültürel miras turizmi bu alternatif turizm çeşitlerinin en önemlilerinden

biridir. Kültür turizminin gelişimi kültürel miras turizminin kalkınmasında önemli rol

oynamaktadır105. Kültürel miras turizmi tarihi değerlere sahip olmanın yanı sıra

bugünümüzü de kapsamakta olup, kültürel mirasa sahip olan destinasyonların

99Dilek Demirer, "Kültürel Mirasın Sürdürülebilirliği Kapsamında Edebiyat Turizminin

Yönetici ve Tüketici Perspektifinden Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma", Düzce

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Düzce, 2015,

s.20.

100 Asu Aksoy-Deniz Ünsal, "Kültürel miras yönetimi.", Anadolu Üniversitesi Yayını

No: 2573, 2012,s.3

101Gözde Emekli, "Coğrafya, Kültür ve Turizm: Kültürel Turizm.", Ege Coğrafya

Dergisi, İzmir, 2006, c.15, S.1-2, s.58.

102Sorna Khakzad-Marnix Pieters-Koenraad Van Balen. "Coastal Cultural Heritage: A

Resourceto be Included in Integrated Coastal Zone Management." Ocean & Coastal

Management 118, 2015, s.118.

103Pat Yale, From Tourist Attractions to Heritage Tourism, ELM Publications,

Huntingdon, 1991, s. 21.

104DuncanLight, "Gazing on Communism: Heritage Tourismand Post-Communist

Identities in Germany, Hungary and Romania." Tourism Geographies, 2000, c.2, S. 2, s.160.

105Zafer Öter-Osman N. Özdağan, "Kültür Amaçlı Seyahat Eden Turistlerde

Destinasyon İmajı: Selçuk-Efes Örneği." Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 2005, c.16,

S.2, s.128.

30

ekonomik yükselişine katkı sağlamaktadır106. Ancak, bazen kendi başlarına ekonomik

olarak uygulanabilir olmayan miras tesisleri çoğu zaman gelişmelere ve ilçelere katkıda

bulundukları bir dizi dışsallıktan dolayı çok işlevli kentsel projelere dahil edilmektedir.

Mirasın ve sanatın kentsel ve ekonomik kalkınmaya kattığı gerçek katma değer

potansiyeli büyük ölçüde araştırılmamış ve bu dışsallıkların ekonomik değeri nispeten

zayıf olmaktadır107. Kültürel miras turizmi yerel halkın kendi kültürünü derinden

öğrenmesine ve korumasına olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda, yerel halkın kültürel

miras turizmi faaliyetleri sürecine katılması oldukça önemlidir.

2.3.2. Etnik Turizm

Etnik turizmin ilk kullanımı, 1977 yılında Panama'daki San Blas Hintlilerini,

Endonezya'daki Toraja halkını ve Eskimoları inceleyerek yerel ve egzotik halkların

gelenekleri açısından halka arz edilen turizm olarak tanımlayan Smith'e

atfedilmektedir108. McIntosh ve Goeldner, etnik turizmi, gerçek egzotik halkların

kültürel ifadelerini ve yaşam tarzlarını gözlemlemek amacıyla seyahat etmek olarak

tanımlayarak yeniden yorumlamaktadır. Böyle bir turizm, Assam'ın tecrit edilmiş tepe

kabilelerini gözlemlemek için Hindistan'a seyahat ederek örneklendirilmiş ve tipik

destinasyon aktivitelerine yerli ev ziyaretleri, dans ve törenlere katılma ve dini ritüellere

olası katılımlar da dahil edilmiştir109. Van den Berghe'e göre etnik turizm, yerel halkın

kültürel egzotizminin ana turist cazibesi olduğu turizm biçimidir. Turist, yerel halk ve

aracılar olmak üzere üç temel unsurdan oluşmaktadır110. Harron ve Weiler ise etnik

turizmi, öncelikle etnik geçmişi turistlerden farklı olan insanlarla birebir, otantik ve

kimi zaman yakın temas arayışına güdülenmiş seyahat olarak tanımlamaktadır111.

106ChristianBarrère, "Cultural Heritages: From Officialtoin Formal", City, Cultureand

Society, 2016, c.7, S.2, s.87.

107JustinLewis, Art, Culture, and Enterprise: ThePolitics of Art and The Cultural

Industries. Routledge, London, 1990’dan aktaran Braham, a.g.m., s. 1014.

108LiYang, "Planning for Ethnictourism: Case Studiesfrom Xishuangbanna, Yunnan,

China", A Thesis Presentedto The University of Waterloo in Fulfillment of The Thesis

Requirement for The Degree of Doctor in Philosophy in Planning, Waterloo-Ontario, 2007, s.1

109Robert Mcintosh-Charles Goeldner, Tourism Practices, Principles, Philosophies,

Wiley, New York, 1990, s. 139

110Pierre L. van den Pierre, "Tourismandthe Ethnicdivision of Labor.", Annals of

Tourism Research, 1992, c.19, S.2, s.234.

111Sylvia Harron-Betty Weiler, "Ethnic Tourism.", Ethnic Tourism, Belhaven,

London, 1992, s.84.

31

Yukarıdaki tanımlarda etnik turizmde kültürel ötekililik arayışı kültürel veya etnik

egzotizm olarak vurgulanmaktadır. Çoğunlukla, egzotizm uzak veya yalıtılmış alanlarda

yaşayan ve ana akım toplumların üyeleri için “egzotik” olarak kabul edilen bir şekilde

davranan modern öncesi, teknolojik olarak gelişmemiş ve kırsal toplumları ifade

etmektedir.

2.3.3. Etkinlik Turizmi

Destinasyonlara sağladığı olumlu katkılardan dolayı etkinlik turizmi giderek

önemi artan kültür turizmi çeşitlerinden biridir. Turistik destinasyonlar yeni turistik

ürün yaratmak, katılımcı sayını artırmak, ekonomik katkıları en üst seviyeye ulaştırmak

gibi turizmi geliştirme hedeflerinin yanı sıra işsizliği azaltmak, bölgenin altyapı

sistemini iyileştirmek, halkın refah düzeyini artırmak vb. gibi türlü sebeplerle yöresel,

milli veya enternasyonal bazda yapılan etkinliklere katılmaktadır. Bu etkinlikler kültürel

ya da sportif faaliyetlerin yanı sıra sergiler, fuarlar ve festivalleri de kapsamaktadır. Bu

etkinlikler destinasyonlara sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda olumlu katkılar

sağlamaktadır. Dolayısıyla son zamanlarda bazı şehirler etkinlik turizmini geliştirmek

için harekete geçmektedir112. Her yıl İspanya'da düzenlenen San Fermin Festivali,

İngiltere'de düzenlenen bir İngiliz klasiği olan Henley Royal Regatta Spor Müsabakası,

Fransa Provins Ortaçağ Festivali, Belçika'da gerçekleşen Tomorrowl and Festivali

dünyanın en çok turist çeken ekinliklerindendir.

2.3.4. Şehir Turizmi

Son yıllarda turizm endüstrisinde şehirler turistler için önemli rol oynamaktadır.

Örneğin bir şehir kötü ve olumsuz imaja sahipse, turistler bu şehre gezi düzenlenmekten

vazgeçmektedir. Günümüzde birçok potansiyel turist tatilini hiç bilmediği yada

ilgilendiği şehirlere seyahat ederek değerlendirmektedir113. Dolayısıyla ülkeler için bir

şehrin pazarlanması ve rekabet gücünün artması en fazla önem verilmesi gereken unsur

112Necdet M. Timur-Samet Çevik-Güzin Kıyık Kıcır, " Etkinlik Turizmi: Kültür

Başkenti Etkinliklerinin Başarı Unsurları Üzerine Bir Değerlendirme", Akademik Sosyal

Araştırmalar Dergisi, 2014, c.2, S.2/1, s.57. ( 56-83)

113Bob Van Limburg, "City Marketing: A Multi-AttributeApproach.",Tourism

Management, 1998, c. 19, S. 5, s.475.

32

olarak görülmektedir114. Turizm sektöründe yüksek çekim gücüne sahip olan şehirlerin

bazıları kültürel ve tarihi miras, bazıları doğal kaynaklar, bazıları ise yapay özgün

eserler sebebiyle ilgi çekmekte ve turistik destinasyon olarak tercih edilmektedir.

Şehirlerin tercih sebepleri farklılık gösterse de bu unsurlar şehir turizminin

yaygınlaşmasında ve gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Şehirlerin

pazarlanabilmesi için turistlerin isteklerine uygun yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesi ve

geliştirilmesi gerekmektedir. Bu ürün ve hizmetler 4 grupta sınıflandırılmaktadır115.

Bunlar:

Şehirde düzenlenen kültürel, sportif vb. etkinlikler, kumarhaneler ve gece hayatı,

Şehrin hareketliliği, güvenliği ve kendine özgün özeliklerinin yanı sıra yerel

halkın yaşam tarzı, bildiği diller vb.,

Şehrin turizm imkanları ve alışveriş merkezleri,

Şehrin mikro ve makro ulaşımı, otoparkları ve bilgi merkezleri olanaklarıdır.

Eski ve karmaşık olan şehir turizmi, kentin ana hedef ve ilgi alanı olduğu çok

sayıda turistik aktiviteyi tanımlayan bir terimdir. Şehir turizminin dinamik gelişimi,

kentsel alanlarda istihdamın ve artan gelirlerin yanı sıra kültürel ve sosyal büyümeye

olanak sağlamaktadır.Ancak, hava kirliliği, gürültü ve şehir merkezinin azalması ve

yerel sakinler için önemli olan turistik yerler (parklar, kültür ve eğlence alanları) gibi

olumsuz etkiler de beraberinde getirmektedir. Şehir turizminin en önemli

destinasyonlarına örnek olarak Hong Kong, Londra, Singapur, Bangkok, Paris, New

York, İstanbul, Roma ve Barselona gösterilmektedir116.

2.3.5. İpek Yolu Turizmi

İpek Yolu Çin’den başlayıp Avrupa’da son bulan ve adını en önemli sembolü

olan ipekten almış bir ticaret yolunu temsil etmektedir. Yıllarca Doğu ve Batı kültürünü

kaynaştıran bu yol zamanla önemini kaybetmiştir. Ticari malların yanı sıra

114RonanPaddison, "City Marketing, Image Reconstruction and Urban

Regeneration." Urban Studies, 1993, c.30.S. 2, s. 340.

115NilüferKoçak- Gülnur Karakaş Tandoğan,”Kent Turizmi Kapsamında Fuar ve

Sergilerin İzmir Turizmine Olası Etkileri: EXPO Örneği”, SOİD Seyahat ve Otel İşletmeciliği

Dergisi, 2008, c.5 S.2 s.7

116Ceopedia, " Urban Tourism",

https://ceopedia.org/index.php/Urban_tourism ( 25.04.2018 )

33

insanların,medeniyetlerin ve düşüncelerin taşımacılığına büyük katkıları olan bu yol

günümüzde yeniden dünyanın gündemine girmiştir117.

Modern dünyada, genel olarak ekonomik ve stratejik kalkınma için yeni bir

paradigma oluşturan ve bu dünyanın görünüşünü çarpıcı biçimde değiştiren en büyük

girişimlerden biri, İpek Yolu stratejisidir. Turist kuşağının oluşmasıyla İpek Yolu'nun

gelişimi için daha hızlı bir etki sağlanabileceği düşünülmektedir. Günümüzde turizm

ekonominin en hızlı gelişen kolu olup, birçok ülke için ekonomik büyümenin ana

unsurlarından biri haline gelmektedir. Bir dizi nedenden ötürü, Çin (yabancı turizm için

daha fazla refah, tatminsiz “açlık” gibi büyük bir nüfus), bu süreçte lider konumdadır.

Büyük İpek Yolu'nun teması, özellikle medeniyet ve bilişsel turizmi hedef alan çok

sayıda Çinli turistin ilgisini çekmektedir. Her yıl yüz milyonu aşkın Çinli yurtdışına

çıkmakta olup bu geziler için yüz elli milyar dolar civarında para harcamaktadırlar.

Çoğunlukla Çinli turistlerin plaj turizmi yerine kültür ve kültürel miras turizmini tercih

ettikleri bilinmektedir. Dolayısıyla İpek Yolu turizminin gelişmesinde Çin pazarının

önemli rol oynayacağı tahmin edilmektedir118. Günümüzde birçok ülkede İpek Yolu

turizminin canlanması ve gelişmesi için gerekli planlamalar yapılmaktadır. Örneğin

Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı turizmin tüm ülkeye yayılması ve sezonluk

turizmden on iki aylık turizme geçilmesi için "İpek Yolu Projesi" çalışmalarını

sürdürmekte olup, bu proje kapsamında tarihi kervansarayları koruma altına alarak İpek

Yolu turizmini canlandırmayı hedeflemektedir119.

2.3.6. Hüzün Turizmi

Günümüzde turizm sektörünün gelişmesi ve katılımcıların özel isteklerinin

kültür eğitim, yaş, gelir düzeyi vb. gibi faktörlerden dolayı farklılık göstermesi

sebebiyle yeni alternatif turizm çeşitleri meydana gelmektedir. Dolayısıyla hüzün

turizmi gün geçtikçe popülaritesi artan kültüre dayalı özel ilgi turizmi türlerinden

biridir. Bünyesinde kederi, üzüntüyü ve acıyı barındıran hüzün turizmi, turizmin sadece

117James McBride, "Buildingthe New Silk Road.", Council on Foreign Relations.

Lastmodified, 2015, s.3.

118Владимир Николаевич Ремыга, "Экономический Пояс Шелкового Пути.",

Вестник Финансового Университета, 2015, c.6, S.90, s.125.

119Yeliz Ulusan- Orhan Batman, "Alternatif Turizm Çeşitlerinin Konya Turizmine

Etkisi Üzerine Bir Araştırma", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010,

S.23, s.248.

34

eğlenme, dinlenme ve güzel zaman geçirme anlayışı ile sınırlı olmadığını

kanıtlamaktadır. Geçmişte yaşanan trajik olaylar hüzün turizmine katılanlarda toplumsal

belleğin ileri nesillere aktarılmasında son derece önemli bir etki yaratmaktadır120.

3. HÜZÜN TURİZMİ KAVRAMI

Hüzün turizmi, literatürdeki bazı kaynaklarda keder veya ölüm turizmi olarak

belirtilse de nihayetinde "dark tourism" kavramı ile ilişkilendirilmektedir. Türkçe bu

kavrama yönelik bir uzlaşmaya varılmasa da bazı kaynaklarda morbid, giref,

thanatourism olarak ifade edilmektedir. Hüzün turizmi kavramı ise bununla ilgili tüm

turizm çeşitlerini bünyesinde barındırmaktadır121.

Hüzün turizmi 1960'lı yıllardan itibaren alternatif turizm çeşitlerinden biri olarak

meydana gelmiş olup tarihe iz bırakmış savaşlar, katliamlar ve doğal afetler gibi

hüzünlü olayları kapsayan bir turizm faaliyeti sunmaktadır122. Dolayısıyla turizm

literatürü araştırıldığında hüzün turizminin yeni bir turizm çeşidi olmadığı ve bu akımın

Orta Çağ Romalıları tarafından yapılan gladyatör turnuvalarının gerçekleştiği yerlere

düzenlenen turlar sayesinde başladığı123 ancak hüzün turizmi kavramının literatüre

1990'lı yıllardan itibaren girdiği bilinmektedir124.

Literatürde ilk kez hüzün turizmi kavramına Lenon ve Foley'in akademik

çalışmalarında yer verilmiştir125. Yerli ve yabancı literatürde yapılan araştırmalar

sonucunda hüzün turizminin farklı boyutlarda kavramsallaştırıldığı tespit edilmiştir.

120 Murad Alili, "Avrupa’daki ve Türkiye’deki Hüzün Turizmi Destinasyonlarının

Karşılaştırması Üzerine Teorik Bir Çalışma", Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi,

2017, c.1, S.1, s.37.

121 Filiz Varol, "Hüzün Turizminin Türkiye’de Var Olan Potansiyeli Üzerine Kuramsal

Bir Araştırma", I. Eurasia International TourismCongress: Current Issues, Trends

andIndicators, 28-30 Mayıs, Konya, 3, 2015, s.148.

122 Ozan Kaya, " Ölüm Turizmi: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkını Ziyaret

Eden Turistlerin Ziyaret Motivasyonlarını Anlamaya Yöneli Bir Araştırma ve Sonuçları",

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi), Çanakkale, 2006, s.3.

123 Philip Stone-Richard Sharpley, "Consuming Dark Tourism: A Thanatological

Perspective.", Annals of Tourism Research, 2008, C.35, S.2, s.574.

124 Michael S. Bowman-Phaedra C. Pezzullo, "What’sSo ‘Dark’About ‘Dark Tourism’?:

Death, Tours, and Performance.", Tourist Studies, 2009, C. 9, S .3, S.188.

125Faruk Alaeddinoğlu-Alpaslan Aliağaoğlu, "Savaş Alanları Turizmine Tipik Bir

Örnek: Büyük Taarruz ve Başkomutan Tarihi Milli Parkı." Anatolia: Turizm Araştırmaları

Dergisi,2007, c. 18, S.2, s.215.

35

Aşağıdaki tabloda126 yerli ve yabancı literatürdeki diğer hüzün turizmi kavramlarına yer

verilmektedir.

Tablo 4. Yerli ve Yabancı Literatürdeki Diğer Hüzün Turizmi Kavramları

Yazarlar Kavramlar

Maccannel (1976) Olumsuz Gezi (Negative

Sightseeing)

Rojek (1993) Kara Nokta Turizmi (Black Spots

Tourism)

Seaton (1996) Thanatourism

Foley Ve Lennon (1996) Dark Tourism

Lippard (1999) Tragic Tourism

Blom (2000) Morbid Tourism

O’Neill (2002) Grief Tourism

Kaya (2006) Ölüm Turizmi

Alaeddinoğluve Aliağaoğlu (2007) Keder Turizmi

Kozak ve Bahçe (2012) Dark Turizm

Albayrak (2013)

Yıldız, Yıldız ve Aytemiz (2015) Kara Turizm

Kılıç, Kurnaz ve Sop (2011),

Hüzün Turizmi Kılıç ve Akyurt (2011),

Kurnaz, Çeken ve Kılıç (2013)

Kaynak: Birdir vd., 2015: 3

Bilim adamları hüzün turizmine yeni kavramlar kazandırmanın yanı sıra bu

kavramları farklı şekillerde tanımlamaktadır.

Dark Tourism: Foley ve Lennon (1995, 1996, 1997) ölüm, felaket ve

ahlaksızlık ile ilişkili turizmde kayda değer bir artış olduğunu ileri sürmüş ve turistlerin

hizmetine sunulmuş ölüm ve yıkım olaylarının gerçekleştiği destinasyonlara yapılan

seyahatlere "dark tourism" adını vermişlerdir127.

126Kemal Birdir vd., " Hüzün Turizmi: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkını Ziyaret

Eden Yabancı Turistlerin Deneyimleri", Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2015, c.3,

S.4, s.13.

127 J. John Lennon-Malcolm Foley. "Interpretation of The Unimaginable: The Us

Holocaust Memorial Museum, Washington, DC, and “Dark Tourism”, Journal of Travel

Research, 1999, C.38, S. 1, s.46.

36

Morbid Tourism: Yaptığı araştırmalar sonucu, Blom, toplumu etkileyen ölüm

olaylarının yaşandığı mekanlara yönelik turizm faaliyetlerini "morbidtourism" olarak

tanımlamıştır128.

Thanatourism: Seaton, 1996 yılında yayınlanmış makalesinde ölümle gerçek

veya sembolik karşılaşma arzusuyla motive edilen bu turizmi "thanatourism" olarak

ifade etmiştir129.

Black Spot Tourism: Rojek, mezarlıklara, ünlü veya çok sayıda insanın ani ve

şiddetli ölüme maruz kaldığı mekanlara yapılan seyahatleri içeren turizmi "black spot

tourism" olarak tanımlamıştır130.

Keder Turizmi: Türk Dil Kurumu'nun açıklamalarında sıkıntı, acı, dert

anlamına gelen keder kelimesi temel alınarak keder turizmi, toplumsal acıların

yaşandığı yerlere yapılan ziyaretler olarak ifade edilmektedir131.

Hüzün Turizmi: Tarihte yaşanmış savaşların vermiş olduğu gurur ve

duygusallık hissi ile kişilerin bu yerlere yaptıkları seyahatler, hüzün turizmi olarak

tanımlanmaktadır132.

3.1. Hüzün Turizmi Çekiciliği

Hüzün turizmi, plaj tatilinden farklıdır ve ziyaretçilerin deneyimi için tecrübe,

çekiciliğin güvenilirliği ve özgünlük çok fazla önem taşımaktadır. Marcel, insanların her

zaman trajedilerin meydana geldiği yerlere ilgi duymakta olduğunu ve Roma'daki

Kolezyum'u örnek alarak büyük turistik çekiciliğin önemini vurgulamaktadır. Aslında

hüzün turizmi çekiciliğinin, niş turizmin tanımında olduğu gibi az sayıda değil önemli

sayıda turisti cezp ettiğini ifade etmiştir133.

128Thomas Blom, "Morbid Tourism-a Postmodern Market Niche With an Example

From Althorp.", Norsk Geografisk Tidsskrift, 2000, c.54, S.1, s.29.

129Anthony V Seaton, "From Thanatopsis to Thanatourism: Guided by the Dark.",

International Journal of HeritageStudies, 1996, c.2, S.4, s.234.

130Chris Rojek, Ways of Escape: Modern Transformations in Leisureand Travel,

TheMacmillan Press Ltd, London, 1993, s. 98

131 Meryem Akoğlan Kozak-Selin Kama, "Dark ( Hüzün) Turizmi Mekanı Olarak

Çanakkale", 2015, s.3.

132Burhan Kılıç-Serhat Adem Sop, "Hüzün Turizmi, Katarsis ve Alternatif Katarsistik

Bir Destinasyon Örneği Olarak San Jose Madeni.", Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 2011,

c.8, S.3, s.9.

133 Peter Tarlow-Marine Novelli (Edt.), Niche Tourism: Contemporary Issues, Trends

and Cases, Routladge, 2005, s.48

37

Başlangıçta belirtildiği gibi, hüzün turizmi kapsamında ölüm, ıstırap ve

trajediyle ilişkili alanlara seyahat edilmektedir. Antik Roma'da gladyatör yarışmaları

veya Orta Çağ'daki kamu icraları gibi tarihi faaliyetlerin yanı sıra günümüz turisti New

York' da terör saldırısının kalıntısı olan Ground Zero'yu, Londra Zindanını veya

Auschwitz toplama kampını ziyaret etmektedir. Asıl teması gerçek veya hayal edilmiş

ölüm, acı ya da ıstırap olan yerler hüzün turizmi çekiciliğini ortaya çıkarmaktadır.

Örneğin Terör Evi Müzesi Nazi ve Komünist rejimler zamanında burada esir tutulan,

işkenceler gören, öldürülen tutsakların hatırasına anıt olarak korunmaktadır. Buradaki

asıl amaç yaşanmış dehşeti somut bir şekilde sunmak ve insanların canlarını feda

etmelerinin boşuna olmadığını anlatmaktır. Bu tarz destinasyonlar hüzün turizmi

çekiciliği olarak tanımına uymakta ve kişileri hüzün turizmine katılmaya motive

etmektedir134.

3.2. Hüzün Turizmi Motivasyonu

Hüzün turizmi gibi çeşitli bir alanda, hüzün turizmi tüketicilerini etkileyebilecek

birkaç olası motivasyon olduğu varsayılmaktadır. Alandaki bilim adamları 1998'de

olabildiğince çok motivasyonlar üzerine spekülasyon yapmış ve çoğu zaman ilk olarak

insanların nasıl bir zevk alacağını anlamak için diğer disiplinlerde bulunan literatür ve

kuramsal perspektifler üzerinde durmuşlardır.

Hüzün turizmi tüketicilerini anlamaya çalışan Dann araştırmasında insanları

hüzün turizmine motive eden faktörleri beş ana kategoride açıklanmıştır. Dann, bu

motivasyonları;

Hayaletlerle etkileşim arzusu,

Ana turizm faaliyetlerinde bulunmayan yenilik arzusu,

Nostalji yaşama arzusu,

Günlük yaşamlarında iyi karşılanmayacak suçu ve sapkınlığı kutlamak arzusu,

134Titta Niemela, "Motivation Factors in Dark Tourism: Case: House of Terror." Lahti

University of Applied Sciences the Faculty of Tourism and Hospitality Degree Programme in

Tourism and Hospitality Management Nature and Soft Adventure Tourism Bachelor’s Thesis,

2010, s.11-12.

38

Ölüm bilincini yaşama arzusu, olarak sıralamış ve bu motivasyonların

araştırılmaması durumunda hüzün turizmi çekiciliğinin anlaşılmaz olacağını ifade

etmiştir135.

Stone ve Sharpley, bazı bireyleri motive eden faktörün,kendi ölümlerinin belirsiz

ve korkutucu olması sebebiyle ölümlerle ilgili farkındalık yaratmak olduğu iddiasını

ileri sürmüştür. Böylelikle katılımcılar korkularıyla yüzleşerek bu durumu bilinçlerine

yerleştirip kendilerini kendi ölümlerine hazırlamaktadırlar136.

“Turizm için Araştırma Temaları” kitabında Robinson ve arkadaşları hüzün

turizmi konusuna bir bölüm ayırmış ve hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret etme

motivasyonlarını incelemiştir. Ayrıca, ziyaretçilerin motivasyonlarının anlaşılmasının

çok karmaşık olduğunu ve çok çeşitli nedenlerle sonuçlandığını belirtmiştir. Dolayısıyla

bu nedenleri kolayca incelemek için genel yapı, ölüm ile büyülenme, daha derin

kavrama ve duygusal yön olarak dört grupta sınıflandırmıştır137. Dunkley, Robinson'un

araştırmalarından esinlenerek hüzün turizmi motivasyonunu farklı kategorilerde

açıklamıştır. Bu kategoriler aşağıda yer almaktadır:

Manevi ve retrospektif amaçlardan dolayı mezarlık ve anıtsal yerleri ziyaret

etmek,

Heyecan ve risk aramak,

Suç, cinayet ve felaket gibi olayların gerçekten yaşandığına emin olmak,

Bir kişinin veya destinasyonun gerçekten olduğunu görmek,

Kendini keşfetmek ve öğrenmek,

Suikastın gerçekleştiği yer gibi benzer tarihi olayları ölümsüzleştiren yapıları

ziyaret etmek,

Son zamanlarda meydana gelen doğal afetlerin sonuçlarını merak etmek,

Dini sebep ve amaçlar,

Ünlü şehirlere ulaşım kolaylığıdır.

Bununla birlikte, Dunkley, bu kategorileştirmelerin, açıklayıcı nitelikleri

nedeniyle, yalnızca belirli ilgi çekici yerlere, mülklere veya bölgelere uygun olduğunu

135Graham MS. Dann, "The Dark Side of Tourism.", Etudes et Rapports, Centre

International de Recherches et d’Etudes Touristiques, Aix-en Province, 1998, s.14.

136Stone-Sharpley, a.g.m., 2008, s.576.

137Peter Robinson-Sine Heitmann-Peter UC Dieke, Research Themesfor Tourism,

CABI, London, 2011.s. 207

39

ve bu nedenle turistlerin bu tür seyahatleri gerçekleştirme tercihi için yalnızca

motivasyon olarak sınıflandırılamayacaklarını ifade etmektedir138.

3.3. Hüzün Turizminin Talep ve Arzı

Turist davranışları ve hüzün turizmi ürünlerine olan talep dikkate alınmadığı

takdirde hüzün turizmi arzının analizini yapmak oldukça zordur. Bu olgunun

anlaşılması için turist güdülerinin sorgulanması ve ayıklanması çok önemlidir. Hüzün

turizmi talebi çeşitli sosyal, kültürel ve coğrafi faktörlerle ilişkilendirilmektedir. Hüzün

turizmi talebi, hüzün turizmine ilişkin temel arz anlayışının ve tüketici motivasyonunun

incelenmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda Seaton, hüzün turizminin sadece

tüketici talebinin tezahürü olduğunu söylemiş ve hüzün turizminin tüketici talebi

üzerine şekillendiğini ifade etmiştir. Ancak bu konu bilimciler tarafından

tartışılmaktadır.Sharpley, hüzün turizmi olgusunun gerçekten tüketici talebine göre

şekillendiği konusunda belirsizliğini savunmakta ve hüzün turizmi olgusunu

oluşturmaya çalışırken talep ve arz unsurlarının eşit ağırlıklı olarak dikkate alınması

gerektiğini ifade etmektedir. Bu nedenle, tüketici talebinin özüne ulaşmak ve

sorgulayabilmek için hüzün turizmi arzının değerlendirilmesi gerekmektedir. Birçok

farklı hüzün turizmi tedarikçileri olduğu için bu ürünleri ziyaret eden ve tüketen

turistlerin eşit derecede farklı oldukları düşünülmektedir139.

3.3.1. Hüzün Turizmi Talebini Etkileyen Faktörler

Hüzün turizmi talebi, birbirinden ilginç nedenlerle oluşmaktadır. Hüzün turizmi

olgusu ve ürünleri çok çeşitli olduğundan tüketicinin bu turizm çeşidini tercih etme

güdüleri de oldukça karmaşıktır. Ancak hüzün turistinin doğrudan elde ettiği tecrübe ve

eşzamanlı yaşadığı duygular, bu turizm türünü tercih etme nedenleri hakkında bazı

ipuçları vermektedir. Turistin hüzün turizmini tercih etme nedenleri kişisel miras,

inanmak için görmek, bağımsız ilgi ve ölüm yansıması olmak üzere farklı kategorilerde

sınıflandırılmaya çalışılmıştır.

138Söndra Brand-Nina Platter-Alexis Papathanassis, The Long Tail of Tourism: Holiday

Niches and Their Impact on Mainstream Tourism, Springe Science & Business Media,

Germany, 2011, s.7-14

139Philip R. Stone, "A Dark Tourism Spectrum: Towards a Typology of Death and

Macabre Related Tourist Sites, Attractions and Exhibitions." Turizam: Medunarodni

Znanstveno-Stručni Časopis, 2006, c. 54,S. 2, s.146-147.

40

Kişisel Miras: Beech, hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret eden ve farklı

deneyimler arayan iki tür turist tanımlamaktadır. İlk turist türü destinasyona kişisel

bağlığı olmayan ve ziyareti boş zaman olarak algılayan kişilerden oluşmaktadır.İkinci

tip, alanın kişisel anlam taşıdığı turistlerdir (örneğin, mahkumların yakınları ve sunulan

mirasla özdeşleşenler). Bu kişisel bağlantı, seyahatleri için birincil sebeptir ve bu gruba

dahil olan turistler, ziyareti bir boş zaman etkinliği olarak görmemektedir140. Brian ve

arkadaşları, kişilerin hüzün turizmi destinasyonlarını kişisel miras olarak hissetmenin en

önemli motivasyon kaynaklarından biri olduğunu açıklamış ve turistleri sıradan turistler

ve doğrudan duygusal bağlantılı turistler olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Turistlerin bu

destinasyonları ziyaret etmelerinin başlıca nedeni duygusal bağ kurmak veya duygusal

miras kazanmaktır. Savaş alanlarını ziyaret eden katılımcıların motivasyonları, ölülere

yönelik ahlaki veya kültürel bir zorunluluk duygusundan kaynaklanmaktadır. Örneğin

Birinci Dünya Savaşı’nda akrabalarını kaybedenlerin buna yönelik turizm faaliyetlerine

katılma motivasyonlarının kişisel mirasa dayalı olduğu tespit edilmiştir141.

İnanmak İçin Görmek: Hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret etme talebini

oluşturan en önemli faktörlerden birisi de "inanmak için görmek" motivasyonudur.

Tüketiciler bu tarz motivasyonla hüzün destinasyonlarında yaşanan trajedi olaylarının

doğruluğuna emin olmak için seyahat etmektedirler. Robinson, hüzün turizmi talebini

incelerken turistlerin suç, cinayet ve felaketlerin gerçekten yaşandığına veya kişilerin ya

da bazı mekanların gerçekten var olduğuna emin olma güdüsü ile hüzün turizmi

faaliyetlerine katıldığı kanaatindedir.142

Bağımsız İlgi: Bağımsız ilgi, motivasyon alanının eğitimsel nedenlerle ve hatta

eğlence amaçlı ünlü bir destinasyonu ziyaret etmeyi teşvik eden farklı bir kategorisidir.

Bağımsız askeri çıkarlar sebebiyle savaş stratejileri ve lojistiği ile ilgilenen

katılımcılarda bu kategoriye dahil edilmektedir. Bu faktör, destinasyonun ünlülüğüne

ilişkin mevcut bilgi düzeyi ve buna ek olarak, katılımcıların tarihi öğrenme ve anlama

isteği ile doğrudan etkileşim halindedir143.

140 John Beech, "The Enigma of Holocaust Sites as Tourist Attractions-The Case of

Buchenwald." Managing Leisure, 2000, C.5, S.1, S. 33.

141Avital Biran-Yaniv Poria – Gila Oren, "Sought Experiences at (Dark) Heritage

Sites.", Annalsof Tourism Research, 2011, c.38, S.3, s. 821.

142Robinson-Heitmann, a.g.e., 2001, s.213.

143Biran-Poria-Oren, a.g.m., 2011, s.825.

41

Ölüm Yansıması: Ölümle ilgili güvence için kolektif ihtiyaç üzerine odaklanan

bir başka görüş de ortaya çıkmaktadır. Hüzün turizminin çağdaş toplumdaki ölüm

perspektifinden dolayı geliştiği öne sürülmektedir. Ölümün kaçınılmaz doğası, her

bireyde bir korku duygusu yaratmaktadır. Aynı şekilde, hüzün turizmi, insanların sosyal

açıdan onaylanmış bir ortamda ölümleri güvenli bir mesafeden gözlemlemesi için bir

yol olarak meydana gelmiştir. Modern toplumun ölümün gerçekliğinden ve

kaçınılmazlığından zihnen uzaklaşma veya ölüm korkusunu yenme isteği, hüzün turizmi

tüketimine olan talebin artmasına neden olmuştur. Bu öncül motivasyon sayesinde

hüzün destinasyonları halka sunulmaktadır. Böylece hüzün turizmi, yansıma ve

empatide bir alıştırma haline gelmekte ve turistleri ölümün kaçınılmazlığı ile

uğraşmanın bir yolu olarak hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret etmeye motive

etmektedir. Sonuç olarak ölüm yansıması motivasyonu katılımcılara ölümün kesinliğini

gözlemleme ve benlikleri ile mutlaka yaşanacak olan gerçekleri homojenleştirme fırsatı

sunmaktadır144.

3.3.2. Hüzün Turizmi Arz Kaynakları

Literatürde hüzün turizmi olgusunun oluşması ile ilgili farklı bakış açılarının

olduğu bilinmektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi Seaton bu olgunun sadece talebe,

Sharpley talep ve arzın paralel etkileşimine, Stone ise genel olarak tüketiciye sunulan

arza bağlı olduğunu ifade etmiştir. Stone, hüzün turizmi destinasyonlarının tüketici

motivasyonu ve talebi üzerinde önemli etkisinin olduğunu savunmaktadır. Stone’a göre

hüzün turizminde yaşanan hüzün farklı yoğunluk ve boyutlarda gerçekleşmektedir. Bu

bağlamda Stone, tedarik odaklı bakış açısıyla hüzün turizmi alanlarının tipolojisini

sınıflandırmış ve çeşitli hüzün turizmi tedarikçilerini bilimsel çerçeveye oturtmak için

"Seven Darkness Suppliers" kavramını sunmuştur145.

Hüzünlü Eğlence İmalathaneleri: Hüzünlü eğlence imalathaneleri iş etiği

kuralları dahilinde, gerçek veya kurgusal ölüm ve ürkütücü trajedi olaylarını

katılımcıların tüketimine sunan mekanlardır ve başkalarının ıstırabına dayalı eğlence

144Philip R. Stone, "Dark Tourismand the Cadaveric Carnival: Mediating Life and Death

Narratives at Gunther Von Hagens' Body Worlds.", Current Issuesin Tourism, 2011, c.14, S.7,

s.690.

145Maximiliano Emanuel Korstanje-Stanislav Hristov Ivanov, "Tourism As a Form of

New Psychological Resilience: The Inception of Dark Tourism.", 2012, s.6.

42

olarak tanımlanmaktadır. Romanya'daki Drakula Parkı bu durumun en güzel

örneklerinden biridir.

Hüzün Sergileri: Hüzün sergileri genellikle ölüm ve anılarla ilgili eğitici

ürünler sunmaktadır. Muhafazakar etiğe rağmen bu mekanlar turizm altyapısını ve ticari

odağı kapsamaktadır. Bu tarz sergiler genellikle gerçek ölüm ve trajedi bölgesinden

uzakta olup, katılımcılara öğrenme ve bilinçlenme fırsatı sunmaktadır. Dünya çapındaki

"Vücut Dünyası" sergisi hüzün sergilerinin en önemli örneklerindendir.

Hüzün Zindanları: Hüzün zindanları, katılımcılara geçmişteki ceza, adalet ve

yargı sistemini öğrenme ve inceleme fırsatını sunmaktadır. Bu tarz mekanların yapımı

için genellikle eski cezaevleri ve mahkeme salonları kullanılmaktadır. Örneğin,

İngiltere'nin Nottingham kentindeki" Adalet Galerileri", aslında hapishane ve mahkeme

olarak kullanılan binalardan yaratılmıştır. Temel olarak eğitim ve eğlenceyi hedefleyen

"Adalet Galerileri", korkuyu hisset adlı pazarlama stratejisi ile yönetilmektedir146.

Hüzünlü Rahatlama Mekanları/Romantik Anma Yerleri: Bu mekanlar

esasen muhafazakar ve hatıra etiğine dayanarak, tarihi mezarlıkları ve türbeleri

kapsamaktadır. Bu destinasyonlardan en önemlisi yılda iki milyon turisti ağırlayan

Paris'teki Pere Lachaise mezarlığıdır. İnsanlar çoğu zaman sevilen ünlülere saygı

duymak ve anmak için mezarlıkları ziyaret etmektedirler. Günümüzde ise ünlülerin

vefatına yönelik turların düzenlenmesi sonucunda hüzünlü rahatlama mekanları yerini

hüzünlü eğlence imalathanelerine bırakmaktadır 147.

Hüzün Tapınakları: Hüzün tapınaklarının en önemli özelliği ölüm olaylarının

yakın zamanda yaşanmış olması ve mekanların ölüm bölgelerinin yakınında

bulunmasıdır. Daha eski tapınaklar çok fazla ilgi görmemektedir. Bu mekanların

zamansal doğası vardır ve yakın tarihte ölenler için bir saygı ve hatırlatma eylemi

oluşturmaktadır. Bu mekanların popülarite kazanmasında medya önemli rol

oynamaktadır.

Hüzün Turizmi Savaş Alanları: Savaş alanları hüzün turizminin en önemli

ürünlerinden biridir. Bu mekanlar esasen eğitim ve anma odaklı olsa da arka planda

146Niemela, a.g.t., 2012, s.13.

147Stone, a.g.m., 2006, s. 155

43

güçlü politik ideolojilere sahip olmaktadır. Son yıllarda savaş alanlarına düzenlenen

turlardan dolayı bu turistik yerler ticarileşmektedir148.

Hüzün Turizmi Soykırım Kampları: Soykırım kampları hüzün turizmi

ürünleri arasında en çok acı, vahşet ve keder yansıtan mekanlardır. Soykırım kampları

gerçek ölüm olaylarının yaşandığı yerlerde bulunmaktadır. Örneğin kötülüğün evrensel

sembolü olan Auschwitz toplama kampı bu mekanlardan biridir ve insan acılarının

korkunç hikayelerini günümüze taşımaktadır149.

3.4. Hüzün Turizminin Meydana Gelmesine Etki Eden Faktörler

Hüzün turizminin yeni oluşan alternatif turizm çeşitlerinden biri olduğu

düşünülmektedir. Turizm yazını incelendiğinde, bazı bilim adamlarının bu turizmin

meydana gelmesine etki eden faktörlerin post-modernizm, medya ve ölüm inancında

oluşan değişimler olduğunu ifade etmekte oldukları tespit edilmiştir150.

Post-modernizm: Post-modernizm İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra modern

paradigmada meydana gelen sarsıntılar sonucu ortaya çıkmıştır. Bu akımın batıda kriz

sonrası gerçekleşen modernizme yöneltilmiş eleştiri olduğunu ifade etmek

mümkündür151.

Turizm modernizmin ürünlerinden biri olarak ortaya çıkmıştır. Modern insan

günlük hayatından uzaklaşma ve farklı deneyimler kazanma isteğiyle seyahat

etmektedir. Ancak post-modernizm eşliğinde bu kabullenilmiş turizm olgusu değişime

uğramıştır. Bu bağlamda turizm deneyimlerini ele alan Uriely, literatürde post-

modernizmin, modernizm yaklaşımının yerine geçtiğini vurgulamıştır. Turizm

kavramının post-modernizm eşliğinde yenilenmesiyle, Feifer (1985) post-turist

kavramını ifade etmiştir152. Dolayısıyla bazı bilim adamları hüzün turizminin bir post-

modernizm ürünü olduğunu iddia etmektedir153.

148Niemela, a.g.t., 2012, s.14.

149Stone, a.g.m., 2006, s. 157.

150Rojek, a.g.e., 1993, s.32

151 Seyfettin Aslan-Abdullah Yılmaz, “Modernizme Bir Başkaldırış Projesi Olarak

Postmodernizim”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2001, c.2, S.2,

s.100.

152 Kübra Aşan-Meryem Akoğlan Kozak, "Postmodern Turist Deneyimi ve Bisiklet

Turizmi", International Journal of Eurasia Social Sciences, 2015, c.6, S. 21, s.266.

153Malcolm Foley-John Lennon. "Dark Tourism: The Attraction of Death and Disaster.",

Continuum, London, 2000, s.108

44

Medya: Turizmin gelişmesinde medyanın rolü vazgeçilmezdir. Televizyonda

yayınlanan filmler, diziler, belgeseller vb. gibi unsurlar turizm destinasyonlarının

tanınmasına önemli katkı sağlamaktadır. Örneğin Paris kentinin bu kadar ünlü

olmasında Eiffel Kulesi’nin yanı sıra medyanın da olumlu etkileri dikkat

çekmektedir154. Bu bağlamda medyanın gelişmesiyle hüzün turizminin de

popülaritesinin arttığı bilinmektedir155. Tarlow (2005) medyanın hüzün turizmi

katılımcıları üzerindeki etkisinin öneminden bahsetmektedir. Tarlow'a göre medya

yayınları sonucu insanlar geçmişte ya da günümüzde yaşanmış olan hüzünlü olaylarla

ilgili bilgi edinmektedir. Televizyon programları, film ve internet yoluyla insanlar

hüzün turizmi destinasyonlarını tanımakta, bu mekanlarda yaşanan trajik olaylara

üzülmekte ve bu sebeple de bu destinasyonları ziyaret etmektedirler156.

Ölüm İnancında Oluşan Değişimler: Yaşamı boyunca elde etmiş olduğu

birçok bilgi arasında insanı en çok çaresiz bırakanı ölüm hakkında edindiği bilgilerdir.

Tüm canlılar için var olmanın sonuncu aşaması olan ölümün farkına varan tek canlı ise

insandır157. Ölüm, yaşamsal faaliyetlerin son bulması şeklinde ifade edilmektedir158.

İlkel çağlardan günümüze kadar pek çok ölüm inanışı olduğu bilinmektedir.

Örneğin, biyolojik ölümün bilinmediği eski toplumlarda ölüler devam eden yaşamda

etkiliyken, günümüzde bu etki neredeyse tamamen kaybolmaktadır. Çağdaş yaşamda

yaşam ve ölüm arasında belirgin bir sınır olduğu ve bu sebeple sürekli devam eden

ölüm kalım mücadelesi yaşandığı belirtilmektedir159. Ortaçağlarda ise ölüm korkuyla

karşılanır ve bu konuya değinmek Allah karşıtlığı olarak bilinmekteydi160. Bunun yanı

sıra insanların ait oldukları kültürlere göre ölüm inancı değişiklik göstermektedir. Şöyle

154 Denk Bilgi, " Medyanın Turizme Katkıları"

http://www.denkbilgi.com/medyanin-turizme-katkilari.html (01.05.2018)

155Foley-Lennon, a.g.e., 2000, s.16.

156Tarlow-Novelli,a.g.e., 2005, s.57

157 Nevzat Tarhan, İnanç Psikolojisi: Ruh, Beyin ve Akıl Üçgeninde İnsanoğlu. Timaş

Yayınları, İstanbul, 2009, s.207

158 Thomas, L. V., "Ölüm, Çev." Işın Gürbüz, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991' den

aktaran Ali Emre Bilis, "Tarihsel Süreçte Ölüm Algısı Ve Sinemada Ölüm: “TheBucket List”

Filmi Örneği", Erciyes İletişim Dergisi “Akademia”, 2017, c.5, S.1, s.297.

159 Jean Baudrillard-Oğuz Adanır, Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm, Boğaziçi

Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2008, s.225

160 Stella Mary O’Gorman, "Death and Dying in Contemporary Society: An Evaluation

of Current Attitudes and the Rituals Associated With Death and Dying and Their Relevanceto

Recent Understandings of Health and Healing.", Journal of Advanced Nursing, 1998, c.27, S.6,

s.1128.

45

ki Batılı Hıristiyanlar için ölüm son, Doğulu Hindular ve Budistler içinse yeni bir

başlangıç anlamına gelmektedir161.

Farklı çağlarda ve kültürlerde ölüm inancı çeşitlilik gösterse de ölümü inkar

etme eğilimi yaşamın ilk dönemlerinden itibaren içimizde bulunmaktadır. Bu bağlamda

daha önce de belirttiğimiz gibi insanlar ölüm korkusunu yenme ve farklı ölüm

inançlarına hakim olma güdüsü ile hüzün turizmi faaliyetlerine katılmaktadır.

3.5. Hüzün Turizmi Çeşitleri

Her geçen yıl binlerce turiste ev sahipliği yapan hüzün turizmi destinasyonları

insan ve doğa temelli olmak üzere iki grupta sınıflandırılmaktadır162.

İnsana Dayalı Hüzün Turizmi: İnsana dayalı hüzün turizmi, insanın kazara ya

da bilerek sebep olduğu, büyük veya küçük çaplı ferdi veya toplumsal etkileri olan acı,

ölüm ve şiddet unsurlarıyla ilişkili hüzün turizmi çeşidi olarak ifade edilmektedir163.

Literatüre baktığımızda aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi bazı yazarlar araştırmalarında

insana dayalı hüzün turizmi çeşidine örnekler getirmektedirler.

Tablo 5. İnsana Dayalı Hüzün Turizmi Çeşitleri ve Örnekleri

ÇEŞİTLER YAZARLAR ÖRNEKLER

Soykırım

Turizmi164

Kiernan, 2004 Kamboçya’da 1975-1979 yılları arasında yaşanmış olan ve 1,7

milyon kişinin katledildiği ölüm tarlaları.

Lee, 2012

6 Nisan ve 19 Temmuz 1994 yılında Rwanda’da gerçekleşen ve

yaklaşık 100 gün içinde toplam 800 bin Tutsi ve Hutu’nun

katledildiği alanlar.

Mehler, 2012

11-16 Temmuz 1995 tarihleri arasında yaşları 12-77 arasında

değişen yaklaşık 8000 Müslüman erkeğin Sırp ordusu ve Sırp

özel kuvvetlerince katledildiği Bosna Hersek’in doğusunda

Srebrenika bölgesi.

Thurnell, 2009

Almanya’da Nazi rejiminin 1940-1946 yılları arasında Avrupalı

Yahudilere uyguladığı soykırımların gerçekleştiği Auschwitz-

Birkenau

Dunkley vd.,

2007

Ankara-Ulucanlar Kapalı Cezaevi, Sinop- Sinop Kapalı

Cezaevi, San Fransico-Alcatraz, gibi çoğunlukla ölüm ile

161Stephanie Marie Yuill, "Dark Tourism: Understanding Visitor Motivation at Sites of

Death and Disaster", Texas A&M University, (Doctoral Dissertation), 2004, s.80

162Zafer Yıldız-Savaş Yıldız-Levent Aytemiz, " Kara Turizm, Terör Turizmi ve Türkiye

Potansiyeli", İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2015, c.4, S. 2, s.395.

163Ria Ann Dunkley-Nigel Morgan-Sheena Westwood. "A Shot in the Dark?

Developing a New Conceptual Framework for Thanatourism." Asian Journal of Tourism and

Hospitality, 2007, c.1, S.1, s.62.

164Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.63

46

Zulüm ve

Kölelik

Turizmi165

Wilson, 2008 sonuçlanmış sıkıntıların yaşandığı hapishaneleri.

Mowatt ve

Chancellor,

2011

Geçmişte kölelerin tutulduğu ve alınıp satıldığı ve UNESCO

tarafından Dünya Miras listesine alınan Guana’daki Cape Coast

ve Elmina.

Keder

Turizmi166

Dunkley vd.

2010

Savaş, trajik bir olay veya suikast sonucunda hayatını kaybetmiş

kimselerin kabirlerinin bulunduğu Çanakkale veya Edirnekapı

şehitlikleri ile Amerika’daki Arlington Ulusal Mezarlık ve John

F. Kennedy’nin suikast sonucu hayatını kaybettiği Dallas’daki

altıncı kat.

Savaş

Turizmi167

Atay ve

Yeşildağ,

2010

II. Dünya Savaş’ından sonra birçok asker savaş alanlarında

hayatını kaybeden arkadaşlarına elveda demek ve savaş alanını

yeniden görmek amacıyla yapılan ziyaretler.

Best, 2007

I.-II. Dünya Savaş’larının gerçekleştiği yerler, Kurtuluş

Savaş’ının gerçekleştiği alanlar, Çanakkale’de Gelibolu

yarımadası.

Trajedi

Turizmi168

Molokacova

ve Molokac,

2011

6 Nisan 1986 yılında Ukrayna’da meydana gelen Çernobil’de

reaktör kazası.

Korku

Turizmi169

Stone, 2006

Dunkley vd.,

2007

Londra Zindanları korku tüneli gibi, ünlü seri katil karın deşen

Jack turu.

Sıra Dışı

Turizm170

Bozkuş, 2008

Halka açık idam, ötenazinin gibi ölümle ilişkili olayların veya

Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesinin yeniden canlandırılması gibi

veya Caferilik mezhebinde Hz Hüseyin’in Kerbela’da

katledilişini anma gibi inanç ritüellerinin canlı bir şekilde

izlenmesi.

Kaynak: Yazar tarafından derlenmiştir..

Doğaya Dayalı Hüzün Turizmi: Doğaya dayalı hüzün turizmi, insan

müdahalesi olmadan gerçekleşen ve tamamen doğal afetler sonucu meydana gelen ölüm

ve acı öğeleriyle ilişkili hüzün turizmi çeşidi olarak tanımlanmaktadır. 2005 yılında

New Orleans'ı harabeye çeviren Katrina kasırgası sonrası turistlerin bölgeye olan akını

en önemli doğaya dayalı hüzün turizmi örneklerindendir171.

Güncel turizm literatürü incelendiğinde, son zamanlarda bazı hüzün turizmi

çeşitlerinin aynı başlık altında birleştiği ve yeni hüzün turizmi çeşitlerinin meydana

geldiği görülmektedir. Genel olarak hüzün turizmi çeşitleri birçok bilim adamı

165Ana Araujo, "Welcome the Diaspora: Slave Trade Heritage Tourism and the Public

Memory of Slavery." Ethnologies, 2010, c. 32, S.2, s. 150.

166Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.62

167 Philip Stone, "Dark Tourism Scholarship: A Critical Review." International Journal

of Culture, Tourismand Hospitality Research, 2013, c.7, S.3, s.312.

168Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.62

169Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.62

170Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.62

171Dunkley-Morgan-Westwood, a.g.m., 2007, s.62

47

tarafından kabul görmüş sekiz farklı grupta sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya giren

hüzün turizmi çeşitleri aşağıda alt başlıklar hallinde yer almaktadır.

3.5.1. Savaş Turizmi

Savaşlar, geçmişten günümüze kadar insan hayatında önemli yer almış ve

insanlar, toplumlar ve ülkeler üzerinde ciddi değişimlere neden olmuştur. Muharebe

meydanları, savaş kaleleri, deniz kuvvetleri limanları vb. yerler en önemli askeri cazibe

mekanlarının başında gelmektedir. Bu tarz savaş alanları neredeyse dünyanın her

yerinde bulunmaktadır. Farklı ülkelerde, karada veya denizde olsalar bile bu mekanlar

bazı ortak niteliklere sahiptir. Bu niteliklerin en önemlileri Hall ve Basarin tarafından şu

şekilde listelenmiştir172:

Savaş alanları tarihi ve kültürel öneme sahiptir ve bu sebeple de çoğuna milli

park statüsü verilmektedir.

Geçmişte ya da günümüzde yaşanmış olan savaşların gerçekleştiği gerçek

mekanlardır.

Savaş esnasında kullanılan siperler, karargahlar vb. gibi mekanları bünyesinde

barındırmaktadırlar.

Kültürel önem taşıyan savaş alanları toplum üzerinde derin izler bırakmışlardır.

Manevi değerlere büyük katkı sağlamaktadır.

Koruma altına alınarak restore edilen bu tarz yerler savaş turizmine açılabilinir.

20. yy'da yaşanmış olan iki büyük dünya savaşı unutulmayacak acılara neden

olmuştur. Yakın tarihten günümüze kadar bu savaşların yanı sıra birçok savaşın

gerçekleştiği alanlar milyonların ilgisini çekmektedir. Savaş alanlarına ilişkin meydana

gelen bu turizm çeşidi savaş turizmi olarak ifade edilmektedir173.

1950'li yıllarda turizme açılmış olan savaş alanları 1970'li yıllardan itibaren

insanların ekonomik açıdan refaha ulaşması sonucu gelişen turizm sektörü eşliğinde

daha çok ilgi görmüştür. İç savaş sonrasında Amerika Birleşik Devletleri'nde

172 John Hall-John Basarin. "Battlefield Tourism in Turkey: Motives For Attendance at

Anzac Day Commemeration in Turkey", Tourist Experiences: Meanings Motivation and

Behaviours: A International Conference, Lancashire, UK, 2009, s.7

173 Lütfi Atay-Barış Yeşildağ, "Savaş Alanları ve Turizmi." Aksaray Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2010, c.2, S.2, s.66

48

mezarlıklara düzenlenen ziyaretler savaş turizminin ilk örneklerindendir174. Daha önce

de belirtildiği gibi savaş turizmi destinasyonları sadece savaş alanları ile kısıtlı

kalmamaktadır. Bu bağlamda savaş turizmi mekanları farklılık göstermekte olup

mekansal çekicilikler ve olaysal çekicilikler olmak üzere sınıflandırılmaktadır175.

Şekil 4. Savaş Turizmi Çekicilik Alanları

Kaynak: Doğaner, 2006: 4

Dünyada savaş turizmi destinasyonu olarak hizmet veren birçok tarihi savaş

alanı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra günümüzde devam eden savaşların gerçekleştiği

şehirlere de turlar düzenlenmektedir. Hükümet güçleriyle isyancılar arasında yaşanan

savaş sonrası Bağdat şehri, Devlet'ül Irak ve Şam (DAEŞ) militanlarına karşı savaş

sonucu Şam şehri, İsrail'le yaşanan münakaşalar sonrası Gazze şehri günümüzdeki en

önemli savaş turizmi destinasyonlarındandır176.

Genel olarak savaş turizmi katılımcılarının savaşa katılan askerler, şehit

olanların akrabaları ve tarihe meraklı kişilerden oluştuğu bilinmektedir. Dolayısıyla

insanlar kökenini araştırmak, dost ve düşmanlarını tanımak, tarihi derinden incelemek

174 Atay-Yeşildağ, a.g.m., 2010, s.69

175 Suna Doğaner, "Savaş ve Turizm: Troya ve Gelibolu Savaş Alanları", Türk Coğrafya

Dergisi, 2006, S.46, s.4.

176Traveljee, "10 War Tourism Destinations in the World for Your Adventure Tour"

https://traveljee.com/world-travel/war-tourism-destinations/ ( 27.04.2018)

Mekansal Çekicilikler

Savaş Meydanları

Kaleler

Surlar

Anıt Mezarlar

Müzeler

Ordu Yolları

Karargahlar

Ordugahlar

Olaysal Çekicilikler

Askeri Günler

Savaş Yıldönümleri

Kurtuluş Yıldönümleri

Barış Antlaşmaları Yıldönümleri

49

ve savaş ruhunu yerinde yaşamak için savaş turizmine katılmaktadır177. Diğer turizm

çeşitlerinde olduğu gibi savaş turizmi de destinasyon çekiciliği ve katılımcı

motivasyonunun ortak çalışması sonucu gelişim göstermektedir. Bu bağlamda sadece

destinasyon cazibesinin yeterli olmaması ve bu destinasyonların ilgi görmesi için

katılımcıları seyahat etmeye tetikleyen güdülerin de olması çok önemlidir. Literatürde

bu motivasyon kaynakları şu şekilde sıralanmıştır178:

Tarihe olan merak

Mezar veya mezarlıkları ziyaret etme isteği

Ünlü kahramanlara ait mezar ve anıtları görme isteği

Atalarının yaptıkları fedakarlıklara minnet duyma

Şehitler için yas tutma

Savaş gazilerini ve şehitleri hatırlama

Savaşı yerinde inceleme ve anlama

Zaferi kutlama duygusu

Motivasyon kaynakları farklılık gösterse de aslında birbirileri ile doğrudan

bağlantılıdır. Bu kaynakların ortak noktası acıyı duymak, hüzün dolu olaylara şahitlik

etmek ve kısmen de olsa yaşananları hissetmektir. Ancak çoğu zaman ziyaretçiler

yaşadıkları topraklar uğruna canlarını feda eden şehitlerin mezarlarını ziyaret etmek,

onları hatırlamak ve yas tutmak için hüzün turizmi faaliyetlerine katılmaktadırlar.

Bunun yanı sıra tarihçi bilim adamları, öğrenciler ya da sıradan tarih meraklıları savaş

alanlarını ziyaret etmektedirler. Ayrıca kazanılan savaşların yıldönümlerinde de zafer

kutlamalarından dolayı bu tarz destinasyonlar yoğun ilgi görmektedir.

3.5.2. Felaket Turizmi

Ansızın meydana gelen ve eşliğinde ciddi zararlar getiren yıkımlara felaket adı

verilmektedir. Felaketlerin sonuçları birbirinden farklı olmasa da genel olarak doğal ve

beşeri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Doğal felaketler, bünyesinde sel, çığ, dolu vb.

afetleri barındıran meteorolojik kaynaklı ve depremi, erozyonu vb. gibi olayları

177Doğaner, a.g.m., 2006, s.3

178Atay-Yeşildağ, a.g.m., 2010, s.68

50

kapsayan jeomorfolojik kaynaklı felaketler olarak sınıflandırılmaktadır. Beşeri

felaketler ise yangın, ekonomik krizler ve göç gibi olayları kapsamaktadır179.

Afetlerin meydana geldiği destinasyonlar turizm açısından ciddi zararlar

görmektedir. Ancak yaşanan felaketlerden sonra birçok mekanlar bu yerleri görmek,

meydana gelmiş zararları yerinde incelemek ve yerel halkın son durumunu öğrenmek

isteyen insanların ilgisini çekmektedir. Felaket turizmi, insanların yaşanan felaketlerin

hemen ardından olay yerine gitmesi veya yıllar öncesinde gerçekleşen afetlerin anma

törenlerine katılması sonucu ortaya çıkmıştır180.

Felaket turizmi yeni bir kavram olduğu gibi aslında yeni bir olgu değildir. İlk

felaket turizmi örneği; 1918 yılında bir turizm acentesi tarafından buzdağına çarparak

ciddi can kaybına neden olmuş Titanic'in battığı yere düzenlenen turlar olarak

bilinmektedir. Dünyada birçok önemli felaket turizmi destinasyonu bulunmaktadır ki

bunlardan en çok rağbet göreni 1986 yılında nükleer patlama sonucu boşaltılan

Ukrayna’nın Çernobil şehridir181. Felaket turizmi destinasyonlarının bazıları aşağıdaki

tabloda gösterilmektedir.

Tablo 6. Felaket Turizmi Örnekleri

KAYNAKLAR ÖRNEKLER

Blom (2000) İnsanlar 1988 yılında PanAm uçuşunun 103 kaza yerini

görmek için Lockerbie, İskoçya çevresindeki yollarda kuyruğa

girdi.

Fritz and Mathewson

(1957)

White County'deki bir kasırgadan sonra, 1952'de Arkansas'ta,

insanlar, kurtarma, tıbbi ve yardım faaliyetlerine müdahale

ettiği zararı görmek için sahada birleşiyor.

Hodgkinson and

Stewart (1991)

Rojek (1993)

Belçika'nın Zeebrugge rıhtımında toplanan kalabalıklar, 1987

yılında Serbest Girişimci Herald'ın vapurunun ardından sağlık

personelinin erişimini engelledi.

Jonkman and Kelman

(2005)

2002’de Avrupa’daki birçok selin izlenmesi için büyük

kalabalıklar nehir kıyısı ve köprüler üzerinde toplandı.

Lisle (2004) 11 Eylül 2001 terörist saldırılarından sonra New York'taki

Dünya Ticaret Merkezi için bir görüntüleme platformu inşa

edildi.

Miller (2008)

Rozdilsky (2007)

Katrina Kasırgası'nın 2005 yılındaki ardından New Orleans'ın

hasarlı kısımlarına turlar düzenleniyor.

Montserrat Tourist İnsanlar aktif bir yanardağ ve son zamanlarda meydana

179 Gözde Emekli, "Doğal Felaketler ve Turizm: İzmir Örneği", Türkiye Turizmini

Araştırma Enstitüsü 2. Ulusal Turizm Sempozyumu Bildiri Kitabı, İzmir, 2001, s.200. 180Ilan Kelman-Rachel Dodds, "Developing a Code of Ethics for Disaster

Tourism." International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 2009, c.27, S.3, s.272.

181Türk Ukrayna İşadamları Derneği, " Felaket Turizmine İlgi Artıyor"

http://tuid.org.ua/felaket-turizmine-lgi-artyor (27.04.2018)

51

Board (2007)

Warner (1999)

getirdiği yıkımı görmek için Montserrat'ı ziyaret etmeleri için

teşvik ediliyor.

Warner (1999) 1998 yılında, insanlar, Kasırga Mitch'in yıkımını görmek için

Honduras'ı ziyaret etti.

Kaynak: Kelman ve Dodds, 2009:275

Araştırmacılara göre felaket bölgelerine seyahat eden turistlerin farklı ziyaret

amaçları bulunmaktadır. Bu bağlamda Fritz ve Mathewson, felaketlerde yakınsama

davranış teorileri çerçevesinde felaket bölgelerine seyahat etmenin nedenlerini

açıklamaktadır. Bu nedenlere bağlı olarak felaket turisti beş grupta kategorize

edilmektedir182:

Terk edip sonradan geri dönenler

Kaygı duyanlar ve endişe edenler

Yardım etmek için gelenler

Merak ettikleri için gelenler

Hatıra avcıları, yağmacılar, fırsatçılar ve diğer sömürücüler

Anlaşıldığı üzere felaket yerlerini ziyaret edenlerin bazıları insani değerlere

önem veren yardımsever kişiler olsa da bazıları da tam tersi fırsatları kendilerine özgü

değerlendirmeye ve sebepsiz zenginleşmeye çalışmaktadır. Felaketin gerçekleştiği

yerlerin ve yerel halkın son durumunu merak edenlerin yanı sıra önceleri burada

yaşamış sonradan başka yerlere taşınanlar da bu destinasyonları ziyaret etmektedirler.

3.5.3. Yoksulluk Turizmi

Yoksulluk turizmini anlamak için öncelikle bir gecekondu bölgesi veya yoksul

mahalle anlayışına gerek duyulmaktadır. Dolayısıyla literatürde yoksulluk turizminin

yanı sıra bazı kaynaklarda gecekondu turizmi kavramının kullanıldığı bilinmektedir.

Gecekondu,bazı bilim adamlarına göre heterojen bazılarına göre ise homojen anlamlar

ifade ettiği için tanımlanması oldukça karmaşıktır. Bu bağlamda yoksulluk turizminin

en önemli destinasyonu olan gecekondular, bir kentsel alanda aşağıdaki özelliklerin bir

veya daha fazlasına sahip olan mekanlar olarak tanımlanmaktadır183.

Aşırı iklim koşullarına karşı koruyucu ve kalıcı olmamak,

182Kelman-Dodds, a.g.m., 2009, s.276

183Stephanie Blakeman, " Explorations in Slum Tourism: A New Perspective to the

Contemporary Understanding", Tourism Master’s Thesis, Aalborg University, 2015, s.33

52

Bir odanın en fazla üç kişi tarafından paylaşılması ve yeterli yaşam alanına sahip

olmamak,

Ucuz fiyata temiz ve içilebilir suya kolay erişememek,

Makul sayıda kişi tarafından kullanılan özel veya umumi tuvalete sahip

olmamak,

Zorunlu tahliyeleri engel olmak için güvenlik önlemlerine sahip olmamak.

Yoksulluk turizmi felaket turizmine benzer olsa da burada katılımcılar kültürel

ve sosyal olarak bilinçlenmeyi hedeflemektir. Bu tarz seyahatlerin gecekondu halkına

ekonomik refah sağladığı bilinmektedir. Ancak bazen bu geziler esnasında sınıfsal ve

ırksal farklılıklardan dolayı etik sınırların aşıldığına dair tartışmaların yaşandığı iddia

edilmektedir. Tüm olanlara rağmen, yoksulluk turizmi, insanların yoksullukla

mücadele eden bölgelere gerçekleştirdikleri geziler ve bu geziler esnasında yapılan

faaliyetlerin tamamı şeklinde tanımlanmaktadır184. Freire-Medeiros, yoksulluk

turizminin, kentlerin daha fakir bölgelerine geçerken, sosyal sınırın aşıldığı ve toplumda

ahlaki vatandaşların tanınmasına izin verildiği ve genellikle Güney'de yer alan bir

turizm etkinliği olduğunu öne sürmektedir. Rio de Janeiro, Johannesburg, Capetown,

Mumbai, Manila, Jakarta, Kahire, Nairobi ve güneydeki diğer fakir kentler yoksulluk

turizminin en önemli destinasyonlarındandır185.

3.5.4. İntihar Turizmi

Kişilerin isteyerek kendi yaşamlarına son verme eylemi intihar olarak

tanımlanmaktadır186. İntihar turizmi ötenazi ile yakından bağlantılı bir turizm çeşididir.

Ötenazi kelimesi güzel veya rahat ölüm anlamına gelmektedir187. İntihar turizmine ait

araştırmalarda bu turizm faaliyetlerinin iki farklı şekilde gerçekleştiği görülmektedir188.

Belirlenmiş mekana intihar etmek amacıyla seyahat etmek,

Kanunlar çerçevesinde ötenaziye izin verilen ülkelere gitmektir.

184Dauntless Jaunter, " Proverty Tourism"

https://djaunter.com/glossary/poverty-tourism/ (27.04.2018)

185 Bianca Freire-Medeiros, Touring Poverty, Routledge, London, 2014, s. 23

186Nurgün Oktik vd.,"Muğla İli İntihar ve İntihar Girişimlerinin Sosyolojik Olarak

İncelenmesi", Kriz Dergisi, 2003, c.11, S.3, s.2.

187Mahmood Ashraf Khan, "Suicide Tourism.", International Journal of

Multidisciplinary Research and Development, 2015, c.2, S. 3, s. 639.

188Yeliz Pekerşen, "Hayatı Sonlandırmak İçin Seyahat...!", Manisa Celal Bayar

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017, c.15, S.4, s.317.

53

Belçika, Hollanda, İsviçre, Lüksemburg ve Amerika'nın bazı eyaletlerinde

ötenaziye yasal olarak izin verildiği için bu ülkelerde intihar turizmi gelişmektedir.

Özellikle İsviçre'de intihar turizmine yönelik faaliyet gösteren yasal hastanelerin olduğu

belirtilmektedir189. Dünyanın en popüler intihar turizmi destinasyonu olarak ise "İntihar

Köprüsü" lakaplı Golden Gate Bridge gösterilmektedir. 1937 yılından itibaren

kullanılan köprüde günümüze kadar bin altı yüzden fazla kişinin intihar ettiği

bilinmektedir190.

3.5.5. Kıyamet Turizmi

Kıyamet turizmi, mahvolma tehlikesi olan destinasyonların tamamen

kaybedilmeden önce görmek ve özümsemek amacıyla gerçekleşen turizm çeşididir.

Genellikle küresel ısınma ve çevresel problemler sonucu bozulan yerlerin ziyaret

edilmesi ile meydana gelmektedir. Aslında kıyamet turizmi insanlığın dikkatsizliği

nedeniyle sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Dünyanın dört bir yanındaki tur operatörleri

savunmasız, soluk, ufalanmış, bir daha asla aynı şekilde görülmeyecek, yaşanmayan

egzotik ve büyüleyici yerlerin bazılarına paketler düzenlemektedir. Bu seyahat trendi,

turistlere dünyadaki en fazla tehlike altında olan yerleri kaybolmadan önce görme fırsatı

sunmaktadır191.

Son yılların en popüler kıyamet turizmi destinasyonu olarak Şirince köyü ilgi

odağı haline gelmiştir. Maya takvimine göre 21 Aralık 2012 tarihinde kıyametin

gerçekleşeceği ve dünyadaki yaşamın son bulacağı söylenmiştir. İnanışlara göre

kıyametten sadece Şirince köyü ve Fransa'daki Bugarach köyünün etkilenmeyeceği

açıklanmıştır. Bu bağlamda Şirince köyü ciddi sayıda turist çekmiş, 2012 yılı 15–31

Aralık tarihlerinde yüzde yüz doluluk oranına ulaşmıştır192.

189Sascha Callaghan, "Death Tourism: Travelling for Life-Ending Procedures.",

Precedent, (Sydney, N.S.W.), 2011, No.107, s. 35

190Amerika'da Bugün, " Dünyanın En Popüler İntihar Noktası: Nam-ı Diğer Golden

Gate Bridge"

http://amerikadabugun.com/intihar-koprusu-golden-gate-bridge/ ( 28.04.2018)

191Anu Chandran-Rajib Bhaduri-Anjaneya Swamy, "The Role of Doomsday Tourism in

Setting New Paradigms Towards Addressing Climate Change Issues–A Qualitative Study on the

Indian Perspective.", Cultur: Revista de Cultura e Turismo, 2012, c.6, S.3, s.101.

192 Vatan Gazetesi, "Şirince' ye 'Kıyamet' Bereketi"

http://www.gazetevatan.com/sirince-ye--kiyamet--bereketi-489663-garip-ama-gercek/

(29.04.2018)

54

3.5.6. Paranormal Turizmi

İnsanoğlu her zaman bilinmeyeni merak etmiştir. Bilim ve teknolojinin bu kadar

hızlı gelişimine rağmen insanoğlunun bu merakı hiçbir zaman azalmamaktadır. Son

yıllarda vampir, zombi, uzaylı vb. gibi hayali varlıkları konu edinen film ve diziler

insanların doğaüstü ilgisini daha da artırmaktadır.

Paranormal turizm kavramı literatüre yeni dahil olmuş olsa da aslında eski ve en

çok ilgi gören hüzün turizmi çeşitlerinden biridir. Bazı bilim adamları tarafından hayalet

veya hayalet avı turizmi olarak ifade edilmektedir. Loch Ness gölünde canavar avı,

Roswell şehrinde Tanımlanamayan Uçan Nesne (Unidentified Flying Object, UFO)

gözlemlemeleri, İskoçya'nın hayalet şatoları, Karındeşen Jack'in suç mahalleri

paranormal turizmin en önemli turistik faaliyetleri ve destinasyonları olarak

bilinmektedir193. Paranormal turizm, hayaletler, perili evler, tarihi kale ve kasabalar gibi

ruhaniyet dünyası ile ilgili yerlerin ziyaret edilmesi ile ilgilenme arzusuna

dayanmaktadır. Blain, Hallam ve Cornish paranomal turizmi “diğer dünyalarla ilişki

kurmak, heyecan arayışında olmak, hayalet veya perili evlerden mezarlara kadar seyahat

ederek, potansiyel dönüştürücü deneyimler aramak” olarak tanımlamaktadır. Seeman ise

paranormal turizmin metalaştırıldığını ve hayalet turlarının çoğalmasının mekanlardan

bağımsız olarak homojenleşmeye yol açtığını iddia etmiştir. Dolayısıyla tüm hayalet

turlarının oldukça standart bir formatı izlediğini ve rehberlerin anlattığı hayalet

hikayeleri eşliğinde gerçekleşen kısa gezilere dönüştüğünü vurgulanmıştır194.

Son yıllarda paranormal turizm destinasyonlarının ve destinasyonlara ait

hikayelerin gerçekten var olmadığı katılımcılar arasında fikir ayrılığına neden olmuştur.

Şöyle ki Curran, paranormal turizm ürünlerinin ve tüketicilerinin birbirine benzer

olmadığını ve spesifik özelliklerinin olduğunu ifade etmiştir.Ancak günümüzde birçok

paranormal turizm turlarının, destinasyonlarının ve hikayelerinin aslında sadece bu

turizm türüne hizmet sağlayıcılar tarafından tasarlandığını da vurgulanmıştır. Bu

bağlamda bütün paranormal turizm deneyimlerinin tahmin edilebilir ve tekrarlanabilir

193 Deniz Beyaz, "Paranormal Turizm Bağlamında Tırnava Cadıları", Uluslararası

Turizm, Ekonomi ve İşletme Bilimleri Dergisi, 2017, c.1, S.2, s.42-43.

194Beatriz Rodriguez Garcia, "Management Issues in Dark Tourism Attractions: The

Case of Ghost Tours in Edinburgh and Toledo." Journal of Unconventional Parks, Tourism &

Recreation Research, 2012, c. 4, S.1, s.14.

55

olduğunu söylenmektedir. Bu tarz eylemlerin paranormal turizmi ticarileştirdiğini ve

önceki çekiciliğinin kaybolma tehlikesinin olduğunu savunulmuştur195.

3.5.7. Terör Turizmi

Turizm sektörünü olumsuz etkileyen birçok tehdit bulunmaktadır. Ciddi anlamda

maddi, manevi ve can kayıplara sebep olan terör bu tehditlerden biridir. Günümüzde

neredeyse her gün Dünyanın herhangi bir yerinde terör olayları yaşanmaktadır. Bu tarz

geniş çaplı faciaya neden olan olaylar destinasyon imajını ciddi anlamda

zedelemektedir. Terör turistik destinasyonların güvenilirliğinin azalmasına ve

katılımcıların korkuya kapılarak bu destinasyonları tercih etmemesine neden

olmaktadır. Örneğin 2016 yılında Fransa'da gerçekleşen terör sonrasında birçok tatil

rezervasyonunun iptal edildiği bilinmektedir.

Bazı destinasyonlarda vardır ki terör olaylarının ardından anıtsallaştırılmış ve bu

sayede insanların ilgisini çekmiştir. Bu olgu literatüre terör turizmi olarak yansımıştır.

Terör turizmi terör ve turizmin buluşma noktası şeklinde ifade edilmektedir. Dolayısıyla

2001 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde ikiz kulelerin patlatılması ile %50'lik bir

oranla turist kaybı yaşandığı söylense de 2002 yılında "Ground Zero" anıtının yapılması

ile 3.6 milyon kişinin burayı ziyaret ettiği açıklanmıştır196.

Batı literatürünün en güncel kaynaklarında savaş turizmi ve terör turizminin

birleşiminden oluşan "Cihat Turizmi" kavramı görülmektedir. Cihat kelimesi Arapça

kökenli olup Türk Dil Kurumu'na göre "din için yapılan savaş" anlamına gelmektedir197.

Cihat turizmi Suriye ve Irak'ta terör gruplaşmalarına katılan, Allah’a inanmayanlara

karşı savaştıklarını iddia eden ve bunun için dünyanın her yerine seyahat eden

Müslümanları temel almaktadır198. Aslında bu terör gruplaşmalarının İslam ile ilgisinin

olmadığı ve İslam dünyasını doğru bir şekilde yansıtmadığı gerçeği inkar edilemeyecek

195Patrick J.T.Curran-Samuel I. Porrath, Principles and Procedures of Tour

Management, CBI Publishing Company, 1978, s.5

196Jonathan N. Goodrich, "September 11, 2001 Attack on America: A Record of the

Immediate Impacts and Reactions in the USA Travel and Tourism Industry.", Tourism

Management, 2002, c.23, S.6, s.575.

197Türk Dil Kurumu,

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=C%C4%B0HAT (01.05.2018)

198Marcvan Iwaarden, "Jihadi Tourism", BScTourism, Wageningen University &

NHTV Breda, #144307, 2014. s.2.

56

kadar açıktır. Dolayısıyla bu kavramın sadece Müslümanlar üzerinden

değerlendirilmesi ve cihat turizmi olarak tanıtılması tartışılmaya açık bir konudur.

4. HÜZÜN TURİZMİ ÖRNEKLERİ

Dünya genelinde çok ciddi sayıda turist ağırlayan ve bulunduğu ülkenin

ekonomisine küçümsenmeyecek katkılar sağlayan hüzün turizmi destinasyonları

bulunmaktadır. Mevsimsel turizmin yıllık turizme dönüşmesini sağlayan bu

destinasyonlar en önemli turizm ürünlerindendir. Aşağıdaki tabloda dünya genelindeki

birçok hüzün turizmi destinasyonlarından örnekler verilmektedir199.

199 Ana Paula Fonseca-Claudia Seabra-Carla Silva, "Dark Tourism: Concepts,

Typologies and Sites", Journal of Tourism Research & Hospitality, 2016, S.2, s.3.

57

Tablo 7. Dünya'daki Hüzün Turizmi Destinasyonları

HÜZÜN TURİZMİ

DESTİNASYONU

BULUNDUĞU

YER

HAKKINDA

Auschwitz Toplama

Kampı

Auschwitz (Polonya)

Haziran 1941 ve Ocak 1945 arasında, bir milyon erkek, kadın ve çocuk olmak üzere toplam 3 milyon kişi

Auschwitz toplama kampında vefat etmiştir. Ölüm kampının tüm kompleksi, öldürülen, açlıktan ölen ve

ölüme terk edilen 150.000 mahkum için gaddar bir hapishane olmuştur. Son zamanlarda, toplama kampı

bir anma müzesine dönüştürülmüş olup her yıl 1.400.000 kişinin ziyaret ettiği bilinmektedir.

Ground Zero ( 11

Eylül Anıtı )

New York (ABD)

11 Eylül anıtı eski Dünya Ticaret Merkezinin bulunduğu yerde yaklaşık 3 bin terör kurbanını anmak için

inşa edilmiştir. Anıtın resmi sitesinin açıklamalarına göre anıt her yıl yaklaşık 1.000.000 ziyaretçi kabul

etmektedir.

Hiroşima Barış Anıtı

Parkı

Hiroşima (Japonya)

Hiroşima Barış Anıtı 1945 yılının Ağustos ayında Hiroşima'nın tarihini ve nükleer bombanın ortaya

çıkışını anlatmaktadır. Müzede sergilenen kişisel detaylar oldukça üzücüdür ve katılımcılara barış

duygusunu kaybetmemek gerektiğini anlatmaktadır. Açıldığından beri müze 53 milyon kişi tarafından

ziyaret edilmiştir.

Drakula'nın Şatosu

Bran Kalesi

Wallachia

(Transilvanya)

Romanya'nın her yıl 500.000 kişi tarafından ziyaret edilen ve yıllık 1 milyon avro gelir sağlayan en önemli

turistik mekanlarından biridir.

Alcatraz Federal

Cezaevi

San Franscisco

Körfezi (ABD)

Alcatraz adasında bulunan yüksek güvenlikli bir hapishanedir. Bu hapishane, diğer federal hapishanelerde

sürekli olarak sorunlara neden olan tutukluları tutmak için tasarlanmıştır. Dünyanın en ünlü

hapishanelerinden biri olan Alcatraz, Amerika'nın en acımasız suçlularını barındırmıştır. Şu anda

hapishane bir müze ve San Francisco'nun başlıca turistik mekanlarından biri olup yılda 1,5 milyon

ziyaretçi çekmektedir.

Pompeii

Napoli (İtalya)

Pompeii, milattan sonra 79 yılında Vezüv yanardağının patlaması sonucunda dağılan bir Roma kentiydi.

Patlama sonucu tüm şehir yok olmuş, tüm sakinler ölerek tonlarca külün altında gömülü kalmışlardır.

Günümüzde yılda yaklaşık 2.5 milyon ziyaretçi ile İtalya'nın en popüler turistik yerlerinden biri haline

gelmiştir

Leap Kalesi

Coolderry County

Offaly (İrlanda)

Dünyanın en perili yeri kabul edilmiştir. Popüler bir efsaneye göre kale, Elemental olarak adlandırılan

doğaüstü bir varlık tarafından lanetlenmiştir. Kale, tanınmış Amerikan televizyon dizilerinden bazıları için

arka plan olarak kullanılmıştır. Televizyona duyduğu yoğun ilgiyle bilinen bu kale, her yıl 800.000

ziyaretçi çekmektedir.

Pere Lachaise

Mezarlığı

Paris (France) Paris'teki en büyük mezarlık ve yılda 3,5 milyon ziyaretçisiyle, aynı zamanda dünyanın en çok ziyaret

edilen mezarlığıdır.

Soweto Gecekondu Soweto (Güney Ayrımcılığa karşı mücadelenin tarihi ile emprenye edilmiş ve altın kentinin enerjisi ile uyuşan Soweto,

58

Kampı Afrika) Güney Afrika'nın en çok ziyaret edilen yerlerinden biridir.

Dharavi Gecekondu

Mumbai (Hindistan)

Hindistan'da bulunan bu gecekondu, "Slumdog Millionaire" filminin yayınlanmasından sonra büyük bir

projeksiyon kazandı ve dünya çapında en çok ziyaret edilen gecekondulardan biri oldu.

Letonya Hapishanesi

Otel ve Müzesi

Liepaja (Letonya)

Karosta Hapishanesi, 20. yüzyılın büyük bir kısmın hizmet veren bir hapishaneydi, ama şimdi müze,

cazibe ve otel olarak kullanılmaktadır. Hapishane turlar, konaklama ve özel aktiviteler sunmaktadır.

Alma Köprüsü

Paris (France)

31 Ağustos 1997'de Prenses Diana bir trafik kazası kurbanı olarak bu tünelde öldü. Olaydan sadece 10 yıl

sonra bu tünel halka açıldı. O zamandan beri, yılda milyonlarca ziyaretçi kabul etmektedir.

Arlington Ulusal

Mezarlığı

Virjinya (ABD)

Amerika Birleşik Devletleri'nin Arlington ilçesinde askeri bir mezarlıktır. Virginia, 624 dönümlük

Amerikan iç savaşının başlangıcından kaynaklanan uyuşmazlıkların ölümüne ve daha önceki savaşların

yeniden canlandırılmasına neden olmuştur. Yıllık yaklaşık 4 milyon ziyaretçi kabul etmektedir.

Paris Yer altı

Mezarları

Paris (France) “Dünyanın En Büyük Mezarı” olarak tanınıyor. Yılda yaklaşık 300.000 ziyaretçi gelmektedir.

Titanic Belfast Belfast (Kuzey

İrlanda)

Bir ziyaretçi çekiciliği ve Belfast'ın deniz mirasına ait bir anıttır. Kuzey İrlanda'nın en popüler turistik

yerlerinden biridir.

Sedlec'in İskelet

Kilisesi

Ledec (Çek

Cumhuriyeti)

Ledec'teki Tüm Azizler Mezarlığı Kilisesi'nin altında bulunan küçük bir Roma Katolik tapınağıdır.

Tapınağın 40.000 ila 70.000 arası insanın iskeletlerini içerdiği tahmin edilmektedir ki bu kemikler çoğu

durumda tapınak için süslemeler ve mobilyalar oluşturmak üzere sanatsal olarak düzenlenmiştir. Tapınak,

Çek Cumhuriyeti'nin en çok ziyaret edilen turistik yerlerinden biri olup yılda 200.000'den fazla ziyaretçi

çekmektedir.

Oklahoma City

Ulusal Anıtı

Oklahoma (ABD)

19 Nisan 1995'te bombalanan Oklahoma Şehrinde kurbanları, kurtulanları, kurtarıcıları ve olaydan

etkilenen herkesi anlatan bir anıttır. Anıt yılda ortalama 350.000 ziyaretçiye sahiptir.

Soykırım Kurbanları

Müzesi

Vilnius (Lituanya) Müze, Sovyet rejiminin suçlarının elli yıl boyunca planlandığı ve idam edildiği eski KGB binasında

bulunmaktadır. Bu müze her yıl milyonlarca insanı ağırlamaktadır.

HoaLo Hapishanesi

Hanoi (Vietnam)

Vietnam'daki Fransız kolonistlerin politik tutsaklar için kullandıkları bir hapishanedir. Daha sonra

Vietnam Savaşı sırasında Amerikan savaş esirleri tarafından “Hanoi Hilton” olarak bilinen Vietnam Savaşı

sırasında Kuzey Vietnam tarafından savaş esirleri için kullanılmıştır. 1990'larda hapishane yıkılmış, ancak

geçit binası müze olarak kullanılmaktadır. Her yıl onu yaklaşık 35.000 ila 40.000 bin kişiyi ağırlamaktadır.

Kemikler Şapeli

Évora (Portekiz)

Évora, Portekiz'deki en iyi bilinen anıtlardan biridir. Aziz Francis Kilisesi'nin girişinde bulunan küçük bir

iç şapeldir. Şapel adını alır çünkü iç duvarlar insan kafatasları ve kemikleri ile kaplıdır ve dekore

edilmiştir. Évora'nın en çok ziyaret edilen yerlerinden biridir.

Oyuncak Bebek

Mexico City

Meksika'da lokalize olan bu ada, çok geçmeden garip koşullarda kaderiyle tanışan fakir bir kızın kayıp

ruhuna adanmıştır. Bu ada yüzlerce korkunç bebeğe ev sahipliği yapmaktadır. Ayrılmış bacakları, kesilmiş

59

Adası (Meksika) başları ve oyulmuş gözleri olan oyuncak bebekler ağaçları süslemektedir. Dünyanın en ürkütücü ve ziyaret

edilen sitelerinden biridir.

İntihar Ormanı

Fuji Dağı (Japonya)

Japonya'nın Fuji Dağı'nın kuzeybatı tabanındaki 35 kilometrekarelik bir ormandır. Orman, bir kaç tane

popüler turistik yer olan kayalık, buzlu mağaralar içermektedir. Aokigahara ormanı yoğun, ormanın

kendisinin doğal seslerini kapatıyor. Ormanın Japon mitolojisinde iblislerle tarihi bir ilişkisi var ve

intiharlar için popüler bir yerdir.

Londra Zindanı

Londra (Birleşik

Krallık)

Genç kitleleri hedefleyen bir mizah stilinde çeşitli kanlı ve ürkütücü tarihsel olayları canlandıran bir

Londra turistik cazibesidir. Canlı aktörler, özel efektler kullanılmaktadır. Bu mekan yılda yaklaşık 750,000

ziyaretçi çekmektedir.

Çernobil Reaktör

Kazası

Pripyat (Ukrayna)

Çernobil'de 26 Nisan 1986'da meydana gelen nükleer kazadan sonra, her zamankinden daha fazla ziyaretçi

görmektedir. Birçok tur operatörü bölgeye ve en çok ziyaret edilen Pripyat olan terk edilmiş köylerine

geziler düzenlemektedir. Yıllık olarak, Çernobil 10.000'den fazla turist ağırlamaktadır..

Çanakkale Savaş

Alanı

Gelibolu (Türkiye)

Çanakkale Savaşı (25 Nisan 1915 - 9 Ocak 1916) Gelibolu yarımadasında gerçekleşen I. Dünya Savaşı

içerisindeydi. Gelibolu, Türklerin en kutsal mekanlarından biridir. Bu savaşta hayatını kaybeden askerleri

temsil etmektedir. Her yıl, Gelibolu yarımadası, binlerce ziyaretçiyi kabul etmektedir.

Belchite Zaragoza (İspanya) Belchite belki de İspanya'da 1936-39 Belchite Savaşı'nın bu nüfusa getirdiği yıkımın en yaygın

hatırlatıcısıdır. Yıkıldığından beri bir savaş anıtı olarak hizmet vermiş ve hayalet kasabanın atmosferi yılda

milyonlarca turist çekmektedir.

Karın Deşen Jack

Turları

Londra (Birleşik

Krallık)

Karın deşen Jack, Londra sokaklarında birçok fahişeyi vahşice öldüren bir seri katildi. Medya, bu hikayeni

yoğun bir şekilde destekledi ve bundan dolayı hikayeyi “yaşamak” isteyenlerin tümü için bir karın deşen

Jack turu oluşturuldu. Bugünlerde dünyanın en ikonik hüzün turlarından biri olarak bilinmektedir.

Hothell Porto (Portekiz) Hothell, Portekiz'deki perili evdir. Şehirde yaşanan korku hikayelerini yeniden canlandırmaktadır. Yakın

zamanda açılan mekan büyük çapta araştırılmıştır.

Anne Frank'ın Evi

Amsterdam

(Hollanda)

Anne Frank, soykırım sırasında, deneyimlerini, "Anne Frank'ın Günlüğü" olarak bilinen bir dergide

yazdığı bir yazardı. Onun anısına bir müze inşa edildi - Anne Frank Evi onun tarafından yazılan hikayeleri

tasvir biyografik bir müze olarak kuruldu. Açılışından bu yana ziyaretçi sayısı artıyor ve 2015 yılında

31056300 ziyaretçiye ulaşmıştır.

Kigali Soykırım Anıtı

Merkezi

Kigali (Ruanda) Bu anıt, 1994 yılında meydana gelen Ruanda soykırımı anısına yapılmıştır.Anıtı yılda yaklaşık 77.000 kişi

ziyaret etmektedir.

Kaynak: Fonseca-Seabra-Silva, 2016: 3

60

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AZERBAYCAN VE HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİ

1. AZERBAYCAN İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

Azerbaycan Cumhuriyeti, Hazar Denizi'nin batısında, Güney Kafkasya'da yer

almaktadır. Dini hoşgörü ve çeşitli uygarlıkların yeri olan Azerbaycan kendi tarihi

misyonunu devam ettirmenin yanı sıra ve Batı ile Doğu'nun mükemmel şekilde bir

arada tutmakta ve bütünleştirmektedir. Dünya'da "Odlar Yurdu" olarak tanınan

Azerbaycan200 hakkındaki genel bilgiler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir201.

Azerbaycan İstatistik Kurumu tarafından paylaşılmış olan en güncel bilgiler 2017 yılına

ait olduğu için çalışmanın devamındaki bazı veriler ve bilgiler aynı yıla ait istatistikler

doğrultusunda kullanılmıştır.

Tablo 8. Azerbaycan İle İlgili Genel Bilgiler (2017)

Başkent Bakü

Yönetim Şekli Demokratik Cumhuriyet

Resmi Dili Azerbaycan Dili

Resmi Dini İslam

Toplam Yüzölçümü, km2 86.600,00

Toplam Nüfusu (01.01.2018) 9.898.100,00

1 km2 –e Düşen Kişi Sayısı 114

Eğitim Oranı, (15 Yaşın Üstü) % 97.2

Para Birimi Manat ( AZN )

Özerk Cumhuriyeti 1 ( Nahçıvan)

Bölgeler 63

Kentler 78

Kentsel bölgeler 14

Kırsal Bölgeler 1.726,00

Köyler 4.248,00

Kaynak:https://www.stat.gov.az/menu/6/buklet/azerbaycan_faktlar_ve_reqemler_2018.pdf

1.1. Azerbaycan’ın Tarihsel Gelişimi

200EletronHökümətPortalı, " Azərbaycan Haqqında Ümumi Məlumat"

https://www.e-gov.az/az/content/read/17(02.05.2018)

201Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, " Azərbaycan –Faktlar və

Rəqəmlər 2018", 2018, s.4 (1-24)

61

Kuzeyden Büyük Kafkas dağları, batıdan Göyçe Gölü (günümüzde Ermenistan

sınırlarında olan Sevan Gölü) havzası dahil Alagöz dağ sistemi ve Doğu Anadolu,

doğudan Hazar Denizi, güneyden ise Sultaniye, Zencan, Hemedan sınırları ile çevrili

olan tarihi Azerbaycan toprakları modern uygarlığın gelişimine başladığı en eski kültür

merkezlerinden biridir. Azerbaycan halkı bu bölgede (tarihi Azerbaycan topraklarında)

zengin ve kendine özgü bir kültür ve aynı zamanda devlet gelenekleri yaratmıştır202.

Azerbaycan isminin tarihi telaffuzları değişiklik arz etmektedir. Azerbaycan’ın

antik çağlardan beri Andirpatian, Atropatena, Adirbican, Azirbican olarak anılmakta

olduğu bilinmektedir. Son olarak ismi Azerbaycan olarak kullanılmıştır203. Azerbaycan

Cumhuriyeti topraklarında yürütülen arkeolojik araştırmalar, ilk sakinlerin

yerleşmesiyle ilgili olarak zengin maddi kültür kalıpları ortaya çıkarılmış, böylece ülke

topraklarının insan yerleşimleri listesine dahil edilmesine zemin oluşturmuştur.

Azerbaycan'da ilk ilkel insanların 1,7-1,8 milyon yıl önceden yaşamaya başlamasına ait

en eski arkeolojik ve paleontolojik malzemeler bulunmuştur. Azerbaycan toprakları, bu

toprağın dünyanın en eski insan yerleşimlerinden biri olduğunu kanıtlayan arkeolojik

anıtlarla son derece zengindir. Azıh, Tağlar, Damcılı, Daşsalahlı, Gazma (Nahçıvan)

mağaralarında, ayrıca başka anıtlarda tespit edilen arkeolojik bulgular da dahil olmak

üzere 300-400 bin yıl önce yaşamış Aşöl dönemine ait eski insanın - Azıh adamının

(azıhantrop) çene kemiği Azerbaycan'ın ilkel insanların formlaştıkları araziye dahil

olduğunu kanıtlamaktadır. Azerbaycan halkı, aynı zamanda, en eski devlet geleneğine

sahip olan dünya halklarından biridir. Azerbaycan halkının yaklaşık 5 bin yıllık devlet

tarihinin olduğu tahmin edilmektedir. Azerbaycan'daki ilk devlet kurumları ya da etnik

ve politik topluluklar, Milattan Önce (M.Ö.) 4. binyılın sonundan, M.Ö.3. binyılın

başına kadar, Urmiye havzasında yaşamıştır. Buradaki en eski Azerbaycan devletleri,

tüm bölgenin askeri-politik tarihinde önemli bir rol oynamıştır. M.Ö. 1. binyılda ve

M.S. 1.binyılın başlarında Azerbaycan topraklarında Manna, İskit (Skit, İskit) şahlığı,

Atropatena ve Albanya gibi kuvvetli devletler varlık göstermiştir. Bu devletler

202Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan Tarixi Haqqında Ümumi Məlumat"

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top (02.05.2018)

203Şahap Bulak, "Azerbaycan İsminin Kökeni ve Anlamı", Uluslararası Sosyal

Araştırmalar Dergisi, 2016, c.9, S.43, s.55.

62

Azerbaycan'da kamu yönetimi kültürünü, ülkenin ekonomik ve kültürel tarihinde ve tek

bir ulus oluşumunda önemli bir rol oynamıştır204.

İlk yüzyıllardan beri Türk dili, Azerbaycan'da ve çevresinde yaşayan etnik

gruplar ve küçük halklar arasında önemli bir iletişim aracı haline gelmiştir. Bu

dönemlerde tüm Azerbaycan'ı kapsayan bir din olmamıştır. Eski Türklerin Tanrısı olan

Allah'a ibadet ve diğer dini görüşleri tamamen ortadan kaldıramamıştır. İnsanlar ateşe,

Güneşe, Aya, yıldızlara vb. hayranlık duyup tapmıştır. Ülkenin kuzeyinde ve

Albanya'nın çoğunlukla dağlık batı bölgelerinde Hıristiyanlık yaygınlaşmıştır. 7.

yüzyılda İslam dininin kabulü Azerbaycan tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.

İslam, tek bir milletin ve dilin oluşumuna güçlü bir ivme kazandırmış ve bu sürecin

hızlanması üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olmuştur. Türk ve Türk olmayan

etnoslar arasında dini bir dernek kurulması, Azerbaycan'ın tüm topraklarında ortak

geleneklerin yaratılması, akrabalık ilişkilerinin yaygınlaşması ve kaynaştırma sürecinin

derinleştirilmesi ile sonuçlanmıştır. İslam dini, Türk ve Türk olmayan etnografları,

Güney Kafkasya'yı Hıristiyanlığın etkisine entegre etmeye çalışan Bizans İmparatorluğu

ve onun desteklediği Ermeni ve Gürcü feodal beylerine karşı tek bir Türk-İslam bayrağı

altında birleştirmiştir205.

Dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren Azerbaycan'ın eski devlet gelenekleri

yeniden canlanmış ve Azerbaycan'da yeni siyasal gelişime başlanmıştır. İslam dininin

yaygın olduğu Azerbaycan topraklarında Saciler, Şirvanşahlar, Salariler, Revvadiler,

Şeddadiler devletleri kurulmuştur.Bağımsız devletlerin ortaya çıkması sonucunda, tüm

politik, ekonomik ve kültürel yaşam alanlarında uyanış gerçekleşmiş ve Azerbaycan

tarihinin Rönesans dönemi başlamıştır. 600 yılına kadar süren Sasani ve Arap

esaretinden sonra yerel devletler (Saciler, Şirvanşahlar, Salariler, Revvadiler,

Şeddadiler, Şeki hakimliği) oluşması, İslam dininin tüm ülke çapında önemli

monoteizm dine dönüşmesi Azerbaycan halkının etnik evriminde, tek dilin ve kültürün

oluşumunda önemli rol oynamıştır. Arap hilafetinin çöküşünden sonra dokuzuncu

yüzyılın ortalarından başlayarak Kafkasya, aynı zamanda tüm Yakın ve Orta Doğu'da

Türk-İslam imparatorluklarının rolü artmıştır. Saciler, Şirvanşahlar, Salariler,

Revvadiler, Şeddadiler, Şeki hakimliği, Selçuklular, Eldenizler, Moğollar, İlhanlılar,

204Yaqub Mahmudlu-Hafiz Cabbarov-Leyla Hüseynova, Azerbaycan Tarixi-5, Tehsil,

Bakı, 2016, s.11-36

205Mahmudlu- Cabbarov-Hüseynova, a.g.e., 2016, s.37-40

63

Çobaniler, Celayirler, Timurlular, Osmanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler,

Afşarlar, Kaçarlar ve başka Türk-İslam soylarının yönettikleri devletler sadece

Azerbaycan'ın değil ayrıca bütün Güney Kafkasya'nın ve aynı zamanda tüm yakın ve

Orta Doğu'nun devletçilik tarihinde derin iz bırakmıştır206.

15-18. yüzyıllarda ve daha sonraki dönemde Azerbaycan devlet kültürü daha da

zenginleşmiştir. Bu dönemde Doğu'nun büyük Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi, Afşar

ve Kaçar imparatorlukları doğrudan Azerbaycan hanedanları tarafından yönetilmiştir.Bu

önemli faktör Azerbaycan'ın iç ve uluslararası ilişkilerine olumlu etki etmiş, ülkenin ve

halkın askeri-siyasi etkisini, Azerbaycan dilinin kullanım alanını genişletmiş,

Azerbaycan halkının maddi ve manevi kültürünün daha da gelişmesine elverişli ortam

yaratmıştır. Anılan dönemde Azerbaycan devletleri Yakın ve Orta Doğu'nun

uluslararası ilişkilerinde, askeri-siyasi hayatında önemli bir rol oynamakla birlikte,

Avrupa-Doğu ilişkilerinde de çok faal olarak katılım göstermiştir207.

Azerbaycan'ın büyük devlet adamı Uzun Hasan'ın (1468-1478) döneminde

Akkoyunlu Devleti tüm Yakın ve Orta Doğu'da güçlü askeri-siyasi etki göstermeyi

başarmıştır. Azerbaycan devlet kültürü daha da gelişmiştir. Uzun Hasan, tüm

Azerbaycan topraklarını kapsayan güçlü bir merkezi devlet kurma politikası yürütmüş

ve bu amaçla özel bir "Hukuk" kitabı hazırlatmıştır. Büyük hükümdar Kuran'ı

Azerbaycan diline çevirtmiş, dönemin önemli bilim adamı Ebu Bekr el-Tehrani' ye

"Kitab-i-Diyarbekriyye" adlı Oğuzname yazdırmıştır208.

15. yüzyılın sonu 16. yüzyılın başlarında Azerbaycan devletçiliği kendisinin

tarihsel evriminde yeni safhaya girmiş ve Uzun Hasan'ın torunu seçkin devlet adamı

Şah İsmail Hatayi (1501-1524) babasının başladığı işi sona erdirerek, kuzeyli-güneyli

tüm Azerbaycan topraklarının kendi altında birleştirmiştir. Safevi yönetiminde,

Azerbaycan devlet yönetiminin kültürü daha da güçlenmiş ve Azerbaycan dili, devlet

dili ilan edilmiştir. Şah İsmail, Şah Tahmasib, Şah Abbas ve diğer Safavi yöneticileri

tarafından yürütülen başarılı reformlar, iç ve dış politikalar sonucunda Safevi Devleti

Yakın ve Orta Doğu'nun en güçlü imparatorluklarından biri olmuştur. Safevi

İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra iktidara gelen Azerbaycanlı ordu komutanı

206Yaqub Mahmudlu vd., Azerbaycan Tarixi-7,Tehsil, Bakı, 2014, s.23

207Yaqub Mahmudlu vd.,2014, s.99-117

208Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan Tarixi Haqqında Ümumi Məlumat"

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top (02.05.2018)

64

Nadir Şah Afşar (1736-1747) eski Safevi İmparatorluğu'nun sınırlarını daha da

genişletmiştir. Türk Ulusu’nun bu büyük hükümdarı, 1739'da Delhi de dahil olmak

üzere Kuzey Hindistan'ı ele geçirmiştir. Ancak Azerbaycan hükümdarı bu geniş alanda

güçlü bir merkezileşmiş devlet kurma planlarını gerçekleştirememiştir. Nadir Şah'ın

ölümünden sonra onun yönettiği büyük imparatorluk yıkıma uğramıştır. Özelikle Nadir

Şah'ın vefatından önce özgürlük mücadelesine kalkan ve bağımsızlığa can atan diğer

halklar sonunda Azerbaycan topraklarında yerel devletler oluşturmuştur. Böylece, 18.

yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan küçük devletlere bölünmüştür209.

18. yüzyılın sonunda Azerbaycan soyundan olan Kaçarlar (1796-1925) İran'da

iktidara gelmiştir. Kaçarlar bir zamanlar onların ulu babaları Karakoyunluların,

Akkoyunluların, Safevilerin ve nihayet Nadir Şah'ın hakimiyeti altında olmuş tüm

ülkeleri ve özellikle Azerbaycan hanlıklarını yeniden birleştirme siyaseti yürütmüştür.

Böylece, Kaçarlarla Güney Kafkasya'yı işgal etmeye çalışan Rusya arasında uzun süren

savaşlar dönemi başlamış ve Azerbaycan iki büyük devlet arasında kanlı bir savaş

bölgesine çevrilmiştir. Uzun süren savaşlar sonucu Gülistan (1813) ve Türkmençay

(1828) antlaşmalarına göre Azerbaycan iki imparatorluk arasında paylaşılmış ve Kuzey

Azerbaycan Rusya'ya, Güney Azerbaycan ise Kaçarların yönettiği İran şahlığına

verilmiştir. Böylece, Azerbaycan'ın bundan sonraki tarihinde "Kuzey Azerbaycan"

(veya "Rusya Azerbaycan'ı") ve "Güney Azerbaycan" (veya "İran Azerbaycan'ı") olmak

üzere yeni siyasi-coğrafi kavramlar oluşmuştur210.

Rusya Güney Kafkasya'da kendisine dayanak oluşturmak için işgal ettiği

Azerbaycan topraklarına, özellikle Karabağ'ın dağlık bölgelerine, eski Erivan ve

Nahçıvan hanlıklarının topraklarına komşu ülkelerden kitlesel Ermeni nüfusu

aktarmıştır. Türkiye ile komşu olan Batı Azerbaycan'da(eski Erivan ve Nahçıvan

hanlıklarının topraklarında) özel amaçla yapay "Ermeni vilayeti" oluşturulmuş ve

böylece, Azerbaycan topraklarında gelecek Ermeni Devleti’nin temelleri atılmıştır.

Böylece Azerbaycan'ın eski Hıristiyan nüfuslu Alban Devleti’nin Ermenileştirilmesi

için daha uygun koşullar oluşturulmuş ve Ermenilerin Azerbaycanlılara karşı yeni

toprak iddialarının temeli atılmıştır. Tüm bunlarla yetinmediğinden daha çirkin siyasete

de el atan Çarlık Rusya'sı Ermenileri silahlandırarak Türk-Müslüman nüfus üzerine

209Ramiz Mehdiyev, Tarixi İdrakın Elmiliyi Problemlərinə Dair, Şərq-Qərb, Bakı, 2013,

s.5-24

210Mehman Süleymanov, Gülüstan Müqavilesi- 1. Bölüm, Elm ve Tehsil, 2014, s. 4-10

65

kaldırmış ve Azerbaycanlılara karşı toplu katliamlar işlenmesine olanak sağlamıştır.

Dolayısıyla Azerbaycanlılara ve Güney Kafkasya'nın tüm Türk-Müslüman nüfusuna

karşı soykırımlar dönemi başlamıştır211.

Kuzey Azerbaycan'da özgürlük mücadelesi görülmemiş trajedilerle

sonuçlanmıştır. Burada hakimiyeti ele geçiren Stephan Şaumyan'ın Taşnak-Bolşevik

hükümeti 1918 yılının Mart ayında Azerbaycan halkına karşı vahim soykırım

gerçekleştirmiştir212. Sonrasında kardeş Türkiye Azerbaycan'a yardım elini uzatmış ve

kurtuluş harekatı zafer kazanmıştır. Böylelikle 28 Mayıs 1918'de Doğu'daki ilk

demokratik cumhuriyet olan Azerbaycan'ın Demokratik Halk Cumhuriyeti, Kuzey

Azerbaycan'da kurulmuştur. Azerbaycan halkının tarihinde ilk parlamenter cumhuriyet

olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, aynı zamanda, tüm Doğu'da ve özellikle Türk-

İslam dünyasında ilk demokratik, hukuki ve laik devlet olarak tarihe geçmiştir.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde, parlamento tarihi iki döneme

ayrılmıştır. İlk parlamento 28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan

etmiş, ülkenin idare olunmasını üstlenmiş ve tarihi istiklal beyannamesini kabul

etmiştir. İkinci dönem veya Bakü dönemi 27 Nisan 1920'ye kadar toplam 17 ay devam

etmiştir. 23 aylık varlığına karşın, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, en acımasız

sömürgeci ve baskıcı rejimlere rağmen, Azerbaycan halkının özgürlüğü ve bağımsız

devlet geleneği ideallerini kimsenin yok edemeyeceğini kanıtlamıştır. Sovyet Rusya'nın

askeri saldırganlığı sonucunda, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hukuken sona

ermiş ve 28 Nisan 1920 yılında Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin

(Azerbaycan SSR) kurulduğu ilan edilmiştir213.

Sovyet işgalinden hemen sonra ülkede Azerbaycan Halk Cumhuriyeti

döneminde kurulmuş bağımsız kamu yönetimi sisteminin yıkılmasına başlanılmıştır.

Hemen ardından ülkenin her yerinde "kırmızı terör" uygulanmış ve Bolşevik rejimin

güçlenmesine direnebilecek herkes, hemen “halkın düşmanları”, “karşı-saldırgan” ya da

“provokatör” adına “kırmızı terör” ün kurbanı olmuştur. Nitekim Mart 1918'deki

soykırımdan sonra, aslında Azerbaycan halkına karşı yeni soykırım başlamıştır. Ancak

211Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan Tarixi Haqqında Ümumi Məlumat"

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top (02.05.2018)

212 Hacı Nərimanoğlu, Türk, ya Erməni Soyqırımı?, QHT Nəşriyyatı, Bakı, 2015, s.23

213Şəhla Nağıyeva vd., Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 90: 1918-1920: Biblioqrafiya,

M.F. Axundov Adına Milli Kitabxana, Bakı, 2008, s.5-7

66

aradaki fark şu ki, bu terör uygulamasında genellikle milletin seçkin devlet adamları,

ulusal ordunun üst düzey subayları, önde gelen bilim adamları, din adamları, parti

liderleri, siyasi figürler ve ünlü akademisyenler katledilmiştir. Bu aslında 1918 yılının

Mart soykırımından daha amansız, daha vahim sonuçlara neden olmuştur. 6 Mayıs

1921'de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk Sovyet kongresinin

gerçekleşmesi ile Kuzey Azerbaycan'ın Sovyetleşmesi tamamlanmış ve 19 Mayıs'ta

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk Anayasası kabul edilmiştir. Bununla

da yetinmeyen Sovyetler 1930'larda tüm Azerbaycan halkına yönelik bir baskı

uygulamaya başlamıştır. Sadece 1937'de 60.000 kişi idam edilmiştir.Bu dönemde

Azerbaycan halkı Hüseyin Cavid, Mikail Müşfig, AhmedCavad, Salman Mumtaz, Ali

Nazmi ve Tağı Şahbazi gibi birçok düşünürlerini kaybetmiştir. Bu vahim darbeden

sonra Azerbaycan halkı on yıllarca kendine gelememiştir214.1948-1953 yıllarında

Azerbaycanlıların kendi ulu vatanları olan Batı Azerbaycan'dan toplu şekilde göçüne

başlanılmış ve Ermenilerin Batı Azerbaycan topraklarında sayıca üstünlük kazanarak

daha sağlam tutunmalarına destek verilmiştir215.

Azerbaycan halkının elde etmiş olduğu önemli başarılara karşın, bir takım

objektif ve sübjektif nedenler yüzünden 60'lı yıllarda Azerbaycan ekonomisinde başta

sanayi ve tarım olmak üzere birçok sektör olumsuz etkiler altında kalmıştır.

Cumhuriyetin düştüğü bu zor durumda Azerbaycan yönetiminde önemli değişiklik

yaşanmış ve 1969 yılında Haydar Aliyev'in birinci yönetim dönemi başlamıştır. Haydar

Aliyev totaliter rejimin hüküm sürdüğü tarihi ortamda Azerbaycan'ı Sovyetler

Birliği'nin en gelişmiş cumhuriyetlerinden birine çevirmek için devletin tüm alanlarında

geniş reformlar hayata geçirmeye başlamıştır.Haydar Aliyev ekonomi ve kültürün çeşitli

alanlarında kendi yurdunun ve halkının gelişmesi için Sovyetler düzeyinde gerekli olan

en önemli kararları kabul ettirmiştir. Haydar Aliyev, Azerbaycan'ı kendi kendine

yetebilen, bilimsel ve teknik açıdan gelişmiş bir ülkeye dönüştürme çabası ile ön plana

çıkan bir liderdir. Dolayısıyla, ülkenin bağımsızlık yolunda ilk adımlarını atmış olan

lider Haydar Aliyev olmuştur. Haydar Aliyev'in Azerbaycan'daki ilk önderliğinde

yürüttüğü yaratıcı çalışmaların eşliğinde halkta ulusal gurur, milli irade, özgürlük ve

214Agaverdi Halil, "Mir Celal Paşayevin Araştırmalarında Fuzuli Konusu", Motif

Akademi Halkbilimi Dergisi, 2011-2, Özel Sayı - 2., s.24.

215Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan Tarixi Haqqında Ümumi Məlumat"

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top (02.05.2018)

67

bağımsızlık duygusu yeniden canlanmıştır. Bu bağlamda 20. yüzyılın 70'li yıllarında

Azerbaycan halkı ulusal özgürlük harekatının yükseliş aşamasına dahil olmuştur.

Azerbaycan devlet tarihinin son aşaması Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

(SSCB)'nin çöküşü ile 18 Ekim1991'de "Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı

hakkında" Anayasa Kanunu kabul edilmesi ile başlamış ve bugün de başarıyla devam

etmektedir.

Tarih boyunca Azerbaycan devletleri yükseliş ve çöküş dönemleri geçirmiş, iç

parçalanmalara, dış işgallere maruz kalmıştır. Azerbaycan her zaman komşularıyla

barışçıl ilişkiler sürdürmüştür. Fakat hain komşular, özellikle Batı Azerbaycan'da

yerleşmiş Ermeniler, Azerbaycan topraklarına daima göz dikmiş, fırsat düştükçe belirli

bölgeleri işgal etmiştir. Azerbaycan Halk cephesinin hakimiyeti (1992 Mayıs-1993

Haziran) döneminde devam eden yeni iktidar çekişmeleri cumhuriyetin savunmasına

ağır darbe vurmuş ve Haziran ayında Azerbaycan'da ciddi bir siyasi kriz yaşanmıştır.

Ardından halkın talebi ile Haydar Aliyev ikinci kez iktidara gelmiştir. Haydar Aliyev'in

iktidara dönüşü ile Azerbaycan'ın kurtuluşundaki önemli dönüm noktası gerçekleşmiş

ve birkaç siyasi girişimden sonra iç savaş tehlikesini ortadan kalkmıştır. Milli lider

Haydar Aliyev savaş konusunda doğru pozisyon yakalamış, düşmanların ve uluslararası

destekçilerinin gücünü, planlarını, Azerbaycan'ın düştüğü kanlı ortamın ne kadar

tehlikeli olduğunu dikkate almıştır. Durumu doğru değerlendirerek gerçek ateşkesi

sağlamıştır. Azerbaycan halkının milli lideri Haydar Aliyev halkı, yurdu milli manevi

parçalanmadan ve enflasyondan kurtarmıştır. Kendisinden önceki liderlerin tarihi

geçmişin ibret derslerine, değişen dünyanın gerçek hakikatlerine, iç yaşamın ve

uluslararası durumun gerçeklerine değil, duygulara dayanarak kabul ettikleri yanlış

kararların icrasını durdurmuştur. Halkın üzerindeki ezeli ve ebedi "Azerbaycan" mührü

geri getirilmiş ve böylece vatanseverlik, halkın adı, dili, gücü ve birliğinin temeli olan

Türk-İslam birliği restore edilmiş ve meydana gelen etnik çatışmalar ortadan

kaldırılmıştır216.

Bugün, uluslararası arenada bağımsız Azerbaycan'ın ünü ve ihtişamı giderek

büyümektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti, tüm Dünya'da demokratik, yasal, laik devlet

otoritesini kazanmıştır. Haydar Aliyev'in zekasının ürünü olan ülkenin temel hukuku,

216Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan Tarixi Haqqında Ümumi Məlumat"

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top (02.05.2018)

68

dünyadaki en demokratik ve en mükemmel anayasalardan biridir ve uluslararası arenada

ülkeye büyük rağbet kazandırmaktadır. Azerbaycan'da egemenlik istikrar,

gerçekleştirilen iç reformlar yabancı ülkelerle ilişkilerin genişlemesine olumlu etki

göstermektedir. Kendisinin dış politikasını eşitlik ve karşılıklı çıkar ilkeleri temelinde

kuran Azerbaycan Cumhuriyeti dünyanın tüm devletleri için açık bir ülkeye

dönüşmüştür.

1.2. Azerbaycan Coğrafyası ve İklimi

Büyük Kafkaslar ile Küçük Kafkaslar arasında yer alan Azerbaycan'ın %50’si

dağlık bölgelerden oluşmaktadır. Ülkenin orta rakımı 657 metre, en alçak noktası -28,

en yüksek noktası ise +4.466 metredir217. Azerbaycan arazisinin %11,5’ini orman,

%1,6’sını su havzası, %27’sini otlaklar, %50’sini ise tarıma uygun topraklar ve diğer

topraklar oluşturmaktadır218.

Azerbaycan'ın iklimi oldukça zengin olmakta ve Dünya genelindeki 11 iklim

çeşidinden 9’u burada bulunmaktadır. Büyük Kafkasların soğuk, Küçük Kafkasların

sıcak hava akımları ve Hazar denizi Azerbaycan iklimini etkilemektedir. Dünyanın en

değişik iklim tiplerinden birine sahip olan Azerbaycan'ın doğu ve merkez kısımları

deniz seviyesine yakın düzlüklerden oluştuğu için kışları ılık yazları ise çok sıcak

geçmektedir. Güney Doğu bölgelerine nemli Savan, Kuzey bölgelerine kısmen Ilıman,

Güney Batı bölgelerine ise Karasal iklim hakim olmaktadır. Bu çeşitli iklim koşulları

nedeniyle Azerbaycan'ın flora ve faunası oldukça zengindir219.

1.3. Azerbaycan’ın Demografik Yapısı

Azerbaycan her bir halkın kendi dilini, dinini, bayramlarını, örf ve adetlerini

rahatlıkla yaşatabilecek en hoşgörülü ülkelerden biridir. Azerbaycan nüfusunun %90'nı

Türklerden geri kalan %10'u ise Kırgızlar, Ruslar, Ukraynalılar, Kürtler, Almanlar ve

diğer milletlerden oluşmaktadır. Birçok farklı etnik gruplardan oluşan 9.898,1

217 Arda Ocak, "Azerbaycan Ülke Raporu", T.C. Ekonomi Bakanlığı, Ankara, 2012, s.3

218Terlan Növresli, "Azerbaycan Turizm Potansiyelinin Kalkınma Amaçlı

Değerlendirilmesi" Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Doktora Tezi), İzmir,

2010, s.148

219 Meltem Duran, Azerbaycan Ülke Etüdü, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul,

2002, s.3-4

69

milyonluk nüfusu olan Azerbaycan'ın demografik yapısı aşağıdaki tabloda

gösterilmiştir220.

Tablo 9. Azerbaycan'ın Demografik Yapısı (2017)

Toplam Nüfus, bin 9.898,1

Erkek Nüfusu, bin 4.938,0

Kadın Nüfusu, bin 4.960,1

Doğuşta Beklenen Ortalama Yaşam Süresi 75,4

Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi, Erkek 73,1

Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi, Kadın 77,8

Kentsel Nüfus, % 52,9

Kırsal Nüfus, % 47,1

Çalışma Yaşı Altında Olanlar, bin 2.234,2

Çalışma Yaşında Olanlar, bin 6.771,6

Çalışma Yaşı Üzerinde Olanlar, bin 892,3

Bin Kişi Üzerinden Doğum Sayısı, kişi 14,8

Bin Kişi Üzerinden Ölüm Sayısı, kişi 5,9

Bin Kişi Üzerinden Doğal Artış, kişi 8,9

Toplam Doğurganlık Oranı 1,9

Nikah Sayısı 62.923

Boşanma Sayısı 14.514

Daimi İkamet İçin Ülkeye Gelenler 3,1

Daimi İkamet İçin Ülkeden Gidenler 1,9

Göç Dengesi 1,2

Kaynak:https://www.stat.gov.az/menu/6/buklet/azerbaycan_faktlar_ve_reqemler_2018.pdf

Geçen yüzyılın sonlarında yaşanan Karabağ savaşları Azerbaycan'ın demografik

yapısını olumsuz etkilemiştir. Günümüzde bile kendi yurtlarından çıkmak zorunda

kalmış 1 milyon civarında Azerbaycan vatandaşı ülke sınırları dahilinde mülteci olarak

yaşamaktadır221.

1.4. Azerbaycan Ekonomisi

1991 yılında devlet bağımsızlığının yeniden tesis edilmesinden sonra

Azerbaycan Cumhuriyeti egemenlik haklarını ekonomi alanında uygulamaya başlamış

ve bağımsız bir politika izlemiştir. Bu politikanın başlıca yönlerini çeşitli mülkiyet

220Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, a.g.m., 2017, s.5-6.

221Kubilay Ablak, "Azerbaycan Ekonomisi: Azerbaycan-Türkiye Ekonomik ve Siyasi

İlişkileri Üzerine Bir Uygulama", Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kars, 2014, s.4

70

biçimleri temelinde oluşturulan ekonomik sistem, piyasa ekonomisine geçiş ve dünya

ekonomisine entegre olmuştur. Bağımsızlık zamanından bugüne kadar, ülkenin

ekonomik gelişimi iki ana aşamaya bölünmektedir.

1991-1995 yıllarını kapsayan ekonomik kaos ya da durgunluk dönemi

1996'dan beri devam eden makroekonomik istikrar ve dinamik ekonomik

gelişme dönemi.

Bağımsızlığın kazanılmasından sonra geçen kısa tarihi dönem boyunca

Azerbaycan halkının milli lideri Haydar Aliyev'in ileri görüşlü politikaları ve gergin

faaliyetleri sonucunda, ağır ön koşullara rağmen, ülkemizin sosyoekonomik gelişmesi

ve dünya ekonomik sistemine entegrasyonu alanında çok büyük başarılar elde

edilmiştir. En büyük başarı ise şudur ki, bu dönemde ülkede yapılan bağımsız devlet

yapılanması sürecinde ekonomik reformların ve gelişmenin mahiyet itibari ile yeni bir

Azerbaycan modeli oluşmuştur222.

Azerbaycan petrolünün dünya pazarlarına çıkarılması için 1996 yılında Bakü-

Novorossiysk, 1999 yılında ise Bakü-Supsa ihraç petrol hatlarının işletmeye verilmesine

ve Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının inşası ile ilgili anlaşmanın imzalanmasına ve

böylece ihracat güzergahlarının çeşitlendirilmesine ulaşılmıştır. Petrol ve gaz sektörü,

ekonominin diğer sektörlerinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Bu ekonomik

politika sonucunda makroekonomik istikrara ulaşılmış ve sürdürülebilir ekonomik

büyümenin temeli atılmış, ekonominin tüm alanlarında reformlara başlanılmış,

insanların yaşam standartlarını iyileştirmek yönünde ciddi adımlar atılmıştır.

Girişimciliğin geliştirilmesi, uygun iş ve yatırım ortamı oluşturarak iç ve dış yatırımları

çekmek, petrol sektörünün gelişimine ulaşmak, bu aşamada gerçekleştirilen ekonomik

politikanın karakteristik özelliklerinden biri olmuştur. Gerçekleştirilmiş amaçlı

uygulamalar sonucunda Azerbaycan'da girişimciler tabakası oluşmuş, özel sektörün

ülkenin sosyoekonomik gelişiminde rolü daha da artmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra dış ekonomik

politikasının önemli yönlerinden birini uluslararası finans-kredi ve ekonomik

kurumlarla ilişkiler oluşturmuştur. Geçen dönem içinde bu alanda yeterince çalışma

yapılmış ve Azerbaycan, neredeyse tüm önde gelen uluslararası kuruluşlara, özellikle

222Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan İqtisadiyyatı HaqqındaÜmumiMəlumat

http://azerbaijan.az/portal/Economy/General/generalInfo_01_a.html (02.05.2018)

71

1992 yılında Uluslararası Para Fonu'na, Dünya Bankası'na, Avrupa İmar ve Kalkınma

Bankası'na, İslam Kalkınma Bankası'na, 1999 yılında Asya Kalkınma Bankası'na üye

kabul edilmiştir223.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in sürdürdüğü başarılı

sosyoekonomik politikanın stratejik hedefleri, serbest piyasa ilişkileri ve kendine güveni

olan ve dünya ekonomik sisteminin entegrasyonu ile sosyal odaklı, çeşitlendirilmiş bir

ulusal ekonominin oluşmasıdır. Sürdürülebilir ve dinamik kalkınma mantığına dayalı

olarak bu politikanın başarısı daha da güçlendirilmiş, makroekonomik istikrar

sürdürülmüş, ekonominin çeşitlendirilmesi hızlanmış, petrol dışı alan ve bölgelerin

gelişimi, stratejik döviz rezervlerinin etkin kullanımı, ulusal paranın istikrarı,

güvenilirliği arttırılmış, muhafazakar dış borçlanma stratejisi hayata geçirilmiş,

girişimciliğe devlet desteği güçlendirilmiş, nüfusun sosyal refahı sürekli olarak

geliştirilmiştir. Ekonominin çeşitlendirilmesi ile ilgili öngörülen tedbirlerin sistematik

ve tutarlı gerçekleştirilmesi için devlet başkanının uygun görüş ve kararnameleri ile

Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyoekonomik gelişmesi ile ilgili 2004-2013

yılları için üç kez beş yıllık programlar gerçekleştirilmiştir. Şu anda 2014–2018 yılları

için "Bölgelerinin Sosyoekonomik Gelişimi Devlet Programı", 2008–2015 yıllarında

"Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Yoksulluğun Azaltılması ve Sürdürülebilir Gelişme

Devlet Programı", 2008–2015 yıllarında "Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Nüfusun Gıda

Ürünleri ile Güvenli Teminatına Dair Devlet Programı" ve bir takım sektörsel gelişim

programları onaylanmış ve başarıyla gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda Azerbaycan'da

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla3,4 kat, petrol dışı sektörler ise 2,7 kat artış göstermiştir.

Ülkenin stratejik döviz rezervleri 30 kat artarak, yaklaşık 50 milyar dolara ulaşmıştır.

Alınan amaca yönelik önlemler sonucunda nüfusun refahı önemli ölçüde iyileşmiş,

gelirler 6,1 kat artmış ve 1,2 milyon yeni iş yeri yaratılmıştır. Bu dönemde yoksulluğun

seviyesi 6, işsizlik oranı ise 5,2 oranında azalmıştır. Bu yıllarda Azerbaycan

ekonomisine 132 milyar dolar yatırım yapılmış, dış ticaret cirosu 6,4 kat, petrol dışı

ihracat ise 4,5 kat artmıştır. Günümüzde özel sektörün Gayri Safi Yurtiçi Hasıla

(GSYİH) içindeki payı %83, istihdamdaki payı ise %73,9'dur. Bu süreçte 19,4 bin

girişimciye 1,2 milyar manat tutarında tercihli devlet kredileri verilmiştir. Bu krediler

223Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan İqtisadiyyatı HaqqındaÜmumi Məlumat

http://azerbaijan.az/portal/Economy/General/generalInfo_01_a.html (02.05.2018)

72

113 bin yeni iş yerinin açılmasına imkan sağlamıştır. 2003-2013 döneminde devlet

bütçesinin gelirleri 14,2 kat, vergi gelirleri 7,3 kat, devlet bütçesi harcamaları 13,9 kat,

nüfus mevduatı 24 kat, banka aktifleri ise 18 kat artmıştır.

Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu tarafından hazırlanan ve iş

ortamının satın alınabilirlik üzerine değerlendirmesini içeren prestijli "Doing Business–

2009" raporunda Azerbaycan dünyada en reformcu ülke ilan edilmiştir. Bir sonraki

"Doing Business" raporlarında da Azerbaycan olumlu tutumunu koruyup bu statüsünü

sabitlemiştir. Aynı şekilde, "Standard and Poor's" Uluslararası Reyting Ajansı

tarafından ülke ekonomisinin mevcut durumu "Stabil" den "Pozitif" e yükseltilmiştir.

Davos Dünya Ekonomik Forumu'nun hesaplamalarına göre, Azerbaycan ekonomisi

rekabet gücüne göre dünyada 38. sıraya yükselmiştir.

Ülkenin mevcut sosyo-ekonomik durumunun analizi gösteriyor ki

gerçekleştirilen sürekli reformlar sonucunda oluşturulan güçlü ekonomik potansiyel

ekonominin sürdürebilirliğini artırmış ve ülkede makroekonomik istikrar sağlanmıştır.

Yapılan çalışmalar sonucunda, ülkenin ekonomik büyümesi yoğunlaşmış ve Ocak-Mart

2018 döneminde Gayrisafi Yurtiçi Hasılareel olarak% 2,3 oranında büyümüş ve cari

fiyatlarla 17,2 milyar manata ulaşmıştır. Petrol-gaz sektörü 2018 yılı Ocak-Mart

döneminde 2017 yılının Ocak-Mart aylarına oranla% 1,5 artış sağlamıştır. Ocak-Mart

2018 döneminde petrol dışı Gayrisafi Yurtiçi Hasılareel olarak %2,9 oranında büyümüş,

petrol dışı sanayi %12,3, bilgi ve iletişim %13,2, turizm konaklama ve sosyal alanları

%7,1, ticaret %2,6, tarım %4,2, ulaşım ve depolama %12,5 oranında artış

göstermiştir224.

2. AZERBAYCAN’DA TURİZM

Azerbaycan bağlamında ülkenin çeşitlendirilmesi, bölgelerin gelişmesi için

turizm sektörü önemli rol oynamaktadır. Turizmde Azerbaycan'ın rekabet imkanları

oldukça yüksektir. Doğal kaynakları, farklı iklimi, zengin tarihi ve kültürel mirası cazip

turizm ürünleri yaratmak için önemli zemin oluşturmaktadır. Aynı zamanda Azerbaycan

hükümeti, petrol dışı sektörün kalkınması için ilk olarak turizm endüstrisinin gelişimine

önem vermektedir. Son 10 yıl içinde ülkede turizmin teşviki ile ilgili yapılan çalışmalar,

224Azərbaycan Portalı, "Azərbaycan İqtisadiyyatı HaqqındaÜmumiMəlumat

http://azerbaijan.az/portal/Economy/General/generalInfo_01_a.html (02.05.2018)

73

reformlar, kabul edilen devlet programları ve normatif-hukuki turizm altyapısının

iyileştirilmesi bunu bir daha kanıtlamaktadır. Bu önlemler doğrultusunda Azerbaycan'da

turizm sektörü yeni bir aşamaya girerek ülkenin dünyadaki yeni turizm yönü olarak

tanınmasına ve uluslararası turizm pazarına entegrasyonun daha geniş olmasına neden

olmuştur.

2.1. Azerbaycan Turizminin Tarihsel Gelişimi

Azerbaycan'ın turizm tarihi eski ve ortaçağlara dayanmaktadır. Şöyle ki önemli

ticaret yolları ve Büyük İpek Yolu güzergahında yer alan Azerbaycan ticari, dini ve

siyasi nedenlerle ziyaret edilmektedir. 14. yüzyıldan itibaren Rusya, İran ve Hindistan

arasındaki ticari ilişkilerin taşımacılık güzergahında yer alan Bakü, Doğu ile Batı

arasında önemli bir köprü olmuştur. Volga Nehri üzerinden Akdeniz ile Hindistan'ı

birbirine bağlayan Volga-Hazar denizyolu Azerbaycan turizmine olumlu etki etmiştir. O

dönemlerde Azerbaycan'ı ziyaret etmiş birçok tüccar, tarihçi ve seyyahların günümüze

ulaşmış günlüklerinde Azerbaycan hakkında yazıları dikkat çekmektedir. 20. yüzyılın

başlarında Azerbaycan turizmi ilk modern adımlarını atmaya başlamış, yurtiçi ve

yurtdışı turlar düzenleyen Kırım-Kafkasya Dağ Kulübü'nün bir şubesi 1908 yılında

Bakü'de hizmete açılmıştır. Ardından 1922 yılında Bakü Gezi Dernekleri ve 1929

yılında Proletarya Turizm Topluluğu'nun faaliyete geçmesi ile Azerbaycan turizmi

gelişmeye başlamıştır. 1950 yılında Bakü Turist Üssü kurulmuş ve devam eden yıllarda

diğer büyük şehirlere kurulan şubelerle Azerbaycan turizminin gelişimi

hızlandırılmıştır. 1983 yılı genel anlamda Azerbaycan turizminin gelişimindeki en

önemli yıl olarak tarihe geçmiştir.1988 yılında Dağlık Karabağ ve çevresinde

gerçekleşen olaylar Azerbaycan'ın iç ve dış turizmine olumsuz etki etmiş ve

Ermenistan'dan sürülen Azerbaycanlılar ülkenin turist üslerine yerleştirilmiştir. 1990

yılından itibaren tüm uluslararası turizm güzergahları iptal edilmiştir. 1991 yılında bu

durumun düzeltilmesi için Dış Turizm Konseyi kurulmuştur225.

Günümüzde Azerbaycan'da turizmin gelişmesine devlet tarafından özel önem

verilmektedir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 27 Ağustos 2002 tarihli "2002-2005

Yılları için Turizmin Gelişmesinin Devlet Programı", Azerbaycan Tatil Merkezlerinin

225HəbibəSoltanova, Azərbaycan Respublikasında Turizm və Onun İnkişafı, AzTU

Mətbəəsi, Bakı, 2015, S. 12-20

74

Devlet Programı" (Şubat, 2007), "2010-2014 Yılları için Turizmin Gelişmesinin Devlet

Programı" (Nisan, 2010 yılı), "Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin 2009-2013

Yıllarında Gelişiminin Devlet Programı", "Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Tatil

Merkezlerinin 2009-2018 Yıllarında Gelişimi için Devlet Programını" (Şubat, 2009)

doğrulayan belgeleri bu alanın gelişimini hızlandırmıştır. 2011 yılı Azerbaycan'da

"Turizm Yılı" olarak tanımlanmış ve buna uygun etkinlikler hayata geçirilmiştir226.

2.2. Azerbaycan Turizm Coğrafyası

Azerbaycan küçük bir ülke olmasına karşın, neredeyse tüm turizm sektörüne

hitap edebilecek zenginliklere sahiptir. Ülke coğrafyası Azerbaycan'ın sağlık, dinlenme-

eğlenme, kış ve benzeri doğaya dayalı turizm çeşitleri için oldukça önem taşımaktadır.

Azerbaycan turizm coğrafyası Bakü-Apşeron, Şirvan, Gence-Kazah, Şeki-Zakatala,

Kuba-Haçmaz, Lenkeran-Astara, Karabağ ve Nahçıvan turizm bölgesi olarak

değerlendirilmektedir227. Bu turizm bölgelerine ait kısa bilgiler aşağıda yer almaktadır:

Bakü-Apşeron Turizm Bölgesi: Zengin tarihe, kültürel mirasa ve kendine özgü

coğrafyaya sahip olduğu için Azerbaycan'ın en çok tercih edilen turizm bölgelerinden

biridir. Apşeron kıyıları boyunca çok önemli tatil beldeleri bulunmaktadır. Buzovna,

Mardakan, Novhanı ve Bilgah gibi çok güzel plajlara sahip beldeler, yaz aylarından

ciddi sayıda turist çekmektedir. Her yıl birçok yabancı ülkelerden Bakü-Apşeron turizm

bölgesine binlerce turist gelmektedir. Sadece 2016 yılında Bakü-Apşeron turizm

bölgesinde hizmet veren 14.020 yatak kapasiteli konaklama işletmelerinde toplam

1,229,896 geceleme ve 686,793 konaklayan kişi sayısı kaydedilmiştir228.

Şirvan Turizm Bölgesi: Şamahı, Kebele, Ağsu ve İsmayıllı kentlerini kapsayan

bu turizm bölgesi en önemli rekreasyon turizmi destinasyonlarından biridir. Yemyeşil

ormanlara, göllere, çaylara, şelalelere sahip olan bu bölge son yıllarda yerli ve yabancı

turistlerin ilgisini çekmektedir. Bölgede birbirinden ilginç tarihi yapılar bulunmaktadır.

Şirvan turizm bölgesinde yer alan Lahıc kasabası tarihi kültürel miras olarak

226Soltanova, a.g.e., 2015, s.22-23

227Məmmədov C.A, "Azerbaycan Turizm Coğrafyası", 2002, s.1-2.

http://elibrary.bsu.az/110/N_12.pdf (03.05.2018)

228Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, "Turizm"

https://www.stat.gov.az/source/tourism/ (03.05.2018)

75

korunmaktadır229. Bu turizm bölgesinin 2016 yılında 16,417 turist tarafından ziyaret

edildiği turizm istatistikleri ile gösterilmektedir230.

Gence-Kazah Turizm Bölgesi: Bölge zengin tarihi, kültürel anıtları ve lezzetli

mutfağı ile bilinmektedir. Yüksek rakımı sayesinde Azerbaycan'ın yayla turizmine

hizmet etmektedir. Azerbaycan'ın en büyük ikinci kenti olan Gence kendine özgü

sanatsal yapıları ile ziyaretçileri memnun etmektedir. Şifalı petrolü ile bilinen Naftalan

şehri Azerbaycan sağlık turizminin en önemli örneklerinden biridir.

Şeki-Zakatala Turizm Bölgesi: Şeki Azerbaycan'ın en eski şehirlerinden biri

olup tarihi M.Ö. 1. bin yıllığa dayanmaktadır. Büyük Kafkasların Güney yamaçlarında

yer alan bu şehir eski ve ortaçağlarda en önemli ticaret merkezlerinden biri olmuş, ipek

ve halıları ile tanınmıştır. Spesifik mutfağa sahip olan Şeki, tarihi mimarlık abideleri ile

de turistlerin ilgisini çekmektedir. Cuma Camisi, Şeki Han Sarayı, Gelirsen-Görürsün

Kalesi en önemli mimari örneklerindendir. Bu bölgede bulunan Kah ve Zakatala

şehirleri de önemli turistik destinasyonlardandır. Her tarafı çaylar, şelaleler ve

ormanlarla çevrili olan bu şehirler turistlerin ilgisini çekmektedir. Bunun yanı sıra Kah

ve Zakatalada birçok tarihi kalelere, sanatsal yapılara vb. turistik değerlere sahiptir231.

Kuba-Haçmaz Turizm Bölgesi: Azerbaycan'ın kuzey turizm bölgesi olan

Kuba-Haçmazen önemli turizm destinasyonlardan biridir. Bölge yemyeşil ormanları,

şifalı kaynak suları, Nabran ilçesindeki plajları ile bilinmektedir. Azerbaycan'ın en

önemli tarihi yapıları bu bölgede bulunmaktadır. Gülüstani İrem şehrinin kalıntıları, Şah

İsmailin dedesi Şeyh CüneydinAnıtı, Şeyh YusifinAnıtı, ÇırakkaleKalesi vb. tarihi

yapılar en önemli çekiciliklerdendir. Ayrıca Hızır peygamberin bu bölgede yaşadığına

da inanılmaktadır232.

Lenkeran-Astara Turizm Bölgesi: Azerbaycan'ın Güney Doğusunda, Hazarın

kıyısında deniz seviyesinden 28 metre aşağıda yer almaktadır. Savan iklimin hakim

olduğu bu bölge çok zengin ve rengarenk bir doğaya sahiptir. Bu bölgede yetişen

Lenkeran çayı neredeyse tüm dünyada bilinmektedir. Tarihi Hacı Kurban ve Hacı Mirze

Hamamları, Lenkeran Kalesi, 800 yıllık camiler ve anıtlarının vb. turistik değerlerin

229 Köprülü, 2002, s.9

230Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, "Turizm"

https://www.stat.gov.az/source/tourism/ (03.05.2018)

231 Köprülü, 2002, s.11

232Köprülü, 2002, s.12

76

yanı sıra doğal maden suları, plajlar ve manzaralı yerleri olan Lenkeran-Astara turizm

bölgesi Azerbaycan'ın en önemli destinasyonlarındandır. Bölgede bulunan Meşesu ve

İbadi doğal mineral su kaynakları birçok hastalıklara çare olmaktadır233.

Karabağ Turizm Bölgesi: En eski yaşam alanlarından biri olarak bilinen bu

bölgenin tarihinin M.Ö. 4. yüzyıla kadar olduğu bilinmektedir. Ahsadan Baba türbesi,

Sekizköşeli Mozole, İmamzade Camisi, Paravend Köyü’ndeki cami ve türbeler bölgenin

en önemli çekiciliklerindendir. Bölgeye hakim olan dağ iklimi ve doğal kaynak suları

burayı sağlık turizmi için önemli kılmaktadır. Ancak an itibari ile Ermeni işgalinde olan

bölgeden faydalanılamamaktadır.

Nahçıvan Turizm Bölgesi: Nahçıvan'ın turizm açısından çok zengin doğası ve

mimari yapıları bulunmaktadır. Dünyaca ünlü Batabat Gölü ve gölün içerisindeki Yüzen

Ada en önemli çekiciliklerdendir. Bunun yanı sıra Elince Kalesi, Eyvaz Mozolesi,

Fezullah Neiminin Mozolesi, Ashabi Kehf Ziyaretgahı, Mömine Hatun Türbesi vb.

tarihi anıtlar bölgenin kültürel turizm açısından ilgi görmesini sağlamaktadır234.

2.3. Azerbaycan’ın Turizm Ulaşımı ve Vize Rejimi

Azerbaycan'ın ulaşım sistemi sürekli gelişmektedir. Ülkede neredeyse tüm

ulaşım sektörleri faaliyet göstermektedir. Böyle bir ulaşım ağının olması Azerbaycan

turizmini olumlu etkilemektedir. Günümüzde Azerbaycan'dan 25 ülkedeki 40 farklı

noktaya direkt uçuşlar gerçekleşmektedir. Ülkede Bakü, Nahçıvan, Gence ve Kabala

başta olmak üzere 10 adet havalimanı bulunmaktadır. Bu havalimanları yurtdışı ve

yurtiçi hızlı ulaşımı sağlamaktadır. Ancak yurtiçinde karayolları daha aktif

kullanılmaktadır. Ülkedeki bütün şehirlere otobüs ile ulaşım sağlamak mümkündür.

Bunun yanı sıra bazı ülkelere de direkt otobüs seferleri bulunmaktadır. Ülkenin

denizyolları da her geçen gün hızla gelişmektedir. Tüm denizyolu seferleri Bakü

limanından başlamaktadır. Hazar havzasındaki ülkelere Volga-Don Kanalı üzerinden

diğer ülkelere ulaşım sağlanılmaktadır235. 2.910,00 kilometrelik uzunluğu ile

233Rehman Seferov-Tapdıg Hesenov, "Azerbaycan'ın Turizm Potansiyeli ve Turizm

Etkinliklerinin Değerlendirilmesi", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2006, c.1, S.20, s.260.

234Köprülü, 2002, s.15

235 Ablak, a.g.t., s.8

77

Azerbaycan demiryolları da ulaşımda önemli yere sahiptir. Yurtiçi ve yurtdışı birçok

seferler demiryolları üzerinden gerçekleştirilmektedir236.

Azerbaycan 15 Mart 2013 tarihinden itibaren yabancıların vize alma işlemlerini

kolaylaştırmak için yeni e-vize sistemine geçmiştir. E-vize sistemi dünyanın her

yerinden daha fazla turist çekmek ve tüm vize uygulamalarını elektronik ortama

aktarmak için tasarlanmıştır.Böylelikle ziyaretçilerin gerekli tüm belgeleri

www.evisa.com.az adresine yüklemeleri gerekmektedir. Gerekli tüm belgeler sisteme

yüklendikten sonra vize için Dış İşleri Bakanlığı'na başvurulmaktadır. Böylelikle

Azerbaycan'a gelecek olan turistler vize işlemleri için zaman kaybetmemektedir237.

2.4. Azerbaycan’ın Turizm Ekonomisi

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde ekonomik faaliyetin önemli bir alanı olarak turizm

büyük önem taşımaktadır. Turizm, bir bütün olarak toplumun mikro ve makro

düzeylerde bir gelir kaynağı olarak çıkarlarının göstergesidir. Altyapı, yerel sanayi ve

folklorun gelişimine katkıda bulunan, otellerin inşasını hızlandıran bir tür iş dostu

faaliyet olduğu için bu alan, ülkede ilave işlerin açılmasında önemli rol oynamaktadır.

Ülkenin GSYİH oluşumu ve dış ticaret dengesi için turizm çok önemlidir. Turizm ülke

ekonomisinin hakim pozisyonlarında duran ulaşım ve haberleşme, inşaat, tarım, tüketim

mallarının üretimi vb. alanlara olumlu etki etmektedir. Aynı zamanda, bu alanın kendine

de demografik, doğal-coğrafi, sosyo-ekonomik, tarihi, dini, siyasi-hukuki vb. çeşitli

faktörlerin etkisi vardır238.

Azerbaycan Cumhuriyeti yüksek turist potansiyelinin olmasına rağmen, dünya

turist pazarında önemli paya sahip olmamaktadır. Şöyle ki, 2011 yılında ülkeye gelen

yabancı turistlerin sayısı 1561.9 bin kişi olmuştur ki buda turizm sıralamasında

Azerbaycan'ı 83. sıraya yerleştirmiştir. 2016 yılına ait istatistikler incelendiği zaman

2016 yılında yurt dışından Azerbaycan'a gelen yabancı sayısı 2248,8 bin iken, yabancı

ülkelere seyahat eden Azerbaycan vatandaşlarının sayısı 4281,8 bin kişi olduğu

görülmektedir. Ayrıca 2016 yılında yurtdışına giden Azerbaycanlı turistlerin ülkeye

236Azərbaycanda Dəmir Yolu, "Tariximiz"

https://ady.az/az/content/index/51/42 (04.05.2018)

237Republic of Azerbaijan Electronic Visa Application System, " About Electronic

Tourist Visa" https://evisa.com.az/en/pages/about (02.06.2018)

238MaisKöçərli, "Müasirİqtisadiyyatda Turizmin Rolu", 2013, s.9

78

gelen yabancı turistlere göre daha fazla turizm harcamaları yaptıkları istatistiklere

yansımıştır239. Bu bağlamda ülkede turist sayısını arttırmak için hükümet düzeyinde

birçok önlemler alınmaktadır. Bu amaçla yeni rekreasyon kompleksleri inşa edilmekte,

konforlu yollar yapılmakta, uluslararası etkinlikler düzenlenmekte, ülkeye gelen

ziyaretçiler için vize şartları kolaylaştırılmakta ve turistlere hizmet seviyesi

yükseltilmektedir240.

2017 yılında gayrisafi yurtiçi hasıla bir önceki yıla göre %0,1 oranında artarak

70.135,1 milyon manat seviyesine ulaşmıştır. Gayrisafi yurtiçi hasılanın %62,8'i

ekonominin petrol, %37,2'si ise gaz ve petrol sektörü oluşturmaktadır. Turizm sektörü

önceki yıllara göre %6,6 oranla büyüme kaydetmiş ve gayrisafi yurtiçi hasılanın

%2,3'nü karşılamaktadır241.

2.5. Azerbaycan’ın Turizm Çeşitleri

Azerbaycan zengin tarihi, kültürü ve doğası gereği neredeyse tüm turizm talebini

karşılaya bilecek potansiyele sahiptir. Ancak sektörün birçok turizm çeşidine yönelik

aktif olarak hizmet vermekte olduğu söylenememektedir. Ülkede aktif hizmet sunan

turizm çeşitleri kültürel miras turizmi, doğa turizmi, kış turizmi, sağlık turizmi ve iş

turizmi (kongre turizmi) olarak bilinmekte ve tercih edilmektedir. Bunun yanı sıra spor

turizmi, av turizmi, tarım turizmi, yayla turizmi ve inanç turizmi gibi birçok turizm

çeşitlerinin de popülaritesi gün geçtikçe artmaktadır242.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kültürel ve tarihi mirası çok zengindir. Günümüzde

turistler için önemli olan tarihi-kültürel tesislerin restorasyonu ve bölgesel turizm

gelişim planlarının hazırlanması ve turizm gösteri ürünü olarak kullanımı

gerçekleştirilmektedir. Buna uygun olarak, tarihi güzergahlar (örneğin, Büyük İpek

Yolu, ünlü askeri seferler, tarihi savaş yerleri vb.) kültürel turizmin bir parçası olmakta

ve turizmin gelişiminde olumlu etkisi gözlemlenmektedir. Azerbaycan, ormanları,

239Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, "Turizm"

https://www.stat.gov.az/source/tourism/ (06.05.2018)

240 Elvin Süleymanov, "Azərbaycanda Turizmin İnkişafının Sosial-İqtisadi Rolu",

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bakü, 2016, s.57

241Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, "Turizm"

https://www.stat.gov.az/source/tourism/ (06.05.2018)

242BMT İnkişaf Programı Azərbaycan, "Azərbaycan Respublikasında Turizm

Sektorunun Rəqabət-Qabiliyyətliliyinin Yüksəldilməsi Problemləri", 2009, s.29-35

http://ier.az/uploads/IIETI-UNDP_Turizm-az.pdf (07.05.2018)

79

dağları, nehirleri, şelaleleri, denizleri, milli parkları, çamur volkanları ve çekici kırsal

alanları, eşsiz gelenekleri ve yöresel mutfakları gibi zengin turizm kaynaklarına sahiptir.

Özellikle ülke topraklarında yer alan eşsiz doğal çamur volkanları dünyadaki çamur

volkanlarının, neredeyse yarısını oluşturmaktadır. Azerbaycan dünya genelinde bu tür

çekici mekanları olan toplam 20 ülkeden biridir243. Ülkenin 325 km Hazar denizi sahili

plaj turizminin, Naftalan petrolü, Nahçıvan Tuz dağı vb. sağlık turizminin, zengin

faunası av turizminin, yemyeşil ormanları ve dağları yayla turizminin gelişimine olumlu

etki etmektedir244.

3. AZERBAYCAN’IN HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİ

Azerbaycan'ın güzel doğası, zengin madenleri, petrolü, verimli toprakları, Batı

ve Doğu arasında köprü rolünü oynayan coğrafi konumu vb. unsurları her zaman

düşmanlarının ilgisini çekmiş ve bu nedenle ülkede neredeyse hiçbir zaman savaşlar

eksik olmamıştır. Bu bağlamda gerçek anlamda şehitlerin kanı pahasına var olan

Azerbaycan sınırlarında çok önemli hüzün turizmi destinasyonları bulunmaktadır.

Aşağıdaki bölümlerde sadece Azerbaycan halkının değil aynı zamanda ülkeye gelen

yabancıların da mutlaka ziyaret ettikleri hüzün dolu bazı destinasyonlardan örneklere

yer verilmiştir.

3.1. Şehitler Hıyabanı

İlk olarak 1927 yılında Bakü şehri genel planlamasıyla Dağüstü park olarak inşa

edilmiş, bu alanın tarihi dönüm noktası 20 Ocak 1990 yılında Sovyetlerin askeri

müdahalesi sonucu şehit olan insanların buraya defnedilmesi ile değişmiştir. 19–20

Ocak tarihinin müdahalesi, başlangıçta Sovyet yetkilileri tarafından etnik şiddetin

durdurulması ve kent nüfusuna ait olan Ermenilerin korunması için gerekli bir önlem

olarak gerekçelendirilmiştir. Bu olay Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'nin etnik Ermeni

çoğunluğunun Azerbaycan'dan ayrılmayı ve Ermenistan ile birleşmeyi talep ettiği 1988

243Azərbaycan Respublikasının Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi, "Azərbaycan

Respublikasındaİxtisaslaşmış Turizm Sənayesinin İnkişafına Dair Strateji Yol Xəritəsi",2016,

s.66https://mida.gov.az/documents/Turizm_s%C9%99nayesinin_inki%C5%9Faf%C4%B1na_d

air_strateji_yol_xeritesi.pdf (07.05.2018)

244Metanet Azizova, "Azerbaycan Turizminin Değerlendirilmesi ve Turizm Eğitimine

Yönelik Öneriler", Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü( Yayınlanmamış Yüksek Lisans

Tezi), Ankara, 2002, s.4

80

yılında başlayan Ermeni Azerbaycan çatışmasıyla yakından ilişkilidir. 13-14 Ocak 1990

yılında Bakü'de şiddetlenen Ermeni mitinglerini durdurmak için düzenlenmiş olan

müdahale birkaç gün sonra Ermeni nüfusunun Bakü'yü terk etmesinin ardından

gerçekleştirilmiştir. Ancak bu vahşet aslında özgürlük aleviyle yanıp tutuşan insanların

ayaklanmalarını durdurmak ve halkı korkutmak sebebi ile yapılmıştır. Moskova karşıtı

tutumları ve milliyetçi duyguları acımasız bir şekilde sonlandırmak için gerçekleşen

tarihin en acımasız "Kara Ocak" olayında 150’den fazla kişi öldürülmüş ve 700’den

fazlası yaralanmıştır. Ardından başlayan Karabağ savaşlarında şehit olanların Kara

Ocak kurbanlarının yanına gömülmesiyle, Dağüstü Park Şehitler Hıyabanı olarak

Azerbaycan halkının en önemli anım merkezi haline gelmiştir. Olayların ardından

parkın orijinal düzeni önemli ölçüde değiştirilmemiş olsa da eski park tasarımının

birçok nesnesi kaldırılmıştır. Parkta Şehitler Camisi, 20 Ocak kurbanları ve Karabağ

savaşı şehitlerinin mezarlıkları inşa edilmiştir. 1998 yılında Hıyaban’da 1918 yılından

itibaren Karabağ savaşlarına kadar geçen süre zarfında şehit olanların anısına ebedi ateş

yakılmış ve Azerbaycan mimarisine uygun sekizgen anıt inşa edilmiştir. Devam eden

yılda Hıyaban’da 1918 yılında Azerbaycan'da şehit olan Türk askerlerinin anısına bir

anıt yapılmıştır245.

Şehitler Hıyabanı günümüzde Azerbaycan halkının en önemli ulusal anım

merkezlerinden biridir. Hıyaban Azerbaycan'ın modern tarihinde gerçekleşen ve ulusun

yaşamında önemli iz bırakan tüm hüzün dolu olayları yansıtmaktadır. Burada bulunan

anıtlar farklı devirlerin ve farklı milletlerin kurbanlarını anımsatmaktadır. Şehitlerin

definlerinin gerçek yeri olan Hıyaban sadece sembolik bir anlam taşımamaktadır.

3.2. Kuba Soykırım Anıtı Kompleksi

Anıt Kompleksi, 1918 yılında Azerbaycan topraklarında Bolşevik ve Ermeni

silahlı kuvvetlerinin toplu katliamlarında öldürülen on binlerce Azerbaycanlının anısına

inşa edilmiştir. Azerbaycan tarihine 20. yüzyılın en trajik soykırımlarından biri olarak

dahil olmuş kanlı faciada, Bolşevik ve Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından Bakü, Kuba,

Şamahı, Göyçay, Cavad, Salyan, Karabağ, Zengezur, Nahçıvan, Lenkeran, Gence ve

diğer bölgelerde toplu katliamlar yapılmış, binden fazla köy yakılarak mahvedilmiştir.

245Leyla Sayfutdinova," The Alley of Martyrs: Deaths, Memory and the Nation", In:

Therborn, J. (Ed.) Postsoviet Capitals: Minsk, Vilnius, Baku, 2009, s.260-264.

81

Sadece 1918 Nisan-Mayıs aylarında Kuba şehrinde 167 köy tamamen yıkılmış,

çoğunlukla Müslümanlar ve kısmen de Yahudi nüfus katledilmiştir. 2007 yılında Kuba

kentinde yapılan inşaat çalışmaları sırasında tesadüfen toplu mezarlık tespit edilmiş ve

müzeye dönüştürülmüştür. Çeşitli bölgelerde yaşanan katliamlar sırasında toplu şekilde

işkenceyle öldürülmüş insanların çoğu yakılıp, denize, kuyulara atıldığı için onları defin

etmek mümkün olmamıştır. Müzenin merkezinde bu tür kurbanları anmak için siyah

mermer taş inşa edilmiştir. Müzede her bölgenin tarihi faciası farklı bölümlerde zengin

fotoğraf, arşiv belgeleri, istatistiki bilgi ve şemalarla anlatılmaktadır. Tüm bilgiler

elektronik veri tabanında üç farklı dilde sunulmaktadır. 1918 yılında gerçekleşen bu

soykırımı tanıtmak için 3 farklı dilde 16 bölümlük kitapçık ve 4 bölümlük kitap

basılmıştır246.

3.3. Nargin Adası

Rusya tarafından Hazar denizinde bulunan Bakü'ye ait Nargin adası Birinci

Dünya Savaşı sırasında esir kampı olarak kullanılmıştır. Ruslar, işgal ettikleri Kars,

Erzurum, Ardahan gibi bölgelerden asker sivil ayrımı yapmaksızın ellerine geçirdikleri

tüm esirleri, Nargin adasında yıllarca süren acımasız bir esarete maruz bırakmışlardır.

1915 yılından itibaren başlayan bu tutsak hayatı Sarıkamış harekatı ile devam etmiş ve

savaşların sonuna kadar sürmüştür. Nargin adasına götürülen esirlerin içinde yaşlılar ve

15 yaşa kadar olan çocukların olduğu resmi kayıtlara yansımıştır247. Rusya'ya sürülen

Türk esirlerin büyük bir kısmı bitki örtüsü, tatlı suyu olmayan ve çok sayıda yılanların

olduğu Nargin adasında ölüme terk edilmiştir. Bu nedenle Nargin adası "Cehennem

Adası" ve "Yılanlar Adası" olarak da ifade edilmiştir248.

Azerbaycan halkı tarafından bu zorlu günlerde Türk esirleri yalnız

bırakılmamıştır. Gizli yollarla tutsakların ihtiyaçlarını karşılamak ve fırsat oldukça

adadan kaçırmak için topluluklar kurulmuştur. Kaçırılan esirler İran'a oradan da

Anadolu'ya gönderilmiştir. Bu kuruluşlardan biri olan Cemiyeti Hayriye esirlerin

246Heydər Əliyev Fondu, " Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi"

https://heydar-aliyev-foundation.org/az ( 08.05.2018)

247 Abdülhamit Avşar, " Nargin Adası’nda Esir Türkler", Yedikıta Dergisi, 2013, S.56,

s.42.

248Betül Aslan, "Türk Dünyası'nda Büyük Bir Dayanışma Örneği: I. Dünya Savaşı ve

Sonrasında Azerbaycan Türklerinin Türk Harp Esirlerine Yardımları", Atatürk Dergisi, 2003,

c.3, S.4, s.55.

82

durumu öğrenmek için Mustafa Bey, Alibekovu Nargin adasına göndermiştir. Adada

işkence gören 9 binden fazla esirin 3990'nının Türk olduğu bildirilmiştir249. Günümüzde

Azerbaycan yönetiminde olan Nargin adası sivil halkın ziyaretlerine kapatılmıştır.

3.4. Ulusal Şeref Mezarlığı

Fahri Hıyaban 27 Ağustos 1948 tarihli 680 sayılı Azerbaycan Sovyet Sosyalist

Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Burada ülkeye hizmet etmiş bilim

adamlarının, yazarların, İkinci Dünya Savaşı'nda Sovyet Birliği Kahramanı unvanına

layık görülmüş insanların, yüksek devlet görevleri tutmuş kişilerin vb. mezarları

bulunmaktadır. Ayrıca, Fahri Hıyaban’da defin olunanlar arasında Azerbaycan dışında

doğmuş ama hayatının çok veya belli bir bölümünü burada yaşamış, onu kendilerine

ikinci vatan seçmiş insanlar da vardır. Fahri Hıyaban oluşturulduktan sonra vefat etmiş

seçkin şahsiyetler bir kural olarak burada defnedilmiştir. Böylece, Fahri Hıyaban

Azerbaycan halkının ziyaret yerine dönüşmüştür. 15 Aralık 2003 tarihinde

Azerbaycan'ın milli lideri, çağdaş Azerbaycan devletinin mimarı ve kurucusu Haydar

Aliyev Fahri Hıyaban’da vatan toprağına verilmiştir. O zamandan günümüze kadar

milyonlarca insan (özellikle Azerbaycan soyundan gelenler), Azerbaycan'a resmi

seferler düzenleyen devlet ve hükümet başkanları, ünlü şahsiyetler ulu önderin hatırasını

anmak için Fahri Hıyabanı ziyaret etmektedir250.

3.5. Tenha Türk'ün Mezarı

Bakü-Gobustan yolu üzerinde bulunan bu mezar, 1918 yılında Nuri Paşa

önderliğinde Azerbaycan’a gelmiş ve şehit olmuş 1130 Türk askerinden birine aittir.

Mezar neredeyse bir asır boyunca orada olmasına rağmen, anıt olarak 2015 yılında inşa

edilmiştir. Şehidin kim olduğu bilinmediği için aynı zamanda "Meçhul Asker Anıtı"

olarak da ifade edilmektedir. Bir tepe üzerinde karşılıklı dalgalanan Azerbaycan ve

Türkiye bayrakları altında inşa edilen bu anıt mezarın kitabesinde “Burada şehit olmuş

bir Türk askeri, itmemiş mezarı, bitmemiş şanı. Onlar canlarını feda ettiler hilas etmek

için Azerbaycan’ı.”mısraları yazılmıştır251.

249Aslan, a.g.m., s.60

250Azərbaycan Portalı, " Fəxri Xiyaban" http://azerbaijan.az/_Sosiety/_HonoraryCemetery/_cemetery_a.html (09.05.2018)

251 Osman Oktay, " Can Azerbaycan’a Yaptığım Geziler ve Düşündürdükleri"

83

3.6. Metro Terör Eylemleri

1994 yılında Bakü metrosunda gerçekleşen 2 terör eylemi sırasında 27 kişi vefat

etmiş ve 107 kişi ağır yaralanmıştır. İki patlamadan oluşan terör eyleminin ilki 19 Mart

tarihinde "20 Yanvar" metro istasyonunda, ikincisi ise 3 Temmuz tarihinde "28 May"

istasyonu ile "Gençlik" istasyonları arasında gerçekleştirilmiştir. 19 Mart terörünü

gerçekleştiren "Sadval" bölücü örgütünün üyeleri tutuklanmış ve soruşturma sonucu bu

üyelerin terör eylemini gerçekleştirmek için Ermenistan'da özel eğitim aldıkları

kanıtlanmıştır. Mahkeme tutuklanan 11 kişiden ikisine idam, diğer dokuz kişiye ise

hapis cezası uygulanması kararı almıştır. İkinci patlama ise Azerbaycan vatandaşı olan

Azer Aslanov tarafından gerçekleştirilmiştir. Aslanov 1998 yılında soruşturma sırasında

Ermeniler tarafından esir alınan annesini kurtarmak için bu saldırıyı düzenlediğini ve bu

emrin Ermeni yazar Zori Balayan tarafından verildiğini itiraf etmiştir. Bu iki terör

eyleminde vefat eden ve yaralananların yanı sıra tüm Azerbaycan halkı çok derin

manevi yaralar almıştır. İlk patlamada Azerbaycan'ın en önemli bestecilerinden biri olan

"Halk Sanatçısı" unvanına sahip Rafik Babayev de vefat etmiştir252. Günümüzde terör

aktı gerçekleşen metro istasyonunda terör kurbanlarının isimlerinin yazılı olduğu tabela

sergilenmektedir.

3.7. Hocalı Soykırımı Anıtları

20. yüzyılın sonlarında Azerbaycan'ın Hocalı kentinde Ermeniler tarafından

işlenen soykırım, insanlığa karşı işlenen en büyük suçlardan biri olarak kabul

edilmektedir. Hocalı, sonsuza dek insanın aklına kazınmış olan Katyn, Lidice, Oradour-

sur-Glane, Songmy, Ruanda ve Srebrenica'nın korkunç trajedilerinden farklı değildir.

Bu vahşet, savaş tarihi boyunca dünyayı sarsan, sivillerin soykırımları olarak tarihe

geçmiştir. Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ Bölgesi’nin stratejik olarak önemli bir

kesiminde yer alan Hocalı şehri, Ermenilerin işgal planlarını engellemekteydi. Kasaba,

Ağdam-Şuşa ve Asgaran-Hankendi otoyolları arasında, Hankendi'den 12 km kuzey-

doğuda bulunmaktadır. Kasabanın stratejik önemine eklenen şey, Dağlık Karabağ

https://www.turkocaklari.org.tr (10.05.2018)

252Vikipediya, " Bakı Metrosunda Partlayışlar"

https://az.wikiyy.com/wiki/Bak%C4%B1_metrosunda_partlay%C4%B1%C5%9Flar?utm_sour

ce=chrome-extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018)

84

bölgesindeki tek havalimanının burada bulunmasıydı. Bu nedenle Ermeni silahlı

kuvvetlerinin asıl amacı Hocalı’dan geçen Asgaran-Hankendi karayolunun kontrolünü

ele geçirmek ve kentteki havalimanını işgal etmekti. Bu bağlamda Ermeniler 1992

yılında 25 Şubatı 26'sına bağlayan gece bu acımasız katliamı gerçekleştirmek için

Hocalı şehrini kuşatmış ve gaddarlıkla sivil insanları katletmiştir. İnsanların canlı-canlı

yakıldığı, derilerinin soyulduğu, gözlerinin çıkarıldığı, doğmayan bebeğin erkek yada

kız olduğuna dair bahis yapılarak anne karnının delindiği o gecenin kan donduran resmi

kayıtlarına göre toplam 613 kişinin öldürüldüğü ispatlanmıştır253.

Günümüzde Hocalı soykırımını anmak için Azerbaycan'ın birçok şehrinde

sembolik anıtlar yapılmıştır. Bakü'deki "Anne Çığlığı" anıtı Hocalı soykırımı anısına

yapılan en önemli destinasyonlardan biridir. Her sene soykırımın yıldönümünde bu anıt

mutlaka ziyaret edilmektedir254. Aynı zamanda Hollanda, Meksika, Almanya, Türkiye

ve birçok başka yabancı ülkelerde Hocalı soykırımı anıtları bulunmaktadır255.

Günümüzde Ermenistan işgalinde olan Karabağ bölgesi Azerbaycan'ın cennet

köşelerinden biridir. Kendine özgü doğası, tarihi, kültürü, iklimi vb. özellikleri olan

Karabağ tüm turizm çeşitlerine ve aynı zamanda işgalden kurtulduktan sonra hüzün

turizmi talebine cevap verebilecek potansiyele sahiptir. Azerbaycan halkı Karabağ'ın

işgalden kurtulacağı günü sabırsızlıkla beklemekte olup gerekirse bu yolda canları feda

etmeye hazırdır.

253Ali Hasanov, "Beynəlxalq Cinayət", Dövlət İdarəçiliyi: Nəzəriyyəvə Təcrübə, 2017,

c.3, S.59, s.101.

254Vikipediya, "Xocalı Soyqırımı Abidəsi (Bakı)"

https://az.wikiyy.com/wiki/Xocal%C4%B1_soyq%C4%B1r%C4%B1m%C4%B1_abid%C9%9

9si_(Bak%C4%B1)?utm_source=chrome-extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018)

255Vikipediya, "Xocalı Soyqırımı Abidələri"

https://az.wikiyy.com/wiki/Xocal%C4%B1_soyq%C4%B1r%C4%B1m%C4%B1_abid%C9%9

9l%C9%99ri?utm_source=chrome-extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018)

85

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AZERBAYCAN VE HÜZÜN TURİZMİ POTANSİYELİNİ BELİRLEMEYE

YÖNELİK NİTEL BİR ARAŞTIRMA

1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE AMACI

Çalışmanın konusunu, Azerbaycan’da hüzün turizmi potansiyelinin

değerlendirilmesi ve hüzün turizmi kapsamında yerel halk ve yerel yönetimin hüzün

turizmine yönelik görüşlerinin alınmasını kapsamaktadır. Yapılan araştırmada

Azerbaycan’ın hüzün turizmi potansiyelinin değerlendirilmesi yolu ile Azerbaycan

turizminde hüzün turizminin bilinirliğinin arttırılması ve Azerbaycan’ın hüzün turizmi

pazarına açılabilmesi için turizm ile ilgili kurum ve kuruluşlarla araştırma sonuçları

paylaşılarak, bir farkındalık yaratılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda yapılan çalışma;

Azerbaycan yerel halkı ve yerel yönetiminin hüzün turizmi ile ilgili görüşlerinin

alınması,

Yerel halk ve yerel yönetimin Azerbaycan hüzün turizmi potansiyeli, mevcut

hüzün turizmi faaliyetleri ve turizm çekiciliği hakkındaki görüşlerinin alınması,

Yapılan araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda, yerel halk ve yerel

yönetimin Azerbaycan’daki hüzün turizmi faaliyetlerine yönelik verdikleri cevaplara

göre bir kıyaslama yapılarak, gelecekte bu turizm türü için gerekli tedbirlerin alınması

ve Azerbaycan’ın turizm gelirlerinde arttırıcı bir etki yaratılması için ilgili kurum ve

kuruluşlara önerilerde bulunmak amacı planlanmış ve yürütülmüştür.

2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ

Yapılan literatür taramasında hüzün turizminin ciddi anlamda talep gördüğü,

kendine özgü turist kitlesinin olduğu ve bu bağlamda bu sektöre önemli yatırımlar

yapıldığı tespit edilmiştir256. Turizm literatürüne bakıldığı zaman hüzün turizmi ile ilgili

çok sayıda çalışmanın olduğu görülmektedir257. Azerbaycan’da ise hüzün turizmi

kapsamında herhangi bir çalışmanın olmadığı, hüzün turizmi faaliyetlerinin

gerçekleştirilmediği ve en önemlisi hüzün turizmi kavramının neredeyse hiç bilinmediği

256 Tarlow-Novelli, a.g.e., 2005, s. 48.

257Birdir vd., a.g.m., 2015, s.13.

86

belirlenmiştir. Bu nedenle yapılan bu çalışmanın gerek alanyazın için gerekse turizm

sektörü açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

Araştırma sonucunda, elde edilen bulgular ile Azerbaycan’da hüzün turizminin

bilinirliği, potansiyeli, çekiciliği, ülke imajı ve tanıtımındaki rolünün önemi

belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan bu çalışma ile Azerbaycan’ın hüzün turizminin

hizmete sunulması, gelişmesi ve tanıtılması için yerel halk ve yöneticilerin görüşleri

doğrultusunda bir kıyaslama imkanı yakalanmış ve tespit edilen sorunları gidermeye

yönelik çözüm önerileri belirlenerek, Azerbaycan’ın hüzün turizminden daha fazla pay

alabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlara bu çalışmanın sonuçları rapor halinde

sunulmuştur.

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

3.1. Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Kültürel miras bağlamında oldukça zengin olan Azerbaycan’da çok sayıda

hüzün turizmi destinasyonu bulunmaktadır. Ancak gerek doğal afetler ve gerekse insan

kaynaklı felaketler sonucu bu destinasyonların bazıları günümüze kadar gelememiştir.

Bu nedenle Azerbaycan'a yönelik gerçekleştirilmesi planlanan bu araştırma hüzün

turizmi destinasyonlarının ve turizm paydaşlarının daha çok olması nedeniyle ve maddi

yetersizliklerden dolayı Bakü şehrinde yapılmıştır. Bu bilgiler doğrultusunda yapılan

araştırma kapsamına Bakü’de bulunan bazı turizm paydaşları ve hüzün turizmi

katılımcıları dahil edilmiştir. Araştırma Aralık 2017 ve Ocak 2018 tarihleri arasında

gerçekleştirilmiştir.

Çalışmanın veri toplama sürecinde yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi

kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme, görüşmecinin alan ve konusuna sadık

kalma koşuluyla önceden hazırlamış olduğu soruları ve görüşme esnasında daha detaylı

bilgi alabilmek için gereksinim duyulan ek soruları sorma özgürlüğünün bulunduğu bir

yöntemdir. Görüşme formu yaklaşımı ya da yarı yapılandırılmış görüşme yönteminde,

farklı kişilerden benzer bilgilerin alınması amaçlanmaktadır258. Araştırmanın evrenini

Bakü’nün yerel halkı oluşturmaktadır. Ancak nitel araştırma yönteminde araştırmanın

258George Pattan, "HPLC of Molecular Species of Glycerophospholipids in Studies of

Lipoproteins and Lipid Transport.", In Journal of Chromatography Library,1987, Vol. 37, s.

315.

87

konusunu oluşturan olay ya da kişilerle ilgili derinlemesine bir inceleme yapabilmek

için örneklem küçük tutularak çalışmada amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır.

Amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine

çalışılmasına olanak sağlamaktadır259. Çalışmanın örneklemi hüzün turizmi

destinasyonlarının ziyaretçilerini, turizm sektörüne bağlı yerel yöneticileri ve diğer

turizm paydaşlarını kapsamaktadır. Bu bağlamda Kültür ve Turizm Bakanlığı şube

müdürü, Turizm ve İşletme Üniversitesi rektör yardımcısı, Turizm fakülte dekanı,

öğretim üyeleri, öğrencileri, seyahat acentesi yetkilileri ve yerel halk olmak üzere

toplam 22 turizm paydaşı örnekleme dahil edilmiştir.

3.2. Araştırmanın Problem Cümlesi

Araştırmada Azerbaycan’da hüzün turizminin bilinirliği, hüzün turizmine

yönelik faaliyetlerin olup olmadığı incelenmeye çalışılmıştır. Bu sebeple çalışmanın

problem cümlesi olarak “Azerbaycan’da hüzün turizmi bilinmekte midir?” sorusu

belirlenmiştir.

3.3. Araştırmanın Kısıtları

Araştırma görüşmelerinin sadece Bakü’de gerçekleştirilmiş olması çalışmanın

kısıtlarından biridir. Ancak yerel yönetimlerin, turizm eğitimi veren üniversitelerin ve

çoğu hüzün turizmi destinasyonunun Bakü’de bulunması nedeniyle görüşmeler Bakü’de

gerçekleştirilmiştir. Yeterli maddi olanakların olmaması, zaman yetersizliği ve bazı üst

düzey yöneticilerle müsait zamanlarının olmaması sebebiyle görüşmeler

gerçekleştirilememesi araştırmanın diğer kısıtlarındandır.

3.4. Veri Toplama Teknikleri

Veri toplama işleminde görüşmelerin tamamı, gönüllülük esasına dayanarak

araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiş ve Azerbaycan’ın Bakü şehrinde 2017 yılının

Aralık ayında başlanmış, 2018 yılı Ocak ayında sonlandırılmıştır. Yerel yöneticiler ve

yerel halkla yapılan görüşmeler gönüllülük esasına dayanılarak, bizzat araştırmacı

tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği

259 Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 2013,

135.

88

kullanılmış ve katılımcılarla yapılan görüşmeler kayıt altına alınmıştır. Görüşmeler

yapılmadan önce her paydaşa önce araştırmanın içeriği ve amacı hakkında bilgi

verilmiş, daha sonra görüşmelerin ses kaydı altına alınması için izin istenmiştir.

Görüşmede kullanılan soru formundaki sorular ilgili literatür ve uzman görüşleri

doğrultusunda oluşturulmuştur. Hazırlanmış görüşme soruları iki farklı araştırmacı

tarafından tekrar incelenerek, taslak şeklinde bir görüşme formu hazırlanmıştır. Bir

sonraki adımda hazırlanmış görüşme formuna esasen katılımcılara sorular sorulmuştur.

Araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin uygulanmasının tercih

edilmesinde; Azerbaycan’da hizmet veren turizm paydaşlarının ve yerel halkın

görüşlerinin derinlemesine incelenebileceği ve hüzün turizmine ilişkin detaylı verilere

ulaşılabileceği düşünülmüş olması etkili olmuştur. Görüşmelerden elde edilen ses

kayıtları yazılı hale getirilerek tablolaştırılmış, ardından kayıtlar tekrar dinlenilerek

tablolarla karşılaştırılmış ve tabloların doğrulaması yapılmıştır. Katılımcıların soru

formuna göre vermiş oldukları cevaplar araştırmacı tarafından okunarak, ilk aşamada

soruların cevabını belli kategoriler altında toplayarak sınıflandırmıştır.

3.5. Araştırmada Uygulanılan Analiz Teknikleri

Araştırmada yüz yüze gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda elde edilen veriler

betimsel analiz tekniğine tabi tutulmuştur. Betimsel analiz tekniğine göre elde edilen

veriler daha önceden belirlenen temalara göre özetlenerek yorumlanmıştır260. Çalışmada

tespit edilen verilerin yorumlanması ve tablolaştırılması için içerik analizinde kullanılan

frekans analizi tekniği ve değerlendirici analiz tekniğinden faydalanılmıştır. İçerik

analizinin amacı elde edilen verileri açıklayabilecek kavram ve ilişkilere

ulaşabilmektir261. Frekans analizinden elde edilen verilerin nicel (yüzdesel ve oransal)

olarak görünme sıklığını ortaya koymak için yararlanılmıştır. Frekans analizi toplanan

verilerin yoğunluğunu ve önemini anlamayı sağladığı düşünülmektedir262.

Değerlendirici analiz türü ise araştırmada elde edilen verilerin olumlu ve olumsuz

tutumlarını ölçmek amacıyla kullanılmıştır263. Görüşmeler yolu ile toplanan nitel veriler

bilgisayar ortamına aktarılmış, ardından deşifre edilerek transkripsiyon oluşturulmuştur.

260 Yıldırım-Şimşek, 2000, s.188

261 Creswell, Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2016 262 Bilgin, N. İçerik Analizi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.2000, s.15 263Tavşancıl-Aslan, 2001: 99

89

Böylece frekans analizine tabi tutulacak metinler elde edilmiştir. Daha sonra bu

metinlerin analizine geçilmiştir. Araştırmacı tarafından aşinalık kazanmak için metinler

birkaç defa okunmuş ve daha sonra tablolaştırılmıştır.

4. BULGULAR

Yapılan görüşmeden elde edilen verileri esas alarak araştırmaya katılan kişiler

K1, K2, K3,…vb. şeklinde kodlanmıştır. Nitel katılımcılara ait bilgiler Tablo 10’da yer

almaktadır.

Tablo 10. Katılımcıların Tanımlayıcı Özellikleri

Katılımcı Görevi İşletme Türü

K1 Şube Müdürü Turizm Bakanlığı

K2 Rektör Yardımcısı Üniversite

K3 Turizm Bölümü Dekanı Üniversite

K4 Eğitim Görevlisi Üniversite

K5 Eğitim Görevlisi Üniversite

K6 Tur Yöneticisi Seyahat Acentesi

K7 Tur Yöneticisi Seyahat Acentesi

K8 Öğrenci Üniversite

K9 Öğrenci Üniversite

K10 Öğrenci Üniversite

K11 Öğrenci Üniversite

K12 Öğrenci Üniversite

K13 Öğrenci Üniversite

K14 Öğrenci Üniversite

K15 Öğrenci Üniversite

K16 Müdür Okul

K17 İşletme Sahibi Otel

K18 Ev Hanımı

K19 Emekli

K20 Şoför Taksi Durağı

K21 Genel Müdür Restoran

K22 Usta İnşaat

Tablo 11'de katılımcıların tanımlayıcı özellikleri yer almaktadır. Tablodan da

anlaşılacağı üzere katılımcıların %77,3'ünün erkek, %22,7'sinin kadın olduğu

görülmektedir. Aynı zamanda katılımcıların %36,4'ünün 16–24 yaş, %27,3'ünün 25–34

yaş, %13,6'sının 35–44 yaş, %9,1'inin 45–55 yaş, %9,1'inin 55–64 yaş ve %4,5'inin 65

yaş ve üzeri olduğu anlaşılmaktadır. Katılımcıların eğitim durumu incelendiğinde

%4,5i'nin lise, %54,6'sının üniversite ve %40,9'unun yüksek lisans veya doktora

mezunu oldukları tespit edilmiştir. Tablo 11'in devamında katılımcıların %4,5'inin

90

işveren, %13,6'sının yönetici, %27,3'ünün memur, %4,5'inin ev hanımı, %4,5'inin

emekli, %36,4'ünün öğrenci ve %9,2'sinin özel sektör çalışanı olduğu görülmektedir.

Tablo 11. Katılımcıların Tanımlayıcı Özellikleri

KATILIMCILARIN ÖZELLİKLERİ AÇIKLAMA

n %

Cinsiyet

Erkek 17 77,3

Kadın 5 22,7

Yaş

16-24 8 36,4

25-34 6 27,3

35-44 3 13,6

45-55 2 9,1

55-64 2 9,1

65 ve üzeri 1 4,5

Eğitim Durumu

Lise 1 4,5

Üniversite 12 54,6

Y.Lisans/Doktora 9 40,9

Çalışma Durumu

İşveren 1 4,5

Yönetici 3 13,6

Memur 6 27,3

Ev Hanımı 1 4,5

Emekli 1 4,5

Öğrenci 8 36,4

Özel sektör 2 9,2

Toplam 22 100

Görüşme protokolünde yer alan ilk soru, Azerbaycan turizminin

değerlendirilmesine yönelik olup elde edilen bulgular Tablo 12'de yer almaktadır.

Araştırmaya katılanların %42,3'ü Azerbaycan turizminin hızla gelişmekte olduğunu,

%28,9'u yüksek potansiyele sahip olduğunu, %17,3'ünün turizme yönelik fiyatların

yüksek olduğunu, %7,7'sinin iç turizmin daha yaygın olduğunu ve %3,8'inin ise geçiş

döneminde olduğunu belirttikleri tespit edilmiştir.

Burada K7 kodlu katılımcı Azerbaycan turizmini “Azerbaycan’da turizm sektörü

hızla gelişmektedir. Ancak bazen yanlış yapılan planlamalar bu gelişimi hissedilir

düzeyde engellemektedir. Bu durumun önüne geçilmesi için turizm lideri ülkelerin

turizm politikalarından mutlaka örnek alınmalıdır”şeklinde ifade ederken, K6 ve K2

kodlu katılımcılar ise “ülke turizmi daha geçiş dönemindedir. Yapılan ufak bir hata kötü

sonuçlara neden olabilir. Bu bağlamda atılan her adım dikkatlice incelenmelidir”

şeklinde yorumlamıştır. Ayrıca K19 kodlu katılımcının ”haberlerden ülkede turizmin iç

91

açıcı gelişimi duyuyorum. Hergün Bakü’de ve farklı illerde yeni oteller inşa ediliyor.

Ancak tatil için ailecek herhangi bir ile gittiğimiz zaman otelde konaklama imkanımız

yoktur. Bunun başlıca sebebi fiyatların aşırı şekilde yüksek olmasıdır. Bu sebeple de

günlük kiralık evleri tercih ediyoruz.” şeklindeki düşünceleri dikkat çekmektedir.

Tablo 12. Azerbaycan Turizminin Genel Değerlendirilmesi

Azerbaycan

Turizminin Genel

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Hızla gelişmektedir Petrol dışı sektör olarak gelişimine en çok önem

verilen sektördür. Yeni yapılan turizm merkezleri,

turistik destinasyonların doluluk oranları, üniversiteler

ve liselerde verilen turizm eğitimleri, yapılan

yatırımlar turizmin gelişimine olumlu etki etmektedir.

22 42,3

Yüksek Potansiyele

Sahiptir.

Azerbaycan doğası, tarihi mirası, iklimi vb.

özelliklerinden dolayı tüm turizm sektörüne hizmet

verebilecek kapasitededir.

15 28,9

Turizme Yönelik

Fiyatlar Yüksektir

Fiyatlandırma sistemi tam gelişmediği için turist

harcamaları yüksek olup turizm çekiciliğine olumsuz

etki etmektedir.

9 17,3

İç Turizm Daha

Yaygındır

Ekonomik durum, çalışma şartları, boş zaman, ulaşım

vb. faktörlere göre daha çok tercih edilmektedir.

4 7,7

Geçiş Dönemindedir Turizm lideri olan ülkelerden teorik ve pratik olarak

faydalanılmalıdır.

2 3,8

Tablo 13'de Azerbaycan turizminin ilerleyen yıllarda gelişiminin

değerlendirilmesi durumu, uygulanan yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile

belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma katılımcılarının 19'u %86,4 oranla yapılan

yatırımlar, yatırımcılara sağlanan imkanlar, her yıl artan turist sayısı vb. durumlardan

dolayı Azerbaycan turizminin ilerleyen yıllarda gelişeceğini belirttiği tespit edilmiştir.

Katılımcıların %9,1'inin fiyat düzenlemesi yapılmadığı takdirde Azerbaycan turizminin

ilerleyen yıllarda kısmen gelişeceğini ve %4,5'inin belli aşamaya geldikten sonra

durağan şekilde devam ederek gelişmeyeceğini ifade etmeleri Tablo 13'de

gösterilmektedir.

Tablo 13. Azerbaycan Turizminin İlerleyen Yıllarda Gelişiminin Değerlendirilmesi

92

Azerbaycan

Turizminin

İlerleyen Yıllarda

Gelişiminin

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Gelişecek Turizm yatırımları, yerli ve yabancı yatırımcılara

sağlanan imkanlar, gerçekleştirilen turistik

faaliyetler, her yıl artan turist sayısı turizmin

ilerleyen yıllarda gelişeceğini göstermektedir.

19 86,4

Kısmen Gelişecek Fiyatların düşürülmediği takdirde önümüzdeki

yıllarda çok fazla gelişeceği zor görülmektedir.

2 9,1

Gelişmeyecek Belli bir aşamaya geldikten sonra durağan şekilde

devam edecektir.

1 4,5

Görüşmede, K1 kodlu katılımcı, “Son yıllarda turizm sektörüne yapılan

yatırımlar sektörün gelişmesine ciddi anlamda etki etmektedir. Gerekse ülkeye gelen

turistlerin, turizm tesislerindeki konaklama sayısının artması vb. bunu kanıtlamaktadır.

Bu bağlamda ilerleyen yıllarda ülke turizminin gelişeceği tartışılmaz bir gerçektir”

şeklinde soru ile ilgili görüşünü belirtmiştir. K16, “Ülke turizminin ilerleyen yıllarda

ciddi anlamda gelişeceğini düşünmüyorum. Esasında daha çok gelir getiren sektör

neyse ona doğru yönelmekteyiz. Daha çok kar elde edeceğimiz alternatif sektörler

meydana gelirse turizmin gelişimi yine aksayacaktır” olarak, K20 ise “Ülkede turizm

harcamaları çok yüksektir. Ülkemizin herhangi bir ilinde bir hafta tatil yapmak komşu

Gürcistan’da 15 gün tatil yapmaktan daha masraflıdır. Fiyat düzenlemesi yapılmadığı

takdirde ülke turizmi istenilen seviyede gelişeme ulaşamayacaktır” olarak soruları

cevaplamıştır.

Azerbaycan turizm politikasının değerlendirilmesine yönelik bulgular

Tablo14'de gösterilmektedir. Tablo 14 incelendiğinde katılımcıların %68,2'sinin

Azerbaycan turizm politikası ile ilgili tamamen bilgisiz oldukları tespit edilmiştir.

Katılımcıların %22,7'sinin Azerbaycan turizm politikasının kısmen gelişmiş ve

%9,1'inin gelişmiş olduğunu vurguladıkları saptanmıştır. Çalışmaya katılanların hiçbiri

Azerbaycan turizm politikasının gelişmediğini belirtmedikleri görülmektedir.

Tablo 14. Azerbaycan Turizm Politikasının Değerlendirilmesi

93

Azerbaycan Turizm

Politikasının

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Bilinmemekte Hiç bilmeme durumu 15 68,2

Kısmen Gelişmiş Azerbaycan'da turizm sektörü yeni olduğu için

Turizm Politikası da daha yeni oluşturulmaktadır.

5 22,7

Gelişmiş Yabancı ülkelerin ve genellikle Türkiye'nin turizm

politikasından faydalanılmaktadır.

2 9,1

Gelişmemiş Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Burada K2 kodlu katılımcı, “Azerbaycan’ın turizm politikası farklı ülkelerin

turizm politikalarıdan esinlenilerek düzenlenmektedir. Ancak bazen bir ülke için uğurlu

olan düzenlemeler diğer bir ülkeye uyum sağlamamaktadır. Dolaysıyla turizm

politikamız daha gelişim ve düzenlenme aşamasındadır” şeklinde soruyla ilgili

görüşünü bildirmiştir.

Turizm sektörünün Azerbaycan ekonomisine etkilerine ait bulgular Tablo 15'de

yer almaktadır. Katılımcıların tümü %100'lük oranla tüm sektörlerle etkileşim halinde

olan turizm sektörünün Azerbaycan ekonomisine olumlu etki ettiğini belirtirken

hiçbirinin olumsuz etki ettiğini vurgulamadığı saptanmıştır. Bunun yanı sıra K17 kodlu

katılımcı, “Otelimizin doluluk oranını baz alarak turizmin ülke ekonomisine olumlu etki

de bulunduğunu söyleyebilirim” şeklinde, K21 kodlu katılımcı ise “Müşterilerimizin

sayısı her geçen gün artmaktadır. Önceleri yabancı müşteri sayımız her on müşteriye 1-

2 civarındayken şimdi bu rakam 4-5’e ulaşmıştır. Biz daha çok kar ettikçe devlet de

daha çok kar elde ediyor” olarak soruyu cevaplamıştır.

Tablo 15. Turizm Sektörünün Azerbaycan Ekonomisine Etkileri

Turizm Sektörünün

Azerbaycan

Ekonomisine Etkileri

Açıklama F %

Olumlu Tüm sektörlerle etkileşim halinde olan turizm sektörü

Azerbaycan ekonomisine olumlu etki etmektedir.

22 100

Olumsuz Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Çalışmanın diğer bir sorusu turizm sektörünün Azerbaycan'da istihdama

etkilerinin değerlendirilmesi yönünde olup elde edilen sonuçlar Tablo 16'da

gösterilmektedir. Bu konuda da katılımcıların görüşlerinin farklılık gösterdiği tespit

edilmiştir. Katılımcıların yeni gelişen sektörde tecrübeli ve genç çalışan kriterinin

94

olduğunu vurgulayan %63,6'lık bölümünün durumu kısmen olumlu, yeni yapılan turizm

tesislerinin iş imkanı sağladığını ifade eden %36,4'lük bölümünün ise olumlu olarak

ifade ettiği saptanmıştır. Katılımcılardan hiçbirinin durumu olumsuz olarak ifade

etmediği tespit edilmiştir.

Tablo 16. Turizm Sektörünün Azerbaycan'da İstihdama Etkileri

Turizm Sektörünün

Azerbaycan'da

İstihdama Etkileri

Açıklama F %

Kısmen olumlu Yeni gelişen turizm sektöründe işverenler tarafından

genç ve tecrübeli eleman kriteri ve eş, dost ve akraba

kayırmacılığı olduğu için sektörde iş bulmak kolay

değildir.

14 63,6

Olumlu Yeni yapılan turizm tesislerinde yeni iş imkanları

sağlanmaktadır.

8 36,4

Olumsuz Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 16’da belirtilen başlığa göre K8, K9, K10, K12 ve K15 kodlu katılımcılar

soruyu “Turizm bölümü öğrencisi olmamıza rağmen turizm sektöründe iş bulma

konusunda sıkıntılar yaşıyoruz. İş yerleri var ama personelde aranan özellikler çok

yüksek olduğu için işe giremiyoruz” şeklinde cevaplandırmakta oldukları tespit

edilmiştir. K18 kodlu katılımcı ise “Galiba turizm ülkede işsizliğin önüne geçemiyor

çünkü gençlerimiz hala işsizdir” olarak soruyu cevaplamıştır.

Yapılan araştırmada Azerbaycan'da ulaşım sisteminin turizm açısından

değerlendirilmesi durumu çalışılan bir diğer husustur. Bu bağlamda elde edilen

bulgulara Tablo 17'de yer verilmektedir. Katılımcıların %62,9'u Azerbaycan'da ulaşım

sisteminin turizm açısından iyi, %37,1'i ulaşımın kısmen iyi olduğunu vurguladıkları

saptanmıştır. Çalışmaya katılanların hiçbirinin Azerbaycan'da ulaşım sisteminin kötü

olduğunu vurgulamadığı görülmektedir. Burada K3 kodlu katılımcı, “Yurtiçi otobüs

seferlerinin hiçbirinde yiyecek-içecek servisi yapılmamaktadır. Kabul etmeliyiz ki

ülkemize gelen turistlerin hepsi tur kapsamında gelmiyor. Başıboş turist olarak

tanımladığımız turistler serbest gezmeyi seviyorlar ve bu geziler esnasında ulaşım

memnuniyetlerini arttırmak için otobüslerde yolculara sıcak-soğuk servisler

yapılmalıdır” ve K22 kodlu katılımcı ise “Azerbaycan’ın en güzel şehirlerinden biri

olan Lankaran ilindenim. Şehrimiz turizm açısından önemli bir destinasyon olmasına

95

karşın belli bir yerden sonra yolları hiç iç açıcı durumda değil” olarak soruları

cevaplamıştır.

Tablo 17. Azerbaycan'da Ulaşım Sisteminin Turizm Açısından Değerlendirilmesi

Azerbaycan'da

Ulaşım Sisteminin

Turizm Açısından

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Ulaşım İyi Azerbaycan'a hava, deniz, kara ve demir yolları

vasıtasıyla ulaşım sağlanılmaktadır. Birçok yabancı

ülkelerden gerçekleştirilen aktarmasız uçuşlar bu

ulaşımda önemli rol oynamaktadır.

22 62,9

Ulaşım Kısmen

İyi

Ulaşım fiyatlarının yüksek olması, charter uçuşların

neredeyse hiç olmaması, bazı bölgelerin kara yollarında

sıkıntıların olması turistlerin ulaşımına hafif engeller

oluşturmaktadır.

13 37,1

Ulaşım Kötü Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 18'de Azerbaycan'ın vize rejiminin turizm açısından değerlendirilmesi

durumuna yönelik bulgular yer almaktadır. Çalışmaya katılanların %50'sinin

Azerbaycan'ın yabancı ülke vatandaşlarına uyguladığı vize rejimi ile ilgili hiçbir bilgiye

sahip olmadıkları tespit edilmiştir. Elektron vize sistemi hakkında bilgisi olan %31,8'lik

kesim bu sürecin kolaylaştırıldığını, %18,2'lik kesim ise kısmen kolaylaştırıldığını ifade

ettikleri saptanmıştır. Katılımcıların hiçbirinin Azerbaycan'ın vize rejiminin zor

olduğunu vurgulamadıkları görülmektedir.

Tablo 18. Azerbaycan'ın Vize Rejiminin Turizm Açısından Değerlendirilmesi

Azerbaycan Vize

Rejiminin Turizm

Sektörüne Etkisinin

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Bilinmemekte Hiç bilmeme durumu 11 50

Kolaylaştırılmış Yeni yapılmış elektronik vize sistemiyle tüm

yabancı ülke vatandaşları sadece 3 saat içerisinde

Azerbaycan vizesi alabilmektedir.

7 31,8

Kısmen

Kolaylaştırılmış

Bazı komşu ülke vatandaşlarına vize muafiyet

süresinin verilmesi turizm talebini olumlu

etkileyecektir.

4 18,2

Zor Hiç belirtilmeme durumu 0 0

96

Çalışmada Azerbaycan'ın mevcut turist portföyü ve potansiyel turistleri

araştırılmış olup bu hususta katılımcılara iki kademeli soru sorulmuştur. Azerbaycan'ın

turist portföyü ile ilgili bulgular Tablo 19'de, potansiyel turistleri hakkında elde edilen

bulgular ise Tablo 19.1'de yer almaktadır. Katılımcıların %19,1'inin Azerbaycan'a gelen

turistlerin İran, %19,1'inin Rusya, %19,1'inin Arap ülkeleri, %15,7'sinin Gürcistan,

%11,4'ünün Türkiye, %7,8'inin Ukrayna, %4,3'ünün diğer İslam ülkeleri ve %3,5'inin

Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkeleri vatandaşları olduğunu belirttikleri incelenmiştir.

Tablo 19. Azerbaycan'ın Turist Portföyü

Azerbaycan'ın

Turist Portföyü

Açıklama F %

İran İran'da yaşayan Azerbaycanlılar kendi memleketlerini,

insanlarını görmek için Azerbaycan'a gelmektedirler.

22 19,1

Rusya Her yıl standart olarak Rus turistler Azerbaycan'ı

ziyaret etmektedirler.

22 19,1

Arap Ülkeleri Genellikle av turizmi ve diğer turizm çeşitlerinden

faydalanmak için Azerbaycan'ı tercih etmektedirler.

22 19,1

Gürcistan Sınır komşusu olan iki ülke arasında aktif şekilde

turizm ilişkileri bulunmaktadır.

18 15,7

Türkiye Kardeş ülke olarak Azerbaycan kültürü, günlük yaşamı,

doğası vb. merak edilmektedir.

13 11,4

Ukrayna Azerbaycan sevgisi en yüksek olan ülkelerden biridir. 9 7,8

Diğer İslam

Ülkeleri

2017 Bakü İslami Dayanışma Oyunları Azerbaycan'ı

birçok İslam ülkelerinin ilgi odağı haline getirmiştir.

5 4,3

Bağımsız Devletler

Topluluğu

Ülkeleri

Sovyetler Birliği'nde Rusya'ya bağlı olan diğer

ülkelerin vatandaşları günümüzde de Azerbaycan'a

gelmektedirler.

4 3,5

Tablo 19.1 incelendiği zaman katılımcıların %44,8'nin Çin, %27,6'sının diğer

Avrupa ülkeleri, %20,7'sinin Rusya ve %6,9'unun Amerika kıtası ülkelerinin

vatandaşlarının Azerbaycan'ın potansiyel turist kitlesi olduklarını ifade ettikleri

görülmektedir.

97

Tablo 19.1. Azerbaycan'ın Potansiyel Turist Kitlesi

Azerbaycan'ın

Potansiyel Turist

kitlesi

Açıklama F %

Çin Her yıl dünyaya en çok turist gönderen Çin

vatandaşlarının Azerbaycan'ı tercih etmesi ülke

turizminin gelişimine önemli etki edecektir.

13 44,8

Diğer Avrupa

Ülkeleri

Ülkede turizm çeşitliliğinin gelişimine fayda

sağlayacaktır.

8 27,6

Rusya Genellikle deniz,kum, güneş turizmini tercih eden Rus

turistlerin diğer ülkelere olan talebinin Azerbaycan'a

yönlendirilmesi gerekmektedir.

6 20,7

Amerika Kıtası

Ülkeleri

Alternatif turizm çeşitlerine olan talebe arz edebilecek

şekilde turizm çeşitlendirilmesi gerekmektedir.

2 6,9

Görüşme protokolündeki bir diğer soru Azerbaycan'ın turizm çeşitliliğinin

incelenmesine yöneliktir. Azerbaycan'ın turizm çeşitliliğine yönelik bulgular Tablo

20’de yer almaktadır. Tablo 20'de çalışmaya katılanların %21,8'inin Azerbaycan'da

kültürel miras turizmi, %18,4'ünün dağ, yayla turizmi, %17,3'ünün deniz, kum, güneş

turizmi, %13,8'inin eş, dost ziyareti turizmi, %11,5'inin kış turizmi, %10,3'ünün sağlık

turizmi ve %6,9'unun av turizmi çeşitlerinin olduğunu belirttikleri tespit edilmiştir.

Tablo 20. Azerbaycan'ın Turizm Çeşitliliği

Azerbaycan'ın

Turizm Çeşitliliği

Açıklama F %

Kültürel Miras

Turizmi

Azerbaycan'ın turizm faaliyetine başladığı ilk turizm

çeşididir.

19 21,8

Dağ, Yayla Turizmi Büyük ve Küçük Kafkas dağları bu turizm çeşidinin

gelişmesine olumlu etki etmektedir.

16 18,4

Deniz, Kum Güneş

Turizmi

Komşu ülkelerin vatandaşları tarafından tercih

edilmektedir. Genellikle Rus turistlerinin ilgisini

çekmektedir.

15 17,3

Eş Dost Ziyareti

Turizmi

Genellikle iç turizme yönelik faaliyetlerden

oluşmaktadır.

12 13,8

Kış Turizmi Şahdağ turizm merkezi bu turizm çeşidini

canlandırmaktadır.

10 11,5

Sağlık Turizmi Son yıllarda popülaritesi artan turizm çeşitlerinden

biridir.

9 10,3

Av Turizmi Günümüzde Arap turistlerin talebi doğrultusunda

gelişmektedir.

6 6,9

98

Araştırmada Azerbaycan'ın kültürel mirası ve kültürel miras turizminin

incelenmesi en önemli hususlardan biridir. Bu bağlamda elde edilen veriler Tablo 21 ve

21.1'de paylaşılmıştır. Tablo 21 incelendiğinde katılımcıların %33,8'inin Azerbaycan'ın

kültürel mirasının zengin tarihe sahip olduğunu açıkladıkları görülmektedir. Ayrıca,

%29,2'sinin Azerbaycan'ın kültürel mirasının çok çeşitli, %21,5'inin somut olmayan

mirasının çok zengin, %9,3'ünün benzersiz, %6,2'sinin ise belli sebeplerden dolayı

günümüze kadar gelemediğini ifade ettikleri tespit edilmiştir.

Tablo 21. Azerbaycan'ın Kültürel Mirasının Değerlendirilmesi

Azerbaycan'ın

Kültürel Mirasının

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Zengin Tarihe

Sahiptir

Azerbaycan topraklarında milattan önceye ait yaşam

belirtilerine rastlanılmıştır ve o zamanlardan

günümüze gelen birçok tarihi yapılar bulunmaktadır.

22 33,8

Çok Çeşitlidir Bin yıllar boyunca farklı kültürlere ve halkalara ev

sahipliği etmiş Azerbaycan'da neredeyse her kültüre ait

kalıntılar bulunmaktadır.

19 29,2

Somut Olmayan

Mirası Çok

Zengindir

Tarih boyunca kutlanan bayramları, zengin mutfağı,

milli dansları, halı dokuma gelenekleri vb. bölgede

Azerbaycan'ı her zaman farklı yapmıştır.

14 21,5

Benzersizdir Azerbaycan'da eşi benzeri olmayan kültürel miraslar

vardır.

6 9,3

Günümüze Kadar

Gelememiştir

Üzücüdür ki birçok tarihi yapılar günümüzde tamamen

ya da kısmen yok olmuştur.

4 6,2

Sorunun devamında katılımcılara Azerbaycan'ın kültürel miras turizminin

değerlendirilmesi ile ilgili düşünceleri sorulmuş olup elde edilen verilere Tablo 21.1'de

yer verilmektedir. Katılımcıların 17'nin %77,3'lük oranla Azerbaycan kültürel miras

turizminin gelişmiş, 5'nin ise %22,7'lik oranla bazı düzenlemelerin ve planlamaların

eksikliğinden dolayı kısmen gelişmiş olduğunu ifade ettikleri saptanmıştır. Çalışmaya

katılanların hiçbirinin Azerbaycan'ın kültürel miras turizminin gelişmemiş olduğunu

belirtmediği Tablo 21.1'de görülmektedir. Burada K5 kodlu katılımcı tarafından bu soru

“Azerbaycan’ın en gelişmiş turizm çeşididir. Ancak Avrupalı turistleri kültürel miras

turizmi ile şaşırtmak oldukça zordur. Bu nedenle yeni alternatif turizm çeşitlerinin de

gelişimine önem vermeliyiz” olarak, K3 ve K7 kodlu katılımcılar tarafından ise

“Dünyada birçok tarihi yapılar restore edilirken tarihi gerçekten canlandıracak şekilde

99

tasarlanmaktadır. Ayrıca gidilen mekanı anımsatacak biblolar, resimler vb. hediyelik

eşyalar satılmaktadır. Ancak bunlar Azerbaycan’da yapılmıyor” olarak cevaplamıştır.

Tablo 21.1 Azerbaycan'ın Kültürel Miras Turizminin Değerlendirilmesi

Azerbaycan Kültürel

Miras Turizminin

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Gelişmiş Azerbaycan'da en çok talep gören turizm

çeşitlerinden biridir.

17 77,3

Kısmen Gelişmiş Düzenlemeler ve planlamalar yapılarak daha da

geliştirile bilinir.

5 22,7

Gelişmemiş Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Bir sonraki soru da katılımcılara hüzün turizminin bilinirliği ve bilinirliğe olanak

sağlayan kaynakların neler olduğu sorulmuş ve elde edilen bulgular Tablo 22 ve Tablo

22.1'de aktarılmıştır. Çalışmaya katılanların %77,2'si hüzün turizminin ne olduğunu

veya ne ifade ettiğini bilmemektedir. Sadece 4'ü %18,2'lik oranla hüzün turizmini

bildiğini, 1'i ise %4,6'lık oranla kısmen bildiğini ifade etmiştir. Bu verilere Tablo 22'de

yer verilmektedir.

Tablo 22. Hüzün Turizminin Azerbaycan Halkı Tarafından Bilinirliği

Hüzün Turizminin

Azerbaycan Halkı

Tarafından Bilinirliği

Açıklama F %

Bilinmemekte Hiç bilmeme durumu 17 77,2

Bilinmekte Hüzün turizmi ile bilgimiz vardır. 4 18,2

Kısmen Bilinmekte Hüzün turizmi ile çok fazla bilgim yoktur. 1 4,6

Hüzün turizmi hakkında bilgisi olan katılımcıların vermiş oldukları cevaplar

doğrultusunda hüzün turizmi ile ilgili bilgi edinme kaynaklarının neler olduğu

incelenmeye çalışılmış ve hesaplanan veriler Tablo 22.1'de gösterilmiştir. Katılımcıların

%57,1'inin hüzün turizmi ile ilgili bilgileri turizm literatüründen, %42,9'unun ise

internet ortamı ve sosyal medyadan elde ettiklerini açıkladıkları görülmektedir.

100

Tablo 22.1. Hüzün Turizmi İle İlgili Bilgi Edinme Kaynakları

Hüzün Turizmi İle

İlgili Bilgi Edinme

Kaynakları

Açıklama F %

Turizm

Literatüründen

Turizm dergileri, bilimsel makaleler, Turizm eğitim

kitapları vb. kaynaklarda hüzün turizmi ile ilgili

bilgiler bulunmaktadır.

4 57,1

İnternet Ortamı ve

Sosyal Medya

Sosyal medyada bu konuda bilgiler paylaşılmaktadır. 3 42,9

Tablo 23'de insanların hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret etme nedenlerine

yönelik bulgular yer almaktadır. Tablo 23 incelendiğinde, katılımcıların %31,9'unun

tarihi unutmamak, %31,9'unun şehitlerin ruhunu şad etmek, %20,3'ünün bilgi toplamak,

%15,9'unun ise yaşanan acıyı hissetmek için hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret

ettiklerini açıkladıkları görülmektedir.

Tablo 23. İnsanların Hüzün Turizmi Destinasyonlarını Ziyaret Etme Nedenleri

İnsanların Hüzün

Turizmi

Destinasyonlarını

Ziyaret Etme

Nedenleri

Açıklama F %

Tarihi Unutmamak

İçin

Tarih boyunca atalarımızın bu ülkeyi korumak için

canlarını feda ettiği unutmamak ve gelecek nesillere

aktarmak için ziyaret etmeyiz.

22 31,9

Şehitlerin Ruhunu

Şad Etmek İçin

Facianın yıl dönümlerinde, Özel günlerde

şehitlerimizin ruhunu şad etmek için bu

destinasyonlara gidiyoruz.

22 31,9

Destinasyonlarla

İlgili Bilgi Edinmek

İçin

Olayların nasıl gerçekleştiğini yerinde anlamak

öğrenmek istiyoruz.

14 20,3

İnsanların Yaşadığı

Acıyı Anlamak İçin

İnsanların yaşadığı acı duyguları kısmen de olsa

hissetmek kendimizi onların yerine koya bilmek için

ziyaret ediyoruz.

11 15,9

Hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret ederken yaşanan duyguların incelenmesi

ili ilgili veriler katılımcıların cevapları doğrultusunda saptanmış olup Tablo 24'de yer

almaktadır. Hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret ederken katılımcıların %44,9'u

üzüntü, %32,7'si gurur ve %22,4'ü binlerce şehitlerin olmasına karşın hala

topraklarımızın bir kısmının işgal altında olması sebebiyle utanç hissi duyduklarını

vurguladıkları görülmektedir.

101

Tablo 24. Hüzün Turizmi Destinasyonlarına Ziyaret Ederken Yaşanan Duyguların

Değerlendirilmesi

Hüzün Turizmi

Destinasyonlarına

Ziyaret Ederken

Yaşanan Duygular

Açıklama F %

Üzüntü Hoş anıları hatırlatmadığı için kederlenmekteyiz. 22 44,9

Gurur Azerbaycan'ın özgürlüğü için şehit olan insanların,

ünlü yazarların, bilim adamlarının mezarlarını, zaferle

sonuçlanan savaş alanlarını ziyaret ederken gurur hissi

yaşamaktayız.

16 32,7

Utanç Binlerce şehitlerin olmasına karşın hala

topraklarımızın bir kısmının işgal altında olması

gerçekten utanç vermektedir.

11 22,4

Bir sonraki soruda Azerbaycan'ın en önemli hüzün turizmi destinasyonlarından

biri olan Şehitler Hıyabanının bilinirliliği ve ziyaret edilme durumu araştırılmağa

çalışılmıştır. Tablo 25'den de görüldüğü gibi katılımcıların %95,5'lik büyük bir kısmı

Şehitler Hıyabanını bilmekte ve bu destinasyonu ziyaret etmektedir. Sadece 1 kişi

Bakü'ye yeni geldiği için ziyaret etme fırsatının olmadığını ancak bu destinasyonu

bildiğini ifade etmektedir. Katılımcılardan hiçbiri Şehitler Hıyabanını bilmediğini

vurgulamadığı saptanmıştır.

Tablo 25. Şehitler Hıyabanının Bilinirliği ve Ziyaret Edilme Durumu

Şehitler

Hıyabanının

Bilinirliği ve

Ziyaret Edilme

Durumu

Açıklama F %

Biliyorum Ve

Ziyaret Ettim

Azerbaycan halkının en önemli anım merkezidir ve

facianın yıldönümlerinde, özel günlerde ziyaret

ediyoruz.

21 95,5

Biliyorum Ve

Ziyaret Etmedim

Bakü'ye daha 1 ay önce geldiğim için ziyaret etme

fırsatı bulamadım.

1 4,5

Bilmiyorum Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 26'de Kuba Soykırımı Anıtı Kompleksinin bilinirliği ve ziyaret edilme

durumu ile ilgili veriler yer almaktadır. Katılımcıların %68,2'sinin destinasyonu bildiği

ancak ziyaret etmediği, %31,8'inin bildiği ve aynı zamanda ziyaret ettiği tespit

edilmiştir. Araştırmaya katılanların hiçbirinin destinasyonu bilmediğini ifade etmediği

Tablo 26'de görülmektedir.

102

Tablo 26. Kuba Soykırım Anıtı Kompleksinin Bilinirliği ve Ziyaret Edilme Durumu

Kuba Soykırım Anıtı

Kompleksinin Bilinirliği

ve Ziyaret Edilme

Durumu

Açıklama F %

Biliyorum ve Ziyaret

Etmedim

Bu faciayı biliyorum ancak Kuba şehrine

gitmediğim için ziyaret edemedim.

15 68,2

Biliyorum ve Ziyaret

Ettim

Halkımıza karşı gerçekleşen acımasız facianın

şahidi olmak ve acı tarihi unutmamak için

ziyaret ettim.

7 31,8

Bilmiyorum Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Yerel yönetimin ve turizm eğitimi veren üniversitelerin hüzün turizmi ve hüzün

turizmi destinasyonlarının bilinirliği için gerçekleştirdiği faaliyetlerin değerlendirilmesi

durumu çalışmanın önemli hususlarından biridir. Katılımcıları açıklamaları sonucunda

elde edilen bulgular Tablo 27'de gösterilmektedir. Katılımcıların %64'ü bu tür

faaliyetlerin yapılmadığını, %20'si kısmen yapıldığını belirtmiştir. Ayrıca %16'sı

durumla ilgili bilgilerinin olmadığını bildirirken hiçbiri bu tarz faaliyetlerin

gerçekleştiğini vurgulamamıştır.

Tablo 27.Yerel Yönetim/Turizm Eğitimi Veren Üniversitelerin Hüzün Turizmi ve Hüzün Turizmi

Destinasyonlarının Bilinirliği İçin Yaptığı Faaliyetlerin Değerlendirilmesi

Yerel Yönetim/Turizm Eğitimi

Veren Üniversitelerin Hüzün

Turizmi ve Hüzün Turizmi

Destinasyonlarının Bilinirliği

İçin Yaptığı Faaliyetlerin

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Yapılmamakta Bu konuyla ilgili hiç aktiviteye rastlamadık 16 64

Kısmen yapılmakta Halkımızın bu tarz destinasyonları tanıması için

yapılan çalışmalar var ancak bunun hüzün turizmi

olduğunu belirten her hangi bir çalışma yoktur.

5 20

Bilinmemekte Belki yapılmıştır ancak haberimiz yoktur. 4 16

Yapılmakta Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Hüzün turizmi ile ilgili seminerler ve bilgilendirmelerin yapılma durumuna ait bilgiler

Tablo 28'de yer almaktadır. Çalışmaya katılanların %81,8'i hüzün turizmi ile ilgili

seminerlerin hiç yapılmadığını, %18,2'i ise yapılmışsa da bilgilerinin olmadığını

belirtmiştir. Hiçbiri bu tarz faaliyetlerin yapıldığını ifade etmemiştir. Burada K6 kodlu

katılımcı, “Tur acentemiz bünyesinde Bakü şehir turu düzenlenmektedir. Tur

103

kapsamında turistleri Şehitler hıyabanına götürüyoruz. Ancak gerçeği söylemek

gerekirse bunun bir hüzün turizmi çeşidi olduğunu kendimizde bilmiyoruz” şeklinde

görüşünü belirtmiştir.

Tablo 28. Hüzün Turizmi İle İlgili Seminerler ve Bilgilendirmelerin Yapılma Durumu

Hüzün Turizmi İle İlgili

Seminerler ve Bilgilendirmelerin

Yapılma Durumu

Açıklama F %

Hiç Yapılmamakta Hüzün turizmi ile ilgili böyle

çalışmalar yapılmamaktadır.

18 81,8

Haberim Yok Yapılmışsa da haberimiz yoktur. 4 18,2

Yapılmakta Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 29'da iç turizme yönelik hizmet veren tur operatörlerinin Azerbaycan'ın

hüzün turizmi destinasyonlarına yönelik geziler düzenleme durumuna ait bilgiler

verilmektedir. Tablo 29 incelendiğinde katılımcıların %95,7'sinin hüzün turizmi

destinasyonlarına turların düzenlenmediğini, %4,3'ünün ise kısmen düzenlendiğini ifade

ettikleri görülmektedir. Katılımcılardan hiçbirinin bu tarz turların düzenlendiğini

belirtmedikleri tespit edilmiştir.

Tablo 29. Azerbaycan Hüzün Turizmi Destinasyonlarına Turların Düzenlenmesi Durumu

Azerbaycan Hüzün

Turizmi

Destinasyonlarına

Turların Düzenlenmesi

Açıklama F %

Düzenlenmemekte Azerbaycan'ın hüzün turizmi destinasyonlarına tur

paketler düzenlenmemektedir.

22 95,7

Kısmen Düzenlenmekte Okul gezilerinde ve şehir turlarında o

destinasyonlar ziyaret edilmekte ancak bunun

hüzün turizmi olduğu belirtilmemektedir.

1 4,3

Düzenlenmekte Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Çalışmada araştırılmaya çalışılmış önemli konulardan biri de iç turizme yönelik

hizmet veren tur operatörlerinin reklam, afiş ve broşürlerinde hüzün turizmi yazısının

veya reklamının olması durumudur. Bu bağlamda katılımcılara konu ile ilgili soru

sorulmuş ve verilen cevaplar doğrultusunda elde edilen veriler Tablo 30'a yansıtılmıştır.

104

Çalışmaya katılanların %100'ü herhangi bir yazıya veya reklama rastlamadıklarını ifade

etmiştir. Hiçbirinin hüzün turizminin reklam edildiğini belirtmediği saptanmıştır.

Tablo 30.Tur Operatörlerinin Hüzün Turizmi Tanıtımındaki Rolünün Değerlendirilmesi

Tur Operatörlerinin

Hüzün Turizmi

Tanıtımındaki Rolünün

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Hiç Reklam Edilmemekte Hiç bir zaman öyle bir reklama yazıya ve ya

sadece hüzün turizmi başlığına rastlamadık

22 100

Reklam Edilmekte Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 30’a göre K1 kodlu katılımcı “Ülkede hüzün turizmi bilinmediği için

vatandaşların bunu bildiğini zannetmiyorum” olarak, K9, K18, K20 kodlu katılımcılar

ise “İlk kez böyle bir turizm çeşidi olduğunu duyuyoruz. Azerbaycan’da hiç bilinmeyen

turizm çeşididir. Bu sebeple kendimiz bile o destinasyonlara gittiğimizde bunun hüzün

turizmi olduğunu bilmiyoruz” şeklinde görüşlerini belirtmiştir.

Protokolün devamında hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret eden şahısların

aslında bunun hüzün turizmi akımı olduğunu bilme durumu değerlendirilmeye

çalışılmıştır. Saptanan veriler Tablo 31'da yer almaktadır. Katılımcıların %86,4'ünün

durumun farkında olmadığını, %9,1'inin kısmen, %4,5'inin ise tamamen farkında

olduğunu belirttikleri tespit edilmiştir.

Tablo 31. Destinasyonları Ziyaret Eden Şahsın Bunun Hüzün Turizmi Olduğunu Bilme Durumu

Destinasyonları Ziyaret

Eden Şahsın Bunun

Hüzün Turizmi Olduğunu

Bilme Durumu

Açıklama F %

Farkında Değildir Bu destinasyonları ziyaret etmeyi kendimize borç

bilmekteyiz ve bunun aslında hüzün turizmi akımı

olduğunu bilmemekteyiz

19 86,4

Kısmen Farkındadır Bu durumu bilmiş olsak bile vatani duyguların

daha ön planda olmasından dolayı bu durumu

turizm olarak değerlendiremiyoruz.

2 9,1

Tamamen Farkındadır Polonya'da Auschwitz toplama kampına

giderken hüzün turizmi turisti olduğumu

biliyordum.

1 4,5

Tablo 32'de katılımcıların bildiği Dünya'daki diğer hüzün turizmi destinasyonları

listelenmektedir. Çalışmaya katılanların %31,5'inin Çernobil'i, %25,9'nun Hiroşima ve

Nagasaki'yi, %24,1'inin New York Sıfır Noktası'nı, %11,1'inin Auschwitz Toplama

105

Kampı'nı bildiği tespit edilmiştir. Katılımcılardan %7,4'ünün hiçbir destinasyonu

bilmediği saptanmıştır.

Tablo 32. Bilinen Hüzün Turizmi Destinasyonları

Bilinen Hüzün Turizmi

Destinasyonları

Açıklama F %

Çernobil Kazadan sonra buraya turistik geziler

düzenlendiğini biliyoruz.

17 31,5

Hiroşima ve Nagasaki Müzeye dönüştürülmüş ve genç neslin bu olayı

unutmaması için koruma altına alınmıştır.

14 25,9

New York Sıfır

Noktası

11 Eylül saldırısından sonra olayın unutulmaması

için bir anıt inşa edildiğini bilmekteyiz.

13 24,1

Auschwitz Toplama

Kampı

II Dünya savaşı sırasında Almanlar tarafından

kullanılan katliam kampı olduğu hakkında bilgimiz

vardır.

6 11,1

Bilmiyorum Hiç bilmeme durumu 4 7,4

Sorunun devamında katılımcıların bu destinasyonlar hakkında bilgiyi nereden

edindikleri sorulmuş olup konuya yönelik detaylar Tablo 32.1'de gösterilmiştir. Verilen

cevaplar doğrultusunda katılımcıların %43,6'sının bilgiye tarihi dergiler ve kitaplardan,

%30,8'inin internet ortamı ve sosyal medyadan, %15,4'ünün filmlerden, %10,2'sinin ise

faciaya tanıklık etmiş kişiler ve onların akrabalarından ulaştıkları tespit edilmiştir.

Tablo 32.1. Destinasyonlarla İlgili Bilgi Edinme Kaynakları

Destinasyonlarla

İlgili Bilgi Edinme

Kaynakları

Açıklama F %

Tarihi Dergiler ve

Kitaplardan

Tarih kitaplarında ve tarihi dergilerde bu destinasyonlar

hakkında bilgiler bulunmaktadır.

17 43,6

İnternet Ortamı ve

Sosyal Medya

Destinasyonlar hakkında bilgileri sosyal medyadan ve

internet sitelerinden edindik

12 30,8

Filmlerden Destinasyonlarla ilgili ya da o destinasyonlarda

çekilmiş filmlerden bilgi edindik.

6 15,4

Faciaya Tanıklık

Eden Kişiler ve

Akrabalarından

Faciayı yaşamış birinci şahıslardan ya da onların

akrabalarından duyduklarımız destinasyonlar hakkında

bilgi toplamamıza yardımcı oldu.

4 10,2

Tablo 33'de Azerbaycan'da hüzün turizmi destinasyonu olarak hizmet veren ve

katılımcılar tarafından bilinen mekanlar görülmektedir. Katılımcılarından %43,2'si

Şehitler Hıyabanı'nı, %34,1'i Kuba Soykırım Anıtı Kompleksi'ni, %18,2'i ise Haydar

Aliyev' in Mezarını bildiklerini ifade etmiştir. Katılımcıların %4,5'i hiçbir hüzün turizmi

destinasyonunu bilmediklerini vurgulamıştır.

106

Tablo 33. Azerbaycan'da Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Hizmet Veren Mekanlar

Azerbaycan'da Hüzün

Turizmi Destinasyonu

Olarak Hizmet Veren

Mekanlar

Açıklama F %

Şehitler Hıyabanı Azerbaycan halkı ve ülkemize gelen yabancıların

büyük bir kısmı burayı ziyaret etmektedir.

19 43,2

Kuba Soykırım Anıtı

Kompleksi

Müze olarak hizmet veren kompleks yerli ve

yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir.

15 34,1

Haydar Aliyev’in

Mezarı

Yerel halkın yanı sıra ülkemize gelen yabancı

devlet adamları, ünlü şahıslar ve diğer turistler ulu

önderin mezarını ziyaret etmektedirler.

8 18,2

Bilmiyorum Hiç bilmeme durumu 2 4,5

Katılımcılara Azerbaycan'da hizmet verebilecek hüzün turizmi destinasyonları sorulmuş

ve tespitler Tablo 34'de listelenmiştir. Çalışmaya katılanlardan %40'ının Nargin adasını,

%26,7'sinin Bayıl cezaevini, %22,2'nin Hocalı soykırımı anıtını, %6,7'sinin ise Tenha

Türk'ün mezarını belirttikleri saptanmıştır. Sadece %4,4'ü herhangi bir önerisinin

olmadığını ifade etmiştir. Tabloya göre, K3 kodlu katılımcı “Basitçe bakacak olursak

bugün kime Çernobil diye sorsanız düşünmeden Ukrayna cevabını alırsınız. Bu da

hüzün turizminin ülke tanıtımındaki rolünün önemli olduğunu kanıtlamaktadır”

şeklinde, K5 kodlu katılımcı ise “Aslında ben bu duruma pek olumlu bakmıyorum.

Dolayısıyla, turizm bana göre neşe ve mutluluk getirmelidir” olarak görüşünü

belirtmekte oldukları ortaya çıkarılmıştır.

Tablo 34. Azerbaycan'da Hizmet Verebilecek Hüzün Turizmi Destinasyonları

Azerbaycan'da Hizmet

Verebilecek Hüzün

Turizmi Destinasyonları

Açıklama F %

Nargin Adası Terk edilmiş bu alan restorasyon işlemlerinin

ardından turizme kazandırılmalıdır.

18 40

Bayıl Cezaevi Üzücü olsa da idam cezaları ve burada mahkumluk

hayatı yaşamış siyasi liderleri ile ünlü olan bu

cezaevi yerel yönetim tarafından yıkılmıştır.

12 26,7

Hocalı Soykırımı Anıtı Dünya genelinde son yılların en acımasız

vahşetlerinden biri olan Hocalı soykırımına ait

Bakü'de inşa edilmiş sembolik anıt hüzün turizmi

destinasyonu olarak kullanılabilir.

10 22,2

Tenha Türk'ün Mezarı 1918 yılında Azerbaycan'a yardıma gelen Türk

askerlerinden birine ait olan bu anıt mezar mutlaka

3 6,7

107

insanlara tanıtılmalıdır.

Bilmiyorum Hiç bilmeme durumu 2 4,4

Çalışmada araştırılan bir diğer husus hüzün turizminin ülke tanıtımındaki

rolünün değerlendirilmesi durumudur. Tablo 35 incelendiğinde katılımcıların

%95,5'inin durumu olumlu, %4,5'inin ise kısmen olumlu olarak değerlendiği

görülmektedir. Hiçbir çalışma katılımcısı durumu olumsuz olarak değerlendirmemiştir.

Tablo 35. Hüzün Turizminin Ülke Tanıtımındaki Rolünün Değerlendirilmesi

Hüzün Turizminin Ülke

Tanıtımındaki Rolünün

Değerlendirilmesi

Açıklama F %

Olumlu Reklamın iyisi kötüsü yoktur. 21 95,5

Kısmen Olumlu Genellikle turizm denilince eğlenme, dinlenme

düşünüldüğü için çok fazla etki edeceğini

düşünmüyorum.

1 4,5

Olumsuz Hiç belirtilmeme durumu 0 0

Tablo 36'de Azerbaycan'da hüzün turizminin gelişimi için yapılması gereken

faaliyetlerin değerlendirilmesi hususunda veriler yer almaktadır. Katılımcılardan

%29,9'ü destinasyonların devlet düzeyinde korunmalı olduğunu, %23,9'u

destinasyonların restore edilmeli olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca %23,9'unun tanıtım

yapılması ve %20,9'unun bu destinasyonlara turlar düzenlenmesi gerektiğini belirttikleri

tespit edilmiştir. Yalnızca %1,4'ü bu durumla ilgili hiçbir fikrinin olmadığını

vurgulamıştır.

Tablo 36. Hüzün Turizminin Gelişimi İçin Yapılması Gereken Faaliyetlerin Değerlendirilmesi

Azerbaycan'da Hüzün

Turizminin Gelişimi

İçin Neler Yapılması

Gerekenler

Açıklama F %

Destinasyonlar

Korunmalı

Destinasyonlar devlet düzeyinde koruma altına

alınmadır.

20 29,9

Destinasyonlar Restore

Edilmeli

Bazı destinasyonların ciddi anlamda tadilata ve

yeniden inşa edilmesi gerekmektedir.

16 23,9

Tanıtım Yapılmalı Destinasyonları tanıtılması için filmler, kamu

spotları, afişler, ilanlar vb. kullanılmalıdır.

16 23,9

Turlar Düzenlenmeli Tur operatörleri tarafından bu destinasyonlara

geziler düzenlenmelidir.

14 20,9

Hiçbir Fikrim Yok Hiç bilmeme durumu 1 1,4

108

SONUÇ

Çalışmanın bu kısmında sonuç ve önerilere yer verilmektedir. Sonuç kısmında

alan çalışması sonucunda elde edilen bulgular özetlenmekte olup, öneriler kısmında ise

Azerbaycan’da hüzün turizminin bilinirliğinin sağlanması ve hüzün turizmi

faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için öneriler sunulmaktadır.

Dünya genelinde en hızlı gelişen sektörlerden biri olan turizm sektörü, ülkelerin

ekonomik kalkınmasında önemli bir paya sahiptir. Turizm endüstrisinin meydana

getirdiği ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanlardaki olumlu etkiler, turizme

verilen önemin giderek artmasına neden olmaktadır. Birçok sektörle doğrudan ya da

dolaylı yoldan bağlantılı olan turizm sektörü, paydaşlarının gelişiminde de etkili bir

sektördür. Hızla değişen turist beklentilerine paralel olarak turizm sektörü de durmadan

gelişmekte ve sunmakta olduğu mal ve hizmet temelinde çeşitlilik arz etmektedir.

Son yıllarda dış pasif turizmin önüne geçmek için iç turizme yönelik yatırımlar

yapılmaktadır. Yeni turist kitlesi kazanmak oldukça ciddi bir maliyet ve zaman kaybına

neden olmaktadır. Bu bağlamda yerli turistleri yurtdışı seyahatlerinin yanı sıra iç

turizme yönlendirmek için yeni turizm ürünleri oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu

durum alternatif turizm türlerinin doğmasına ve gün geçtikçe de çeşitlerinin artmasına

neden olmaktadır. Katılımcıların özel ilgileri üzerine oluşturulan alternatif turizm

çeşitleri turizm çekiciliğine yönelik rekabet ortamı yaratmaktadır. Kültüre dayalı özel

ilgi turizmi çeşitlerinden biri olan hüzün turizmi son yılların en popüler ve ilgi çeken

turizm türlerinden biridir. Hüzün turizmi yabancı literatürde 1990’lı yıllardan itibaren

Lennon ve Foley tarafından kendine yer bulmuştur264.

Bu çalışmada kültüre dayalı özel ilgi turizmi çeşitlerinden biri olan hüzün

turizmi araştırılmış ve bu bağlamda Azerbaycan’da hüzün turizmi bilinirliği, potansiyeli

ve hüzün turizmine yönelik faaliyetler incelenmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda

Azerbaycan hakkında genel bilgilere değinilmiş ve Azerbaycan turizminin tarihine,

çeşitliliğine, çekiciliğine vb. unsurlara da yer verilmiştir. Araştırmaya yönelik alan

çalışmasından elde edilen bulgulara göre aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır:

Ekonomisinin temelini petrol sektörü oluşturan Azerbaycan’da son yıllarda

dünya pazarında petrol fiyatlarındaki meydana gelen düşüşler nedeniyle ekonomi ciddi

264 Foley-Lennon, a.g.m., 1999, s.46

109

anlamda olumsuz etkilenmektedir. Bu durumun önüne geçmek için devlet düzeyinde

ciddi adımlar atılarak petrol dışı diğer sektörlerin gelişimi için önemli yatırımlar

yapılmaktadır. Dolayısıyla bu yaptırımlar petrol dışı sektörlerin bünyesinde yer alan

turizm sektörünü de kapsamaktadır. Sonuç olarak Azerbaycan turizminin hızla geliştiği

ancak turizm sektöründe sunulan mal ve hizmetlerin fiyatlarının yüksek olmasının bu

gelişimin önündeki en büyük engellerden biri olarak görülmektedir.

Yapılan araştırmada katılımcıların görüşleri doğrultusunda Azerbaycan

turizminin ilerleyen yıllarda hızlı bir kalkınma göstereceği görüşü izlenmektedir.

Araştırmada, Azerbaycan turizm politikasının ülke vatandaşları tarafından

bilinmediği tespit edilmiştir. Sadece yerel yöneticiler tarafından bilinen turizm

politikasının istenilen seviyede gelişmediği belirlenmiştir.

Turizm sektörünün ülke ekonomileri üzerinde önemli olumlu etkilerinin olduğu

bilinmektedir. Dolayısıyla, bazı ülkelerin ekonomilerinin temeli turizm sektörüne

bağlıdır. Azerbaycan’da turizm sektörü ekonominin kalkınması için kullanılan yardımcı

sektörlerden biridir. Ancak ilerleyen yıllarda ülke çapında petrole olan bağımlılığın

tamamen kaldırılması ve turizm gibi diğer alternatif sektörlerden de daha fazla fayda

sağlanması planlanmaktadır.

Araştırmada elde edilen önemli sonuçlardan biri de turizm sektörünün

Azerbaycan’da istihdama olan katkılarıdır. Katılımcıların görüşleri sonucunda turizm

sektörünün Azerbaycan’da yeni iş imkanlarının meydana gelmesine olanak sağlamasına

karşın iş bulma konusunda sıkıntıların olduğu tespit edilmiştir. Bu sıkıntıların en

önemlileri; yeni gelişen sektörde kalifiye eleman kriterinin olması, nepotizm (akraba

kayırmacılığı) ve kronizm (eş-dost kayırmacılığı) durumunun hissedilir düzeyde

olmasından kaynaklanmaktadır.

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığı kazandıktan sonra birçok sektörde olduğu

gibi ulaşım sektöründe de ciddi yatırımlar yapmıştır. Bu nedenle ülkenin makro ve

mikro ulaşım sistemi oldukça gelişmektedir. Günümüzde ülkeye hava, deniz, demir ve

karayolları vasıtasıyla ulaşım sağlamak oldukça kolay olmaktadır. Azerbaycan’ın farklı

illerinde hizmet veren hava alanları ülkeye hızlı ve kolay ulaşımı sağlamaktadır.

Karayolları ülkeye ulaşımda en çok kullanılan ulaşım çeşididir. Bu bağlamda ülkenin

yolları ve şehirlerarası otobüs seferleri geliştirilmiş düzeydedir. Ayrıca ülke içi hizmet

110

veren turizm acenteleri ve tur operatörleri oldukça konforlu taşıma araçları ile

donatılmaktadır.

Genel anlamda turizme olumsuz etki eden faktörlerden biri de ülkelerin

uyguladıkları vize rejimidir. Azerbaycan’da bu konuda çok önemli adımlar atılarak

elektronik vize rejimi aktif hale getirilmiştir. Azerbaycan’ı ziyaret etmek isteyen

turistler hiçbir engelle karşılaşmadan sadece birkaç saat içinde vizesini sanal ortamda

alabilme imkanına sahiptir.

Azerbaycan’ın mevcut turist kitlesini genellikle komşu ülke vatandaşları ve son

yıllarda ise İslam ülkelerinin vatandaşlarının oluşturduğu sonucuna varılmıştır.

Katılımcıların görüşleri doğrultusunda Azerbaycan turizminin Çin, Avrupa ve Amerika

kıtası ülkeleri pazarına açılmasının ülke turizminin gelişimine olumlu etki edeceği

görüşü izlenmektedir.

20. yüzyılın başlarından itibaren turizme açılan Azerbaycan’da turizmin en

önemli çeşidi olan kültürel miras turizmi daha çok bilinmektedir. Azerbaycan

topraklarında farklı dine, dile ve kültüre sahip halklar yaşamış ve bu halklardan

günümüze çeşitli kültürel miras örnekleri kalmıştır. Bunun yanı sıra ülkede deniz-

güneş-kum turizmi, kış turizmi, yayla turizmi ve son yıllarda av turizminin oldukça ilgi

gördüğü tespit edilmiştir.

Araştırmaya katılanların vermiş oldukları cevaplar doğrultusunda

Azerbaycan’da hüzün turizminin neredeyse hiç bilinmediği sonucuna varılmıştır.

Katılımcılardan sadece turizm alanında çalışanların hüzün turizmi ile ilgili bilgilerinin

olduğu tespit edilmiştir.

Çalışma kapsamında hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret eden katılımcıların;

bu mekanları ziyaret etme sebeplerinden, tarihi unutmamak ve vatanın özgürlüğü

uğruna canını feda eden şehitleri anmaları görüşünün ön planda olduğu tespit edilmiştir.

Katılımcıların çoğunun bu mekanları ziyaret ederken genellikle üzüntü yaşadıkları

saptanmıştır.

Azerbaycan’daki örnek hüzün turizmi destinasyonlarının bilinirliği ve ziyaret

edilme durumu çalışmanın bir diğer önemli hususlarından biridir. Bu bağlamda Şehitler

Hıyabanı ve Kuba Anıt Mezarı Kompleksinin yerel halk tarafından bilinmekte ve

ziyaret edilmekte olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

111

Azerbaycan’da yerel yönetimler, turizm eğitimi veren üniversiteler ve seyahat

acenteleri tarafından hüzün turizminin bilinirliğine yönelik faaliyetlerin yapılmadığı

belirlenmiştir. Katılımcıların vermiş oldukları cevaplar doğrultusunda Azerbaycan’da

hüzün turizmine yönelik seminerlerin, bilgilendirmelerin vb. çalışmaların yapılmadığı,

tur operatörleri tarafından hüzün turizmine yönelik turların düzenlenmediği tespit

edilmiştir. Ayrıca ülkede hüzün turizmine yönelik herhangi bir tanıtım faaliyetinin

gerçekleştirilmemiş olduğu ortaya çıkmıştır.

Hüzün turizmi alanında yapılan çalışmalarda diğer araştırmacıların da

karşılaştığı yerel halkın hüzün turizmi bilinçsizliği durumuyla265 bu tez çalışmasında da

karşılaşılmıştır. Araştırmada elde edilen bir diğer önemli sonuç ise Azerbaycan’da

hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret edenlerin aslında bunun bir hüzün turizmi çeşidi

olduğunu bilmemeleridir.

Araştırmada katılımcıların dünya genelinde hüzün turizmi destinasyonu olarak

Çernobil’i belirtmeleri ve bunun da sebebinin Azerbaycan ve Ukrayna’nın eski

Sovyetler Birliği’ne dahil olmaları ile alakalı olduğu sonucuna varılmıştır. Bunun yanı

sıra katılımcılar hüzün turizmi destinasyonları olarak, Auschwitz Toplama Kampı,

Heroşima ve Nagasaki’yi de belirtmiştir. Bu destinasyonlarla ilgili bilgileri ise

genellikle kitaplar, sosyal medya ve faciaya şahitlik etmiş insanların vasıtasıyla bilgi

edindikleri tespit edilmiştir.

Azerbaycan’da hüzün turizminin bilinmemesi sebebiyle günümüzde ülkede

hüzün turizmine yönelik hizmet veren destinasyonlar da bilinmemektedir. Bu

sebeptendir ki katılımcıların Azerbaycan’daki hüzün turizmi destinasyonlarına vermiş

olduğu örnekler Şehitler Hıyabanı, Kuba Anıt Mezarı Kompleksi ve Haydar Aliyev’in

mezarı ile sınırlı kalmıştır. Katılımcıların Azerbaycan’da hüzün turizmi destinasyonu

olarak hizmet verebilecek mekanlara vermiş oldukları örneklerden Hocalı Soykırım

Anıtı ve Tenha Türkün Mezarı Anıtı kısmen de olsa turizme yönelik faaliyette

bulunmaktadır. Ancak Azerbaycan’ın en önemli hüzün turizmi destinasyonlarından biri

olabilecek Bayıl Cezaevi yerel yönetim tarafından yıkılmıştır. Araştırma kapsamında

gerçekleştirilen görüşmeler esnasında katılımcılardan bazılarının destinasyonları

265 Doğu Baranaydın, “Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Kapsamında Karanlık Turizm: Yerel

Turistlere Yönelik Bir Araştırma”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2016, S.113

112

bilmelerine karşın o destinasyonun bir hüzün turizmi destinasyonu olduğunu

bilmedikleri tespit edilmiştir.

Araştırmanın bir diğer önemli sonucu ise, hüzün turizminin ülke tanıtımdaki

rolünün olumlu değerlendirilmesi durumudur. Genel anlamda turizmin ülke tanıtımında

önemli paya sahip olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda hüzün turizmi de ülke tanıtımına

önemli katkı sağlamaktadır. Örneğin Çernobil Ukrayna’nın bilinirliğini önemli anlamda

etkilemiştir. Dolayısıyla Azerbaycan’ın tanıtımında hüzün turizminin önemli rol

oynayacağı belirtilmiştir.

Araştırma sonucunda Azerbaycan’da hüzün turizminin bilinmediği, hüzün

turizmi bilinirliğine yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmediği ve hüzün turizmi

gezilerinin düzenlenmediği tespit edilmiştir. Azerbaycan’ın hüzün turizmi

potansiyelinin olmasına karşın turizmin bu çeşidi halen hizmete sunulmamaktadır.

Hüzün turizminin Azerbaycan’da yerel halk ve turizm öğrencileri tarafından

bilinirliğine yönelik faaliyetler gerçekleştirilmemektedir. Ülkenin yaşadığı savaşların,

yıllardır devam eden Karabağ sorununun, ülkenin önemli bilim adamlarının vb.

özelliklerinin tanıtılması için turizmden yeterli ölçüde fayda sağlanmadığı üzücü bir

gerçek olmaktadır.

Araştırmadan elde edilen sonuçlar kapsamında, Azerbaycan’da hüzün turizminin

tanıtımının yapılması ve hüzün turizmi çeşidinin Azerbaycan turizmine

kazandırılmasına yönelik olarak geliştirilen öneriler aşağıda belirtilmiştir:

Hüzün turizminin Azerbaycan’da tanıtılması için seminerler, konferanslar

organize edilmeli, devlet, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları tarafından hüzün

turizmi konulu toplantılar düzenlenmelidir. Böylelikle Azerbaycan’ın ve dünyanın diğer

ülkelerinin sahip olduğu hüzün turizmi değerleri turizm paydaşları ve yerel halk ile

paylaşılarak, hüzün turizmi bilinirliği arttırılmış olunacaktır.

Turizm eğitimi veren üniversitelerin özel ilgi turizmi (alternatif turizm) dersi

kapsamında hüzün turizmine yönelik bilgi paylaşımda bulunulması gerekmektedir.

İç turizme yönelik hizmet veren tur operatörlerinin hüzün turizmi

destinasyonlarına turlar düzenlemeleri, sosyal medya sayfalarında, internet sitelerinde,

afiş ve broşürlerinde hüzün turizmine yönelik paylaşımlarda bulunmaları

gerekmektedir. Böylece hüzün turizmi tanınırlığının arttırılacağı düşünülmektedir.

113

Hüzün turizmi son yıllarda Azerbaycan’da turizme yapılan yatırımdan pay

almalı ve yeni bir turizm çeşidi olarak hizmete sunulmalıdır. Literatürdeki benzer

konulu çalışmalarda da yerel yönetimin bu konuda daha duyarlı olması gerektiği ifade

edilmiştir266. Hüzün turizmi ürünü açısından oldukça zengin bir konumda olan

Azerbaycan’da, bu turizm türü açısından yüksek yatırımlar gerekmemektedir.

Azerbaycan’a turizm amaçlı gelen yabancı ülke vatandaşları hüzün turizmi

destinasyonlarına götürülmelidir. Böylelikle Azerbaycan’ın sahip olduğu hüzün turizmi

değerlerinin bilinirliği hızla arttırılmış olunacaktır.

Hüzün turizminin meydana gelmesi, tanıtılması ve gelişmesi için hüzün turizmi

destinasyonları korunmalı ve restore edilmelidir. Bu çalışma ile yerli ve yabancı

literatür detaylı bir şekilde taranmış ve hüzün turizmi ile ilgili yapılan çalışmaların

oldukça yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Bu nedenle düzenlenecek olan sempozyum,

kongre ve konferanslarla, yayımlanacak olan makale ve bildiriler ile yapılacak projeler

ile hüzün turizmi hakkında daha fazla bilgi paylaşımında bulunularak gerek turizm

sektörünün gerekse politika yapıcıların hüzün turizmine olan ilgi ve destekleri

arttırılmalıdır.

266 Hande Akyurt Kurnaz, “Hüzün Turizminin İç Turizme (İç Turizm Talebine) Etkisi:

Çanakkale Örneği”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla, 2013, S.61.

114

KAYNAKÇA

Ablak, K., (2014), Azerbaycan Ekonomisi:Azerbaycan-Türkiye Ekonomik ve

Siyasi İlişkileri Üzerine Bir Uygulama, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kafkas

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bakü.

Ahmadova, S.,Akova, O., (2016), Türkiye’de organik ekoturizm çiftlikleri

üzerine bir araştırma, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), ss.

14-29.

Akıncı, Z., Kasalak, M. A., (2016), Sürdürülebilir Turizm Yönetimi Açısından

Özel İlgi Turizminin Yeri Ve Önemi, Çatalhöyük Uluslararası Turizm Ve Sosyal

Araştırmalar Dergisi, 1(1).

Akpınar, E., Bulut, Y., (2010), Ülkemizde alternatif turizm bir dalı olan

ekoturizm çeşitlerinin bölgelere göre dağılımı ve uygulama alanları, Ulusal Karadeniz

Ormancılık Kongresi, 4, ss. 1575-1594.

Akyurt, K. H., (2013), Hüzün Turizminin İç Turizme (İç Turizm Talebine) Etkisi:

Çanakkale Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.

Aksoy, A., Ünsal, D., (2012), Kültürel Miras Yönetimi, Anadolu Üniversitesi,

Eskişehir.

Alaeddinoğlu, F., Aliağaoğlu, A., (2007), Savaş Alanları Turizmine Tipik Bir

Örnek: Büyük Taarruz ve Başkomutan Tarihi Milli Parkı, Anatolia: Turizm

Araştırmaları Dergisi, 18(2), ss. 215-225.

Alen, E., Dominguez, T., Losada, N., (2012), New Opportunities For The

Tourism Market: Senior Tourism And Accessible Tourism. In Visions for global

tourism industry-Creating and sustaining competitive strategies.

Alegre, J., Mateo, S., Pou, L., (2009), Participation İn Tourism Consumption

And The İntensity Of Participation: An Analysis Of Their Socio-Demographic And

Economic Determinants, Tourism Economics, 15(3), ss. 531-546.

Alili, M., (2017), Avrupa’daki ve Türkiye’deki Hüzün Turizmi

Destinasyonlarının Karşılaştırması Üzerine Teorik Bir Çalışma,Uluslararası Global

Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), ss. 37-50.

Araujo, A., (2010), Welcome The Diaspora: Slave Trade Heritage Tourism And

The Public Memory Of Slavery, Ethnologies, 32(2), ss. 145-178.

115

Arlı, E.,(2012), Müşterilerin Kulaktan Kulağa İletişime Bağlı Satın Alma

Kararları Üzerinde Referans Gruplarının Etkisi: Deniz Turizm İşletmeciliği Üzerine Bir

Araştırma, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 8(17), ss. 155-170.

Arpacı, Ö., Zengin, B., Batman, O., (2012), Karamanın Mağara Turizmi

Potansiyeli Ve Turizm Açısından Kullanılabilirliği, Karamanoğlu Mehmetbey

Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2012(2), ss. 59-64.

Aslan, B., (2003)., Türk Dünyası'nda Büyük Bir Dayanışma Örnegi: I. Dünya

Savaşı Ve Sonrasında Azerbaycan Türklerinin Türk Harp Esirlerine Yardımları, Atatürk

Dergisi, 3(4).

Aslan, S., Yılmaz, A., (2001), Modernizme Bir Başkaldırı Projesi Olarak

Postmodernizm, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,2(2), ss. 93-108.

Aşan, K., Akoğlan Kozak, M. (2015). Postmodern Turist Deneyimi Ve Bisiklet

Turizmi, International Journal of Eurasia Social Sciences, 6(21), ss. 265-288.

Atacan Öğüt, A., Baykal, B. B., Kinaci, C., (2011), Mevsimsel Nüfus

Değişiklikleri Ve Atıksu Yönetimi Üzerine Bir İnceleme, ITU Journal Series E: Water

Pollution Control, 21(2).

Avşar, A., (2013), Nargin Adası’nda Esir Türkler,Yedikıta Dergisi.

Aytaç, Ö., (2002), Boş Zaman Üzerine Kuramsal Yaklaşimlar. Fırat Üniversitesi

Sosyal Bilimer Dergisii 12, ss. 231-260.

Aziri, B., Nedelea, A., (2013), Business Strategies İn Tourism, Ecoforum

Journal, 2(1), ss. 1.

Azizova, M., (2002), Azerbaycan Turizminin Değerlendirilmesi ve Turizm

Eğitimine Yönelik Öneriler.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Baranaydın, D., (2016), Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Kapsamında Karanlık

Turizm: Yerel Turistlere Yönelik Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

Barrere, C., (2016), Cultural Heritages: From Official To İnformal, City, Culture

and Society, 7(2), ss. 87-94.

Baudrillard, J., Adanır, O., (2008), Simgesel değiş tokuş ve ölüm,İstanbul,

Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.

116

Beech, J., (2000), The Enigma Of Holocaust Sites As Tourist Attractions-The

Case Of Buchenwald, Managing Leisure, 5(1), ss. 29-41.

Benzer, A. N. K., (2006),Bolu-Göynük Ve Yakın Çevresi Doğal Ve Kültürel

Kaynaklarının Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Bilis, A. E., (2017), Tarihsel Süreçte Ölüm Algısı ve Sinemada Ölüm:“The

Bucket Lıst” Filmi Örneği, Erciyes İletişim Dergisi, 5(1).

Bilgin, N., (2000),İçerik Analizi, İzmir, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Yayınları.

Biran, A., Poria, Y., Oren, G., (2011), Sought Experiences At (Dark) Heritage

Sites, Annals Of Tourism Research, 38(3), ss. 820-841.

Birdir, K., Dalgıç, A., Güler, A., Kayaalp, Y., (2015), Hüzün Turizmi: Gelibolu

Yarımadası Tarihi Milli Parkını Ziyaret Eden Yabancı Turistlerin Deneyimleri, Journal

of Tourism and Gastronomy Studies, 3, ss. 12-23.

Blakeman, S., (2015), Explorations in Slum Tourism: A New Perspectıve to the

Contemporary Understanding, Master’s Thesis, Aalborg University, Danimarka.

Blom, T., (2000), Morbid Tourism-A Postmodern Market Niche With an

Example From Althorp, Norsk Geografisk Tidsskrift, 54(1), ss. 29-36.

BMT İnkişaf Programı Azərbaycan, (2009), Azərbaycan Respublikasında

Turizm Sektorunun Rəqabət-Qabiliyyətliliyinin Yüksəldilməsi Problemləri.

Bowman, M. S., Pezzullo, P. C., (2009), What’s So ‘Dark’about ‘Dark

Tourism’?: Death, Tours, and Performance, Tourist Studies, 9(3), ss. 187-202.

Browne, S. A., Hunt, L. M., (2007), Climate Change and Nature-Based Tourism,

Outdoor Recreation, and Forestry in Ontario: Potential Effects and Adaptation

Strategies, Climate Change Research Report-Ontario Forest Research Institute.

Bulak, Ş., (2016), Azerbaycan İsminin Kökeni Ve Anlamı, Journal Of

International Social Research, 9(43).

Callaghan, S., (2011), Death Tourism: Travelling for Life-Ending Procedures,

Australian Lawyers Alliance.

Chandran, A., Bhaduri, R., Swamy, A., (2012), The Role of Doomsday Tourism

in Setting New Paradigms Towards Addressing Climate Change Issues–A Qualitative

Study on the Indian Perspective, Revista de Cultura e Turismo, 6(3), ss. 99-110.

117

Creswell, J. W., (2016), Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Siyasal Kitabevi.

Curran, P. J., Porrath, S. I., (1978), Principles and Procedures of Tour

Management, CBI Publishing Company.

Çilingir, Z., Yıldız S., Kurtuldu, H. S., (2010)., Kulaktan Kulağa İletişim:

Alışveriş Merkezi Müşterileri Üzerinde Bir Pilot Çalışma, Atatürk Üniversitesi İktisadi

Ve İdari Bilimler Dergisi, 24(3).

Dann, G. M., (1998), The Dark Side of Tourism, CIRET-International Center for

Research and Studies in Tourism.

Demirer, D., (2015), Kültürel Mirasın Sürdürülebilirliği Kapsamında Edebiyat

Turizminin Yönetici ve Tüketici Perspektifinden Değerlendirilmesine Yönelik Bir

Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Düzce.

Doğan, H. Z., (2004), Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri. Ankara, Detay

Yayıncılık.

Doğaner, S., (2006), Savaş Ve Turizm: Troya Ve Gelibolu Savaş Alanları, Türk

Coğrafya Dergisi, (46).

Douglas, N., Derrett, R., (2001), Special İnterest Tourism, John Wiley and Sons

Australia.

Dunkley, R. A., Morgan, N., Westwood, S., (2007), A Shot in The Dark?

Developing a New Conceptual Framework for Thanatourism, Asian Journal of Tourism

and Hospitality, 1(1), ss. 54-63.

Duran, M., (2002),Azerbaycan Ülke Etüdü, İstanbul, İTO Yayınları.

Duran, E., (2010), Sürdürülebilir Turistik Ürün Olarak Türkmen Kültürü:

Çanakkale Örneği, 11. Ulusal Turizm Kongresi, ss. 180-192.

Emekli, G., (2001), Doğal Felaketler ve Turizm: İzmir Örneği, Türkiye

Turizmini Araştırma Enstitüsü 2. Ulusal Turizm Sempozyumu Bildiri Kitabı, İzmir.

Emekli, G., (2006), Coğrafya, Kültür Ve Turizm: Kültürel Turizm, Ege

Coğrafya Dergisi, 15(1-2).

Eralp, Z., (1983), Genel Turizm,Ankara, Ankara Üniversitesi Basın Yayın

Yüksek Okulu.

Foley, M., Lennon, J., (2000),Dark Tourism: The Attraction Of Death and

Disaster, London, Routledge.

118

Fonseca, A. P., Seabra, C., Silva, C., (2015), Dark Tourism: Concepts,

Typologies and Sites, Journal of Tourism Research & Hospitality, ss. 1-6.

Freire-Medeiros, B., (2014), Touring poverty, Routledge.

Garcia, B. R., (2012), Management Issues in Dark Tourısm Attractıons: The

Case of Ghost Tours in Edınburgh and Toledo, Journal of Unconventional Parks,

Tourism & Recreation Research, 4(1).

Garda, B., Karaçor, S., (2016), Yeni Turistik Eğilimler: Antalya İli

Örneği, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi Dergisi, 23(3), ss. 605-622.

Glenn, K., (2001), The İmpacts of Tourism, Minnesota Sea Grant, Duluth.

Goodrich, J. N., (2002), September 11, 2001 Attack on America: A Record of

The İmmediate İmpacts and Reactions in The USA Travel and Tourism

İndustry, Tourism Management, 23(6), ss. 573-580.

Görgün, E., (2011), Geleceğin Turizm Anlayışında Kruvaziyer Turizm

Uygulamaları. Dönem Proje Çalışması, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Trakya.

Gössling, S., Mattsson, S.,(2002), Farm Tourism in Sweden: Structure, Growth

and Characteristics, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 2(1), ss. 17-30.

Graham, B., (2002), Heritage as Knowledge: Capital Or Culture?, Urban

studies, 39(5-6), ss. 1003-1017.

Güzel, Ö., (2011), Türkiye'de İç Turizm Pazarı Analizi ve Pazarı Canlandırmaya

Yönelik Alternatif Turizm Olanakları, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, 8(16).

Hacıoğlu, N., Avcıkurt, C., (2008), Turistik Ürün Çeşitlendirmesi, Ankara,

Nobel Yayın Dağıtım.

Harron, S.,Weiler, B., (1992), Ethnic Tourism, Ethnic Tourism, ss. 83-94.

Halil, A., (2011), Mir Celal Paşayevin Araştırmalarında Füzuli Konusu, Motif

Akademi Halk Bilimi Dergisi, 4(8), ss. 24-29.

Hall, J., Basarın, J., (2009), Battlefield Tourism in Turkey: Motives For

Attendance at Anzac Day Commemeration in Turkey,In Tourist Experiences: Meanings

Motivation and Behaviours: A International Conference, Lancashire, UK.

119

Harkin, M., (1995), Modernist Anthropology And Tourism Of The

Authentic, Annals of tourism research, 22(3), ss. 650-670.

Hasanov, A., (2017), Beynəlxalq Cinayət, Dövlət İdarəçiliyi, Nəzəriyyə və

Təcrübə, (3)59, ss. 101-110.

İçöz, O., (2008), Spor Turizmi Pazarlaması ve Futbol Takımlarının Hazırlık

Dönemi Kamp Yeri Tercihlerini Belirleyen Etkenler, Doktora Tezi, DEÜ Sosyal

Bilimleri Enstitüsü.

İgnarra, L. R., (1999), Fundamentos do turismo, Pioneira.

İlbay, B., Gürel, D. A., (2015), Turkey Gönüllü ve Gençlik Turizminin Birlikte

Ele Alınması: Eskişehir’e Yönelik Bir Öneri, Journal of Human Sciences, 12(2), ss.

207-234.

Karataş, E., (2014), Elazığ Şehir Nüfusunda Turizm Eğilimi, Fırat Üniversitesi

Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), ss. 57-86.

Karasu, T., (1985),Kongre Turizmi Ve Türkiye, Ankara, Kültür ve Turizm

Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı.

Kasalak, M. A., (2014), Ekoturizm Girişimcilerinin İnovasyona Yatkınlığının

Ölçülmesi: Muğla Yöresinde Yer Alan Ekolojik Oteller Kapsamında Bir Alan

Araştırması, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kashdan, T. B., Silvia, P. J., (2009), Curiosity and İnterest: The Benefits of

Thriving on Novelty and Challenge, Oxford Handbook of Positive Psychology, 2, ss.

367-374.

Kaya, O., (2006), Ölüm Turizmi: Gelibolu Tarihi Milli Parkını Ziyaret Eden

Turistlerin Ziyaret Motivasyonlarını Anlamaya Yönelik Bir Araştırma ve

Sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.

Kelman, I., Dodds, R., (2009), Developing a Code of Ethics For Disaster

Tourism, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 27(3), ss. 272-296.

Kılıç, B., Sop, S. A., (2011), Hüzün Turizmi, Katarsis ve Alternatif Katarsistik

Bir Destinasyon Örneği Olarak San Jose Madeni, Seyahat ve Otel İşletmeciliği

Dergisi, 8(3).

Khakzad, S., Pieters, M., Van Balen, K., (2015), Coastal Cultural Heritage: A

Resource to be İncluded in İntegrated Coastal Zone Management, Ocean & Coastal

Management, 118, ss. 110-128.

120

Koçak, N., Tandoğan, G. K., (2008), Kent Turizmi Kapsamında Fuar ve

Sergilerin İzmir Turizmine Olası Etkileri: Expo Örneği, Seyahat ve Otel İşletmeciliği

Dergisi, 5(2).

Koçyiğit, H., (2011), Yeryüzünde Seyahat Etmenin Kur’anî Boyutu, Atatürk

Üniversitesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (35).

Korstanje, M. E., Ivanov, S. H., (2012), Tourism as a Form of New

Psychological Resilience: The Inception of Dark Tourism, CULTUR - Revista de

Cultura e Turismo, 6(4), ss. 56-71.

Korumaz, S. A. G., (2015), Kültürel Miras Yönetiminde Karar Destek

Sistemlerinin Kullanımına Yönelik Bir Model Önerisi. Doktora Tezi, Selçuk

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Kozak, M. A., (2012), Genel Turizm Bilgisi, Anadolu Universitesi.

Kozak, M. A., Bahçe, A. S., (2012), Özel İlgi Turizmi (2. baskı), Ankara, Detay

Yayıncılık.

Kozak, N., (2008), Turizm Pazarlaması,Ankara, Detay Yayıncılık.

Kozak, N., Kozak M. A., Kozak, M., (2008), Genel Turizm İlkler ve Kavramlar,

Ankara, Detay Yayıcılık.

Kozan, Y., Özdemir, S. S., Günlü, E., (2014), Turizm Yazınında Deniz

Turizminin Olgusal Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi

Dergisi, 6(2).

Küçük, M. A., (2013), Din-Turizm İlişkisi Çerçevesinde Yahudilikte,

Hıristiyanlıkta ve İslamiyet’te Hac Uygulamasına Genel Bakış, Dini

Araştırmalar, 16(42).

Küçükaslan, N., (2007), Özel ilgi turizmi, Ekin Basım Yayın Dağıtım.

Lennon, J. J., Foley, M., (1999), Interpretation of the unimaginable: the US

Holocaust Memorial Museum, Washington, DC, and “dark tourism”. Journal of Travel

Research, 38(1), ss. 46-50.

Light, D., (2000), Gazing on communism: Heritage tourism and post-communist

identities in Germany, Hungary and Romania. Tourism Geographies, 2(2), ss. 157-176.

Luzar, E. J., Diagne, A., Gan, C., Henning, B. R., (1995), Evaluating nature-

based tourism using the new environmental paradigm, Journal of Agricultural and

applied Economics, 27(2), ss. 544-555.

121

Lütfi, A., Yeşildağ, B., (2010), Savaş Alanları ve Turizmi, Aksaray Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), ss. 65-72.

MacKay, K. J., Andereck, K. L., Vogt, C. A., (2002), Understanding

Vacationing Motorist Niche Markets, Journal of Travel Research, 40(4), ss. 356-363.

Mahmudlu, Y., Cabbarov, H., Hüseynova, L., (2016), Azerbaycan Tarixi-5,

Bakı, Tehsil.

McBride, J., (2015), Building the New Silk Road, CFR Backgrounders, 22.

McIntosh, R. W., Goeldner, C. R., (1990), Instructor's Manual and Test Bank to

Accompany Tourism: Principles, Practices, Philosophies. Wiley.

McKercher, B., McKercher, R., Du Cros, H., (2002), Cultural Tourism: The

Partnership Between Tourism and Cultural Heritage Management, Routledge.

Mehmetoglu, M., (2005), A Case Study of Nature-Based Tourists: Specialists

Versus Generalists, Journal of Vacation Marketing, 11(4), ss. 357-369.

Mehdiyev, R., (2013), Tarixi İdrakın Elmiliyi Problemlərinə Dair, Şərq-Qərb,

Bakı.

Khan M. A., (2015),"Suicide tourism.", International Journal of

Multidisciplinary Research and Development, 2(3), ss. 639-642.

Nağıyeva, Ş. vd., (2008), Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, Biblioqrafiya, M.F.

Axundov Adına Milli Kitabxana.

Nerimanoğlu, H., (2015), Türk, ya Erməni Soyqırımı?, Bakı, QHT Nəşriyyatı.

Niemelä, T., (2010),Motivation Factors in Dark Tourism. Case: House of

Terror,Bachelor’s Thesis, Lahti University of Applied Sciences, Finlandiya.

Novelli, M., (Ed.), (2005), Niche Tourism: Contemporary İssues, Trends and

Cases, Routledge.

Növresli, T., (2010), Azerbaycan Turizm Potansiyelinin Kalkınma Amaçlı

Değerlendirilmesi, Doktora Tezi,Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi,

İzmir.

O’gorman, S. M., (1998), Death and Dying in Contemporary Society: An

Evaluation of Current Attitudes and The Rituals Associated With Death and Dying and

Their Relevance to Recent Understandings of Health and Healing, Journal of Advanced

Nursing, 27(6), ss. 1127-1135.

122

Oktik, N., Top, A., Sezer, S., Bozver, U., (2003), Muğla İli İntihar ve İntihar

Girişimlerinin Sosyolojik Olarak İncelenmesi, Kriz Dergisi, 11(3), ss. 1-19.

Olalı, H., (1990), Turizm Politikası ve Planlaması,İstanbul, İşletme İktisadı

Enstitüsü Yayınları.

Orams, M. B., (1996), Using İnterpretation to Manage Nature-Based

Tourism, Journal of Sustainable Tourism, 4(2), ss. 81-94.

Ovalı, P. K., (2007), Kitle Turizmi ve Ekolojik Turizmin Kavram, Mimari ve

Çevresel Etkiler Bakımından Karşılaştırılması, YTÜ Mimarlık fakültesi Dergisi, 2(2),

ss. 64-79.

Öter, Z., Özdoğan, O. N., (2005), Kültür Amaçlı Seyahat Eden Turistlerde

Destinasyon İmajı: Selçuk-Efes Örneği, Anatolia: Turizm Arastirmalari Dergisi, 16(2),

ss. 127-138.

Özçelik, H., (2012), Gelibolu-Waterloo Karşılaştırması Yoluyla Türkiye’de

Keder Turizmi Potansiyeli Analizi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.

Öztürk, Y., Yazıcıoğlu, İ., (2002), Gelişmekte Olan Ülkeler için Alternatif

Turizm Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi

Dergisi, 2, ss. 183-195.

Paddison, R., (1993), City Marketing, İmage Reconstruction and Urban

Regeneration. Urban Studies, 30(2), ss. 339-349.

Pattan, G., (1987),HPLC of Molecular Species of Glycerophospholipids in

Studies of Lipoproteins and Lipid Transport, In Journal of Chromatography

Library,37, ss. 311-347.

Papathanassis, A., (Ed.), (2011), The long tail of tourism: Holiday niches and

their impact on mainstream tourism, Springer Science & Business Media.

Pekerşen, Y., (2017), Hayatı Sonlandırmak için Seyahat…!, Manisa Celal Bayar

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(4), ss. 347-362.

Read, S., (1980), A Prime Force İn The Expansion of Tourism in The Next

Decade: Special İnterest Travel, A Prime Force in The Expansion of Tourism in The

Next Decade: Special İnterest Travel., ss. 193-202.

Rojek, C., (1993), Ways of Escape: Modern Transformations in Leisure and

Travel, Springer.

123

Robinson, P., Heitmann, S., Dieke, P. U.,(Eds.), (2011), Research Themes for

Tourism, CABI.

Ryan, C., (1995), Researching Tourist Satisfaction: İssues, Concepts, Problems,

Routledge.

Saatçioğlu, C., (2013), Spor Ekonomisi: Teori, Politika ve Uygulama, Gazi

Kitabevi.

Sandwith, T., (1999), In International Workshop: Case Studies on Sustainable

Tourism and Biological Diversity, Germany, Bundesamt für Naturschutz.

Sargın, S., (2006), Yalvaç’ta İnanç Turizmi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler

Dergisi, 16(2), ss. 1-18.

Sayfutdinova, L.,(Ed.),(2009)., The Alley of Martyrs: Deaths, Memory and the

Nation, Caucasus Analytical Digest, ss. 256-265.

Seaton, A. V., (1996), Guided by the Dark: from Thanatopsis to

Thanatourism, International Journal of Heritage Studies, 2(4), ss. 234-244.

Seferov, R., Hesenov, T., (2006), Azerbaycan'ın Turizm Potansiyeli ve Turizm

Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları

Dergisi, 1(20), ss. 255-272.

Sezgin, O. M., (1995), Genel Turizm: Turistik Kavramlar-Ekonomi-Pazarlama-

Turizm Mevzuatı, Tutibay.

Simkova, E., Holzner, J., (2014), Motivation of Tourism Participants, Procedia-

Social and Behavioral Sciences, 159, ss. 660-664.

Soltanova, H., (2015), Azərbaycan Respublikasında Turizm və Onun İnkişafı,

Bakı, AzTU Mətbəəsi.

Somuncu, M., (2004), Dağcılık ve Dağ Turizmindeki İkilem: Ekonomik Yarar

ve Ekolojik Bedel, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(1), ss. 1-21.

Stone, P.,Sharpley, R., (2008), Consuming Dark Tourism: A Thanatological

Perspective, Annals of Tourism Research, 35(2), ss. 574-595.

Stone, P. R., (2006), A Dark Tourism Spectrum: Towards a Typology of Death

and Macabre Related Tourist Sites, Attractions and Exhibitions, Turizam: Međunarodni

Znanstveno-Stručni Časopis, 54(2), ss. 145-160.

124

Stone, P. R., (2011), Dark Tourism and the Cadaveric Carnival: Mediating Life

and Death Narratives at Gunther von Hagens' Body Worlds, Current Issues in

Tourism, 14(7), ss. 685-701.

Stone, P. R.,(2013), Dark Tourism Scholarship: A Critical Review, International

Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 7(3), ss. 307-318.

Süleymanov, E., (2016), Azərbaycanda Turizmin İnkişafının Sosial-İqtisadi

Rolu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti,

Bakü.

Süleymanov, M., (2014), Gülüstan Müqavilesi- 1-ci Bölüm, Elm ve Tehsil.

Şafak, İ., (2003), Türkiye'deki Av Turizmi Uygulamalarının Özel Avlak

İşletmelerine Etkileri, Turkish Journal Of Forestry, 2, ss. 133-148.

Şahiner, T., (2012), İnanç turizmi potansiyeli ve halkın inanç turizmine bakışı

açısından Karaman, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karamanoğlu

Mehmetbey Üniversitesi, Karaman.

Tanrısevdi, A., Çavuş, Ş., (2003), Özel ilgi turizmi ve özel ilgi turizmi

kapsamında Kuşadası ve çevresinde var olan potansiyel kaynaklar üzerine kuramsal bir

inceleme, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 14(1), ss. 9-22.

Tarhan, N., (2009), İnanç psikolojisi: ruh, beyin ve akıl üçgeninde insanoğlu,

Timaş Yayınları.

Timur, M. N., Çevik, S., Kıcır, G. K., (2014), Etkinlik Turizmi: Kültür Başkenti

Etkinliklerinin Başarı Unsurları Üzerine Bir Değerlendirme, Akademik Sosyal

Araştırmalar Dergisi, 2(2/1), ss. 56-83.

Tolungüç, A., (2000), Turizmde Tanıtım ve Reklam, MediaCat Kitapları.

Toprak, L., (2015), Mardin’de halkın turizm algısı, Elektronik Sosyal Bilimler

Dergisi, 14(54), ss. 201-218.

Trauer, B., (2006), Conceptualizing special interest tourism—frameworks for

analysis, Tourism management, 27(2), ss. 183-200.

Tunç, A., Saç, F., (1998), Genel turizm: gelişimi ve geleceği, Detay yayıncılık.

Uğuz, S. Ç., (2017), Hane Halklarının Eğitim ve Kültür Harcamalarının Turizm

Harcamalarına Etkisi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), ss.

574-580.

125

UNWTO, (2017), Presentation of 59th Meeting of the Regional Commission For

Africa, Ethiopia.

Uluçeçen, H. T., (2011), Özel İlgi Turizmi: Kapsamı, Çeşitleri ve Türkiye’de

Uygulanabilirliği, Kültür ve Turizm Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği

Koordinasyon Dairesi Başkanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara.

Ulusan, Y., Batman, O., (2010), Alternatif Turizm Çeşitlerinin Konya Turizmine

Etkisi Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

(23), ss. 243-260.

Usta, Ö. vd., (1982), Sosyal Turizm, İzmir: İstiklal Matbaası.

Valene L. S., (1989),Hosts and Guests Antrapology of Tourism, University of

Pennsylvania Press, Philadelphia.

Van den Berghe, P. L., (1992), Tourism and The Ethnic Division of

Labor, Annals of Tourism Research, 19(2), ss. 234-249.

Van Limburg, B., (1998), City Marketing: A Multi-Attribute Approach, Tourism

Management, 19(5), ss. 475-477.

Varol, F., (2015), Hüzün Turizminin Türkiye’de Var Olan Potansiyeli Üzerine

Kuramsal Bir Araştırma, I. In Eurasia International Tourism Congress: Current Issues,

Trends, and Indicators içinde, ss. 147-160.

Vasconcelos, D. A. L., (2005), Concepts and Models in Tourism: A

Development from Reductionism to Tourism Systems, Turismo-Visão e Ação, 7(1),

155-171.

Yale, P., (1991), From Tourist Attractions to Heritage Tourism, ELM

Publications.

Yang, L., (2007), Planning for Ethnic Tourism: Case Studies from

Xishuangbanna, Yunnan, China.

Yıldırım, A., Şimşek, H., (2000), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri,

Ankara, Seçkin Yayıncılık.

Yıldırım, A., Şimşek, H., (2013), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri,

Ankara, Seçkin Yayıncılık.

Yıldız, Z., Yıldız, S., Aytemiz, L., (2015), Kara Turizm, Terör Turizmi ve

Türkiye Potansiyeli, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi-Journal of The

Human and Social Science Researches, 4(2), ss. 390-407.

126

Yuill, S. M., (2004), Dark Tourism: Understanding Visitor Motivation at Sites of

Death and Disaster, Doctoral Dissertation, Texas A&M University, USA.

Zhong, S., Zhang, J., (2012), Why People Travel to Different Regions: A New

Tourism Research Framework from Geographical Perspective, Procedia Environmental

Sciences, 12, ss. 408-412.

Ремыга, В. Н., (2015), Экономический Пояс Шелкового Пути, Финансы:

Теория и Практика, 6 (90), ss. 121-130.

İnternet kaynakları

https://ady.az/az/content/index/51/42 (04.05.2018).

http://amerikadabugun.com/intihar-koprusu-golden-gate-bridge/ ( 28.04.2018)

http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2013/dekabr/340586.htm

(26.04.018).

http://azerbaijan.az/portal/History/General/generalInfo_01_a.html#top

(02.05.2018).

http://azerbaijan.az/portal/Economy/General/generalInfo_01_a.html

(02.05.2018).

http://azerbaijan.az/_Sosiety/_HonoraryCemetery/_cemetery_a.html

(09.05.2018).

https://az.wikiyy.com/wiki/Bak%C4%B1_metrosunda_partlay%C4%B1%C5%9

Flar?utm_source=chrome-extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018).

https://az.wikiyy.com/wiki/Xocal%C4%B1_soyq%C4%B1r%C4%B1m%C4%B

1_abid%C9%99si_(Bak%C4%B1)?utm_source=chrome-

extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018).

https://az.wikiyy.com/wiki/Xocal%C4%B1_soyq%C4%B1r%C4%B1m%C4%B

1_abid%C9%99l%C9%99ri?utm_source=chrome-

extension&utm_medium=wikipedia.org (10.05.2018).

https://ceopedia.org/index.php/Urban_tourism (25.04.2018).

http://www.denkbilgi.com/medyanin-turizme-katkilari.html (01.05.2018).

https://djaunter.com/glossary/poverty-tourism/ (27.04.2018).

https://www.e-gov.az/az/content/read/17(02.05.2018).

http://elibrary.bsu.az/110/N_12.pdf (03.05.2018)

127

https://www.etimolojiturkce.com/kelime/turist ( 05.03.2018 ).

https://evisa.com.az/en/pages/about (02.06.2018).

https://heydar-aliyev-foundation.org/az (08.05.2018).

http://www.gazetevatan.com/sirince-ye--kiyamet--bereketi-489663-garip-ama-

gercek/ (29.04.2018).

http://gundemturizm.com/hobi-turizmi/ (12.04.2018).

http://ier.az/uploads/IIETI-UNDP_Turizm-az.pdf (07.05.2018).

http://www.istanbulkulturturizm.gov.tr/TR,93311/alisveris-turizmi.html

(11.03.2018).

https://www.kohl-int.com/en/consulting/1-0.html (11.03.2018).

https://mida.gov.az/documents/Turizm_s%C9%99nayesinin_inki%C5%9Faf%C

4%B1na_dair_strateji_yol_xeritesi.pdf (07.05.2018).

http://rekreasyon.org/turizm-nedir/ ( 04.03.2018 ).

https://www.researchgate.net/publication/300109727_TYPOLOGY_OF_TOURI

STS_AND_THEIR_SATISFACTION_LEVEL (Grzywacz, R., ZEGLEN, P. Typology

of tourists)

https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/40542416/jihad_tourism_la

test.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A&Expires=1532260327&S

ignature=02tStASXWFWTOODiYRBFQlyaOTo%3D&response-content-

disposition=inline%3B%20filename%3DJihadi_Tourism.pdf (25.06.2017).

http://saglikturizmi.gov.tr/TR,23587/saglik-turizmi-nedir.html ( 10.03.2018 ).

https://slidex.tips/download/dark-hzn-turzm-mekani-olarak-anakkale

(26.04.2018).

http://statistics.unwto.org/event/scbp-asia-ii-workshop (02.03.2018).

https://www.stat.gov.az/source/tourism/ (03.05.2018).

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=C%C4%B0HAT

(01.05.2018).

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.

GTS.5a9cfd8190bce0.92822167 (05.03.2018).

https://traveljee.com/world-travel/war-tourism-destinations/ (27.04.2018).

https://www.turkocaklari.org.tr (10.05.2018).

http://tuid.org.ua/felaket-turizmine-lgi-artyor (27.04.2018).

128

http://www.turizmtatilseyahat.com/turizmin-onemi.htm#.WplXlWrFKUk

(05.03.2018).

129

EKLER

MÜLAKAT SORULARI TÜRKÇE

1. Cinsiyet

2. Çalıştığı/Okuduğu kurum

3. Eğitimi

4. Yaşı

5. Azerbaycan turizmi hakkında düşünceleriniz nelerdir?

6. Azerbaycan turizminin ilerleyen yıllarda gelişimini nasıl değerlendiriyorsunuz?

7. Azerbaycan'ın turizm politikasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

8. Turizm sektörünün Azerbaycan ekonomisine etkisini nasıl

değerlendiriyorsunuz?

9. Turizm sektörünün Azerbaycan'da istihdama etkisini nasıl

değerlendiriyorsunuz?

10. Azerbaycan'da ulaşım sisteminin turizm sektörüne etkisini nasıl

değerlendiriyorsunuz?

11. Azerbaycan turizm sektörüne etki eden vize rejimini nasıl değerlendiriyorsunuz?

12. Azerbaycan'a gelen turist portföyünü açıklar mısınız? Potansiyel turist kitlesi

olarak hangi ülke vatandaşları için Azerbaycan'ı ilgi odağı destinasyon haline

getirilebilinir?

13. Azerbaycan'daki turizm çeşitleri nelerdir?

14. Azerbaycan'ın kültürel mirası hakkında bilgileriniz nelerdir?

15. Kültürel miras turizmi açısından Azerbaycan'ı nasıl değerlendiriyorsunuz?

16. Hüzün turizmi ile ilgili bilginiz var mı? Var ise nereden edindiniz?

17. Hüzün turizmi destinasyonunu ziyaret etme sebepleriniz nelerdir?

18. Hüzün turizmi destinasyonuna ziyaret ederken neler hissediyorsunuz?

19. Şehitler hıyabanını biliyor musunuz ve ziyaret ettiniz mi?

20. Kuba Soykırım Anıtı Kompleksini biliyor musunuz ve ziyaret ettiniz mi?

21. Azerbaycan Turizm Bakanlığı ve turizm eğitimi veren üniversiteleri hüzün

turizminin ülke vatandaşları tarafından bilinmesi ve hüzün turizmi

destinasyonlarının tanınması açısından ne tür faaliyetlerde bulunmaktadırlar?

130

22. Azerbaycan'da hüzün turizmi ile ilgili seminerler, bilgilendirilmeler vb.

yapılmakta mıdır?

23. İç turizme yönelik hizmet sunan tur operatörleri Azerbaycan'ın hüzün turizmi

destinasyonlarına turlar düzenlemekte midir?

24. İç turizme yönelik hizmet sunan tur operatörlerinin reklamlarında, afişlerinde

broşürlerinde vb. hüzün turizmi ile ilgili yazılar gördünüz mü?

25. Esasında hüzün turizmi destinasyonlarını ziyaret eden bir katılımcı aslında

bunun hüzün turizmi akımı olduğunu bilmekte midir?

26. Dünyadaki hüzün turizmi destinasyonlarından hangilerini biliyorsunuz?

Biliyorsanız nereden bilgi edindiniz?

27. Azerbaycan'da hüzün turizmi destinasyonu olarak hizmet veren hangi mekanları

biliyorsunuz?

28. Azerbaycan' da başka hangi mekanları hüzün turizmi destinasyonu olarak hizmet

verebilir?

29. Hüzün turizminin ülke tanıtımındaki rolünü nasıl değerlendiriyorsunuz?

30. Azerbaycan'da hüzün turizmini geliştirmek için neler yapılmalıdır?

131

MÜLAKAT SORULARI AZERBAYCAN DİLİNDE

1. Cinsiyyət

2. İşlədiyi / Oxuduğu müəssisə

3. Təhsili

4. Yaşı

5. Azərbaycan turizmi haqqında fikirləriniz nələrdir?

6. Sonrakı illərdə Azərbaycan turizminin inkişafını necə qiymətləndirirsiniz?

7. Azərbaycanın turizm siyasətini necə qiymətləndirirsiniz?

8. Azərbaycan iqtisadiyyatına turizm sektorunun təsirini necə qiymətləndirirsiniz?

9. Azərbaycanda turizmin məşğulluq effektini necə qiymətləndirirsiniz?

10. Azərbaycanda turizm sisteminə nəqliyyat sisteminin təsirini necə

qiymətləndirirsiniz?

11. Azərbaycanda turizm sektoruna təsir edən viza rejimini necə

qiymətləndirirsiniz?

12. Azərbaycana mövcud turist kütləsini açıqlayırsınızmı? Potensial turist kimi

Azərbaycanı hansı ölkə vətəndaşları üçün maraq mərkəzinə çevirə bilərik?

13. Azərbaycanda turizm növləri hansılardır?

14. Azərbaycanın mədəni irsi haqqında nə bilirsiniz?

15. Azərbaycanın mədəni irs turizmini necə qiymətləndirirsiniz?

16. Kədər turizmi haqqında məlumatınız varmı? Varsa haradan əldə etdiniz?

17. Kədər turizmi yerlərini ziyarət etmə səbəbləriniz nələrdir?

18. Kədər turizmi yerlərini ziyarət edərkən nə hiss edirsiniz?

19. Şəhidlər xiyabanını bilirsinizmi və ziyarət etdinizmi?

20. Kuba Soyqırımı Memorial Kompleksini bilirsinizmi və ziyarət etdinizmi?

21. Azərbaycan turizm nazirliyi və turizm təhsili verən universitetləri kədər

turizminin ölkə vətəndaşları tərəfindən bilinməsi və kədər turizmi yerlərinin

tanınması baxımından nə cür fəaliyyətlər göstərməktədirlər?

22. Azərbaycanda kədər turizm haqqında seminarlar, məlumatlandırıcı tədbirlər və

s. həyata keçirilirmi?

23. Daxili turizm istiqamətli xidmət təqdim edən tur operatorları Azərbaycanın

kədər turizmi məkanlarına turlar təşkil edirmi?

132

24. Daxili turizm istiqamətli xidmət təqdim edən tur operatorlarının reklamlarında,

plakatlarında broşuralarında və s. kədər turizmi haqqında yazılar gördünüzmü?

25. Həqiqətən kədər turizmi yerlərini ziyarət edən bir iştirakçı bunun kədər turizm

axını olduğunu bilirmi?

26. Dünyadakı hüzün turizmi obyektlerinden hansılarını bilirsiniz? Bilirsinizsə

haradan məlumat əldə etdiniz?

27. Azərbaycanda hüzn turizmi obyekti olaraq xidmət verən hansı məkanları

bilirsiniz?

28. Azərbaycanda başqa hansı məkanlar hüzün turizmi obyekti olaraq xidmət verə

bilər?

29. Ölkəni tanıtmaqda kədər turizminin rolunu necə qiymətləndirirsiniz?

30. Azərbaycanda kədər turizmini inkişaf etdirmək üçün nələr edilməlidir?

133

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler:

Adı Soyadı : Murad ALILI

Doğum Yeri ve Yılı : Bakü (Azerbaycan) / 1993

Medeni Hali : Bekar

Eğitim Durumu:

Yüksek Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi (Türkiye)

2016-2018 : Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı

Lisans : Akdeniz Üniversitesi (Türkiye)

2010-2015 : Alanya İşletme Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölümü

Yabancı Diller:

1. Azerbaycan Dili : İleri

2. Türkçe : İleri

3. İngilizce : Orta

4. Rusça : Orta

Bilimsel Yayınlar ve Çalışmalar:

ALILI, M. (2017) Avrupa’daki ve Türkiye’deki Hüzün Turizmi Destinasyonlarının

Karşılaştırması Üzerine Teorik Bir Çalışma1, Uluslararası Global Turizm

Araştırmaları Dergisi, 1(1), 37-50.

BULGAN, G., ELÇİ, D.ve ALILI, M. The Effects Of Political And Economic Factors

In Turkey On Tourism Sector: The Case Of Spain-Turkey. CIEP 2017

Proceedings Book, 90.

ALILI, M., RZAZADE, H. ve DEMİR, Ş. Ş. Negatıve Impacts Of Foreign Movies and

Series on Destination Image. CIEP 2017 Proceedings Book, 151.

134

BULGAN, G. ve ALILI, M. Avrupa’daki ve Türkiye’deki Dark Turizm

Destinasyonlarının Karşılaştırması Üzerine Teorik Bir Çalışma, II. Uluslararası

Sosyal Bilimler Sempozyumu (ASOS), 18-20 Mayıs 2017

DAVRAS, G.M., GÜLTEPE, Ö. ve ALILI, M. Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin

Gelecek Beklentileri Üzerine Bir Araştırma, II. Uluslararası Sosyal

Bilimler Sempozyumu (ASOS), 18-20 Mayıs 2017