1

Suikerziekte en zenuwpijn: Zenuwpijn, ook wel neuropathische pijn genoemd, is pijn die wordt veroorzaakt door beschadigingen of afwijkingen van het zenuwstelsel zelf, dat wil zeggen vanaf de zenuwuiteinden, zenuwen, zenuwknopen, ruggenmerg tot en met de hersenen. Volgens de definitie van de International Association for the Study of Pain is dit pijn die ontstaat of wordt veroorzaakt door schade aan het zenuwweefsel, of door een functiestoornis daarvan. De pijn ontstaat en wordt onderhouden binnen het zenuwstelsel, soms zelfs bij afwezigheid van prikkels. Deze pijn heeft, zoals bij chronische pijn vaak het geval is, geen waarschuwingsfunctie meer en is daarom zinloos. De symptomen van zenuwpijn die spontaan kunnen optreden, zijn te omschrijven als een brandende, schrijnende, schietende, stekende en/of tintelende pijn. Tevens kan er sprake zijn van een koudesensatie, jeuken en/of elektrische sensaties (paresthesieën). De pijn is niet afhankelijk van bewegingen of belasting en kan continu aanwezig zijn met een wisselende intensiteit of intermitterend (in aanvallen). De zenuwpijn kan ook optreden in het verloop van een zenuwbaan, zoals bij rug en of nekklachten, tintelingen of pijnlijke sensaties in armen, handen, benen of voeten. Een ander typisch kenmerk van zenuwpijn kan de pijn bij aanraking zijn. Zelfs wind en tocht kunnen pijn veroorzaken aan of in lichaamsdelen, en ook kledingstukken kunnen moeilijk verdragen worden. Dit wordt allodynie genoemd. Andere kenmerken zijn vermindering van gevoel, verhoogde gevoeligheid voor niet-pijnlijke prikkels (hyperesthesie), een abnormale pijnreactie op een geringe pijnprikkel (hyperalgesie) of een abnormale pijnlijke reactie op een herhaalde prikkel (hyperpathie).

Zenuwpijn kan vele oorzaken hebben:

• Infecties (na gordelroos, Lyme disease, AIDS). • Letsels (amputatie, operatie, bevriezing, verbranding, dwarslaesie). • Zenuwbeklemming, bijvoorbeeld ten gevolge van inzakking van de wervels bij

osteoporose of trauma. • Neurologische ziektebeelden (multiple sclerose, na een beroerte of hersenbloeding). • Stofwisselingsstoornissen zoals suikerziekte, te geringe werking van de schildklier. • Bijwerkingen van geneesmiddelen (cytostatica bij chemotherapie). • Overmatig alcoholgebruik. • Schadelijke stoffen, bijvoorbeeld bij langdurige inademing van afbijtmiddelen die

schilders gebruiken, landbouwgiften, lood. • Stress, ‘erfelijke gevoeligheid’, vermindering van weerstand van het

‘zenuwimmuunsysteem’. Wanneer het beschadigde zenuwweefsel zich in de ledematen of het lichaam bevindt,

spreken we wel van perifere neuropathische pijn; wanneer ruggenmerg of hersenen zijn aangedaan, spreken we wel van centrale zenuwpijn. Deze indeling is in feite kunstmatig omdat het zenuwstelsel een ‘totaalsysteem’ is waarbij het soms niet mogelijk is om een

2

onderscheid in delen te maken. Zenuwpijn treedt veelal op in combinatie met weefselpijn. Er is echter een aantal specifieke ziektebeelden waarbij neuropathische pijn de boventoon voert, zie het hoofdstuk ‘Neuropathische pijn of zenuwpijn’. Zenuwpijn kun je moeilijk behandelen omdat een aantal soorten pijnstillers zoals paracetamol en aspirineachtige (NSAID’s) er minder vat op krijgen. Het is van belang om er snel achter te komen of er sprake is van zenuwpijn zodat een passende therapie ingesteld kan worden.

Pijn in handen en voeten, bij diabetes mellitus (suikerziekte) Bij 25-50% van de patiënten met diabetes mellitus treedt zenuwpijn (neuropathische pijn) op, meestal in handen en/of voeten. Let wel: in Nederland lijden 900.000 (2007) mensen aan diabetes. Het komt zowel voor bij type 1 als bij type 2 diabetes mellitus. De aandoening treft vooral patiënten die tien jaar of langer suikerziekte hebben en/of patiënten waar bij de diabetes vaak ontregeld is geweest. De problemen beginnen vaak met een veranderd gevoel aan de voetzolen, 'het gevoel op watten te lopen'. Meestal treedt dit aan beide voeten en/of handen op. De tintelende, brandende en schietende pijnen die vooral in de handen en voeten voorkomen, kunnen voor veel patiënten een grote last betekenen. De pijn kan zich naar onderbenen of onderarmen uitbreiden. Behalve pijn kan ook verminderd gevoel optreden, waardoor wondjes minder snel opgemerkt worden en mede door verminderde bloedvoorziening, meestal ook als gevolg van langdurige diabetes, tot verzweringen (ulcera) aanleiding kunnen geven. De therapie bestaat uit de neuropathische (zenuw) pijnbehandelingsmiddelen, eventueel met tramadol. Bij zeer hevige klachten die onvoldoende reageren op de voorgaande therapieën kan worden overgegaan op sterk werkende opioïden zoals de Fentanylpleister of Methadon in lage doseringen. Verder kan worden besloten tot TENS (afkorting voor Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie). Hierbij worden via op de huid geplakte elektroden kleine stroomstootjes in de huid gebracht met als doel een moeilijk te behandelen pijn in dat deel van het lichaam te verlichten. Ook lokale toediening van zalven met capsaicine 0,025% in cremor lanette, lidocaïne 3%, lidocaine-prilocaine crème (EMLA) of DMSO 25-50% kan verlichting brengen. Bron: Internet.

3

Voetzoolreflexmassage, een sterk verbeterende aanvulling op de behandeling van diabetische voeten.

Rolf Knap:

Doordat ik zelf lijd aan z.g. diabetesvoeten, heb ik ontdekt dat de huidige vormen van behandeling weliswaar gericht zijn op het behoud van de voeten maar dat de bedoelde behandeling en de uitvoering van de daarbij behorende adviezen toch ook problemen opleveren, die niet in het belang zijn van de diabetespatiënt met polyneuropathische voeten. Bijvoorbeeld als u gebruik maakt van sportcompressiekousen dan is de periode van 5 weken voordat de diabetespedicure uw teennagels weer knipt, te lang. Vooral lange grote teennagels worden dan te pijnlijk als u ze niet inkort. Als uw eeltlaag onder de voeten is verdwenen, dan dient u weer eeltvorming te ontwikkelen om de voetzoolhuid te versterken en blessures daardoor te voorkomen. Zonder het op blote voeten lopen lukt dat niet. Als u afgestorven zenuwweefsel in de voeten heeft en ook afgestorven bloedvaatjes, dan zou u via wisselbaden die bloedvaatjes weer kunnen opbouwen en daarna het zenuwweefsel via goede voeding verbeteren. Allereerst wil ik hieronder aangeven hoe over het algemeen met diabetesvoeten wordt omgegaan:

• controleer uw voeten dagelijks op afwijkingen zoals kloofjes, wondjes, verkleuring of schimmelvorming;

• knip nooit zelf uw teennagels en verwijder geen eelt of likdoorns maar ga daarvoor naar een in diabetesvoeten gespecialiseerde pedicure of een podoloog;

• draag goed passende sokken zonder dikke naden, plooien of strak elastiek; • draag goed passende platte schoenen (bv. met demping) en koop ze in de namiddag

i.v.m. oedeemvorming aan de voeten; • controleer de binnenkant van uw schoeisel voor het aantrekken altijd op spijkertjes,

korreltjes, steentjes of harde naden; • gebruik geen enkele soort inlegzolen, ook niet als ze worden aanbevolen voor pijnlijke

voeten of speciaal voor diabetesvoeten; • vet uw voeten dagelijks in dunne olie of voetencrème om de huid soepel te houden; • loop nooit op blote voeten, gebruik géén kruik maar bedsokken en vermijd extreme

temperaturen; • behandel uw voet nooit dagelijks met vocht omdat de huid dan te week wordt; • ook geen voetbaden nemen en helemaal niet met soda of zeep en geen nat verband; • was uw voeten met zeepvrije vloeibare wasemulsie met een pH waarde van 5,5; • rook niet, drink niet en eet zo gezond mogelijk; • doe voetgymnastiek voor de bewegelijkheid en bloeddoorstroming van het

voetweefsel.

Algemene oefeningen •op de tenen lopen •op de hakken lopen •op sokken op wisselende ondergrond lopen

4

•op een been staan en dan snel op de tenen gaan staan, 4 tellen blijven en langzaam weer terug (10 maal, opbouwen tot 20 maal) •met de tenen een zakdoek van de grond oppakken, een doek op de grond verplaatsen (2 maal, opbouwen tot 10 maal; doek verzwaren, etc.) •vanuit kleermakerszit opstaan zonder handensteun

Specifieke oefeningen •kringetjes draaien met de voeten, linksom, rechtsom, in tegenbeweging en parallel, zittend op een stoel met een voetenbankje waarbij de voeten vrij kunnen bewegen; •probeer de binnenrand van de voet op te trekken zonder de tenen te krommen; •buig de tenen onder de voet, trek dan de hele voet op met de hiel op de grond; tenslotte de voet weer neerzetten (10 maal, opbouwen tot 20 maal); •probeer de voorvoet smal te maken, eventueel eerst met hulp van de hand; •probeer de binnenzijde van de voet hol te maken met alle teentoppen op de grond blijvend;

Alle oefeningen tenminste enkele keren herhalen met voldoende rust ertussen. Na enige tijd oefenen kunnen de zittende oefeningen ook staand worden uitgevoerd.

Op de eerste zes punten van de opsomming van behandeladviezen heb ik geen commentaar. Echter het advies om nooit op blote voeten te lopen verdient nadere precisering:

De algemene doelstelling bij dit alles is: evenwichtsverbetering bij het los lopen bewerkstelligen, zonder rolator.

Diabetische voeten zijn vaak pijnlijk geworden bij het lopen en staan. Dat komt door het schadelijke karakter van te veel bloedsuikers. Immers niet slechts de perifere bloedvaatjes en zenuwbanen worden door die bloedsuikers weggevreten maar vaak ook de vetpolsters, de natuurlijke demping in de voetzolen. Daardoor wordt het lopen en staan ondragelijk pijnlijk. Wil men weer vetpolsters ontwikkelen, dan is het op blote voeten lopen op wisselende ondergrond onontbeerlijk. Echter, het is voor alle zekerheid aanbevelenswaardig om beschadigingen aan de voeten te voorkomen door dan op dunne sokken te lopen zodat dat de voeten dan enigszins beschermd zijn. De beste wisselende ondergrond voor de ontwikkeling van polstervet tussen de voetzool en het bot is grind. Zorg echter dat er absoluut geen scherpe onderdelen in het grind zitten, door het grindbed zelf samen te stellen.

Ook verdwijnt vaak - door langdurige bedlegerigheid - de natuurlijke eeltlaag onder de voeten, waardoor ook deze beschermingsfactor voor de huid ontbreekt, wat weer risicovergrotend is. Ook het comfort voor de voeten - door de externe demping in de schoenen voor diabetici - is soms negatief voor weefselverbetering bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van eelt en eventuele heropbouw van vetpolsters. Dus naast het dragen van comfortabel schoeisel kan het heel nuttig zijn om met blote voeten of op dunne sokken 20 minuten per dag loopoefeningen op een loopband te doen. Op zo’n loopband heb je houvast aan de leuningen i.p.v. aan de rolator. Uiteraard moet u het schoeisel pas uit doen als u bij de loopband in kwestie bent aangekomen.

Functioneel eelt onder de voeten zal er moeten gaan groeien als het ontbreekt, net als die vetpolsters. Echter, het op blote voeten lopen levert grote risico’s op, met uiteindelijk zelfs het gevaar van amputatie. Probeert u daarvan bewust te worden zodat u de weg naar remming van de progressie open houd.

Een andere mogelijkheid om die progressieve achteruitgang van diabetesvoeten te remmen, schuilt in goed onderhoud van het weefsel van de voeten. De opgevoerde adviezen en

5

oefeningen kunnen daarbij een rol spelen. Maar ook massage van de voeten kan van groot nut zijn. Echter omdat mij gebleken is dat de huidige massage -opleidingen voor fysiotherapeuten en sportmasseurs ophouden bij de kuiten waar -door men geen effectieve handgrepen kent. Ik ben door die ervaring op het idee gekomen om eens bij een voetreflexoloog op consult te gaan. Die blijken over een macht aan handgrepen te beschikken om aan de nodige eisen voor massage -onderhoud van diabetische voeten te kunnen voldoen.

Voetzoolreflexmassage blijkt van groot nut om de flexibiliteit van alle voetgewrichtjes te bevorderen, de strakke huid te versoepelen en de spierinervatie in de voetspieren te verbeteren.

Ook kan daarbij gedacht worden aan de voorkoming van het z.g. gewricht van Charcot, dat wil zeggen: gedesorganiseerde voetgewrichtjes gekoppeld aan trofische stoornissen, door het ontbreken van sensibele perceptie in de diabetische voet.

ONTSPANNENDE VOETMASSAGE: Lia Bogaards WAT HOUDT EEN VOETMASSAGE IN: Een voetmassage is een massage die verkwikkend en ontspannend werkt op lichaam en geest. Het zijn ontspannende handgrepen, strijkingen en mobilisaties die zowel op de voeten als op het onderbeen worden gegeven. Er zijn verschillende uitgangspunten om een voetmassage te geven:

• Je kunt deze toepassen bv. als afsluiting van een algehele lichaamsmassage met als doel de bloedsomloop in de voeten te bevorderen die bv. afgekoeld zijn tijdens de lichaamsmassage.

• Een op zichzelf staande voetmassage als ontspanning. • Een massage bij vermoeide en stijve voeten na inspanning. • Een massage na een pedicurebehandeling. • Een massage voor een voetreflexbehandeling.

WAT IS HET DOEL VAN DEZE ONTSPANNINGSMASSAGE: Het doel van deze ontspanningsmassage is om de bloedsomloop te stimuleren. De voeten bevatten heel veel kleine haarvaatjes en uiteinden van zenuwen. Die haarvaatjes worden vaak minder goed doorbloed dan de grote aderen, hoger gelegen. Verder kunnen er zich tussen de voetgewrichtjes afvalstoffen ophopen waardoor de beweeglijkheid minder kan worden en stijfheid op kan treden. Door de doorbloeding van de voeten te stimuleren kunnen we slijtage aan de voetgewrichten tegen gaan (denk aan artrose).

6

WANNEER MAG ER GEEN VOETMASSAGE TOEGEPAST WORDEN:

• Mensen met aderontsteking of trombosebenen. • Open wonden aan voeten. • Schimmelinfectie tussen tenen. • Opgezette voeten (oedeemvorming).waarvan de oorzaak niet bekend is. • Pijnlijke voeten bv. door reumatische klachten. • Voeten die verschillen van temperatuur (ontsteking). • Mensen met koorts.

VOETENTAAL: Koude voeten ---- Slechte bloedsomloop. Transpirerende voeten ---- Klieronevenwichtigheid. Blauwachtige huid ---- Slechte bloedcirculatie. Roodachtige huid ---- Slechte bloedcirculatie. Droge huid ---- Slechte bloedcirculatie of klieronevenwichtigheid. WAT IS DE MEEST COMFORTABELE HOUDING:

• Zorg voor een makkelijke houding voor de cliënt en voor jezelf (bv. een verstelbare kruk of massagetafel).

• De rug en knieën moeten ondersteund zijn, knieën mogen niet overstrekt worden. • De cliënt moet warm gehouden worden, afdekken met lichte deken. • De ruimte moet een behaaglijke temperatuur hebben. • Zorg voor een rustige sfeer en voldoende licht. • Bij de behandeling dienen je nagels kort te zijn i.v.m. beschadiging van de huid.

DE BEHANDELING ZELF: Als de voeten erg koud zijn kan er vooraf een warm voetenbad worden gegeven, dit om het effect van de massage te vergroten en een totale ontspanning te verkrijgen. MASSAGE:

• Contact maken met de voeten door handen op voetzolen te leggen en dit enkele seconden aanhouden.

• Daarna beide duimen op Plexus Solaris (P.S.) zachte druk uitvoeren. • Rechter voet inpakken in handdoek, we beginnen met linker voet. • Intermitterend drukken, beginnend bij de tenen tot hielrand. • Dorsaal hand over hand effleurage masseren met lichte druk. • Effleurage mediaal en laterale voetrand, de hiel meenemend. • Knokkel effleurage plantair, met rechterhand tot aan hielrand.

7

• Uitstrijken van de achillespees in snuitgreep. • Dwarse kneding over metatarsáalgewrichten met de duim op de P.S. en daarna

uitstrijkend naar mediaal en lateraal. Daarna ook de voetzool met de duimen naar de zijkanten uitstrijken.

• Translatie metatarsáalgewrichten onderling. • Longpomp, kneding van voet tussen hand en vuist. (Met ademhaling meegaan). • Mobilisatie van de tenen vanaf lateraal naar mediaal eindigend bij de grote teen. • Tenen afzonderlijk draaien beginnend bij de grote teen. • Tenen afzonderlijk uitstrijken eindigend bij grote teen. • Vingers tussen tenen draaien. • Mobilisatie gewricht van Lisfranc en Chopart van caudaal naar craniaal. • Mobilisatie van voet in enkelgewricht deze in dorsale en plantaire richting bewegen. • Mobilisatie van voet in enkelgewricht met accent op metatarsáal 4/5. • Schudding van voet in het horizontale vlak de beide malleolus tussen de handen. • Linker voet inpakken om vervolgens bij de rechter voet dit alles te herhalen,

beginnend bij intermitterend drukken. • Als afsluiting weer beide duimen op P.S. en met de ademhaling meegaan. • De voeten inpakken in handdoek en cliënt enkele minuten laten liggen.

Daarna de cliënt rechtop laten zitten en een glas water geven om de afvalstoffen af te voeren die zijn vrijgekomen tijdens de massage. Bij deze massage kan een heerlijke ontspannende olie gebruikt worden, denk aan etherische oliën. Ook zijn er balsems speciaal voor voetmassages te verkrijgen.

Voetreflextherapie bij diabetische, neuropathische voeten. Hoe werkt Voetreflexzonetherapie? Door de eeuwen heen heeft men het belang gezien van lichaamsmassage. Er was niet altijd een verklaring te vinden, maar het gevoel van complete ontspanning na een voetreflexmassage was voldoende reden om te masseren. Door meer inzicht te krijgen in de lichaamsfuncties begon men ook meer en meer de werking van massage op lichaam en geest te begrijpen. Men begreep dat:

- Mechanische druk uitgeoefend met specifieke massagehandgrepen heeft een directe invloed op de bloed- en lymfevaten in het menselijk lichaam.

- De stofwisseling van het lichaam kan daarbij beïnvloed worden, door biochemische

reacties van weefsel prikkelstoffen die vrijkomen door de weefselmassage.

- Door bio-energetische werking zal de massage invloed hebben op door het lichaam lopende energiebanen.

- Het hele lichaam zal beïnvloed worden door reflectorische reacties van de door

massage geprikkelde zenuwen.

8

- Het zelfherstellend vermogen van de mens wordt gestimuleerd zodat (pijn)klachten verminderen of zelfs verdwijnen.

- Een holistische behandeling betekent dan ook dat de masseur via de

reflexzonetherapie lichaam en geest in harmonie kan brengen waardoor het lichaam beter in staat is zichzelf te helen.

- Door het specifieke behandelen van de voetreflexzones wordt een reactie

bewerkstelligd in het bijbehorende lichaamsdeel (zie afbeelding).

Doel van de reflexologie:

A. Doorbreken van de vicieuze cirkel. B. Herstel van de balans. C. Stabiliseren.

9

DE BEHANDELING:

De therapeut komt via anamnese (vraaggesprek), observatie en onderzoek van de voeten tot een behandelplan dat met de cliënt wordt besproken. Begonnen wordt met de inleidende grepen zoals effleuraties, mobilisaties en knedingen, om het weefsel en de botstructuren toegankelijk te maken voor de impulsen die het lichaam aanzetten tot de nodige stimulering. Daarbij maken wij gebruik van bovenomschreven ontspanningsmassage. Heel belangrijk is het om rekening te houden met de pijngrens van de cliënt, die bij iedereen weer anders is. Het te hard behandelen van de zones blokkeert terwijl een aangename druk juist stimuleert.

Een voetreflexmassagebehandeling duurt ongeveer 60 minuten. De allereerste behandeling neemt echter wat meer tijd in beslag, door de intake. De eerste periode wordt er wekelijks een behandelafspraak gemaakt. Als de pijnpunten en de klachten verminderen, wordt er langzaam afgebouwd naar één keer per twee weken en vice versa. Het totale aantal behandelingen is sterk afhankelijk van de aard van de klacht(en). Tijdens de behandelingen kunnen er reacties optreden omdat de voetreflexmassage onder meer de bloedsomloop stimuleert. Hierbij komen afvalstoffen vrij die door het lichaam moeten worden uitgescheiden. Verder kan de cliënt op de behandeling reageren, bijvoorbeeld met gapen, emoties (lachen, huilen) koudereacties of ontspannen zoals slaperig worden. Dit zijn reacties die het lichaam ten goede komen. Na de behandeling is het raadzaam een glas water te drinken om de afvalstoffen af te voeren. ABSOLUTE CONTRA-INDICATIES:

- hoge koorts. - Besmettelijke ziekten, gepaard gaande met hoge koorts. - Acute ontstekingen in vaat en lymfestelsel. - Ernstige virale infecties. - Aandoeningen die operatief behandeld moeten worden (nierstenen, galstenen of i.d.). - Ernstige doorbloedingstoornissen, b.v. trombosebeen. - Patiënten met snel optredende bloedingen. - Hart en vaatziekten.(pacemaker of bypass). - Groene staar. - Gangreen. - Embryonaal tot aan de 4 maand van de zwangerschap. - Zwangerschap met risicofactoren. - Verslavingen die inwerken op het zenuwstelsel. - Alle kwaadaardige aandoeningen.

10

OVERLEG MET DE ARTS: De therapeut kan in overleg met de cliënt kontact opnemen met diens huisarts om een mogelijke samenwerking tussen reguliere en alternatieve (complementaire) geneeswijze tot stand te brengen. VERGOEDING: Steeds meer zorgverzekeraars vergoeden behandelingen van voetreflextherapie mits deze uitgevoerd worden door erkende therapeuten. Deze therapeuten dienen aangesloten te zijn bij een beroepsvereniging, die als doel heeft de belangen te behartigen en te beschermen van haar leden maar ook van de cliënt. Om er achter te komen of men voor vergoeding in aanmerking komt, is het raadzaam uw zorgpolisvoorwaarden na te kijken of contact te zoeken met de zorgverzekeraar. BESCHRIJVING POSITIEVE REAKTIES BIJ NEUROPATHISCHE VOETEN MET VOETREFLEXTHERAPIE: VOORBEELD: Cliënt met diabetes type 2 en neuropathische voeten komt met klachten als: Neuropathische pijnen (steken in voeten). Verminderde mobiliteit in voeten. Tenen niet goed meer kunnen bewegen. Dikke voeten (oedeem). Bleke voeten (verminderde doorbloeding). Verminderd gevoel in de voeten bij lichte aanraking. START BEHANDELINGEN: Door een uitgebreide anamnese gedaan te hebben ben ik op de hoogte van de klachten van de cliënt. De eerste behandeling begin ik met een voetonderzoek wat inhoudt dat gekeken wordt naar kleur van de voeten, geur, stand van de tenen, eelt en mogelijke afwijkingen en kleur van de nagels. Daarna begin ik de voeten af te tasten om te ervaren wat de pijngrens is. De aanrakingspijn is nauwelijks aanwezig, wel verminderd gevoel bij lichte aanraking. Dit is een bekend verschijnsel bij neuropathie. De uiteinden van het zenuwweefsel zijn bij ernstig aangevreten of zelfs verdwenen, door de hoge bloedsuikerpieken. Bij de voetreflexologie worden alle zones die op de voet en onderbeen voorkomen worden afgetast op mogelijke pijnpunten. Van deze gegevens wordt een behandelplan gemaakt en op schrift gesteld; zodat er wekelijks bekeken kan worden of er vorderingen en veranderingen zijn.

11

DE 2e EN VOLGENDE BEHANDELINGEN: Bij de volgende behandelingen wordt begonnen met inleidende grepen. Dezen bestaan uit ontspannende effleuraties, knedingen en mobilisaties van de voet. Lichte effleuraties en mobilisaties maken het weefsel en botstructuren toegankelijk voor de impulsen die nodig zijn om de bloeddoorstroming in het voetweefsel op gang te brengen. Hierbij gebruik ik een speciale crème voor diabetische voeten. Er wordt elke week behandeld liefst op een vaste dag en tijd. Dit om een zo regelmatig patroon te krijgen wat bij diabetespatiënten belangrijk is. MOGELIJKE REACTIES TIJDENS DE BEHANDELING: Wees altijd op je hoede bij een eerste behandeling en let op de reacties van de cliënt zoals: - Verandering in gelaatsuitdrukking en huidskleur. - Geluiden als zuchten, lachen of huilen. - Schrikken of pijngeluiden. - Spannen van het lichaam of voeten - Transpireren van handen of voeten. - Er kan temperatuursverschil optreden het koud krijgen of juist warm. Zorg daarom dat de cliënt met een lichte deken afgedekt wordt. Direct na de behandeling kan de cliënt soms wat duizelig zijn dus niet meteen opstaan. Daarna water drinken en zeker 5 minuten rustig bijkomen. HERSTEL REACTIES DIE OVER HET ALGEMEEN THUIS OP KUNNEN TREDEN: - Vaak voelt men zich rillerig of loom. - Men voelt zich heerlijk ontspannen en slaapt beter. - Lichamelijk en geestelijk neemt hij/zij in kracht toe, men zit gewoon lekkerder in ‘t vel. - De huid wordt actiever (huid kan sterkere geur afgeven). - Hoofdpijn boven op het hoofd of boven de ogen. Dit is een onderdeel van het reinigingsproces. Veel water drinken. - De nieren scheiden vaak meer urine uit, soms troebel of donkerder van kleur, soms sterk ruikend. - Ook de darmontlasting kan veelvuldiger worden, anders gaan ruiken meer slijm bevatten en winderig zijn. - Bij vrouwen kan de maandelijkse cyclus veranderen. SPECIFIEKE REACTIES EN VORDERINGEN: Al na een paar behandelingen merkt voornoemde cliënt wat veranderingen. Hij voelt dat hij zijn voeten en zeker zijn tenen wat beter kan bewegen. Na een aantal keren kan ik de druk van de reflex zones wat verhogen zonder dat er meer pijn ontstaat. Cliënt vindt de behandeling aangenaam en voelt dat er wat gebeurd. Wel moet gezegd worden dat deze cliënt zich strikt aan de leefregels voor algehele gezondheid houdt. Zijn lichaam wordt in conditie gehouden door vrijwel dagelijks aan duurtraining te doen, goede voeding en een regelmatig leven te leiden.

12

Nu na 12 behandelingen zijn er grote vorderingen gemaakt zoals: - Pijnpunten op de reflexzones zijn aanzienlijk verminderd. - De voetbehandeling voelt goed en ontspannend aan. - De mobiliteit van de voeten en tenen zijn duidelijk verbeterd. - Vochtophoping rond de enkels is minder (lymfe die zorgt voor het afvoeren van afvalstoffen komt op gang). - Neuropathische pijnen zoals pijnscheuten in de voeten worden minder. - Doorbloeding van de voeten tijdens behandelen wordt beter, voeten worden warmer. - Voelt zich qua lopen en staan energieker dus minder vermoeid. Om deze vorderingen zo stabiel mogelijk te houden is het noodzakelijk de voetreflexmassage wekelijks of zo regelmatig mogelijk te handhaven om zo de voortgang van het ziektebeeld, de achteruitgang van de voeten of in het ergste geval amputaties, tegen te gaan. Hieruit blijkt dat voetreflextherapie een belangrijke ondersteuning kan zijn bij diabetisch neuropathische voeten en kan bijdragen tot verlichting van de klachten. Wilt u meer informatie over voetreflextherapie, dan kunt u zich wenden aan: Het secretariaat van de vereniging: Website: www.vnrt.nl E-mail: info@vnrt.nl Hierna treft u zes platen uit de anatomische atlas aan. Daarin zijn het spierstelsel, de belangrijkste zenuwbanen en bloedvaten in samenhang met de botstructuren in de voeten heel goed te onderscheiden.

13

14

15

16

17

18