sistemet operative1111
TRANSCRIPT
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
1/28
25.05.2004 Sistemet operative 1
Kapitulli IPrmbajtja e kapitullit:
Hyrje
Evoluimi i Sistemeve operative
Arkitektura e Sistemeve operative
Koordinimi i aktiviteteve n Kompjuter
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
2/28
25.05.2004 Sistemet operative 2
Hyrje
Aplikacionet pr shfrytzimin e resurseve t kompjuterit
(shemb. Workstation, Domen shfrytzimi n grupe)
Aktivitetet e shfrytzuesit gjat puns n kompjuter
Shkalla e lart e koordinimit t punve evitimi i pengesave
ndrmjet shfrytzuesve, komunikim t shpejt dhe t besueshm Kto koordime mirmbahen nga nj sistem softverik t quajtur
Sistem Operativ (Operating System)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
3/28
25.05.2004 Sistemet operative 3
Evoluimi i Sistemeve operativeAnalizimi n baz t procesorve
Sistemi i procesorve t thjesht (Single-Processor Systems)
1940-1950, Sisteme t paprshtatshme, makina glomaze, leximi ngakartelat e perforuara
Puna (Job)- Ekzeketumi i secilit program, instruksion
Shfrytzimi i vetm nj personi
Setup Programi i par gjat ekzekutimit
Eleminimi i ndarjes fizike (minimizimi i komponentave)
Batch processing ekzekutimi i punve duke i bashkuar ato si njgrumbull (batch) t thjesht, t cilat do t ekzekutohen pa ndrhyrjen e
shfrytzuesit - Queue job- puna n radh Queue rend ruajtje (depo) e organizimit n t ciln objektet (punt)
jan t renditura n mnyrn: first-in, first-out (FIFO modeli)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
4/28
25.05.2004 Sistemet operative 4
Punt: programi,
shnimet dhe
udhheqja
Puna me queueEkzekutimi
i puns
Prpunimi n radh (grumbull)
Batch processing
Domeni i
shfrytzuesve
Domeni imakins
Domeni i
shfrytzuesve
Rezultati
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
5/28
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
6/28
25.05.2004 Sistemet operative 6
Real-time processing Koordinimi i punve ndrmjet makins dhe
ambijentit
Time-sharing Ndarja e kohs n intervale (pjes) pr kryerjen e
vetm nga nj shrbimi n koh t caktuar.
Multitasking Kryerja e m shum shrbimeve n t njjtn koh
Sistemi me shum procesor (Multiprocessor Systems)
Networks systems (Ndarja e: printerve, pakove softverike, pjeseve tememorieve periferike etj. - Interneti)
Software-i cili kontrolon rrjetat Sistemi operativ i rrjetave t gjra
Shembull i SO me shum procesor Rrjeti kompjuterik
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
7/28
25.05.2004 Sistemet operative 7
Arkitektura e Sistemeve operative
Klasifikimi i softverit (sunrise sunset)
Softveri (Software)
Softveri Aplikativ dhe softveri sistemor
Softveri Aplikativ programet per kryerjen e detyrave te pjesshme nkompjuter (programet pr shkruarjen e tekstit; sistemeve te bazave te
shenimeve; per publikime te ndryshme, dhe lojrat) Softveri sistemor kryen ato detyra q jan m t shpeshta dhe m t
prgjithshme, dmth. Sigurojne ambijenti n t cilin jeton softveriaplikativ
Softveri i shrbimeve (dobis) (utility software) porgramet q merrenme aktivitet e instalimit t programeve n kompjuter, q nukprfshihen n sist. Operativ (Formatimi i diskets, komunikimi memodem etj)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
8/28
25.05.2004 Sistemet operative 8
Ndarja e softverit
Aplikativ
Softveri i dobis
Shelli Kerneli
Sistemi operativ
Sistemor
Softveri
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
9/28
25.05.2004 Sistemet operative 9
Komponentat e Sistemit Operativ
Shell pjesa e sistemit operativ e cila definon ndrmjetsuesin(interface) ndrmjet sistemit operativ dhe shfrytzuesve (users)
Detyra kryesore e Shell-it prkujdesi ndaj komunikimit tshfrytzuesve n kompjuter, e kjo n shumicen e rasteve kryhetprmes GUI-s
Window manager komponenta kryesore e GUI-s e cila koordinonpunt ndrmjet dritareve q shfaqen n ekran dhe aplikacioneve
Kernel pjesa e brendshme e sistemit operativ e cila kujdeset prpjest e softverit q kan rol primar n sistemin operativ (menaxhimi isistemit t puns me fajlla dhe direktoriume file manager)
Organizimi File Folder, Path.
Device drivers njsi softverike (pjes e Kernel-it) q komunikon mekontrollert me qllim t bartjes s informatave n kompjuter (memonitor, shtyps, njsit memorike etj)
Memory manager -Virtual memory memorja e rrejshme shtes eprkohshme
Boot strapping procedura e par q kryhet kur kompjuteri filonpunn (starton)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
10/28
25.05.2004 Sistemet operative 10
Sistemi
operativ
Shell
Shfrytzuesi
Shfrytzuesi
Shfrytzuesi
Shfrytzuesi
Shell-i si ndrmjetsues n mes t Shfrytzuesit dhe sistemit operativ
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
11/28
25.05.2004 Sistemet operative 11
Shemb. Ngritja e kompjuterit(Boot process)
BIOS
OS
SHELL
User Interface
ROM RAM
HDD RAM
RAM IO
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
12/28
25.05.2004 Sistemet operative 12
Koordinimi i aktiviteteve n Kompjuter
Procesi (Process) njri prej koncepteve fundamentale q njihet sibashksi e rregullave t thjeshta t cilat ndryshojn n varsi prej
kalimit t kohs Process state procesi i cili tregon gjendjen momentale t nj
aktiviteti
Dallimi ndrmjet programit dhe procesit (nj program shumprocese)
Interprocess communication Komunikimi ndrmjet proceseve
Administrimi i proceseve
Process table katalogu i programeve q jan n ekzekutim
Time slice (quantum - 50 milisekonda) ndarja e kohs n segmentet ngushta
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
13/28
25.05.2004 Sistemet operative 13
Process switch procedura e ndrrimit t proceseve
Interrupt shenja q lajmrohet n fund t quantum-it
Modeli Klient-Server (Client/Server)
File menager programi i cili siguron informata nga memory manager
per proceset e ekzekutuara
Rregullat e komunikimit n modelin Klient-Server
Klienti Serveri
Krkesat
Shrbimet
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
14/28
25.05.2004 Sistemet operative 14
Sistemi Operativ DOS "Microsoft Disk Operating System" or MS-DOS
Pasardhs i CP/M (Control Program for Microcomputers) N vitin 1980, IBM s pari prdori sistemin operativ MS-DOS 1
Sistemi standard operativ
Sistem operativ tekstual
Komandat udhheqin kompjuterin pr kryerjen e punve
Kto komanda kryejn punt si:
Rregullimin e datotekve dhe direktoriumeve
Udhheqja me punn e diskut
Konfigurimi i harduerit
Optimalizimi i shfrytzimit t memories
Prshtatja e DOS-it krkesave t shfrytzuesve, etj.
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
15/28
25.05.2004 Sistemet operative 15
SO DOS mund ta ndajm n tri pjes
Sistemin e hyrje/daljeve (BIOS (IO.SYS) dhe Sistemi operativ(MSDOS.SYS))
Procesorin e komandave (menaxhimi i komandave urdhraveCOMMAND.COM)
Veglat tjera jo t domosdoshme (externals command - format.com)
Procedura e startimit t MS-DOS-it (POST)
ROM BIOS gjen Track 0 dhe Sektorin 0 t diskut
Thirren IO.SYS and MSDOS.SYS
IO.SYS and MSDOS.SYS ekzekuton CONFIG.SYS dhe ngrite neRAM IO.SYS
IO.SYS ngrite COMMAND.COM dhe i jep kontrolen atij i cili eekzekuton AUTOEXEC.BAT dhe prfundimisht kthehet komandn
tek shfrytzuesiMnyra e prdorimit
Linja komanduese (Rregullat e emerimit 8+3)
MS-DOS Shell (Programi ku komandat jan t vendosura n meny)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
16/28
25.05.2004 Sistemet operative 16
Komandat e DOS-it
Emri i komands parametrat /elsat ENTER CLS, DIR, CD, COPY etj.
Ushtrime
Komandat e fajllit BATCH CALL (Thirrja e nj batch-programi prej ndonj tjetri)
CHOICE (Ofron mundsi e paraqitjes se zgjedhjeve n batchprogram)
ECHO (Shfaqja e porosive n ekran) GOTO (Drejton programin n linjn e caktuar, pra ne label)
IF (degzimi i kushtzuar n programin batch)
PAUSE (Suspendon prpunimin e programit batch dhe e shfaqporosin q krkon t shtyp cilindo tast pr t vazhduar)
REM (Prfshirja e komenteve n fajllat batch)
Shembuj (Detyra) :
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
17/28
25.05.2004 Sistemet operative 17
Sistemi operativ WINDOWS
Historiku i shkurtr (DOS-i, OS/2)
Veorite (GUI Graphics User Interface, multitasking, stabiliteti)
Versionet e sistemit operativ Windows:
Windows 3.11 (fillimi i viteve 90-ta)
Windows 95 (gusht 1995, butoni start, FAT16)
Windows 98 (Konvertues i FAT16 ne FAT32, 70MB memorje meshum se Win95 pr instalim)
Windows NT (Versioni i modelit client/server, NTFS Newtechnology file system)
Windows 2000 Professional Windows 2000 Server
Windows XP
Windows 2003(Versioni m i ri i Sistemit operativ te Microsftit)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
18/28
25.05.2004 Sistemet operative 18
Multipurpose OS, prkrahje client/server modelit dhe lidhjeve peer-to-
peer, TOC (Total cost of ownership).
Windows 2000 version (Professional, Server, Advanced Server,
Datacenter Server) FAT-i dhe NTFS-ja
Puna n sistemin operativ Windows (Shembuj)
Rrjetimi n Windows 2000
Konceptet e prgjithshme (Protokoli, Mediumi, shtresat e OSI
modelit, DNS dhe DHCP-ja)
Modeli Workgroup dhe Domen
Prparsit dhe mangsit e ktyre modeleve (Lajmrimi i shfrytzuesve,
thjeshtsia n implementim, mnyra e ruajtjes s siguris, menaxhimi
etj.)
Windows 2000
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
19/28
25.05.2004 Sistemet operative 19
Modeli i Workgroup it dhe domain
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
20/28
25.05.2004 Sistemet operative 20
Arkitektura e SO Windows
Arkitektura e kompjuterit
enviroment subsystem integral subsystem
User model
Windows 2000 Excutive Device drivers Microkernel HAL (Hardware Abstraction Laye
Kernel model
Shtresa kryesore(Layered Windows)
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
21/28
25.05.2004 Sistemet operative 21
Windows 2000 Arkitektura
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
22/28
25.05.2004 Sistemet operative 22
Sistemi operativ UNIX
Historik i shkurtr
1969 UNIX zhvilluar nga AT&T Bell Labs1980 UC Berkeley BSD UNIX 4.2 bhet versioni m iperdorshm
1982 U krijua Sun Microsystems1988 Versione t ndryshme t UNIX-it kombinohen n SVR4
Versionet e Unix-it (SunOS, Linux, Solaris, SCOUNIX)
SO UNIX mund t ndahet n: Kernel-i (Programi i par q ekzekutohet, kontrolli i Input/output-it)
Programet q ekzekutohen nga vet makina dhe ato nga shfrytzuesi
Sistemin e fajllave nga baza e shnimeve
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
23/28
25.05.2004 Sistemet operative 23
Sistemi operativ UNIX
Security Policy n UNIX
Disa veori t UNIX-it ( setuid/setgid, chroot etj.)
Puna me procese n UNIX
Unix si SO multitasking
Proceset dhe programet
Sistemi i fajllave ne UNIX
Disa komanda standarde te UNIX-it
ls shfletimi i direktorijumeve dhe fajllave
ps shtyp listn e programve q jan t ekzekutuara n atmoment etj.
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
24/28
25.05.2004 Sistemet operative 24
Sistemi operativ UNIX
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
25/28
25.05.2004 Sistemet operative 25
Sistemi operativ UNIXVersionet e SHELL-it (rasti Solaris)
Bourne shell ($) Program origjinal i SHELL-it M s shpeshti haset te versioni Solaris I zhvilluar nga Stephen Bourne for AT&T M s shpeshti i shfrytzuar nga administratort e
sistemitKorn shell ($)
Prsosje e Bourne shell-it Zhvilluar nga Stephen Korn at Bell Labs Vegla t shtuara si aliaset dhe historiku i dokumentave M s shumti i shfrytzuar n industri dhe shfrytzues
standardC shell (%)
Bazuar n gjuhn programuese C Zhvilluar nga Sun's Bill Joy
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
26/28
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
27/28
25.05.2004 Sistemet operative 27
Sistemi operativ UNIX
Sintaksa e shfytzimit turdhrave nga vija
komanduese
-
7/30/2019 Sistemet operative1111
28/28
25.05.2004 Sistemet operative 28
Fundi
Literatura:
J. Glenn Brookshear, Computer Science Addison-wesley (kapitulli 3)
Remzi AdemiMS-DOS 6.2 (Vetm pr pjesn e batch fajllave)
Windows 2000 Core requirements, Microsoft Corporation (Chapter 1) Literatur nga Interneti pr sistemin operativ UNIX
FundPrishtin, 25.05.2004