sistem saraf pusat

81
LABORATORIUM ANATOMI LABORATORIUM ANATOMI FAKULTAS KEDOKTERAN FAKULTAS KEDOKTERAN UNISSULA UNISSULA 2010 2010

Upload: hendri-darmawan-s

Post on 26-Oct-2014

262 views

Category:

Documents


23 download

TRANSCRIPT

Page 1: Sistem Saraf Pusat

LABORATORIUM ANATOMILABORATORIUM ANATOMIFAKULTAS KEDOKTERANFAKULTAS KEDOKTERAN

UNISSULAUNISSULA20102010

Page 2: Sistem Saraf Pusat

Fossa Cranii Fossa Cranii AnteriorAnterior

Fossa Cranii Fossa Cranii MediaMedia

Fossa Cranii Fossa Cranii PosteriorPosterior

Lamina cribrosaLamina cribrosaCanalis OpticusCanalis Opticus

Fissura orbitalis Fissura orbitalis superiorsuperior

Foramen Foramen RotundumRotundum

Foramen OvaleForamen Ovale

Canalis Canalis CaroticusCaroticus

Foramen JugulareForamen Jugulare

Foramen MagnumForamen Magnum

Page 3: Sistem Saraf Pusat

Proc. styloideusProc. styloideus

Foramen jugulareForamen jugulare

Foramen magnumForamen magnum

Canalis caroticus externaCanalis caroticus externa

Page 4: Sistem Saraf Pusat

Lapisan Otak dr Luar ke Dalam1. Rambut2. Kulit/kutisEpidermis

DermisSubcutis

3. Gallea Aponeurotica (tendo dari M. occipitofrontalis)4. Calvaria Lamina Externa

DiploeLamina interna

5. Cavum Epidural6. Duramater Lamina Externa (Endosteal)

Lamina Interna (Meningeal)7. Cavum Subdural8. Arachnoideamater9. Cavum subarachnoid10. Piamater menempel langsung di otak11. Substansia grisea / korteks cerebri12. Substansia alba

Sinus venosus

Hematoma epidural : arteri meningea media

Hematoma subdural : vena

Page 5: Sistem Saraf Pusat

CutisCutis

Galea AponeuroticaGalea Aponeurotica

Lamina ExternaLamina Externa

DiploeDiploe

Lamina internaLamina interna

Spatium Spatium subarachnoidsubarachnoid

Cortex Cerebri, Cortex Cerebri, Gyri cerebriGyri cerebri

Falx CerebriFalx Cerebri

CalvariaCalvaria

Sinus Sagittalis superiorSinus Sagittalis superior Sutura SagittalisSutura Sagittalis

V.Emissaria ParietalisV.Emissaria Parietalis

Granulationes Granulationes ArahnoideaeArahnoideae

Vv.diploicaeVv.diploicae

Duramater Duramater CranialisCranialis

Arachnoidea Arachnoidea mater Cranialismater Cranialis

Piamater Piamater CranialisCranialis

Spatium Spatium SubarachnoidSubarachnoid

Substansia AlbaSubstansia Alba

Page 6: Sistem Saraf Pusat

Sinus Sagittalis SuperiorSinus Sagittalis Superior Sinus Sagittalis InferiorSinus Sagittalis Inferior

Sinus RectusSinus RectusConfluens sinuumConfluens sinuum

Sinus OccipitalisSinus Occipitalis

Sinus MarginalisSinus Marginalis

Sinus TransversusSinus Transversus

Sinus SigmoidSinus Sigmoid

Sinus Petrosus SuperiorSinus Petrosus Superior

Bulbus v. JugularisBulbus v. Jugularis

v. Jugularisv. Jugularis

v. anonymav. anonyma

VCSVCS

Atrium DextraAtrium Dextra

Sinus Petrosus InferiorSinus Petrosus Inferior

Sinus SphenoparietalisSinus Sphenoparietalis

Sinus cavernosusSinus cavernosus

Sinus cavernosusSinus cavernosus

Confluens sinuum = Confluens sinuum = torcular herophili)torcular herophili)

Sinus Transversus kanan : Sinus Transversus kanan : (besar krn dari sinus sagittalis (besar krn dari sinus sagittalis superior), Sinus transversus superior), Sinus transversus kiri : (kecil krn berasal dr kiri : (kecil krn berasal dr sinus rectussinus rectus

Page 7: Sistem Saraf Pusat

Vasa Meningea mediaVasa Meningea media

Falx CerebriFalx Cerebri

V. Superiores CerebriV. Superiores Cerebri

Sinus Sagittalis SuperiorSinus Sagittalis Superior

Sinus Sagittalis Sinus Sagittalis InferiorInferior

Sinus SigmoideusSinus Sigmoideus

Sinus RectusSinus Rectus

Confluens sinuumConfluens sinuum

Sinus OccipitalisSinus Occipitalis

Sinus Petrosus InferiorSinus Petrosus Inferior

Sinus Petrosus SuperiorSinus Petrosus SuperiorSinus Sinus

SphenoparietalisSphenoparietalis

Sinus CavernosusSinus Cavernosus

Page 8: Sistem Saraf Pusat
Page 9: Sistem Saraf Pusat

Pembungkus Encephalon & Medulla Spinalis

• Duramater (Pachymeninx) Paling luar• Arachnoideamater• Piamater Paling Dalam

LeptomeninxLeptomeninx

DuramaterDuramater

A.Meningea MediaA.Meningea Media

Granulationes Granulationes ArachnoideaeArachnoideae

Arachnoidea MaterArachnoidea Mater

Page 10: Sistem Saraf Pusat

Perlekatan Duramater

• Perlekatan paling erat di linea mediana di atas sinus sagittalis superior + sutura + percabangan a. meningea media

• Basis cranii sangat erat terutama di crista galli, lamina cribrosa, foramen opticum, fissura orbitalis superior, foramen rotundum, foramen ovale, foramen lacerum os. Sphenoid, foramen magnum, foramen jugulare, meatus acusticus internus

• Perlekatan kurang erat di sinus venosus

Page 11: Sistem Saraf Pusat

Septa Duramatris• Falx cerebri

di fissura longitudinalis cerebriAnterior : melekat di crista galliPosterior : menyatu dg tentorium cerebelliPertemuan dg tentorium sinus rectus

• Tentorium cerebelliAntara bagian posterior hemispherium cerebri dg cerebellumDr proc.clinoideus posterior sulcus sinus transversi ossis occipitalis : memisahkan fossa cranii media dr fossa cranii posterior

• Falx cerebelliMemisahkan hemispherium cerebelli

• Diaphragma sellaeAtap fossa hipofisis, berlubang u/ ditembus infundibulumDr tuberculum sellae ke proc. Clinoideus posterior

• Cavum trigeminale MeckeliEvaginasi duramater fossa posterior ke fossa mediaMembungkus ganglion trigeminale

Page 12: Sistem Saraf Pusat

Sinus Durae Matris

• Posterosuperior

1. Sinus sagittalis superior

2. Sinus sagittalis inferior

3. Sinus Rectus

4. Sinus Occipitalis

5. Sinus transversus

6. Sinus sigmoideus

• Anteroinferior

1. Sinus Cavernosus

2. Sinus Sphenopalatinus

3. Sinus intercavernosus

4. Sinus Petrosus superior

5. Sinus Petrosus inferior

6. Plexus Basilaris

Page 13: Sistem Saraf Pusat

TelencephalonTelencephalon

DiencephalonDiencephalon

MesencephalonMesencephalon PonsPons

Cerebellum = Cerebellum = metencephalonmetencephalon

Medulla oblongata = Medulla oblongata = myelencephalonmyelencephalon

Medulla Medulla spinalisspinalis

RhombencephalonRhombencephalon

ProsenceProsencephalonphalon

EncephalonEncephalon

Truncus Encephali : Mesencephalon, Pons, Truncus Encephali : Mesencephalon, Pons, Medulla oblongataMedulla oblongata

Page 14: Sistem Saraf Pusat

Tiga Subdivisi :Tiga Subdivisi :• Hemispherium cerebriHemispherium cerebri

• Truncus Encephali Truncus Encephali (Mesencephalon, Pons, Medulla Oblongata)(Mesencephalon, Pons, Medulla Oblongata)

• CerebellumCerebellum

Page 15: Sistem Saraf Pusat
Page 16: Sistem Saraf Pusat

Hemispherium Cerebri

• Kedua Hemispherium terpisah oleh : Fissura Longitudinalis Cerebri (terdpt Falx Cerebri)

• 1 rigi lipatan korteks : Gyrus• Parit yg memisahkan gyrus cerebri :

Sulcus

Page 17: Sistem Saraf Pusat

6 Lobus Pada Cerebrum1. Lobus Frontalis

2. Lobus Temporalis

3. Lobus Parietalis

4. Lobus Occipitalis

5. Lobus Insularis

6. Lobus Limbicus

Page 18: Sistem Saraf Pusat

• 2 Sulcus terpenting u/ orientasi facies lateralis

• Sulcus lateralis cerebri memisahkan lobus Frontalis & Lobus Temporalis, Bagian Caudal memisahkan lobus Parietalis dg Lobus Temporalis

• Sulcus Centralis memisahkan lobus frontalis & lobus parietalis

Berjalan dr margo superior hemispherium cerebri menuju sulcus lateralis cerebri

Page 19: Sistem Saraf Pusat
Page 20: Sistem Saraf Pusat
Page 21: Sistem Saraf Pusat
Page 22: Sistem Saraf Pusat
Page 23: Sistem Saraf Pusat

Sulcus Sulcus LateralisLateralis

Sulcus Sulcus CentralisCentralis

Page 24: Sistem Saraf Pusat

Lobus Frontalis• Lobus terbesar• Membentang dr sulcus centralis polus frontalis,

sblh inferolateral dibatasi sulcus lateralis cerebriMempunyai 4 Gyrus :• Gyrus Precentralis : berjalan sejajar sulcus centralis

• Anterior : sulcus precentralis• Gyrus Precentralis & sisi anterior sulcus centralis

Area Motorik Primer• Rostral Area Motorik Primer Area Premotorik

• Gyrus Frontalis Superior• Gyrus Frontalis Medius• Gyrus Frontalis Inferior

• Di bagi mjd 3 bagian o/ Ramus Ascendens Sulcus Lateralis :

• Pars Orbitalis• Pars Triangularis• Pars Opercularis

AREA BICARA BROCCAAREA BICARA BROCCA

Page 25: Sistem Saraf Pusat

• Batas Anterior pd Facies Lateralis Sulcus Centralis

• Batas Posterior pd Facies Medialis Sulcus Parieto-occipitalis

• 3 Bagian :• Gyrus Postcentralis (2 segmen : superior & inferior)

• Diantara sulcus centralis & sulcus postcentralis• Sisi posterior dr sulcus centralis & gyrus

postcentralis Area Somesthetica Primer• Lobulus Parietalis Superior• Lobulus Parietalis Inferior cortex asosiasi (u/

proses mnemonik : dsr pemahaman & interpretasi sinyal sensorik)• Gyrus Supramarginalis : di depan & di belakang

Ramus Ascendens sulcus lateralis• Gyrus Angularis : mengelilingi bagian terminal

sulcus temporalis superior

Lobus Parietalis

Dipisahkan oleh Dipisahkan oleh sulcus sulcus intraparietalisintraparietalis

Page 26: Sistem Saraf Pusat

• Terletak di sebelah ventral sulcus lateralis• Memiliki 3 Gyri :

• Gyrus Temporalis Superior• Gyrus Temporalis Medius• Gyrus Temporalis Inferior

• Sisi dalam dr sulcus lateralis trdpt Gyri Temporales Transversi dr Heschl Cortex Auditoris (Pendengaran Primer)

• Gyri pd Fossa Cranii media : Gyrus Temporalis Inferior, Gyrus Occipitotemporalis, Gyrus Parahipocampalis

• Lobus Pyriformis Cortex Olfactoris Primer

Lobus Temporalis

Page 27: Sistem Saraf Pusat

• Bersandar pd tentorium cerebelli• Batas Rostral pd permukaan medial :

sulcus parieto-occipitalis• Perm. Lateral trdpt bbrp gyrus occipitalis

lateralis dipisah-pisahkan o/ sulcus occipitalis lateralis

• Perm. Medial trdpt sulcus Calcarinus memisahkan Gyrus Cuneus & Gyrus Lingualis

• Sulcus Calcarinus + sulcus parieto-occipitalis bentuk huruf “Y”

• Tepi Sulcus Calcarinus Cortex Visual (Penglihatan) Primer

Lobus Occipitalis

Page 28: Sistem Saraf Pusat
Page 29: Sistem Saraf Pusat

• Terkubur di dlm sulcus lateralis• Mempunyai 2 gyrus :

• Gyri Breves insulae• Gyri Longus insulae

Lobus Insula

Page 30: Sistem Saraf Pusat

• Lobus limbicus terdiri dr (Menurut Brocca) :• Area Subcallosa• Gyrus Cinguli• Gyrus Parahippocampalis

• Batas Lateral : sulcus collateralis & sulcus Rhinalis

• Batas Superomedial : sulcus hippocampi• Lipatan menonjol mengelilingi sulcus

hippocampi Uncus (u/ peristiwa herniasi transtentorial)

• Formatio Hippocampi• Gyrus dentatus

Lobus Limbicus

Di hub. o/ isthmus Di hub. o/ isthmus gyrus cinguligyrus cinguli

Page 31: Sistem Saraf Pusat
Page 32: Sistem Saraf Pusat

• Corpus Callosum• Sulcus Corporis Callosi• Sulcus Cinguli• Lobulus Paracentralis• Sulcus Paracentralis

Facies Medialis

Page 33: Sistem Saraf Pusat

• Bagian Posterior : Lobus Temporalis & Lobus Occipitalis

• Bagian anatrior : facies Orbitalis lobus Frontalis• Gyri pd bagian posterior :

• Gyrus Lingualis• Gyrus Occipito-temporalis• Gyrus Parahippocampalis• Uncus

• Medial facies orbitalis lobus frontalisSulcus olfactorius (lurus) di dlmnya terdpt Bulbus & Tractus Olfactorius

• Medial sulcus olfactorius : Gyrus Rectus, Lateral sulcus olfactoris : Gyri orbitales

• Posterior Tractus olfactorius : Stria Olfactoria Medialis et lateralis

• Caudal Striae terdpt : Trigonum olfactorium & substansia perforata rostralis

Facies Inferior

Page 34: Sistem Saraf Pusat

1. Rostrum

2. Genu menghub. Ke-2 bag. Anterior lobus frontalis

3. Truncus menghub. Lobus frontalis sisanya & lobus parietalis

4. Splenium menghub. Ke-2 lobus temporalis & ke-2 lobus occipitalis

5. Radiatio• Forceps frontalis (minor)• Forceps occipitalis (major)

6. Tapetum memisahkan ventriculus lateralis dr radiatio optica

Corpus Callosum

Page 35: Sistem Saraf Pusat

GenuGenu

SpleniumSplenium

TruncusTruncus

Lobus Lobus InsulaInsula

Page 36: Sistem Saraf Pusat

• Encephalon : A. carotis interna & a. vertebralis

• A. Carotis interna msuk ke dlm cavum subarachnoid mencabangkan : • A. Ophtalmica• A. Communicans Posterior• A. Choroidea anterior, sblm bercabang

mjd a. cerebri anterior & a. cerebri media

• Kedua A. Vertebralis bersatu pd tepi bwh pons a. basilaris (truncus encephali & cerebellum)

• A. basilaris mjd cab. Terminal 2 a. cerebri posterior

Vaskularisasi Hemispherium Cerebri

Page 37: Sistem Saraf Pusat

• Pembuluh Darah corticalCab. Cortical a. cerebri anterior : mendarahi 2/3 perm. Medial hemispherium & 2-3 cm tepi lateral & orbitalCab. Cortical a. cerebri media :mendarahi 2/3 perm. Lateral hemispherium cerebri & polus temporalisA. cerebri posterior : mendarahi area visual primer, area asosiasi visual & hippocampus

• Pembuluh darah centralCab. Pendek : N. opticus, Chiasma opticum, tractus opticus, hipothalamusCab. Panjang : Thalamus, Capsula internae, Ganglia Basalis

• Aa. Striata• Aa. Striatae medialis dicab. dr a. cerebri

anterior & a. cerebri mediaCab. Terbesar A. recurrent heubner

• Aa. Striatae Lateralis dicab. dr a. cerebri media & a. choroidea anterior

Page 38: Sistem Saraf Pusat

A. Communicans anteriorA. Communicans anterior

A. Cerebri anteriorA. Cerebri anterior

A. Carotis internaA. Carotis interna

A. Cerebri MediaA. Cerebri Media

A. Communicans posteriorA. Communicans posterior

A. Cerebri PosteriorA. Cerebri Posterior

A. BasilarisA. Basilaris

A. VertebralisA. Vertebralis

A. Spinalis AnteriorA. Spinalis Anterior

A. Choroidea anteriorA. Choroidea anterior

A. Superior CerebelliA. Superior Cerebelli

Aa. MesencephalicaeAa. Mesencephalicae

A. Inferior anterior A. Inferior anterior cerebellicerebelli

A. Inferior A. Inferior posterior cerebelliposterior cerebelli

Aa. PontisAa. Pontis

Aa. labyrinthiAa. labyrinthi

Page 39: Sistem Saraf Pusat

• V. Cerebri Superfisial

1. Vv. Superiores cerebri (menerima dr : vv.prefrontales, vv. Frontales, vv. Parietalis, vv. Occipitalis)

2. V. Media superficiales cerebri (menerima dr : pars opercularis lobus frontalis, parietalis, & temporalis) bermuara ke sinus cavernosus / sinus sphenoparietalis

3. Vv. Inferiores cerebri (menerima dr : perm. Inferior & lateral lobus occipitalis & temporalis) bermuara ke sinus transversus

Aliran Vena

Page 40: Sistem Saraf Pusat

Terdiri dari :1. Nucleus caudatus2. Putamen3. Globus Pallidus4. Corpus amygdaloideum• Corpus Striatum : Nucleus caudatus,

Putamen, Globus Pallidus• Nucleus Lentiformis : Putamen, Globus

PallidusSecara Phylogenetik : 1. Nucleus caudatus2. Putamen3. Globus Pallidus (Paleostriatum)4. Corpus amygdaloideum (Archistriatum)

Fungsi : visceral, endokrin, tingkah laku

Ganglia Basalis

(Neostriatum)

Page 41: Sistem Saraf Pusat
Page 42: Sistem Saraf Pusat
Page 43: Sistem Saraf Pusat

• Ruangan berbentuk “C” membungkus thalamus & terletak di hemispherium cerebri

• Dindingnya dibatasi oleh : Thalamus, Septum Pellucidum, Corpus Callosum, Nucleus Caudatus, Fornix

• Ventriculus Lateralis Dexter & sinister terdiri atas 5 bagian :

1. Cornu Frontale (anterius)

2. Cornu Temporale (inferius)

3. Cornu Occipitale (posterius)

4. Corpus

5. Atrium

Ventriculus Lateralis

(Neostriatum)

Page 44: Sistem Saraf Pusat

Sirkulasi LCSSirkulasi LCS

• LCS dibentuk dlm plexus choroideus dan beredar dlm ventrikel-ventrikel & cavum subarachnoid, kmdn LCS direabsorbsi oleh vili arachnoidalis ke dalam sinus-sinus duramater

• Arah sirkulasi : ventrikel lateral foramen interventrikulare (Foramen Monro) ventrikel tertius aqueductus mesencephali (sylvii) ventrikel quartus 1 foramen Magendie (medial) & 2 foramen luscha (lateral) cavum subarachnoid vili arachnoidalis / granulationes arachnoidea

Page 45: Sistem Saraf Pusat

Adhesio interthalamicaAdhesio interthalamica

Foramen interventriculareForamen interventriculare

Ventriculus tertiusVentriculus tertius

Ventriculus LateralisVentriculus Lateralis

Recessus suprapinealisRecessus suprapinealis

Recessus pinealisRecessus pinealis

Cornu Cornu occipitaleoccipitale

Aquaeductus Aquaeductus mesencephalimesencephali

Cornu TemporaleCornu Temporale

fastigiumfastigium

Apertura mediana Apertura mediana ventriculi quarti (Magendi)ventriculi quarti (Magendi)

Canalis Canalis CentralisCentralis

Recessus lateralisRecessus lateralis

Ventriculus quartusVentriculus quartus

Recessus Recessus supraopticussupraopticus

Recessus infundibuliRecessus infundibuli

Apertura lateralis Apertura lateralis ventriculi quarti (Luscha)ventriculi quarti (Luscha)

Cornu FrontaleCornu Frontale

Page 46: Sistem Saraf Pusat

• Plexus Choroideus ventriculi lateralis• Bentuk huruf “C” paralel dg fornix, melekat pd

fissura choroidea• Cornu Frontale (anterius)di dpan foramen

interventriculare monroi, dinding2nya :• Anterior : Genu Corpus callosi• Medial : septum pellucidum• Lateral : caput nuclei caudati• Lantai : rostrum corpus callosi

• Cornu Temporale (inferius)• Atap : Permukaan bawah thalamus & cauda

nuclei caudati• Lantai : Hippocampus• Medial : fissura choroidea

• Cornu Occipital (posterius)• Atap : Tapetum• Lantai : Trigonum collaterale• Medial : calcar avis• Lateral : Tapetum

Page 47: Sistem Saraf Pusat

• Corpus Ventriculus Lateralis, mulai dr tepi posterior foramen interventricularis monroiseptum pellucidum menghilang• Atap : Truncus Corporis callosi• Lantai : Thalamus• Medial : Septum pellucidum di sblh atas

& Corpus fornicus di sblh bwh• Lateral : Corpus nuclei caudati

• Atrium• Atap : Truncus & Tapetum corpus

callosi• Lantai : Hippocampus• Medial : Calcar avis (tonjolan sisi dlm

sulcus calcarinus)• Lateral : Nucleus caudatus (anterior) &

Tapetum (posterior)

Page 48: Sistem Saraf Pusat

• Tepi anterosuperior berhub. dg ventriculus lateralis dextra et sinistra melalui foramen interventriculare monroi

• Sblh posterior berhub. dg ventriculus quartus melaui aquaeductus mesencephali (cerebri) Sylvii

• Atap (dibentuk 4 lapisan : fornix, 2 lapisan tella choroidea, lapisan vaskuler di antara kedua lapisan tella choroidea)

• Lantai (dibentuk oleh : chiasma opticum, infundibulum, tuber cinereum, corpus mamillare, substansia perforata interpeduncularis, sebagian tegmentum mesencephali

• Dinding Depan (mulai dr foramen interventriculare monroi chiasma opticum), bagian yg tampak chiasma opticum & lamina terminalis

• Dinding posterior (mulai dr recessus suprapineale aquaeductus mesencephali

Ventriculus Tertius

Page 49: Sistem Saraf Pusat

• Membentang dr aquaeductus mesencephali canalis centralis pd cervical atas

• Atap dibentuk tegmen ventriculi quarti (vellum medullare superius & vellum medullare inferius)

• Dasar dibentuk Fossa rhomboidea• Dind. Lateral dibentuk ketiga pedunculus

cerebellaris• Plexus choroideus menempati vellum

medullare inferius• Apertura Lateralis ventriculi quarti Luscha

mengalirkan LCS ke cavum subarachnoidea

• Apertura Medialis ventriculi quarti Magendi

Ventriculus Quartus

Page 50: Sistem Saraf Pusat

• Terletak mulai dr comissura Epithalamica (posterior) Terletak mulai dr comissura Epithalamica (posterior) foramen interventriculare Monroi foramen interventriculare Monroi

• Batas Lateral : Crus posterius capsulae interna, Batas Lateral : Crus posterius capsulae interna, cauda nuclei caudati, atria terminaliscauda nuclei caudati, atria terminalis

• Vntriculus tertius memisahkan diencephalon kanan & kiriVntriculus tertius memisahkan diencephalon kanan & kiri

• 4 Bagian Diencephalon :4 Bagian Diencephalon :1.1. EpithalamusEpithalamus

2.2. ThalamusThalamus3.3. HypothalamusHypothalamus4.4. SubthalamusSubthalamus

Page 51: Sistem Saraf Pusat
Page 52: Sistem Saraf Pusat

• Terdiri dari :1. Habenula dgn nuclei habenulae medialis

et lateralis impuls olfaktorik diteruskan ke batang otak

2. Stria medullaris (nuclei septalis, nuclei preoptici lateralis, nuclei anteriore thalami, globus pallidus)

3. Corpus Pineale (Glandula Pinealis/Epiphysis) menghasilkan hormon Melatonin

4. Comissura Habenularum (Habenularis)5. Comissura Epithalmica (posterior)

terletak diperbatasan mesencephalon & diencephalon

Epithalamus

Page 53: Sistem Saraf Pusat

• Dipermukaan Ventriculus tertius terdpt sulcus hypothalamicus yg memisahkan thalamus (dorsal) dg hipothalamus (ventral)

• Terletak diantara foramen interventriculare monroi & comissura epithalmica (posterior)

• Stratum zonale : perm. Superior ditutupi lapisan serabut

• Lamina Affixa : Bag. Lateral ditutupi ependym• Adhesio interthalamica/massa intermedia : perm.

Medial thalamus kanan & kiri berfusi sebagian• Bagian2 Thalamus :

• Tuberculum anterius thalami : tonjolan di bag. Rostral thalamus

• Pulvinar : caudal thalamus yg membenjol & menggantung di atas mesencephalon

Thalamus

Page 54: Sistem Saraf Pusat

• Vaskularisasi Thalamus :• A. Choroidea anterior• A. Choroidea posterior• A. Communicans posterior• A. Cerebri posterior

• Anatomi Klinik Thalamus : stasiun relay u/ semua impuls dr receptor, merupakan sistem ARAS (Ascending Reticular Activating System) Gerbang Kesadaran

• Syndroma Thalamus ex. krn infark thalamus :• Gangguan sensibel kontralateral• Astereognosis & hemiataxia• Nyeri spontan kontralateral separuh

tubuh • Hemiparesis tanpa kontraksi spastik• Gerakan Choreoathetosis

Page 55: Sistem Saraf Pusat

• Fungsi :1. Pusat Autonom Stimulasi Hypothalamus

anterior & medial : peningkatan aktivitas parasimpatik (trophotropic) (berkeringat, vasodilatasi, salivasi, hypotonia, nadi turun, kontraksi VU & peristaltik meningkat), Stimulasi Hypothalamus posterior & lateral : peningkatan aktivitas simpatik (ergotropic) (midriasis, hipertensi, takikardi, takipneu, hiperglikemia, peristaltik menurun)

2. Pusat Pengaturan Suhu Hipothalamus anterior : mengatur pelepasan panas (berkeringat bnyk, vasodilatasi) bila rusak Hyperthermia, Hipothalamus posterior : mekanisme penyimpanan panas (Vasokontriksi, menggigil) bila rusak poikilotherm

3. Pusat Makan Nucleus ventromedialis : pusat kenyang bila rusak hyperphagia, Nucleus lateralis : pusat makan, ke-2 nucleus ini dsbut appestat

4. Pusat Ekspresi EmosiNuclei ventromedialis & lateralis u/ respon takut & marah

Hypothalamus

Page 56: Sistem Saraf Pusat

5. Pusat Tidur & Terjaga Lesi bilateral hipothalamus anterior(insomnia), Lesi hipothalamus posterior (aurosable hypersomnolence)

6. Pusat Hadiah & Hukuman (Reward & punishment) nucleus ventromedialis (rasa tdk enak), nucleus preopticus (rasa nikmat)

7. Pusat keseimbangan air Lesi nucleus supraopticus(diabetes insipidus) dipengaruhi o/ hormon ADH/Vasopressin

Sindroma Klinik Hypothalamus1. Sindrom endokrinologik2. Sindroma Vegetatif :

• Caloric balance (obesitas & cachexia)• Tidur & terjaga• Gang. Keseimb. Cairan & elektrolit• Gang. thermoregulasi

Page 57: Sistem Saraf Pusat

• Mrp zona perpindahan thalamus (ventral) & hipothalamus (lateral)

• Batas2 :• Medial : Hypothalamus• Lateral : Capsula interna• Dorsal : Thalamus

• Nucleus suthalamicus (corpus Luysi) nucleus terbesar

• Area Forel H1• Terletak di dpn nucleus ruber• Dilalui tractus dentatothalamicus• Nucleus subthalamicus berfungsi

somatomotor, bila terjadi kerusakan Hemiballismus

Subthalamus

Page 58: Sistem Saraf Pusat

Bagian Encephalon yg terkecil Bagian Encephalon yg terkecil menghubungkan diencephalon dg ponsmenghubungkan diencephalon dg pons

Terdiri atas :Terdiri atas :Tectum mesencephali / lamina quadrigeminaTectum mesencephali / lamina quadrigemina

Pedunculus cerebriPedunculus cerebri

Page 59: Sistem Saraf Pusat

infundibuluminfundibulum

N. Opticus (II)N. Opticus (II)

Trigonum OlfactoriumTrigonum Olfactorium

Corpus MamillareCorpus Mamillare

Substansia Substansia NigraNigra

Corpus Corpus Geniculatum Geniculatum

LateralLateral

Corpus Corpus Geniculatum Geniculatum

MedialMedial

PulvinarPulvinar

Aquaeductus Aquaeductus mesencephalimesencephali

Substansia Substansia Grisea CentralisGrisea Centralis

Nucleus Nucleus RuberRuber

Pedunculus Pedunculus CerebriCerebri

Substansia perforata Substansia perforata interpeduncularisinterpeduncularis

Substansia perforata Substansia perforata anterioranterior

Page 60: Sistem Saraf Pusat

• Permukaan dorsal terdapat 4 tonjolan kecil :

1. Colliculus rostralis (superior)

2. Colliculus caudalis (inferior) terdpt N. trochealis (N. IV)

3. Brachium colliculli caudalis (inferior) menghub dg corpus geniculatum mediale

4. Brachium colliculli rostralis (superior) menghub dg corpus geniculatum laterale

• Terdiri atas :• Tectum mesencephali / lamina quadrigemina

dorsal aqueductus mesencephali• Pedunculus cerebri dorsal aqueductus

mesencephali, muncul N. occulomotorius (N.III), terdiri atas :• Pars ventralis (crus cerebri)• Pars dorsalis (tegmentum)

Dipisahkan oleh substansia nigra

Page 61: Sistem Saraf Pusat
Page 62: Sistem Saraf Pusat

• Ventral pons terdpat• Sulcus bulbopontinus• Foramen cecum (memisahkan pons & medulla

oblongata)• Linea mediana terdpata sulcus basilaris ditempati

a. basilaris• Perlekatan N. Trigeminus perbatasan Pons dg

pedunculus cerebellaris medius (pontinus)• Terdiri dr :

• Pars ventralis pontis• Pars dorsalis pontis (tegmentum pontis)

terdpt Formatio reticularis, N. V, N. VI, N. VII, N. VIII

• Colliculus facialis (Genu Nervi facialis & nucleus nervi abduscentis)

• Trigonum pontocerebellara (cerebello pontine angle) sudut pertemuan pons, medulla oblongata, & cerebellum

• Pada trigonum ini muncul N. Facialis & N. vestibulocochlearis

Page 63: Sistem Saraf Pusat

Membentang dr foramen magnum Membentang dr foramen magnum sulcus bulbopontinussulcus bulbopontinus

Perubahan medulla spinalis ke medulla oblongata :Perubahan medulla spinalis ke medulla oblongata :• Obliterasi fissura mediana ventralis & adanyaObliterasi fissura mediana ventralis & adanya

Decussatio pyramidumDecussatio pyramidum• Munculnya tuberculum cuneatum & tuberculum gracileMunculnya tuberculum cuneatum & tuberculum gracile• Hilangnya Nervi spinales & munculnya Nervi cranialeHilangnya Nervi spinales & munculnya Nervi craniale

• Terbentuknya ventriculus quarti Terbentuknya ventriculus quarti

Page 64: Sistem Saraf Pusat

• Permukaan ventral terdapat fissura mediana ventralis di linea mediana

• Pyramis terletak dikanan kirinya, mengandung tractus corticospinalis

• Sulcus ventrolateralis di lateral, muncul radix nervi hypoglossi

• Sulcus retro-olivaris muncul nucleus olivaris caudalis, N. IX, N. X, N. XI

• Lateral sulcus ini ada Area retro-olivaris dibatasi oleh sulcus dorsolateralis

• Tuberculum gracile & tuberculum cuneatum mengandung nucleus gracilis & nucleus cuneatus

• Pedunculus cerebellaris inferior terletak rostral dr bangunan diatas

Page 65: Sistem Saraf Pusat

Vaskularisasi Truncus Encephali

Page 66: Sistem Saraf Pusat

Terdiri atas :Terdiri atas :• Cortex cerebelli (substansia gricea)Cortex cerebelli (substansia gricea)• Corpus medullare (substansia alba)Corpus medullare (substansia alba)

• 4 pasang nuclei intrinsik4 pasang nuclei intrinsik

Page 67: Sistem Saraf Pusat

Tuber VermisTuber Vermis

Pyramis VermisPyramis Vermis

Uvula VermisUvula Vermis

NodulusNodulus

FlocculusFlocculus Hemispherium Hemispherium cerebellicerebelli

Tonsilla Tonsilla cerebellicerebelli

Lobulus BiventerLobulus Biventer

Lobulus Semilunaris Lobulus Semilunaris inferiorinferior

Lobulus Semilunaris superiorLobulus Semilunaris superior

Fissura HorizontalisFissura Horizontalis

Page 68: Sistem Saraf Pusat

• Fungsi :• Koordinasi aktivitas motorik• Regulasi tonus otot• Mempertahankan keseimbangan

• Informasi sensorik digunakan u/ mengatur & mengontrol fungsi motorik

• Secara garis besar cerebellum dibagi menjadi vermis di bagian tengah & hemispherium cerebelli di lateral

• Cortex cerebelli terdiri dr bbrp lamina/folia cerebelli• 5 fissura membagi vermis & hemispherium

cerebelli mjd lobus & lobulus :• Fissura Prima• Fissura posterior superior• Fissura horizontalis• Fissura prepyramidalis• Fissura posterolateralis/prenodularis

Page 69: Sistem Saraf Pusat

• Secara phylogenetik

1. Archaeocerebellum

Lobus Flocculonodularis memp. Hub dg nuclei vestibularis, fgsi utama : mengatur gerakan mata & badan sebagai respon thdp gerak kepala. Dipisahkan dr corpus cerebelli oleh fissura posterolateralis

2. Paleocerebellum (Spinocerebellum)

Lobus anterior cerebelli terletak di depan fissura prima

3. Neocerebellum (Pontocerebellum)

Lobus posterior terletak diantara fissura prima & fissura posterolateralis. Mengatur gerakan terampil. Lobus posterior terdiri dari atas :

Bagian Vermis (declive, folium vermis, tuber vermis, pyramis vermis, uvula vermis)

Bagian lobus lateralis (lobulus simplex, lobulus ansiformis, lobulus gracilis, lobulus biventer, tonsilla cerebelli)

Page 70: Sistem Saraf Pusat

Vaskularisasi

• Arteri : a. superior cerebelli, a. inferior anterior cerebelli, & a. inferior posterior cerebelli• a. superior cerebelli mendarahi ventral

vermis, daerah paravermis, rostral hemispherium

• a. inferior anterior cerebelli mendarahi cortex & substansia alba flocculus & memberikan cabang a. auditoris interna

• a. inferior posterior cerebelli mendarahi caudal nuclei cerebelli cortex inferior vermis

• Vena : v. rostromedial cerebelli, v. rostrolateral cerebelli, v. caudalis cerebelli

Page 71: Sistem Saraf Pusat
Page 72: Sistem Saraf Pusat

• Berbentuk silindris, terletak di dalam canalis vertebralis

• Lanjutan dari medulla oblongata, mulai dr foramen magnum sepanjang 40-45 cm

• Struktur dari luar ke dalam :• Dinding canalis vertebralis (vertebra &

Ligamenta)• Lapisan lemak extradural plexus

venosus• Duramater spinalis• Arachnoidea spinalis• Cavitas subarachnoid berisi LCS,

terdpat septum subarachnoidale, lig. denticulatum

• Piamater spinalis• Spatium Subduralis (diantara duramater &

Arachnoidale) normal hanya berisi cairan pelembab

Page 73: Sistem Saraf Pusat

• Pencembungan pd 2 tempat : intumescentia cervicalis & intumescentia lumbosacralis (sesuai dg keluar masuknya saraf yg mensarafi ekstremitas)

• Caudal intumescentia lumbosacralis mengecil membentuk conus medullaris & melanjut sbg fillum terminale

• Permukaan medulla spinalis secara longitudinal

1. Fissura mediana ventralis, di sepanjang linea mediana, dalam, berisi lipatan piamater

2. Sulcus mediana dorsalis, relatif dangkal

3. Sulcus ventrolateralis, origo radix ventralis, lebar & dangkal

4. Sulcus Dorsolateralis, origo radix dorsalis

Hanya terdpat di daerah cervical

5. Sulcus intermedius dorsalis

Gambaran externa Medulla Spinalis

Page 74: Sistem Saraf Pusat

• Funiculus anterior• Funiculus lateralis• Funiculus posterior, di daerah cervical &

thoracal atas funiculus posterior di bagi 2 oleh adanya sulcus intermedius dorsalis :• Funiculus gracilis (di medial)• Funiculus cuneatus (di lateral)

Page 75: Sistem Saraf Pusat

• 31 pasang saraf spinal• Cervicalis (1-8)• Thoracalis (1-12)• Lumbalis (1-5)• Sacralis (1-5)• Cocygeal (1-3)

Segmentasi

Cauda EquinaCauda Equina

Page 76: Sistem Saraf Pusat

• Substansia Grisea• Berbentuk kupu-kupu / huruf “H”

dikelilingi substansia alba• Cornu ventrale/collumna ventralis

ujung depan• Cornu dorsale/collumna dorsalis

ujung belakang• Comissura Grisea (di tengah

penghubung kanan kiri)• Cornu lateral/collumna lateralis

tonjolan di sisi lateral• Pembagian secara klasik

• Cornu Dorsale• Cornu Laterale• Cornu ventrale

Potongan Medulla Spinalis

Page 77: Sistem Saraf Pusat

Pars CervicalisPars Cervicalis Pars ThoracalisPars Thoracalis

Pars LumbalisPars Lumbalis Pars SacralisPars Sacralis

Bentuk OvalBentuk Oval

Fasiculus cuneatus (+)Fasiculus cuneatus (+)

Fasiculus gracilis (+)Fasiculus gracilis (+)

Bentuk BulatBentuk Bulat

Fasiculus cuneatus (+), T1-6Fasiculus cuneatus (+), T1-6

Fasiculus gracilis (+)Fasiculus gracilis (+)

Bentuk Bulat sampai lonjongBentuk Bulat sampai lonjong

Fasiculus cuneatus (-)Fasiculus cuneatus (-)

Fasiculus gracilis (+)Fasiculus gracilis (+)

Bentuk BulatBentuk Bulat

Fasiculus cuneatus (-)Fasiculus cuneatus (-)

Fasiculus gracilis (+)Fasiculus gracilis (+)

Page 78: Sistem Saraf Pusat

• Kelompok Medial• Dari segmen C I - cocygealis• Terdiri atas : nucleus ventromedialis &

dorsomedialis• Melayani otot leher, truncus

(Mm.intercostales & abdominales)• Kelompok Sentral (terdapat di tengah –

tengah cornu ventrale)• Nucleus Accessorius pd segmen C I – C

V / C VI• Nucleus Phrenicus pd segmen C IV – C

VI

Cornu Ventrale

Page 79: Sistem Saraf Pusat

• Kelompok Lateral• Melayani otot membrum superius & inferius,

terdiri dari• Cervicalis IV - Thoracalis I• Lumbalis II – Sacralis II• Terdiri Atas :• Nucleus ventrolateralis

• Segmen C IV – T I melayani cingulum & brachium

• Segmen L II – S II melayani cingulum & femoralis

• Nucleus dorsolateralis• Segmen C IV – T I melayani otot

antebrachium & manus• Segmen L II – S II melayani otot cruris &

pedis• Nucleus retrodorsolateralis

• Segmen C V – T I melayani otot intrinsik manus penggerak jari tangan

• Segmen S I – S III melayani otot intrinsik pedis penggerak jari kaki

Page 80: Sistem Saraf Pusat

Substansia Alba

Funiculus posterior (dari septum posterior ke cornu dorsale)

Funiculus lateralis (dari cornu posterior sampai radix anterior)

Funiculus anterior (dari radix anterior sampai fissura mediana ventralis)

Vaskularisasi Medulla Spinalis

2 sumber utama vaskularisasi

A. spinalis anterior et posterior cabang A. Vertebralis

A. radicularis magna et parva cabang rr.spinales aa segmentales (aa.intercostales, aa. Lumbales, a. iliolumbalis)

Page 81: Sistem Saraf Pusat

Post testPost test1. Jelaskan lapisan pembungkus encephalon dari

luar ke dalam !2. Sebutkan cabang2 dari a. basilaris !3. Jelaskan pembagian dari encephalon secara

embriogenesis !4. Jelaskan sirkulasi LCS !5. Jelaskan perbedaan perbedaan potongan

melintang struktur medulla spinalis !6. Dimanakah letak dari :

• Area bicara brocca• Area bicara wernicke• Area somesthetica primer• Area motorik primer• Cortex auditori primer• Cortex visual primer• Cortex olfactori primer