shamanic worlds: rituals and lore of siberia and central asia'' türkçe çeviri 1.kısım

8/8/2019 ''Shamanic worlds: rituals and lore of Siberia and Central Asia'' türkçe çeviri 1.kısım

http://slidepdf.com/reader/full/shamanic-worlds-rituals-and-lore-of-siberia-and-central-asia 1/37

Şamanlık bir çok yeteneğin yanında kuvvetli bir sağlıkgerektirirdi.Eskimolar sadece sağlıklı insanları şaman olarak kabulederlerdi.Nenet şamanlarından güçlü bir vücuda sahip olmasubeklenirdi.Eski zamanlarda samiler arasında sadece bedensel ve zihinselbecerilrei yüksek insanlar şamanlığa layık görülürlerdi.50 yaşından yüksekbir kimse özellikle de dişlerinden biri kırılmışsa ruhların hizmetkarıolamazdı.

Fakat şamanların bu yeteneklere sahip olması birer canavar,yaratıkolmalarıyla bağdaştırıldı.Şamanların anlaşılmaz feryatları,davranışları,boşboş bakarken birden ağızlarından köpükler saçmaları ve törenin en önemlinoktasında uğradıkları bilinç kaybı bu yorumların nedeni olarak görülebilir.

19.yy'da bu durum şu şekilde açıklanmıştır: şamanlar şeytanlar kendileriele geçirmiş gibi davranan yetenekli birer hilekardılar.Çağın başında ise bukonuyla ilgili başka bir düşünce yaygınlaştı:şamanlar akli dengesi yerinde

olmayan sinir hastası kimselerdi.V.M.Millovski tbu ihtimal üzerindedurmazken,Kikorokogov şöyle öne sürüyordu:Şamanlar nevrotik hallerinözel yönlerde geliştiği sinir hastası kimselerdi.V.G.Bogaraz şamanları bir çoğunun akıl hastası olduğu kanısındadır.

G.V.Ksenofo 1929 yılında ''Ural-altay şamanizminde delilik kültü'' adlı eseriyayımlamıştır.D.K.Zelenin 1935 yılında sağlıklı insanların şamanolamayacağını yazmış ve eklemiştir:



Şamanlar sadece sinir hastalıkları olan nevrozları sürekli olarak devameden kimselerdir.Kabilelerince tuhaf bir dini görev için zorlanmışlardır.Bugörev cemaatin üzerindeki hastalık şeytanını saf dışı etmektir.Benzer bir düşünce batı bilim dünyasına da hakim olmuştur.Örneğin danimarkalı bir

araştırmacı olan A.Ohlmarks,şamanizmin gelişmesi kutup ikliminebağlar.Kutup iklimi bu gelişmelere uygun zihinsel anormalliklere nedenolmaktadır onun düşüncesine göre.

Şamanalların birer nevrotik olarak görülmesi konusundaki en kısa ve özargüman.S.A.Tokarev tarafından ortaya atılmıştır:Bütün gözlemciler şamanların açık bir şekilde nevrotik,isterik,nöbetlere eğilimli ve durumagöre epileptik insanlar olduğu rapor etmişlerdir.

Şaman seansının kendisi isteri kriziyle benzerlikler gösterir.Şamanizminnesillere miras kalan bir zihinsel yeti olarak düşünülür.A.V.Anokhin 1929yılında şöyle yazmıştır:Şamanlar bu tür eğilimleri sinir hastalığı epilepsiyoluyla atalarından alırlar.



Bu yıpratıcı,sıklıkla da ölümle sonuçlanan hastalık karşısında yerlilerinbaşvurabilecekleri tek yöntem seanslardır.Seanslar epileptik kimselere buhastalıktan kurtulma şansı verirler.Gözler ortaya koymuştur ki şamanlar seansları sırasında neredeyse hasta değillerdir.Anokhin'indeğerlendirmesine göre bir insanın şaman olması altından salt psikolojiknedenler yatar.Shternberg bu konuya çok daha temkinli yaklaşır: Şamanolmak için belirli bir hastalıklı sinir yapısına,üst seviyede bir uyarılabilirliğe,kendinden geçiren nöbetlere ve çeşitli türlerde

halüsinasyonlara yatkınlığa vs.sahip olmak gerekir.

Şamanların standart akıldan sapmış olduğu iddiası bilim adamları içinyeterince tatmin edici değil.Yine de akıl hastası şaman fikri günümüzde devarlığını sürdürmektedir.

Bu doğru mu? Şamanlar gerçekten akıl sağlığı yerinde kimseler mi? Busoruya net bir yanıt vermenin zamanı geldi.Şamanlık insanlık tarihinde

gelişigüzel bir figür değildir.O kültürel formların dikte ettikleriyleyükümlendirilmiştir.Bugün şaanların akıl hastası olduğunu kabul etmek bir çok neden yüzünden zordur.Bizim amacımızsa bu nedenleriincelemektir.Akıl hastası şaman hipotezini çürütmek için yapmamızgereken bu düşünceyi ortaya çıkaran materyallere başvurmaktır.Yanietnografların gözlemlerine.Öncelikle etnografik materyal



seksüel olgunluğa erişme devresinde ortaya çıktığı iddia edilen şamanhastalığını açıklamaya yetmez.Şamanların buluğ çağında bu hastalığıyaşadıklarına dair hiç bir rapor yoktur.Şamanlık literatürü 20sinden

30undan hatta 40ından sonra bile şamanlık deneyimi yaşayan insanlarladoludur.E.D.Prokof şunları yazmıştır:Şaman olacak bir Sekup 14 ve15'inden itibaren farklı yaşlarda fakat genelde 20 ya da 21 yaşındabuhastalığa yakalanabilir''

Anokhin'in kitabında ise şöyle okuruz: Şamanlığın başlangıcı 6 ila 50 yaşarasında değişir.20 yaş en büyük orana sahiptir.Bu tür bayanlar oldukçafazladır.Elimdeki bilgilere göre Özbek şamanları şaman hastalığına,evlendikten ve 1-3 çocuk yaptıktan sonra tutulurlar.70li yaşlarında ruhani

gücü ortaya çıkmış bir özbek şamanı ile tanışmıştım.Bu nedenle diyebilirizki şaman hastalığı sadece vücudun değişime uğradığı dönemde ortayaçıkmaz.Bu kimi faktörlere göre değişir.en doğrusu bu faktörleri insankültürünün erken formlarında aramaktır.Eski ugarlıkların başında delilik vesinirsel bozuklukların ruhların isteğiyle ortaya çıkarıldığına inanılırdı.Ruhlar tarafından ele geçirilmiş bir insanda bayılma krizleri ve aklı selimolmayan davranışlar hasıl olur.

Bu krizlerin ve çıkgınlık hallerinin şaman geleneğinde yaşanması gerektiği

söylenebilir.Ruhlar tarafından seçilmiş kimsenin krizinin tutması onunepilepsili ya da nevrotik olmasından değil;çocukluğundan beri bu krizlerinşaman olmak için kaçınılmaz olduğunu bilmesinden kaynaklanır.Neden buseçilmiş kimse şaman olduktan hemen sonra iyileşir?Yoksa buorganizmasının sinirsel hastalığı olan bölgelerdeki yatışmadan dolayı mı?Hayır.bununla bir ilgisi yok.İyileşme hastalığın geçmesi zorunluluğunadayanan bir geleneksel davranış kalıbıyla ilgilidir.Biliyoruz ki şamanhastalığı halüsinasyonlarla rüyalarla kabul törenin başında vukubulur.Kabul töreni nasıl bitiyorsa hastalık da öyle biter.Hastalık sonbulduğunda kişi gündelik hayatına geri döner.Şaman hastalığı kişisel

telkinin bir sonucudur.V.I Anuchin 1914'de ketler hakkında yazdığına göre



''Şamanlık genellikle beklenmedik bir şekilde kendini gösterir.Bazen bir kimsenin 20sine adım attığında şaman olacağına dair hiç bir fikriyoktur.Fakat bu görüş günümüzde yanlış kabul edilir.Müstakbel şaman budurumdan muhakkak haberdardır.Bilmesi gerekir ki bu içsel durum ondada hasıl olabilir.Bunu istemeyebilir ya da karşı koymaya çalışılabilir,yinedeiçsel olarak bu kaçınılmaz duruma hazırlanır,tedirginlikle ruhlarınçağrısını bekler.Ruhların hizmetine çıkmak için girişilen hazırlık hastalığınnedenidir.

E.A.Alekseenko tarafından yakın zamanda keşfedildiğine göre ketşamanının hangi aileden ve hangi jenerasyondan geleceği bilinir.''Eğer bir aile ya da bir gruptan uzun zamandır bir şaman çıkmadıysa psikolojik bir beklenti içine girilir.Böyle bir hazırlık atmosferi içinde belirtiler gösteren bir kişi diğerleri tarafından derhal farkedilecektir.Kişi de ruhların kendisiylemünasebete girdiğinin bilincindedir,her hangi bir şüphe durumunda ise bir şamana danışılır.

Evenklerin inancına göre şamanın ölümünden sonra ruhu kontrolsüz halegelir.Ve kabile üyeleri arasında bir ev sahibi bulmaya çıkar,dolanır

durur,hastalık saçar.Şamanın en yakın akrabaları ve her iki cinsiyettenkişiler bu hastalıklara açıktırlar.S.M.Shirokogorov '' Hastalığa yakalananlar düşünceli kafası karışık sıradan işleri yapamaz hale gelirler.Çokuyur,uykularında sayıklar,yataklarından zıplar insanlarla ilişki kurmaktankaçınırlar.Kimi zaman ormana kaçar ve uzun süre burada kalırlar.Yemekyemezler ve fazlaca zayıflarlar

.Hastalık bazen isterinin bütün belirtilerini gösteri:sarsıntı,kamburlaşmış bir vücut,hissizlik,ışıktan ürkme vb.Bazen kriz esnasında ormanda bir ağacatırmanmış halde ya da mağarada tek başına oturken bulunurlar.Bunun bir

çaresi yoktur.'' Yeni bir şamana ihtiyaç duyulmaktadır.Ruhlar bir bedendeyer bulamazsa bütün kabile üyelerine hastalığın bulaşacağına inanılır.



8

Bu durum bir kabilenin yok olmasına sebep olabilir.bir kişi ruhlar tarafındanseçilmiş olduğuna dair belirtiler göstermeye başladığında her şey normaledöner.O kişi dikkatle incelenir ve onaylanır.Şamanın ruhlara ilk sunumunuyapacağı gün belirlenir.Tansiyon artık düşmüştür.Yeni şaman adayınınortaya çıkması kabile üyelerini rahatlatır.Şaman hastalığı beklenmedikdeğildir.İnsanlar bir şamana ihtiyaç duyduklarında kendisini belli eden bir durumdur.Çocuklar genellikle şaman aktivitelerine küçük yaştan itibarenhazırlanır.Shor'a göre şaman adayı şaman adayı tanrı Ülgen den bir iztaşımalıdır:fazla bir kemik.Bu ayakalarda elleride bazen kulakta bile

bulunabilir.

Büyükler bu işareti farkettiklerinde ebeveynler bir şamana danışır ve bukonuda blgilendirilirler.Dağların sahibi baş ruhtan çocuğun şaman olupolamayacağını öğrenmek için bir seans tertip edilir.Genellikle ruh bunudoğrular.Ve bu çocuğa şaman olacağı aşılanır.I.D.Khalopina 3 yaşında bir çocuğun şaman olmaya başladığını anlatır.Bunun işareti ise sol bilekkemiğinin kalınlığıdır.''Davul yerine eline bir kızartma tavasıalmıştır,kelimeler yerine anlamsız sesler çıkarır.Böylece herkes onun

şaman olacağına ikna olmuştur.Benzer bir durum G.N.Grachevatarafından 1970lerde Nagasanlarda gözlenmiştir.''4 yaşındaki küçük bir davul ve minik bir şaman şapkası olan çocuğa şaman olması yolunda bir tür ilkokul eğitimi verilir.5 yaşına geldiğinde büyük babasının şamanşarkılarını söylemeye başlar.

İnsaların talihsizliklerinden ve hastatıklardan korunması için bir kurtarıcıyaihtiyacı vardır.Bu nedenledir ki şaman her zaman cesaretlendirilir ve onarehberlik edilir.Toplumun desteği şamanın gelişimine yardımcı olur.

Şaman hastalığına hazırlık genelde izleyicinin davranışlarınabağlıdır.Zaman zaman topluluğun kendisi kimin şaman olacağına karar verir.



Bu durumda bir kimsenin şaman hastalığına tutulması onun kaderini

değiştirmez.Böyle bir olay Shirokogorov tarafından bildirilmiştir: 20.yyınbaşında mançuryalı bir şaman ölür.Bir kaç yıl sonra şanssızlıklar kabileüyelerinin peşini bırakmaz.Özellikle iki insanda şiddetli sinir hastalıklarıgörülür.Bunlar ölen şamanın genç oğlu ve karısıdır.Kabilede 2 taraf oluşur:Taraflardan biri kadının kabile şamanı olması konusundaisteksizdir,diğeriyse kadını destekler.Sorun kabilenin toplanığ 3 juriseçmesiyle ve bu jurinin kimin şaman olacağına karar vermesiylesonuçlanır.

Kadının hastalığı akut şekilde kendini gösterir,ormanda bir kaç gün gözden

kaybolur ve ağaç dallarına sıkışmış,yorgun ve yaralanmış haldebulunur.Bunlaa isteri krizleri eşlik eder.Şamanın 20 yaşındaki oğlu iseyalnızca gizemli rüyalar görür.Yatağından fırlar ve davulu olmadanşamanlık yapmaya başlar.Ancak 60 ila 70 insanınn önünde yapılan sınamagününde kadın kendnden geçememiş ve başka ruhlar önce ona katılmakistemese de genç çocuk 40.gecenin sonunda başarmış ve ruhlarınidarecisi olma hakkı kazanmıştır.

Neden böyle bir sonuç ortaya çıktı? Kadının başarısızlığındaki

nedenlerden biri hiç kuşkusuz çoğunluğun onun şaman olmasınıistememesidir.Kadına rutubetli kötü sesli bir davul verilmiştir, gülüşmeler olmuştur ve bu yüzden konstanre olamamıştır.Sonrasında onun ruhlaradeğil ruhların ona hükmettiğini düşünmüşlerdir.

Bütün bunlar Şamanlığı tecrübe etmek isteyen birinin tek kararınkendisinde olmadığını gösterir.

Bir çok başarılı yazar şaman törenlerinin isteri krizini andırdığınıbelirtmiştir.Bütün sinir hastalıkları uzamanları şamanların trans hallerininisteri krizine tamamen benzediği konusunda hem fikirdir.



İsterili bir kimsenin kendini kontrol edip edemeyeceği konumuzundışındadır.asıl konu krizlerin ve bayılmaların ritüelden ayrıtutulamayacağıdır.Bunlar bütünün amaç ve içeriğinin değişmez bir parçasıdır.Şaman bilincini yitirir,çırpınır,sıçrar vb.Çünkü bunlar ritüeltarafıdan bu şekilde tayin edilmiştir.Olması gereken şey budur.Kabileüyeleri bu alışılmadık hareketlerin ne anlama geldiğini bilir.Eğer şamanbaştan ayağa titrerse hiddetlenir zıplar ve çığlık atmaya başlarsa buruhlarla savaştığı anlamına gelir.

Eğer hareketsiz yatıyorsa bu ruhların bedeni trek ettiği ve diğer dünyalardagezindiği anlamına gelir.Yani seans sırasında da şaman hastalığısırasında da şamanın davranışını insanlar belirler. Şamanın bayılma vekriz ritüeli ile acı verici şaman hastalığının kaynağı aynıdır.Ruhlarlabağlantısı olduğuna inanan şaman kendisinin bu bağlantıya uygunkarakteristik davranışlarda bulunmasını bekler.Rolünü kavradıktan sonrabunu yaşamaya başlar ve bu kalıpran şaşmaz.Bu rölün önemli bir bölümünde seans sırasında hayali gezintiler yapmak ve ruhlarla karşıkarşıya geldiğini düşünmek vardır.Ritüel sırasında şaman hayal gücününzirvesindedir.Ruhlar ve diğer dünyalardan sahneler gözünün önünde

belirir.Bu yolculuğu en ince detayına kadar tecrübe eder.

Örneğin Chutkotka şamanı halüsinasyon sırasında uçar yıldızlaraçıkar,yeraltında suların altında gezer,şekil değiştirir,atalarının ruhlarıylakonuşur.Bütün bunları hatırlamak gelişigüzel bir iş değildir.Töreninamacıyla doğrudan bağlantılıdır.Şaman ekstazisi isteme gücüyle meydanagelir.Shirokogorov bu ekstazik durumu istekli kontrol kaygı olarakyorumlar.Bu yorum tamamen doğru değildir.Bir kontrol kaybındanbahsetmemek en iyisi.Şamanın kendisini hayali bir dünyada bulmsaını

sağlayan şey yoğun dikkat ve kati disiplin ve zihinsel gayrettir.



N.Chadwick doğruya daha yakın durur:bu tuhaf üstün zihinsel durumabilinçli bir şekilde ulaşmak yetmez baştan sonra geleneklere göre seansıkontrol altında tutması gerekir.Bu ileri boyuttaki kendinden geçmeyi tahipeden olaylar da kişisel telkinle sağlanır.Şamanlar hayallerinde kurduklarıdünyalara bir anda gitmezler.Konsantre olmak gerekir ve bunun içingereken zaman şamanın kişisel özelliklerine ve şamanlık yeteneklerinebağlıdır.Çoğnlukla da şamanın ruh haliyle ilişkilidir.''bir şaman şamanlık

yapmak istiyor ve bunun için fırsat kolluyorsa,işi daha kolaydır.Fakar bir anda kendisinden şamanlık yapması isteniyorsa bu daha zordur.Shikogorov'un gözlemlerine göre kimi zaman konstantre olup kendindengeçmek bir saatten fazla zaman alıyor.

Nesillerin tecrübeleri konsantreyi kolaylaştıran kimi prosedürler geliştirmiştir.Örneğim bir Ket şamanı tören gününden önce hiç bir şeyyemez (bu nedenle seans daha önceden planlanır) Nganasan ve Samişamaları ise törenden önceki gün oruç tutarlar.Seanstan önce bazı

şamanlar konsantre olmak için yalnız kalmayı seçebilir.İnsanların arasındaolmak da yoğun meditasyonu sağlayabilir.V.L.Seroshevski'nin tasvirleriYakut şamanlarının seanstan önce nasıl hareket ettiklerini gözler önüneserer :Bazen şiddetli bir şekilde hıçkırmaya başlarlar,öyle ki tüm vücuttitremeye başlar.Gözleri oynamaz,aşağı doğru bakarlar ya da belli bir noktaya özellikle de ateşe sabitlenirler.ateş söndükçe ortalığı bir karanlıkve sessizlik kaplar.Şamanlar yavaşca elbisesini çıkartır ve sihirli kaftanınıgiyer.Sonra yanan sigarasını dumanını içine çekerek içerler.Hıçkırıklar daha da yükselmiştir,onları daha fazla sarsmaya başlar.Şaman sigarasınıbitirdiğinde yüzü solmuş kafası bi yana düşmüş ve gözleri yarı

kapalıdır.Son olarak soğuk suyu alır ve hızla içer.Sadece bu törenin ambiyansı bile insanı konstanre olmaya sevk eder.



Seanslar genellikle gece,yarı karanlık bir odada tertiplenir.Davulun ritmi ve

vücüt haraketleri şamanı iyice kendinden geçirir.Şaman genellikle dışgörüntüler dikkatini dağıtmasın diye töreni gözleri kapalıgerçekleştirir.Nenet şamanları gözlerine özel bir bant yada püsküllü bir saçbandı takarlar.Böylece sadece içsel görüntü ruhlar dünyasını intikaledebilir.Şamanlık literatüründen yola çıkarak,bazı halkların şamalarınınsarhoş eden bileşenler ya da halüsünojenler aldıklarınusöyleyebiliriz.Özellikle mukhomor mantarı ve alkol.Yine de bu rivayetlerindoğrulanması gerekir.Hatalı ya da yalnış algılanmış bir bilgi olabilir.Sarhoşedici maddeler kullanılmamış olabilir.Iu. B. Simchenko'ya göre Chukotkaşamanları halüsinasyonları arttırması için mantar yerler fakat törenden

hemen önce değil.Shirokogorov'a göre Evenk şamanlarının seansöncesinde sigara içtiklerine dair kesin bir delil yok. '' Bu tür alışkanlıklar şamana zarar verici niteliktedir,çünkü etkilerini bir anda gösteririler veardından bir realsiyon yaratırlar.Sonuç olarak deneyimli şamalar uyuşturucu madde kullanımından kaçınırlar ve törenden önce yemek yiyipuymayı tercih ederler.Eğer şaman konstreni sağlamakta başarısızolmuşsa,biraz dinlekten sonra baştan başlar.

Ekstazik durum sabit değildir.İzleyicinin bakışları konsantrasyonudağıtabilir.bu nedenle törene katılanların şamana dokunması

yasakır.Sibiryalılar tören sırasıda şamanların bir tür ruhadönüştüğünü,başka bir dünyaya ait olduğunu ve her hangi bir temasın hemkutsallık yasağına hem de şamanın kendisine zarar verdiğini anlatır.Törensırasında gürültüye izin verilmez. Fakat bazı durumlarda katılımcılarınşamanın şarkısına eşlik etmesi beklenir.Nenetler şamanın davulunun her sesinde ''goi goi goi'' diye nağralar atarak şamana eşlik ederler.bağırışlar artıp,sesler yükselince şamanlar ruhları çağırmaya başlar.Ketlerde desarkılar törende mevcut olan kimselerce söylenir.şaman daha ilerisini söyler koro onu yakalar ve böylece şarkı bölünmemişolur.Khakass şamalarda ise seanslarda şarkı söylemeleri için 7 erkek ve 9

kız çocuk davet edilir.S.M.Shirokogorov görünüşe göre şaman yardımcılarının önemini farkadenilk kişidir.Evenkler arasında -----



törende yer alan kişi yardımcıdır ve genellikle aynı kişidir.Ve şamana vedavranışlarına aşina olan bu kişi şamanın rolünü oynayabilir.''Şamanınyardımcısının önemi oldukça fazladır.Şamanın eriştiği koşullar yardımcıtarafından korunur.Konsantre sağlanamamışsa,yardımcı şamanın her dörtlüğünden sonra şarkıya girer,şarkıdaki boşlukları doldurur ve şarkının

melodik alt yapısını kurar.Şamana davulunu uzatır.Eğer şaman,davulunututacak durumda değilse,ya da bunu istemezse,yardımcısı onun yerinedavulu alır ve çalmaya başlar.Şamana ruhlar tarafından ele geçirildiğihissini verir.

Nenet,sibirya,selkup ve ent halkarında da şaman yardımcısı geleneğivardır.Nganasanların bir şarkı yardımcısı vardır.Hiç bir şaman yardımcısızdeğildir,yardımcısı onun en yakın rehber arkadaşıdır.Seans yardımcınınruhlar için doğru şarkı seçip söylemesiyle başlar.Eğer ruhlar gelmiyorsamelodi değiştirilir,farklı bir ruhun şarkısı söylenir.Şaman davulunu çalmaya

başladğında yardımcısı konuşur gibi şarkısını okuyarak ruhlarıçağırır.Tören boyunca şaman ilahisini tekrar eder,bu yolla şamanı veruhları destekler.Eğer seans çok ciddi acil bir hastalık için düzenlenmişsebir akraba ya da şamanın karısı da yardımcı olabilir.

Belli bir konsantrasyona ulaştıktan sonra,haya güçleri şamaları farklıboyutlara taşır.Bazı şamanlar her koşulda şamanlığını icraedebilirler.Örneğin bir altay şamanı olan Mampyi 1909 yılında G.N.Potanintarafından bir çok yabancı izleyicinin karşında şamanlığıngerçekleştirileceği ''Sibirya gecesi''ne davet edilir.Programın başka bir

özelliği daha vardı.Bir süre sonra perde kapandı iama Mampyi şamantörenine devam etti.Onun durdurulamadığı söylendi.Diğer şamanlarsakolaca bu ekstazik durumdan çıkmayı başarmışlardı.

Bir nagasan şamanı heyecanlıdır,ve seans sırasında herkesten yükseksesle öksürmeyi,gürültü yapmayı sigara içmeyi ruhlar ürkük kaçmasınlar diye yasaklar.Eğer gürültü yapılacak olursa şaman derhal tören elbisesiniçıkartmaya başlar.

Şamanlar hayalleri bir rüyadaki gibidir.Bazı şamalar konsantre haldeyken

dış dünyayla bağlantıları kopar.

Shirokogorov'a göre bir şaman ekstazik haldeyken aklı ve vücudu baştanaşağıya ruhlar tarafından ele geçirilir. Şaman tamamıyla ruhun imajınaonun istek ve dertlerine odaklanır.Halüsinasyonların ve hayallerin gerçeklikduygusu çok yüksektir ki seans sırasında şamanın ölümü gerçekleşebilir.



Eğer bir şaman güçlü bir düşmanla mücadele ediyorsa inanışa göre

düşman şamanın ruhunu ele geçirebilir ve onu öldürebilir.Fakat genellikleşamanlar tamamıyla soyutlanmazlar ve çadırda oturan insanlarınfarkındadırlar.Demirci ruhlarının kendisine 3 parça vücud verdiği Nganasanşamanı diukhade'nin açıklamaları oldukça şaşırtıcı:'' Fazladan 3 vücudümdaha olduğu için aynı anda 3 farklı yerde olabiliyorum.Seans boyunca 3 çiftgöze,3 kulağa....sahibim.Hala ruhlarımla bunun doğru olmadığını tartışsamda ,artık onların sözünün haklılığı kabul ediyorum,evet aynı anda 3 yerdevar olabilirim.''

Chukchi bunun zor zamanlarda farklı yerlerde olan atalarına danışmak içinoldukça faydalı olduğuna inanıyor.Ekstazik halde bulunan şaman atalarınıçağırıp onalara sorular sorabilir.Şaman cevapları değiştirdiği sesiylesöyler-bu atalarının sesidir-Atalarla konuşulanları duymak herkesinhakkıdır.Orochi şamanıdans ederek,şarkı söyleyerek,davuluna vurarak,yorulup oturduktan sonradaha kısık bir sesle şarkısına devam ederek transını gerçekleştirir.Herkesbilir ki bu ruhunun onu terk ettiği ve zorlu bir yolculuğa çıktığı anlamanıgelmektedir.Şaman dinleyicelere şarkısında ruhunun nereye uçtuğunu veneler gördüğünü anlatır.

Şamanlık literatüründe şamanların törenden sonra nerede bulunduğunu vene yaptığını hatırlamadığına ilişkin bilgiler bulunur fakat bunlara süpheyleyaklaşmak gerekir.I.G.Gmelin'in bir yakut şamanıyla karşılşmasındabenzer bir durum yaşanmıştır.Şaman çığlıklar atmıştır,ruhlarıçağırmıştır,bayılmıştır ve her şey bittiğinde tören elbisesini çıkarmıştır vehiç bir şey hatırlamadığını ifade etmiştir.Fakat çoğunkla şamanların her şeyi unuttukları gibi bi iddiası yok



Bir altay şamanı Yeraltı tanrısı olan erliği ziyaret amacıyla düzenlenentörenden sonra uykudan uyunırcasına gözlerini ovuşturur.Ona yolculuğunnasıl geçtiği sorulur.Şaman cevap verir: ''güzeldi,iyi karşılandım.'' Bir selkup şamanı törene birden son verir,yere düşer.Yardımcı davulunualır.hiç kimse sessizliği bozmaz,sadece yanan ateşim çıtırtısıduyulur.Şaman solgun bir şekilde yatar ve hiç bir hayat belirtisigöstermez.Bir süre sonra kendine gelir,oturur,parkasını,tacını ve zırhınıçıkarır.Sessizlik içinde sigarasını içer.Çay verilir.Şaman çayı içer veyolculuğundan,görülmeyen dünyalardan bahsetmeye başlar.

Tabiiki kişisel hipnozu belirleyen mahalli geleneklerin bu hayallerinhatırlamasına engel olduğunu da düşünebiliriz.

Şaman gerçekten ekstazik bir durum içinde bulunuyor öyle davranıyor veardından hatırlayamadığını söylüyorsa bunda samimi olabilir.Böyle olsabile Shamanların tören esnasında ne olup bittiğini hatırlamadıkları iddiasıçok eski bir kendinden geçme(esctasy) tanımından esinlenilmiş olabilir:şaman ruhların bir elçisi olduğu için onların sözlerini telafuz ettiği için kendihareketlerinden sorumlu değildir.Bir çok kez Özbek kadın şamanlarınınilahilerini hatırlamadıklarını duydum.Bütün sözler ruhlar tarafından

söyletilmişti.Fakat daha sonra ortaya çıktı ki kadın şamanlar aslındasöylenmesi gereken sözlerin gayet bilincindeler.İlahi kayıtlarındaki bazıyerler anlaşılmaz,davulun sesi şamanın sesini bastırmıştır.Kadın şamadanses kaydını dinlemesi istenir,Şaman şarkınin boş kalan yerlerini dikteetmeye başlar.Yani ruhlar tarafından ona söyletilen sözlere aslında çok daaşinadır.Metin oldukça gelenekseldir,farklı zamanlarda farklı yerlerdeyaşamış şamanların ilahileri oldukça benzeşir.

Kadın şamanın söyledikleriyle anlaşılır bir kayıttan dinlediklerimizikıyaslayacak olursak mutlaka arada farkılılar bulunabilir.Hatta şamanınsöylediği metin bir sonraki söyldiğiyle aynı değildir:bazı cümleler değişebilir,kişisel cümleler ya da dörtlükler atlanabilir.-



Törenlerde okunan ilahiler diğer törenler için sabit,değişmez değildir.Her seansın kendine has özellikleri olduğundan sayısız ilahi metni versiyonuvardır.Fakat ilahiler temelde değişmezler.Ve eğer bir şaman kendindengeçtiği durumlarda bunu hatırlama kapasitesine sahipse kontrolünükaybeymesinden ne yaptığını hatırlamamasından bahsetmek mümkündeğildir.Şamanın törendeki davranışı töreninin amacıyla uyum içindeolmalıdır.''Davranışlarından sorumlu olmama durumu'' törenin elverdiğiölçüde geçerlidir.

Kendinden geçme,konstantre olma (ecstacy) şamanların en güçlüözelliklerinden biridir.Bu şamanı diğer keşişlerden ayrır.Bu konu bir çokyerde tartışılmıştır.'' Konsantre ve kendinden geçme yöntemleriyledoğaüstü güçlerle münasebete girmek şamanizmin en büyük karakteristiközelliğidir.'' S.A.Tokarev.M.Eliade şamanizm kitabını '' Ekstazinin arkaik teknikleri'' ismini vermiştir.Kendinden geçmenin bir tür kişisel hipnoz olduğu fikri 20.yy ın başındagelişmiştir.(L.Ia.Shternberg 1904,N.N.Kharuzin 1905,S.M.Shirokogorov1919)

Hipnoz geleneksel tanıma göre sinir hücrelerinin tetikte olduğu kismiuykudur.Fakat Şamanın tören sırasındaki aktiviteleri düşünüldüğünde butanım eksik kalıyor.Dansını,zıplamalarını,sıcak demirler yaptıklarını ''yarı-uyur'' durumla ilişkilendirmek çok zor.Bunlar beynin uyku kısmıyla değil''akıl korteksiyle'' ilgilidir ve sıradan zamanlarda sahip olunamayacak bir güç gerektirirler.Bu yüzden doğruya en yakın hipnoz açıklaması''Konsatrasyonun ve dikkatın belli konualrda çok yüksek olduğu ,bunedenle insanı gerçeklerden koparabilen bilinçlilik hali''dir.



Şaman eksazisiyle ilgili bildiğimiz her şey bu gibi hipnoz anlayışı üzerinekurulmuştur. Shirokogorov'un verdiği bilgilere göre ''Şaman bu durumaulaştığında insan organizmasının sıradan durumlarda sahip olamayacağıyeteneklere sahip olur.Ekstazi halinde edinilen fiziksel kuvveti anlatan enilginç örnek şudur:bir şaman fiziksel profiliyle ilgisi olmkyan bir enerjikapasitesine sahiptir.Bir kadın şaman olgun bir erkek kadar güclüdür,vedizginlenemez.Yaşlı kadın ve erkeklerse daha çevik ve genç hale gelirler. ''Bu sonuncusu bir Evenk şamanında gözlenmiştir '' 80 yaşının üstünde kör

ve yardım almadan haraket edemeyen bir adam,30 kg gelen kostümünügiyip ruhlar bedenine girdiğinde en az 1 metre yükseğe zıplar davulunuçalar ve akılalmaz bi kolaylıkla dans eder.Benzer bir durum Ketaraştırmacısı V.I.Anuchin'i de şaşırtmıştır: 70 yaşında bir adam neredeyse50 kgluk bir kıyafet giyip nasıl tam 2 saat boyunca durmadan danseder,anlamak çok zor.''

S.I.Vainshtein'ın tören yapmasına ikna ettiği Tuvinian şamanıyla yaşadığıilginç bir anı vardır: Yaşlı şaman oldukça güçsüz görünmektedir.Akrabası

ve karısı ağır kaftanı güçlükle adamın üzerine koyarlar.Davul ve kaftan buyaşlı adam için oldukça ağırdı.Fakat şaman birden yerinden fırlardı.Dansabenzeyen bir kaç hareket yaptı kolayca.Etrafta zıplıyodu,şeytani ruhu takipediyordu üstelik gözlerini açmadan.Şaman çabuk beklenmedik keskinliktehareket ediyordu.Zıpladı ve en sonunda düşmanını yakaladı.Aralarında bir mücadele başladı.Şaman davulunu kötü ruhun üstünebastırıyordu.Shochur yorgunlukla yere kapaklandı ve sadece bir kaçdakika sonra gözlerini açtığında eski yaşlı ,iki büklüm yorgun adam geridünmüştü.''

Bazen törenler bütü gece sürer-gün batımınından gün doğumunakadar.Şaman bir kaç saat tam bir canlılık ve hareketlilikiçindedir.Şamanların dayanaklılıkların arttığı bir gerçektir.İleri yaşlardaki bir şaman bile,ekstazi sırasında olagan üstü bir güce bürünür.



Ekstazi durumu duyu organlarınn işleyişinde bazı değişiklikler yaratabilir.bu

izleyciler için de oldukça hayret vericidir.Organizma güçlü etkilere tepkigöstermeyebilir,ve normal durumdayken hissedilebilcek şeylerihissetmeyebilir.Eğer şaman acı hissetmeyen bir ruhun bedenine girdiğineikna olmuşsa,bıçaklanma,kesikler,ve çarpmalar sırasında acıhissetmez,bunlara katlanabilir.Shirikogorov: '' Ruhlar içinleri girdikten sonraoluşan olağan üstü hissizlik durumlarına tanıklık ettim.Üstelik söylenenleregöre tören sırasında aldıkları yaralar kesikler çok çabuk iyileşiyordu.Ateşinruhu bedene girdiğinde şaman büyük bir cesaretle yanan kömürlerinüstüne yürüyebiliyor,kızgın demiri tutup sıcaklıktan korkmadan yanan çinsigarasını ağzına alabiliyor.(hatırlayınız ki yanan kömürlerin üzerine

yürüme sanatı sadece Sibirya şamanları arasında değil,orta asya,avruya japonya'da da yaygındır.Hatta Fiji adalılar,hintliler, ve Nestor bulgarı bu işteustalaşmışlardır.Bilim adamaları bu yetiyi kişisel telkinin gücüne klasik bir örnek olarak görür.Şamanlar seans sırasında soğuk havayıhissetmezler.Evenk şamaları bazen yarı çıplak halde acımazsız ormandasaatler geçirirler.Nganasan şamaları da soğuya karşı inanılmaz bir dayanıklılık gösterirler.

Temiz otağ festivalinde bir gün bir şaman kendini gök yüzünde hayaleder.kötü bir tanrının yanına gitmek için yola çıkmıştır.Şaman çadırdan

dışarı çıkar.Kadın ve erkeğin yüzüğü yörüngede 3 halka oluşturmuştur.Vebu sayade şaman sihirli bir şekilde kendini kapatmış,tanrı ruhunualamamıştır.A.A.Popov şöyle yazmıştır: '' Hava oldukça soğuktu, -50derecenin altındaydı.soğuk bir esinti vardı.Sadece ince deriden çıplakvücuduna kostüm giymiş olan şamanın dayanıklılığına hayran kalmamakelde değildi.Kafasında kendisini soğuktan korumaya yetmeyecek tarzdatepesi açık kürk bir kasket vardı.Halka 20 dakika boyunca dans etti.Şamandondurucu soğuktan etkilenmezken benim parmaklarım fotoğraf çekerkenbuz kesti.''

Bunun yanısıra öyle görünüyor ki ekstazik durum duyu organlarını çokkeskin hale getiriyor.Bu tip yargılar konusunda dikkatli olmakgerekir,Gözlemci yanılıyor olabilir,Öyle bile olsa bu yorumları basitce gözardı edemeyiz



Örneğin A.A.Popov Temiz otağ festivalindeki ilk günde yapılan şamantestiyle ilgili ilginç bir olay anlatıyor. Bu olayda özel bir band şamanıngözlerine takılıyor ve eline bir şey tutuşturuuyor .Sonra b ir yere bırakılıyor ve çadırı bulması isteniyor. ''İzliyecilere kapalı gözlerle belirlenengüzargahta doğru ilerleyebilme yetisini göstermek için şamanın gözüne bir bant taktılar,böylelikle doğaüstü güçleri olduğunu herkes görebilecekti.''Şamanın tören esnasında sıradan bir insan gözüne sahip olmasıgerekmediği ve onun özel bir görüşe sahip olduğuna inanılır.

Şamanın yönünü kaybetmesi için onu etrafında döndürdüler.Ve sırtı çadıradönük bir şekilde bıraktılar.Fakat tek seferde doğru yolu bulup çadıravardı.Yol boyunca onu şaşırtmak için her şey yapıldı:,farklı yönlereçevrildi. çalılıklara itildi önüne nesneler kondu.Fakat şaman bu nesnelerinhiç birine çarpmadı, görüyormuşçasına belli bir mesafe kala önündedurdu .Yolunun üstünde duran bir kişi kılıcıyla ona saldıracak gibidavrandığında şaman yine görebiliyormuş gibi eğildi.Ve en sonunda çadırıbuldu,kapıyı açtı ve içeride belirdi.

Popov bu testeki şamanın yeteneklerinin iyi bir gösteri olduğunudüşünüyor.Ama farklı bir şekilde de düşünmek mümkün.Bandınarkasından bakıp bir şey görebilmesi olası değil,ama kendini bu işevererek arkadan gelen hareketleri ve yolundaki engelleri tahmin etmesiimkansız değil.İnsanlar bizim sandığımızdan çok daha iyi okurlar çevreyi.İçinde bulunulan ekstazi durumu şamanı daha duyularla ilgili işaretler konusunda daha normalden daha konsrantre ve dikkatli hale getiriyor.



Şamanlar bu yetenekleri sayesinde kayıp insaları ve hayvanları

bulabilirler.Bu yetenek bir çok yazar tarafından kısa ve gelişigüzel de olsaele alınmıştır.Sadece A.A.Popov yeterli ayrıntıyla bundan bahsetmiştir.Bir Nganasan Popov'a bir kabile üyesinin kar fırtınasındakaybolduğunu,ailesinin onu 2 hafta bekledini,gelmeyince Diukhade'denonu bulması için yardım istediğini anlatmıştır.Dakota önce bu işeyanaşmamıştır,ama en sonunda uzlaşılmıştır: ''rüyamda bu adamın halahayatta olduğunu gördüm,bu çok iyi,neler yapabileceğime bir bakayım.Onubulmaya çalışacağım,bana 3 ren geyiği hazırlayın'' 3 gün boyunca transageçmiştir,bu çok sıradışı bir seanstır.Çadırında davul çalmak yerinetundralarda dolaşmıştır.Arkasında 2 adam ve 3 ren geyiği

bulunmaktadır.Diukhadenin kendisi şunları anlatır: '' Çıplak vücudumaşaman kostümümü giydim.Gözlerim kapalı 3 ün 3 gece tundrada dolaştımdurdum.Çimenlerin ve çalılıkların adamın nerde olduğuna dair bir bilgisiyoktu.En sonunda onu ırmağın sahibi ruha sordum,bana gösterdi,adamınyanına gittim,buzla kaplanmıştı.Hala yaşıyordu,Yardımcılarım onu derhalçadıra götürdü.

'' Çıplak vücuduma şaman parkası giymeme rağmen üşümedim,fakatçadıra döndüğümde hafif bir tireme hissettim''

Şamanın nesnelerin , kimi zamanda hırsızların yerini tespit etmeyeteneğini kabile üyelerini ve gözlemcileri şaşkına çeviriyor.Popov'unkendisi de böyle bir olaya tanık olur.Gruptaki bir kişi gömleğinin içine töreniçin gerekli olan bir nesne saklar.''Bir süre sonra şaman içeri girdi,yerineotudu,bir kaç kere davul çaldı.Sonra ayağa kalktı,eğilerek tıpku bir köpekgibi etrafı koklamaya başladı.''Bu şamanı hedefine ulaştırır.Tören nesnesini saklayan adamın karşısındadurur,ve ona bakar.DiukHade davuluna 3 kere vurur.

Hiç şüphe yok ki bu şamanın bir aldatmacası.Nesneyi saklayan kişimuhtemelen şamanın yanına geliceğini biliyordur ve tedirgin halleriylekendini belli eder.Kalbi daha hızlı atmaya başlar ve gözlerin ifadesideğişir.Türkmenlerin ''yüzük'' oyununu oynarken ben de çok benzer bir olay yaşadım.



Oyun şu şekilde oynanıyor:Oyuncular 2 gruba ayrılırlar.Gruplardan birininlideri gizlice takım arkadaşlarından birinin eline küçük bir nesne saklar.Bunesne yüzük olmak zorunda değildir,çakı gibi başka nesneler desaklanabilir.Diğer grup nesnenin kimde olduğunu bulmak zorundadır.Buoyun gözlem gücü ve oto-kontrol yarışmasıdır.Oyun nesneyi tutanın birdentepki vermesi üzerine kuruludur.Lider bıçağı benim elime yerleştirdiğindeben de aynı şekilde davranmıştım.Fakat tecrübeli bir oyuncu nefes alışverişlerini kontrol eder ve tepkisini gizler.Ve rakip oyuncuyu yanıltmakoldukça zordur.Çünkü genellikle öyle bir bakarlarki nabız anidenyükselir.En çok da yüzü -özellikle de gözleri incelerler.

Şamanların saklı bir nesneyi bulabilme ve hırsızları ortaya çıkarmayetekleri başkalarının içinde bulunduğu durum özellikleriyle ilgilidir.Ekstazibunun için çok da gerekli değildir,fakat duyulara yoğunlaşmayısağlayabilir.Belki şamanlar hastalıklar ve tedaviler konusundaki yeteneğebu şekilde sahip oluyorlar.Şunu bir kez daha vurgulamam gerekir ki''mucize'' ya da ''üstün başarı'' olarak adledilenler aslında ekstazi sonucuduyu organlarının algısının daha kuvvetli hale gelmesiyle ilgildir.Şamanlar tabiiki diğer görüşe inanıyorlar.Bilinçli akılla ayırt edilen hisler şamanların bütün dünyalarına nüfuz eden geleneksel imajların ardında

saklı kalırlar.Duyu organlarının sinyaller ruhların,hayvanların,bitkilerin sesiolarak yarumlanır.Diukhade de demirci ruhlarının gözünü alıp yerine başkabir tane koyduğuna inanırdı.

'' Şahsen gözlerimin nerede olduğunu bilmiyorum,sanırım deri altında bir yerde.Şamanlığımı icra ederken doğal gözlerimle değil yeni gözlerimlegörüyorum.Benden bir nesne sakladıkları zaman doğal gözlerimi bağlarlar ve ben diğer gözlerimle görmeye başlarım,doğal gözlerimden daha iyi vedaha keskin bir şekilde.'' Ruh aynı zamanda bitkilerin konuşmalarınıanlaması için kulağını da delmiştir.

''Buna çok şaşırım,bataklıktaki bir tepecik,büyüyen bir çimen beni bir insangibi uyarabilir gözlerim kapalıyken.Böylelikle yanlış bir yöne gitmem,banaaradığım insandan izler gösterirler'Özbek şamalarında ruhlar onlara insanların hastalıklı bölgelerini siyaholarak gösterir.



Kimi zaman hastalar bir kefene sarılmış yada ölüler için bir sedyede yatmış

vaziyette görülür.Bu durumda hasta iyileşemez ve ölmeye mahkumdur.

Şaman ekstazisinin doğası sadece şamanı değil,tören katılımcılarını da

etkiler.

19yy.ın başında tanık olunanlar şaman töreni sırasında Nenetlerin nasıl

şamanı aratmadığını açıklıyor: ''Donuk aısk bir yüz,kanlı şişmiş

gözler,kasılmış köpüklenen bir ağız ve kabaran burun delikleri.''

Etnoğrafçı A.L.Troirskaia 1925 de özbekistanda bir şaman törenine

katılır.Bu seans düşük yaptıktan sonra çocuk sahibi olamayan bir bir

kadının adına düzenlenmiştir.



Davulun sesiyle ve kadın şamanın şarkılarıyla hasta çabucak ekstazihaline ulaşır.Derken atlayıp zıplamaya kafasını sallamaya,kollarınıçırpmaya bağırmaya başlar.Korkuyla birini ya da birşeyi iter.'' Tören sonaerdiğinde Troitskaia ona neden bu şekilde davrandığını sorar.Kadın cevapverir ''Canavarın her hareketini ve bir hayvanın bana saldırdığınıgördüm,ve kendim, savundum.''Bazen de korkunç görünümlü bir adam onahakim olmaya çalışıyordu.Bu yüzden etrafı bu tür görüntülerle sarılmışolduğundan ne söylediğini ne yaptığını hatıramıyordu.(aslındahatırlıyordu,canavarın onu nasıl tehdit ettiğini anlatmıştı)T.nin gözlemlerinegöre hasta çok çabuk kendine gelmişti.''Belkide kendinden geçme

seviyesine ulasmamıştı,zaten sonrasında böyle olduğunu bana itiraf etti''

1970de bir çok özbek kadın şama töreninde bulundum.Bazı katılımcılar kendinden geçiyordu(ekstazi) ama genel olarak bu fazla sürmüyordu vekendilerini vermiş gibi görünmüyorlardı.Bir gün kadınlara bundan sözettim.Söylediklerine göre benim törende bulunmam onlarıutandırmıştı.Genellikle erkekler etraflarında olmadığında çok kolaykendilerinden geçip,hayaller görmeye başlıyabiliyorlardı.yani ekstazi durumu yalnızca şamanın kendisiyle sınırlıdeğildir.Katılımcılarla da igili olabilir.

Bu durum şamanların akli dengesi bozuk kişiler olduğuna ters düşer.Kişisel telkinden bahsetmek şamanın eğitimindeki hususları anlamamızayardım olur.Fakat neden bir şaman karmaşık sanatıyla ilgili ser verip sır vermiyor?Bir şaman adayının ustasının ardından gitmeden ondan bir şeyler öğrenmeden bu işe başlaması olanaksızdır.N.N.Kharuzin'inyazdığına göre:Şaman eğitimi kişiden kişiye değişir.Bu yüzden şamanınözel bir eğitime ihtiyacı vardır.''Yine de etnoğrafçılar bir ''şaman okulunun'' varlığını doğrulaya bazı bilgiler toplamışlardır.Buryatlarda şaman tecrübeli bir usta tarafından

eğitilir.Nenetlerde de bir tür şaman okulu vardır.19.yyda nenetlerde ergenbir aileye ya da bir şaman hocasına verilirdi.



Burada ona davul çalmayı,davulun tokmağını tutmayı,anlaşılmaz kelimleri

okumayı hayvanlar gibi ulumayı,yılan gibi tıslamayı,ayı gibi kükremeyiöğretirler.Selkuplarda ise eğitim vermeye ikna olan şaman genç şamanadayının evine gider,ve belli bir süre burada yaşar,genellikle eve kimseyialmaz.

Buna rağmen bir çok halk arasında belli bir şaman eğitimi yoktur..ÖrneğinNganasanlar şamanlık okula şamanın birisi tarafından eğitilmesi fikrinekarşıdırlar.Nganasanlara göre bir şaman sadece ruhların ve tanrılarınsöylediklerini yapmalıdır.Orta Asya şamalarıda yine eğitim almazlar.Şaman

okularının yokluğu nasıl açıklanabilir?Belkide bu eğitim yabancılar insanlardan gizli tutulduğu için böyledir.Hayır,basit bir şekilde okul teköğrenme yöntemi değildir.Şamanlık için gereken eğitim özgürce dekazanilabilir.ruhlar ve dünya arasındaki olaylar bütün kabile tarafındanbilinir;şamanın kabilesinin bu konularla ilgilenen her üyesi detayli bir şekilde ayinler hakkında bilgilendirilir.Yeteneğe gelince,o da çalışarak eldeedilir.Kharuzin şunun altını çizer:''Gerçek eğitim sadece ritüelleri öğrenmekdeğil,şamanlık özelliklerini geliştirmektir.'' Şaman olmak isteyen bir kişibir hazırlık sürecinden sonra kendini geliştirip mükemmelleştirebilir.''Başlangıçta şamanın yalnız kalması gerekir.Gözlerden ırak,şarkı söyleyip

davul çalarak gücünü sınar.M.N.Khangalov un raporuna göre '' Buryatlardaruhlar tarafından seçilen genç adam ormana ya da dağa gider,burada bir ateş yakar ve şamalığını gerçekleştirir.Garip ve yüksek bir sesle ayılıpbayılarak ruhları çağırır.Bu tür inzivalar oldukça etkilidir.Acemi şamanburada bedensel egzersiler yapar,sesinin tonlaması üzerindeçalışır,mimiklerini ayarlar.Bütün bunlar onu gelecek kariyerinehazırlar.''Şaman adayı selkuplarda da ormana gider ya da boş bir çadırdasessizlik içinde şarkı söyler.Selkuplar onun şamanlık yolunda ilerlerdiğisöylerler.



Tadzhik ve özbek şamanlarında 40günlük bir inziva ritüeli vardır.Şaman

yalnız başına rölünü öğrenir.Sadece şarkı söylemeyi ve ayin yapmayıöğrenmez,özellikle ekstazi durumuna geçme ruhlarla iletişim kurmayeteneklerini geliştirir.Kişisel hipnoz tekniğinde usta olması gerekmektedir ve bunu ancak sürekli çalışmayla elde ederler.Şamanin eğitimi hazırlıksüreciyle birlikte bitmez.Etnograf G.D.Verbov'a göre bir gece şamanadayının tekniği öğrenmesi için yeterlidir,ama ustalığa ulaşmak için pekçok sene gereklidir.Khomich nenet şamanlarının eğitiminin20 yıl kadar sürdüğünü söyler.Bu zorlu profesyonel büyüme süreci şamanın kıyafetine ,ve vasıflarına yansır.Daha öncede belirtidiği gibi şamanlar bütün ayinnesnelerine bir anda sahip olmazlar.Kabile halkı şamanın işini layığıla

gerçekleştirebildiğine ikna olursa onun başka bir şaman simgesine dahaihtiyacı olduğuna karar verir.Şamanda bunun farkındadır.Şamanın rüyalarıbütür ve ruhlar ona bir davulla bir kaftan alması gerektiğini söyler.

Ekstazi konusunda farklı bir tartışma daha vardır.Bir çok insan şamanınyaşlandıkca yeteneklerinin azaldığına inanır.Ket inanışına göre şamanlar yaşlanıp ruhlar bundan mustadip hale geldiğinde ondan genç kemikler isterler.Şaman yerine geçimek birini arar,eğer bunda tereddüt ederseruhlar onu terkeder.Etnoğraf prokof neredeyse şamanın varisi

oluyordu.Selkup dilini biliyordu ve 63 yaşında bir selkup tarafından onuevlat edinmişti.Ona davulunu ateşte kurutma onurunu vermişti ve seanstansonra ona demişti ki:''Gelecek bahar benim yerime geçmelisin,ruhlar bukonuda bana baskı yapıyorlar.Ben de bunu annemden almıştım ve şimdisenden başka verecek kimsem yok.Ama eğer istemezsen,ruhlar senialacak''

Yaşlanamakta olan şamanın artık bu işi yapmaya gönüllü olmamasınıanlamak zor değildir.Ruhların hizmetkarı olma sorumluluğ onda ağır bir yük yaratıyor olabilir.



Hayallere odaklanması ve kendini o dünyaya yollaması

zorlaşmıştır.Ekstazi muazzam bir sinir sistemi eforu gerektirir,ve ileriyaşataki her insan bu güce sahip olmayabiir.Peki şamanlar aklı yerinde kimseler mi.Bir kabile üyesine göre buna hiçşüphe yok.Şaman Hastalığı geçek bir hastalık olarak görülür,oysa tüm bufikirleri yalanlarcasına şamanlar hemen iyileşirler.Her yerde şamanlar sinrihastalığı olan bir kişiden rahatlıkla ayırt edilebilir.Ve bu sibiryanın vekuzeyin yerli halklarının geleneklerinin yanlış değerlendirilmesi içinüzerinde durulması gereken mevzudur.Doğanın çocukları-ren geyiğiyetiştiricileri,avcılar,balıkçılar-oldukça aklı basında ve pratik zekası yüksek insanlardır.Onlar hastalıklara

bir insanı şaman yapan ruhların neden olduğuna inanmak isterler.Bazıhalklar da her yetişkin erkek kendinde şaman olma kapasitesi görür,fakatbu doğru değildir.Şamanın diğerleri tarafından da kabul görmesigerekir.,bu nedenle kabile üyeleri tarafından bir teste tabi tutulur.Bu şamanolma yolunda ilk ve en önemli şarttır.

Nganasanlar potansiyel şamanı şu şekide incelerler:22Sınama için vahşiren geyiği derisinden bir göz bandı dikilir.ve gözleri kapalı şekilde çeşitlinesneleri bulmaya çalışır.Bir halayın üzerinden atlar,çalılıklara çarpmadantundrada dolaşır.Engellere takılmaz ve kuyulara düşmez.''Khantyler ise

tanrı Torumu rüyalarında onlara falcı olmaları gerektiğini söylerkengörünce delirmekten korkarlar.Kendi testlerini kendileri yaparlar.İki üçseneyi aşkın bir süre içinde balığın olduğu noktaları ve havayı doğrutahmin etmek zorundadır.Avda şans gerçek bir deha göstergesidir.Eğer secilmiş yerin başarısı kanıtlanırsa,önerisi başkalarına yardımederse,insanlara rüyasından Torumun onunla konuştuğundanbahsedebilir.

Test aynı zamanda şamanın ektazi durumuna girme yeteğini ölmek için de

yapılır.Kazalar arasında şaman olduğunu açıklayan bir kimseden çıpkalayakla kafasına hiç bir şey örtmeden karda ve fırtınada yürümesi ayrıcakızgın demiri yalaması istenir.Bütün bunlardar zarar almadankurtulmuşsa,bu iyi ruhların onu koruduğu anlamına gelir.



Topluluğun şaman yeteklerine sahip olunduğu iddiasına inanmadığı ve okişiyi düzenbazlıkla suçladığı durumlar da vardır.Bu Ket ve Khantyaraştırmacıları tarafından rapor edilmiştir.Khantiler zavallı bir deli olarakdüşünülürler.Onlara göre şaman olacak bir kişi birden ortadankaybolur,ruhlar tarafından götürülür.Şaman testleri tecrübeli bir şamanolduktan sonra da btün hayatı boyunca devam eder.Ulchiler arasındaşaman büyük anma festivali sırasında diğer dünyaya göç etmiş ruhlarlabağlantı kurarken test edilir.Çoğunluk şama başka bir köydengetirtilir.Tören sırasında ruhları görmesi beklenir.İyi bir şaman nasılöldüklerini,ne zaman öldüklerini,gece mi gündüz mü,ne giydiklerini,ölüm

sahnelerini bilir.Eğer şaman bir konuda yanılırsa,anma tamamiyla hatalıolarak görülür.Şaman hakkını elinde tutması gereken budur.Eğer bir yanlışyaparsa azarlanır ve hatta dövülür.

Nanailer de çok benzer bir geleneğe sahiptirler.Tören boyunca şamanölmüş ruhun izini arar.Ve bulur,peki bulduğu doğru ruhmudur.Bunuanlamak için şaman ölen ruhun ailesenden kimseler e sorular yöneltir.Sorar: '' Bu insanın oğlu evde yokken öldüğü doğru mudur? ''Doğru'' aile üyeleri koro halinde cevap verirler.''Peki tabut yapıldığında

tırnaklarla parçalnmış bir tahta var mıydı?'' ''Vardı'' ''Ölmek üzereyken aileüyelerini yanına çağırıp onlarla vedaşlatığı ve o sıra da oğlunun evdeolmadığı dıoğru mu?'' ''Doğru'' Şamanın asisatanının ne yapıp edip ölenkişinin gömülme detaylarına ait bilgiler ele geçirdiği ve şamanın bu konudayaptığı yaptığı doğr tahminlerin şamanın şanını yücelttliği desöylenmektedir. ''Şamanın tahminlerini dinlerken ailenin titremeleri veheyecanlanmaları görülmeye değerdi,Şaman bir kaç hatadan sonratoparladı ve aileye ruhun doğru bedene ait olduğunu kanıtladı'' Ölenadamın büyük oğlu bana ''Ruhu bulduğu iyi oldu yoksa benden güzel bir dayak yiyecekti.Gerçekten fevkalede bir şamandı'' dedi.

Şaman testi farklı halklarda değişik şekillerde ortaya çıkabilir.



,fakat anlamı her zaman aynıdır:Şaman göstermelidir ki ruhlar ona yardım

ediyor.Şamanın kariyeri başarılı iyileştirmelere,doğru çıkan öngörülere,veverdiği kusursuz önerilere bağlıdır.Bir hata şamanın ruhlar üstündekigücünü kaybettiği anlamına gelir.Topluluğun ona karşı olan güveni sarsılır ve bir daha ondan yardım istemez.Özetlemek gerekirse şamanın çılgın halleri ,nöbetleri katıtsal br hastalıkolarak görülmemelidir.Şaman töreninin hada davranışlarının tuhaflığışamanın rolüyle ilgilidir.Bu göre bir çok değişik kimse tarafındangerçekleştirilir.Kimileri bunu kişiselleştiremez ve çamalık vazifelerini kısmiolarak gerçekleştirirler,kimileriyse bu konunun üzerinde yıllarca yoğunlaşır ve ilerler,sıkıldıklarında ise kendilerindn daha genç bir insana görevi

devrederler.Bazılar son nefesine kadar bu işle iç içe olurlar.Şunu bilmeliyiz ki şamaların çok yoğun bir içsel varlığı vardır.P.I.Tretiakovgüzel bir şaman betimlemesi verir:Kendini hayellerine bıraktığı için oldukçasinirli ve kaygılı olur.Özellikle geceleri kafasını içi rüyalarla doluolduğunda.Tören güü yaklaştığında uykusuzluk,hafıza kaybıyaşar,saatlerde tek bir noktaya sabitlenip bakabilir.Solgun yorgun ve dalgınbu kimse merak uyandırır.''

Shikogorov da buna katılır:''Şamanlar tören için çok fazla eerjiharcadıklarından,kendilere aşırı yüklenme yaptıklarından,sürekli olarak

ruhlarla aılş veriş halinde olduklarından ; şamanların hiç bir zamansağlıklı,sorunsuz bir görüntüleri olmamıştır.Aksine genelde zayif çökmüş,dalgın ve soyutlanmış olurlar.Oldukça karmaşık zihin yapılarıuykularında bile ruhların etkisi altında bulunan bu insanlar üzerinde bir izbırakır.Bir nanai şamana Shternberg'e şunları söyler: ''Şaman olmakgerçekten çok zordur.Ağaç yontmak çok daha kolay bir iştir.'' VeShternberg daha sonra şunları yazar:''Şamanlık yeteği bir armağandeğil,altından kalkması zor bir yüktür.''Şu ortada ki herkez bu strese katlanamaz.Fazla güçlü olmayan özgüvenidüşük bir insanin sinir sistemi iflas edebilir.Kendini kötü ruhları yenmek için

mücadele etmeye inandırmış bir şamanın ölmesi bunun sonucudur.Ayrıcaşamanlar ruhlara itaat etmedikleri ya da bir hata yaptıkları için ruhlar tarafından ölüm ya da bir hastalık cezasına çarptırılacaklarını düşünürler



Kötü ruhların şamanın hayatının geri kalanını hasta ve yararsız geçirmesiiçin onu terk ettikleri de olur.Fakat bir çok şaman hayatlarının sonuna kadar sağlıklı,aklı selim ve saygı

değer kalırlar.Anokhin bir Altay şamanıyla ilgili şunları yazmıştır:''Sangyzak uzun yaşına kadar yaşamıştı,ve sıklıkla bilinciniyitiriyordu.Şamanlığına çok düşkün altaylılar ise yaşından dolayıgüçsüzleşmiş şamanı öküzün üstünde köylerine taşıyıp,onusakladılar.Anuchin Ketlerle ilgili şunları bildirir:''İyi şaman zor bulunur vegenellikle oldukça yaşlıdırlar.'' Prokofeva Selkuplarda da ileri yaşlarınakadar şamanlık yeteğini koruyabilmiş şamanlardan söz ediyor.Şamangörevini olması gerektiği yerine getirdiği sürece sağlıklıdemektir.Bayılmalar ve nöbetler onun görevinin bir parçasıdır.Tamanenruhların etkisi altındayken

aynı zamanda hayal dünyasına kontrol etmesi gerekir,aksi takdirde her düşünce ve jestlerle kişiselleştirdiği modelin içine giremez.Şamanhayallerinin kontroünü kaybettiği anda bir akıl hastasına dönüşür.Kendikontrolünü elinde tutamadığında ise artık şaman olamaz.

Bu hükümler etnografik verilere dayanır.Acı bir şekilde etnografya ve tıp bualanla fazla ilgilenmemekte.Sovyet tıbbı da bu konuya gerekli ilgiyigöstermemiştir.Doktorlar etnograflarla birlikte bir araştırma yürütmekyerine,yaptıkları işlele ilgili yorumda bulunmayı seçmişlerdir.Doktorlar

tarafıdan bir kaç tıbbi muayene yapılmıştırAltay kamı Mampyi 1909 yılındaTomsk'u ziyaret ettiğinde doktor Karelin tarafından muayene edilmiş vepsikolojik,zihinsel açıdan olduğu kadar fiziksel açıdanda gayet iyi olduğutespit edişmiştir.Sağlık tartışmasıyla ilgili olarak ,şamanizmi genel anlamdaele alalım.Dış dünyayı kavramaya çalışan insan ruhlara inanmayabaşlamıştır.Ruhları gücüne inanmak insanları küçültmüştür,iradeleriezmiştir ve eksik zayıf hissetmelerine neden olmuştur.İnsanlar sürekliolarak ruhların egemenliği altında yaşamayı reddetmiş ve kendileriniruhlardan koruyacak çeşitli yollar geliştirmişlerdir.Onları kontrol etmeyiöğrenmişlerdir.Atalarımız doğayla mücadeleyi ruhani dengeyle sağlamaya

yönelmiştir.



Sosyal ilişkiler gelişip büyüdükçe,şaman figürü yeni niteliklere ihtiyaçduyar.Klanın sınırları katı hale geldiğinde ''güçlü'' şaman aktivite alanınıgenişletir:klanın bağlantılarını yürütür,ve tüm kabileyi yönetir.Bu şekilde

şamanın klanın ruhlarıyla bir ilgisi kalmaz ama geniş bir ordu gibi her türden ruhlar edinir.İçlerinde bir çok hayvan ruhu da vardır.Klan ve kabile ilişkilerinin azalmasıyla,şaman kendini toplumdan uzak bir yerde bulur.O artık ruhlarla ilgilenen bir spesyalisttir.Hastaları başkakabileden olabilir.Ruhları başka bir halka ait olsa bile komşusunun diliyleirtibata geçer.Şamanların sıradan br ölümlüye nasip olmayacak bir süper gücü ve doğa üstü güclerle ilişkisi vardır.Şamanların sosyal kontrolüzayıflar.Zenginleşen soylulaşan şamanlar gözle görülür şekilde kabileüyelerinden ayrılırlar.

İşte bu dönemde kötü niyetli şamanlar ortaya çıkmaya başlar.Önceleri butip insalar sadece farklı klanlardan gelir,ve yerel şaman kabileyi buşarlatanlardn korur.Fakat kabile toplum temeli çökünce,şaman da toplumkarşısında yer alır.Şamanlar bu nedenle kötü niyetli olmaklasuçlanırlar.Örneğin Orochiler şamanların, insanların ruhlarını yemek içingönderildiklerini düşünürler.Orochiler bir zamanlar yoğun nifusluolduklarına şamanların insanların ruhlarını yemeye ihtiyaçları olduğu içinbu nüfusun azaldığına inanırlar.Nani efsanelere bu gibi insan ruhuylabeslenen şamanlarla doludur.Yaşlı ulu şamadan bahsedlirken insanlar

kahramanı uyarır:'' bir ay normal yemek yiyiyorsa diğer ay insan etiyer''Diğer bir efsanenin kahramanı genç kız ulu kavakların yetiştiği kıyıyayüzer.Yer insan kemikleriyle örtülüdür.Büyük şaman burada ağaçlarınaltında kurbanlarını iştahla yer.Onu buraya demirden tüyleri olanpençelerinde insan taşıyan dev bir kuş getirir.Toplumsal başlar şeytani şamanlara engel olamaz.Bir Nanai efsanesinegöre bir köyde bir çocuk aniden rahatsızlanır ve ölür.



Ebeveynler bir hileden şüphelenir ve bütün gece çocuklarının bedenibaşında beklerler.Birden bire kapı açılır,beyaz bir köpek içeri dalar veçocuğun kanını içmeye başlar.Baba köpeği zıpkınlar ve köpek

kaybolur.Sabah olunca aynı köyden büyk şaman hastalanır.Muayeneedildiğinde midesinde bir zıpkun olduğu ortaya çıkar.Aynı gün ölür.Bazıefsaneler şamanla toplum arasında ciddi bir yabancılaşmaya nedenolmuştur.

Şamanizm birbirine aile yada topluluk bağlarıyla bağlı küçük gruplardanoluşan insanların ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir.Sosyal yapıkarmaşıklaştıkça yeni din fikirleri ve kültler ortaya çıkmıştır.Tanrılar veinsanlar arasındaki mesafe büyür.Toplumdaki katmanlaşma ezen ve ezilensınıf yapılarıyla sonuçlanır.İnsanlarda hayat konusunda bir tatminsizlik

yaratır ve bu durumun tesellisi parlak bir öteki dünya hayatıdır.

Toplumu şekillediren bu durumda,başka din formları şamanizminçöküşünde etken rol oynar.Ruhlarla ve tanrılarla ilgili çağ sona erer..Bir kralın doğaüstü varlıklarla kuşatılmış bağımsız bir keşişe ihtiyacı yoktur. Odaha çok bu tip işleri tanrılarla ilişki gibi kendi yürütür.Monorşik düzendetoplum kralin tanrının varisi ve baş keşiş olarak kabul edilmesinezorlanır.Eski akdeniz dinlerinde ''keşiş kralın''ın tanrı olarak resmedildiğinigörürüz.Yönetici kimse şamanın yerini almıştır.(Ayrıca bu dış görünüşlerinide yansımıştır.Avrupa monarşilerinde giyilen şey şamanın metalik

şapkasına benzemez mi?Büyük ihtimalle bu çılgınların giydiği taç sonralarıkral tacının prototipi olmuştur.Orta çağdaki koreli yöneticilerin sembolü deşapan şapkası idi,üstelik şekil olarak oldukça benzeşiyordu.)

Kral tanrıya en yakın kişi olmasına rağman,din işleri bir başka din adamıtarafından yürütülürdü.Kurulu kültü düzenli bir şekilde sürdürmek için bir ruhbanlar sınıfının kurulması gerekliydi.Bu ruhban örgütü alışılmış bir şekilde bir dizi adamdan oluşurdu



Moğol imparatorlğunun ilk zamanlarında 13yy'ın ortalarında Mangu

kağan'ın genel merkezini ziyarete gider ve şunları yazar: '' Falcılar Kağanınkendisininde kabul ettiği gibi onların din adamları,ve her zaman başlarındabir liderleri bulunuyor.,bir tür papa gibi,ve bu lider her zaman ManguKağanın ana sarayının yakınında yaşıyor.Kağanlarını taşıyan atlıarabaların koruyucusu da kendisidir.Diğer falcılar arka avludayaşıyorlar,belirlenen bu yerde dünyanın bir çok yerinden yeteneklerinegüvenen kimseler onlara başvurabiliyor.

Bu falcılar birer şaman.Hatta eski bir türkçe kelime olan ve şamananlamına gelen ''Kam'' kelimesine muhafaza etmişlerdir.Bunlardan bazıları

ruhları çağırabilir.Şeytandan cevap bekleyenlerin huzurunda şamandavulunu çok güçlü bir şekilde çalarak büyülü sözleri söyler.Nihayetindehiddetlenir,ve diğerleri onu başlamaya başlar.Şeytan sislerin arasındabelirir,kam ona yemesi için biraz et verir,ve ona sorular sormayabaşlarlar.Fakar bu şamanlar biraz farklıdır.Kralin egemenliği altında resmibir kültün hizmetkarları olarak hüküm sürerler.İnsaları korkuturlar,veistedikleri kişiyi büyücükle suçlayabilirler.Rubric şunları aktarır:'' Falcılarınkışkırtmasına gelen Kağanın eşi kağandan masum insaları öldürmesiniister,Sinirlenen kağan anında adeleti sağlar.ve karısı gözdendüşer,''Hikayeden de anlaşılacaği gibi falcılara hiç bir şey olmaz.

Dini felsefenin gelişimi farklı toplumlarda farklı şekilde gerçekleşmiştir.Her biri kendi dogmasını ,kendi ruhban örgütünü inşa etmiştir.Ve şamanizmleyeni kültler fikirler,dini sistemler arasındaki ilişki de farklılıklar gösterir.Tekbir benzerlik vardır ki bu da şamanlığın düşüşte olduğudur.Temel kült olupher daim toplumsal varlığın içinde desteklenen şamanizm ,gündelikhayatın karanlık köşelerine itilmiştir.Böyle bile olsa şamanizmin özelliklerinin sonraki dinler üzerinde büyüketkisi olmuşur.Örneğin antik dinlerde bereket tanrısının ölüp dirilmesi kültüoldukça önemlidir



Adonis bir çeşit tanrı idi.Mitlere göre,Adonisin ölümünden sonra Afroditonu yeraltındaki ölüler aleminden kurtarmıştır.Zeus'un arzusu kışı yeraltıbölgelerinde geçirmek yazınsa yeryüze geri dönmektir.(Bu mit doğanınölümü ve yeniden canlanması yıllık olayını etkileşmiştir.)Hatırlayacakolursak şamanlar da farklı nedenlele diğer dünyaları ziyaret ederledi veölümden yaşama geri dönderlerdi.Bereket tanrısı mitinin şamanizmdengelmiş olmasu muhtemeldir.

Peygamberler,dünyadaki her dinde aşina olunan bir figürdür.Bunun daşamanizmle bağlantısı vardır.Tanrı tarafından seçilen insan olan peygmber insalar için tanrının kalbinden geçenleri açıklar.Şamanlarda benzer bir şekilde tanrılar ve insanlar arasında iletişimi sağlarlar.Din kurucularının efsanevi hayatlarında,Şaman hastalığı şamaların''yeniden doğuş'' felsesinde tekrar kendine bulmuştur.

Hazreti İsanın çarhıha gerilerek acı şekilde ölmesi ve yeniden dirilmesiköklerini şamanizmde bulur.Bu tema İslamda daha net bir şekildegörülür.Cebrail ve diğer melekler hazreti Muhammed'in vücudunuparçalamıştır.Ve Muhammed bir fantastik bir hayvanın üzerinde göğeyükeselmiştir.Bu da şaman doğasıyla benzeşen bir durumdur.

Çevirmenin notu:Fotokopilede yazıların kenar kısmı çıkmadığı içinsayfanın son paragrafı çeviremediğimi not düşmek isterim.



Tomburalar ve davullar geniş olarak ekstaziye girme aracı olarakkullanılır.Keşişler farklı bir dilde tanrılarla konuşurlar.Keşişlik yeteneğinesilden nesle aktarılan kehanet gücünün bir armağanıdır.Antik çağlardanberidir dini geleneklerin muhafaza edilmesi evrensel bir kanundur.Engels'egöre:'' bir kere yaratıldı mı,din herzaman geçmiş zamanlardan miras kalanfikirleri korur.Zamanla eski felsefe ömrünü tamamlamıştır.Resmi kütler meydana çıktığında şamanizm sadece küçük bir kısım ruhban sınıfıtarafından devam ettirimiştir.Fakat daha sonraları,orta çağda,avrupalıinsanların hayatını fikirlerin şamanizmle bağdaşlaşmaya başlamasıoldukça etkilemiştir.Ve bu insanlar kilisenin varlığı konusunda bir tehdit

olarak görülmüştür.Şeytanlar iç içe oldukları ve şeytani yerlere yolculukettikleri için büyücüler ve cadilar işkence görmüşler ve kurbanedilmişlerdir.Büyü ve büyücülere inanmanın kökleri şamanizme kadar gider.Doğum ruhlarla münasebetler,ekstazi nöbetleri,ve ruhlarınyolculukları anlamına gelmektedir.Bu yüzdendir ki Nanai şamanları bir köpeğe dönüşürler.

Sosyal hayatın yol açtığı şamanizmdeki değişimler sibirya ve doğuavrupadaki dinleri de etkilemiştir.Özellikle ruhbanlık örgütünün gelişiminişamanizmle takip edebiliriz.Kuzey sibiryada bu değişim şamanları siyah ve

beyaz şamanlar olarak 2 'ye ayırdı.Yakutlar ve buryatlar arasında siyahşamanlar şeytanın hizmetkariydılar,beyaz ise iyi ruhların.(bu farklılıkgenelde pratikte gözlenmiştir.Hem iyi hem kötü ruha hizmet edenşamanlara Buryatlarda rastlanır)

Beyaz ve siyah kategorileri yavaş yavaş şekillenmiştir.Temel olarak buayrım şamanın ziyaret etmek zorunda olduğu aşayı ve dünya görüşleriyleoluşmuştur.Altaylarda yeraltı dünyasının hükümdarları için ibadet etmeyen bir kambeyaz şamandır ve doğadaki saf temiz iyi ruhlara başvururlar.Siyah

şamanlar ise çok çeşitli kötü ruhlarla arkadaşlık içindedir.



Tuvinia gelenekleri bize açık bir şekilde gösteriyorki siyah şamanlr aşağıdünyayla,beyaz şamanlarsa yukarı dünyayla ilişki halindelerdir.Diakonovabize Tuvinianların ürkütücü bir şekilde şamanları bu yolla 2 ye ayırdığınıgösteriyor.En iyi şamanlarsa 2 yönlü şamanlık yapabiliyorlar.Aşağı veyukarı ilişkisi bize renklerle verilir.Siyah yol için kuzgun tüylü bir şapka,siyah bir davul yapılır.Tuniviananlar ve daha bir çok insan için yer altı dünyasının baş ruhu ''ayı'dır.Bu yüzde aşağı dünyaya yapılan bir seanssırasında şamanlar genelde ayının davanışlarına öykünürler.GüneyTunvinalılar şamanın en az bir insan öldürdüken sonra siyah yol şamanıolduğuna inanırlar.Aynı zamanda siyah yol şamanın zarar verici olduğuna

inanılır ve beyaz yol şamanını başvurulur,beyaz yol şamanı kötü ruhlarlabir savaşa girer.

Klan ve kabile sisteminin yıkılmasıyla ,diğer dünyalarla ilgili görüşler iyi vekötü ışığı altında yeniden şekillenir.Aşağı dünya ,şeytanların diyarıoldundan,bununla ilgisi olan şamanlar da şeytana dönüşür.O insanlarazarar verir.İyi ruhlar ve tanrılar çoğunlukla gokyüzü ile ilişkilendirilir.Vehizmetkarları olan beyaz şamanlarda her zaman iyi olarak görülürler.Bukontrastı klan toplumlarda görememekteyi,Pekiyi bir kötü şaman içinklanların ihtiyaç duyduğu şey neydi?

Beyaz şamanlara neredeyse şaman denmez.Topluluk kültlerinin ya dakabilelerin ruhbanları olarak görülürler.Yeni din adamalığınin eskigeleneklere ihtiyacı kalmaz.Yakutların beyaz şamanları bir çok şamanözelliklerini kaybetmişler:Beyaz şamanlar ekstaziye giremezlerdi veruhlara yardım edemezledi.(Bunlar doğrulanmak zorundadır.V.B.)Şeytaniruhlarla başa çıkamazlar.



Üstelik ritüel saflıgı korumak zorundalardır.(vücuda dokunulmamasıvs.)Yakutlardaki beyaz şaman tiribal kültün bir keşişidir.Altay şamanlarında

görevleriyle dış görünüşe ait simgelerden feragat edilmesi önemlidir.Törenkostümü içinden sadece kuzu derisinden yapılan bir şapka takarlar.(Eliade'in kitabı ''şamanizm'' ülkemizde fazlaca beğenilip ün kazanmışolduğundan,okuyucunun dikkatini katılmadığım görüşlere çekmekisterim,Eliade'in düşüncesine göre göksel tanrılarla ilişki şamanlığın altınkuralı.Ama araştırmalarıma göre şamanizm hem ''aşağı'' hem de ''yukarı''dünyayla ilişkilendirilebilir..)

Sibiryada bazı halklar arasında devletlerin krallıkların doğuşundan sonra

şamanizm yükseldi resmi kült durumuna geçti.Şamanizmin türk devletinineski bir külltü olması muhtemeldir.Fakat zayof siyasi birliklerin devreyegirmesiyle dinsel yaşam yeniden eski formuna döndü.Şamanizmin bağımsız gelişimi ve dönüşümü bir çok insan ve dünya dinleritarafıdan tartışılagelir.Budizm,İslam,Hristiyanlık gibi dinlerin iyi organizeedilmiş birer ruhban sınıfları vardır,ve otoritelerin desteğindenfaylanırlar.İslam 8.yy.da araplar tarafından asyaya tanıtıldığında,cengizhan'ın orduları tarafından ferihlere başlanmıştır.İslam ve şamanizmarasındaki mücadeleyi anlatan hiç bir belge yoktur;fakat iddialara göreorta çağda dinsizler imha edilmekte idi.Hatta 19.yy.da bile, din adamları

tarafından kışkırtılan sadık karakalpak bile şaman elbisesi giymiş bir kadınıtaşladı.

Kalmyksler lamaizmi 16.yy.da kabul etmiştir.Bunun bir sonucu olarakkalmikler 1640 yılında bir kanun getirmişlerdir:



Her kim kendine şaman diyecek olursa atı elinden alıcaktır.Lamaizm17.yyda Moğolistan'daki Buryatları da cezalandırmaya başlamıştır.Otorite

tarafıdan desteklenen Lamaist din adamları şamanların tapınaklarınıyakmışlar ve onlara eziyet etmişlerdir.''Şamanlar her yede elegeçirilmişti.Hiç bir dağ,orman onlara lamaların vahşetindenkoruyamıyordu.''

Şamanizm aynı zamanda Ortodoks kilisesi taradından da hor görülmüştür.19.yy'ın sonlarına doğru misyonerlik aktivitesinde bazıdeğişiklikler meydana gelmiştir.''Rus olmayalar hıristiyanlığı kendiiradeleriyle kabul etmek zorundadır.''Fakat başlarda misyonerlik

konusunda bu kadar titiz davranmamışlardır.İkna edici konuşmalar,kutsalyerlerin tahribi ve dinini değiştirmek istemeyenlere işkenceler yapılmıştır.Misyonerlerin etkisi geleneksel yaşan tarzının yıkılması ve antik kültlerinyok edilmesi olmuştur.Son dönemin gözlemcileri evrensel bir şamanizmdüşüşü yaşandığı kanısındadır.Yerli nüfus bile şamanlığın azaldığınainandırılmış ve şamanların eskiden yaptıklarını yapamazolmuşlardır.Şamanizm kurtulmuştur elbette ama dünya dinlerininetkisinden kurtulmayı başaramamıştır.Dİn hayatımıza daha fazla girdikçeetki de o kadar büyük olmuşstur.Asyada ve Kazakistanda şamanizmgenellikle müslüman safda yer almıştır.Molla ve şaman arasındaki çelişki

sürer ama bu bir müsabaka gibidir,ideoloji çarpışması değil.Onlara göreşamaları ortodoks müslümanlardan bi farklı yoktur.Törenin başında şamanallaha seslenir ve kuran-ı kerimde adı geçen kutsal isimlerin adını anar.



Özbek şamanları seansa şunları söyleyerek başlarlar:

Bu teşebbüsüm için-BismillahBütün teşebbüslerim için -BismillahYatıyorum,kalkıyorum-BismillahYolculuğuma başlıyorum- Bismillah.

Bismaillah müslüman düsturunun bir kısaltmasıdır: Bismillahi-rahmanirahim:''Esirgeyen ve bağışlayan allahın adıyla.''Bu her hangi bir seansa

başlamadan önce söylenmelidir.Asyanın diğer şamanlarıda benzer bir girizgahla törene başlarlar.

İslam tören kostümü geleneğini ortadan kaldırmıştır.Seansın anlamı aynızamanda değişmiştir.Müslüman şaman başka dünyalara yolculuketmez.Ruhlarını hastalığa sebep olan şeytani ruhların ardınagönderir.Ruhlar şeytanla savaşır,bu ruhlar şamana bir fidye bir adakgerektiğini bildirirler.Özbek ve Tadzhik şamanları bir din adamının hayır duasını almak gerektiğine inanırlar,bu şamanlığa atanma kuralıdır.Bir çok

şaman davulu bırakıp yerine tesbih çekmeye başlamışlardır.Koruyucuruhlar çoğunlukla müslümanan azizleridir.Bir Semerkant şamanı pazar günleri koruyucu ruh olan bütük baba İshanın alışverişe gittiği gerekçesiylefal bakmayı reddeder.

Şamanizm resmi olmayan müslüman din adamlarının aktivitelerinde deetkiliyeci bir rol oynamıştır.Bukharanın sakinleri bazi ishanların koruyuruhları olduğu çin tedavi edebilme yeteneğine sahip olduğuna inanırlar.Lamaizmin şaman hakların budizmi seçmesinde büyük etkisi

olmuştur.Buryatlar Ruhla ilgili önceki fikirler,diğer dünya ve evreninyapısıyla ilgili düşünceler değişir.



Lamalar bazı şaman ritüellerini etkisi altına aldı.Budist isimli tanrılar şaman

tanrılarının ismini nyerini aldı.Keşiş ise şaman ve lama nınkombinasyonundan oluşan kimi özellikler edindi.Hem şamandavranışlarına hem de lamaist kültüne sahiptiler.

Tuvinian şamanları lamaist külte ait objelere sahiptiler. (Budha resimlihalılar gibi)Hastalanan lamaların bir şamana başvurması doğalkarşılanırdı.Yeni çeşit yarı lama-yarı şaman kimseler ortayaçıkmıştı:Burrhan Böö (Burkhan lamaist dilinde tanrının karşılığıdır.Böö iseburyat mongol dilinde şaman anlamına gelmektedir.)

Bu tanrısal şamanlar lamaist manastırlarında eğitim görürlerdi.Giysilerihem şamanist hem lamaist kültürden öğeler içerirdi.Burkhan böö törenlerilamaist kültüne ait kitaplarla yönetirdi.Mezarlıkların yanında Şaman ağacıdedikleri ağacın altında gece seansları düzenlenirdi.Tanrısal şamanınşeytana zarar verdiğini,hasta insanın çalınmış ruhunu kötü ruhların elindenkurtardığını ve şeytani ruhu yok ettiğini düşünürlerdi.

.

shamanic worlds: rituals and lore of siberia and central asia'' türkçe çeviri 1.kısım

Documents