scad a program lama

8/6/2019 Scad a Program Lama

1/135

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

SCADA PROGRAMLAMA

ANKARA 2007


2/135

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeliolarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retimprogramlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelikgelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmekve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


3/135

i

AIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET-1 .....................................................................................................31. SCADA SSTEMLERN TANIMAK ................................................................................ 3

1.1. Scada Sistemlerinin Tanm ..........................................................................................31.1.1. Scada Sisteminin Uygulama Alanlar ....................................................................51.1.2. Scada Sisteminin levleri......................................................................................61.1.3. Scada Yazlmndan Beklenenler........................................................................... 91.1.4. Scada Sistemleri u mkanlar Salamaldr .........................................................9

1.2. Sistemin Yaps ........................................................................................................... 101.3. Scada Sistemlerinin Temel Elemanlar .......................................................................11

1.3.1. Uzak Terminal Birimleri (Remote Terminal Units, RTU) ..................................111.3.2. Ana Terminal niteleri (Main Terminal Unit, MTU) ......................................... 131.3.3. letiim Alar......................................................................................................131.3.4. Veri Toplama niteleri........................................................................................151.3.5. Sensrler ve Alglayclar ....................................................................................161.3.6. Yazlm ................................................................................................................161.3.7. Merkezi Kontrol Odas ........................................................................................161.3.8. Kontrol Panolar ..................................................................................................171.3.9. SCADA Sistem Terminalleri ............................................................................... 171.3.10. Bilgisayar Ekranlar ...........................................................................................181.3.11. Yazclar.............................................................................................................18

1.3.12. Kesintisiz G Kayna, ....................................................................................181.4. rnek Bir Scada Sisteminin ncelenmesi....................................................................18ME VE DEERLENDRME.......................................................................................22

RENME FAALYET-2 ...................................................................................................232. SCADA PROGRAMI ........................................................................................................23

2.1. Scada Program Yazlm Kurulumu .............................................................................242.1.1. CD Kurulumu ......................................................................................................242.1.2. Driver Ykleme ...................................................................................................27

2.2. Menler ve erikleri................................................................................................... 272.2.1. TEOS Sistemine Balanmak ............................................................................... 272.2.2. Designer Men (Tasarmc Men).......................................................................28

2.2.3. Run Time (alma An) Mens Elemanlar .....................................................372.3. Sistem Veri Tabannn Oluturulmas .........................................................................42

2.3.1. Dahili Ve Harici Bit ve Registerlarn Oluturulmas...........................................422.3.2. Sistem Veri Tabannn Oluturulmas.................................................................. 472.3.3. PLC Ye Balanmak in Ayarlarn Yaplmas ...................................................482.3.4. PLC nin Data Alanna Bilgi Girilmesi ...............................................................52

2.4. Animasyon Oluturma ve zleme................................................................................542.4.1. Grafik zelliklerinin Tantlmas ........................................................................542.4.2. ekil izimlerinin Gsterilmesi ..........................................................................572.4.3. Ktphaneler ve Buradan ekil arma ............................................................582.4.4. izilen ekillere Animasyonlar Yaplmas..........................................................78

2.4.5. PLCye Balanarak Animasyonlarn zlenmesi ..................................................94

NDEKLER


4/135

ii

2.5. Kaytlarn zlenmesi....................................................................................................98

2.5.1. Tarihsel Veri Tabannn Oluturulmas ...............................................................982.5.2. Log Veri Tabannn Oluturulmas ve Ekranda zlenmesi ................................1012.5.3. Alarm Veri Tabaninin Yaratilmasi ve Ekranda zlenmesi.................................1032.5.4. Trend Veri Tabannn Oluturulmas ve Ekranda Izlenmesi .............................110

2.6. Farkl Gvenlik Seviyeleri Oluturma ......................................................................1162.6.1. ifre Sistemi le Koruma ...................................................................................1172.6.2. Farkl Kullanclar (Users) Yaratma ve ifreleme............................................1172.6.3. Seviyelere Gre Yetkiler Verme........................................................................1182.6.4. Log-On / Log-Off zellikleri ............................................................................119

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................122LME VE DEERLENDRME ..................................................................................125

MODL DEERLENDRME ............................................................................................127CEVAP ANAHTARLARI...................................................................................................128KAYNAKA .......................................................................................................................129


5/135

iii

AIKLAMALARKOD 481BB0034ALAN Elektrik Elektronik TeknolojisiDAL/MESLEK Otomasyon SistemleriMODLN ADI Scada Programlama

MODLN TANIMI

Scada Sistemlerinin tanmlanmas, Scada SistemElemanlarnn Seilmesi, Temel bir Scada Sistemininkurulmas ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrldrenme materyalidir.

SRE 40/32N KOUL Kablosuz A Sistemleri Modln alm olmak.

YETERLK Scada uygulamalarn yapmak.

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam salandnda scada sistemlerini

tanyarak, temel seviyede veri izleme ve kontrol yapabilenscada sistemini tekniine uygun ve hatasz olarakkurabileceksiniz.

Amalar1. Scada sistemlerini kullanm amac ve yapsna gre

doru olarak snflandrp sistem elemanlarnseebileceksiniz.

2. Yazlm kullanarak veri izleme ve kontrol ilemleriyapabilen scada uygulamasn hatasz olarakyapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Bilgisayar laboratuar, PLC laboratuar, rnekProjeler, Sensr kataloglar, Analizr Kataloglar, FirmalarnScada sistemleri ile ilgili klavuzlar, Scada programlamayazlm

LME VEDEERLENDRME

Modln iinde yer alan her renme faaliyetindensonra verilen lme aralar ile kendinizideerlendireceksiniz.

Modl sonunda, kazandnz bilgi ve becerileribelirlemek amacyla, retmeniniz tarafndan hazrlanacaklme aracyla deerlendirileceksiniz.

AIKLAMALAR


6/135

iv


7/135

1

GRSevgili renci,

Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile otomasyon alannda hemenhemen tm ilemleri yapabileceiniz yeni bir uygulama ile karlaacaksnz. Evet buuygulama Scada sistemleri uygulamasdr. Belki de en ok zevk alacanz ve kendinizi okmotivasyonlu hissedebileceiniz veri toplama ve kontrol sistemi yazlmlarn inceleyecekve zevkle kurabileceksiniz.

Teknolojinin her geen gn hzla ilerledii son zamanlarda sistemlerin daha verimlialmas ve hatalarn ok aza indirilmeleri iin bilgisayarlarn endstriyel kontrolalanlarnda daha ok yer bulduunu gzlemleyebilirsiniz. Bilgisayarlar zel bazyazlmlarla imento fabrikalarnda bulunan elektrik makinalar ve motorlarnnizlenmesinde, kimyasal fabrikalarda karmak ilemlerin kontrolnde, boya retimfabrikalarnda tanklarn ve silolarn izlenmesinde, demir elik fabrikalarnda retimkontrolnde, enerji ynetim sistemlerinin kontrolnde, metro istasyonlarnn denetiminde, sudatm istasyonlarnda ve aklnza gelebilecek bir ok uygulama alanlarnda sahadan bilgitoplama ve deerlendirme sistemlerinin tm olarak karmza kar.

Otomatik kumanda alannda kullanlan birok otomasyon sistemlerini, kontrol

cihazlarn, PLC Sistemlerini, belki de DCS Sistemlerini tanyorsunuzdur. Bu cihazlar vekontrol nitelerini bir yazlmla kontrol ederek, bu cihazlardan gelen verileri ileyip bir okaygt ve ya cihaz kontrol ve kumanda etmek istediinizde de veri toplama vedeerlendirme ilemini yapacak bir sistem ve bu sistemde kullanlacak YAZILIM hakkndabilgiler edinecek ve kendinizde bir scada sistemi kurabileceksiniz.

GR


8/135

2


9/135

3

RENME FAALYET-1

Uygun ortam salandnda Scada Sistemlerini kullanm amac ve yapsna gre doruolarak snflandrp, scada sistem elemanlarn seebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Scada sistemlerinin ne olduu konusunda internetteki web adreslerinikullanarak, olas hangi firmalarn hangi scada programlar olduunu aratrarakeitli scada yazlm rnleri ve zmleri arasndaki bilgileri edinip, rnlerarasndaki farkllklar aratrnz.

Eer mmknse evrenizdeki scada sistemlerine sahip olan iletmeler vetesislere ziyaret yaparak sistem uzmanlarndan scada sistemleri hakknda bilgitoplaynz ve arkadalarnzla bilgilerinizi paylanz.

Scada sistemlerinin kullanm amalarnn neler olduunu aratrnz.Aratrdnz bu konular bir rapor haline dntrerek snf ortamnda anlatnz.

1. SCADA SSTEMLERN TANIMAK1.1. Scada Sistemlerinin Tanm

Proses (lem), Endstriyel ve Bina Otomasyonunda kullanlan ProgramlanabilirKontrolrler (PLC), Dng Kontrolrleri, Datk Kontrol Sistemleri (DCS), I/O Sistemlerive akll sensrler (kontrol nitesi zerinde bulunan) gibi eitli cihazlardan saha verilerinisrekli ve gerek zamanl olarak toplayan, tanmlanan kstaslara gre bu bilgilerideerlendirmeye tabi tutup gerektiinde kullancya erken uyar mesajlar reten, retimietkileyen eitli etkenlerin merkezi bir noktadan grafiksel veya trend olarak gzetlenmesini

salayan ve sahadaki kontrol noktalarnn uzaktan denetlenebilmelerine imkan salamakamacyla kullanlan sistemler Denetleyici Gzetim ve Veri Toplama (SCADA "SupervisoryControl and Data Acquisition") sistemi olarak tanmlanabilir.

"Supervisory Control and Data Acquisition" ifadesi 1960larda Bonneville PowerAdministration tarafndan ortaya atlm bir terimdir. Supervisory Control and DataAcquisition" terimi ilk olarak PICA (Power Industry Computer Applications) konferansnda1973te yaynlanmtr.

SCADA sistemi, veri toplama ve telemetri (kablosuz veri aktarma)nn birkombinasyonudur. Veri toplama ve merkezden veri gnderme, analiz yapma ve daha sonra

bu verilerin bir operatr ekrannda gsterilmesi ilevlerini gerekletirir. SCADA sistemisaha ekipmanlarn grntler ve ayn zamanda denetler.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA


10/135

4

SCADA sistemleri; sistem operatrlerine (kullanclarna), merkezi bir kontrol

noktasndan geni bir corafi alana petrol ve gaz alanlar, boru sistemleri, su ebekeleri,termik ve hidrolik enerji retim sistemleri ile iletim ve datm tesisleri gibi alanlardavanalar, kesicileri, ayrclar, elektrik makineleri, motor, elektronik, elektrohidrolik veelektropnmatik valfler anahtarlar uzaktan ap kapama, ayar noktalarn deitirme,alarmlar grntleme, s, nem, frekans, arlk, say, elamanlarn durumlar gibi lbilgilerini toplama ilevlerini gvenilir, emniyetli ve ekonomik olarak yerine getirmeavantaj sunmaktadr.

Burada, mekanik ve elektronik aygtlar arabirimlerle balanarak iletmefonksiyonlarn yrtrler. Denetim komutlar bu dzeyde tesisin almasn salayanelektriksel sinyallere ve makine hareketlerine dnr, bu dnmler elektronik

alglayclar araclyla toplanr. Toplanan veriler elektrik iaretlerine evrilerek SCADAsistemine aktarlr. Aktatrler, tahrik motorlar, vanalar, lambalar, hz l cihazlar,yaklam detektrleri, scaklk, kuvvet ve moment elektronik alglayclar burada bulunur.SCADA sisteminden verilen komutlar, bu katmanda, elektrik iaretlerine evrilerek, gerekdnyada istenen hareketlerin olumas salanr (vanalarn alp-kapanmas, stclarnaltrlp-durdurulmas gibi).

SCADA sistemi, hidroelektrik, nkleer g retimi, doalgaz retim ve ilemetesislerinde, gaz, ya, kimyasal madde ve su boru hatlarnda pompalarn, valflerin ve aklm ekipmanlarnn iletilmesinde, kilometrelerce uzunluktaki elektrik aktarmhatlarndaki ama kapama dmelerinin kontrol ve hatlardaki ani yk deiimlerinin

dengelenmesi gibi ok farkl alanlarda kullanlabilmektedir.

Sistemin iletilmesinde salt insan abas yetersiz kalmaktadr. Sistemde meydanagelecek olaylarn annda tespit edilmesi klasik yntemler ile mmkn olmamaktadr.Sistemin daha etkin iletilmesi iin, daha gvenilir, daha ekonomik iletme iin iletmedebilgisayar otomasyonuna gereksinim vardr. Bunun iin sistem kontrol ve izleme yazlmlargerekletirilmitir.

Yazlm sayesinde operatrler bilgisayar ekrannda ki sistem diyagramndan sistemiuzaktan kumanda edebilecektir. Arzalarn alglanmas yerlerinin tespiti ve arzanngiderilmesi yine uzaktan kumandal olarak belli bir merkezden yaplabilecektir. Sistemle

ilgili alarm sinyalleri operatrleri uyaracak ekilde oluturulmas ve grntlenmesigerekletirilebilecektir. eitli veriler tarih ve zaman olarak (arza ekli, arza yeri) veritaban eklinde saklanabilir bylelikle kiilere bal kalmakszn sistem hakknda toplananverilere dayal ayrntl bilgi edinilmesi salanabilecektir.

Dinamik grafik izim aralar kullanlarak izlenmesi istenen sre geree ok yaknbir ekilde canlandrlabilmekte ve alarmlar arpc hale getirilebilmektedirler. SCADAyazlmlar kendi bnyelerinde bulunan ekirdek yazlmlar kullanlarak grafiklerle birliktehareket, boyutlandrma, yanp snme ve doldurma, boaltma gibi operatrlerin dikkatiniekip kullanm kolayl sunabilecek zellikleri iermektedirler. Operatrlerin grmesinikolaylatracak deiik renk, boyut ve ekillerde alarm hazrlamak ve alarm durumunda

alnacak acil tedbirleri ekranda gstermek mmkn olmaktadr. Klasik denetleyicilerle


11/135

5

olduu gibi modern SCADA sistemlerini kullanm srasnda da elle kontrol yapabilmek iin

grafik tetikleyicileri olarak adlandrlan yazlm paralar kullanlmaktadr.

Herhangi bir tesiste olabilecek olan otomatik kontrol sistemlerinin kullanclartarafndan tek bir ekran zerinden ynlendirilebilmesi ok arzu edilen bir durumdur. Busayede kullanclarn sistemlerini ynetmeleri iin, sistemin bulunduu yere gitmezorunluluu ortadan kalkm ve kontrol mdahalelerini bulunduklar yerde bilgisayarlarzerinden vererek byk kolaylklar salanm olur.

1.1.1. Scada Sisteminin Uygulama Alanlar

SCADA sisteminin birok kullanm alan vardr. Geni bir corafi alana yaylm,

blgesel ve yerel tesislerin bir ounda kullanlmaktadr. SCADA sisteminin balcakullanm alanlar unlardr:

Kimya Endstrisi Doalgaz ve Petrol Boru Hatlar Petrokimya Endstrisi Elektrik retim ve letim Sistemleri Elektrik Datm Tesisleri Su Toplama, Artma ve Datm Tesisleri Hava Kirlilii Kontrol imento Endstrisi

Otomotiv Endstrisi Bina Otomasyonu Proses Tesisleri

Trkiyede birok scada uygulamasna rastlamak mmkndr. rnein stanbulmetrosunda bulunan yryen merdivenler, havalandrma fanlar, aydnlatma sistemi, yangnihbar ve koruma sistemleri ve enerji datm sistemleri tamamen bilgisayarlarlaizlenebilmekte ve gerekli mdahaleler merkezi kontrol nitesinden yaplmaktadr.

Boludaki deprem konutlarnn elektrik datm sistemlerinde de scada sistemikullanlmtr.

Bota n doal gaz hatlarnda, TEK elektrik retim ve datmnda , Ankara, stanbul,Kayseri gibi baz kentlerde Su ve Kanalizasyon darelerinin su depolarnda, pompaistasyonlarnda ve lm noktalarnn kontrolnde scada sistemleri kullanlmaktadr.

zmitte 1999 Austosunda yaanan depremde SCADA sayesinde doalgazebekesinde herhangi bir problem grlmemitir. SCADA kontrol odasndan ebekedeki anaelik vanalar hemen otomatik kapatlm, 27 adet blge reglatr de ezamanl olarakdurdurulmu ve vana odalar grevlilerince kapatma ilemlerinin kontrol de yaplarak tmsistemin gaz ak kesilmitir.


12/135

6

ekil 1.1: Bir beton santralinde kullanlan scada sisteminden alnm bir ekran grnts

Yukarda bir beton santralinde kullanlan scada sisteminden alnm bir ekrangrnts verilmitir.

1.1.2. Scada Sisteminin levleri

SCADA sisteminin ilevleri unlar olabilir: zleme (monitoring) ilevleri Kontrol ilevleri Veri toplama Verilerin kayd ve saklanmasSCADA sistemleri kullanarak uygulama yazlm gelitirmek iin iletiim

protokollerinin tanmlanmas ve veri taban yapsnn tanmlanmas gerekmektedir. letiimprotokolleri SCADAnn iletmedeki bilgi omurgas olmas grevini yapmas iin birbirleriile iletiim kurmas gereken birimlerin haberlemesini salamaktadr.

SCADA sisteminin gzlem ve denetim fonksiyonlarn stlenmesi iin srece ait girive k bilgileri bir veri tabannda tanmlanr. Veri tabannda sre deikenlerine tekableden her bir bilgi etiket, kap veya nokta olarak tanmlanr. Bu sre deikenlerininbulunmas gereken seviyelerle ilgili alarmlar ve bu deikenlerin ilenlenmesi gerektiinde

kullanlacak ilem bloklar veri taban tanmlanmas faznda gerekletirilir.Scada sistemleriyle aada rnek olarak verilen bilgiler toplanr:


13/135

7

Kalitesiyle lgili Bilgiler: lem scakl, basnc, katk madde miktarlar, ilem

sresi, vs.retim Verimlilii le lgili Bilgiler: retilen malzeme miktar, toplam duruzamanlar, nedenleri, vs.

retim Maliyetleri le lgili Bilgiler: retimde kullanlan ham ve ara maddemiktarlar, enerji harcamalar, retim zamannda oluan maliyetler, vs.

Bakm Amal Bilgiler: retim hattnn toplam alma zamanlar, retim hattndakimakinalarn motor vb. birimlerin alma zamanlar ve alma adetleri ayrca gerekli akmlmleri ile makinalardaki anormalliklerin tespiti.

alanlarn Kontrol: retim hattnda alan operatrlerin tespiti.retilen rnlerin Kodlanmas ile Geriye Dnk Bilgi Edinme: retilen rnlerin

tek-tek belirlenmesi ve hatla ilgili verilerin bu rnler ile ili kilendirilmesi.

statistiksel Amal Bilgiler: Bozuk, hatal malzemelerin adetleri, hata nedenleri vb.

SCADA sistemleri sre deikenlerini srekli olarak gzleyip bu deikenlerinistenmeyen deerlere ulamas durumunda operatr uyarmak zere gelitirilmi alarmyapsna sahiptirler. Alarmlar basit listeler halinde tanmland gibi nem srasna gresnflandrlm olarak veya grafik iinde gsterilebilirler.

SCADA sistemleri fabrikadaki deiik vardiyalarda yaplm retim sonularn,srecin belirli deikenlerini, olaylarn sonularn istek zerine veya olaylar gerekletikeveya periyodik olarak raporlarlar. Bu raporlar iletmenin istei herhangi bir dzendehazrlamak mmkndr.

SCADA sistemleri kullanarak retime dair reeteler uygulamaya konulurlar. Reetelergrafiklerle ilikilendirilip operatrn reetelere kolay eriimi ve gerekiyor ise bu reetelerdedeiiklik yapmas mmkn olur. Operatrlerin reeteleri balatmas veya deitirmesiistenmeyen durumlarda ise SCADA programnda yazlan reeteler uygulama esnasndaotomatik olarak arlabilirler.

SCADA uygulamalarnda yazlmn deiik kullanclar tarafndan deiik ekillerdekullanlmasn salayan yetki ve gvenlik mekanizmas kodlar kullanlarak salanr.Genellikle SCADA paketlerinde kullanc kolayl salayan ve SCADA operasyonlarnieren bir denetleme lisan bulunmaktadr.

SCADA'da oluan kontrol cihazlarndan toplanan her trl bilgi, Tagname adnverdiimiz veri tabannda bir deikende tutulmaktadr.


14/135

8

SCADA'da Tagname olarak tutulan bu bilgilerin ilenip, iletmenin ihtiya ve

isteklerine uygun bir hale getirilmesi gerekmektedir. retim tesislerinin toplanan bilgileraadaki ekilde kullanlrlar;

Sistemin grafik animasyonunun elde edilmesi. Toplanan bilgilerin devaml bir ekilde alarm kriterlerine gre

deerlendirilmesiyle alarmlarn oluturulmas. Toplanan bilgilerin kaydedilerek istatistiksel ve geriye dnk kontrol amal

kullanm. Bilgiler kaydedilirken ya belli aralklar ile ya da bilgide deime olduu zaman

deime zaman ile kayt gereklemektedir. Hatla ilgili eitli trendlerin gerek gerek zamanl gerekse tarihsel olarak

izlenilmesi. Raporlama. statistiksel Process Kontrol (SPC). Hat ile ilgili parametre ve reetelerin SCADA sisteminde girilmesi.

ekil 1.2de Bir Extruder (Plastik Enjeksiyon ) makinesinin ve ekil 3de silootomasyonunun scada program ile kontroln salayan ekran grntleri rnekleriverilmitir inceleyiniz.

Zones Status: Blge Durumlar , Statup Sequence: Balang lem Sras

ekil 1.2: Bir Extruder (Plastik Enjeksiyon ) makinesinin scada program ile kontrol


15/135

9

ekil 1.3: Bir silo otomasyonunun ekran grnts

1.1.3. Scada Yazlmndan Beklenenler

Hzl ve kolay uygulama tasarm Dinamik grafik izim aralar izim ktphaneleri

Alarm ynetimi Tarih bilgilerinin toplanmas Rapor retimi

1.1.4. Scada Sistemleri u mkanlar Salamaldr

Kullanc tarafndan tanmlanm iletmeye ait mimikler (iletme simlasyonu)ve mimik ekranda kullanlacak nesneler vastas ile iletmenin takibi (seviye,scaklk, basn, saysal sinyaller, vana ve motor durumlar, sistem durumuvb)

Reete ekranlar vastasyla reetenin girilmesi ve ileyen reeteler hakknda

operatrlerin bilgilendirilmesi, Parametre ekranlar vastasyla, sistem iin gerekli olan parametrelerin girilmesi

(Setpoint, alt ve st alarm deerleri vb.) PID parametrelerinin girilebilmesi ve gzetlenmesi letme deerlerinin tarihsel ve gerek zamanl trendlerinin tutulmas Anlk ve peryodik raporlarn (retim, reete, stok vb. ) alnmas, Otomatik alan sisteme, scada ekranlarndan manuel mdahale yaplabilmesi Alarm ve durumlarn(event) gsterilmesi ve yazcya ve veya veri tabanna

kayt edilmesi, leri dzeyde kalite kontrol , rnein istatistiksel proses kontrol- spc) destei


16/135

10

1.2. Sistemin Yaps

SCADA sisteminin yaps genel olarak ana ksmdan oluur:

Uzak u birim (RTU : Remote Terminal Unit)Veri toplama ve kontrol u birimlerini oluturan sistemlerdir.

letiim sistemiBir blgede baka bir blgeye karlkl olarak, veri veya haberin gnderilmesini

salayan.sistemlerdir.

Kontrol merkezi sistemi (AKM - Ana Kontrol Merkezi / MTU - Master

Terminal Unit)Geni bir corafi alana yaylm tesislerin, bilgisayar esasl bir yapyla uzaktan kontrol

edildii izlendii ve ynetildii yer olarak tanmlanabilir.

Aada scada sistemlerinin genel bir ematik yaps grlmektedir. Bu sistemsayesinde, bir tesise veya iletmeye ait tm elemanlarn kontrolnden retim planlamasna,evre kontrol nitelerinden yardmc iletmelere kadar btn birimlerin kontrol vegzetlenmesi salanabilir. Bu sistem, bir dizi elektronik kontrol nitelerini, endstriyelbilgisayarlar veya i istasyonlarn, ve uygulama yazlmlarn ve iletiim blmlerini ierir.

ekil 1.4: Bir SCADA sistem otomasyonunun yaps


17/135

11

1.3. Scada Sistemlerinin Temel Elemanlar

Bir scada sisteminde uzak terminal birimleri, ana terminal niteleri, iletiim alar,veri toplama niteleri, sensrler ve alglayclar, yazlm, merkezi kontrol odas, kontrolpanolar, scada sistem terminalleri, bilgisayar ekranlar, yazclar, kesintisiz g kaynaklaryer alabilir.

1.3.1. Uzak Terminal Birimleri (Remote Terminal Units, RTU)

Bir SCADA sisteminde Uzak Terminal Birimleri (RTU), bal bulunduu merkezinsistem deikenlerine ilikin bilgileri toplayan, depolayan, gerektiinde bu bilgileri kontrolmerkezine belirli bir iletiim ortam yolu ile gnderen, kontrol merkezinden gelen komutlaruygulayan bir SCADA donanm birimidir.

Ayn zamanda Uzak Terminal Birimleri bulunduklar yerde lm ve denetlemeilemleri yrten birimlerdir ve RTU (Remote Terminal Unit) olarak adland rlmaktadr(ekil 1.5te grlmektedir).

ekil 1.5: Bir uzak terminal nitesi

Scada sistemleri ierisinde yerel lm ve kumanda noktalar oluturan RTUlarbirbirlerine balanabilen eitli cihazlara {Enerji Gzetleme Sistemlerinde, kesici veayrclar) kumanda edebilir. llmesi gereken akm, gerilim, aktif ve reaktif g, gfaktr gibi deerleri lebilir. Ayrca ayrc, kesici (Ak, Kapal) durumlarn kontroledebilme imkan salar. RTU yardmyla merkezi kumanda ve izlemeyi salayabilmek iinRTUlar tm lm sonular ile cihazlarn alma durumlarn (Kesici ak, Ayrc kapal,

vana ak kapal, pompa alyor-duruyor vb. bilgileri ) merkeze ileterek ve merkezden


18/135

12

gelen komutlar dorultusunda (Kesici A, Ayrc Kapa, Vanay a- kapat, pompay altr-

durdur vb.) ilemlerini yaparlar} kontrol ve kumanda salarlar.

Fakat RTU nun grevi sadece lm yapmak ve komut uygulamak deil, lmsonularnn belirli snrlar ierisinde olup olmadn da denetleyerek aykr yada alarmdurumlarn merkeze bildirmeyi de salar.

Bu cihazlar scada sistemleri iin anahtar pozisyonundadrlar. Uzak Terminal Birimlerialandan bilgi toplamay salayan kk bilgisayarlardr. Uzak Terminal Birimleri (RTU)bamsz veri toplama ve kontrol nitesidirler. Grevi uzak blgedeki proses cihazlarnkontrol etmek , bunlardan veri toplamak ve bu veriyi merkezi ynetici SCADA sisteminetamaktr.

Uzak Terminal Birimleri birok cihaz ile haberleebilirler, bunlar Cep Telefonlar veCep bilgisayarlar, tanabilir bilgisayarlar olabilirler. ekil 1.6da Uzak Terminal Birimininhaberleebilecei cihazlar gsterilmitir.

ekil 1.6: Uzak terminal nitesinin haberleebilecei cihazlarUzak Terminal nitelerinin sabit giri ve klar vardr. rnein, 16 dijital giri, 8

dijital k, 8 analog giri ve 4 analog k gibi.

Uzak Terminal Biriminin grevleri tekrar sralanacak olursak;

Bilgi toplama ve depolama Kontrol ve kumanda zleme (monitoring) Arza yeri tespiti ve izolasyonudur


19/135

13

1.3.2. Ana Terminal niteleri (Main Terminal Unit, MTU)

Merkezi sistem birimi; yneticilerin, iletme operatrlerini, bakm elemanlarn ve tmiletim sistemini gerek zamanl grsel olarak izleyebildikleri fiziksel evredir. Kontrolmerkezinde merkezi bilgisayardan baka bilgisayar terminalleri, bilgisayar ekranlar,yazclar bulunur.

Ana Terminal niteleri scada sisteminde geni bir alana yaylm Uzak TerminalBirimlerinin koordineli almas, Uzak Terminal Birimlerinden gelen bilgilerinyorumlanmas, kullanclara sunulmas, ayrca kullanclarn isteklerini Uzak TerminalBirimlerine ileterek merkezi kumandann salanmas ilevlerine SCADA sisteminde merkezisistem birimi yerine getirir.

Ana terminal nitelerinin grevleri:

Uzak Terminal nitelerinden gelen verilerin toplanmas Toplanm verilerin yazlm programlar ile ilenerek ekrana veya yazcya

gnderilmesi Sistemde kontrol edilecek cihazlara kontrol komutu gnderilmesi Belli olaylar karsnda alarm retme ve gelen alarmlar operatre en hzl

ekilde iletme Meydana gelen olaylar ve verileri zaman srasna gre kaydetme Baka bilgisayar sistemleri ile iletiimde olma

Datm ynetim sistemi ve enerji ynetim sistemi gibi st seviye uygulamaprogramlarn altrma

Yazc, izici, haberleme birimleri gibi ek birimlerin kontrol.

1.3.3. letiim Alar

letiim, bir blgeden baka bir blgeye, karlkl olarak, veri veya haberingnderilmesi ilemidir. SCADA Sisteminde sistemin ilemesi iin iletiim hayati nemesahiptir. letiim kanallarnn veri elde edebilmesi ve kontrolndeki hz nemli ldeSCADA Sistemini etkilemektedir. Buna bal olarak Kontrol Merkezindeki kullancarabirimi ve uygulama yazlmlar da etkilenir. SCADA Sisteminin en yksek baar dzeyiile uygulamas iletiim sistemine baldr.

1.3.3.1. letiim A

Scada sisteminin hz performansn etkileyen en nemli ksm iletiim adr.Kontrol1 yaplan sistemlerin eitli otomasyon seviyelerinde birbirine balanan birimlerarasndaki veri transferi ve gncelletirilmesini ieren tm ilemler iletiim alan zerindenyaplr. Bu nedenle Scada uygulamalarnda haberlemenin nemi ok byktr.

Bu balant trleri fiziksel balant biimine ve a bileenlerinin corafi konumunagre yerel (LAN:Local Area Network) ve geni alan alar (WAN :Wide Area Network)

olarak snflandrlrlar.


20/135

14

LAN

Bu alar kk boyutludur. ayet Scada sistemlerinde ana terminal ile yerel terminalbirimleri kk bir alan ierisinde kuruluyorsa bu durumda iletiim balants yerel alan aeklini alr.

Kontrol merkezinde bilgisayarlar arasnda veri paylamn, program paylamnsalamak ve ok sayda bilgisayar ve farkl zelliklerde bilgisayarlar, byk hzlarda veriiletiimini 1-100 Mbyte/saniye gibi salamak iin Yerel iletiim alar oluturulur.

WANYerel alan a bir fabrika ortam ile snrldr. Halbuki Wan birbirinden ok uzak olan

sistemleri birbirine balar. Birimler birbirinden corafi olarak yaylm uzak mesafelerdebulunuyorsa bu durumda iletiim balants bu a trne dnr.

Wan ve Lan Scada kontrol sisteminde geni bir alana yaylm birden fazla operatristasyonunun birbirine balanmas ve iletmeye ait tm verilenin transferi iin kullanlr. Bualar sayesinde her terminal nitesine sistemin kaynaklar ak hale getirilmektedir. Kontrolsisteminde herhangi bir terminal birimi baka bir bilgisayarn yazcsndan k alabilir veherhangi bir binimin bilgisayar dier binimdeki bilgisayarn ana belleinde mevcut olan birdosyay bulup kopyalama ilemini gerekletirebilir.

1.3.3.2. letiim Protokolleri

Aralar arasndaki balantlarda sk sk pahal olmayan bkml ift kablolar

kullanlmaktadr. Veri yolu tek bir veri kablosu ve toprak dn hattndan olabilecei gibi,bkml ift kablo ierisindeki her bir iletken farkl sinyalleri tamak iin kullanlabilir.ou projelerde kullanlabilecek standart bir arabirim vardr. Haberlemede kullanlan ikinemli arabirim RS-232 ve RS-485tir.

RS-232 birbirine yakn iki nokta (rnein iki bilgisayar) arasnda yava birhaberleme (veri alverii) iin kullanlr.

RS-485 iki veya daha fazla nokta kullanldnda, daha uzun mesafelerde vedaha hzl haberleme iin kullanlr.

Bir arabirim olarak PCler zerinde bulunan port kullanlabilir (RS-232) veyagerektiinde portlar veya adaptrler eklenebilir. PClerin ounda en azndan bir tane RS-

232 arabirimi mevcuttur. Bu yok ise de kolaylkla bir RS-232 veya RS-485 arabirimikolaylkla bir PC veya mikrokontrolre ilave edilebilir.RS-232 ve RS-485 arabirimler arabirimler izleme ve kontrol sistemlerinde

kullanlmaktadrlar.

RS-232 popler bir arabirimdir, nk bu arabirim kolaylkla elde edilebilirdir,ucuzdur ve dier seeneklere gre daha uzun kablolar ile kullanlabilir.

RS-485 arabirimi de pahal deildir, kolaylkla bir sisteme ilave edilebilir ve RS-232den daha yksek veri transfer (iletiim) hzlarnda kullanlabilir ve bu arabirim ok uzunmesafeleri bile desteklemektedir.


21/135

15

1.3.3.3 letiim Ortamlar

Scada sistemlerinde Merkez ile Uzak Terminal niteleri arasndaki ve Uzak Terminalnitelerinin kendi aralarndaki iletiim iin kullanlan fiziksel elemanlar oluturulan atrne gre deiir.

SCADA Sistemlerinde iletiim ortam olarak kullanlabilecek eitli alternatifler:

Enerji Tama Hatlar Kiralanm PTT Telefon Hatlar, Kablolu TV Hatlar Radyo Frekansnda letiim

Fiber optik, Metalik Kablolu zel Hatlar.

1.3.4. Veri Toplama niteleri

Kontrol niteleri SCADA sistemlerinin dier nemli birimini oluturur. Kontrolniteleri kontrol odas seviyesinden eitli yardmc iletmelerin kontrol nitelerindeniletme ve ynetim seviyesine kadar tm veri ve bilgileri yksek h zlarda ileyecek biryapdadr. Kontrol alt birimlerine, iletme nitelerine, alma sahasna ait enstrumantasyonve detektrlere balanarak gerekli bilgi ve veri al veriini salarlar.

SCADA sisteminde toplanan verilerin deerlendirilmesi, ekranda gsterilmesi veyadiske kaydedilmesi iin PCye aktarlmas gereklidir.

Burada PLC ve DAQ (Veri Toplama ) kontrol cihazlar konusunda bilgi verilecektir.

1.3.4.1. Programlanabilir Lojik Denetleyiciler (PLC)

Programlanabilir lojik kontrolr ( Programmable Lojic Controller, PLC) endstriyelotomasyon sistemlerinin kumanda ve kontrol devrelerini gereklemeye uygun yapda giri-k birimleri ve iletiim arabirimleri ile donatlm, kontrol yapsna uygun bir sistem

program altnda alan bir endstriyel bilgisayardr.PLCler, biriken bilgi ve verilen bir yandan SCADA sistemine iletirken bir yandan da

iletme fonksiyonlarn yerine getirmek iin yazlm programlarna uygun olarak lojikkontrol denetimini salarlar.

1.3.4.2. Veri Toplama (Data Acquisition DAQ ) Modlleri

SCADA sistemlerinin temeli iyi bir kontrol ve bilgi toplama esasna dayanmaktadr.Bu sistemler PC tabanl olup PC ile birlikte Veri Toplama (Data Acquisition- DAQ) Kartkullanlmaktadr.


22/135

16

Bu kartlarda Mikroilemci, Dijital I/O, Bellekler, Sayc/Zamanlayc, D/A ve A/D

Dntrcler, iletim sistemi genetik program bulunur.

1.3.5. Sensrler ve Alglayclar

Saha, sre ve iletmeye ait verilerin topland scada kontrol sistemlerinin en altseviyesini olutururlar. Bunlar fiziksel ve elektronik iletiim cihazlar olup, iletme iingerekli lokal denetleyicilerdir. Fiziksel evrenin bilgileri bu seviyede elektrik/elektronikiaretlerine evrilerek scada sistemine girerler. Scada sisteminden verilen komutlar ile buseviyede elektrik/elektronik iaretlerden fiziksel byklklere evrilerek, gerek dnyadaistenen hareketler (kesicilerin alp-kapatlmas, motorlarn start-stop edilmesi vb.)gerekletirilmi olur.

Alglayclar; scaklk, basn, hz, konum gibi fiziksel bilgileri voltaj, akm, frekans,puls gibi elektriksel sinyallere dntrr (Termokopul veya RTD elemanlar vb.). Kontrolelemanlar fiziksel sistemleri harekete geiren elemanlar olup proses kontrol salarlar.

1.3.6. Yazlm

Scada sisteminde verileri toplayp, ileyen ve harici cihazlar ve makinalar kontroleden yazlmlarn kullanlmas gerekiyor. Bu konuyu retim Faaliyeti 2 ksmndaayrntl olarak inceleyeceksiniz.

1.3.7. Merkezi Kontrol Odas

Kontrol Merkezi geni bir corafyaya yaylm tesislerin, bilgisayar esasl bir yapylauzaktan kontrol edildii, izlendii ve ynetildii yer olarak tanmlanabilir. Kontrol Merkezigenelde SCADA sistemlerinin ve kontrol edilecek tesislerin merkezi bir yerine kurulur.

Genel bir SCADA sistemindeki merkezi kontrol odasnda; bilgisayar a, bilgisayardestekli SCADA paket uygulamalar, bilgisayar terminalleri, insan-makina iletiimi iinbilgisayarlar, yazclar, sinyal lambalar, siren gibi destek donanmlarndan oluur.

Kontrol merkezi kumanda odas, tm nemli bilgisayar ve elektronik cihazlarnaltrld yerlerde olduu gibi, statik elektrie kar, izole ykseltilmi bir tabanlazeminden ayrlmaldr.


23/135

17

ekil 1.7de bir kontrol merkezi odas grnts verilmitir, inceleyiniz.

ekil 1.7: Merkezi kontrol odas1.3.8. Kontrol Panolar

Programlanabilir elektronik kontrol nitelerini ihtiva eden bu panolar; sinyallambalar, sirenler ve pano mimikleri (grntlerini) ierebilirler.

Scada kontrol sistemlerinde alak gerilim cihazlar, elektronik kontrol nitelerininyerleimi bu panolara yaplr. Bunlar kontaktrler, rleler, sigortalar vb. elemanlar ihtivaederler.

ekil 8de bir kontrol panosu rnei verilmitir, inceleyiniz.

ekil 1.8: Kontrol Panolar1.3.9. SCADA Sistem Terminalleri

Birok kullancya alma imkan veren bu terminaller operatrlerin sistemigzleyebilmelerini ve kontrol edebilmelerini salar. Sistemin kontrol iin gerekili bilgilerinyetkili klnanlar tarafndan girilmesi veya deitirilmesi, ifre ile mmkn olabilmektedir.Bu terminaller bilgisayarlar veya eitli operatr panelleri olabilir.


24/135

18

1.3.10. Bilgisayar Ekranlar

Renkli ,yksek znrlk ve tarama oranna sahip, ergonomik yapdaki ekranlar iledinamik iletme noktalar (motor, vana, l noktas) ve mimiklerinin gerek zamandasrekli gzlenmesi salanmaktadr.

1.3.11. Yazclar

letmeye ve sisteme ait tm durum ve arza hallerini raporlama imkn salar.

1.3.12. Kesintisiz G Kayna,

Kontrol merkezinde bilgisayar ve evre donanmlarna kesintisiz akm salayacak birkesintisiz AC ve DC g kayna bulunmaldr.

Scada sistemleri bir techizat veya fabrikay gzlemlemek ve kontrol etmek iinkullanlr. Veri toplama ilemini ilk nce Uzak Terminal Birimleri kendine bal olangirilerini tarayarak yapar. Genelde bu tarama ii sk aralklarla yaplr. Daha sonra merkeziynetici istasyon (MTU) , Uzak Terminal Birimlerini tarayarak verileri alr. Genelde butarama ii daha seyrek aralklarla yaplr. Veri ilenir, alarm durumlar tespit edilir. Eer biralarm durumu olutuysa belirlenen alarm scada yazlm ierisindeki alarm listesindenseilir ve operatre gsterilir.

Scada sistemi ile operatr arasndaki temel arabirim, techizat veya fabrikanndurumunu gsteren bir grafik gstergetir. Gncel veri statik bir arka plan zerinde yer alangrafiksel ekillerden oluur. Alanda veri deitike n plandaki grafik gncellenir. rneinbir vana ak veya kapal olarak iaretlenir. Analog veriler grafiksel olarak veya saysaldeeri ile gsterilebilir. Sistem bu ekilde birok gstergeten (gsterge nesneleri ) oluabilirve operatrde istedii zaman bunlardan kendisi ile ilgili olanlarn seebilir.

1.4. rnek Bir Scada Sisteminin ncelenmesi

ekil 1.9da Aseton svsn hazrlamak ve bu svy ielemek amacyla kullanlm

bir scada sisteminin mimik (kubak) emas verilmitir.

Burada aseton svsn oluturmak iin saf aseton madde ieren bir tank, bir su tank,bir koku verici madde tanknn yaplacak retim miktarna gre doldurulmas gerekiyor.Tanklara madde doldurulmas istendiinde valf sembolnn yannda yer alan ON-OFFdmelerinin kullanlmas gerekiyor. Bir kez ilgili tank iin ON dmesine bastnzda tanktamamen dolana kadar svy st transfer borularndan alyor, tank tamamen dolduundabilgisayarda bulunan scada yazlmndaki veri tabanna tankn dolduu bilgisi iletmekleberaber ON butonu aktifliini kaybediyor ve OFF butonu aktif oluyor.

Tanklarda bulunan madde belirli oranlarda kartrlarak istenen zellikte asetonmaddesi oluturuluyor.


25/135

19

Tank1, tank2, tank3 ve mikserde yer alan svnn seviye deerlerini ayn zamanda bir

grafik eksen zerindende izleyebiliyorsunuz. Bu amala mimik emada sol alt ksmda yeralan trend sembol kullanlmtr.

Bu karm oranlarn sandart hale getirmek istersek REETE ad verilen otomatikayar dmelerini kullanmak gerekmektedir. REETE kavramnn anlalmas iin ylernek verelim: Makina sektrnde kullanlan baz makinalar tabi ki tek tip bir kalpparasn retmez. ok daha gelimi makinalarda makine koordinatlarn ayarlamak, kesicive dier aksamlar yerletirmek iin saatlerce vakit kaybetmenize gerek yoktur. Makinayabal bir Elektronik Operatr Panelini kullanarak birka dme ile zellikleri ncedenyklenmi program kodlarna gre, makinay hemen kurup, kalp retmeye balyoruz.Burada reete kavram nceden kodlanm program kodlar olup, hemen makinay retime

hazrlama tekniidir. Bu rekleri oaltabiliriz.

Fiziksel ortamda bulunan valfleri, ayarl vanalar her retim tipi iin ayarlamak okzahmetli gereksiz bir itir. Gnmzde akll sensrler (smart sensors) kullanlarakkarmak kontrol ilemlerini bilgisayardan tek butonla halledebiliyoruz.

Hangi tipte aseton retilecekse kimyasal madde karm yzdeliklerini sol - ortaksmda yer alan dmeleri kullanlarak gerekletirilebilir. stenirse reete mensnde yeralmayan tipte aseton maddesi retilecekse mimik emada yer alan her tankn miksernitesine bal bulunduu vana sembollerinin zerinde yer alan metin kutularn veya ileri -geri dmelerinin kullanlmas ile gerekletirilebilir.

Mikser sembolnn solunda yer alan butonun ON dmesine baslrsa fizikselortamda bulunan mikser motoru alarak tanklardan gelen maddeleri kartryor. Karanmadde (aseton) ielere veya kaplara konarak tketiciye ulatrlyor. Mimik emadagrld gibi ka adet kap veya ie doldurulduunu bilmek iin (PIECE) kutusunabakmamz gerekiyor.


26/135

20

Aada bu sistem iin verilmi bir mimik ekran grnts verilmitir, inceleyiniz.

ekil 1.9: Aseton mikser otomasyonu mimik ekran grnts

Sistemde bir alarm durumu meydana gelirse aada yer alan alarm uyarma kutusunugrebilirsiniz.

ekil 1.10: Alarm uyarma kutusu ekran grnts


27/135

21

Alarm bilgileri alarm veri tabannda saklanr. ekil 1.11deki pencere ile

karlarsnz.

ekil 1.11: Alarm veri taban ekran grnts


28/135

22

ME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

1. Sahadan veri toplama ve kaydetmek scadann grevlerinden biridir.2. Tagname bir deikendir.3. Uzak terminal niteleri kontrol merkezinden gelen komutlar ilemez.4. zleme uzak terminal nitelerinin grevlerindendir.5. Uzak Terminal nitelerinden gelen verilerin toplanmas Ana Terminal nitesinin

grevidir.6. Fiber Optik scada sisteminde bir iletiim ortam olarak tercih edilebilir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME


29/135

23

RENME FAALYET-2

Uygun ortam salandnda Scada yazlm programn kullanarak veri izleme vekontrol ilemleri yapabilen scada uygulamasn hatasz olarak yapabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr:

Bir nceki renme faaliyetinde ad geen scada sistemi elemanlarntanmalsnz.

Scada sistemleri hakknda temel bilgileri renmelisiniz. nternet sitelerinden,endstriyel otomasyon sistemleri ile ilgili sektrel yaynlardanfaydalanabilirsiniz.

2. SCADA PROGRAMIBu blmde sizlere lkemizde sklkla kullanlmaya balayan, lkemiz

mhendislerince gelitirilmi bir scada yazlm program olan TEOS SCADA program

hakknda bilgiler vereceiz. TEOS SCADA yazlmn MKROSAY firmasndan temin ettik.MKROSAY firmasna eitime katklarndan dolay teekkr ederiz.

TEOS, lem (Proses) veya Bina Otomasyonunda kullanlan ProgramlanabilirKontrolrler (PLC), Data Toplama Cihazlar, Giri/k (I/O) Sistemleri ve Akll sensrlergibi eitli cihazlardan gelen saha verilerini srekli ve gerek zamanl olarak toplayan,tanmlanan artlara gre bu bilgileri deerlendirmeye tabi tutup gerektiinde kullancyaerken uyar mesajlar reten, retimi etkileyen eitli etkenlerin merkezi bir noktadangrafiksel veya trend olarak gzetlenmesini salayan ve sahadaki kontrol noktalarnn uzaktandenetlenebilmelerine imkan salayan ideal bir Denetleyici Gzetim ve Veri Toplama(Scada) Sistemi olarak yurt iinde ve yurt dnda eitli tesislerde yaygn olarakkullanlabilen bir yazlm paket programdr.

TEOS SCADA Sistemi Windows 95, 98, NT, XP ortamlarnda almakta veminimum kapasiteli bir Pentium PC cihaz TEOS'un almas iin yeterli olmaktadr.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA


30/135

24

TEOS' un size sunduu bir ok hizmet ierisinde en nemlilerini yle sralayabiliriz:

Grafiksel saha tasarm (designer) Alarmlar Trendler Raporlama Reeteler Veri toplama Denetim ve hizmet verme (server) Gzetleme (monitorng) Bilgi kaydedici (logger)

2.1. Scada Program Yazlm Kurulumu

2.1.1. CD Kurulumu

TEOS CD sini CD-ROM srcsne taknz.

CD-ROM un otomatik olarak almas gerekir. Eer otomatik almas iptal edilmiise, TEOS CD si iindeki "INSTALL.EXE" dosyasn altrnz.

Ekrana program yklemek isteyip istemediinizi soran bir pencere gelecektir. "OK"Tuuna basnz (ekil 2.1).

ekil 2.1: Teos kurulum diyalog penceresi

Install ekran zerinde grnecek olan ekil 2.2de karlama penceresindeki "Next"tuuna basn.


31/135

25

ekil 2.2: Karlama penceresi

Karnza kullanc bilgilerinin bulunduu bir ekil 1.3deki pencere kacaktr.Burada gereken bilgileri yazp, pencerenin altnda bulunan "Next" tuuna basn. (Bir ncekipencerede deitirilmek yada okunmak istenen bir yer varsa, "Back" tuunun aktif olduuher pencerede bir nceki safhaya dnlebilir. "Cancel" tuu ise kurulumu iptal eder.)

ekil 2.3: Bilgi giri penceresi

Yeni kan pencerede "Balat" (Start) mensndeki Programlar klasrnn iine hangiisimle kurulum yaplaca sorulacaktr. Standart olarak "Teos32" varsaylmaktadr. Buekranda kendi istediiniz bir klasr ismini verebilirsiniz. Pencerenin zerinde bulunan

"Program Folders" balkl ilk satra yazlan isim geerlidir. Alt klasr balklar ise


32/135

26

kurulumun istee bal olarak daha nceden kurulan bir programn klasrnn iine

yaplabilmesini salar (ekil 2.4) .

ekil 2.4: Klasr ayarlar penceresi

Kurulum dosyalar kopyalanmaya balamadan bir nceki pencerede ise daha ncegetiimiz safhalarn onay ksm grnr. Eer istemediiniz bir ayarlama var ise, dzeltmekiin geri dn, "Back" tuuna baslarak yaplr. Eer bilgiler doru ve tam ise "Next" tuunabaslarak kuruluma devam edilir (ekil 2.5).

ekil 2.5: Bilgi dorulama penceresi


33/135

27

ekil 2.6: Kurulum balama ekran grnm

Kurulum balar. Dosyalar daha nce belirtilen yerlere, belirttiiniz klasr ismi altna

kopyalanr. En son olarak TEOS ikonu oluturulur (ekil 2.6).

Son pencere, "Readme" dosyasn okumak yada program altrmak isteyipistemediinizi soran iki onay kutucuuyla birlikte ekrana gelir. Kutucuklar iaretlenirse"Evet", iaretlenmezse "Hayr" anlam ierir. Yine bu pencerenin altndaki "Finish" tuukurulumun tamamen bitmesini salar.

2.1.2. Driver Ykleme

TEOS Scada programyla gelen driver (src program) diski veya disketini ilgilisrcye taknz. Diskte veya diskette bulunan .DLL dosyalarn C:\Teos32 dizinine

kopyalaynz. Eer baka bir dizin ierisine bu dosyalar kopyalanrsa windowsun yklolduu dizin ierisindeki Teos32.INI dosyasnda DRVPath=C:\teos32 satrnnC:\teos32 ksmnda kopyalama yaplan dizinin yolu yazlr.

2.2. Menler ve erikleri

2.2.1. TEOS Sistemine Balanmak

Bilgisayarnzn ana giri ekrannda oluturabileceiniz bir "TEOS" imgesini farenizinsol dmesini iki kez tklayarak "Teos Login" ekrannn karnza gelmesini

salayabilirsiniz.


34/135

28

ekil 2.7: Teos login penceresi

Burada:

Bal olarak almak istediiniz Server (Sunucu) makinann ismini; Kullanc kimliinizi; Parolanz; TEOS'un hangi modunda kullanacanz;

girerek TEOS ile almaya balayabilirsiniz. Sunucu ve Kullanc kimlikleri sisteminkurulu aamasnda veya daha sonra Sistem Yneticisi tarafndan TEOS'a tantlmolmaldr ve size kullanmak istediiniz ana program iin kullanma yetkisi verilmi olmaldr.

NEML NOT: TEOS' u ilk kullannzda, programa sunucu ismini (server name)LOCAL , kullanc ismini (user name) User ve ifre (password) blmn bobrakarak girebilirsiniz.

TEOS YAZILIM PROGRAMI temel olarak iki ayr mende incelenebilir.

Designer Men (Tasarm Mens) Run Time Men (alma An Mens)

2.2.2. Designer Men (Tasarmc Men)

ekil 2.8: Teos login penceresi


35/135

29

Designer Men (Tasarmc Mens): TEOS'a DESIGNER (TASARIM) modunda

girildiinde, kullancya alet kutusunun st ksmnda yaz olarak sunulan kontrolseenekleridir. Bunlardan bazlar alet kutusunun alt ksmnda dme halindede kullancyasunulmutur (ekil 2.8).

Menleri unlardr:

File (dosya) Edit (dzen) View (grnm) Options (seenekler) Help (yardm)

imdi menleri teker teker tanyalm...

2.2.2.1. File (dosya) Mens Elemanlar

Bu men ekil 2.9da grlen komutlar ierir. Bu komutlarn grevi aadaanlatlmtr.

ekil 2.9: File mens elemanlar

New Form(yeni form)

Projeye yeni ve bo bir form ekler.eklindeki dmeye basmakla edeerdir.

Open Project(projeyi a)Daha nceden yaplm ve kaydedilmi baka bir TEOS projesini amak iin

kullanlr.

eklindeki dmeye ya da klavyedeki F3 tuuna basmakla edeerdir.

Save Project(projeyi kaydet)Yaplm yada halen yaplmakta olan projenin son halini kaydetmek iin kullanlr.

eklindeki dmeye ya da klavyedeki F2 tuuna basmakla edeerdir.


36/135

30

Print(yaz)

Project Manager penceresi iindeki listeyi yazcya gnderir. Run/Stop(altrma/durdurma)zerinde allan projeyi SERVER modunda altrr.

eklindeki dmeye yada klavyedeki F9 tuuna basmakla edeerdir.

Compile(derlemek)zerinde allan projenin altrlmadan derlenmesini salar. Klavyede Ctrl ve F9

tularna ayn anda basmakla edeerdir.

Exit(k)TEOS'un DESIGNER modundan kmak iin kullanlr. Klavyede Alt ve X

tularna ayn anda basmakla edeerdir.

2.2.2.2. Edit (dzen) Mens Elemanlar

Bu men ekil 10da grlen komutlar ierir. Bu komutlarn grevi aadaanlatlmtr.

Tasarm Formu Aktifse;

ekil 2.10: Edit mens elemanlar

Undo(geri al)En son yaplan ilemi iptal etmek iin kullanlr. Klavyede Ctrl ve Z tularna ayn

anda basmakla edeerdir.

Cut(kes)Tasarm srasnda seili konumda olan nesne yada nesneleri bulunduu konumdan

siler ve baka bir konuma tanp yaptrlmak zere hafzaya alr. Klavyede Shift ve Del,

ya da Ctrl ve X tularna ayn anda basmakla edeerdir.


37/135


38/135

32

Project Manager (Proje Yneticisi) Aktifse

Insert ( sok)Aktif tabda (Alarm, script, users vs.) yeni bir tanmlama yapmak iin kullanlr.

Tanmlama yapmaya uygun bir pencere aar. Klavyede Insert tuuna basmakla edeerdir.

Copy (kopyala)Aktif tabda daha nceden eklenmi tanmlardan, seili olann zelliklerini ieren bir

tanmlama penceresi aar. Eer alan pencere onaylanrsa daha nce yaplm tanmnaynsndan bir tane daha tanmlanm olur. Klavyede Shift ve Insert tularna ayn andabasmakla edeerdir.

Modify (deitirme)Aktif tabda daha nceden eklenmi tanmlardan, seili olan tanmn penceresini,tanmn zelliklerini yeniden dzenlemek iin aar. Klavyede F2 tuuna basmaklaedeerdir.

ekil 2.11: Sort By ve alt men elemanlar

Delete(sil)Aktif tabda daha nceden eklenmi tanmlardan, seili olan silmek iin kullanlr.

Klavyede Ctrl ve Delete tularna ayn anda basmakla edeerdir.

Recover(geri al)Aktif tabdan, daha nce silinmi bir tanm geri almak iin kullanlr.

Import (getir)Aktif taba harici bir dosya iindeki tanmlar almak iin kullanlr. Import edilecek

dosyann format CSV(uygun format tipi) olmaldr. Dikkatli olunmas gereken nokta, dosya

import edilmeden nce tabda yaplm olan tm tanmlarn projeden tamamen silineceidir.Bu koulda silinen tanmlar geri alnamaz.


39/135

33

Export (gtr)

Aktif tabda yaplm tanmlamalar CSV formatnda bir dosya olarak kaydetmeyeyarar.

Sort By(sralama yap)Aktif tabda yaplm olan tanmlarn sralama eklini semek iin kullanlr.

Seildiinde, alt seenek olarak aktif tabdaki stun balklarn alr ve bu balklardanherhangi birine gre sralama yaplmasn salar.

Device Configuration (Alet ayarlar)Herhangi bir src program (driver) aktifken, src program (driver)

konfigrasyonu(ayarlama) yapmak iin kullanlr.

ekil 2.12deki pencereyi aar.

ekil 2.12: Port properties penceresi

Bu pencerede;

Enabled(seilmi): Seili durumdaki driverin aktif olmasn salar. Buseenek iaretli deilse driver almayacak ve drivere bal cihazlarla bilgialverii yaplmayacaktr.


40/135

34

Timeout: Driverin bal olduu cihaza soru sorma araldr. Milisaniye

cinsinden deer verilir.

Delay (geciktirme): Driverin bal olduu cihazdan bilgi geldikten sonratekrar ne zaman soru sorulacann belirlendii seenektir. Milisaniyecinsinden deer verilir.

Use Modem(modem kullanm): Driverin modem zerinden cihazabalanmasn salar. Saha tarafndaki cihazn balant portu RS 232 olmalyada RS 232 ye evrilmeli ve cihaz bu porttan bir modeme bal olmaldr.

ekil 2.13de grlen settings (ayarlar) penceresinde :

ekil 2.13: Dial settings penceresi

Phone Number (Telefon Numaras): Telefon numaras iin kullanlr.Retry Count (Tekrarlama Says): Eer aranan telefon megulse ka kere tekrar

arama yapacann belirtilmesi iin kullanlr.Wait (Bekleme): Aranan telefonun megul olmas durumunda yaplan tekrar aramalar

arasndaki bekleme sresini ayarlamak iin kullanlr. Saniye cinsinden deer verilir.Init String (Da Ama Bilgisi): Bilgisayarn modemi, bir santral araclyla telefon

hattna balanyorsa, hangi numarayla santralden hat alndn ayarlamak iin kullanlr.

Comm Port(leti Portu): Driverin kullanaca iletiim portunu semek iinkullanlr.

Baud Rate(Haberleme Hz): Driverin haberleme hzn semek iinkullanlr.

Data Bit(Veri Bit): Driverin DataBit ayarn yapmak iin kullanlr.

Parity(Eitlik): Driverin parity deerini ayarlamak iin kullanlr. Stop Bit(Durma Biti): Driverin Stop Bit ayarn yapmak iin kullanlr.


41/135

35

2.2.2.3. View (grnm) Mens elemanlar

ekil 2.14de gsterilen grnm mens alt komutlar ve aklamalar aadaanlatlmaktadr.

ekil 2.14: View mens elemanlar

Project Manager (Proje Yneticisi)Project Manager penceresini aar. Bu konu hakknda ayrca bilgi verilecektir.

Object Inspector (Nesne Kontrolr)Object Inspector penceresini aar. Klavyede F11 tuuna basmakla edeerdir.Bu konu hakknda ayrca bilgi verilecektir.

Alingment Palette (Hizalama Elemanlar)Alingment Palette penceresini aar. Bu konu hakknda ayrca bilgi verilecektir.

Speed Bar & Component Palette (Hzl Eriim ve Eleman ablonu)Kontrol panelinin grntsn deitirir. Kontrol panelinde;

Speed Bar (Hzl Eriim) seili iken ekil 2.15 grlr;

ekil 2.15: Speed Bar seili iken kontrol paneli grnts


42/135

36

Component panel (Eleman paneli)seili iken ekil 2.16 grlr;

ekil 2.16: Component Panel seili iken kontrol paneli grnts

Speed Bar ve Component Palette (Hzl Eriim ve Eleman ablonu) seili deilken

ekil 2.17 grlr;

ekil 2.17: Speed Bar ve Component Panel seili deilken kontrol paneli grnts

2.2.2.4. Options (Seenekler) Mens Elemanlar

ekil 2.18de option mens elemanlar gsterilmitir.

ekil 2.18: Option mens elemanlar

Environment(evresel)

Tasarm srasnda yada alma zamannda (RunTime) istenen yada istenmeyen bazzellikleri ayarlamak iin kullanlr.

DDE Configuration (Dynamic Data Exchange-Dinamik Veri Deiimi)Bir uygulama program alrken; bu uygulamann bir baka uygulama programnn

verilerini kullanmas iin DDE (Dinamik Veri Deiimi) yntemi kullanlr.

rnein bilgisayarda visual basic dilini kullanarak bir s kontrol uygulamasgerekletirdiniz. Zamana gre s deerlerinin Excelde bir sayfaya aktarlmasnistediinizde DDE teknii ile excelde kod yazmanz gerekecektir. Ayrntl bilgi iin DDEkonusunun ilendii bilgisayar programcl ve veri yaplar kitaplarna bakabilirsiniz.


43/135

37

ekil 2.19: DDE configuration penceresi

DDE Enabled (DDE Seilmi)

aretlendiinde, TEOS'un DDE (Dynamic Data Exchange) Server olarak almassalanr (ekil 2.19). Bylece TEOS kendinden baka bir programa sahadan ald bilgilerignderebilir. Bu bilgileri baka programda grebilmek iin her programda, o programa zelbir sorgulama satr kullanlr. Excel iin kullanlan satr aadaki gibidir;

=TEOS32|Server ad.Driver ad!Register ad

Update Interval (Yenileme Aral)

TEOS'un okuyucu programa bilgi gnderme araln tanmlamak iin kullanlr.Milisaniye cinsinden rakam yazlr.

Port Device Configure(Port Ayarlar)zel bir kart araclyla saha kontrol yapmak iin kullanlr (ekil 2.20).

ekil 2.20: DDE configuration penceresi

2.2.2.5. Help (Yardm) Mens ElemanlarYardm balklarna yada TEOS bilgi penceresine ulam iin kullanlr.

2.2.3. Run Time (alma An) Mens ElemanlarTEOS'a SERVER yada MONITOR modunda girildiinde, kullancya ekrann st

ksmnda yaz olarak sunulan kontrol seenekleridir (ekil 2.21).

ekil 2.21: Run Time menleri


44/135

38

DESIGNER modunda tasarm yaplrken, Options/Environment seeneinde alan

pencereden Toolbar seenei iaretlenerek baz men seeneklerinin ekil 22de grldgibi dme halinde kullanlmas yada yine Options/Environment seeneinde alanpencereden Fullscreen seenei iaretlenerek SERVER yada MONITOR modunda alrkenmennn tamamen kaybolmas salanabilir.

ekil 2.22: Run Time menleri ve ikonlar

Run Time Men elemanlar unlardr:

Window (pencere) Alarms (alarmlar) Reports (raporlar) Trends (eilimler) Users (kullanclar) Log Viewer (bilgi izleyici)

2.2.3.1. Window (Pencere) Mens Elemanlar

ekil 23de window mens elemanlar gsterilmitir.

ekil 2.23: Window mens ve elemanlar

Sayfalar arasnda gei iin kullanlr. Sayfa adlarnn yanlarnda bulunan veklavyedeki tular iaret eden F1, F2, vs. tulara basmakla buradan seim yapmakedeerdir.

Sayfalar arasnda gei, toolbar (eleman ubuu) seenei aksa tuuna (bir

sonraki sayfa iin) yada tuuna (bir nceki sayfa iin) basmaklada gerekletirilebilir.


45/135

39

2.2.3.2. Alarms (Alarmlar) Mens Elemanlar

Alarm bilgilerinin izlenmesi ve kontrol iin kullanlr. 2.5.3. Alarm VeriTabannn Yaratlmas ve Ekranda zlenmesi konusuna baknz.

2.2.3.3. Reports (Raporlar) Mens Elemanlar

Tasarm srasnda tanmlanan raporlarn alnmas iin kullanlr (ekil 2.24).

ekil 2.24: Reports mens ve elemanlar

Tanmlanm rapor isimlerinden herhangi biri seildiinde ekrana balang ve bitiaralklarn belirlemek iin kullanlan bir pencere kar. (ekil 2.25)

ekil 2.25: Report diyalog kutusu

Bu pencerede tarih alanlarnn yanndaki kk dmelere basldnda ortaya kantakvimden kolay seim yaplabilir. (ekil 2.26)


46/135

40

ekil 2.26: Takvim diyalog kutusustenen zaman aral tanmlanp, OK tuuna basldnda TEOS raporu oluturmaya

balar. Bu oluturma sresi istenen raporun byklne gre birka saniyeden birkadakikaya kadar deiebilir. Rapor hazrlandnda ekrana ekil 2.27deki gibi bir pencerekacaktr.

ekil 2.27: Rapor ekran rnei


47/135

41

Bu pencerede :

Print(yaz):Grnen raporun yazcdan alnabilmesi iin kullanlr.

Send To File(dosyaya gnder):Grnen raporu TEOS32 dizininin altna Excel dosyas olarak (CSV formatnda) kaydetmekiin kullanlr.

2.2.3.4. Trends (Eilimler) Mens Elemanlar

eitli datalarn, fonksiyonlarn, kt bilgilerinin srekli izlenmesi ve kontrol iin

kullanlr. Ayrntl bilgi iin 2.5.4. Trend Veri Tabannn Oluturulmas ve Ekrandazlenmesi konusuna baknz.

2.2.3.5. Users (Kullanclar) Mens Elemanlar

alma srasnda kullanc deitirmeye yarar. Sadece kullanc ad ve ifresideitirilebilir (ekil 2.28).

ekil 2.28: Users mens elemanlar

Bu konuda ayrntl bilgiyi 2.6. FARKLI GVENLK SEVYELER OLUTURMA konusunda bulabilirsiniz.

2.2.3.6. LogViewer (Bilgi zleyici) Mens Elemanlar

Logger (Bilgi Kaydedici) : stenen dijital registerlerin (saysal deikenlerin ) hangitarih ve saatte "0" dan "1" e dndn kalc olarak kaydedebilmeyi salar. Bu kaytlarkalc olduklar iin daha sonra incelenebilir.

TEOS32.LOG dosyasndan belli bilgileri aramak iin kullanlr. Sonular yeni bir

log dosyas penceresinde grnr. Bu dosya yeni bir isimle kaydedilebilir.


48/135

42

Arkadalar bu konuyu 2.5.2. Log veri tabannn oluturulmas ve ekranda

izlenmesi konusu ierisinde ayrntl olarak inceleyeceiz.

2.3. Sistem Veri Tabannn Oluturulmas2.3.1. Dahili Ve Harici Bit ve Registerlarn Oluturulmas

Etiketler (Tags): TEOS SCADA Sistemi, Etiket (Tag) ad verilen tanmlanabilirbalantlar yardm ile sahadaki eitli kontrol noktalarndan veri toplayabilir, bu verileriileyebilir ve bu noktalara eitli komutlar gnderebilir.

TEOS Scada Sisteminde snrsz sayda kontrol noktas tanmlama olana vardr.TEOS sisteminde denetleyici gzetim yaplacak olan her bir kontrol noktas iin bir takmbilgiler tutulmaktadr. Bu bilgiler, ilgili kontrol noktas iin kullancnn TEOS'a tanttisim, bu kontrol noktasndan gelen her bir bilgi iin tanmlanan deikenler, bilgininminimum ve maksimum snrlar ve bu snrlarn TEOS'ta hangi birimlere dntrlecei,TEOS'un bu noktadan hangi zaman aralklarnda hangi bilgileri (minimum, maksimum, sonveya ortalama deer gibi) alaca ve kaydedecei gibi eitli bilgilerdir.

2.3.1.1. Proje Yneticisi (Project Manager)

TEOS'a Tasarmc (Designer) olarak log-on (balandnzda) olduunuzda karnzaproje ynetimi ile ilgili ereve gelecektir. Deiik bir ekranda iken Proje Yneticisine

gemek iin "Designer" erevesinin "View" ksmndan "Project Manager" seilir. ProjeYneticisi erevesindeki seenekler yardm ile Tasarmc olarak yapabileceklerinizi ylesralayabiliriz:

Sistem levleri

Grafiksel Saha Tasarm (Forms) Program Yazma (Scripts) Alarm Tanmlama (Alarms) Reete Tanmlama (Receipts) Trend Tanmlama (Trends) Rapor Oluturma (Tanmlama) ve altrma (Reports) Kullanc Tanmlama ve Yetkilendirme (Users) Sunucu Tanmlama (Servers) Bilgi Kaydedici (Logger)

Deikenler (Variables)

Birikim Yerleri Tanmlama (Accumulators) Zamanlayc /Sayc Tanmlama (Timers/Counters) Sabitler Tanmlama (Constants)

Kontrol Cihazlar (Drivers)


49/135

43

TEOS' un bilgi al verii yapabildii deiik tiplerdeki tm cihazlar ve bunlar iin

iletiim protokollar bu ksmda TEOS'a tanmlanr. Bu ksmda pek ok sayda ve deiiktiplerde cihazlar ve protokollar yer ald iin bunlar kullanc klavuzunda veya helpdosyalarnda bir blm olarak bulabilirsiniz.

Proje Yneticisine girmek iin View mensnden Project Manager komutunuyrtmemiz gerekmektedir. (ekil 2.29) bu mennn elemanlar verilmitir.

ekil 29: Proje yneticisi (Project Designer) ekran

ekil 2.30: Proje tasarm fonksiyonlar ekran

Proje Yneticisi penceresinin st ksmndaki alm penceresinden "System"(sistem)seildiinde pencerenin altnda klasr ayra etiketleri eklinde sistem fonksiyonlarseeneklerinin ald grlr. Alm penceresinden "Variables"(deikenler) seildiindeise sistem deikenlerini tanmlama seenekleri alacaktr. (ekil 2.30)

Alm penceresindeki dier seenekler ise TEOS'un haberleebildii cihazlara zeltanmlamalarn yaplabildii seenekleri karnza getirecektir. Bu konuda program kullancklavuzlarna bavurabilirsiniz.


50/135

44

2.3.1.2. Deiken lemleri

Proje Yneticisi penceresinin st ksmndaki alm "Variables" seildiindepencerenin altnda klasr ayra etiketleri eklinde sistem deikenlerini tanmlamaseenekleri alacaktr. Bu seenekler kullanlarak Akmlatrler (Birikim yerleri), Sabitler(Constants), ve Zamanlayclar/Sayclar(Timers/Counters) tanmlamak mmkndr(ekil2.31).

ekil 2.31: Proje yneticisi penceresinden deikenleri tanmlama

2.3.1.2.1. Sabitlerin Tanmlanmas

Proje Yneticisi penceresinde iken sistem deikenlerinden, Sabitler (Constants)seildiinde; karnza o ana kadar sisteme tanmlanm olan Sabitlerin (Constants) isimlistesi ve bunlar iin tanmlanm olan sabit deer bilgileri listesi gelecektir (ekil 2.32).

ekil 2.32: Sabitlerin tanmlanmas penceresi

Sabitler listesinde yer alan bir sabit iin tanmlanm olan bilgiler deitirilmekisteniyorsa ilgili satr iaretlenip, imle ilgili satr zerinde iken, farenin sol dmesi iki keztklanr. Bu durumda karnza sabit bilgileri penceresi Deitirme (Modify) modundagelecektir (ekil 2.33) .


51/135


52/135

46

Sistem deikenlerinden Zamanlayclar/Sayclar (Timers/Counters) listesinde yer

alan bir Zamanlayc/Sayc iin tanmlanm olan bilgiler deitirilmek isteniyorsa ilgili satriaretlenip imle ilgili satr zerinde iken farenin sol dmesi iki kez tklanr. Bu durumdakarnza Zamanlayc/Sayc (Timer/Counter) tanmlama penceresi Deitirme (Modify)modunda gelecektir.

ekil 2.35: Zamanlayclar/Sayclar (Timers/Counters) tanmlama penceresi

Sisteme yeni bir Zamanlayc/Sayc tanmlamak istendiinde ise klavyede "insert"tuuna basmak gerekir. Bu durumda Zamanlayc/Sayc (Timer/Counter) tanmlamapenceresi karnza "insert" (yerletir) modunda ve bo olarak gelecektir. (ekil 2.35)

Zamanlayc/Sayc tanmlama penceresinde:

Description (Aklama) alanna, Zamanlayc/Sayc'nn ismi girilir. Bu alandeitirilebilir bir alandr.

Function (Fonksiyon) alanna girilen bilginin bir Zamanlayc (Timer) veya birSayc(Counter) bilgisi olduunu bildiren ve alml listeden seerekkoyabileceiniz "Timer" veya "Counter" yazs girilen alandr.

Preset Value (Ayar Deeri) alanna Zamanlayc/Sayc'nn almas istenilenbalang deeri girilir.

Deiiklik yaplan veya yeni tanmlanan Zamanlayc/Sayc bilgisinin kaydedilmesiiin pencerenin alt ksmnda yer alan "OK" dmesine, kaydedilmeyecekse "Cancel"dmesine baslr.

Daha nce sisteme tanmlanm olan bir Zamanlayc/Sayc kaydnn silinmesi iinZamanlayc/Sayc tanmlar listesinden, silinecek olan Zamanlayc/Sayc kaydiaretlenip Designer (Tasarmc) penceresinin st ksmnda yer alan seeneklerden "Edit"altndan "Delete" seilir.


53/135


54/135

48

ekil 2.36: Zamanlayclar/Sayclar (Timers/Counters) tanmlama penceresi

2.3.3. PLC Ye Balanmak in Ayarlarn Yaplmas

Bu blmde, TEOS iinde registerlerin (kaydedicilerin) nasl tanmlandanlatlacaktr. Register tanmlamalar, Project Manager (Proje Yneticisi) ekranndan ilgilidriver (src program) seilerek yaplr. Alan seenek kutusunda System ve Variablesdnda sadece sisteminize ykl olan srclerin ad grnecektir.

Burada TEOSun, S7 200 Serisi PLCye nasl balanaca ve PLC ierisindekibilgilerin nasl alnacan greceksiniz. PPI (Point to Point Interface) Noktadan Noktayaletiim demektir. Endstriyel otomasyon sistemlerinde birok cihaz birbirleriylehaberletirebilmek iin PPI standart kullanlan standartlardan sadece biridir.

S7 200 PLC - PPIn Tablo 1deki hafza alanlar vardr:


55/135

49

Veri Tipi Teosta Adres Teos DataTip

lev

Kompakt Giriler I I0.0 I0.7 Boolean Read

Kompakt klar Q Q0.0 Q0.7 Boolean Read/ Write

Dahili Hafza M M0 M65535 Word Read/ Write

zel Hafza SM SM0 SM65535 Word

Read/ Write(0-29 aras

sadece Read)

Deiken Hafza V V0 V65535 Word Read/ Write

Zamanlayclar T T0 T65535 Word Read/ Write

Sayclar C C0 C65535 Word Read/ Write

Analog Giri AI AI0 AI65535 Word Read

Analog k AQ AQ0 AQ65535 Word WriteTablo 2.1: S7 200 serisi PLC iin zellikler tablosu

TEOS program ile S7 200 PLC, PPI haberleme kablosu kullanlarak haberletirilir.

ekil 2.37de PLC ile SCADA programnn yer ald bilgisayar arasnda iletiimisalamak iin PPI kablosunun nasl balanacan gstermektedir.


56/135

50

ekil 2.37: S7 200 PLC ile Bilgisayar balantsn salayan PC/PPI kablosu

Teosa S7 200 PLCnin drivern tantmak iin S7PPI.DLL dosyasna ihtiyacmzvardr. Bu dosya C:\ TEOS32\DRIVERS\ dizini altnda bulunmaktadr. Bu dosyaC:\TEOS dizini ierisine kopyalanmaldr.

Eer Teos C:\ srcsne yklemediyse Teosun yklendii dizin ierisindeDRIVERS dizini ierisinden S7 200 PLC iin PPI drivern bulabilirsiniz.

Teosa driver ykleme ilemi yaplrken Teosun kapal olmasna dikkat ediniz.

Driver ykleme ileminden sonra Teos Designer modu ile altrlr. Sras ile View /

Project Manager menleri seilir. Project Manager penceresinden S7-200 PPI Driverseilir (ekil 2.38) .


57/135

51

ekil 2.38: Project Manager penceresinden S7 200 PLC iin S7-200 PPI Driver seeneininseilmesi

Bu ilemden sonra Edit Mensnn Device Configuration(eleman dzenleme)mens seilir. Bu men yardm ile S7 200 PLC iin PPI ile haberleilecek port ayarlaryaplr (ekil 2.39) .


58/135

52

ekil 2.39: Port ayarlarnn yaplmas

2.3.4. PLC nin Data Alanna Bilgi Girilmesi

Teosun S7 200 PPI Cihaz ile haberlemesi iin PLCdeki adreslerin Teosta tanmlolmas gerekmektedir. Bu ilem S7 200 PPI Driver seiliyken Edit Mensnden Insertseeneine tklamak sureti ile gerekletirilir (ekil 2.40) .


59/135


60/135

54

2.4. Animasyon Oluturma ve zleme

Designer (Tasarm Arac)

TEOS ile sahadaki kontrol noktalar arasnda iletiimin tariflenmesi ve bu noktalararasndaki balantlarn grafiksel grnmnn, alet kutusunda bulunan cisimlerkullanlarak, iki veya boyutlu olarak izilmesinde kullanlan programdr. Daha nceoluturulmu olan grafikler zerine yeni kontrol noktalar eklenebilir veya karlabilir. Bugrafikler zerinde (trend, motor, vana, a/kapa dmeleri, yukar/aa veya saa/sola kayarayar dmeleri gibi) eitli canl noktalar oluturulabilir. Deiiklikler yapldka anndaprogramn almas etkilenir.

Designer (tasarmc) modl Herhangi bir Windows kullancsnn programaltrd andan itibaren kolaylkla kullanabilecei bir programlar parasdr.

Designer (Tasarmc) modlne sadece Tasarmc yetkisi olan kullanclar Log-On (giri ) olabilirler. Bu yetkinin iletme apnda fazla sayda kullancya verilmemesi tavsiyeedilir. Bu yetkiye sahip olan kullanc Sistem Yneticisi olarak da isimlendirilebilir.

Tasarmla ilgili ilemlerin tamam program altrdnz zaman alan kontrolpanelinden yaplr.

Projeye, kontrol panelinden yeni bir form alarak balanr. Daha sonra kontrol panelizerinde bulunan malzemeler Srkle- Brak mantyla form zerine tanr ve istenilenproje Malzemelerin tm zellikleri Object Inspector(nesne kontrolr) penceresindenayarlanabilir.

2.4.1. Grafik zelliklerinin Tantlmas

TEOS'ta tasarlanmas istenilen saha tanmlanrken formlar kullanlr. Kurulacak sahaekrann st ksmnda alan pencerede bulunan "Canl Nesneler" kullanlarak tasarlanr. Herbir saha bir form olarak ekranda grntlenir. Grsel (visual) programlama dillerine okbenzeyen bir ortamda ta ve brak mant ile formlar tasarlanr. Proje yneticisi

penceresinde iken "forms" (formlar) seenei seilirse TEOS'ta o ana kadar tanmlanmolan tm formlarn listesi ekranda grntlenir. (ekil 2.42)


61/135

55

ekil 2.42: TEOS ta tanmlanm baz formlar

Yeni bir form yaratmakDesigner (Tasarmc) erevesinde iken "File"dan "New Form" seilerek veya yanda

grlen dmeye baslarak saha tasarm yaplacak olan panel alr ve istendii kadarbytlr. stenirse panelin rengi ayarlanr veya tabana bir resim kopyalanr. Designer(Tasarmc) erevesinde yer alan canl nesneler kullanlarak bu panel zerine istenilennesneler yerletirilir.

Panelin rengini deitirmek veya tabana herhangi bir resim koymak, panel zerineyerletirilecek nesnelerin rengini ayarlamak veya zerlerine resim veya metin kopyalamakgibi dzenlemeler "Object Inspector" (Nesne zelliklerini Dzenleme) penceresindenyaplr. Bu tr dzenlemeler iin detayl aklamalar "2.4.2. ekil izimleriningsterilmesi" (Object Inspector) blmnde bulabilirsiniz.

Yeni bir grafiksel saha tasarm yapabilmek iin yukardaki ekilde grld gibi bopanelinizi atnzda panelin hemen solunda alan "Object Inspector" (Nesne zellikleriniDzenleme) penceresindeki ilgili alanlarla oynayarak bu panel ile ilgili zellikleriayarlayabilirsiniz (ekil 43).

rnein ilk aldnda sistem tarafndan "New Form" (Yeni Form) ad verilen bupanelin ismini "Object Inspector" penceresinin "Caption" alanndaki "(New Form)" yerinepanele vereceiniz yeni ismi girerek, taban rengini ise "Color" (Renk) alan ndaki almllisteden istediiniz rengi seerek yapabilirsiniz.

Mevcut bir Form zerinde Deiiklik YapmakDaha nce tasarm yaplm olan bir ekran grnm zerinde deiiklik yaplmak

istendiinde Mevcut Formlar Listesi'nden o ekran grnm ile ilgili Form iaretlenip imleilgili satr zerinde iken sol fare tuu iki kez tklanarak formun almas salanm olur. Eerbu grntleri elde edemiyorsanz, grnm (view) seeneinden gereken pencereleriaabilirsiniz.


62/135

56

ekil 2.43: TEOS ta Designer penceresi

stenirse formun tm ekran kaplamas salanabilir, ancak panelin bykln,tasarm yaplrken Designer penceresinde yer alan canl nesnelere ve nesne zelliklerinidzenleyebilmek iin "Object Inspector"a (Nesne zellikleri Dzenleme Penceresi'ne)ihtiya duyulduu iin ekrana bu pencereler de sacak ekilde ayarlamakta yarar vardr.

Form tabanna resim yerletirmek

Form tabanna istediimiz resmi yerletirebiliriz. Bunu yapabilmek iin Form seilidurumda iken forma ait "object inspector" penceresindeki picture(resim) zelliine ifttklama yaplr ve istenilen resim buradan seilir. Bu ilem tamamlandktan sonra belirlenenresim Form'un tabannda grntlenir.

Formun rengini deitirmekFormun rengini deitirmek iin forma ait "object inspector" penceresinde

'color'(renk) zelliine ift tklama yaplr, istenen renk belirlenip ilem gerekletirilir.

Formun son halini saklamak (kaydetmek)Yeni tasarlanan veya zerinde deiiklik yaplan bir grafiksel ekran grnmn

kaydetmek iin Tasarmc (Designer) penceresinin sol st kesinde yer alan "Dosya" (File)

altndan "Dosyay Kaydet" (Save File) tklanr.


63/135

57

Tasarlanan formu alr durumda grmek

Bir grafiksel saha tasarm tamamlandnda veya zerinde herhangi bir deiiklikyapldnda tasarm veya deiiklikle ilgili herhangi bir problem olup olmadn grmekiin, "Designer" (Tasarmc) penceresinin solunda yer alan "Run" (altr) dmesi tklanr.

Aada, nceden tanmlanan ve 2 kazanda kmr akn kontrol eden bir sistem iintasarlanan formun alr durumdaki grnts verilmitir. Grlen nesneler ara ubuundabulunan nesnelerden yararlanlarak tasarlanmtr. (ekil 2.44)

ekil 2.44: rnek form tasarm

Formlarla ilemler yaplrken Alet Kutusu (Canl Nesneler) ve Nesne zellikleri

Penceresi' nden ska faydalanlarak tasarm yaplmaktadr.

2.4.2. ekil izimlerinin Gsterilmesi

Burada Nesne zellikleri Penceresi (Object Inspector) konusunu inceleyeceiz.

TEOS'un "Object inspector" uygulamalar altran kod ile uygulamalarn grselliiarasndaki kprdr. Object Inspector, form zerine konan nesnelerin (components) veyaformun kendisinin "properties(zellikler)" zelliklerinin dzenlenmesini salar. "properties"bir componentin grnmn ve nasl davranacan belirleyen zelliklerdir. "ObjectInspector" n st blmndeki alm listesi o an aktif durumdaki formun zerinde bulunan

tm nesnelerin zelliklerine ulam salar. (ekil 2.45)


64/135

58

ekil 2.45: Object Inspector penceresi

Grafiksel saha tasarm srasnda gerek zerinde tasarm yaplacak olan pencerenin,gerekse bu pencere zerine yerletirilecek nesnelerin renk, konum, ykseklik, yaz yazma

gibi zelliklerini tanmlamak ve eer nesneye daha nce tanmlanan bir kontrol noktasilikilendirilecekse bunun salanmas iin tasarmcnn srekli bavurduu bir penceredir.Form zerinde hangi nesne seilirse buna ait "object inspector" penceresi hemen ekrannsolunda alr ve gerekli dzenlemeler burada yaplmaldr.

2.4.3. Ktphaneler ve Buradan ekil arma

SCADA yazlmlarnn ana amalarndan biri iletmedeki srelerin gzlenmesiolduundan srelerin mmkn olduu kadar geree yakn gzlenmesi gerekmektedir.bek ktphanelerinde daha nce tanmlanm objeler ve sre resimleri kullancnndeiik uygulamalarda oluturduu grafikler ve her uygulama iin kullanlacak objelerin

biriktirildii sepet ktphaneleri srecin grafiksel gsterimini kolaylatrmaktadr.

TEOS Scada Sisteminde iki deiik grupta dosyalar kullanlmaktadr. Bu dosyalarnbulunduu gruplar ktphane olarak tanmlanr. TEOS Scada Sisteminde bulunan dosyalarunlardr:

Tasarm (Design) Dosyalar : Kullanc denetleyici gzetim yaplacakolan grafiksel grnmn sistemde olutururken sistemin bu bilgilerikaydettii dosyalardr. Grafiksel grnm tasarmnda kulanlan boru, tank,vana, motor, pompa vs gibi nesnelerin iki veya boyutlu resimlerin saklandbitmap dosyalar da bu grupta dnlebilir.


65/135


66/135

60

HighHighValue

Kullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deer alnca gstergenin renkdeitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer MaxValue deerinden kk, "HighValue"deerinden byk olmaldr. Genelde, register deeri Max. deerine yaklamak zereykenuyarma ilevi vardr.

HighValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deer alnca gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer HighHighValue deerinden kk olmaldr.

LowValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deerin altna inilince gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer LowLowValue deerinden byk olmaldr.

LowLowValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deerin altna inilince gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer MinValue deerinden byk, LowValuedeerinden kk olmaldr. Genelde, register deeri Min. deerine yaklamak zereykenuyarma ilevi vardr.

LedTypeGstergenin eklini belirleyen zelliktir;

LdVertical :Dikey gstergeLdHorizantal :Yatay gsterge

ReverseGstergenin alma sistemini deitirerek Max. deerden Min. deere doru azalarak

alan bir gsterge elde etmek amacyla kullanlr.

JumpPageUygulamalar birden fazla formdan oluuyorsa formlar aras gidi-gelileri salamak

amacyla kullanlr.

Meter

Kendisine balanan registern deerini tanmlanan aralkta grafiksel olarak gsterir.LedDisp'ten sadece ekil olarak farkldr. Pasta dilimi eklinde gsterir. HighHighValue,HighValue, LowValue ve LowLowValue zellikleri ayarlanabilir. Reverse zellii Tureyaplrsa LedDisplay grsel olarak ters alr. Ayrca JumpPage zelliinede sahiptir.

HighHighValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deer alnca gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer MaxValue deerinden kk, "HighValue"deerinden byk olmaldr. Genelde, register deeri Max. deerine yaklamak zereyken

uyarma ilevi vardr.


67/135

61

HighValue

Kullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deer alnca gstergenin renkdeitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer HighHighValue deerinden kk olmaldr.

LowValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deerin altna inilince gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer LowLowValue deerinden byk olmaldr.

LowLowValueKullancy uyarmak amac ile belirlenen bir deerin altna inilince gstergenin renk

deitirmesi amacyla kullanlr. Bu deer MinValue deerinden byk, LowValuedeerinden kk olmaldr. Genelde, register deeri Min. deerine yaklamak zereyken

uyarma ilevi vardr.

ReverseGstergenin alma sistemini deitirerek Max. deerden Min. deere doru azalarak

alan bir gsterge elde etmek amacyla kullanlr.


amacyla kullanlr. rnein bir gsterge 3.formda ki elemanlarla iliki ierisindeysegsterge fare ile tklanld anda 3.forma ulamak iin sz konusu elemann JumpPagezellii 3 yaplmaldr.

mMeter

Kendisine balanan registern deerini tanmlanan aralkta grafiksel olarak gsterir.Meter ve LedDisplay' den daha fazla ayarlanabilir grsel ve yapsal zellie sahiptir. Tmalarm konumlarna (HHigh, High, Low ve LLow) ayr registerler, ayr renkler ve ayrdeerler tanmlanabilir. Bu deikenlerle ilgili seviye deerleri verilmeden skala zerinderenklendirme yaplamaz. nemli ve farkl zelliklerinden bazlar aada sralanmtr.

Divisor (Scala blme says)

Nesnenin lme aralklarn belirler. EndAngle (Scala biti as)

Nesnenin gsterge sonunun dikeyle olan asn belirler. NeedleColor (Gsterge ubuunun rengi)

Nesnenin gsterge rengini belirler. NeedleLenght (Gsterge ubuunun uzunluu)

Nesnenin gsterge uzunluunu belirler. NeedleWidth (Gsterge ubuunun kalnl)

Nesnenin gsterge kalnln belirler. OffsetX (Scala ve gsterge ubuunun balang yeri)

lme balang deerinin yatay dzlemde yerini belirler. OffsetY (Scala ve gsterge ubuunun balang yeri)


68/135

62

lme balang deerinin dey dzlemde yerini belirler.

Position (Gsterge ubuunun balang deeri)TriState nesnesinin form zerinde yatay yada dikey grnmesini salamaya yarar. Radius (Scala nn ap)

Nesnenin skala apn belirler. StartAngle (Scalann balang as)

Nesnenin gsterge balangcnn dikeyle olan asn belirler.

imdi de bu nesnenin register aklamalarna bakalm;

HHighmMeter nesnesine HighHigh seviyesinin verilmesini salar.

HighmMeter nesnesine High seviyesinin verilmesini salar.

LowmMeter nesnesine Low seviyesinin verilmesini salar.

LLowmMeter nesnesine LowLow seviyesinin verilmesini salar.

Tank3d

3 Boyutlu tank ve boru ekilleri izmek iin kullanlr. Balang ve sonlandrma aayarlar (TopCurve , BottomCurve) merkezden alarak yaylr. Bu nedenle tank izimleriiin daha uygundur. Intencity zellii nesneye metal grnts vermek iin kullanlr. Deeriarttka nesnenin metalik grnts kaybolur. Ayrca JumpPage zelliine de sahiptir.

TopCurveTank ve boru nesnelerinin alt ve st kenarlarnn girilen a deeri yardmyla istenilen

eime sahip olmasn salayan zellik.

BottomCurveTank ve Pipe nesnelerinde alt kenarnn girilen eim deeri yardmyla istenilen eime

sahip olmasn salayan zellik. zellii tayan iki nesnede ayr ayr sonular verir. Tankiin a deeri eklin ortasndan balar. Pipe nesnesi iin alt kenar yada st kenardan balar.

IntencityTank3D ve Pipe nesnelerinin grselliinin ayarlanmasn salar.


amacyla kullanlr.


69/135

63

Pipe3 Boyutlu tank ve boru ekilleri izmek iin kullanlr. Tank3D' den fark balang vesonlandrma alarnn (TopCurve , BottomCurve) nesnenin kenarndan balamasdr. Butasarm srasnda boru birleim noktalarnn tam 90 derece olmasn salar. Bu yzden boruizimleri iin daha uygundur. Intencity zellii nesneye metal grnts vermek iinkullanlr. Deeri arttka nesnenin metalik grnts kaybolur. Ayrca JumpPage zelliinede sahiptir.

TopCurveTank ve boru nesnelerinin alt ve st kenarlarnn girilen a deeri yardmyla istenilen

eime sahip olmasn salayan zellik.

BottomCurveTank ve Pipe nesnelerinde alt kenarnn girilen eim deeri yardmyla istenilen eime

sahip olmasn salayan zellik. zellii tayan iki nesnede ayr ayr sonular verir. Tankiin a deeri eklin ortasndan balar. Pipe nesnesi iin alt kenar yada st kenardan balar.

IntencityTank3D ve Pipe nesnelerinin grselliinin ayarlanmasn salar.


amacyla kullanlr.

Medit

"Register"a balandrlarak, registern saysal deerini okumak ve gerektiinderegistera bir deer atamak iin kullanlr. alma srasnda saysal deerler girilebilir.LimitHigh ve LimitLow deerleri gsterebilecei yada deer olarak alma srasndagirilebilecek deerleri snrlandrmak iin kullanlr. DisplayFormat zellii saysal yadakaraktersel formatlar tanmlamak iin uygundur. rnein " 0 m/Sn " format tanmlandnda" m/Sn" format deimez, sadece saysal ksm deiecektir.

LimitHighmEdit nesnesine alma annda girilebilecek deikenin st snrn belirler.

LimitLowmEdit nesnesine alma annda girilebilecek deikenin alt snrn belirler.

DisplayFormatKendisine balanan Register deerinin istenilen duyarllkta ve formatta gsterimini

salar.


70/135

64

Aedit"Register"a balandrlarak, registerin saysal deerini okumak ve gerektiinde

registera bir deer atamak iin kullanlr. Medit'ten farkl olarak snr deerleritanmlandnda (ValueH, ValueHH, ValueL, ValueLL), tanmlanan deerlere ve budeerlere gre tanmlanan renklere (ColorH, ColorHH, ColorL, ColorLL) gre yanpsnerek kullancy uyarr. alma srasnda saysal deerler girilebilir. Uyarc olabilmesiiin Blink zelliinin True olmas arttr. LimitHigh ve LimitLow deerleri gsterebileceiyada deer olarak alma srasnda girilebilecek deerleri snrlandrmak iin kullanlr.DisplayFormat zellii saysal yada karaktersel formatlar tanmlamak iin uygundur.rnein " 0 m/Sn " format tanmlandnda " m/Sn" format deimez, sadece saysal ksm

deiecektir.

ValueHNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ilk st snr deeri.

ValueHHNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ikinci st snr deeri.

ValueLNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ilk alt snr deeri.

ColorHNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ilk snr deerinin almas halinde, uyarytekil edecek rengi set eder.

ColorHHNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ikinci snr deerin de almas halinde, uyary

tekil edecek rengi set eder.

ColorLNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ilk snr deerinin altna inilmesi halinde,

uyary tekil edecek rengi set eder.

ColorLLNesnenin uyar vermesi iin belirlenen ikinci snr deerin de altna inilmesi halinde,

uyary tekil edecek rengi set eder.

BlinkUyar verilmesi gereken bir durum olutuunda, nesnenin ieriinin yanp snerek

ekrana gelmesini salayan zellik. Ieriin yanp snerek kullancy uyarmas isteniyorsaBlink "True" yaplmal.

LimitHigh

mEdit nesnesine alma annda girilebilecek deikenin st snrn belirler.


71/135

65

LimitLow

mEdit nesnesine alma annda girilebilecek deikenin alt snrn belirler.DisplayFormatStandart olarak kullanlr.

Mlabel

"Register"a balandrlarak, registern saysal deerini okumak iin kullanlr. Meditve Aedit'ten farkl olarak registera bir deer gnderme ilevi yoktur. ColorReg zelliialma annda renginin deitirilebilmesini salar. DisplayFormat zellii saysal yadakaraktersel formatlar tanmlamak iin uygundur. rnein " 0 m/Sn " format tanmlandnda" m/Sn" format deimez, sadece saysal ksm deiecektir. Ayrca JumpPage zelliide

vardr.

ColorRegmLabel nesnesinde alma annda yaz rengini deitirebilmek iin kullanlacak

registerin balantsnda kullanlr.

DisplayFormatStandart olarak kullanlr.


amacyla kullanlr. rnein bir gsterge bir baka formdaki, 3. form rnein, elemanlarlailiki iersindeyse gsterge fare ile tklanld anda 3.forma ulamak iin sz konusuelemann JumpPage zellii 3 yaplmaldr.

Alabel

"Regis

scad a program lama

Documents