riutzilajtzijrerikanimajawaljesucristo ... · el que lee y los que oyen las palabras de esta ......

326

Upload: dinhdat

Post on 19-Sep-2018

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • iiRi utzilaj tzij re ri kanimajawal JesucristoNew Testament in Achi Rabinal; acr (GT:acrN:Achi)

    copyright 2009 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: AchiDialect: RabinalTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

    Copyright Information 2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to differentfile formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the abovecopyright information:

    You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

    Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Achi

    2009, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. Forother uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-18PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 24 Apr 2018 from source files dated 28 Oct 2017c47d5e0e-42c2-5f90-9b73-ce40b05f740d

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/acrhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

  • Contents

    FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Hechos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1821 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2002 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Glatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Efesios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Filipenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Colosenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2431 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2472 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2511 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2532 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Filemn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Hebreos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Santiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2771 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2812 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2861 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2892 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2933 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Judas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Apocalipsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

  • 1

    Ri Utzilaj Tzij re ri QanimajawalJesucristo

    El Nuevo Testamento en Rabinal Ach(ortografa nueva)

    [acr]Traduccin: 2009, Wycliffe Bible Translators,

    Inc.Primera Edicin

    2009, Wycliffe Bible Translators, Inc.Edicin para la Web

    2015, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

    www.ScriptureEarth.orgLicencia Creative Commons (Reconocimiento-NoComercial-SinObraDerivada 3.0 Unported)Compartir Usted es libre de copiar, distribuir ycomunicar pblicamente la obra.Reconocimiento Debe reconocer los crditosde la obra.No comercial No puede utilizar esta obra parafines comerciales.Sin obras derivadas No se puede alterar, trans-formar o generar una obra derivada.

    http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

  • 2

    Introduccin para el NuevoTestamento en Rabinal Ach, versin

    renuvadoEl Nuevo Testamento, al igual que el Antiguo

    Testamento, es reconocido dentro de la literaturauniversal como una fuente de inspiracin espiri-tual. Incluye poesa, narrativas, epstolas y trata-dos expositivos que ensean a preservar los msaltos valores morales. Sin embargo, el mensajede la Biblia, ms que un mensaje literario, es unmensaje directo de Dios a todo hombre y mujer.Para lograr transmitir este mensaje, Dios us lamente y el talento de muchos hombres a travsde ms de mil quinientos aos.

    El Nuevo Testamento fue escrito original-mente en el idioma griego, la lengua que era mscomn entre la gente. A travs de los aos hasido traducido ams de dosmil idiomas en todo elmundo, incluyendo el idioma espaol y el ingls.Tambin han sido traducidas muchas porcionesdel Nuevo Testamento al idioma Rabinal Ach enlos ltimos cuarenta aos, pero sta es la primeravez que se presenta publicado enun slo volumenen su totalidad. As que, con enorme gratitud aDios, gozo y esperanza, el Nuevo Testamento esentregado en sus manos en el idioma que ustedhabla!

    La intencin de esta traduccin ha sido lade expresar de manera fiel el significado de losmanuscritos originales del idioma griego, de talmanera que al ser ledos o escuchados en elidioma Rabinal Ach, el mensaje comunique, deforma natural, lo que los escritores quisieroncomunicar.

    En las pginas delNuevoTestamento es posibleencontrar promesas claras dirigidas a aquellosque lo leen o lo escuchan, como la encontradaen el libro de Apocalipsis 1:3: Bienaventuradoel que lee y los que oyen las palabras de estaprofeca, y guardan las cosas en ella escritas,porque el tiempo est cerca, o como la quese encuentra en el Evangelio de San Juan 20:31:Pero estas se han escrito para que creis queJess es el Cristo, el Hijo de Dios, y para que,creyendo, tengis vida en su nombre.

    Cada idioma es valioso y til para quienes lohablan.

    Qatzij wi ukiyal chatem ko che ruwachulewy chujujunal lik ko taq ube chikiwach rikechatiben re. 1 Corintios 14:10

    CARACTERSTICAS DE ESTA EDICINEl idioma de esta traduccin

    Esta traduccin del Nuevo Testamento fue re-alizada por y para hablantes del idioma Rabinal

    Ach, el cual es hablado principalmente en eldepartamento de Baja Verapaz, Guatemala, enlos municipios de Rabinal, San Miguel Chicaj,Salam, y San Jernimo. Tambin se habla enalgunas aldeas de Santa Cruz el Chol y Purulh,as como en la aldea de Los Pajales del municipiode Chicamn, El Quich, en la aldea de Chiacaltdel municipio de Tactic y en el municipio deRaxuj, en el departamento de Alta Verapaz, paramencionar algunos lugares.

    El AlfabetoEl Nuevo Testamento en Rabinal Ach se pub-

    lica en el alfabeto reformado y tambin en elalfabeto tradicional. El alfabeto tradicional fueutilizado comnmente por las comunidades in-dgenas de Guatemala hasta que fue reemplazadopor el alfabeto reformado en el ao 1987.

    Al usar el alfabeto reformado en esta edicin semantiene la ortografa de las palabras prestadasdel espaol y de los nombres propios. Por ejem-plo, no se escribe Jakobo, sino Jacobo. Encuanto a las vocales prolongadas (escritas condoble vocal), se tom la decisin de escribirlasnicamente cuando era necesario aclarar el sen-tido de una palabra.

    Esta edicin del Nuevo Testamento en el al-fabeto reformado es publicada pensando en lasnuevas generaciones que estn siendo enseadasa usar el alfabeto reformado. Simultneamente,en un volumen separado, se publica en el alfabetotradicional en consideracin a los lectores quepor dcadas se habituaron a leer en el alfabetotradicional.

    Notas al pie de pginaLas notas al pie de pgina, que acompaan a

    determinados pasajes bblicos, estn sealadasen el mismo texto por medio de una letra sperindicada. Por ejemplo, en el Evangelio de SanMarcos 1:17 se puede notar una pequea letrasper indicada (a), luego, al pie de pgina puedeencontrarse la misma letra seguida de la cita delpasaje bblico sobre el que se hace un comentarioo se provee una referencia a otro pasaje bblicorelacionado.

    Vocabulario BblicoEl lector encontrar al final de este volumen

    una lista con algunas de las palabras utilizadasen la Biblia. Primero se muestra la palabra enespaol y a continuacin la respectiva traduccinal idioma Rabinal Ach. En algunos casos seagrega una pequea explicacin sobre la palabray algunas citas bblicas en donde la palabra seencuentra.

    Las Buenas Nuevas acerca de Jesucristo sonpara todas las personas. Por eso, el Dios Eternoha encomendado que la verdad sobre Cristo sea

  • 3anunciada a todas las tnias del mundo para quecrean en l.

    Ri Dios, ri na jinta utaqexik rukaslemal, extaqan che katzijox ri Qijsaq puwi ri Cristo chikekonoje rukiyal kiwach taq ri tikawex e ko cheruwachulew. Xuan ku wa cha rike kaketamajwa Qijsaq, kakikoj utzij Rire y kakubi kikuxruk. Romanos 16:26

  • Mateo 1:1 4 Mateo 2:4

    Ri Utzilaj Tzij re Jesucristotzibital kan ruma ri MateoRi e rati-umam ri Jess ojertan(Lc. 3:23-38)

    1 Ri Qanimajawal Jesucristo e ralkoal kan riDavid y ralkoal kan ri Abraham. E ri kipetebemlo che ri Abraham e taq wa:2Ri ralkoal ri Abraham, Isaac rubi;ri ralkoal ri Isaac, Jacob rubi;taq ri ralkoal ri Jacob, e ri Jud kuk ri ratz-

    uchaq.3 Taq ri ralkoal ri Jud, e ri Fares y ri Zara yey

    rubi ri kichu e Tamar;ri ralkoal ri Fares, Esrom rubi;ri ralkoal ri Esrom, Aram rubi.4Ri ralkoal ri Aram, Aminadab rubi;ri ralkoal ri Aminadab, Naasn rubi;ri ralkoal ri Naasn, Salmn rubi.5 Ri ralkoal ri Salmn, Booz rubi yey ruchu ri

    Booz e Rahab.Ri ralkoal ri Booz, Obed rubi yey rubi ruchu ri

    Obed e Rut.Ri ralkoal ri Obed, Isa rubi.6Ri ralkoal ri Isa, e ri rey Davidy ri ralkoal ri David, Salomn rubi yey ruchu ri

    Salomn e ri rixoqil ri Uras.7Ri ralkoal ri Salomn, Roboam rubi;ri ralkoal ri Roboam, Abas rubi;ri ralkoal ri Abas, Asa rubi.8Ri ralkoal ri Asa, Josafat rubi;ri ralkoal ri Josafat, Joram rubi;ri ralkoal ri Joram, Uzas rubi.9Ri ralkoal ri Uzas, Jotam rubi;ri ralkoal ri Jotam, Acaz rubi;ri ralkoal ri Acaz, Ezequas rubi.10Ri ralkoal ri Ezequas, Manass rubi;ri ralkoal ri Manass, Amn rubi;ri ralkoal ri Amn, Josas rubi.11 Taq ri ralkoal ri Josas, e ri Jeconas kuk ri

    ratz-uchaq; rike xebalax chupa taq ri qijechiri raj Israel xekam bi Babilonia.

    12 Echiri ekamom chubi Babilonia, xalax junralkoal ri Jeconas, Salatiel rubi;

    ri ralkoal ri Salatiel, Zorobabel rubi.13Ri ralkoal ri Zorobabel, Abiud rubi;ri ralkoal ri Abiud, Eliaquim rubi;ri ralkoal ri Eliaquim, Azor rubi.14Ri ralkoal ri Azor, Sadoc rubi;ri ralkoal ri Sadoc, Aquim rubi;ri ralkoal ri Aquim, Eliud rubi.15Ri ralkoal ri Eliud, Eleazar rubi;ri ralkoal ri Eleazar, Matn rubi;ri ralkoal ri Matn, Jacob rubi.

    16Y ri ralkoal ri Jacob e ri Jos, ri rachijil riMara,ruchu ri Jess. Yey ri Jess e ri kabixCristo che.

    17 Jekula chi konoje ri tikawex ujeqebem lochwi ri Abraham ka chwach ri David, xebikowkajlajuj lemaj; chwi lo ri David ka chwach echirixekam bi raj Israel pa ri tinamit Babilonia, xe-bikow kajlajuj lemaj; yey chwi lo echiri xekambi raj Israel pa ri tinamit Babilonia ka chwach riralaxibal ri Cristo, xebikow kajlajuj lemaj.

    Ri ralaxibal ri Jess(Lc. 2:1-7)

    18 Jewa xuan ri ralaxibal ri Qanimajawal Je-sucristo: Ri Mara, ruchu ri Jess, unimam chikkakuli ruk ri Jos. Ekuchiri kamaja kaki-junimaj kib, ri Mara xkanaj yewa ixoq rumaruchuqab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. 19 RiJos, ri rachijil ri Mara, ruma lik jusuk rubiniky ruma na karaj taj kuya ukix ri Mara chikiwachri winaq, xraj kut kuya kanoq e la na jinta kokenaben re. 20 Ekuchiri kuchob raqan puwiwa, xaqikatet jun ngel re ri Dios xukut rib pauwachik y xubiij che: Jos, at ralkoal kan riDavid, maxiij awib che kakam ri Mara re kuanawixoqil,* ma rumatzem rire, ukulum ruma riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios. 21Kalax ku jun ral-ab y Jess rubi kakojo, ma Rire kebukolobejrutinamit che ri kimak xcha.

    22 Ronoje wa xuano cha e kuana janipa rikubiij Ruchatem ri Dios echiri ri qalajisanel reri Dios xubiij:23 Chitanape: Jun chomilaj qapoj ali kakanaj

    yewa ixoq y kalax jun ralab. Eku rubikabixik: Emanuel Is. 7:14

    xcha. Wa keelawi Dios xoljeqel quk.24 Ekuchiri xkun saq chwach ri Jos, e xuan rixtaq che ruma ri ngel re ri Dios; xukam ku riMara re rixoqil. 25 Pero xuchajij na ruchomal riMara ma na xkoji ta ruk ka echiri xalax na riralko ralab. Y Jess rubi xukojo.

    2Achijab ko kinaoj kebebina ruk ri Jess

    1 Ri Jess xalax chila Beln re Judea echiri erey ri Herodes. Xebopon ku Jerusalem jujunachijab e petinaq pa relebal lo ri qij. Rike lik kokinaoj puwi taq ri chumil. 2 Jekuwa kakibiij:

    Pa ko wi ri rey ke raj judiab alaxinaq? Marioj xqil ruchumil ka pa relebal lo ri qij; yey ewa oj petinaq cha kolqaloqnimaj uqij kecha.

    3 Echiri xuta wa ri rey Herodes, lik xsachunaoj che y jela xkikulumaj konoje ri winaq eaj Jerusalem. 4 Xumol ku kichi konoje ri nimaq

    * 1:20 Ri kakian rojertan raj Israel, e nabe kakiyijba ruwujil ri kulanikil jun junab chwach pan echiri kekoji junam pa kocho.Ekuchiri xkanaj kan ri Mara yewa ixoq, ko chi ruwujil rukulanikil ruk ri Jos, tob rire ka ko pa kocho ruchu-uqaw. Eku ri ri Josruma ri tzij kianom chik, xuchob raqan kuya kan ruwujil re jachbal ib che ri Mara. Dt. 24:1 1:21 Jess pa ri chatem hebreokeelawi Kolobenel.

  • Mateo 2:5 5 Mateo 3:8e aj chakunel pa Rocho Dios kuk raj kutunel reri tzijpixab y xutzonoj ku chike pa kalax wi riCristo, Ruchaon lo ri Dios. 5Rike xkibiij che:

    Ri Cristo kalax pa raldea Beln re Judea,ma jewa utzibam kan ri qalajisanel chupaRuchatem ri Dios:6Riat Beln at ko pa ri luwar re Judea,tob lik at chutin, riat lik ko awach

    chikiwach raj wach e ko Judea,ma awuk riat kape wi ri Jun Taqanel;eku Rire kuana chajinel ke ri nutinamit IsraelMi.

    5:2xecha.

    7 Ri Herodes ruma ri xuto, xa xelaqay xe-busikij rachijab e aj naoj puwi taq ri chumily xutzonoj ku chike jampa xwinaqir wa wachumil. 8 Tekuchiri, xebutaq bi Beln, jewaxubiij chike:

    Oj alaq y lik tzukuj alaq chi utz ri ralko aka.We xriq ku alaq, kolbiij alaq chwe pa kowi chajela kinek riin y kinloqnimaj uqij xcha.

    9 Tekuchiri rachijab e aj naoj xkita ri xubiijri rey, xkimaj chubi ri kibe. Eku ri chumil kilomlo ka pa relebal lo ri qij, nabe bi chikiwach yxtaki ku chwi ri luwar pa ko wi ri ralko aka.10 Rike echiri xkil ri chumil, lik xekikot che.11 Ekuchiri xebok pa ri ja, xkil ri ralko akaruk ruchu Mara. Xexukiik y xkiloqnimaj uqij.Xkijaq ku uchi ri kikaxa y xkiya taq sipanik che,wa re oro, re incienso y re mirra lik ki ruxlab.12Chaqab ku ri, xqalajisax chike pa wachik naketzelej ta chi pa ko wi ri Herodes. Ruma ku ri,xetzelej pa kitinamit pa jun chik be.

    Kakam bi ri Jess Egipto kuma ruchu-uqaw13 Echiri rachijab e aj naoj ebelinaq chubi

    ruk ri Jess, xukut rib jun ngel re ri Dios pauwachik ri Jos y xubiij che: Chatyaktajoq,chebakama bi raka y ruchu. Chixanimaj bi kaEgipto y chixkanaja chila kate kambiij chiwejampa kixpetik, ma ri Herodes kutaq utzukuxikraka cha kakamisaxik xcha.

    14 Xyaktaj ku bi ri Jos chaqab, xebukambi raka y ruchu, y xebek Egipto. 15 Chila kutxekoji wi ka che rukamik ri Herodes. Xuanku wa cha e kuana rubiim lo ri Dios rumari qalajisanel echiri jewa xubiij: Ka chilaEgipto xinsikij wi lo ri Nukajol* xcha.

    16 Ri Herodes, echiri xretamaj xsokosox kankuma rachijab e aj naoj, lik xpe royowal. Rumaku ri, xutaq kikamisaxik konoje ri raltaq ko chu-tiq alabo kamaja kakikis keb junab, chike ri eko Beln y pa taq ri luwar e ko lo chunaqaj. Ekuxukam re ri ri xkibiij ri e aj naoj puwi ruqijolechiri xwinaqir ri chumil. 17 Jekula e xuana ritzibital kan ruma ri qalajisanel Jeremas echirixubiij:

    18Xtataj jun qulaj pa Ram,oqej y sik ruk bis.

    E ri Raquel keroqej ri ralkoaly na karaj tane kabochiix ukuxruma ri kikamik ri ralkoal Jer. 31:15

    xcha.Ri Jess kuk ruchu-uqaw ketzelej tanchi Nazaret

    19 Tekuchiri kaminaq chi ri Herodes, junngel re ri Dios xukut rib pa uwachik ri Joschila Egipto y xubiij che: 20 Chatyaktajoq,chebakama bi raka junam ruk ruchu ychixtzelej tanchi Israel, ma ya xekam konoje rikakaj kakikamisaj raka xcha.

    21 Xyaktaj ku ri Jos, xebukam bi raka yruchu, y xtzelej lo Israel. 22 Pero xuxiij ribkeek Judea, ma xretamaj e ri Arquelao rukajolri Herodes ri xkanaj kan rey re Judea pukaxelruqaw. Ruma ku ri xqalajisax che pa jun chikuwachik, xumaj bi ube Galilea. 23 Echiri xebo-pon chila, xejeqela pa ri tinamit Nazaret, cha exuana ri xkibiij ri qalajisanelab chwi ri Jess:Rire kabix che aj Nazaret.

    3Katzijon ri Juan Aj Yal Bautismo(Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28)

    1Xopon ruqijol echiri ri Juan Aj Yal Bautismokatzijon pa taq ri luwar katzintzotik re Judea.2 Jekuwa kubiij: Tzelej tzij alaq chwach ri Dios,ma rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj lik xanaqaj chi ko wuloq kacha.

    3 Ri qalajisanel Isaas xutzibaj kan puwi wawa Juan echiri xubiij:Katataj uqul jun tzijonel kasikin chupa ri luwar

    katzintzotik, jewa kubiij:Yijba pana alaq ri be re ri Qanimajawal;sukupij alaq rube Rire Is. 40:3

    xcha.4 Ruqu ri Juan ukojom anom ruk rismal

    camello y rupas ximil che rupa e jun tzuum; rikutijo e taq ri sak y uwaal kab re upa taq juyub.

    5 Ri ejeqel pa ri tinamit Jerusalem kuk konojeri e ko pa ri luwar re Judea y ri ejeqel chuchiri nimaya Jordn, xebel lo che utayik ri Juan.6 Kakitzonoj ku kuybal kimak chwach ri Dios,y ri Juan kuya ri bautismo chike pa ri nimayaJordn.

    7 Eku ri Juan echiri xrilo lik e ki chike rifariseos y ri saduceos xekun ruma ri bautismokuyao, xubiij chike:

    Ralaq pacha alaq jupuq chi kumatz! Chinaxbin re we utz kesaj ib alaq chwach ri unimalkaxkobik kutaq lo ri Dios pawi alaq? 8Bina alaqjusuk cha jela kaqalajinik jalkatim chi ri biniksilabik alaq, jela pacha ri taqal chike ri kitzelemchi kitzij.

    * 2:15 Os. 11:1

  • Mateo 3:9 6 Mateo 4:16

    9 Y machob ne alaq chi ibil ib alaq wa:Rioj utz qaanom, ma oj ralkoal kan ri Abra-ham. Ma riin kambiij che alaq: We xraj ri Dios,utz kuan ralkoal ri Abraham tob ne che taqwabaj. 10 Yey jikil chi ne uwach ruqatbal tzijri Dios pawi alaq, e pacha juna achi uyakom chiri ikaj chwi ri ratzayaq ri che; eku taq ri che nakuya ta chomilaj jiqobal, kapoqix bi y kakaq paaq.

    11Riin paqatzij wi kanya ri bautismo che alaqruk ya, kutubal re tzelem chi tzij alaq chwachri Dios. Noj ku ri Jun katajin lo chwij riin,ko puqab kuya ri bautismo che alaq ruk riSantowilaj Ruxlabixel ri Dios y ruk aq. Rire msko uchuqab chinuwach riin; na taqal tane chwetob xa kanmolej ruxajab. 12 Eku Rire koluqatatzij pakiwi ri tikawex cha jela kuya ri tojbal taqalchike chikijujunal. E pacha juna achi rukaamchi ri pubal uwach ri trigo puqab cha nalkujosqij wa y karesaj rupuk chupa. Tekuchiri,kujok ri trigo y kukol chupa rukolibal. Ekurupuk kuporoj pa ri jun aq na jinta utaqexikkatenowik xcha ri Juan.

    Ri bautismo re ri Jess(Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22)

    13 Ekuchiri ri Jess petinaq Galilea, xoponchuchi ri nimaya Jordn cha ri Juan kuya ribautismo che. 14 Pero ri Juan na xraj taj kuya ribautismo che ri Jess, jekuwa xubiij che:

    Ri lik usuk e rilal ri kayaw la ri bautismochwe riin. Yey e kami kaaj la ri kanya riin ribautismo chela? xcha.

    15 Eku ri Jess xukul uwach:E chaana woora sa ri kambiij riin chawe,

    ma lik chirajawaxik e kaqaan janipa ri lik usukchwach ri Dios xcha. Jekula ri Juan xuya ribautismo che.

    16 Tekuchiri ri Jess xukul ri bautismo, xel lopa ri ya. Y na jampatana ku ri xjaqataj ruwa kajy xrilo echiri ri Ruxlabixel ri Dios xqaj lo puwipacha juna palomax. 17 Ekuchiri, xchaw lo Junchila chikaj, jewa xubiij:E Nukajol wa ri lik kax kannaoy lik kinkikot chexcha ri Dios.

    4Ri kambal upa ri Jess(Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13)

    1 Tekuchiri, ri Jess xkam bi ruma riRuxlabixel ri Dios pa jun luwar katzintzotik chakakam upa ruma ritzel winaq. 2 Ri Jess xkojichila yey cuarenta qij y cuarenta aqab ku rina jinta ko xutijo. Kisbal re wa xpe numik che.

    3Xqib ku ritzel winaq ruk ri Jess re kukamupa cha katzaq pa mak, jewa xubiij che:

    We qatzij at Ukajol ri Dios, chat-taqan checha taq wabaj kuan wa xcha.

    4Ri Jess xukul uwach:Jewa tzibital kan chupa Rutzij Upixab ri

    Dios:Na xew ta ruma ri wa e kas ri tikawex,ma e kaslik ruma ronoje taq chatem kel lo

    puchi ri Dios Dt. 8:3xcha.

    5 Ekuchiri, ritzel winaq xukam bi pa ri san-towilaj tinamit Jerusalem ka chikaj che ruwi riRocho Dios. 6Xubiij ku che:

    We qatzij at Ukajol ri Dios, chakaqa bi awibka chulew y na jinta ko kakulumaj, ma jewatzibital kan chupa Rutzij Upixab ri Dios:Ri Dios kebutaq lo ru ngeles awuk

    cha katkichajij.Katkichap ku ruk ri kiqab

    cha na kachiqa ta rawaqan che juna abajSal. 91:11-12

    xcha.7Ri Jess xukul uwach:Jewa tzibital kan chupa Rutzij Upixab ri

    Dios:Makam upa ri Dios Qajawxel* Dt. 6:16xcha.

    8 Ekuchiri, ritzel winaq xukam tanchi ubiri Jess chutzam jun nimalaj juyub y xukutku chwach, ronoje ri taqanik kaan puwi taq ritinamit che ruwachulew ruk ronoje ruchomaliltaq wa. 9Xubiij ku che:

    Ronoje taq wa kanya paqab we kaxukubaawib chinuwach y kaloqnimaj nuqij xcha.

    10 Eku ri Jess xubiij che:Chatela chinuwach Satans, ma jewa tzibi-

    tal kan chupa Rutzij Upixab ri Dios:Lik chaloqnimaj uqij ri Dios Qajawxely xew Rire chanimaj uqij Dt. 6:13xcha.

    11 Eku ritzel winaq xuya kan ri Jess y xelbi chiri. Xekun ku lo jujun ngeles y xkijeqokakinimaj ri Jess.

    Ri Jess kujeq kakutun chwi rutaqanik ri Dios(Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15)

    12 Ri Jess, echiri xuto ko ri Juan pa crcel,xeek tanchi Galilea. 13 Xel bi pa ri tinamitNazaret y xejeqela pa ri tinamit Capernam. Wajun tinamit ko chuchi ri mar pa ri luwar reZabuln y re Neftal. 14 Xuan ku wa cha ekuana janipa rutzibam kan ri qalajisanel Isaasechiri xubiij:15 Pa ri luwar re Zabuln y re Neftal,ri ko pa rubeyal ri mar,chaqa ya che ri nimaya Jordn,pa taq ri luwar re Galilea pa ejeqel wi

    ukiyal winaq na e ta aj judiab;16 ri tikawex ejeqel pa qequm xkil ri Qijsaq

    * 4:7 Na utz taj kamin uwach ri Dios cha kukut ruchuqab.

  • Mateo 4:17 7 Mateo 5:17yey ri ejeqel pa ri qequm re kamik,

    xwon ri Qijsaq pakiwi Is. 9:1-2xcha.17 Chwi ku lo ri xujeq ri Jess katzijonik, jewakubiij: Tzelej tzij alaq chwach ri Dios, marutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj lik xa naqajchi ko wuloq kacha.

    Ri Jess kebusikij kajib e aj chapal kar(Mr. 1:16-20; Lc. 5:10-11)

    18 Echiri kabin ri Jess chuchi ri mar reGalilea, xril pan kiwach keb achijab kichaq kib,jun Simn rubi (Pedro kecha che) y ri jun chikAndrs rubi. Rike e aj chapal kar, yey e ri ketajinche ukaqik ri ki atarraya pa ri mar.

    19 Eku ri Jess xubiij chike:Chixpetoq, chixterej lo chwij, y riin kanan

    chiwe ix aj molol tikawex, jela pacha ianom lochike ri kar xcha chike. 20Y na jampatana xkiyakan ri ki atarraya y xeterej bi chirij ri Jess.

    21Xbin ku pan jubiq chik y xeril chi pan kebachijab kichaq kib, jun Jacobo rubi y ri junchik Juan rubi. Wa kaib e ukajol ri Zebedeo.Rike e ko chupa jun barco junam ruk ri kiqaw yketajin che ukojoxik ri ki atarraya. Eku ri Jessxebusikij bi. 22Y na jampatana rike xkiya kan rikibarco y ri kiqaw, y xeterej ku bi chirij ri Jess.

    Ri Jess kakutun chikiwach ukiyal winaq y lik eki ri kebukunaj

    23Ri Jess xikow che ronoje tinamit re Galilea.Kakutun pa taq sinagogas chujujunal tinamit,kutzijoj ri Utzilaj Tzij re rutaqanik ri Dios ykukunaj ronoje uwach yabil ko chike ri winaq.

    24 Konoje ri e ko pa taq ri tinamit re Siriaxketamaj taq ri kuan ri Jess. Xekikam ku lochwach Rire konoje ri tikawex ruk taq ukiyalkaxkolil. Wa e ri e ko pa yabil, ri kaxkikulumam, ri e ko pakiqab itzel uxlabixel, rikebumaj tew y ri e sik. Eku ri Jess xebukunajkonoje.

    25Lik e ki ku ri xeterej bi chirij. Wa e petinaqJerusalem y che jujun chik luwar re Judea, kuk rie petinaq pa taq ri tinamit re Galilea, re Decpolisy che jujun chik tinamit e ko chaqa ya che rinimaya Jordn.

    5Ri Jess kakutun lo chwa jun juyub(Lc. 6:20-26)

    1 Ri Jess, echiri xeril rukiyal winaq, xaqanchwa ri juyub y xtzuyiik. Eku rutijon xkimolkib ruk. 2 Jekuwa ri xujeq ukutik chikiwach:3 Nim kiqij kalaxik ri kaketamaj lik chira-

    jawaxik ri Ruxlabixel ri Dios chike,

    ma rutaqanik ri Dios petinaq chila chikajkuana ke.

    4Nim kiqij kalaxik ri keboqik,ma ri Dios e kabochiin kikux.

    5 Nim kiqij kalaxik ri kianom chutin che kibchwach ri Dios,

    ma kaya na chike, ri luwar ubitisim chi riDios.

    6 Nim kiqij kalaxik ri lik kacha kikux cheutzuquxik ri jusuk binik silabik chwachri Dios,

    ma ri Dios e kayaw wa chike.7 Nim kiqij kalaxik ri kakikut ri kaxnabal

    kikux chike jujun chik,ma ri Dios kukut ri kaxnabal ukux chike

    rike.8Nim kiqij kalaxik ri uanom chom ri kanima

    chwach ri Dios,*ma rike kakil na uwach ri Dios.

    9 Nim kiqij kalaxik ri kakitzukuj utzil chomalchikiwach,

    ma kabix chike rike e ralkoal ri Dios.10 Nim kiqij kalaxik ri keternabex ruk

    kaxkobik ruma ri kakian ri jusukchwach ri Dios,

    ma rutaqanik ri Dios petinaq chila chikajkuana ke.

    11 Nim iqij iwalaxik riix echiri wuma riinkixternabex ruk kax, kakaq bi iqij y kabixronoje ri na utz taj chiwij yey wa xa raqubal.12 Chixkikotoq y chixbixonoq, ma lik nim ri rajilukaxel kikul chila chikaj. Makam ku iwanimache echiri kixya pa kax, ma jela xan chikeri qalajisanelab ojertan, ri xenabej lo chiwachriix.

    Ri kambal naoj puwi ratzam y ri qijsaq13 Wara che ruwachulew riix lik kixajawax

    chike ri tikawex jela pacha ratzam lik ka-jawaxik. Yey we xsach rutzayul ratzam, suaniktanchi kaan tza che? Ri na jinta chi kana uchak;kekaq ku bi y kaxajaxox kan uwi kuma ritikawex.

    14 Riix ix qijsaq che ruwachulew. E junatinamit ko lo chwi juna juyub na utz taj kewaxik.15 Yey na utz tane katzij juna aq y kachuq uwiruk junamulul re pajbal,ma ri kaan che e kayailo chupa rukolibal chikaj cha jela kutzij kiwikonoje ri e ko pa ri ja. 16 Jekula riix, ix qijsaqchikiwach ri tikawex cha kakil ri chomilaj chakkiano y jela e kakiyak uqij ri Qaqaw Dios kochila chikaj.

    Ri Jess y Rutzij Upixab ri Dios17 Michob ku riix we riin in kuninaq re

    kolnusacha uwach Rutzij Upixab ri Dios tzibitalkan kuma ri Moiss y ri qalajisanelab. Ma

    4:19 Ix aj molol tikawex: Ri chak xya chike e kekitzukuj tikawex re kebuan utijon ri Jess. * 5:8 Wa e ri lik xa jumul kiyaomkib puqab ri Dios ruk ronoje kikux. 5:13 Mr. 9:50; Lc. 14:34-35

  • Mateo 5:18 8 Mateo 5:41na in kuninaq ta che usachik uwach wa; e inkuninaq re kolnuqalajisaj rusuk. 18 Paqatzijwi kambiij chiwe: Xaloq ka tikil ruqijol ruwakaj y ruwachulew, na kesax ta kana juna letrayey na kesax tane tob xa juna ralko juch cheRutzij Upixab ri Dios, ma e kuana na ronoje ritzibitalik.

    19 Ruma ku wa, china ri kupalajij junataqanik tob ne lik chutin chwach rire yey etanchi ukutik kuan chikiwach ri tikawex, rina jinta uwach chupa rutaqanik ri Dios petinaqchila chikaj. China ku ri kukoj Rutzij Upixabri Dios yey jela kukut chikiwach jujun chik chae kakiano, ri lik ko uwach chupa rutaqanik riDios.

    20 Paqatzij wi kambiij chiwe: Xew kixokriix chupa wa taqanik petinaq chila chikaj, weribinik isilabik e ms jusuk chwa ri kibinik rajkutunel re ri tzijpixab y ri fariseos. Noj we na jeta la, ri na taqal ta chiwe.

    Ri Jess kakutun chwi ri oyowal(Lc. 12:57-59)

    21 Riix itom ri xbix lo chike ri tikawexojertan chupa Rutzij Upixab ri Dios:Matkamisanik;* yey china ku ri kakamisanik,ri kaqat tzij puwi.

    22 Noj riin kambiij chiwe: China ri kaperoyowal chirij juna ratz-uchaq, ri kaqat tzijpuwi. China ku ri kukaq bi uqij ri ratz-uchaq,ri kakam bi chwach ri qatbal tzij re ri tinamit.Yey china ri kubiij che juna ratz-uchaq: Najinta kana achak!, ri katewun puwi keek pa aqchi xibalba re tijbal kax.

    23 Ruma ku la, echiri kakam bi raqasanchwa raltar yey chiri kakun chakux ko junaawatz-achaq ko royowal chawij, 24 chayaa nakan raqasan chwa raltar y jat nabe ruk rawatz-achaq, jaana utzil chomal ruk. Ekuchiri, utzkatpe tanchi chwa raltar y kaya ku ri raqasanchwach ri Dios.

    25 We ko junoq kukoj amak y katukam bi paqatbal tzij, nabe chaana pan utzil chomal rukpa be cha jela na katuyaa ta chi puqab rajqatal tzij. Ma we na xaan ta ri, raj qatal tzijkatuya bi puqab ri ausiliar cha katuyaa pacrcel. 26 Paqatzij wi kambiij chawe: Na kateltana lo pa ri crcel we na xatoj ta kan ronojeramak.

    Ri Jess kakutun chwi ri makunik chirij ri ku-lanikil

    27 Riix itom ri xbix lo ojertan chupa RutzijUpixab ri Dios: Matmakun chirij ri kulanikil.*

    28Noj riin kambiij chiwe: We ko junoq kariljuna ixoq y kurayij uwach re kamakun ruk, ri yaxmakun ruk pa ranima.

    29 E uwariche, we e rawach uwikiqab rikatzaqisan awepa rimak, chawesaj y chakaqa bi;ma xa ne kuya ri e kajam jun che rawach, chwari katkaq bi ruk ronoje racuerpo chi xibalbare tijbal kax. 30 We e raqab uwikiqab rikatzaqisan awepa rimak, chaqata y chakaqa bi;ma xa ne kuya ri e kajam jun che raqab, chwa rikatkaq bi ruk ronoje racuerpo chi xibalba retijbal kax.

    Ri Jess kakutun chwi ri jachbal ib(Mt. 19:3-12; Mr. 10:2-12; Lc. 16:18)

    31 Jenewa xbix lo ojertan: We juna achikaraj kujach bi ri rixoqil, xew chuyaa bi ruwujilre jachbal ib che.*

    32 Noj riin kambiij: We rachi kuya bi ruwu-jil re jachbal ib che ri rixoqil tob rixoq namakuninaq ta chirij ri kulanikil, ri e kumin ririxoqil pa ri mak. Ma we rixoq jachom bi kukamjun chik achi, kamakun ku ri chirij ri kulanikil.Yey e rachi kakuli ruk rixoq jachom bi, rijenela kamakun chirij ri kulanikil.*

    Ri Jess kakutun chwi ri chatem kuan junoqechiri ko kujikiba uwach

    33 Riix itom ri xbix lo chike ri tikawex ojer-tan: Matsokon ruk ri kajikiba uwach; e likchaana janipa rajikibamuwach chwach ri Dios*kacha.

    34 Noj riin kambiij chiwe: Lik mako mi-jikiba uwach pubi junoq. Mako ne mijikibauwach pa rubi ri kaj, ma ri chila chikaj etzulibal pa kataqanwi ri Dios. 35Makomijikibauwach pubi ruwa ulew, ma ruwa ulew e utakal-ibal ri raqan ri Dios. Mako ne mijikiba uwachpubi ri tinamit Jerusalem, ma wa e utinamit riNimalaj Taqanel Dios. 36 Mako mijikiba uwachpubi ruwi ijolom, ma riix na kiriq tane uaniksaq o qeq che riwi, tob tane xa jun chi wiaj.37 E chibiij ri jusuk. We lik qatzij, xew chibiij:Qatzij. We na qatzij taj, xew chibiij: Na qatzijtaj. Ma ri kakoji uwi ri kabixik, wa ruk ritzelwinaq petinaq wi.

    Ri Jess kakutun chwi ri rutzil kuxaj(Lc. 6:27-36)

    38 Riix itom ri xbix lo ojertan:We ko junoq kupuch rawach,

    ri taqal che kapuch ri rire.We ko junoq kutor bi juna awe,

    ri taqal che kator bi ri rire. x. 21:2439Noj riin kambiij chiwe: Mian ukaxel che

    ri kuan ri na utz taj chiwe. We ko ku junoqkupach qab xe awe pawikiqab, chayaa luwarche kupach ri pa mox. 40We ko junoq katuchappa chaoj pa qatbal tzij re kumaj rakoton, asuchayaa ne kan raqu re pisbal awij che. 41We ko

    * 5:21 x. 20:13 5:25 Ausiliar: E pacha juna polica waqij ora. * 5:27 x. 20:14 * 5:31 Dt. 24:1 * 5:32 1 Co. 7:10-11* 5:33 Lv. 19:12

  • Mateo 5:42 9 Mateo 6:20

    junoq katumin bi chuxe eqan cha kaweqaj bijun kilmetro che, asu keb kilmetro chaweqajbi che. 42 Chatsipan che ri niba we kutzonojtobal chawe. We ko junoq kachiqiman chawe,maan xuyal che.

    43 Itom ku ri xbix lo ojertan:Kax chanaa rawatz-achaq Lv. 19:18yey tzel chawila ri tzel kilow awe.

    44 Noj riin kambiij chiwe: Kax chebinaari e aj retzelal kux chiwij. Chitzonoj ri rutzilukux ri Dios pakiwi ri kakitzonoj ri na utz tajpiwi riix. Chiana ri utz chike ri tzel kebilowiwe. Chiana ku orar pakiwi janipa ri kakikaq biiqij y ri kixkiternabej ruk kaxkobik 45cha jelakaqalajinik ix ralkoal ri Qaqaw Dios ko chilachikaj. Ma Rire kuan che ri qij kel lo pakiwiri tikawex kakian ri utz y pakiwi ri kakian rina utz taj, yey kutaq lo ri jab pakiwi ri jusukkibinik kisilabik y pakiwi ri na jusuk ta kibinikkisilabik.

    46 Ma we xew kax kebina ri kax kenaw iwe,sa ku ri ri rajil ukaxel kikulu? Ma jenelakakian raj tzonol puaq re tojonik. 47Wexew kiyarutzil kiwach ri iwatz-ichaq riix, sa ku ri riutz kixtajin che uanik? Ma jenela kakian ri naketaam ta uwach ri Dios. 48Chiana ku jusuk cheri ibinik isilabik jela pacha ri usuklikil ri QaqawDios ko chila chikaj.

    6Ri Jess kakutun chwi ri limoxna

    1 Mian ri kikut ri jusuk ibinik isilabik chi-wachil xa re kixilitaj kuma ri tikawex;* ma wejela kiano, na jinta rajil ukaxel kikul che RiqawDios ko chila chikaj. 2 E uwariche, echiri kiyalimoxna che juna niba, mitzijoj chike ri tikawex,pacha ri kakian ri xa keb kipalaj pa taq sina-gogas y pa taq be. Ma rike jela kakiano xewcha kayak kiqij. Noj riin paqatzij wi kambiijchiwe: Ruk ku wa yakbal kiqij, ya e la xkikulri rajil ukaxel ri xkiano. 3 E uwariche, echirikiya limoxna chike ri nibaib, mian chiwachil.4 Jekula na jinta ko kanaben re, xewRiqawDiosketaman wa. Eku Rire kuya na ri rajil ukaxelchiwe.

    Ri Jess kakutun chwi ri oracin(Lc. 11:1-13)

    5 Echiri kixchat ruk ri Dios, mian iweixpacha ri kakian ri xa keb kipalaj. Ma rike likkukul kikux ri kakibololej oracin e la e takalpa taq sinagogas y pa taq jachbal be cha jelakebilitaj kuma ri tikawex. Noj riin paqatzij wikambiij chiwe: Ruk ku wa yakbal kiqij, ya e laxkikul ri rajil ukaxel ri xkiano. 6Noj riix echirikixchat ruk ri Dios, chixok pa ja, chitzapij lori puerta y chixchat ruk Riqaw Dios xa itukel;

    jekula Riqaw Dios karil ri kian xa itukel y kuyana ku ri rajil ukaxel chiwe chiwachil.

    7 Ekuchiri kixchat ruk ri Dios, miwererejchatem ukiyal laj pacha kakian ri na ketaamta uwach ri Dios; ma e kakichob rike rumari kakiwererej chatem, ketataj ruma ri Dios.8Mian ku iweix pacha ri kakian rike, ma RiqawDios lik retaam chik sa ri kajawax chiwe echirikamaja ne kitzonoj che.

    9 Eku riix echiri kixchat ruk ri Dios utzjewa taq ri kibiij:Qaqaw Dios, Lal ko la chila chikaj,lik chetamaxoq nim uqij ri bi la!10 Peta la, taqana la paqawi;chuana ku ri rajawal kux la wara che

    ruwachulew,jela pacha ri kaan chila chikaj.

    11Yaa ko la waqij ri qawa,ri kajawax chiqe ronoje qij.

    12Kuyu ko la qamak,jela pacha rioj kaqakuy kimak ri emakuni-

    naq chiqij.13Y maya ko la luwar chiqe kojtzaq pa mak;

    e lik chojkolobej la chwach ritzel winaq.Ma paqab Rilal ko wi ronoje taqanik y chuqab;

    y xew che Rilal taqal wi ri yakbal qij na jintautaqexik. Amn.

    14Mawe riix kikuy kimak taq ri tikawex, jekulari kuan ri Qaqaw Dios ko chila chikaj, kukuyimak riix. 15Noj we riix na kikuy ta kimak taq ritikawex, jekula ri kuan ri QaqawDios, na kukuyta imak riix.*

    Ri Jess kakutun chwi ri ayuno16 Echiri riix kian ayuno, mikut bis che

    ripalaj pacha ri kakian ri xa keb kipalaj. Ma rikekakian wa xa pacha kebilitaj kuma ri winaq.Paqatzij wi kambiij chiwe: Ruk ku wa yakbalkiqij, ya e la xkikul ri rajil ukaxel ri xkiano.17Noj riix echiri kian ayuno, chichaja ripalaj ychixiya riwi chi utz. 18 Jekula ri tikawex na kakiltaj we riix ix ko pa ayuno. Xew ku RiqawDios, rina kilitaj ta uwach, karil ri na kakil ta ri tikawex.Eku ri Rire kayaw na ri rajil ukaxel chiwe.

    Ri beyomalil re chila chikaj(Lc. 12:32-34)

    19 Mixchakun xa re kimol ukuxibal bey-omalil re ruwachulew, ma ri wara e taq ri ikolomxa kapokirik y kuan mojos, yey kebok ne ele-qomab che releqaxik bi. 20 We kiwaj kiriq risaqil beyomalil, e chiana wara che ruwachulewjanipa ri lik ko uchak chwach ri Dios cha jelako kutiqoj chiwe riix chila chikaj. Ma ri ikolomchila na kapokir taj y na kuan ta mojos, yeyna jinta ne eleqomab kebok che releqaxik bi.

    * 6:1 Mt. 23:5 * 6:15 Mr. 11:25-26

  • Mateo 6:21 10 Mateo 7:1221 Ma pa ko wi ribeyomalil riix, puwi wa keekwi ikux.

    Ri kambal naoj puwi ri qawach(Lc. 11:33-36)

    22 Ri qawach e pacha candil re ri qacuerpo,ma ruma wa kojtzunik cha utz kojbinik. Jeku-la, we ri qawach utz uanom, ronoje ri qacuerponojinaq che qijsaq y kaqil ku ronoje chi utz.23Noj we ri qawach na utz taj, ronoje ri qacuerpoko pa qequm. Jekula, we ri qijsaq ko qukuanom junam ruk ri qequm, kol chi lo qequ-malil ri oj ko wi!*

    Ri Jess kakutun chwi ri puaq(Lc. 16:13)

    24 Lik kayew we juna aj chak e kaib ri rajaw.Ma laj tzel karil ri jun yey kax kuna ri jun chik;o laj kuyak uqij ri jun yey kukaq bi uqij ri junchik. Ruma ku la, na utz taj we junoq kuya ribche unimaxik ri Dios yey kuya rib che utzukuxikri beyomalil re ruwachulew.

    Ri Dios kebuchajij ri ralkoal(Lc. 12:22-31)

    25 E uwariche kambiij chiwe riix: Mubisojikux rikaslem; mubisoj ne ikux sa riwa yrimiqina kitijo o sa riqu kikojo. Na e taneba ms ko uwach rikaslem riix chwach rikitijo? Yey na e ta nebams ko uwach ri cuerpochwach riqu kikojo?

    26 Chebiwilape ri tzikin kexikik che ruwakaj. Rike na ketikonaj taj, na kakian tane ki-molonik y na jinta ne pa kakikol wi ri kimolonik.Na ruk ta ku ri, Riqaw Dios ko chila chikajkebutzuqu. Makuwari riix, ri Dios kixuchajij,ma e ms ko iwach riix chikiwa ri tzikin!

    27 Ko neba junoq chiwe riix kuriq ku-najtirisaj jun chik qij che rukaslem wara cheruwachulew? Na jinta junoq, tob ne lik kutijuqij che. 28 Sube ku ri lik kubisoj ikux riqukikojo? Chiwilape suanik kekiy ri kotzij pataq juyub; wa na kechakun taj y na kekeman tanenare cha kakian ri kiqu. 29Yey riin kambiijchiwe: Ri rey Salomn, tob lik ko uchomal ruquxukojo, wa na xumaj ta kana ruchomalil taq rikotzij. 30 Jekula we ri Dios uanom chom che riaqes ko waqij pa juyub yey chweq xa kaporoxpa aq, na kuya ta kami ri ri Dios riqu kajawaxchiwe? Riix lik xa jubiq ri kubulibal ikux rukri Dios!

    31 Kambiij ku chiwe: Mubisoj ikux ymibiij: Sa ri qawa, sa ri qamiqina kaqatijo?Sa ri qaqu kaqakojo? 32 Ma jenela kakianri winaq na ketaam ta uwach ri Dios, e kubisoj

    kikux taqwa. Noj riix ko jun Iqaw chila chikajlik retaam kajawax ronoje taq wa chiwe.

    33 Ri lik chirajawaxik chiwe nabe e lik chixokil che rutaqanik ri Dios y che ri jusuk biniksilabik karaj Rire chiwe. Yey ronoje taq ku ri ka-jawaxik, xa uwi chik kayataj chiwe. 34 Mubisojpan ikux ri kiwil chweq, ma chujujunal qijukamom chi lo rukayewal.

    7Miqat tzij pakiwi jujun chik(Lc. 6:37-38, 41-42)

    1 Mian ri xa piwe riix kixuan aj qatal tzijpakiwi jujun chik, cha jela na kaqat ta tzij piwiriix. 2 Ma e ruanik kiqat tzij riix pakiwi jujunchik, jela kuan ri Dios piwi riix; ma ruk ripajbal kixpajan wi, ruk la kixpaj wi riix.*

    3Suchak e lik katzutza rukaj che ko chuparuwach rawatz-achaq yey e na katok ta ku il cheresaxik ri che qebel chupa rawach riat? 4Y weqebel la jun che chupa rawach riat, utz nawikabiij che rawatz-achaq: Chayaa luwar chwekanwesaj la jun ukaj che ko chupa rawach? Nautz taj! 5 Xa keb apalaj! Nabe na chawesaj lo lache qebel chupa rawach riat, y jela kat-tzunchi utz cha kato rawatz-achaq che resaxik lorukaj che ko chupa ruwach rire.

    6 Miya chikiwa ri tzi janipa ri lik chomchwach ri Dios, ma kaxtaj kepe chiwij y kaki-raqachij ipa; jekula mikaq chikiwach ri aq riperlas ko iwuk, ma kaxtaj xa kakixiqixa uwi.

    Chitzonoj che ri Dios janipa ri kajawax chiwe(Lc. 11:9-13; 6:31)

    7 Janipa ri kajawax chiwe, chitzonoj che riDios y kayai chiwe; chitzukuj ruk Rire janipari kajawax chiwe y kiriqo; chichabej Rire y likkixukajmaj loq. 8Ma china ri kutzonoj ri kajawaxche, kukul na; china ri ko kutzukuj, kuriq na; ychina ri kachaw pan che ruchi ja, kajaqi na loche.

    9 Ko neba juna achi chixol, we rukajolkutzonoj pam, kuya juna abaj che; 10 o wekutzonoj kar, kumatz ri kuya che? Na jintajunoq! 11 Eku ri riix tob xa ix tikawex na lik tautz ikux, na ruk ta ku ri, kiriq uyaik chomi-laj taq sipanik chike riwalkoal. Makuwari riQaqaw Dios ko chila chikaj kuya chomilaj taqsipanik chike ri ketzonow re che!

    12 Eku riix chiana chike ri tikawex jelapacha ri kiwaj kakian rike chiwe. Ma e utaqanikwa Rutzij Upixab ri Dios tzibital kan kuma riMoiss y ri qalajisanelab.

    * 6:23 Pa ri chatem hebreo, we kabix che junoq utz ruwach, wa keelawi lik utz ukux, na kaxuyan taj. Yey we kabix che junoqna utz ta ruwach, wa keelawi lik ko rukux y lik xuy. * 7:2 Mr. 4:24; Lc. 6:38 7:6 Wa versculo na e ta kachat pakiwi rawaj.Ri keelawi e na utz taj kaqaya ri chomilaj kutunik re ri Dios chikiwach winaq itzel kikux we na kakaj taj kakikulu.

  • Mateo 7:13 11 Mateo 8:11Ri okibal chutin uwach(Lc. 13:24)

    13 Chixok bi che ri okibal chutin uwach.Ma ri okibal y ri be keek chi xibalba lik nimuwach, yey lik e ki ri kebok bi chiri. 14 Nojri okibal y ri be keek chi kaslemal na jintautaqexik, lik chutin uwach, yey na e ta ki rikebok bi chiri.

    Ruchatem ri tikawex kukutu sa ri ko pa ranima(Lc. 6:43-45)

    15 Lik chichajij iwib chikiwach ri kakibiij eqalajisanelab re ri Dios yey xa e sokosonel. Mawa kekun iwuk riix lik chakojo utz kikux, nojchupa ri kanima xa pacha e utiw lik e biqonel.16 Eku riix kiwetamaj sa ri ko pa kanima ritikawex ruma ri kakiano, we utz o na utz taj.

    E pacha taq ri che: ri kiix, na uva tarujiqobalil kuyao; yey ri xulukej, na higos tarujiqobalil kuyao. 17 Jekula juna chomilajche, lik chom rujiqobalil kuyao; noj ri chena chom taj, na jinta uchak rujiqobalil kuyao.18 Ri chomilaj che na ube taj we na chom tarujiqobalil kuyao; jekula ri che na chom taj nakuya ta ujiqobalil chom. 19Yey ronoje che we nachom ta rujiqobalil kuyao, kachet bi y kaporoxpa aq. 20 Riix kiwetamaj ku uwach juna cheruma rujiqobalil kuyao; jekula kaqalajinik sataq ri ko pa kanima ri tikawex ruma ri kibinikkisilabik.

    Na konoje taj kebok chila chikaj(Lc. 13:25-27)

    21 Na konoje ta ri kakibiij chwe Qajawal,Qajawal kebok chila chikaj pa rutaqanik ri Dios,ma xew kebok ri kakian ri rajawal ukux riNuqaw ko chila chikaj. 22 Kopon ku ruqijolechiri ri Dios kuqat tzij pakiwi ri tikawex, yeychupa la la qij lik e ki ri kakibiij chwe: Wa-jawal, Wajawal, rioj xqaan qalajisanik chupari bi la chike ri tikawex. Yey chupa ri bi laxeqesaj bi ri itzel uxlabixel y pa ri bi la xqaanukiyal milagros kecha. 23 Ekuchiri, riin jewakambiij chike: Na xinwetamaj ta kana iwach,chixela wuk; ma riix xew ix anal re ri lik itzeluwach.

    Ri ja tzaqom lo pabaj y ri ja xani pa sanyeb(Lc. 6:46-49)

    24 China ku ri kataw re ri nutzij yey kuanjanipa ri kambiij, kanjunimaj ruk jun achi lik kounaoj ma xutzaq lo ri rocho pabaj. 25Xpe ku lori jab, lik xnimar taq ri nimaya y xpe lo unimalkaqjiq y xumach rib che ri ja; na ruk ta ku ri,ri ja na xtzaq ta ubi, ma pabaj tzaqom lo wi.26Noj ku ri kuta ri nutzij yey na kuan ta janipa rikambiij, kanjunimaj ruk jun achi na jinta unaoj,ma xuan ri rocho pa sanyeb. 27Xpe ku lo ri jab,

    xenimar taq ri nimaya, xpe lo unimal kaqjiq yxumach rib che ri ja. Eku ri ri ja xwuluwub biy xsach uwach xcha.

    28 Echiri xukis ubixik wa ri Jess, ri winaqlik kaminaq kanima che rukutunik, 29 ma rumarukutunik kaqalajinik lik ko uwach, na xa tapacha ri kakian raj kutunel re ri tzijpixab.

    8Ri Jess kukunaj jun achi ko yabil lepra che(Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16)

    1 Ekuchiri xqaj lo ri Jess chwa ri juyub,lik ukiyal winaq xeterej lo chirij. 2 Tekuchiri,xopon jun achi ko ri yabil lepra che, xuxuk ribchwach ri Jess y xubiij che:

    Wajawal, we kaaj ko la, josqij la ri nucuerpoche wa yabil xcha.

    3 Eku ri Jess xuchap pana ruk ruqab yjekuwa xubiij che:

    Kuaj, chuana ba chom ri racuerpo xcha.Xew ku xukis ubixikil wa, na jampatana xsachri yabil ko che rachi. 4 Eku ri Jess xubiij che:

    Chatape, likmatzijoj che junoq riin xatinku-naj. Jat chwach raj chakunel pa Rocho Dios charire karilo na jinta chi lepra chawe, y chayaachwach ri Dios ri qasan xtaqankan riMoiss che*cha kaqalajin chikiwach ri tikawex at kunutaji-naq chik xcha.

    Ri Jess kukunaj ri raj chak jun capitn aj Roma(Lc. 7:1-10)

    5 Echiri xopon ri Jess pa ri tinamit Caper-nam, xopon jun capitn* ke ri soldados aj Romaruk y xujeq lik kelaj che, 6 jewa kubiij:

    Wajawal, ri waj chak lik yewa ko chwauwarabal chiwocho. Rire xuan sik y lik ko pakax kacha.

    7Ri Jess xubiij che:Riin kinek y kankunaj xcha.8 Eku ri capitn xubiij che:Wajawal, riin lik na taqal ta chwe kok la

    chiwocho. Xew biij la: Chatkunutajoq, y rukri chatem la, kakunutaj riwaj chak. 9Maepachariin, in ko puqab jun taqanel y rire ebuyaomukiyal soldados panuqab. We kambiij ku chejunoq Jat, keek; o kambiij che junoq chikChatpetoq, kapetik. Yey we kambiij che junawaj chak Chaana wa, kuano xcha.

    10 Ri Jess echiri xuta wa, lik xkam ranimache y jewa xubiij chike ri eteran chirij:

    Paqatzij wi kambiij chiwe: Na nuriqom tanechikixol raj Israel junoq lik ko unimal kubulibalukux pacha wa jun achi. 11 Kambiij ku chiwe:Lik e ki ri kepe pa relebal lo ri qij y e ki ri kepeputzaqibal ri qij y kebok chwa ri mexa pa waimruk ri Abraham, ruk ri Isaac y ruk ri Jacob chupa

    * 8:4 Lv. 14:1-32 * 8:5 Capitn: Wa e aj wach ke cien soldados.

  • Mateo 8:12 12 Mateo 9:5rutaqanik ri Dios ko chila chikaj. 12Noj taq ku rikakichobo taqal chike kakikul rutaqanik ri Diosruma e ratz-uchaq kan ri Abraham, ri kebesaxbi y kekaq bi pa ri qequm; chiri ku ri keboqwi y kaqichich ruwi ke xcha.

    13 Ekuchiri, xubiij ri Jess che ri capitn:Oj chi ocho la, ma jela kuana pacha ri

    xkubi kux la che xcha. Chupa ku la lajoqotaj xkunutaj ri raj chak.

    Ri Jess kukunaj ruchu-uji ri Pedro(Mr. 1:29-34; Lc. 4:38-41)

    14 Ri Jess xopon chirocho ri Pedro. Chiri kuri xril ruchu-uji ri Pedro ko chwa uwarabal ylik ko aq chirij. 15 Eku ri Jess xuchap ruqaby jekula xikow ri aq chirij. Ekuchiri, rixoqxyaktajik y xujeq kebunimaj.

    Ri Jess kebukunaj ukiyal yewaib16 Echiri xok raqab, xekikam lo chwach

    ri Jess ukiyal tikawex e ko pakiqab itzeluxlabixel. Eku ri Jess ruk ruchatem xebere-saj bi taq ri itzel uxlabixel chike y xebukunajkonoje ri yewaib. 17 Xuan wa cha e kuana riutzijom kan ri qalajisanel Isaas echiri xubiij:Rire xukam bi ri qayabil,y xukam bi ri qakaxkolil Is. 53:4xcha.

    Ri kakaj keterej chirij ri Jess(Lc. 9:57-62)

    18 Ri Jess echiri xrilo ukiyal winaq kisutumrij, xebutaq rutijon cha keqax chaqa ya.

    19Eku la la joqotaj xopon ruk ri Jess jun achiaj kutunel re ri tzijpixab y xubiij che:

    Lal tijonel, riin kinterej bi chiij la tobpachawi keek wi la xcha.

    20Ri Jess xukul uwach:Ri yak ko kijul y ri tzikin kexikik che ruwa

    kaj ko kisok; noj Ralaxel Chikixol Tikawex najinta ne uluwar tob xa pa kuxlan wi xcha.

    21Ko chi jun chike rutijon xubiij che ri Jess:Wajawal, yaa la luwar chwe kanwoyej

    kakam na ri nuqaw y kanmuq kanoq; tekuchiri,kinterej chiij la xcha.

    22 Eku ri Jess xukul uwach:Riat chat-terej lo chwij; chayaa kan chike ri

    ekaminaq chwach ri Dios cha e rike kemuquw rikatz-kichaq kekamik xcha.

    Ri Jess kuqatej ri kaqjiq chwi ri mar(Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25)

    23Ekuchiri, xok ri Jess pa jun barco y rutijonxebek ruk. 24Tekuchiri, xpe jun nimalaj kaqjiqchwi ri mar y xujeqo kanoj ri barco che ya. Yeyri Jess kawarik.

    25 Eku rutijon xekikosoj y xkibiij che:Qajawal! Chojkolobej la, ma kojkamik!

    xecha.26Ri Jess xukul uwach:

    Suchak lik kixiij iwib? Riix lik xa jubiq rikubulibal ikux wuk xcha.

    Ekuchiri xyaktajik, xuqatej ri kaqjiq y ri ya.Xtani ku ri ri kaqjiq y ri ya xyeniik.

    27 Rutijon lik xkam kanima che y xkibiij:Sa ruwach wa wachi? Ma tob ne e ri kaqjiqy ri ya kakikoj utzij! xecha.

    Ri keb achijab aj Gadara e ko pakiqab itzeluxlabixel

    (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39)28 Echiri xopon ri Jess chaqa mar pa ri luwar

    re Gadara, xolkul kuma keb achijab ebelinaq lochuxol taq muqubal ke anima. Kikabichal e kopakiqab itzel uxlabixel y lik itzel kiwachlibal,ma kuma rike na jinta junoq kikow chiri.

    29E taq ku ri wa xkijeqo lik ko kesikinik, jewaxkibiij:

    Suchak kolmina ib la quk, Jess, Lal Uka-jol ri Dios? Petinaq kami la re kojya la pa kaxechiri kamaja ne kopon ri qaqij? xecha.

    30 E ko ku ukiyal aq kewa lo chinimanaj.31 Eku ri itzel uxlabixel lik xebelaj che ri Jess:

    We kojesaj bi la, yaa la luwar chiqe kojok bikuk ri aq xecha.

    32 Ekuchiri, xubiij ri Jess chike:Jix ri xcha. Taq ri itzel uxlabixel xebel

    bi chike rachijab y xebok kuk ri aq. Tekuchiri,konoje ri aq xekikaqa bi kib chwi jun siwan,xebetzaqa ka chupa ri mar y chiri xejiq wi.

    33 Eku ri e chajinel ke ri aq xebanimajik. Yechiri xebopon pa ri tinamit, xkijeq utzijoxikronoje ri xkikulumaj ri aq y ri xuan ri Jess chikeri keb achijab echiri xeberesaj pakiqab ri itzeluxlabixel. 34 Konoje ku ri winaq re ri tinamitxepe pa ko wi ri Jess. Echiri xkil uwach, likxkitzonoj che cha kel bi chiri pa taq ri kiluwar.

    9Ri Jess kukunaj jun sik(Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26)

    1 Ekuchiri, xok ri Jess pa jun barco, xqaxchaqa ya y xopon pa ri tinamit pa jeqelwi. 2E koku jujun achijab xkikam lo jun achi sik chwachri Jess, kitelem lo chwa jun chat. Echiri ri Jessxril ri kubulibal kikux ruk, xubiij che rachisik:

    Wal, chanimarisaj akux, ma ronoje ramakkuytajinaq chik xcha.

    3 E ko ku jujun chike raj kutunel re ri tzijpix-ab jewa xkichobo: Wa jun achi lik kamakunchirij ri Dios, ma na yatal ta puqab junoq kubiijwa.

    4Noj ri Jess xunabej sa ri kakichobo; rumaku ri, xubiij chike:

    Suchak kachob alaq ri na utz taj? 5 Saku ri na kayew taj kambiij: Ronoje ramakkuytajinaq chik o Chatyaktajoq y chatbinoq?

  • Mateo 9:6 13 Mateo 9:316 E kuaj kut ketamaj alaq wa: Ralaxel ChikixolTikawex yatal puqab kukuy taq ri mak ke riwinaq che ruwachulew xcha.

    Xubiij ku ri che ri sik:Chatyaktajoq, chakama bi rachat y jat cha-

    wocho xcha.7 Xyaktaj ku ri sik y xeek chirocho. 8 Echiri

    xkil wa ri winaq, lik xkam kanima che y xkiyakuqij ri Dios ruma uyaom chike ri tikawex kakiantaq wa.

    Ri Jess kusikij ri Mateo(Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32)

    9 Xel ku bi ri Jess chiri y xril jun achi ajtzonol puaq re tojonik, Mateo rubi, tzul pa riluwar pa kaan wi ri tojonik che ri gobierno, yxubiij che:

    Chat-terej lo chwij xcha. Y ri Mateo xyak-tajik y xterej bi chirij.

    10 Eku ri Jess xumaj bi chirocho wachi yxebok chwa ri mexa kuk rutijon. Xeboponku ukiyal aj tzonol puaq re tojonik y ukiyal ajmakib y xetzuyi junam kuk.

    11 Echiri xkil wa ri fariseos, xkibiij chikerutijon ri Jess:

    Suchak ri tijonel iwe riix kawa junam kukraj tzonol puaq re tojonik* y kuk raj makib? xecha.

    12 Echiri xuta wa ri Jess, xubiij chike:E janipa ri utz kiwach, na kajawax ta aj

    kunanel chike; ma wa xew chike ri e yewaibkajawax wi. 13 Oj ku alaq y maja na alaq sakeelawi ri kubiij ri Dios chupa Ruchatem:Ri lik kuaj riin chiwe e ri kutubal re ri kax-

    nabal kuxaj,na e ta ri kakamisax awaj re qasan chinuwach Os.

    6:6kacha.

    Riin na in petinaq ta che kisikixik ri jusukkibinik kisilabik, ma in petinaq che kisikixik rajmakib cha kakijalkatij ri kibinik kisilabik xcha.

    Ri tzonobal puwi ri ayuno(Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39)

    14 Ekuchiri, rutijon ri Juan Aj Yal Bautismoxeqib ruk ri Jess y xkitzonoj che:

    Suchak rioj y ri fariseos lik kaqaan ayunoyey ri tijon rilal na kakian taj? xecha.

    15Ri Jess xukul uwach:Utz neba kekoji pa bis ri esikim pa ku-

    lanikil we ka ko rala kakuliik chikixol? Na utztaj. Noj kopon na ri qij echiri kesax bi ralachikixol; ka ekuchiri kakian ayuno. 16Na jintajunoq kukojoj ruqu qel ruk kojobal kasaq,ma ri kojobal kasaq, we xkolotaj upa, e kujekri kul qel y ms ne kurichij bi.

    17 Jekula ri vino kak anom na kaqej tachupa juna surun qel. Ma we kaani wa, rivino kak echiri kanajtir uqij, kuraqij ri surun,katix ku ri ri vino y ri surun na jinta chi uchak.Ruma ku la, ri vino kak anom chirajawaxik wikaqej chupa ri surun kasaq cha ukabichal wakakowinik xcha.

    Rumial ri Jairo y rixoq xuchap ruqu ri Jess(Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56)

    18 Echiri katajin ri Jess che ubixikil taq wa,xkun lo jun achi aj wach re ri tinamit, xuxuk ribchwach y xubiij che:

    Ri numial lik ka e la xkamik. We ta rilalkeek la wuk y keyaa ri qab la puwi, rirekakastaj tanchik xcha.

    19 Ri Jess xyaktajik y xeek ruk rachi, junamkuk rutijon. 20 Eku la, ko jun ixoq lik yewa, ekablajuj lo junab ri na katani ta ri yabil re upaik che. Xqib ku pana chirij ri Jess y xuchapruchi ruqu. 21 Ma xuchob pa ranima: Tobtane xew luqu kanchapo, ruk ri kinkunutajik.

    22 Pero ri Jess xtzun lo chirij, xutzu uwachrixoq y jewa xubiij che:

    Ixoq, nimarisaj kux la, ma xkunutaj la rumaxkubi kux la wuk xcha. Chupa ku ri lajoqotaj rixoq asu xkunutajik.

    23 Ekuchiri xok bi ri Jess chirocho rachi ajwach, kebutzutza ri kakichawisaj su y ri winaqkewoqoqik. 24Xubiij ku ri Jess chike:

    Chixelubi, mawa ralko ali na kaminaq taj, xakawarik xcha. Yey xa xkitzeej ku ri xubiij.25 Ekuchiri xebesax lo ri winaq, ri Jess xok bipa ko wi ri ralko ali; xuchap ku ruqab y walixyaktajik. 26Xeek ku utzijoxik ri wa che ronojetaq la luwar.

    Ri Jess kebukunaj kaib potz27 Echiri xel bi ri Jess chiri, xeterej bi kaib

    potz chirij, lik ko kesikin che, jewa kakibiij:Choj-juch kan ko chela, lal Ralkoal kan ri

    rey David! xecha.28 Echiri xok ri Jess chuchi jun ja, xeqib ri

    kaib potz ruk y Rire xubiij chike:Kikoj riix we riin ko panuqab kanya ri

    itzunibal? xcha.Rike xkibiij:Kaqakojo, Qajawal xecha.29 Eku ri Jess xuya ruqab puwi ri kiwach y

    xubiij chike:Chuanawa iwuk e chirij ri kubulibal ikux

    xcha.30 Jekula xkunutaj ri kiwach. Ewi ri Jess lik

    xebupixabaj, jewa xubiij chike:Lik mitzijoj wa che junoq xcha.31 Noj rike xew xebel bi, xkijeq kakitzijoj pa

    ronoje taq la la luwar ri xuan ri Jess.* 9:11 Raj tzonol puaq re tojonik: Kil cobrador de impuestos pa vocabulario. 9:17 Surun: Kil odre pa vocabulario.

  • Mateo 9:32 14 Mateo 10:23

    Ri Jess kukunaj jun met32 Echiri katajin bi kelik ri keb achijab

    xkunutaj ri kiwach, ri winaq xkikam lo chwach riJess jun achimet ko puqab jun itzel uxlabixel.33 Ekuchiri ri Jess xresaj bi ri itzel uxlabixelche, ri met xkunutajik y xujeq kachatik. E taqku ri winaq lik xkam kanima che wa y xkibiijchikiwach: Na qilom ta kana wa wara Israelpacha wa xqil woora xecha.

    34Noj ri fariseos xkibiij: La la Jess kebere-saj bi itzel uxlabixel ruma ruchuqab ri kajawalri itzel uxlabixel xecha.

    Ri Jess kubiij lik kebajawax aj chak pa ruchakri Dios

    35 Echiri ri Jess xikow pa taq ronoje tinamity aldeas, kakutun chupa taq ri sinagogas chuju-junal luwar, kutzijoj ri Utzilaj Tzij re rutaqanikri Dios y kukunaj ronoje yabil y kaxkobik.36 Ekuchiri xeril rukiyal winaq, lik xejuch kanpa ranima, ma rike pacha e bexex e sachinaq,kikichom kib y na jinta chi chajinel ke. 37Xubiijku chike rutijon: Paqatzij wi kambiij chiwe: Rimolonik kajawax uanik, lik nim; noj raj chak nae ki taj. 38 E uwariche, chitzonoj che ri Dios, riRajaw ri molonik, cha kebutaq lo aj chak chuparuchak* xcha.

    10Ri Jess kebucha kablajuj utaqon(Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16)

    1 Eku ri Jess xebusikij ri kablajuj utijon yxuya pakiqab kebekesaj bi itzelilaj uxlabixel ykakikunaj ronoje yabil y ronoje kaxkobik. 2 Ekibi taq wa wa kablajuj e taqon:*Nabe e Simn ri kabix Pedro chey ruchaq Andrs,Jacoboy ruchaq Juan (wa kaib e ukajol ri Zebedeo),3 Felipe,Bartolom,Toms,Mateo ri aj tzonol puaq re tojonik,Jacobo rukajol ri Alfeo,Lebeo ri kabix Tadeo che,4 Simn ri kabix che ri Cananista,kisbal re, e Judas aj Iscariot, ri xkayin re ri

    Jess.Ri Jess kuya bi kichak ri kablajuj utaqon(Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6)

    5Ri Jess xebutaq bi ri kablajuj y e pixabanikwa xuya bi chike:

    Mixek pa taq ri luwar ke ri na e ta aj judiab,mixok ne pa taq ri tinamit re Samaria. 6 Jixku nabe kuk ri bexex e sachinaq, wa e ri e aj

    judiab re ri tinamit Israel. 7 Jix y jewa chitzijoj:Rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj xa naqajchi ko wuloq.

    8 Chebikunaj konoje ri yewaib kuk taqri ko ri yabil lepra chike, chebikastajisaj riekaminaq y chebiwesaj bi itzel uxlabixel. Wachuqab kikul riix e rutzil nukux chiwe; jeku-la mitzonoj rajil ri chak kian ruk.

    9 Mikam bi imeyo re oro, re plata o re cobre.10 Mikam ne bi teb re ubitaq iwe, mikam bijun chik ikoton, jun chik molaj ixajab o jun chikichamiy. Ma e junoq kachakunik, lik taqalikkayai janipa ri kajawax che.

    11 Echiri kixopon pa juna tinamit o pa junaaldea, chitzukuj junoq jusuk ubinik usilabik ychixkanaj ku kan chirocho kate kixel bi chiriechiri kixek pa jun chik tinamit.

    12 Echiri kixok chuchi juna ja, chiyaa rutzilkiwach ri e ko chiri, kitzonoj ku ri utzil chomalre ri Dios pakiwi. 13 We kixkikul ku ri e kopa ri ja, kakanaj ri utzil chomal itzonom kanpakiwi. Noj we rike na kixkikul taj, ri utzilchomal katzelej tanchi lo iwuk.

    14 We na kixkikul taj y na kakaj tane kakitari kitzijoj, chixelubi chupa ri ja o pa ri tinamityey chipupa kan rulew ko che ri iwaqan. 15 Mapaqatzij wi kambiij chiwe: Chupa ruqijol riqatbal tzij, ms lik kax ri kape pakiwi ri tinamitna xkikul ta ri Utzilaj Tzij, chwa ri kape pakiwi rie aj Sodoma y ri e aj Gomorra.*

    Taq ri kaxkobik kapetik16 Chitape: Riin kixintaq bi pacha ix bexex

    chikixol utiw. Lik chichajij ku iwib chi utz jelapacha ruanik kuchajij rib ri kumatz, yey chianapacha ri palomax na jinta ko kuan che junoq.

    17 Lik chichajij ku iwib chikiwach ri winaq,ma kixkikam bi pa taq qatbal tzij y kakijichipa pa taq sinagogas. 18 Wuma riin, kixkikamne bi chikiwach taq raj qatal tzij y ri taqanelab.Ruk ku ri wa, utz kiqalajisaj nuwach riinchikiwach rike y chikiwach konoje taq ri tina-mit che ruwachulew. 19 Ekuchiri kixkiya chiki-wach, mubisoj ikux sa ri kibiij; ma echirikopon ruorayil re kixchatik, e ri Dios kayawlo ichatem. 20 Ma na ix ta ri kixchatik, e riRuxlabixel Riqaw; e Rire kuya ichatem.

    21 E taq ku ri tikawex kekiya ri katz-kichaqpa kamik; ri ko kalkoal kekiya taq ri kalkoal pakamik; ri kalkoal keyaktaj chikij kichu-kiqaw ykekiya pa kamik. 22 Taq ri winaq lik tzel kixkilriix xa ruma ikojom ri nubi; noj china ku rikuchuqubej rib ka chupa ri kisbal re, e riri kakolobetajik. 23 Echiri lik kixternabex rukkaxkobik pa juna tinamit, jix che jun chik. Ma

    * 9:38 Lc. 10:2 * 10:2 Taqon: Kil apstol pa vocabulario. 10:3 Tambin kabix Judas che. Lc. 6:16 10:4Cananista: Kil Zelote pa vocabulario. 10:4 Iscariot: Wa e utinamit ri Judas. * 10:15 Gn. 19:24-25

  • Mateo 10:24 15 Mateo 11:8paqatzij wi kambiij chiwe, kamaja ne kikisokixikow chupa ronoje taq ri tinamit re Israel,echiri kakun tanchi Ralaxel Chikixol Tikawex.

    24 Na jinta juna tijon ms ko uwach chwarutijonel y na jinta ne juna aj chakms ko uwachchwa ri rajaw. 25 Juna tijon kubuloq we xuanajela pacha rutijonel y juna aj chak kubuloq wexuana pacha ri rajaw. We kabix Beelzeb cheri kiqaw rakalab, makuwari ri kabix chike riralkoal?

    Mixiij iwib chikiwach ri winaq(Lc. 12:4-9)

    26 Mixiij iwib chikiwach ri winaq. Ma koponri qij echiri janipa ri na qalajisam taj, kaqala-jisax na; yey janipa ri ewatalik, ketamaxik. 27 Ejanipa ri kambiij riin xew chiwe riix, chibiijriix chiwachil; yey ri kanweswa riin chiwe,chixsikin che ubixikil pa taq be.

    28 Mixiij iwib chikiwach ri ko pakiqabkixkikamisaj, ma wa xew che ri cuerpo kak-ian wi, noj na jinta pakiqab kakisach uwachrukaslem junoq chwach ri Dios. E chixiij iwibchwach ri Jun ko puqab kebukaq bi ri tikawexjunam ruk ri kicuerpos y ri kanima, chi xibalbare tijbal kax.

    29Iwetaam, kaib raltaq ko tzikin kekayix xachwa jun ralko meyo. Na ruk ta ku ri, na katzaqtane junoq chike pulew we ri Qaqaw na kuya taluwar. 30 Makuwari riix lik puqab ix ko wi,ma xa ne chujujunal riwi ajilam ruma Rire. 31 Euwariche, mixiij iwib; ma riix ms ko iwachchikiwach ri raltaq ko tzikin.

    32 E junoq kuqalajisaj chikiwach ri winaq,kubiij: In tijon re ri Jess; jekurila kananriin che rire, kambiij chwach ri Nuqaw ko chilachikaj: Qatzij, wa jun e nutijon kincha.

    33Noj ku ri kubiij chikiwach ri winaq: Riinna in ta tijon re ri Jess. Jekurila kanan riinche rire, kambiij chwach ri Nuqaw ko chilachikaj: Qatzij, wa jun na nutijon taj kincha.

    Ri jachbal kipa ri tikawex ruma ri Jess(Lc. 12:49-53; 14:26-27)

    34 Michobo we ri nukunik che ruwachulewkukam lo utzil chomal. Na e ta ri, ma e kukamlo chaoj chikixol taq ri tikawex.** 35 Ruma kuri nukunik,ri tikawex kakijeq kechojin chikiwach

    rala ruk ruqaw,rali ruk ruchuy ralibatz ruk ruchu-ralib.

    36 Eku ri ri tzel kebilow re juna tikawex,e mismo ri e ko pa rocho. Mi. 7:6

    37China ri ms lik e kax kebuna ruchu-uqawchinuwach riin, na taqal ta che katerej chwij;

    jekula china ri ms lik e kax kebuna ri ralkoalchinuwach riin, ri na taqal ta che katerej chwij.

    38 China ri na karaj taj kutij kax ruma e nuti-jon, ri na taqal ta che katerej chwij. 39 Chinari kutij uqij lik kel chi utz rukaslem wara cheruwachulew, ri e kujam ri kaslemal chila chikaj;noj ri kuya ranima rukaslem wuma riin, ri ekuriq ri chomilaj ukaslemal chwach ri Dios.

    Ri rajil ukaxel taq ri chak(Mr. 9:41)

    40 China ri kakuluw iwe riix, in ri kinukulu;yey china ri kakuluw we riin, e kukul ri Juntaqayom lo we. 41 China ri kakuluw re junaqalajisanel ruma e qalajisay re rutzij ri Dios, rirajil ukaxel kukulu e jela pacha ri kukul junaqalajisanel. China ri kakuluw re juna tikawexruma jusuk rubinik chwach ri Dios, ri rajilukaxel kukulu e jela pacha ri kukul ri jusukubinik usilabik chwach ri Dios. 42 China ku rikusipaj tob xa juna tzima ya joron che junoqchike wa wa chutiq ruma e nutijon, paqatzijwi kambiij chiwe, ri na kujam ta kana ri rajilukaxel xcha ri Jess.

    11Ri Juan Aj Yal Bautismo kebutaq lo rutijon ruk

    ri Jess(Lc. 7:18-23)

    1 Echiri ri Jess xukis kipixabaxik ri kablajujutijon, xel bi chiri re kakutunik y re kutzijojRuchatem ri Dios chupa taq ri kitinamit rutijon.

    2 Ri Juan ko pa crcel echiri xuta ri kuan riCristo. Xebutaq ku lo kaib chike rutijon rukRire, 3 cha kekitzonoj che:

    E rilal Ruchaon lo ri Dios, ri Jun bital chikkakunik, o kaqoyej chi junoq chik? xecha.

    4Ri Jess xukul uwach:Jix y chitzijoj che ri Juan ronoje wa kixtajin

    che utayik y che rilik. 5Ma ri e potz ketzunik, rie sik kebinik, ri ko yabil lepra chike kekunutajik,ri e tok ketanik, ri ekaminaq kekastajik y chikeri nibaib katzijox ri Utzilaj Tzij.* 6 Nim uqijralaxik ku ri ri na kasach ta ri kubulibal ukuxwuk xcha.

    Ri Jess kachat puwi ri Juan Aj Yal Bautismo(Mr. 7:24-35)

    7 Ekuchiri xebek rike, ri Jess xujeq kachatpuwi ri Juan chike ri winaq, jewa xubiij:

    Sa ri xeila alaq pa ri luwar katzintzotik?Xeila neba alaq jun achi na jinta ukowil xapacha tani kajabajox ruma ri tew? 8 Sa ri xeilaalaq? Xeila neba alaq jun achi uwiqom ribruk chomilaj kul? Na e ta ri, ma etaam alaqri lik kewiqiqik, ri pa kocho e aj wach ejeqel

    ** 10:34 Taq ri tikawex kechojin chikiwach, ma ri na kekuluw ta re ri Cristo keyaktaj chikij ri kakikoj rubi, kakian kax chike y lajne kekikamisaj. 10:38 Pa ri chatem griego kubiij ri na rukaam ta rucruz. * 11:5 Pa Is. 61:1 kubiij: Ruchaon lo ri Diose kutzijoj ri Utzilaj Tzij chike ri nibaib.

  • Mateo 11:9 16 Mateo 11:30

    wi. 9 Kantzonoj ku ri: Sa ri xeila alaq?Xeila alaq jun qalajisanel? Are, yey paqatzij wikambiij che alaq: Rire e ms ko uwach chikiwari jujun chik qalajisanelab. 10 Ma jewa kubiijRuchatem ri Dios puwi ri Juan:Riin kannabesaj bi ri waj chak chawach Riatcha kuyijba ri be chwach pan rawoponibalMal.

    3:1kacha.

    11 Paqatzij wi kambiij che alaq: Na jintajunoq chike ri tikawex ebalaxinaq wara cheruwachulew ms ko uwach chwa ri Juan Aj YalBautismo. Pero chwi ku ri wa wa keek, china rikok chupa rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj,tob na jinta uwach, ms nim uqij ralaxik chwa riJuan.

    12 Ruk ri Juan Aj Yal Bautismo xjeq lo utzi-joxik ri Utzilaj Tzij puwi rutaqanik ri Dios petinaqchila chikaj, y wa ka katajin utzijoxik waqijora, tob e ko ri kakitij uqij kakiqatej wa. Naruk ta ku ri, e ri lik kakitij uqij kakitzukuj wataqanik, kayataj chike kebok chupa. 13 Ma likchwach pana echiri xujeq katzijon ri Juan, riqalajisanelab y ri Moiss kitzibam chi lo chupari Tzij Pixab chwi rukunibal rutaqanik ri Dios.14We kiwaj ku riix kikojo, ri Juan e ri Elas, ri junbital chik kakunik. 15 China ku ri ko utanibalche utayik, chuta ku ri!

    16 China ku ruk kanjunimaj wi kiwach wawinaq re waqij ora? E kanjunimaj kuk rikomab kebetzula pa kayibal y lik kesikinchikiwach, 17 kakibiij:Echiri rioj xqachawisaj su chiwe,

    riix na xiwaj taj kix-xajawik;yey echiri xqatunaj bix bisobal uwach chiwe,

    na xiwaj taj kixjuyuyikkecha.

    18 Jekula kakian taq ri winaq, ma echirixkun ri Juan Aj Yal Bautismo, rire lik kuanayuno y na kutij tane vino. Yey ri winaq kakibiij:Wa wachi ko puqab jun itzel uxlabixelkecha.

    19Xkun ku lo Ralaxel Chikixol Tikawex. Rirekutij ronoje ri kaya chwach, yey taq ri winaqkakibiij: Wawa jun achi lik japjatel y qabarel,kachbiil raj tzonol puaq re tojonik y raj mak-ib kecha. Noj kaqalajin na kut china taq ri likko runaoj ri Dios kuk ruma ri kianom xcha riJess.

    Ri kaxkobik kape pakiwi ri tinamit na kakitzelejta kitzij

    (Lc. 10:13-15)

    20 Ekuchiri, ri Jess lik xebuyaj ri winaq retaq ri tinamit pa uanom wi ukiyal milagros, marike na xkitzelej ta kitzij chwach ri Dios. Jekuwaxubiij:

    21 Lik toqo iwach ri ix aj Corazn! Lik toqoiwach ri ix aj Betsaida! Ma we ta chupa ri tinamitTiro y ri tinamit Sidn xilitaj wi wa kutubal reruchuqab ri Dios xinan chiwach riix, ko tan qijta lo ri xkitzelej kitzij chwach ri Dios, kikojomchi ku kiqu kax rij y kitzuyubam kib pa chaajruma ri kibis. 22 E uwariche kambiij chiwe:Echiri kopon ri qij re ri qatbal tzij, ms nimri kaxkobik kape piwi riix chwa ri kaxkobikkape pakiwi riwinaq re ri tinamit Tiro y ri tinamitSidn.**

    23 Yey ri ix aj Capernam, e chiwach riix likyakom chi iqij ka chikaj; yey na e ta ri, ma likkakaq ne bi iqij y kixkaq ne bi ka chi xibalbare tijbal kax. Ma we ta pa ri tinamit Sodomaxilitaj wi wa milagros xinan chiwach riix ix ajCapernam, ri la la tinamit ka ko tane woora.*24 Eku kambiij wa chiwe: Pa ri qij re ri qatbaltzij, lik nim ri kaxkobik kape piwi riix chwa rixpe pakiwi ri winaq re ri tinamit Sodoma xcha.

    Ri Jess kuyak uqij Ruqaw(Lc. 10:21-22)

    25Eku la la joqotaj ri Jess xuan orar chwachRuqaw, jewa xubiij:

    Nuqaw, kanyak qij la, Lal Rajaw ruwa kajy ruwachulew, ma ri qalajisam la chike ri likkakian chutin che kib, wa ewam la chikiwachri lik ko kinaoj y lik ko kimajom. 26 Jela xan la,Nuqaw, ma e xaj la ri xcha.

    27Tekuchiri, xubiij chike ri tikawex:Ronoje taq ri kolik yatal lo panuqab ruma ri

    Nuqaw. Na jinta ku junoq lik umajom usuk chiutz sa ruwach Rukajol ri Dios, xew ri Qaqaw Diosetamayom re. Y na jinta ne junoq umajom usukchi utz sa ruwach ri Qaqaw Dios, xew Rukajol riDios etamayom re; yey puqab ku ri Rukajol kowi china chike karaj kuqalajisaj wi wa.

    Ri uxlanem kuya ri Jess28 Chixpeta wuk, iwonoje ri ix kosinaq y

    ko iweqan, ma riin kanya uxlanem chiwe.29 Chiyaa iwib chuxe ri nuyuku kankoj riinchiwe. Chimaja ku iweix chwij, ma riin utznukux y na kanan ta nim che wib chiwach.We kian ku ri wa, kiriq na ri utzil chomalpiwanima. 30 Ma ri nuyuku riin, na kayew ta

    11:11 Ri Juan Aj Yal Bautismo na xril ta chubi rukamik y rukastajibal ri Jess, yey na xril tane ruqajibal lo ri Ruxlabixel ri Dios,ma xkamik echiri kamaja kikow taq wa. E uwariche ri xkikoj rubi ri Cristo chwi lo rukamik ri Juan ms ko xqalajisax chikiwachrike chwa ri Juan. Lc. 10:23-24; Heb. 11:39-40 11:19 Raj tzonol puaq re tojonik: Kil cobrador de impuestos pa vocabulario. 11:21 Lik etamatalik ri ejeqel pa wa keb tinamit Tiro y Sidn, lik e aj tioxab y lik e aj makib. Is. 23:1-18 ** 11:22 Ri tikawexkitom ri Utzilaj Tzij y na kakikoj taj, ms kax ri kape pakiwi chikiwa ri tikawex na jinta ko kitom puwi. * 11:23 Gn. 19:24-28

  • Mateo 12:1 17 Mateo 12:26rukaxik bi y ri eqan kanya bi chiwe na al tajxcha.

    12Ri Jess e rajaw ri qij re uxlanibal(Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5)

    1 Chupa taq ku ri la la qij pa jun qij reuxlanibal, ri Jess kuk rutijon e ri kebikow pataq tikon re trigo. Eku rutijon, ruma lik kenu-mik, xkijeq kakichupila bi ri trigo; tekuchiri,kakiqil ruk ri kiqab y kakitijo.

    2Echiri ri fariseos xkil wa, xkibiij che ri Jess:Chilape la, ri e tijon la kakian ri na taqal taj

    kaani chupa ri qij re uxlanibal xecha.3 Eku ri Jess xukul uwach:Na ajilam ta neba alaq ri xuan ri David julaj

    echiri rire kuk ri rachbiil xenumik? 4 Xok kuchupa ri Rocho Dios y junam kuk ri rachbiilxkitij ri pam yatal chi puqab ri Dios;* tob nataqal ta chike rike kakitijo,mawa xew taqal chikeraj chakunel pa Rocho Dios.

    5 Na iwajilam ta neba ri tzibital kan rumari Moiss chupa ri Tzij Pixab? Ma kubiij e rajchakunel pa Rocho Dios na kebuxlan ta chupa riqij re uxlanibal; na ruk ta ku ri, wa na mak tachike.*

    6 Kambiij ku riin chiwe: Ko jun wara msnim uqij chwa ri Rocho Dios. 7 We ta riiximajom usuk sa keelawi ri kubiij ri Dios chupaRuchatem:Ri lik kuaj Riin chiwe e ri kutubal re ri kax-

    nabal kuxaj,na e ta ri kakamisax awaj re qasan chinuwach Os.

    6:6kacha; we ta ku lik kimaj usuk wa, ri na kiqatta tzij pakiwi ri na jintamakkianom. 8MaRalaxelChikixol Tikawex e rajaw ri qij re uxlanibal xcha.

    Ri Jess kukunaj jun achi chaqijinaq uqab(Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11)

    9 Echiri xel ri Jess chiri, xok chupa ri sin-agoga re ri tinamit. 10 Ko ku jun achi chirichaqijinaq jun uqab. Yey e taq ri lik kakitzukujsuanik kakitzaq uchi ri Jess, xkitzonoj che:

    Ube nawi kakunax juna yewa chupa ri qijre uxlanibal? xecha.

    11Ri Jess xukul uwach:Ko nawi junoq che alaq we pa ri qij re

    uxlanibal tzaqinaq juna ubexex pa siwan, nakeresaj tuloq? 12 China ku ri ms ko uwach, erachi o e ri bexex? Ruma ku ri, taqalik kaan riutz chupa ri qij re uxlanibal xcha.

    13 Ekuchiri, xubiij ri Jess che rachi chaqiji-naq uqab:

    Chasukupij raqab xcha.

    Eku rachi xuyuq ruqab y wa xutzirik, ruqabxuan tanchi jela pacha ri jun chik.

    14Xebel ku bi ri fariseos y xkichatibej chiki-wach suanik kakisach uwach ri Jess.

    Ri Jess e Uchaon lo ri Dios15Ri Jess retaam sa ri kakaj kakian che; ruma

    ku la, xel bi chiri y lik e ki ri winaq xeterejbi chirij. Eku Rire xebukunaj konoje ri yewaib16 yey lik xebupixabaj cha na kakiqalajisaj tajchina Rire. 17Xuan taq wa cha e xuana rubiimri Dios ruma ri qalajisanel Isaas:18 E waj chak wa, ri Jun nuchaom loq.Riin lik kax kannao y lik kinkikot ruk.Kanya ku ri Wuxlabixel puwi Rirecha kutzijoj ri lik usuk kanan Riin*chikiwach konoje taq ri tinamit che ruwachulew.19Na ruk ta yaj, na ruk ta sik kuan wa;Na jinta ku junoq ri kataw re kayajanik o kasikin

    pa taq be.20Yey Rire na kusach tane uwach ri xa chitil chik.E pacha junoq na keek ta che uqepik juna su

    kotokik y na kuyubij tane juna mecha xakabutzutz chik;

    ma kukut ri rutzil ukuxchike taq ri paxinaq kikuxy ri na jinta chi kichuqab.

    Jekurila kuano kopon na ri qijechiri na jinta chi junoq kachijow

    uchuqab ri lik usuk kanan Riin.21Konoje taq ku ri ri tinamit che ruwachulew

    lik kakikuba pan kikux ruk Rire Is. 42:1-4xcha.

    Kabix che ri Jess e uchuqab ritzel ri ko ruk(Mr. 3:20-30; Lc. 11:14-23)

    22 Ekuchiri, xkikam bi chwach ri Jess junachi potz y met yey ko puqab jun itzeluxlabixel. Eku ri Jess xukunaj y jekula wachixtzunik y xujeq kachatik. 23Konoje ku ri winaqlik xkam kanima che y xkibiij: Kaxtaj e rireri Ralkoal kan ri rey David? xecha.

    24 Eku ri fariseos echiri xkita wa, xkibiij:Wa wa jun achi keberesaj bi ri itzel uxlabixelruma ruchuqab ri Beelzeb, ri kajawal ri itzeluxlabixel xecha.

    25 Ri Jess retaam sa ri kakichobo; ruma kuri, xubiij chike:

    We ri taqanelab re juna tinamit kijachomkipa ruma kechojin chikiwach, ri na kanajtir tari kitaqanik. Yey we ri ejeqelel pa juna tinamito pa juna ja kijachom kipa ruma kechojin chiki-wach, ri na ketiki ta chi utz. 26 Jekula, we ta riSatans karesaj bi ri Satans chike ri winaq, ri epacha kachojin chiribil rib y utukel kujach uparutaqanik. Sa ku uanik ri kanajtir rutaqanik?

    * 12:4 1 S. 21:1-6 * 12:5 Nm. 28:9-10 * 12:18 Ri usuk kuan ri Dios e ri kebuan jusuk chike taq ri tikawex.

  • Mateo 12:27 18 Mateo 12:50

    27 Ralaq kabiij alaq riin kebenuwesaj bi taqri itzel uxlabixel ruk ruchuqab ri Beelzeb. Weta e ri, china ku kayaw kichuqab ri ri e tijonalaq cha kekesaj bi taq ri itzel uxlabixel? Ruknawi ruchuqab ritzel winaq kakiano? Tzonojku alaq ri chike ri e tijon alaq we e uanomri. 28 Pero we riin kebenuwesaj bi taq ri itzeluxlabixel ruk ruchuqab ri Ruxlabixel ri Dios,wa e kutubal re kuninaq chi rutaqanik ri Dioschixolibal alaq.

    29 Tape alaq: Suanik kok juna eleqom parocho junoq lik ko uchuqab yey kareleqaj kulo rubitaq re pa ja, we na kuyut ta nabe ri rajawja? Ma we releqom uyutum chi ri rajaw ja, kaekuchiri utz kareleqaj bi ronoje la ko pa ri ja.

    30China ku ri na uanom ta re wuk riin, ri ajchaoj chwij. Yey china ri na katob ta wuk riinche kikamik lo jujun chik, ri e kuwulij wa chakkanano.

    31 E uwariche kambiij che alaq: Ko puqabri Dios kukuy ronoje taq ri mak ke ri tikawex rukronoje taq ri na utz taj kakibiij, noj na kukuyta umak ri kachat chirij ri Ruxlabixel ri Dios.32 China ri tzel kachat chirij Ralaxel ChikixolTikawex, ri kakuytaj umak we kutzelej utzij. Nojri tzel kachat chirij ri Santowilaj Ruxlabixel riDios, ri na kakuytaj ta kana umak che wa wa qijoj ko wi y na kakuytaj tane kana umak tob neche ruqijol ri kaslemal katajin loq.

    Ri che etamatal uwach ruma ri jiqobal kuyao33 E juna chomilaj che, lik chom rujiqobalil

    kuyao; yey ri che na chom taj, na chom tarujiqobalil kuyao. Ma ri che ketamax uwachruma rujiqobalil. 34 Ralaq pacha alaq jupuq chikumatz! Suanik ku ri kachatibej alaq ri utzwe itzel kux alaq? Ma ruk ruchatem ri tikawexkaqalajin ronoje ri ukolom chupa ri ranima.35 Jekula e junoq utz ukux, echiri kachatik, ekaresaj lo ri chom ukolom chupa ri ranima. Yeye junoq itzel ukux, echiri kachatik, e karesaj lori na chom taj ukolom chupa ri ranima.

    36 Riin kambiij ku che alaq: Chupa ri qij reri qatbal tzij, chikijujunal ri tikawex kata kichiruma ronoje ri chulilaj chatem kel lo chwa ke.37 Ma chijujunal alaq, we utz ri chatem alaq, rikaqalajinik alaq jusuk; noj we na chom ta richatem alaq, ri kaqat tzij pawi alaq xcha.

    Ri winaq kakitzonoj che ri Jess kutubal reruchuqab

    (Lc. 11:29-32)38 Ekuchiri, jujun chike ri fariseos y raj ku-

    tunel re ri tzijpixab, xkibiij che ri Jess:Lal tijonel, rioj kaqaj kaqilo kaan la juna

    kutubal re ri chuqab la chiqawach xecha.

    39Ri Jess xukul uwach:Ri kakitzonoj kutubal re ruchuqab ri Dios

    e ri winaq re waqij ora, ri itzel kikux y na jusukta ri kanima chwach ri Dios. Noj na kayatajta ku wa chike, ma xew kayataj ri kutubalxani ojertan ruk ri qalajisanel Jons. 40 Majela pacha ri Jons xkoji oxib qij y oxib aqabchupa ri nimalaj kar,* jekula Ralaxel ChikixolTikawex oxib qij y oxib aqab kamuqi pulew.

    41Riwinaq aj Nnive re ojertan keyaktaj chupari qij re qatbal tzij y kakikoj kimak ri tikawex rewaqij ora. Ma rike xkitzelej kitzij chwach ri Diosruma ri tzijonik xuan ri Jons chikiwach.* Nojri tikawex re waqij ora, ko jun chikixol ms kouwach chwa ri Jons, yey na kebok tane il che.

    42 Jekula echiri kopon ri qij re ri qatbaltzij,* kayaktaj lo ri reina re pa sur y kukoj kimakri tikawex re waqij ora. Ma rojertan lik najpetinaq wi rire cha koluxikinaj runaoj ri reySalomn. Noj ri tikawex re waqij ora, ko junchikixol ms ko uwach chwa ri Salomn, yey nakebok tane il che.

    Ri kukulumaj junoq echiri juna itzelilajuxlabixel katzelej tanchi ruk

    (Lc. 11:24-26)43 Echiri juna itzelilaj uxlabixel kel bi che

    juna tikawex, ri kuano e kasutin pa taq luwarkatzintzotik, kutzukuj pa kajeqi wi. Yey we nakuriq taj, 44 kubiij ku chiribil rib: Kintzelej pechupa ri wocho pa xinel lo wi kacha. Ekuchirikoponik, kuriqa rachi pacha juna ja ka jintarajaw, mesom upa y yijbital chi utz. 45Keek kut,kebukama chi lo wuqub rach itzelilaj uxlabixelms itzel kiwachlibal chwa rire; y konoje kuri kebokik y kejeqi chiri. Jekurila, rubinikrachi ms kayojtaj chwa ri petinaq loq. Ekukakikulumaj wa ri winaq itzel kikux waqij oraxcha ri Jess.

    Ruchu y taq ruchaq ri Jess(Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21)

    46 Eku ruchu y taq ruchaq ri Jess xekun loqechiri Rire ka kachat ne kuk ri winaq. Xekojiku lo pa be yey lik kakaj kechat ruk.

    47Ko ku jun xubiij pan che ri Jess:Ri chu la y taq ri chaq la e ko pa be yey lik

    kakaj kechat uk la xcha.48 Eku ri Jess xubiij che ri xbin pan che:Chawach riat, china ku ri nuchuy china taq

    ri nuchaq? xcha.49 Ekuchiri, ruk ruqab xebukut rutijon y

    xubiij:Wa e ko wara e nuchu y e taq nuchaq ri.

    50 Ma china ri kuan janipa ri karaj ri Nuqaw ko* 12:40 Jon. 1:17 * 12:41 Jon. 3:1-10 * 12:42 Ap. 20:11-15 12:42 Wa jun ixoq e reina re ri nacin Sab, ri ko pa sur cheIsrael. 1 R. 10:1-3

  • Mateo 13:1 19 Mateo 13:27

    chila chikaj, wa e nuchaq, e wanab y e nuchuri xcha.

    13Ri kambal naoj puwi ri awanel(Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8)

    1 Chupa la la qij, ri Jess xel bi pa ri ja yxetzula chuchi ri mar. 2 Y ukiyal winaq kutxemolotaj chiri pa ko wi Rire. Ruma la, ri Jessxok chupa jun barco, xtzuyi chupa y konoje riwinaq xekanaj kan chuchi ri mar. 3 Yey Rirexujeq uyaik ukiyal kutunik chikiwach ruk taqkambal naoj, jewa xubiij chike:

    Jun awanel xel bi cha keawanoq. 4Ekuchirikatajin che ujopopexik rija,* ko xtzaq kanchuchi ri be. Xekun ku lo tzikin y xolkitija bi.

    5 Ko ija xtzaq kan pa taq abaj; yey rumana jinta ukiyal ulew chuxe, xel tan lo rija.6Ekuchiri xel lo ri qij, xkatik; yey ruma na jintaratzayaq, xchaqijik.

    7 Ko ija xtzaq kan pa taq kiix. Eku ri kiixxkiyik yey rija xjiq kan chuxe.

    8Noj ko ija xtzaq kan pa chomilaj ulew. Ekuri wa lik xuan reqan. Ko ne jujun raqan xuyajun ciento, ko jujun chik xuya sesenta y ko xuyatreinta. 9 China ku ri ko utanibal che utayik,chuta ku ri! xcha.

    Sa ruchak taq ri kambal naoj(Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10)

    10 Eku rutijon xeqib ruk ri Jess y xkitzonojche:

    Sube kakutun la chikiwach ri winaq ruktaq kambal naoj? xecha.

    11Ri Jess xukul uwach:Chiwe riix yatalik kaqalajisax runaoj ri

    Dios chwi rutaqanik petinaq chila chikaj; nojchike taq ri winaq, na yatal taj. 12 Ma china riko umajom chik, ri kayataj ne che cha ms kokumajo. Noj china ri na jinta ko umajom, kamajne che ri kuchobo umajom chik. 13 Ruma lakinchat kuk rike xa ruk taq kambal naoj. Matob rike ketzunik, e junam ruk na ketzun taj;tob ketanik, e junam ruk na ketan taj y e rina jinta ko kakimaj usuk. 14 Ma ri kikulumamrike e kuana pacha rubiim kan ri Dios ruma riqalajisanel Isaas:Riix tob kixtanik, na jinta ko kimaj usuk che ri

    kito;y tob ne kixtzunik, na jinta ko kimaj usuk che

    ri kiwilo.15Ma wa tinamit lik uanom ko ri kanima;e pacha lik kayew chike ketanik,y ri kiwach e pacha yupulik.Jekula na jinta ko kakilo,

    na jinta ko kakitoy na jinta ko kakimaj usuk;yey na kakitzelej tane kitzij chinuwachcha jela kebenukunaj Is. 6:9-10xcha.

    16 Noj riix lik nim iqij iwalaxik, ma riDios kuya chiwe kiwilo y kita janipa ri kuanRire wuma riin. 17 Paqatzij wi kambiij chiwe:Ojertan ukiyal qalajisanelab y tikawex jusukkibinik kisilabik lik xkaj kakil bi janipa ri kiwilriix woora; pero na xkimaj ta chi rilik bi. Likxkaj kakita bi janipa ri kita riix woora, pero naxkimaj ta chi utayik bi.

    Ri Jess kuqalajisaj ri kambal naoj puwi riawanel

    (Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15)18Chita kut sa keelawi ri kambal naoj puwi

    ri awanel. 19Rija xtzaq kan chuchi ri be, e pachari tikawex ketaw re ri chatem chwi rutaqanik riDios yey na kakimaj ta usuk. Kakun ku lo ritzelwinaq y karesaj bi ri chatem xtiki pa kanima.

    20 Rija xtzaq kan pa taq abaj, e pacha ritikawex kakita Ruchatem ri Dios y kakikoj rukkikotemal. 21 Pero ruma na e tikil ta chi utz, nakekowin taj. Ma echiri kakun lo kambal kipa oketernabex ruk kax ruma kikulum Ruchatemri Dios, kepajtaj ku ri.

    22 Rija xtzaq kan pa taq kiix e pachari tikawex kakita Ruchatem ri Dios. Perorubis kikux chwi taq ri kajawax chike, ruk risokosonik re taq ri beyomalil, kusachisaj uwachRuchatem ri Dios ko pa kanima. Ruma ku ri,na jinta kana kijiqobalil kilitaj che ri kibinik.

    23 Noj rija xtzaq kan pa chomilaj ulew epacha ri tikawex kakita Ruchatem ri Dios, likkakimaj usuk y lik ko ku kijiqobalil kilitaj che rikibinik. E jela pacha rija lik xuan reqan; ko nejujun raqan xuya jun ciento, ko jujun chik xuyasesenta y ko xuya treinta xcha ri Jess.

    Ri kambal naoj puwi raqes cizaa xel lo chuxolri trigo

    24 Ri Jess xutzijoj tanchi jun kambal naojchike:

    Ri kuana pa rutaqanik ri Dios petinaq chilachikaj e jela pacha ri xuano echiri jun achi xu-tik chomilaj ija trigo chwa ri rulew. 25 Ekuchirikewar konoje ri tikawex, xopon jun achi tzel karilri rajaw rulew; xelaqay ku ri xutik kan raqescizaa chuxol ri trigo y xeek kut. 26Xel ku lo ritrigo y echiri xpoqik, xqalajin raqes ko chupa.

    27 Eku ri aj chakib xekibiij che ri rajaw ritikon: Qajawal, we chomilaj ija xetika la chwarulew la, pachawi ku ri xpe wi raqes xel lochupa?

    * 13:4 E rojertan chila Israel echiri kakian rawanik re ri trigo xa kakijopopej rija pulew, tekuchiri kakichuq uwi ruk ulew. 13:25 Raqes cizaa jela katzunik pacha ri trigo yey lik na utz taj echiri kel lo xolibal ri trigo, ma e kuya rib wa.

  • Mateo 13:28 20 Mateo 13:5228 Yey ri rajaw ri tikon xubiij chike: Ko

    junoq la tzel kinrilo xolutika chupa.Xkibiij ku ri raj chakib che: We kaaj la,

    keqamicha ronoje raqes chupa.29 Eku ri rajaw ri tikon xubiij chike: Na

    kimicha taj; ma we ximich raqes, kaxtajkimich ri trigo ruk. 30 Chiyaa luwar chekiyna junam, kopon na ruqijol ri molonik. Maka e chiri kebenutaq ri waj chak cha kakimolna raqes nabe, kakian chiyataj y kakixim upare kaporoxik. Tekuchiri, kakimol ri trigo ykekiyaa pa kakoli wi ri trigo wein xcha.

    Ri kambal naoj puwi rija re moxtasa(Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-19)

    31 Ri Jess xutzijoj tanchi jun kambal naojchike:

    Rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj epacha juna ija re moxtasa xutik jun achi chwari rulew. 32 Paqatzij wi, la lija e ms chutinchwa taq rija; noj we xkiyik, ms kanimar chwataq raqes y kuana pacha jun che. Kekun ne ritzikin kexikik che ruwa kaj y kakian kisok puwitaq ruqab xcha.

    Ri kambal naoj puwi ri levadura(Lc. 13:20-21)

    33 Ri Jess xutzijoj wa jun chik kambal naojchike:

    Rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj epacha ri levadura. Ma echiri juna ixoq kuanpam, kukam jubiq levadura y kutuk chuxolibaloxib pajbal harina; yey ri levadura kusipowirisajupa ronoje ri qor xcha.

    Sube ri Jess kakutun ruk taq kambal naoj(Mr. 4:33-34)

    34Ri Jess xukut ronoje wa chike ri winaq ruktaq kambal naoj y na jinta ko xukutu we naruk ta kambal naoj xuano. 35 E xuan wa chae kuana rubiim kan ri jun qalajisanel echirixutzibaj:Ruk taq kambal naoj kinkutunik;e kanqalajisaj ri na etamatal ta

    chwi lo ri jeqebal re ruwachulew Sal. 78:2xcha.

    Ri Jess kuqalajisaj ri kambal naoj puwi raqescizaa xel lo chuxol ri trigo

    36 Ekuchiri, ri Jess xebuchabej kan riwinaq y xok bi pa ja. Xeqib ku rutijon ruk yxkitzonoj che:

    Qajawal, qalajisaj la chiqe sa keelawi rikambal naoj puwi raqes cizaa xecha.

    37 Eku ri Jess xukul uwach:Rachi katikow re ri chomilaj ija e Ralaxel

    Chikixol Tikawex. 38 Rulew pa katik wi ri tikone ruwachulew. Ri chomilaj ija e taq ri tikawex e

    ko chupa rutaqanik ri Dios. Rija re raqes cizaae taq ri tikawex eteran chirij ritzelwinaq. 39Ri junitzel ukux xutik raqes e ritzelwinaq. Rimolonike ri kisbal re ruwachulew, yey ri keanaw re rimolonik e ri ngeles.

    40 Jekula pacha ri kaan che raqes cizaa,kamolik y kaporox pa aq, jela ri kuana cheri kisbal re ruwachulew. 41 Ralaxel ChikixolTikawex kebutaq bi ru ngeles cha kekimoloy kekesaj chupa rutaqanik konoje ri ekiminomjujun chik pa mak y ri kakian ri na utz taj.42 Kebekikaq bi pa ri orna kajomow aq chupa;chiri ku ri keboq wi y kaqichich ruwi ke.43 Noj ri jusuk kibinik kisilabik e jela pachari qij kewon chila pa kataqan wi ri kiqaw Dios.China ku ri ko utanibal che utayik, chuta kuri! xcha.

    Ri kambal naoj puwi ri beyomalil muqutalik44 Rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj e

    pacha jun beyomalil ewatal kan chupa junaulew. Ko ku jun achi ketzaq lo puwi y karewajtanchi kanoq. Keek ku chirocho y kukayijronoje rubitaq re; tekuchiri, kuloq ri ulew pako wi ri beyomalil.

    Ri kambal naoj puwi ri chomilaj perla lik ki rajil45 Rutaqanik ri Dios petinaq chila chikaj e

    pacha ri kuan juna aj kay kutzukuj taq chomilajabaj perla. 46Ekuchiri kuriq juna chomilaj perlalik ki rajil, keek y kukayij ronoje rubitaq re;tekuchiri, kuloq ri chomilaj abaj perla.

    Ri kambal naoj puwi ri atarraya47 Ri kuan chupa rutaqanik ri Dios petinaq

    chila chikaj e pacha ri kuano echiri kakaq bijuna atarraya pa rimar cha kebuchapa lo ukiyalkiwach taq kar. 48 Echiri nojinaq chi ri atarrayache kar, raj chapal kar kakesaj lo chuchi ri mar,ketzuyi kut y kekicha kipa ri kar. E taq ku riutzilaj kar, kekiya pa chakach; noj taq ku ri na eta utz, kekikaq bi.

    49 Jekula kuana che ri kisbal reruwachulew. Kebel bi ri ngeles y kekesaj ku ritikawex itzel kikux chikixol ri e jusuk chwachri Dios. 50 Kebekikaq ku bi pa ri orna kajomowaq chupa; chiri ku ri keboq wi y kaqichichruwi ke xcha.

    Ri beyomalil kak y ri beyomalil xex chi ko wi51 Ekuchiri, ri Jess xutzonoj chike:Kimaj usuk riix ronoje taq wa? xcha.Rike xkikul uwach che ri Jess:Kaqamaj usuk, Qajawal xecha.52 Eku ri Jess xubiij chike:E juna aj kutunel re ri tzijpixab, we lik

    ko kumaj chwi rutaqanik ri Dios petinaq chilachikaj, e pacha juna achi rajaw ja karesaj lo che

    13:33 Wa kambal naoj puwi ri levadura keelawi tob rutaqanik ri Dios xujeq xa ruk keb oxib pero wa kumaj ronoje ruwachulew.

  • Mateo 13:53 21 Mateo 14:26

    rubeyomalil ukolom, taq ri kak y ri xex chiko wi; yey ukabichal wa kuchapabej. Ma riaj kutunel kakutun chwi taq ri kak umajom,junam ruk taq ri xex chi umajom loq xcha.

    Ri Jess kopon pa ri tinamit Nazaret(Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30)

    53Ri Jess echiri xukis ubixik taqwa kambalnaoj chike, xel bi chiri. 54 Echiri xopon parutinamit, xujeq kakutun chiri pa ri sinagoga.Eku ri winaq lik xkam kanima che y xkibiij:

    Pa xumaja wi wachi lunaoj? Suanikkuan taq wa milagros? 55 Na e ta neba ukajolwa ri jun carpintero yey ralab ri Mara? Nae ta neba katzixel ri Jacobo, ri Jos, ri Simn yri Judas? 56 Na ejeqel ta neba ri ranab warachiqaxol? Pa ku xumaja wi ronoje taq ri wakuano? xecha. 57 Ewi lik e ki tzel xkita rixubiij.

    Noj ri Jess xubiij chike:Chupa ronoje luwar kayak uqij juna qala-

    jisanel; noj chupa rutinamit o chikiwach ri ratz-uchaq, na kayak ta uqij xcha.

    58 Y ri Jess na xuan ta ukiyal milagros chiriruma na xkikoj taj china Rire.

    14Rukamik ri Juan Aj Yal Bautismo(Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9)

    1 Chupa ku la la qij, ri Herodes ri rey reGalilea xuta puwi ri chom uchatibexik ri Jess.2 Ri Herodes xubiij ku chike ri raj chakib: Lae Juan Aj Yal Bautismo xkastaj lo chikixol riekaminaq; e uwariche ko uchuqab che uanikwa milagros xcha.

    3Xubiij wa ma e rire ri xutaq uchapik ri Juancha kayai pa karena y keyoq pa crcel. Xuanwa ri Herodes ma ri Juan xuchabej upa rumauanom rixoqil che ri Herodas, yey wa wixoqe rixoqil ri Felipe ruchaq ri Herodes. 4 Jewa rixubiij ri Juan che: Lik na ube taj anom ixoqil lache ri rixoqil ri chaq la xcha. 5 Ruma ku wa riHerodes lik xraj kukamisaj ri Juan, noj lik kuxiijrib chike ri tinamit ma chikiwach rike ri Juan ejun qalajisanel re ri Dios.

    6 Ekuchiri xukis ujunab ri Herodes, xanijun nimaqij. Eku ri ralit rixoq Herodas xajawchikiwach ri esikimpa ri nimaqij, ywa lik xukulukux ri Herodes. 7 Ruma ku ri, xubitisij kuyache rali tob sa ri karaj kutzonoj, y lik xujikibauwach kuan wa. 8 Eku rali nabe na xutzonojche ruchu y wa xuya lo itzel naoj che. Xubiijku rali che ri Herodes: Yaa la rujolom ri Juan AjYal Bautismo chwe pa juna plato xcha.

    9Ri rey lik xbisonik ruma ri xtzonox che. Nojruma ku ri xujikiba uwach che rali chikiwachkonoje ri e ko ruk pa ri waim, xtaqan ku checha kayai na che rali ri kutzonoj. 10Xtaqan ku

    che kakatzix rujolom ri Juan pa ri crcel. 11 Jelaxkam lo rujolom ri Juan pa jun plato, xya ku cherali y rali xuyaa che ruchu.

    12 Tekuchiri, rutijon ri Juan xolkikama ru-cuerpo y xekimuqu. Xebek kut, xekibiij cheri Jess sa ri xukulumaj ri Juan.

    Ri Jess kebutzuq woob mil achijab(Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14)

    13 Echiri ri Jess xretamaj puwi rukamik riJuan, xok bi pa jun barco re keek pa jun luwarkatzintzotik pa na e jinta wi winaq. Yey ri winaqechiri xketamaj, xebel lo pa taq ri tinamit ychaqan xebek cha kolkiriqa ri