Pagina 1 van 6

September 2018

Rabobank Retail Update

De retailsector is in fundamentele transitie door veranderingen in consumentengedrag, demografie, concurrentie en technologie. Retailers moeten actief inspelen op veranderingen door te blijven innoveren en onderscheidende, relevante formules te ontwikkelen met voldoende reikwijdte en gericht op (inter)nationale groeipotentie. Personeel met expertise en locaties met beleving zijn belangrijke voorwaarden om van een winkel een sterk attractieve omgeving te maken waar de consument graag komt. Het online aandeel in de retail zal nog fors groeien en dit heeft gevolgen voor fysieke winkels (minder? anders? beter!) en winkelgebieden die kleiner, compacter en relevanter moeten worden.

Recente Rabobank retail publicaties

De winkelbeleggingsmarkt blijft met een totaal volume van 1,1 miljard euro redelijk op niveau. Waar de vraag zich doorgaans toespitst op winkelpanden in A1-straten en betere planmatige centra, zien we dit jaar vooral veel transacties met supermarkten, bouwmarkten en woonboulevards. Lees meer in onze Vastgoedupdate augustus 2018.

Onze analist Consumer Foods in China beschrijft in haar artikel de visie van online-retailgigant Alibaba en haar supermarktketen Hema op het digitale tijdperk waarbij constant geïnvesteerd en geïnnoveerd wordt in een compleet eigen ecosysteem inclusief Alipay (mobiel en online betalen), Aliyun (cloud computing) en Cainiao (logistiek).

Belangrijke trends in retail

In onze maandelijkse Retail Update staan steeds vijf kernthema’s centraal: 1.Fusion (grenzeloos retailen), 2. Verticale integratie & Smart data, 3. Omnichannel & Technologie, 4. Samenwerking en 5. Markt & Concurrentiepositie. De belangrijkste uitdaging voor ondernemers is om in te spelen op trends en bedrijfsmodellen aan te passen. Deze Retail Update bevat recente ontwikkelingen rond deze thema’s voorzien van Rabobank commentaar en kerncijfers.

1. Fusion (grenzeloos retailen)

Disney jaagt op exclusieve content en merchandise Op 1 augustus heeft Disney een nieuwe webshop gelanceerd. Het afgelopen decennium kocht Disney een aantal blockbuster mediastudio’s waardoor het zowel de content als merchandise daarvan exclusief kan verkopen. De nieuwe webshop is de ‘one-stop-shopping’-bestemming voor Disney-, Pixar- (Toy Story, Finding Nemo), Marvel- (Avengers) en Star Wars-fans van alle leeftijden op het gebied van mode, accessoires, speelgoed, huishoudartikelen, verzamelobjecten en meer. Vreemd genoeg is de webshop (nog?) niet rechtstreeks bereikbaar via disney.nl maar alleen via disney.co.uk.

Jumbo koopt Smulweb content De Veghelse onderneming Jumbo heeft de populaire receptensite Smulweb overgenomen. De beste en populairste website in de categorie ‘Culinair’ in zowel 2016 als 2017. Op die website met ruim drie miljoen unieke bezoekers per maand delen gebruikers recepten, tips en voedingsadviezen met elkaar. Voor Jumbo is het platform een ideale aanvulling op de eigen content op Jumbo.com en mobiele app. De onlineomzet bij Jumbo is in het eerste halfjaar met bijna 70% gestegen. Om de groei van de online omzet aan te kunnen is in mei een tweede E-Fulfilment Centre in gebruik genomen.

Pagina 2 van 6

Commentaar Rabobank: ‘Fusion’ gaat over het steeds verder vervagen en verdwijnen van grenzen binnen en buiten de retailsector. De consument wordt steeds kritischer, heeft minder tijd en meer keuze en wil 'altijd en overal' shoppen. Dat biedt nieuwe groeikansen bij het stretchen van de formule in het retail aanbod, markten, locaties en de waardeketen. Disney laat zien dat ook spelers van buiten de sector kunnen gaan retailen. De onderneming wil zelf de regisseur in de waardeketen zijn van zowel content als merchandise die zij exclusief kan bieden. Vorig jaar werd al aangegeven dat alle Disney content bij Netflix weggehaald gaat worden. Met de overname van 21st Century Fox en Hulu komt er nog een berg aan film-, serie- en sportcontent bij. Inclusief sportzender ESPN en tv-zender ABC zal het in 2019 verwachtte eigen VOD-platform van Disney een serieuze nieuwkomer worden in het grote streaming speelveld. Waar 'content provider' Disney gaat retailen, investeert retailer Jumbo - via een overname - in content wat de vervagende grenzen illustreert. De extra recepten en informatie over voeding zijn een uitstekende aanvulling op het bestaande aanbod van Jumbo rondom advies en inspiratie en zal de sterk groeiende online omzet verder aanjagen.

2. Verticale integratie & Smart data

Google lanceert voice-app Assistent in Nederland Zoekgigant Google heeft als onderdeel van een bredere Europese uitrol de Nederlandstalige variant van spraakassistent Google Assistant gelanceerd. Voor eind 2018 komen ook de apparaten Home en Home Mini op de markt. Een aantal grote Nederlandse retailers en e-tailers zoals Bol.com, Albert Heijn, Media Markt en Jumbo begint direct met pilots om ervaring op te doen en te ontdekken hoe klanten stembesturing ervaren en gaan gebruiken. E-commerce is met de Nederlandse versie van Assistant nog niet mogelijk. Bezorgdienst PostNL lanceert assistent Daan die antwoord geeft op allerlei vragen over pakketten. Ook bedrijven als Rabobank, Transavia, KLM, Unilever, Centraal Beheer, Eneco, Essent en de NOS hebben een zogeheten ‘action’ op de Google Assistent gemaakt.

Nike opent data gedreven Nike Live winkel Met een duidelijke Direct2Consumer strategie bouwt Nike de afhankelijkheid van haar groothandelsnetwerk de komende jaren verder af. Het Amerikaanse sportmerk heeft in Los Angeles zijn eerste winkel geopend die aankoopdata vanuit e-commerce en kennis vanuit het gebruik van mobiele apps gebruikt om het aanbod in de winkel te optimaliseren. Het nieuwe concept draagt de naam Nike Live en wordt ook in andere steden in de wereld gelanceerd. Elke 2 weken wordt de winkel voorzien van nieuwe kleding, schoenen en accessoires op basis van de behoeften van de lokale 'members' van NikePlus. Die kunnen hun app ook gebruiken om online producten te scannen, te kopen en op te halen in een persoonlijke kluis. Een volgende stap is productreserveringen te introduceren die ook in die persoonlijke kluis worden bewaard.

Commentaar Rabobank: Verticale integratie – het voeren van regie over de keten en het dicht bij de klant komen – is een belangrijke trend in retail. De voorbeelden laten zien dat meerdere partijen deze regierol proberen te pakken, steeds vaker in combinatie met big data die wordt vertaald in smart data. Google komt met haar (spraak)technologie steeds dichter bij de klant. Voor Nederlandse retailers en e-tailers is de komst van Google Assistent een kans om in te spelen op spraakhulp bij zoekopdrachten. Naar verwachting zullen deze steeds minder via schermen, toetsenborden en het tikken op telefoons gegeven worden. Het gebruik van de stem wordt een zeer belangrijke generieke interface. Nike richt zich steeds meer op de directe verkoop aan consumenten. Het merk stopt de samenwerking met goedkope ketens om zijn premiumimago te behouden en kiest verder voor een diepgaande samenwerking met een steeds beperkter aantal sterke retailpartners die de meeste aandacht en exclusieve productlijnen gaan krijgen. In 2022 moet 30% van de omzet online worden geboekt, een verdubbeling van de huidige 15%. Nike mikt met haar ‘Triple Double Strategy’ verder op een verdubbeling van de impact van innovatie en een halvering van de leadtime.

3. Omnichannel & Technologie

Augmented shoppen bij Wehkamp... Webwinkel Wehkamp, het online warenhuis voor gezinnen, heeft zijn app uitgebreid met augmented reality. Hiermee kunnen klanten voor hun aankoop bekijken hoe een meubelstuk in de eigen woonkamer staat en vervolgens direct kopen. Er kunnen meerdere virtuele modellen tegelijk worden geplaatst en foto’s van geplaatste meubels worden gedeeld. De nieuwe

Pagina 3 van 6

toepassing is alleen beschikbaar voor de iPhone en een beperkt deel van het meubelaanbod van Wehkamp. Later dit jaar worden meer meubels toegevoegd.

... en via Snapchat Ook Snapchat investeert al jaren om de online verkoop via zijn platform te stimuleren en breidt nu de mogelijkheden voor een koopknop op zijn platform uit. De shoppable AR-lens-functie is de nieuwste actie van Snapchat om online verkoop via zijn platform te stimuleren. Eerder dit jaar opende Snapchat een app-only merchandisewinkel. Nike verkocht onlangs zijn nieuwste sneaker 'Air Jordan 3 Tinker' via Snapchat en afgelopen juni bracht het sociale medium de Snap Pixel uit, waarmee adverteerders de gebruikers van de AR-lens kunnen volgen nadat zij een aankoop gedaan hebben. De nieuwste functionaliteit wordt gebruikt door superster Nicki Minaj die haar nieuwste album 'Queen' promoot door halskettingen via de koopknop in de AR-lens aan te bieden.

Zara zet vol in op ‘Pick, Pack & Ship from store’ Fast-fashion gigant Zara gaat zijn fysieke winkels gebruiken om online aankopen te verzenden. Het doel is nee-verkoop

vanuit centrale voorraden te voorkomen, de verkoop van niet afgeprijsde artikelen te versnellen en klanten sneller te kunnen leveren. De uitrol omvat ongeveer tweeduizend winkels in 48 landen waar het nieuwe systeem voor het einde van het jaar wordt gelanceerd. Hiermee is het een van de grootste pogingen van een retailer om fysieke winkels te gebruiken om online bestellingen lokaal via ‘Pick, Pack & Ship from store’ te verzorgen. Online is inmiddels goed voor 10% van de totale omzet van alle Inditex bedrijven en groeide vorig jaar met ruim 40%.

JD.com introduceert een onbemande winkel Onder de naam JD.ID X-Mart heeft JD.com zijn eerste winkel buiten China (Jakarta) geopend. Eten, drinken, maar ook kleding en beautyproducten: alles is er te koop. Het meest opvallende aan de winkel van 270 m2 is dat er geen kassa is. Net als bij Amazon Go kunnen klanten zo de winkel uitlopen met hun aankoop, omdat ze zich bij binnenkomst kenbaar hebben gemaakt door een QR-code in hun app te scannen. Dankzij de inzet van RFID, gezichtsherkenning en beeldherkenning zijn caissières overbodig.

Commentaar Rabobank: De klant staat centraal in de trend ‘Omnichannel & Technologie’ en niet de technologie of de kanalen. Door het combineren en naadloos integreren van alle beschikbare kanalen wordt de service aan de klant verbeterd, waarbij technologie ondersteunend is. Door technologische ontwikkelingen zal het online aandeel binnen de retailomzet nog fors groeien en mobiele digitale commerce via smartphones zal exploderen. Het is van belang een online strategie te hebben vanuit een mobile-first mindset. Meer dan de helft van de aankopen bij Wehkamp wordt met een mobiele telefoon gedaan. Daarom investeert het bedrijf volop in de verdere groei en ontwikkeling van de eigen app waarin klanten kunnen rondkijken, spullen virtueel plaatsen in hun huis en kopen. Ook Snapchat zet een stevig zoeklicht op de mogelijkheid tot kopen via het sociale platform door het verbinden van een koopknop aan de wereldwijd meer dan zeventig miljoen Snapchat-gebruikers die gemiddeld 3 minuten per dag met de AR-lenzen spelen. Snapchat positioneert zich steeds meer als een manier voor merken om een premium tienerpubliek te bereiken op een manier die winkelen een naadloos onderdeel maakt van de sociale ervaring. Zara zet volop in op de volledige integratie van on- en offline voorraden. Voordelen hiervan zijn het minimaliseren van verkoophindernissen, het verhogen van omzet en marge, het beter managen van voorraadniveaus en het versnellen van leveringen. Hiermee blijven de fysieke winkels relevant in het e-commercetijdperk. Onbemande winkels die de klantreis gemakkelijker maken vormen een duidelijke trend en de nieuwe winkel van JD.com is een extra voorbeeld.

4. Samenwerking

Starbucks groeit met Alibaba De Amerikaanse koffieketen Starbucks gaat een strategische samenwerking aan met Alibaba in China. Doel is om omzetgroei aan te jagen via een ‘naadloze Starbucks-ervaring’ door het merk via verschillende platformen van Alibaba te verspreiden. Zo worden de winkels op Tmall en Taobao verder gepersonaliseerd en opent Starbucks vestigingen in de Chinese supermarkten van Hema. Ook wordt een bezorgpilot gestart met maaltijdenservice Ele.me. Eind 2018 moet het bezorggebied zijn uitgebreid naar 2.000 vestigingen in 30 steden.

Pagina 4 van 6

Distributiedeal tussen Unilever en JD.com JD.com, de belangrijkste Chinese rivaal van Alibaba, heeft in het immense land op meer dan 500 locaties distributiecentra, 7.000 bezorgstations, drones en zelfrijdende bezorgwagen. Het bedrijf is daarmee in staat om 90% van alle bestellingen nog dezelfde dag of de volgende dag te bezorgen, ook buiten de grote steden. Multinational Unilever gaat dat JD.com netwerk nu gebruiken om zijn bereik in China te vergroten. Een soortgelijke overeenkomst ging JD.com vorig jaar aan met het Franse Danone. Unilever werkte voorheen alleen met pure logistieke bedrijven voor zijn distributie in China.

Walmart + Alert Innovation = robot voor orderpicking Walmart test een gerobotiseerd systeem voor het picken van online orders bij zijn winkels. De retailer gaat daarvoor een samenwerking aan met Alert Innovation, dat de eerste zogenoemde Alphabot in de vestiging in Salem heeft geïnstalleerd. De afdeling voor online orders is bijna 2000 m2 groot en bevindt zich tegen de oorspronkelijke winkel aan. Online bestelde boodschappen worden daar automatisch verzameld door mobiele karretjes, die ze bij de medewerkers van Walmart bezorgen. De personal shoppers van de Amerikaanse winkelketen stellen de orders samen en overhandigen ze daarna aan de klant. De nieuwe oplossing moet aan het eind van dit jaar in werking treden. Klanten kunnen dan een groot deel van de boodschappen via dit systeem bestellen. Verse producten moeten ze nog wel in de winkel zelf aanschaffen. De winkel wordt verder voorzien van een afhaaltoren voor andere bestellingen op Walmart.com. Verder is Walmart van plan om ook boodschappen vanuit de vernieuwde vestiging te bezorgen.

Commentaar Rabobank: Een groot voordeel van samenwerking is dat de zelfstandigheid in stand blijft terwijl verschillende strategische doelen bereikt kunnen worden. Daarbij worden de risico’s van andere groeistrategieën vermeden. Samenwerking is daarmee een aantrekkelijke strategische optie voor retailers. De strategische samenwerking met Starbucks past perfect binnen de ‘New Retail’-visie van Alibaba waarbij de on- en offline winkelervaring op zoveel mogelijk manieren wordt samengevoegd. Starbucks kan vanuit de samenwerking de Chinese consument beter te bereiken en de omzet in zijn op één na grootste markt stevig aanjagen. Ook Unilever wil via JD.com de meer afgelegen gebieden in China bereiken en dat kan via het wijdvertakte distributienetwerk van de retailer. JD.com verkoopt zijn bestaande technologie en infrastructuur voor opslag, transport en voorraadmanagement ook aan andere bedrijven buiten de eigen e-commerceplatforms. Walmart zoekt de samenwerking met een innovatief technologiebedrijf (Alert Innovation) om verdere stappen te maken in haar innovatieprogramma. Het gerobotiseerd systeem voor het picken van online orders ondersteunt de omnichannel strategie van de Amerikaanse retailer.

5. Markt & Concurrentiepositie

HelloFresh kiest voor groei, niet voor winst De omzet van maaltijdboxverkoper HelloFresh is in het tweede kwartaal met 39% opgelopen naar 319,7 miljoen euro. Bij constante valuta liep de omzet bijna met 50% op. HelloFresh telde in het tweede kwartaal 1,84 miljoen actieve klanten en gaat zich nog meer richten op groei in plaats van op winstgevendheid. In het eerste halfjaar plaatsten klanten zo'n 13,3 miljoen orders, ruim 50% meer dan een jaar eerder, en de omzet steeg met ruim 41% naar 615,2 miljoen euro. Meer dan de helft van de klanten wonen in de Verenigde Staten. HelloFresh maakt nog steeds verlies. Het aangepast bedrijfsresultaat in de eerste zes maanden komt neer op een verlies van 25,6 miljoen euro. Dat was 46,5 miljoen euro 2017.

Ook Zooplus groeit hard door Een ander voorbeeld van een snelle groeier is online dierenwinkel Zooplus. In Q1 en Q2 van 2018 nam de omzet toe met 24%, in het eerste halfjaar van 2017 was dat ook al 21%. Het bedrijf verkocht in de eerste 6 maanden van 2018 voor 41 miljoen euro aan producten in Nederland, een stijging van bijna 20% t.o.v. vorig jaar. In België steeg de omzet met 27% tot 28 miljoen euro. Het Duitse concern heeft de omzet in Europa sinds 2012 zien toenemen van 300 miljoen naar ruim 1,1 miljard euro en heeft nu een marktaandeel van 4,9%. Opvallend is vooral het aantal terugkerende klanten. Deze zorgen voor maar liefst 94% van de totale omzet.

Pagina 5 van 6

La Place houdt de voet op het gaspedaal La Place heeft zijn omzet in het eerste halfjaar van 2018 met 30% zien oplopen tot 78,5 miljoen euro. La Place groeit onder meer dankzij de opening van zes nieuwe restaurants. Zo ging het bedrijf open in Haarlem, Maastricht en Leeuwarden. De focus in ons land ligt op nieuwe locaties langs snelwegen, op luchthavens en in treinstations. Ook werd afgelopen zomer een nieuwe vestiging geopend in de Efteling, waarmee ook wordt samengewerkt voor kindermenu’s en speelhoeken in andere restaurants. In het eerste halfjaar werden ook vestigingen geopend in Parijs en Zürich. In totaal zijn er nu 98 restaurants, waarvan veertien er zich in het buitenland bevinden.

MediaMarkt kiest voor compactere winkels MediaMarkt brengt de winkelvloeroppervlakte van zijn vestiging in Alphen aan den Rijn terug. Het filiaal ondergaat komend jaar een metamorfose, waarbij onder meer de bovenverdieping verdwijnt. De verbouwing past bij de nieuwe werkwijze van de elektronicaketen. “Aangezien de lokale marktbehoeften zijn veranderd, opent MediaMarkt in stadscentra compactere winkels tussen de 1.400 en 2.200 m2”, aldus een woordvoerder. MediaMarkt voert wijzigingen door in de landelijke centralisatie van de voorraden en distributie. Daardoor hoeven winkels minder voorraden aan te houden en komen er vierkante meters magazijn vrij. “De klant vindt nog steeds ons hele assortiment aan producten”, stelt de woordvoerder. De cijfers van moederbedrijf Ceconomy illustreren dat de winkels van MediaMarkt steeds kleiner worden. De elektronicazaken zijn nog gemiddeld 2.734 m2 groot, tegen 3.131 m2 ruim drie jaar terug.

Commentaar Rabobank: De marktomstandigheden verbeteren verder voor de retailsector zoals blijkt uit de ontwikkeling van de vertrouwensindicatoren en de retailomzet. Zie de bijlage Kerncijfers voor meer details. De structurele veranderingen van de sector zijn echter veel bepalender voor de toekomst dan de swings in de economie. Fysieke winkels moeten een sterk attractieve omgeving zijn waar de consument graag komt. Dat is bereikbaar door waarde toe te voegen op gebied van beleving in de winkel en expertise van medewerkers. Het businessmodel van snelle groeiers is erop gericht de concurrentie in te halen en vervolgens voor te blijven. Deze groei gaat vaak gepaard met hoge investeringen in de organisatie, IT en marketing ten opzichte van de opbrengsten. Traditionele financiële beoordelingscriteria als EBIT(DA), nettowinst en marges werken niet bij de beoordeling van snelle groeiers. Welke kpi’s zijn wel belangrijk? Er moet voortdurend sprake zijn van een snelle en minimaal ‘double digit’ omzetgroei die bovendien stevig boven de groei van de markt ligt. En de marketing kosten per nieuwe klant moeten een dalende trend vertonen. Doordat de omzet (veel) harder groeit dan de markt staat de concurrentie onder druk en ontstaat er ruimte in de markt. De combinatie van snelle omzetgroei, stijgend marktaandeel en dalende relatieve marketing- en operationele kosten leidt dan uiteindelijk tot een en winstgevend model. Net als HelloFresh zal ook Zooplus stevig blijven inzetten op het acquireren van nieuwe klanten. Gebleken is dat wanneer een klant eenmaal aan boord is hij jaren achter elkaar blijft terugkomen voor de boodschappen voor de huisdieren. De cijfers van La Place laten zien dat ook in deze markt ruimte blijft voor onderscheidende formules. De trend naar kleinere winkels voor MediaMarkt illustreert de impact van 'online' op de fysieke winkelomgeving. Ook op minder vierkante meters kan een totaalaanbod worden gepresenteerd.

Bronnen voor deze uitgave zijn: 7wdata.be, Adformatie, BI intelligence, Businessoffahion.com, CBS Statline, Digiday.com, Distilnfo.com, Emerce.nl, Fashionunited.nl, Franchise+, FD.nl, Future-of-commerce.com, GfK, L2inc.com, Marketingfuel.nl, McKinsey.com, Mytotalretail.com, Nu.nl, Retaildive.com, Retailgazette.com, Retaildetail.be, Retailnews.nl, Retailtrends.nl, Shoppermarketingupdate.nl, Shoppingtomorrow.nl, Statista.com, Techcrunch.com, Textilia, De Telegraaf, Thuiswinkel.org, Twinklemagazine.nl, Vastgoedjournaal.nl

Contactgegevens Sectorspecialisten Retail

Jos Voss, Sectorspecialist Non-Food Olaf Zwijnenburg, Sectorspecialist Non-Food

Jos.Voss@rabobank.com Olaf.Zwijnenburg@rabobank.nl

Sebastiaan Schreijen, Analist Consumer Foods Martijn Rol, Sectorspecialist Food

Sebastiaan.Schreijen@rabobank.com Martijn.Rol@rabobank.nl

Karine Chartier, Analist Consumer Foods Els van Diermen, Sectorspecialist Food

Karine.Chartier@rabobank.com Els.van.Diermen@rabobank.nl

Pagina 6 van 6

Kerncijfers

Vertrouwensindicatoren

Het consumentenvertrouwen is nog steeds hoog maar daalde in augustus licht van 23 naar 21. De koopbereidheid bleef gelijk (9)

De langetermijntrend van de beide vertrouwensindicatoren blijft positief.

Detailhandelsomzet: groei in % (j-o-j, gecorrigeerd voor koopdagen)

De omzet van foodwinkels nam in juni met 2,8% toe ten opzichte van 2017. De non-foodwinkels lieten een groei zien van 1,7%. Deze cijfers zijn gecorrigeerd voor het aantal koopdagen. De ongecorrigeerde omzetstijging ligt ca. 1% hoger voor zowel food als non-food. De online omzet is in juni weer flink toegenomen en wint verder marktaandeel, waarbij ‘multichannel’ het beter doet dan de specialisten (‘pure play’).

Non-food winkels januari-juni 2018 groei in % (j-o-j)

De winkels in wonen en doe-het-zelfartikelen (DHZ) profiteren nog steeds van de positieve huizenmarkt, maar er is wel sprake van een groeiverzwakking. Drogisterijen zijn normaal gesproken redelijk stabiel (hoog ‘need to have’ karakter), maar laten nu een behoorlijke groei zien. Kleding staat nog net in de plus. Consumentenelektronica en schoenen/ lederwaren noteerden in 2018 een omzetverlies.

Bron: Rabobank, gebaseerd op cijfers CBS

Deze publicatie is een uitgave van de Rabobank. De in deze publicatie gepresenteerde visie is gebaseerd op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte bronnen die worden genoemd in de bronvermelding. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. De Rabobank aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten noch voor eventuele (zet-)fouten en onvolledigheden. Het betreft algemene informatie die aan veranderingen onderhevig is. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. De tekst is afgesloten op 31 augustus 2018.

0

5

10

15

20

25

30Aug/17 Oct/17 Dec/17 Feb/18 Apr/18 Jun/18 Aug/18

Consumer confidence NL Readiness to buy NL

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%Jun/17 Aug/17 Oct/17 Dec/17 Feb/18 Apr/18 Jun/18

Sales growth non-food stores Sales growth food stores

Online sales growth pure players Online sales growth multi channel stores

3.7% 3.1%2.3%

1.6%0.3%

-1.8%-3.0%

7.2%

0.1%

9.0%

3.3%3.1%

-4.6%

1.9%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%Living Drugstores DIY Average Clothing

Consumerelectr. Shoes

Growth in % Jan-June 2018 (YoY) Growth in % Jan-June 2017 (YoY)