Port Nolloth High School Northern Cape Province

Nkosi Albert Luthuli Oral History 2011

wmasmam

" • " " '

Report:

KATY CORAIZIN -An unsung Heroine

CONTENTS:

1. About myself: .3 2. Ourtown: .....3 3. Our school: 4 4. Introducing my project: 4 5. The process I used: 5

Stepl .....5 Step 2 5 Step 3 .....5 Step 4 ?.......5

6. My report: 5 1. Introduction: 5 2. Growingup 5 3. Arriving in Port Nolloth 6 4. Family .....6 5. Her character 7 6. Starting amedicine career .....7 7. Difficulties 7 8. Perseverance ......9 9. That extra mile 9 10. End of a career 9 11. Conclusion 9 12. References 10

14. List of appendixes: 10

Pg 2of10

1. About myself: My name is Claudia Brand and I am 16 years old. I am an athlete and loves playing netball. My favourite hobby is singing. I am a grade 10 learner at Port Noiloth High School and my favourite subject is CAT. My dream is to become a pilot. My research was done in Afrikaans my first language, but my presentation and report will be in English.

2. Ourtown: I live in Port Noiloth. A small town, situated in the north-western corner of South Africa. We are less than 90 km's from the Namibian border. Port Noiloth is the biggest town and the administrative headquarters of the Richtersveld municipality. Traditionally we are a fishing community.

This is the oldest church in Port Noiloth. (Roman

Pg 3of10

3. Our school: Our school's motto is in Nama and means: The light ofday. We are about 340 learners and 11 teachers at school. Due to our size, our variety of subjects are very limited. Our academic record is very good, but we still have to work harder to achieve the 100% pass rate. This is a collective aim which we aim to achieve in the near future, hopefully this year will be the start of great things to come.

We have different sport and cultural activities at school. Apart from our size our school have set ourselves as a powerhouse in the Northern Cape when it comes to sport: producing several provincial representatives in various sport codes, yearly.

4. Introducing my project: I chose to do a study on Katy Coraizin, an unsung heroine. I chose her, because when we were asked by my teacher to Visit the cemetery as part of our investigation, I came across the following grave. When I saw this grave I thought it might be a relative of mine. I was also saddened by all the child graves. I started my assignment discussing my findings at the cemetery with sister Bock. She told me a little about the work that Katy Coraizin did and here is my story.

Pg 4of 10

5. The process I used:

Stepl I arranged interviews, attended, transcribed the interview and wrote a composition on the Information I received.

Step 2 Revisited respondents about uncertain Information or more Information and added the new Information.

Step 3 Took my report to be proof read by three different teachers, several times.

Step 4 Asked for approval to use the Information, thanked respondents for their time and participation

6. My report:

1. Introduction: A heroine (female) refer to a character who, in the face of danger and

adversity or from a position of weakness, display courage and the will for seif

sacrifice - that is, heroism - for some greater good of all humanity. This

definition originally referred to martial courage or excellence but extended to more

general moral excellence. Stories of heroism may serve as moral examples. My study of Katy Coraizin

reflects exactly what this definition explains.

2. Growing up Katy Coraizen nee Farmer was born on a farm in the Kammies Mountains,

the 12th of October 1937. Her father was a farmer and her mother worked

the Kammieskroon Hotel. They were not well-of. She was the sixth oldest

brothers and 4 sisters. She attended school at Kammieskroon. During the

week, they would stay on the hostel. On Fridays they would walk the 12

miles to the farm, to spend the weekend with their parents. On Sunday

aftemoon their father would take them back with a horse-cart. She finished

grade 8 - at that time grade 8 was a good qualification.

, . - ; . < » £ . . • . .

:* on

at

of 8

Katy & parents

IThe Kammies Mountains

Pg 5of10

3. Arriving in Port Nolloth Her eldest sister found her a Job in Cape Town, where she stayed for about 14 years. Part of the money

she earned was send to her parents to help the rest of the family. In 1964 she moved to Port Nolloth,

looking for work. She stayed with one of her brothers and started to work for Dr.Lategan. During this time

she learned a lot about medicine and had a passion for helping people.

Katy and family

Port Nolloth at her arrival

4. Family After a time she met Abe Coraizin. They went out for almost a

year and decided to get married on the 26th February 1954.

Katy and Abe's first born died at the age of one month. He

died while Katy, her brother in law and other family members

were on their way to the Kammies Mountains, to visit her

parents. The baby was buried on the family farm, but Abe

could not attend the funeral, because his employers refused to

allow him. After the death of their first born they had 8 children,

4 boys and 4 girls. She now has 20 grandchildren and 2 great grand children. Devoted church going

people, Katy soon became a pillar of strength in the local church, leading various sub committees. She

also sang in the church choir.

Abe & Kate's children

5aby Coraizin's funeral

Pg 6of10

5. Her character Family members, friends and Community members remember her as

humble, honest, caring, strict and hardworking. There is barely anyone

older than thirty who does not know Katy, even though she has passed

more than 10 years ago. .

on

6. Starting a medicine career Port Nolloth had a small hospital, but initially it was reserved for "Whites only". The rest of the Community

was not allowed to be treated in this hospital; the doctor would Visit the non-white communities periodically.

After the doctor in Port Nolloth passed away, no medical Services were rendered to the non-white

Community. Katy was asked by Community members to render medical Services. She initially started

working at the clinic in Boom Street with sister Botha. They did immunization and supplied contraception.

The clinic later moved to Parafien Street. Later years she attended a nursing course in Cape Town

qualifying herseif as a nurse. I also established that people of colour could only become a nurse-assistant,

irrespective of their qualification, whilst the whites, even if un- or under-qualified like in Port Nolloth, would

be a nurse.

•

/ /

Blue and red areas was visited by Kathy on foot. The yellow area was reserved for "whites only" and the brown area

was the industrial or harbour area.

Pg 7of10

7. Difficulties An old building, to be used as clinic was temporarily loaned by Jowells transport. Later, they had to move

to a second building that was acquired from the C.D.M. mining Company and was used while the mine did

not have use for it. Katy had to render her Services to everyone in the Community and in the greater

Richtersveld. Later when the C.D.M. mining Company needed their building back, she had to use the

mortuary next to the hospital (this was during Apartheid and the whites was very conservative). Eventually

the Community build their own clinic which is still operational today. In October 2011 Government will

commence building a new, Community Medical Centre in Port Nolloth. With the announcement of this

development, the M.E.C. for Health and the Deputy Minister for Health both paid tribute to Katy for the

service she rendered to our Community under the extremes of Apartheid.

8. Perseverance

Katy used to do house Visits and was very concerned about her patients. House Visits were done by foot

.Only in the last few years of Service did she and her husband use a vehicle. Even then it was done at her

own expense. Her biggest fight was against TB (Tuberculosis) and to promote family planning.

(Tuberculosis is an illness caused by a germ that is breathed in and usually settles in the lungs. The germs

multiply in the lungs resulting in damage to the lungs. Without correct treatment, a person can die from TB.

TB spreads when an infected person coughs ofsneezes, spraying TB germs into the air. Others who

breathe in these germs may become infected. It is easy to pass germs to family members and co-workers

when in the same room for a long period of time. In Port Nolloth people stayed in small houses] very often

overcrowded. This allowed TB to be the main cause of death for a long time in Port Nolloth. In one of the

oldest graveyards in Port Nolloth, you will find that more than 60% of the graves are that of children.)

9. That extra mile To help her patients and Community she managed to arrange with the help of surrounding mine

companies, donations of vegetables and tripe and trotters. She divided the Community into 3 blocks and

the people in each block would receive tripe and other produce once a week.

Food distribution

10. End of a career Despite all the years of perseverance, Katy only got recognition for her Services since 1973. She accepted

it, because as her husband Abe says: "She did her work thoroughly and enjoyed every second of it", it was

never about the money. She went on pension on 30 September 1997, at the age of 60 years. Katy passed

away on 19 July 2002, after a sick-bed.

Kathy and friends

Pg 9of10

11. Conclusion We all know the story of Florence Nightingale. While working on my project I discovered Port Noiloth's

Katy Coraizin. A woman of stature, who gave her everything for a Community she loved and respected.

She was willing to walk that extra mile for what she believed in i.e.: health and security for everyone. I also

think that it is fitting that the local clinic was named after her.

12. References Abe Coraizin Husband Dawn Ovies Daughter Maria Farmer Community member

14. List of appendixes: Appendix 1 Questionnaires

2 Transcription of interview. 3 Letter to interviewees

Pg 10of10

Maria Farmer (gemeenskapslid)

Van waar ken u vir Katy Coraizin? Ek het haar as 'n jong dame leer ken, die kliniek was by Jowells se kamers. Ons het längs hülle gewerk.

Wat het sy gedoen wat u opgelet het? Sy was 'n kampvegter teen TB wat destyds ons gemeenskap soos kanker vermoor het. Sy het begin met voorbehoedmiddels. Sy het kos pakkies aan ons gemeenskap voorsien en nog baie ander dienste.

Is daar enige ander eienskap wat u met ons wil deel? Sy was 'n kerkmens, altyd by kerkgeleenthede en al by 'n komitee betrokke. 'n Regte mens-mens. Haar heengaan het ons almal geweidig geraak.

Claudia Brand Vraelys: Katy Coraizin Datum:

Aan: Verhouding met Katy:

1. Wat is haar volle name en nooiens van?

2. Op watter datum is sy gebore en waar?

3, Naam van skool, watter graad en jaar het sy skool verlaat?

4. Watter soort werk het sy gedoen en hoekom praat die mense so baie van haar?

5, Beskryf haar karakter/watter tipe mens was sy?

6. Wat het sy gedoen wat uitsonderlik was vir u en die gemeenskap?

7. Hoe was haar verhouding met die verskillende etniese rasgroepe in Port Nolloth?

8. Het sy enige formele opleiding gehad vir die werk wat sy gedoen het?

9. Was haar werk net beperk tot Port Nolloth?

10. Watter ander liefdadigheids werk het sy gedoen waarvan u kennis dra?

11. Beskryf haar laaste dae, en op watter datum het sy ons verlaat?

12. Is daar enige iets anders wat u ons kan vertel van haar?

Claudia Brand Vraelys: Katy Coraizin Datum:

Aan: M^f)...9yM Verhouding met Katy: . . $ £ # ! ?

1. Wat is haar volle name en nooiens van? C o t h er \n o R \eJb Tcur cöex

2. Op watter darum is sy gebore en waar? t

12_ OKtolf^-r HSfe KocoieeKroco otcqWog tdey&tfjJe. ^~ 1 ^ 1 5x?OF> r>XJfe^^ AkiL (XcL-* P^f^

3. Naam van skool, watter graad en jaar het sy skool verlaat? a

4. Watter soort werk het sy gedoen en hoekom praat die mense so baie van haar? Qe,sorxJiW^^\)JexVj£r. Nqgjcoe^e. ggsondV^e^o^of^. Soy V)eA

" ^

5 Reskrvf haar karakter/watter tine mens was sv? 5. Beskryf haar karakter/watter tipe mens was sy?

^ Scre^i^ 5>i: 10-31 Ol be^WuiM^A \Mc*t V)ca*r PQfe ) Vo\ te*T Y r e u ^ W ^ b U j d l ^ p - ^

6. Wat het sy gedoen wat uitsonderlik" was vir ü en die gemeenskap

7. Hoe was haar verhouding met die verskillende etniese rasgroepe in Port NoUoth?

li^cüevidi^züj V)ep\re^s o\? ?Teidi 8. Het sy enige formele opleiding gehad vir die werk wat sy gedoen het?

ffVecIgjrsVio-C? YoorVcvV\^o< j ^ o s . : tot Port 9. Was haar werk net beperkTot Port NoUoth?

iu. watter ander iieiaaaigneias wem net sy geaoen waarvan u Kennis üra/

11. Beskryf haar laaste dae, en op watter datum het sy ons verlaat?

Vcvo b5>'ioor ^ vYXondg^ "1 dae^. -

12. Is daar enige iets anders wat u ons kan vertel van haar?

Vao cVe ^VerVstgon^e-M - ^ ^ ^ \^ ^^ a^o^e^ ^\ej^ Vv\A GJ\ <W> ^M \fas.cxVÜ^ r x a ^ o^oorc^e. <^\^> o ~> Wxtr- -\<^ Voes\jr*X *\£)

Transkripsies van onderhoude met Abe Coraizin

AVRON Ons is nou by Uncle Abe, sy van is Coraizin. Ons se eerste afspraak wat ons met Uncle Abe het, vandag se datum is die 16de Augustus. Die geleentheid wat ons graag wil aanspreek is Auntie Cathy se bydrae wat so baie vir die gemeenskap beteken het. Om 'n bietjie terug te gaan kan Uncle Abe asseblief vir ons bietjie se van haar grootword jare

UNCLE ABE Het in Kamiesberge groot geword. Het in Kamieskroon op die Koshuis gewoon, Maandae - Vrydae. Het te voet Vrydae oor die berge gestap, verby daai kroon wat daar by die berge is,12myl,dis omtrent 23kilos. Hülle pa het hülle Sondae terug gebring met die perde kar, sodat hülle Maandae by die skool kan wees. Hülle was 'n groot huis gesin, 8 broers en 4 susters. Sy het haar skool loopbaan daar voltooi,st.6. Haar ma was 'n kok by die Kamieskroon hotel gewees. Dit was jode van die Kaap se hotel gewees. Auntie Cathy en haar oudste suster het toe by die jode in die Kaap gaan werk want hülle was maar 'n bietjie arm gewees om te help om die skoolfooie te kan betaal. Haar broers het ook in Kaap gaan werk,opsoek na(groener weivelde. In 1964 het Auntie Cathy Port Nolloth toe gekom. Sy het toe by dokter Lategaan kom werk. Dr.Lategaan het in 1948 die hospital kom bou, want hier was nie 'n hospital nie, hy het 'n kargehad, mense vervoer, maar hy is weile aan 'n hartaanval in die hospital. Port Nolloth was 'n baie klein visserdorpie, mense het almal by die fabrieke gewerk. Bote het petrol en olie daai tyd in dromme gebring van die Kaap af. Die hawe het behoort aan die Okiep Kopermaat hülle was die eienaars van die dorp. AI die huise wat hier staan, het daai jare die trein gesien. Inelkgeval toe het my vrou hier gekom werk by die dokter en daar het ek vir haar geontmoet en omtrent 'n jaar daarna het ek met my vrou getrou. Alles was maar premetief gewees,swak. My eerste werk wat ek gedoen het was by die poskantoor, ek het vir 3jaar daar gewerk. Dit was omtrent 1950, ek het klaar gemaak met skool in 1949. Daai was maar moeilike jare, apartheids jare. Poskantoor het 2deure gehad, polisie stasie het 2deure gehad. Almal govemment pieke.

AVRON Hoekom was daar 2deure?

UNCLE ABE Want dit was apartheid, jy mag nie by daai deure in gaan nie, daar was 'n kennisgewing, "nie blankes" en "blankes". Daar was ook 2 telefoonhokkies, 1 vir die kleurlinge en 1 vir die blankes. Maar wat vir my snaaks is, by die magistraat se kantoor was daar nie 2deure nie. Die poskantoor was nie daar waar dit nou staan nie, dit was omtrent daar längs die bank. Port Nolloth het 2 hotele gehad in die vroeer jare. Toe die diamante in Port Nolloth ondek was, 1926/19286 se jare toe is die dorp 'n bedreiwige dorp, daai is voor my geboorte. My pa was die eerste skipper in Honderdklipbaai toe hülle daai fabriek oop gemaak het. Toe kom trek my pa hier na die Port toe want die hawetjie is te klein, die bootjie is te stadig vir die see. Die see is vandag nog dieselfde,

die see se spoed het nog nooit verander nie. My pa het 1932 hier na toe gekom. My oudste suster was in Hondeklipbaai gebore en ek is in 1934 hier gebore. My pa is eintlik 'n man van die Weskus, hy kom eintlik van Patenoster af. Ons het hier groot geword, on shier in die Baraks gebly, die Baraks staan vandag nog, Sammi Rossouw se kinders bly vandag nog daar. Die huise was 10 of steun huise en in 1940 was hier 'n fabriek hier opgeslaan. My pa hülle het daar gewerk, maar die meeste mense het van die kaap af gekom, Kaapnaars het die fabrieke hier kom gestig, daai was so vanaf 1918 af. So het die fabrieke nou uitgebrei met klein skuitjies. 1920 was die eerste kreef nou geblik. Toe was hier nou later 'n klomp moreese mense, ons het hülle altyd gese die morigians en toe het thoewegings ook by gekom, toe is ons nou al so omtrent 6-7 jaar oud. My pa het toe vir oldstones gewerk, 2 is die Ambrosini's ook al hier. In 1941 of 1946 toe strike die swart mense vir meer geld, hule het ook 'n unie gehad, Fishermans union. Hier was 'n meneer Bertoni, wat vir sy reg gebaklei het. Sy kinders bly vandag nog hier. Hier was net 5 swart mense, ek kan hülle se name goed onthou, July,Jack,Ben, Jackson en Hülle het in huise wat omtrent so groot is soos 'n wendyhouse gebly, die mense praat van die piek nou nog as Bloukamp.(Zisamile) Die nama kerk was hier waar die bibloteek staan gewees. Die kerk is gesktig in 1863. Die Namas het van oor die Oranje rivier af gekom hierheen. Dit is . geskiedenis wat ek nou by baie mense gehoor het. Die geskiedenis wat die namas vertel het, al my pa se crew manne was namas, baie min mense van Steinkopf goed se kante. My pa se skuit se naam was Die Clyde, 1 van die vinnigste Calvin diesels van daai jare. Mr. Ambrosini se skuit se naam was Arnold Ek het al die skuite se name hier in 'n boek geskryf. En ek het die name geken voor ek skool toe gegaan het en ek het maar net eers toe ek 6jaar oud is begin skool gaan. Hier was net 'n roomse, ons het by die roomse groot geraak, kerk gegaan ons het hülle geloof aangeneem. In 1954 het oldstones het nosteeds kreef gevang. Toe het hülle 'n diep see troll, wat jy mee vis vang aangeskaf. En die Kaapenaars en ander mense het kom geboue opgerig.wat vandag nog staan. Groot poel of spoel of iets is gebou. Toe die vissermanne gestrike het het die fabrieke toe gemaak. 1 Skuit het toe Walvisbaai toe gegaan, 5 blankes was op die skuit gewees en vissermanne. My pa hule en die Ambrosini's was oo weg. Dit was op 'n kerfees gewees, dink so 1948. Toe 3uur op 'n oggend was daar 'n klop aan die deur, my suster woon nou nog by daai huis, toe se ek nog "dis Deda se klop daai." Daai tyd toe is daar nie nog van selfone of telefone nie, die fabriek het skaars 'n telefoon gehad. Toe hülle kom het die fabrieke weer oop gemaak. Nou die geld wat hülle betaal is, nou nog van die kreef se geld. Hülle is 1pond17seel en 'n sikspens. Die skipper is 1pond gebetaal en die res is verdeel onder die crew. Toe het hülle omgedraai, die fabrieke is nou weer in volle slang aan die gang in 1948, toe kry hülle 6pond10 'n duisend,1 pond 10 is vir die skipper en die 5pond verdeel onder in die crew. Toe begin kom die mense darem Port Nolloth toe, want hier le mos nou vir jou geld. Ek het hier 'n film van Port Nolloth van 1947, daar kan jy sien hoe die kreef uitgelaai is, soos ons in engeis gese "discharged" is. Alles was maar prematief, daai tyd was daar mos nie nog baie elektrisiteis en goed

nie. Water was 'n verskriklike problem in Port Nolloth. Van my kinderdae af, Saterdae was eintlik ons se bad dag gewees. Ons moes mos nou elke dag skoon wees om skool toe te gaan, maar die water het met die trein gekom, in groot tenke was hülle vervoor hierheen, dit was stoom treine. Ek kan onthou die 1 trein se naam was die Scotia en die ander 1 was Claira, ek weet nie of die Claira nog in Nababeep staan nie, 1 van hülle staan daar as 'n monument, so iets. Daai tyd van die koper myn daar by Okiep en Nababeep, daai tyd toe is die koper hier in Port Nolloth kom afgelaai, die klip, dit was nog nie gesmelt nie. 5myl onder Julies hoog was 'n water stasie asook daar waar Nick Kotse bly was ook 'n water stasie. As jy die pas uit gaa kry jy nog 'n water stasie, genaamd Klipfontein. Die trein het op gery by die pas en dan geswaai Suidwaarts en daar duskant Okiep by Brak spies, jy kan ook daar sien die ou rondawel wat daar staan, daar het die trein ook waters vol gemaak. Ek kan so vaagweg toe ek kind gewees het van die trein drywers onthou, mnr. Robsin en mnr. Laneveldt, hy was ook 'n onderwyser hier gewees. Maar die mense het vroeerjare, die sandalenas, van Sandaleena eiland afgekom, en hülle het met die ondeking van die koper in Concordia en Okiep gebly. Hülle het toe die hawe se landin hier uitgemaak, toe trek die mense hierheen. Antie Juna Jonhson se pa was ook 'n trein drywer. Die berafplaas was nog hier agter die polisie stasie, as mens vandag nog daar aan kyk sal jy sien dat daar enelse mense en witmense, asook die Cornish mense daar begrawe is. Toe kom die namas van Namibie af en toe kom plak hule, want vandag is die piek Kuboes daarso, dan kry jy vir Sanddrift en dan het jy mos nou vir Alexanderbaai hier by die see af. Daar het baie van die namas gewoon, asook daar by Buvelon. Ek het 'n mnr. Nagel geken wat my daai jare die storie vertel het, daai jare wat hülle die koper ontdek het, en die trein het nou leeg van Port Nolloth af terug gekeur Okiep toe, het die drywers die namas, geleenthede gegee. 'n Klomp het in Steinkopf afeklim, want tot vanda toe is daar nog nama mense, asook in okiep en Nababeep. Baie van die mense het toe ook tot in Leliefontein getrek. Okiep se rete naam was Thouthy(xhoxy). Nababeep - Thabawee Concordia - Witdorp Steinkopf- Kookfontein Leliefontein - Thingies Komegas - Thamagas(Tham- Beteken iets soos water, Komegas het baie water gehad.) Namas het so versprei tot Hondeklipbaai, Doringbaai, hülle het vir die boere gewerk op die plase. In 1944 besluit my pa hy wil nou nie meer vir Oldstones werk nie. Hy het gese Suid-wes(Namibie) betaal baie goed vir sy vis en sy kreef. Hy was 'n baie goeie visserman,hy besluit toe ons moet saam gaan. Hy het toe 'n huis gebou in Komegas, en ons het vir 4maande daar gewoon toe is ons met 'n donkie wa weg. (Ons was net 5 kinders). Ons het op 'n Dinsdag vertrek, die suide wind waai toe ook nog, die aand toe hokai ons by Bitterspitskop want die donkies is moeg.en ons het ons meubels, maar my pa het ons sitkamer stel en ander goedere, vir goed koop verkoop aan die blankes. Daar was ook net 'n paar blankes, ek onthou nog die ou wat my ma se sitkamer stel

gekoop het, dit was oom Danie Nieuwoudt. Die aand toe ons nou Komegas toe travel het oom Johnny Vander Weenin en oom Jakobus Vander Weenin ons meubels ekom haal. Toe ons die oggend vroe opstaan, dit was somer tyd gewees, Februarie maand, toe is die donkies weg, ons het toe by 'n boer plaas gestaan. Oom Johnny het toe maar die donkie spoor gesny, toe kry oom Jihnny net 7 en die wa het met yster wiele geloop, soos 'n osse-wa. Die ogend toe ek gaan water by die reservior staan daar toe 'n man ek ken die man, dit was 'n vee wagter, sy naam was oom Piere wiet De Wet, sy regte naam is Nikiaas De VVet. Ek ken hom want toe ek by die poskantoor gewerk het, het hy aansoek gedoen vir pensioen toe moes ek getuie teken net om te wys dat ek hom ken. Hülle het nog 1pond10 'n maand gepay daai jare. Toe het ons by die blankes wie se plaas dit is, 'n stukkie brood gekry, vars brood uit die oond en toe koop ons no 'n stukkie rib by hülle, want hülle het die vorige dag geslag, vir 'n daaler, dit was 1and6(vandag is dit 15sent). Toe is ons weer weg en opad weer geslaap want die 7donkies moet nou rus. En Donderdag toe is nou weer op die päd, en dis mos nie teerpad nie, dis mos sand päd, dit gaan mos maar swaar, die ander 7 donkies is mosta nou weg. Ons kom toe Vrydag middag, so 3uur se kant kom ons in Buffelsrivier,n nou die mense wat met diere werk het mos darem kennis om diere va te keer, hülle het toe ons ander 7 donkies gekry en ons span hülle toe weer aan. Die Saterdagoggend 6uur koom ons toe in Komegas aan. Ons is toe so bly om daar te kom, my oupa, my ma se pa was mos toe darem daar. Die da toe ons toe daar kom, was daar 'n onderwyser, mnr. Valentine, hy komuit Bloemfontein uit, Hy het toe met mnr. Diergaardt se dogter getrou. En die Maandag toe ons skool toe gaan, ek sal dit nooit vergeet nie, toe laat staan hy my voor in die klas en hy se: "kyk die seun hy kom vandag vir die eerste by die skool en hy het al sy somme reg." Maar ek was nogal baie knap in my rekeningkunde. Komegas was mos maar vreeslik prematief, dit was maar 'n klein dorpie, maar ons het mos toe nou die 4maande daar gewoon,maar daar was baie water en baie vrugte. Ek onthou nog die onderwysers se name ook. En toe kom my pa mos nou uit Luderidtz uit, toe hy in Port Nolloth kom se Oldstones toe vir hom: "Awie, jy moet teru kom, jy kry weer jou skuit by ons." Ek het my pa se naam. Toe het hülle met Jowels gereel, so 'n klein Chev lorretjies wat gery het, 'n '44 of '45 model. Transport wat ery het van Sprinbok af na Port Nolloth asook Kleinsee en so om. Hülle was die Karstens wat gery het, het toe ook weg gebreek van Jowels af en het vandag nog hülle eie vervoer, maar dit het maar ook swaar gegaan vir hülle om 'n permit te kry, dit was mos nog apartheid. Mnr. Haringaardt was nog minister van vervoer en daar waar hy 'n knoop gevorm het, het mens maar gesukkel om verby te kom. Inelkgeval het ons weer in Port Nolloth gekom bly. My pa het toe by die ander fabriek gaan werk, want hülle fasiliteite was toe darem 'n bietjie beter. Maar my pa het toe maar al die jare in namibie aan werk, maar ons het hier agter gebly. In 1954 het Owenstones nou hui fabrieke verskriklik vergroot en daar was nou elektriesiteit. Owenstone se masjiene staan vandag nog. "n ene mnr, Joost Enelbrecht en sy vernoot het die krag lynne vir owenstone gele, tot hier in die dorp. Die polisistasie het ook krag gekry. Port Nolloth polisistasie was die hoof kantoor vir die diamant dorpies hier onder, daar waar die

magistraat kantoor nou is was die polisie stasie, die DDD Diamant Detective Department. Die polisie stasie en poskantoor se ra was net tot halflO toe aan gewees. Antie Rona se pa het by die kra stasie ewerk, hy moet dit altyd voorsien het met olie en water. Die kragstasie was in die landdros se yard. 10 o'clock was daar nie meer krag nie. Nou by die poskantoor was my werk gewees om halflO die läppe re te kry vir die parafuum, want kra gaan mos nou binnekort weer af. Die pos van Port Nolloth het Maandag aande, Woensdagaande en Vrydag aande gekom. Die posbus gaan dan deur dinsdag, donderdag en saterdag. Saterdag vertrek die bus 1uur Springboktoe. Jowels, dieRossouws en Jimmy Houwel hülle het die kontrak gehad om die pasesiers en die pos te vervoer. En daai jare was daar mos nie teer paaie nie, dit was baie prematief, as dit gereen het, kom die pos nie hier uit nie. Dan is die paaie nat en glad, jy kon net tot op Steinkopf gaan, dan moet jy daar hokai. Maar die trein het in 1946 is die trein gestop, toe kom die trein nie meer koper hier kom aflaai nie. Die koper word toe nou per trok gery tot op Bitterfontein. Daaie jare het die koper myn al so gevorder dat hülle al die koper erts gesmelt het en net die blokke koper vervoer het. Hülle het hui eie trokke gehad, sulke mac trokke wat erens van die buite land af gekom het. En so het ons al die jare by die fabrieke gewerk en my vrou het toe ook die dokter gelos. Huis was maar skaars gewees. Toe.het die Jode hier kom bly, Port was vol jode, ons het net engeis gepraat hier in Port Nolloth, ons het net 'n paar afrikaaner boere hier gehad, hülle het in 1946 hierheen gekom toe trek die jode ook. Dit was mnr. Raakof, mnr. Klas, mnr. Seks, mnr. Levi en mnr. Cornelison. Mnr. Seks was nog die laaste jood wat gebly het, daar waar Mama's is. Toe het Owenstone ook nog 'n Winkel daar waar die bank nou is eopen. Nou die geld wat owenstone daar bydie fabriek uitbetaal het, het mens by die Winkel ontvang. Nou die 2hotelle, die Marine Hotel en die Comercial hotel. Die oop vlak waar die wit tente nou altyd opgeslaan word, was die Comercial hotel. Toe ek 'n kind was, daar waar die apteek nou is, was 'n tailor shop, 'n klere winkel, daar was ook 'n skoene winkel en 'n piek waar jyjou horlosies na toe kan gevat het, piek ook waar jy jou hare kon geskeur het, maar daai was nou by die munisipaliteit se kant toe. Längs die apteek was die dorp bestuur se kantoor gewees. Port nolloth was 'n village management dorp. Daar was net 1 man. Sy seun kom nou die maand af dan kom sien hy vir my, ons het saam groot geword. Dit was mos nou apartheid, maar ons het mekaar altyd op straat raak eloop en dan gesels ons. Aan die kantoor, daar waar munisipaliteit is was 'n kliniek, nou die suster wat daar gewerk het se naam was suster Harald, 'n engeise vrou, sy was half doof, nou saans het sy met die lantern gestap en babetjies evang, want daar was toe no nie 'n hospitaal nie. Later het hier boekhouers gekom en kom oor vat by mnr. Goslin, want hy kon toe nie meer later werk nie. 'n mnr. Kotse, ert kotse en na hom het mnr. Karsten ekm as dorp bestuurder. Dr. Lategan se spreek kamer was ook daar en Sprinbok se dokter het elke Donderdag gekom, so was dit daai jare. Maar in daai tye was darem al telefoone. Toe ek by die poskantoor gewerk het, was daar net 35 posbusse,ek ken hülle vandag no uit my kop uit. Want toe ek daar begin werk het die baas vir my gese as ek die volende dag al 35 name ken, sal hy vir my vir 'n beurs aansoek doen by Witwatersrand

universiteit.

CLAUDIA Wat is Antie Cathy se volle naam en haar nooiens van?

UNCLE ABE Catherin Aletta Farmer

CLAUDIA Opwatter datum is sy gebore en waar?

UNCLE ABE 12 Oktober 1937 in die Kamiesberg. I U e ^ - 3 °^> ^ ^ ^ ^

CLAUDIA Wat was skool se naam?

UNCLE ABE Kamieskroon, daaie jare was dit NG skole. Die skole het onder die kerke geval.

CLAUDIA Het sy skool klaar gemaak?

UNCLE ABE Sy het klaar gemaak in st.6

CLAUDIA Watter jaar was dit gewees?

UNCLE ABE 1954

CLAUDIA Watse werk het sy gedoen? En hoekom praat die mense so baie van haar?

UNCLE ABE Sy het haar ma gehelp by die werk, Kamieskroon hotel, daar was nie geld dat sy hoerskool kon klaar maak nie, want haar oudste suster was op Steinkopf. Sy hettoe by die Jood se dogter in die Kaap gaan werk, so omtrent vir 'n jaar en daarna het sy na haar broer wat 'n polisie man in Athlone was gehelp 'n bietjie, daar na het sy terug gekom Namakwalnd toe. Meeste van haar broers was polisie manne. Toe kom sy Port Noiloth toe en kom soek toe werk, sy het toe by familie kom bly, daai tyd toe kom die pos nog in die aande en sy weet lad nie eens hoe Port Noiloth lyk nie en toe kom sy met die bus hier. En daar was 'n sekere mev. Hern wat sy mee hier gekom het en dit was mos donker, geen elektrisiteit daai tyd nie. Toe dit net die poskantoor en hotel se ligte wat brand, toe vra sy nou vir antie Nooi was die antie se naam of sy nie weet waar die Bassons bly nie, toe se antie Nooi dis darem nou te ver, dan kan jy maar saam met my kom as jy nou in die dwaal is. Toe slaap sy die aand by antie Nooi en haar man en twee kinders die aand. Volgende dag toe kry sy haar neef en hy se toe hy kan vir haar werk kry as sy werk soek. Want die geneesheer se vrou soek toe hulp, maar sy moet eintlik agter hui kind kyk want hülle albei werk toe. Toe vra hülle net of sy kan kook en sy se toe ja en toe kry sy die job. Toe het sy daar gewerk en toe ontmoet ek haar hier na 'n tyd, ons het toe vir 'n paar maande uit gegaan en toe besluit ons nou ons gaan maar trou. Op die 26ste Februarie 1954. Ek en my vrou het toe agter in my ma se yard gebly, in so 'n groot ou carpenter se werkswinkel, want huise was mos maar skaars. Ons eerste babatjie het afgesterf, die baba was 'n maand oud, toe het my swaer hülle kom kuier, my vrou is toe saam Kamieskroon toe om te gaan kuier, die Sondag hett dit toe so gereen, en die babatjie het toe siek

geraak en gesterf, ek kon nie eers die babatjie begrawe het in Kamieskroon nie, want ek kon nie af kry by die werk nie. Ons het toe al die jare agter in my ma se yard gebly. In 1956 is Dawn gebore, toe het ons by Owenstone 'n groot huis gekry by die see, 'n splinter nuwe huis. Ek het mos toe darem 'n goeie werk gekry, want hülle het iemand gesoek wat darem 'n bietjie engeis kon praat.

CLAUDIA Hukom was Antie Cathy so wel bekend?

UNCLE ABE Sy was 'n baie lifelike mens, ek het haar so ontmoet, sy het nooit gevioek nie, sy het nooit gerook nie, sy was nie lief vir dans toe gaan en daai goed nie, sy was wel lief gewees om kerk toe te gaan. Ek moes haar altyd so ver weg gebring het kerk toe, want hier was 'n geboutjie by die ou begrafplaas waar sy kerk gegaan het, daai tyd was ek nog by die roemskatolieke kerk gewees. Maar hülle het op hülle eie plaas daar buite Kamieskroon gewoon en die Medodiste kerk bygewoon in Leliefontein, wat 6myl van hülle af gelee was. Sy het toe later hier by Port Nolloth se kerk koor aangesluit, dit was maar 'n baie klein gemeente gewees. 'n Sendeling van Paarl af, ds. Malherber het die Richtersveld gekom besoek, hy was ook een van die min mense wat 'n kar gehad het. Ds. Malherber het toe in 1958 die eerste NG Kerk op gesit, daar waar dit nou nog staan. Ek en my vrou het ons.toe albei daar laat aan neem. Ons het toe later getrek uit die groot huis uit, want dit was darem te groot, en my vrou het toe nie weer gewerk nie, sy was 'n huis vroutjie gewees, kinders groot gemaak. En na 'n paar jare het die mense haar gevra om te help, want hier was mos maar net 1 spreekkamer, om pille uit te deel en mense het mos maar swaar gekry, hülle het toe 'n komitee gestig om mense te help, ek het ook 'n doel in die komitee gehad. Ons het toe by Jowels 'n kamertjie gekry, waar sy trok drywers eers kom slap het na die langpaaie, daar was slaap lokale, toe het die suster nou vir Antie Cathy geleer hoe om die pille uit te deel, die hoeveelheid en die verskil tussen die pille. Daai tyd het ons alweer van huis verander, want ek was ook weer bevorder by die werk. Toe het ons daar 1kant 'n huis gekry, daar by Owenstone, die huis was letterlik längs my werks piek, as ek tee wil gehe het, het my vrou net vir my oor die yard gegee. Die suster het toe later vir haar geleer om die mense in te spuit ens. En toe het die suster haar laat kursus loop in die Kaap, sy en suster Thomas wat nou nog by die hospitaal is het saam kursus geloop in die Kaap. CDM het toe sy klaar geleer het 'n gebou gratis vir ons gegee waar die medisyne gestoor was en so die mense gehelp wat in nood is. Suster Botha het toe hulp gevra by Kleinsee vir die mense wat in nood was, want hülle het verskillende vleise gehad, elke Dinsdag, Dondedag en Saterdae was daar beespote, afval ens. tussen die mense verdeel. Dit was ook deel van my vrou se werk, maar sy het eers halfdag gewerk, en later voltyds. Kliniek het toe uitgebrei, uitgebrei en huis besoek. Ek het later nie meer kans gesien dat sy so moet stap nie, so ek het haar leer ry en sy het uitpaseer. Ek het ook 'n hond gehad wat altyd saam met gestap het as sy so ver moes gestap. Sy het toe maar van ons voertuie gebruik en Dinsdae en Donderdae as die mense van Springbok af kom, kon sy darem van hui vervoer gbruik gemaak het, terwyl hülle by die kliniek is, het sy huis besoek gaan gedoen. Hülle voort gegaan en toe se CDM, maar hülle het weer hülle

gebou nodig, daar waar die kliniek mos nou is, en hülle het mos nooit huur geld gevera nie. Hülle het toe maar getrek na waar die lykhuis vandag is en daar die kliniek daar heropen. Maar dit was maar baie ongerieflik daar gewees, toe begin bou die mense mos nou vir Donkerhoek, en toe verskuif die kliniek daarheen, dat dit tot vandag toe nog daar staan. Tim Karsten het nog die bou kontrak gekry. Suster Botha lewe vandag nog, sy bly in Vredendal, sy het baie vir my vrou gedoen en geleer, sy het gese my vrou was baie intilegent en was baie gretig gewees om te werk. Mev. Farmer van Eksteenfontein het 'n voertuig gekry, want sy moes al die omliggende dorpies dek. Na die kliniek gebou is was almal darem te vrede gewees. My vrou het amptelik 1ste July 1973 begin werk. En sy het geeindig 30 September 1997. Maar sy het omtrent 3 jaar vir die munisipaliteit gewerk. Sy het haar werk ordentlik gedoen, voluit. Sy het gesins beplanning en al daai goed gedoen. AI daai goed het sy behartig.

»

PORT NOLLOTH HOERSKOOL Posbus 43. PortNolloth. 8280. Tel/Faks.:027-851 846

soutkop@yahoo.com of portnolloth@vmail.com

h A- U3 AJ Uti t£S

Geagte Heer/Dame

Toestemminqsbrief: qebruik van inliqtinq.

Hiermee gee ek, uOV^y?). {<£<-'. toestemming; dat inligting soos deur my verskaf - deur bogenoemde skool vir opvoedkundige doeleindes gebruik mag word.

Handtekening van

Byvoorbaat dank.

Die uwe

respondent: jMh^h....'..

A.Thomas Opvoeder

POHT NOLLOTE MOERSKOOL Posbus 43. PortNolloth. 8280, Tel/Faks.:027-851 846

soutkop@vahoo.com ofportnolloth@vmail.com

4TUJAJ ( / ( / / £ S

Geagte Heer/Dame

Toestemminqsbrief: om onderhoud.

Soos telefonies met u bespreek, sal bogenoemde skool twee verteenwoordigers na u stuur vir die afgespreekde onderhoud.

P\ek..Lk€.&$.«jä.&..<^.

Tyd...i.P..ff.1DO

Datum . .2&,. T T U . ^ T u."£ TT.fr^.. ^ ^ ' '

Handtekening van respondent: ..y^r.)f7^.'.

Byvoorbaat dank.

A.Thomas Opvoeder

Posbus 43. PortNolloth, 8280. Tel/Faks.:027-851 846 soutkop@vahoo.com ofportnolloth@vmail.com

JM CßM.iäri*!..

Geagte Heer/Dame

Toestemmingsbrief: om onderhoud.

Soos telefonies met u bespreek, sal bogenoemde skool twee verteenwoordigers na u stuur vir die afgespreekde onderhoud.

IS

Tyd Ü..0.9P.

Datum ...*?. £"&<*&???.§:.....?*? ''

Handtekening van respondent: ^^^^^^rxrrr.

Byvoorbaat dank.

A.Thomas Opvoeder

PORT NOLLOTH HOERSKOOL Posbus 43. PortNolloth. 8280, Tel/Faks.:027-851 846

ijP soutkop@yahoo.com of portnolloth@vmail.com

D.M.... ..CP.^J.KJ..^

Geagte Heer/Dame

Toestemminqsbrief: gebruik van inliqtinq.

Hiermee gee ek.^^fbr^^W&rfrri^ toestemming; dat iniigting soos deur my verskaf - deur bogenoemde skool vir opvoedkundige doeieindes gebruik mag word.

Handtekening van respondent: .... '^f^w^^Jr^rrt.

Byvoorbaat dank.

A.Thomas Opvoeder