"PH∏T HI÷N LπI LOµI SAO LA"K˚ Y’U HÈI TH∂O

Hµ NÈi, 2004

"PH∏T HI÷N LπI Loµi SAO LA"

K˚ y’u cÒa HÈi th∂o Nghi™n c¯u Th˘c trπng vµ LÀp k’ hoπch B∂o tÂn loµi Sao la. V≠Ín quËc gia PÔ M∏t, Thfi x∑ Con Cu´ng, Tÿnh Ngh÷ An Vi÷t Nam 27-28 th∏ng Hai 2004

Bi™n tÀpJames HardcastleSteph CoxNguy‘n Thfi ßµovµ Andrew Grieser Johns

Ghi bi™n b∂n hÈi nghfiKerin Seward

Dfich Anh Vi÷t: Hoµng Minh HÂng, Th»m Ng‰c Di÷p

Ånh trang b◊aToon Fey

Thi’t k’ vµ tr◊nh bµy:C´ng ty GraphicLinkIn tπi Hµ NÈi, Vi÷t Nam

Xu†t b∂n bÎi WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng D˘ ∏n SFNC V≠Ín quËc gia PÔ M∏t

ii

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

LÍi c∏m ¨n

HÈi th∂o nµy sœ kh´ng th” thµnh c´ng n’u kh´ng c„ s˘ hÁ trÓ cÒa WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ngD≠¨ng vµ d˘ ∏n SFNC. Xin ch©n thµnh c∏m ¨n ´ng Andrew Weir, ´ng ßinh V®n C≠Íng, ´ngAndrew Grieser Johns cÒa d˘ ∏n SFNC, ´ng Nguy‘n Thanh Nhµn cÒa V≠Ín quËc gia PÔ M∏t, vµ´ng Eric Coull vµ bµ Tr«n Minh Hi“n, WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ hÁ trÓ cho hÈi th∂o nµy.

Xin c∏m ¨n ´ng James Hardcastle vµ bµ Nguy‘n Thfi ßµo, c∏n bÈ cÒa WWF v◊ s˘ tham gia nhi÷tt◊nh trong vi÷c tÊ ch¯c hÈi th∂o vµ hoµn thµnh k˚ y’u hÈi th∂o. Xin c∏m n bµ Mπc Tuy’t Nga, c∏nbÈ cÒa WWF vµ bµ Phan Minh Thu, c∏n bÈ cÒa d˘ ∏n SFNC v“ c∏c c´ng t∏c tÊ ch¯c cho hÈi th∂o.

Xin Æ∆c bi÷t c∏m ¨n ´ng ß∆ng C´ng Oanh, ph„ gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia PÔ M∏t vµ c∏c c∏nbÈ kh∏c cÒa V≠Ín quËc gia Æ∑ sæp x’p chÁ ®n Î cho Æπi bi”u hÈi th∂o vµ Æ∑ hÁ trÓ r†t nhi“u chohÈi th∂o.

Xin ch©n thµnh c∏m ¨n ´ng Tony Whitten, ´ng VÚ V®n DÚng, ´ng Chu V®n DÚng, ´ng Nguy‘nH˜u DÚng Æ∑ lµm chÒ t‰a cho hÈi th∂o nµy, vµ c∏m ¨n ´ng James Hardcastle, ´ng L™ V®n Lanhvµ ´ng Mike Baltzer Æ∑ Æi“u khi”n c∏c hoπt ÆÈng hÈi th∂o.

Vµ cuËi cÔng, xin c∏m ¨n t†t c∂ c∏c Æπi bi”u Æ’n tı c∏c c¨ quan tÊ ch¯c trong tÿnh, trong n≠Ìc,trong khu v˘c, vµ quËc t’ Æ∑ Æ’n d˘ hÈi th∂o vµ giÛp cho hÈi th∂o thµnh c´ng tËt Æãp.

iii

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

LÍi n„i Æ«u

HÈi th∂o Sao la nµy lµ l«n Æ«u ti™n c∏c nhµ khoa h‰c vµ nh˜ng ng≠Íi ra quy’t Æfinh Î Vi÷t NamtÀp trung vµo vi÷c lÀp k’ hoπch chi’n l≠Óc cho mÈt loµi cÙ th”. Loµi Sao la Æ∑ c„ Æ≠Óc vinh d˘nµy nhÍ s¯c thu hÛt ÆÈc Æ∏o, lµm cho n„ trÎ thµnh loµi ti™u bi”u cho h÷ ÆÈng vÀt cÒa d∑y Tr≠ÍngS¨n, vµ v◊ s˘ tÂn tπi mong manh cÒa n„. Loµi vÀt ÆÈc Æ∏o nµy Æang Ưng b™n bÍ cÒa s˘ tuy÷tchÒng vµ cÚng kh´ng c„ n¨i nµo nu´i nhËt Æ≠Óc Sao la.

≥ t≠Îng tÊ ch¯c hÈi th∂o nµy nhªm thu hÛt s˘ chÛ ˝ trong n≠Ìc vµ quËc t’ Æ’n loµi Sao la Æ∑Æ≠Óc h◊nh thµnh tı s˘ hÈi tÙ cÒa hai ch≠¨ng tr◊nh.

Tπi V≠Ín quËc gia PÔ M∏t, mÈt m´i tr≠Íng sËng quan tr‰ng cÒa Sao la, d˘ ∏n SFNC do U˚ban Ch©u ¢u tµi trÓ Æ∑ hÁ trÓ cho mÈt ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn tı n®m 1997. C´ng vi÷c chÒ y’u lµkh∂o s∏t vµ nghi™n c¯u vµ th˘c hi÷n c∏c hoπt ÆÈng b∂o v÷ rıng vµ Æa dπng sinh h‰c. Ch›nh V≠ÍnquËc gia cÚng Æ∑ l†y Sao la lµm bi”u t≠Óng cÒa V≠Ín, Æπi di÷n cho c∏c nÁ l˘c b∂o tÂn n¨i Æ©y.

Lµm vi÷c Î c†p ÆÈ x©y d˘ng chi’n l≠Óc b∂o tÂn quËc gia vµ khu v˘c, WWF ß´ng D≠¨ng Æ∑tÀp trung vµo loµi Sao la nh≠ bi”u t≠Óng cÒa VÔng sinh th∏i Tr≠Íng S¨n vµ lµ mÈt trong nh˜ngloµi qu˝ hi’m vµ quan tr‰ng nh†t.

Vµ ba tÊ ch¯c nµy, gÂm c„ V≠Ín quËc gia PÔ M∏t, d˘ ∏n SFNC vµ WWF ß´ng D≠¨ng Æ∑ li™nk’t vÌi nhau Æ” tÊ ch¯c hÈi th∂o nµy. HÈi th∂o chÿ lµ mÈt b≠Ìc Æi Æ«u ti™n trong vi÷c b∂o tÂn loµiSao la vµ b∂o v÷ nh˜ng khu v˘c mµ Sao la hi÷n di÷n. K˚ y’u nµy ghi lπi nh˜ng th∂o luÀn vµ k’tluÀn Æ∑ rÛt ra tπi hÈi th∂o vµ Æ©y cÚng chÿ lµ mÈt b≠Ìc Æi Æ«u ti™n. Chÿ n„i th´i th◊ sœ kh´ng th”b∂o v÷ loµi Sao la Æ≠Óc.

Sau khi tÊ ch¯c hÈi th∂o vµ xu†t b∂n cuËn k˚ y’u nµy, d˘ ∏n SFNC vµ WWF ß´ng D≠¨ng sœmÈt l«n n˜a hÓp t∏c vÌi nhau Æ” x©y d˘ng mÈt K’ h‰ach Hµnh ÆÈng QuËc gia v“ b∂o tÂn Sao lacÒa Vi÷t Nam, Æ” bÊ sung vµo b∂n k’ h‰ach Æ∑ hoµn chÿnh cÒa Lµo. Hai tµi li÷u nµy sœ cÔng tπon™n mÈt khung hµnh ÆÈng c„ th” hÁ trÓ cho vi÷c c¯u Sao la kh·i bÍ v˘c cÒa s˘ tuy÷t chÒng. T†tnhi™n lµ ph∂i vÌi Æi“u ki÷n lµ t†t c∂ c∏c b™n li™n quan, gÂm c„ c∏c tÊ ch¯c quËc t’, c¨ quan ch¯ctr∏ch hai n≠Ìc Lµo vµ Vi÷t Nam vµ ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng, sœ cÔng hÓp t∏c vÌi nhau trong vi÷c b∂otÂn Sao la vµ m´i tr≠Íng sËng cÒa chÛng, vµ vÌi s˘ hÁ trÓ v“ tµi ch›nh cÒa cÈng ÆÂng quËc t’.

iv

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

ßinh V®n C≠ÍngßÂng gi∏m ÆËc

SFNC

Andrew WeirßÂng gi∏m ÆËc

SFNC

Tr«n Minh Hi“nGi∏m ÆËc Ch≠¨ng tr◊nh Vi÷t Nam WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng

C∏c tı vi’t tæt

ADB Ng©n hµng ph∏t tri”n Ch©u ÁBirdlife International TÊ ch¯c B∂o tÂn Chim quËc t’

BTTN B∂o tÂn thi™n nhi™n

CHDCND Lµo CÈng hfla d©n chÒ nh©n d©n Lµo

EC U˚ ban Ch©u ¢u

EU Li™n minh Ch©u ¢u

FFI TÊ ch¯c B∂o tÂn ßÈng, Th˘c vÀt quËc t’

GEF Qu¸ M´i tr≠Íng Toµn c«u

IUCN Hi÷p hÈi b∂o tÂn thi™n nhi™n th’ giÌi

KBT Khu b∂o tÂn

MOSAIC Qu∂n l˝ c∏c vÔng chi’n l≠Óc cho c´ng t∏c b∂o tÂn tÊng hÓp

KBT ßDSH QG Khu b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c quËc gia

NN&PTNT N´ng nghi÷p vµ ph∏t tri”n n´ng th´n

SFNC D˘ ∏n L©m nghi÷p X∑ hÈi vµ B∂o tÂn Thi™n nhi™n tÿnh Ngh÷ An D˘ ∏nsË ALA/VIE/94/24 do Òy ban Ch©u ¢u tµi trÓ

SSG Nh„m Chuy™n gia v“ Loµi

TRAFFIC TÊ ch¯c Gi∏m s∏t Bu´n b∏n ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑

TT-Hu’ Thıa Thi™n Hu’

UBND U˚ ban nh©n d©n

UNDP Ch≠¨ng tr◊nh ph∏t tri”n li™n hÓp quËc

VQG V≠Ín quËc gia

WCS TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑

WWF Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ Thi™n nhi™n

WB Ng©n hµng Th’ giÌi

v

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

NÈi dung

Kh∏i qu∏t .......................................................................................................................................viiC∏c k’t luÀn cÒa hÈi th∂o..............................................................................................................ixNgµy th¯ nh†t .................................................................................................................................1Ph∏t bi”u khai mπc .........................................................................................................................1LÍi chµo mıng cÒa u˚ ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An ......................................................................4Ph∏t bi”u cÒa ´ng Nguy‘n B∏ ThÙ.................................................................................................7Saola - t„m tæt lfich sˆ ...................................................................................................................10Bµi giÌi thi÷u cÒa SFNC ...............................................................................................................11Qu∏ Tr◊nh ph∏t hi÷n loµi Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) Î Vi÷t Nam ...................................13Lfich sˆ vµ s˘ ph©n bË cÒa loµi Saola (Pseudoryx nghetinhensis) Î Lµo.....................................16Th∂o luÀn nh„m: Sao la cfln s„t lπi Î nh˜ng Æ©u? ......................................................................27Ph©n bË Sao la Î Vi÷t Nam vµ CHCDND Lµo...............................................................................28Th∂o luÀn nh„m: C∏c mËi Æe doπ chÒ y’u ÆËi vÌi Sao la lµ g◊? .................................................29MÈt sË loµi linh d≠¨ng Æang bfi Æe d‰a vµ c∏c bµi h‰c kinh nghi÷m c„ th” rÛt ra cho loµi Sao la ....................................................................................................................32Ph©n loπi IUCN vµ c∏c ti™u chu»n: c∏c nguy™n tæc vµ l˘a ch‰n cho vi÷c x’p loπi Sao la ...........34T„m tæt ph«n tr∂ lÍi GS. LEADER-WILLIAMS v“ th˘c trπng C˘c k˙ nguy c†p cÒa Sao la ...........40Ngµy th¯ hai..................................................................................................................................41B∂o tÂn Sao la tπi Thıa Thi™n Hu’.............................................................................................42C∏c hoπt ÆÈng nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Sao la (pseudoryx nghetinhensis) Î V≠Ín quËc gia PÔ M∏t tı n®m 1993 Æ’n 2003 .........................................................................47B∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑, tr≠Íng hÓp nghi™n c¯u b∂o tÂn Sao la Î khu b∂o tÂn thi™n nhi™n PÔ HuËng..........................................................................................55B∂o tÂn Sao la Î Lµo ...................................................................................................................60CÈng t∏c vÌi c∏c th´n b∂n Æ” b∂o tÂn Sao la Î Lµo ...................................................................61K’t qu∂ ph©n t›ch nhanh hi÷n trπng Sao la Î Vi÷t Nam ..............................................................62MÈt vµi suy ngh‹ nh· v“ Sao la.....................................................................................................63Th∂o luÀn nh„m: Hµnh ÆÈng v◊ Sao la ........................................................................................64K’t thÛc hÈi th∂o..........................................................................................................................67MÈt sË nhÀn xät cÒa d˘ ∏n SFNC.................................................................................................68LÍi b’ mπc cÒa Òy ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An...........................................................................72PhÙ lÙc 1: Ch≠¨ng tr◊nh hÈi th∂o ................................................................................................74PhÙ lÙc 2: Danh s∏ch Æπi bi”u .....................................................................................................77PhÙ lÙc 3: B∏o c∏o kh∂o s∏t Sao la Pseudoryx nghetinhensis.....................................................79PhÙ lÙc 4: B∏o c∏o tÿnh Qu∂ng Nam, Vi÷t Nam, kh´ng tr◊nh bµy trong hÈi th∂o do thÍi gianhπn ch’ .......................................................................................................................................109

vi

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Kh∏i Qu∏t

ß≠Óc khoa h‰c ph∏t hi÷n n®m 1993, Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) lµ loµi thÛ lÌn Æ«u ti™nÆ≠Óc mi™u t∂ trong h¨n nˆa thÀp k˚ qua. Trong khi loµi ng≠Íi Æ∑ b≠Ìc vµo n®m 2004, th◊ Sao lav…n cfln Æ≠Óc r†t ›t ng≠Íi bæt g∆p, vµ s˘ tÂn tπi cÒa n„ v…n Æang bfi Æe d‰a nghi™m tr‰ng. ChoÆ’n nay, c∏c nghi™n c¯u khoa h‰c v“ loµi Sao la cfln r†t hπn ch’, mÈt ph«n lµ do r†t kh„ ti’p cÀnSao la, do Æ∆c Æi”m Æfia h◊nh hi”m trÎ Î nh˜ng n¨i Sao la sinh sËng, do con ng≠Íi c„ r†t ›t hi”ubi’t v“ s˘ ph©n bË vµ hi÷n trπng cÒa loµi nµy, do mÀt ÆÈ qu«n th” cÒa Sao la qu∏ th†p, ÆÂng thÍicÚng do loµi Sao la mÌi Æ≠Óc bi’t Æ’n trong thÍi gian g«n Æ©y. Loµi vÀt ÆÈc Æ∏o nµy lµ mÈt trongnh˜ng loµi thÛ c„ sË l≠Óng qu«n th” nh· nh†t th’ giÌi. Ng≠Íi ta chÿ bi’t chæc chæn rªng n„ sËngÎ 6 tÿnh Î Vi÷t Nam vµ 3 tÿnh Î Lµo. Î Æ©y Sao la trÎ thµnh mÈt loµi vÀt ti™u bi”u, Æπi di÷n chosË phÀn cÒa Æa dπng sinh h‰c trong c∏c khu rıng cÒa ß´ng D≠¨ng. Sao la sËng Î mi“n trungcÒa d∑y Tr≠Íng S¨n, lµ n¨i c„ gi∏ trfi Æa dπng sinh h‰c cao Î t«m cÏ toµn c«u.

Trong vflng 11 n®m k” tı ngµy ph∏t hi÷n ra Sao la, sË l≠Óng qu«n th” loµi nµy ngµy cµng gi∂m,vµ Sao la Æ∑ Æ≠Óc x’p vµo nh„m c∏c loµi Æang bfi Æe d‰a tuy÷t chÒng trong danh s∏ch cÒa IUCNvµ trong S∏ch Æ· cÒa Vi÷t Nam. Loµi thÛ 8 tri÷u n®m tuÊi nµy c„ th” Æang ÆËi di÷n vÌi mÈt giaiÆoπn kh„ kh®n nh†t trong lfich sˆ tÂn tπi cÒa m◊nh. C∏c y™u c«u v“ ph∏t tri”n trong khu v˘c nµyÆ∑ g©y ra nhi“u nguy hπi ÆËi vÌi loµi Sao la y’u ÆuËi, khi vi÷c ph∏t tri”n c¨ sÎ hπ t«ng d…n Æ’ns˘ ph∏ vÏ vµ hÒy hoπi c∏c c∏nh rıng cfln lπi vËn lµ m´i tr≠Íng sinh sËng cÒa Sao la. H¨n th’ n˜a,con ng≠Íi cfln lµ mÈt trong nh˜ng mËi Æe d‰a ch›nh ÆËi vÌi s˘ tÂn tπi cÒa loµi vÀt nµy. Sao la lµloµi thÛ mÌi ÆËi vÌi khoa h‰c, c∏c nghi™n c¯u v“ n„ cfln r†t hπn ch’, vµ do Æ„ c„ th” cfln c„ r†tnhi“u mËi Æe d‰a kh∏c ÆËi vÌi Sao la mµ hi÷n nay c∏c nhµ qu∂n l˝ b∂o tÂn v…n cfln ch≠a bi’t Æ’n.

V◊ Sao la hi’m, ÆÈc Æ∏o vµ m¯c ÆÈ Æe d‰a cÒa n„ cao nh≠ vÀy, n™n Sao la Æ≠Óc coi lµ mÈt trongnh˜ng ≠u ti™n b∂o tÂn lÌn nh†t Î ß´ng Nam Á. Sao la Æ∑ trÎ thµnh mÈt trong nh˜ng loµi vÀt quantr‰ng nh†t cho c∏c nÁ l˘c mÌi cÒa ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn VÔng sinh th∏i D∑y Tr≠Íng S¨n (d∑yTr≠Íng S¨n c„ t™n ti’ng Lµo lµ Sai Phou Luoang). Vi÷c b∂o tÂn Sao la lµ mÈt trong 10 hµnh ÆÈngchÒ chËt Æ≠Óc x∏c Æfinh lµ c∏c ≠u ti™n t¯c thÍi cho vi÷c b∂o v÷ thµnh c´ng vÔng sinh th∏i quantr‰ng toµn c«u nµy. HÈi th∂o l«n nµy lµ hÈi th∂o Æ«u ti™n v“ Sao la vµ n„ Æ∑ tÀp hÓp hµng loπt c∏cÆËi t∏c quan t©m Æ” cÔng "n©ng cao ti™u ch›" cho vi÷c b∂o tÂn loµi Sao la trong toµn bÈ VÔng sinhth∏i D∑y Tr≠Íng S¨n. HÈi th∂o Æ∑ tÀp trung th∂o luÀn c∏c v†n Æ“ c¨ sÎ vµ c∏c gi∂i ph∏p th˘c t’.C∏c th´ng tin hi÷n c„ Î c∂ Vi÷t Nam vµ Lµo Æ∑ Æ≠Óc tÀp hÓp lπi, Æ≠Óc xem xät vµ sˆ dÙng, cÔngvÌi c∏c ki’n th¯c b∂n Æfia nhªm x∏c Æfinh hµng loπt hµnh ÆÈng b∂o tÂn cÙ th” c«n Æ≠Óc ti’n hµnh.

HÈi th∂o Nghi™n c¯u Th˘c trπng vµ B∂o tÂn loµi Sao la di‘n ra trong hai ngµy, vµ Æ≠Óc tÊ ch¯cbÎi V≠Ín quËc gia PÔ M∏t vµ vÌi s˘ hÁ trÓ cÒa d˘ ∏n L©m nghi÷p X∑ hÈi vµ B∂o tÂn Thi™n nhi™ntÿnh Ngh÷ An cÒa CÈng ÆÂng Ch©u ¢u (EU) vµ WWF ß´ng D≠¨ng tµi trÓ. ß’n d˘ hÈi th∂o c„ c∏cnhµ khoa h‰c cÒa c∂ Vi÷t Nam vµ Lµo, c∏c chuy™n gia quËc t’, Æπi di÷n cÒa c∏c c¨ quan vµ tÊ ch¯cb∂o tÂn vµ b∂o v÷ thi™n nhi™n, cÚng nh≠ Æπi di÷n cÒa c∏c cÈng ÆÂng d©n c≠ mi“n nÛi. Ch≠¨ngtr◊nh cÒa hÈi th∂o vµ danh s∏ch c∏c Æπi bi”u nªm trong phÙ lÙc 1 vµ 2. PhÙ lÙc 3 Æ≠a ra chi ti’tc∏c ph©n t›ch nhanh t◊nh h◊nh Æ” tÊng k’t nh˜ng g◊ chÛng ta Æ∑ bi’t, vµ nh˜ng g◊ chÛng ta Æ∑

vii

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

lµm trong thÀp k˚ qua, Æ” cung c†p th´ng tin cho c∏c th∂o luÀn cÒa hÈi th∂o v“ c∏c hµnh ÆÈngb∂o tÂn phÔ hÓp cho thÍi gian sæp tÌi.

viii

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

C∏c k’t luÀn cÒa hÈi th∂o

HÈi th∂o Æ∑ Æ≠a ra k’t luÀn vÌi mÈt danh s∏ch nh˜ng c´ng vi÷c c«n thi’t ti’p theo Æ” b∂o tÂnSao la. C∏c Æπi bi”u Æ∑ chia sŒ c∏c kinh nghi÷m vµ th´ng tin cÒa m◊nh, vµ cÔng nhau th∂o luÀnvµ Æ“ xu†t c∏c gi∂i ph∏p th˘c t’ bao gÂm mÈt loπt chi’n l≠Óc vµ c∏c hoπt ÆÈng cÙ th”.

MÈt v†n Æ“ th≠Íng Æ≠Óc nhæc Æi nhæc lπi trong hÈi th∂o lµ vi÷c thi’u c∏c sË li÷u ti™u chu»nh„a v“ s˘ ph©n bË vµ hi÷n trπng cÒa Sao la Î c∂ Vi÷t Nam vµ Lµo, vµ Æi“u nµy Æ∑ lµm c∂n trÎ c∏cnÁ l˘c b∂o tÂn tı tr≠Ìc Æ’n nay. Vi÷c ∏p dÙng c∏c ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u chung nhªm Æ≠a rac∏c k’t luÀn v“ s˘ ph©n bË vµ sinh th∏i h‰c cÒa loµi Sao la lµ mÈt ≠u ti™n kh»n c†p Æ” lµm c¨ sÎcho t†t c∂ c∏c c´ng vi÷c b∂o tÂn. N’u c„ qu∏ ›t th´ng tin th◊ c∏c nhµ nghi™n c¯u c„ nguy c¨ sœ Æisai h≠Ìng. C∏c s¯c äp l™n loµi Sao la mµ chÛng ta Æ∑ bi’t, Æ∆c bi÷t lµ t◊nh trπng s®n bæn vµ b…ybæt, cÚng nh≠ t◊nh trπng m†t m´i tr≠Íng sËng vµ nhi‘u ÆÈng m´i tr≠Íng sËng, Æ“u lµ nh˜ngnguy c¨ c«n ph∂i Æ≠Óc gi∂i quy’t. Vµ ÆÂng thÍi c∏c y’u tË mµ con ng≠Íi cfln ch≠a bi’t Æ’n c„th” t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n qu«n th” Sao la cÚng c«n ph∂i Æ≠Óc Æ∏nh gi∏ cµng sÌm cµng tËt.

Î Lµo Æ∑ x©y d˘ng K’ hoπch Hµnh ÆÈng B∂o tÂn loµi Sao la vµo n®m 1997, vµ Æ∑ Æ≠Óc cÀpnhÀt vµo n®m 1999. B∂n k’ hoπch nµy Æ∑ Æ≠a ra mÈt khung hµnh ÆÈng quËc gia cho vi÷c b∂o tÂnloµi Sao la. Tπi hÈi th∂o nµy c∏c Æπi bi”u cÒa Lµo Æ∑ n™u lπi c∏c Æ“ xu†t chÒ y’u cÒa b∂n k’ hoπchhµnh ÆÈng nµy, bao gÂm nhu c«u b∂o tÂn m´i tr≠Íng sËng, gi∂m t◊nh trπng s®n bæn, Ên Æfinh c∏ckhu d©n c≠ Î nh˜ng vÔng Sao la sinh sËng, vµ x∏c Æfinh vµ qu∂n l˝ c∏c khu v˘c chÒ chËt c«n ph∂iÆ≠Óc b∂o tÂn cho loµi Sao la. C∏c Æπi bi”u cÚng cam k’t sœ ti’p tÙc theo d‚i vµ nghi™n c¯u Saola Î Lµo vµ sˆa ÆÊi cÚng nh≠ cÀp nhÀt K’ hoπch Hµnh ÆÈng cÒa Lµo, vµ Æ≠a n„ l™n hµng Æ«utrong bÈ luÀt b∂o tÂn cÒa Lµo.

K’t qu∂ quan tr‰ng nh†t cÒa hÈi th∂o nµy lµ t†t c∂ c∏c Æπi bi”u cÔng thËng nh†t x©y d˘ng mÈtK’ hoπch Hµnh ÆÈng B∂o tÂn Sao la cÒa Vi÷t Nam, d˘a vµo b∂n k’ hoπch cÒa Lµo. K’t qu∂ cÒac∏c cuÈc th∂o luÀn nh„m Æ∑ Æ≠Óc tÊng hÓp trong suËt cuÈc h‰p nhªm Æ≠a ra mÈt b∂n ph∏c th∂ok’ hoπch b∂o tÂn Sao la gÂm 10 Æi”m nh≠ sau:

1. X∏c Æfinh c∏c y™u c«u nghi™n c¯u s©u h¨n v“ ph©n bË vµ sinh th∏i h‰c cÒa Sao la

2. GiÌi thi÷u hoπt ÆÈng gi∏m s∏t Sao la Î c∏c khu b∂o tÂn, c„ th” coi Æ„ lµ mÈt ph«n cÒa h÷thËng gi∏m s∏t c„ s˘ tham gia cÒa cÈng ÆÂng

3. T®ng c≠Íng n®ng l˘c qu∂n l˝ vµ x∏c Æfinh nhu c«u v“ Ƶo tπo cho c∏c ƨn vfi th˘c thi luÀtph∏p ch›nh

4. T®ng c≠Íng c∏c hoπt ÆÈng th˘c thi ph∏p luÀt Î c∏c khu v˘c c„ Sao la sinh sËng th´ng quavi÷c thµnh lÀp c∏c l˘c l≠Óng Æ∆c nhi÷m vÌi thµnh vi™n Æ’n tı c∏c c¨ quan kh∏c nhau, theoChÿ thfi sË 12 (th∏ng 5 n®m 2003)

5. N©ng cao nhÀn th¯c cÒa c∏c cÈng ÆÂng sËng g«n nh˜ng n¨i Sao la sinh sËng th´ng qua c∏cch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc

6. K™u g‰i c∏c c¨ quan lÀp k’ hoπch cÒa tÿnh vµ huy÷n chfiu tr∏ch nhi÷m th˘c hi÷n c∏c ch≠¨ng

ix

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

tr◊nh x„a Æ„i gi∂m nghÃo vµ ph∏t tri”n n´ng th´n hÁ trÓ vi÷c b∂o tÂn Sao la, vµ Æ∂m b∂oc∏c ch≠¨ng tr◊nh ph∏t tri”n hi÷n c„ sœ kh´ng t∏c ÆÈng x†u Æ’n nh˜ng m´i tr≠Íng sËng cflnlπi cÒa Sao la

7. Ki”m tra c∏c kh∂ n®ng mÎ rÈng ho∆c thi’t lÀp c∏c khu b∂o v÷ Sao la mÌi

8. CÒng cË hÓp t∏c li™n bi™n giÌi Î m‰i c†p, Æ∆c bi÷t lµ Î khu v˘c VÚ Quang vµ Nakai-NamTheun, vµ c„ th” lµ Î khu v˘c Qu∂ng Nam - Thıa Thi™n Hu’ - X™ S∏p vµ khu hµnh lang PÔM∏t- Nam Chouan. MÈt ≠u ti™n li™n bi™n giÌi cho vi÷c b∂o tÂn Sao la lµ hÓp t∏c Æ” gi∂m t◊nhtrπng s®n bæn vµ c∏c Æ≠Íng d©y bu´n b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑ li™n bi™n giÌi.

9. K™u g‰i c∏c cam k’t cÒa ch›nh phÒ Vi÷t Nam, c∏c nhµ tµi trÓ, c∏c tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ, c∏ctr≠Íng Æπi h‰c vµ nghi™n c¯u trong vi÷c tµi trÓ vµ th˘c hi÷n c∏c ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn Sao la.

10. Xem xät lπi s˘ x’p loπi Sao la trong S∏ch Æ· cÒa IUCN, vµ n’u c«n, th◊ Æ“ nghfi IUCN chuy”nSao la l™n thµnh c†p c˘c k˙ nguy c†p.

HÈi th∂o Æ∑ nh†n mπnh nhu c«u t®ng c≠Íng c∏c mËi quan h÷ hÓp t∏c gi˜a c∏c ch›nh phÒ, c∏cvi÷n nghi™n c¯u, c∏c tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ vµ c∏c nhµ tµi trÓ trong vi÷c hÁ trÓ cho b∂o tÂn Saola. K” tı khi ph∏t hi÷n ra loµi Sao la nhÛt nh∏t nµy n®m 1993, Æ∑ c„ r†t nhi“u bµi h‰c Æ≠Óc rÛtra vµ Æ∑ c„ mÈt sË b≠Ìc Æi t›ch c˘c, nh≠ng nh≠ th’ v…n ch≠a ÆÒ. CÚng trong hÈi th∂o nµy, c∏cph≠¨ng ph∏p bÊ sung Æ∑ Æ≠Óc ∏p dÙng nhªm Æi“u phËi c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn Sao la Î tπi Vi÷tNam vµ Lµo cÚng nh≠ gi˜a hai n≠Ìc nµy. Vi÷c nµy cÚng c«n ph∂i Æ≠Óc ti’p nËi bªng c∏c hoπt ÆÈngtruy“n th´ng vµ trao ÆÊi th´ng tin hi÷n v…n Æang Æ≠Óc ti’n hµnh, Æ” trong t≠¨ng lai c∏c mËi quanh÷ hÓp t∏c li™n bi™n giÌi nµy c„ th” Æ≠Óc ∏p dÙng c∂ vÌi nh˜ng loµi kh∏c. C∏c nÁ l˘c b∂o tÂn Saola hi÷n thÍi cÚng c«n ph∂i Æ≠Óc hÁ trÓ vµ t®ng c≠Íng, mµ trong nhi“u tr≠Íng hÓp cÚng Æfli h·ic„ th™m ng©n s∏ch tµi trÓ. C«n ph∂i c„ mÈt nh„m hÁ trÓ quËc t’ c„ nhi÷m vÙ Æ∂m b∂o rªng c∏choπt ÆÈng li™n quan Æ’n Sao la sœ Æ≠Óc bÊ sung th™m trong ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn Î mÁi quËcgia. MÈt nh„m c´ng t∏c quËc t’ v“ Sao la, tr˘c thuÈc Nh„m Chuy™n gia v“ Linh d≠¨ng/Nh„mChuy™n gia v“ loµi cÒa IUCN lµ mÈt l˘a ch‰n mµ c∏c Æπi bi”u cÚng Æ∑ c©n nhæc tπi hÈi th∂o.

Hoπt ÆÈng b∂o tÂn hi÷u qu∂ vµ tÀp trung trong 10 n®m tÌi lµ r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi s˘ tÂn tπicÒa loµi Sao la. N„ cÚng Æfli h·i c∏c cam k’t v˜ng chæc vµ t¯c thÍi cÒa c∏c ch›nh phÒ, c∏c vi÷nnghi™n c¯u, c∏c tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ vµ c∏c nhµ tµi trÓ. Sao la, loµi vÀt hµng Æ«u cÒa VÔng sinhth∏i D∑y Tr≠Íng S¨n, Æang c«n c∏c nÁ l˘c li™n k’t cÒa t†t c∂ c∏c ÆËi t∏c nhªm b∂o v÷ loµi thÛ nµytr∏nh kh·i nguy c¨ tuy÷t chÒng trong nh˜ng thÀp k˚ ti’p theo.

x

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ngµy th¯ nh†t

Ph∏t bi”u khai mπc

Nguy‘n Thanh Nhµn Gi∏m ÆËc V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t,thfi tr†n Con Cu´ng, tÿnh Ngh÷ An

Vi÷t Nam

VQG PÔ M∏t nªm tr™n s≠Ín Æ´ng cÒa gi∂i Tr≠Íng S¨n d‰c theo bi™n giÌi Vi÷t Lµo ph›a t©ynam Ngh÷ An c∏ch thµnh phË Vinh 120km. ß©y lµ mÈt trong sË c∏c khu v˘c c„ t›nh Æa dπng sinhh‰c cao nh†t tr™n d∑y Tr≠Íng S¨n vµ lµ n¨i Æ∑ x∏c Æfinh c„ s˘ ph©n bË cÒa nhi“u loµi ÆÈng vÀtqu˝ hi’m, Æ∆c h˜u, trong Æ„ ph∂i k” Æ’n c∏c loµi mÌi Æ≠Óc khoa h‰c ph∏t hi÷n trong nh˜ng n®m90 cÒa th’ k˚ XX mµ Sao la lµ mÈt trong sË Æ„.

VQG PÔ M∏t l†y lµm vinh d˘, t˘ hµo lµ n¨i c„ s˘ ph©n bË cÒa loµi Sao la vµ Sao la Æ∑ Æ≠Óc l†ylµm bi”u t≠Óng cÒa V≠Ín. ChÛng t´i cÚng v´ cÔng ph†n khÎi Æ∑ Æ≠Óc UBND tÿnh Ngh÷ An chochÒ tr≠¨ng, WWF vµ d˘ ∏n SFNC hÁ trÓ v“ kinh ph› ÆÂng thÍi l†y PÔ M∏t lµm Æfia Æi”m Æ” tÊ ch¯ccuÈc hÈi th∂o: Nghi™n c¯u th˘c trπng vµ lÀp k’ hoπch b∂o tÂn Sao la.

Trong nh˜ng n®m qua, Æ≠Óc s˘ quan t©m cÒa ß∂ng, ch›nh phÒ, ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng c∏cc†p, c∏c tÊ ch¯c trong n≠Ìc vµ quËc t’, s˘ chÿ Æπo v“ chuy™n m´n cÒa Chi cÙc Ki”m l©m Ngh÷An, s˘ hÁ trÓ t›ch c˘c v“ tµi ch›nh cÒa D˘ ∏n SFNC; b™n cπnh Æ„ lµ s˘ phËi k’t hÓp cÒa c∏c c¨quan, ƨn vfi tr™n Æfia bµn, s˘ hÁ trÓ cÒa ÆÂng bµo Æfia ph≠¨ng, s˘ nÁ l˘c cÒa c∏n bÈ c´ng ch¯cVQG cÔng c∏c c¨ quan th´ng t†n b∏o ch› vµ truy“n h◊nh trong vi÷c tuy™n truy“n n©ng cao nhÀnth¯c cho cÈng ÆÂng trong c´ng t∏c qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng n„i chung vµ b∂o v÷, b∂o tÂn loµi Sao lan„i ri™ng n™n c∏c loµi thÛ vµ Sao la Æ∑ Æ≠Óc b∂o v÷ t≠¨ng ÆËi tËt. Tı n®m 1998 - 2002, Æ∑ c„nhi“u c´ng tr◊nh Æi“u tra ph©n bË vµ sinh th∏i loµi Sao la, cÚng qua c∏c ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯ucÒa d˘ ∏n SFNC c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ Æi“u tra, chÙp Æ≠Óc mÈt sË ∂nh v“ Sao la tπi VQG PÔ M∏t.

Tuy nhi™n, loµi Sao la Î d∑y nÛi Tr≠Íng S¨n hi÷n Æang ÆËi m∆t vÌi s˘ Æe doπ cÚng giËng nh≠c∏c loµi thÛ hoang d∑ kh∏c Î h«u h’t c∏c tÿnh cÒa Vi÷t Nam, qu«n th” cÒa chÛng Æang bfi suy gi∂mÆ∏ng k” do c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt. M∆c dÔ ch›nh phÒ Æ∑ sˆ dÙng nhi“u bi÷n ph∏p Æ” ng®n ch∆ns˘ suy gi∂m cÒa c∏c loµi, Æ∆c bi÷t lµ c∏c loµi hi’m vµ Æang bfi Æe doπ tuy÷t chÒng, nh≠ng Æ©y lµnhi÷m vÙ Æ«y thˆ th∏ch. C„ nhi“u nguy™n nh©n tr˘c ti’p vµ gi∏n ti’p g©y ra s˘ suy gi∂m c∏c qu«nth” ÆÈng vÀt:

• S˘ suy gi∂m vµ chia cæt sinh c∂nh cÒa loµi

• ß∆t b…y vµ s®n bæt cho c∏c mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi

• NhÀn th¯c cÒa cÈng ÆÂng v“ b∂o tÂn cfln th†p

• Nhu c«u v“ th¯c ®n cÒa cÈng ÆÂng d©n c≠ Î vÔng Æ÷m

1

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

• S˘ thi’u quan t©m vµ tinh th«n tr∏ch nhi÷m cÒa mÈt sË c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng trong c´ng t∏cb∂o v÷ rıng

• C∏c v®n b∂n ph∏p luÀt thi’u th˘c t’, ch≠a phÔ hÓp vµ kh´ng Æ«y ÆÒ vµ nhi“u nguy™n nh©ntr˘c ti’p vµ gi∏n ti’p kh∏c g©y ra s˘ suy gi∂m Æa dπng sinh h‰c.

ß” c„ hµnh ÆÈng kfip thÍi Æ” b∂o v÷ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m kh·i c∏c mËi Æe doπ nµy vµ kh∂n®ng tuy÷t chÒng, VQG PÔ M∏t phËi hÓp vÌi d˘ ∏n SFNC vµ WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng tÊch¯c hÈi th∂o nµy Æ” h◊nh thµnh k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o tÂn Sao la.

Nh©n dfip nµy, thay m∆t t†t c∂ c∏n bÈ c´ng ch¯c cÒa VQG PÔ M∏t, chÛng t´i xin ch©n thµnhc∂m ¨n s˘ quan t©m, hÁ trÓ cÒa c∏c bÈ ngµnh vµ c∏c c¨ quan ƨn vfi tı trung ≠¨ng Æ’n Æfiaph≠¨ng. T´i cÚng xin c∏m ¨n c∏c nhµ khoa h‰c, cÚng nh≠ c∏c c∏c c¨ quan ch›nh phÒ, c∏c tÊ ch¯cphi ch›nh phÒ, c∏c tÊ ch¯c quËc t’, c∏c nhµ tµi trÓ, c∏c c¨ quan th´ng t†n b∏o ch›. CÚng nh©ndfip nµy, chÛng t´i xin Æ≠Óc t· lflng c∏m ¨n Æ∆c bi÷t tÌi nh©n d©n vµ c∏n bÈ tr™n Æfia bµn ba huy÷nCon Cu´ng, Anh S¨n, T≠¨ng D≠¨ng Æ∑ ÆÂng lflng, ÆÂng s¯c cÔng chÛng t´i trong c´ng t∏c b∂otÂn thi™n nhi™n, b∂o tÂn loµi Sao la qu˝ hi’m vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c. ß©y kh´ng chÿ lµ ni“mt˘ hµo cÒa VQG mµ cÒa c∂ nh©n d©n tr™n Æfia bµn.

ChÛng t´i sœ cÔng vÌi c∏c c¨ quan qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng, ÆÂng bµo c∏c d©n tÈc anh em tr™n Æfiabµn cË gæng nÁ l˘c b∂o tÂn, g◊n gi˜ loµi Sao la nh≠ gi˜ g◊n mÈt di s∂n qu˝ b∏u cÒa Ɔt n≠Ìc.

TÌi d˘ hÈi th∂o nµy v“ ph›a c∏c Æπi bi”u quËc t’ chÛng t´i xin tr©n tr‰ng giÌi thi÷u:

- §ng Andrew Jacob: Tham t∏n th¯ nh†t v“ hÓp t∏c vµ ph∏t tri”n, v®n phflng EC tπi Hµ nÈicÔng Æoµn c∏n bÈ nh©n vi™n EC tπi Hµ NÈi.

- §ng Veunevang Bouttalath: CÙc ph„ cÙc l©m nghi÷p n≠Ìc CHDNND Lµo vµ c∏c c∏n bÈ cÒac∏c c¨ quan thuÈc c∏c tÿnh: Kh®m MuÈn, Bo ly kh®m xay, CHDCND Lµo.

- §ng Andrew Grisser Johns: Chuy™n gia b∂o tÂn quËc t’.

- §ng Tony Whitten: Chuy™n gia cao c†p v“ Æa dπng sinh h‰c cÒa Ng©n hµng th’ giÌi

- Mike Baltzer: Tr≠Îng phflng b∂o tÂn WWF cÔng c∏c c∏n bÈ tÊ ch¯c WWF tπi Vi÷t Nam.

- C∏c chuy™n gia cÒa tÊ ch¯c IUCN, Bird life, Traffic, FFI, WCS tπi Vi÷t Nam.

- Bµ Uli Streicher: Chuy™n gia b∂o tÂn thÛ linh tr≠Îng VQG CÛc Ph≠¨ng.

ßπi bi”u trong n≠Ìc chÛng t´i xin tr©n tr‰ng giÌi thi÷u:

- ßπi di÷n cÒa CÙc Ki”m l©m

- ßπi di÷n v®n phflng UBND tÿnh Ngh÷ An cÔng c∏c chuy™n vi™n u˚ ban.

- §ng Andrew Weir: ßÂng gi∏m ÆËc d˘ ∏n SFNC

- §ng ßinh V®n C≠Íng: Ph„ gi∏m ÆËc sÎ NN&PTNT, ÆÂng gi∏m ÆËc d˘ ∏n cÔng c∏c chuy™ngia, c∏n bÈ d˘ ∏n SFNC.

2

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- §ng Chu V®n DÚng: Ph„ chi cÙc truÎng chi cÙc Ki”m l©m Ngh÷ An.

- C∏c c∏n bÈ l∑nh Æπo c∏c chi cÙc Ki”m l©m Qu∂ng Nam, Hu’, Qu∂ng trfi, Qu∂ng B◊nh, HµT‹nh, Ngh÷ An. C∏c chuy™n gia tı c∏c Tr≠Íng ßπi h‰c QuËc gia Hµ NÈi, L©m nghi÷p, Æπih‰c Vinh, ßπi h‰c Hu’, Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n sinh vÀt, Vi÷n ßi“u tra vµ Quy hoπchrıng, HÈi c∏c v≠Ín quËc gia vµ khu b∂o tÂn, d˘ ∏n DANIDA Ngh÷ An, c∏c nhµ khoa h‰c l©mnghi÷p, m´i tr≠Íng...

- L∑nh Æπo Huy÷n u˚, UBND huy÷n Con Cu´ng, Anh S¨n, T≠¨ng D≠¨ng

- C∏c c¨ quan, ƨn vfi quan tr‰ng c„ li™n quan Æ’n c´ng t∏c b∂o tÂn thi™n nhi™n tr™n Æfia bµn3 huy÷n.

- C∏c c¨ quan Th´ng t†n x∑ Vi÷t Nam, b∏o Lao ÆÈng, b∏o TuÊi trŒ, b∏o Khoa h‰c vµ ßÍi sËng,Vi÷t Nam News, b∏o Le Courier cÒa Ph∏p, b∏o N´ng nghi÷p, truy“n h◊nh Ngh÷ An, b∏o Ngh÷An, tuy“n h◊nh Con Cu´ng...

Xin ch©n thµnh c∏m ¨n c∏c vfi kh∏ch qu˝, c∏c qu˝ vfi Æπi bi”u, c∏c c¨ quan th´ng t†n b∏o ch›,chÛc c∏c ÆÂng ch› mπnh khoŒ, thµnh Æπt. ChÛc hÈi nghfi thu Æ≠Óc k’t qu∂ nh≠ mÙc ti™u Æ∆t ra.

3

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

LÍi chµo mıng cÒa u˚ ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An

Hoµng NhÀt QuangCh∏nh v®n phflng

U˚ ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An,tÿnh Ngh÷ An, Vi÷t Nam

K›nh th≠a ´ng Andrew Jacob, Tham t∏n hÓp t∏c vµ ph∏t tri”n EC tπi Hµ NÈi,

K›nh th≠a c∏c vfi kh∏ch qu˝,

Tÿnh Ngh÷ An c„ di÷n t›ch t˘ nhi™n 1.650.000 ha lµ tÿnh lÌn nh†t cÒa n≠Ìc CÈng hoµ x∑ hÈichÒ ngh‹a Vi÷t Nam. Trong Æ„.

Di÷n t›ch Ɔt l©m nghi÷p: 1.237.000 ha

- Trong Æ„: Di÷n t›ch Ɔt c„ rıng: 684.000 ha

- ߆t trËng Æ” trÂng rıng: 553.000 ha

Ri™ng di÷n t›ch rıng Æ∆c dÙng Î Ngh÷ An c„: 206.000ha, c„ 01 v≠Ín quËc gia, 01 khu b∂o tÂnthi™n nhi™n Æ∑ hoπt ÆÈng, 01 khu b∂o tÂn Æang Æ≠Óc xÛc ti’n thµnh lÀp vµ 01 khu rıng di t›chv®n ho∏ lfich sˆ, c∂nh quan, du lfich.

Ngh÷ An cÚng lµ tÿnh c„ nhi“u di÷n t›ch rıng nguy™n sinh vµ rıng giµu vÌi t›nh Æa dπng sinhh‰c cao. Nhi“u loµi ÆÈng, th˘c vÀt qu˝ hi’m vµ Æ∆c h˜u Æ∑ Æ≠Óc ghi vµo s∏ch Æ· Vi÷t Nam vµ th’giÌi, trong Æ„ c„ nh˜ng loµi c„ nguy c¨ Æe doπ cao vµ nguy c¨ tuy÷t chÒng.

Tÿnh Òy, UBND tÿnh r†t quan t©m Æ’n c´ng t∏c qu∂n l˝, b∂o v÷ vµ ph∏t tri”n vËn rıng. ß∑ c„nhi“u chÒ tr≠¨ng, ch›nh s∏ch cÙ th” Æ” ph∏t tri”n ngh“ rıng, x∑ hÈi ho∏ ngh“ rıng, nhªm b∂otÂn, g◊n gi˜ nguÂn tµi nguy™n thi™n nhi™n qu˝ gi∏ n„i chung vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt n„i ri™ng.

Trong nh˜ng n®m 90 cÒa th’ k˚ XX, c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ Æi“u tra vµ ph∏t hi÷n ra Sao la tπiHµ T‹nh vµ Ngh÷ An. ß©y kh´ng chÿ lµ tin vui ÆËi vÌi c∏c nhµ khoa h‰c mµ cfln lµ tin vui ÆËi vÌic∏n bÈ vµ nh©n d©n n¨i c„ Sao la ph©n bË.

ß” b∂o tÂn loµi nµy kh·i nguy c¨ bfi Æe doπ cao, UBND tÿnh Ngh÷ An Æ∑ x©y d˘ng d˘ ∏n thµnhlÀp khu BTTN PÔ M∏t (ti“n th©n cÒa VQG PÔ M∏t h´m nay) vµ giao nhi÷m vÙ cho VQG PÔ M∏tcÔng c∏c c†p, c∏c ngµnh, c∏c c¨ quan ƨn vfi c„ li™n quan tr∏ch nhi÷m ph∂i b∂o v÷ tËt tµi nguy™nthi™n nhi™n c∂ VQG. Ki™n quy’t bªng m‰i kh∂ n®ng, bi÷n ph∏p Æ” chËng s˘ suy gi∂m Æa dπngsinh h‰c.

Th†y Æ≠Óc t«m quan tr‰ng vµ gi∏ trfi v“ Æa dπng sinh h‰c cÒa VQG PÔ M∏t, CÈng ÆÂng Ch©u¢u Æ∑ hÁ trÓ tÿnh Ngh÷ An th˘c hi÷n D˘ ∏n L©m nghi÷p x∑ hÈi vµ b∂o tÂn thi™n nhi™n vÌi nguÂn

4

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

vËn h¨n 17,5 tri÷u EURO, d˘ ∏n nµy Æ∑ hoπt ÆÈng tı n®m 1997 vµ c¨ b∂n Æπt k’t qu∂ theo mÙcti™u: Gi∂m s˘ suy tho∏i tµi nguy™n thi™n nhi™n Î khu BTTN PÔ M∏t, k” c∂ vÔng Æ÷m.

N®m 2002, ch›nh phÒ cÚng Æ∑ k˝ quy’t Æfinh ph™ duy÷t d˘ ∏n Æ«u t≠ x©y d˘ng VQG PÔ M∏tgiai Æoπn 2002 - 2011 bao gÂm 7 hπng mÙc c´ng tr◊nh. Tuy nhi™n, d˘ ∏n nµy kh´ng c„ c∏cch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn loµi.

UBND tÿnh, bªng tr∏ch nhi÷m cÒa m◊nh sœ ti’p tÙc quan t©m, hÁ trÓ x©y d˘ng VQG ngangt«m nhi÷m vÙ. X¯ng Æ∏ng lµ n¨i c„ Æa dπng sinh h‰c vµo bÀc nh†t tr™n gi∂i Tr≠Íng S¨n.

M∆c d«u Æ∑ r†t nÁ l˘c nh≠ng mÈt th˘c trπng lµ hi÷n nay hoπt ÆÈng s®n, bæn, b…y bæt ÆÈng vÀthoang d∑ n„i chung vµ Sao la n„i ri™ng Æang trÎ thµnh mËi Æe doπ r†t lÌn. ßÈng vÀt ti’p tÙc bfisuy gi∂m do Æ„ m∆c d«u di÷n t›ch vµ ÆÈ che phÒ cÒa rıng t®ng hµng n®m nh≠ng v…n m†t c©nbªng sinh th∏i. Trong hÈi th∂o v“ nghi™n c¯u th˘c trπng vµ lÀp k’ hoπch b∂o tÂn Sao la, UBNDtÿnh Ngh÷ An mÈt l«n n˜a giao cho:

- Ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng c∏c huy÷n: Con Cu´ng, T≠¨ng D≠¨ng, Anh S¨n cÔng c∏c c¨ quanch¯c n®ng th˘c hi÷n nghi™m tÛc tr∏ch nhi÷m qu∂n l˝ nhµ n≠Ìc v“ rıng vµ Ɔt l©m nghi÷ptheo Quy’t Æfinh 245 cÒa ThÒ t≠Ìng Ch›nh phÒ; Quy’t Æfinh 08 TTg v“ qu∂n l˝ 3 loπi rıng;Chÿ thfi sË 12 cÒa ThÒ t≠Ìng Ch›nh phÒ v“ vi÷c t®ng cuÍng c∏c bi÷n ph∏p c†p b∏ch Æ” b∂ov÷ vµ ph∏t tri”n vËn rıng. Ki”m tra, xˆ l˝ nghi™m theo ph∏p luÀt c∏c nhµ hµng cfln kinhdoanh ÆÈng vÀt hoang d∑ vµ s∂n ph»m tı ÆÈng vÀt hoang d∑. N¨i nµo cfln Æ” x∂y ra Æi”mn„ng v“ ph∏ rıng, s®n bæt, mua b∏n, tµng tr˜ vµ sˆ dÙng ÆÈng vÀt hoang d∑, c∏c s∂n ph»mtı ÆÈng vÀt hoang d∑ th◊ tr≠Ìc h’t ChÒ tfich UBND huy÷n, x∑, ng≠Íi Ưng Æ«u c¨ quan Æ„ph∂i chfiu tr∏ch nhi÷m tr≠Ìc UBND tÿnh vµ ph∏p luÀt.

- Chi cÙc ki”m l©m, chÿ Æπo c∏c ƨn vfi c¨ sÎ x©y d˘ng vµ th˘c hi÷n tËt Th´ng t≠ 56 BÈ NN-KL v“ vi÷c x©y d˘ng quy ≠Ìc qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng tπi cÈng ÆÂng d©n c≠ th´n, lµng, bu´n,b∂n, †p. X©y d˘ng quy ch’ phËi hÓp qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng gi˜a VQG PÔ M∏t vµ c∏c hπt ki”ml©m tr™n Æfia bµn. T®ng c≠Íng chÿ Æπo c´ng t∏c qu∂n l˝ rıng tπi gËc, t®ng c≠Íng ki”m l©mÆfia bµn b∏m d©n, b∏m rıng.

- VQG PÔ M∏t phËi hÓp ch∆t chœ vÌi c∏c c†p, c∏c ngµnh b∂o v÷ tËt tµi nguy™n thi™n nhi™ntrong VQG. Kh´ng Æ” x∂y ra ch∏y rıng vµ Æ»y lÔi c∏c hoπt ÆÈng s®n, bæn, b…y, bæt ÆÈng vÀthoang d∑, Æ∆c bi÷t lµ c∏c loµi qu˝ hi’m vµ c∏c loµi c„ nguy c¨ Æe doπ cao trong Æ„ c„ Saola. T›ch c˘c tuy™n truy“n n©ng cao nhÀn th¯c cho nh©n d©n v“ lÓi ›ch cÒa vi÷c b∂o v÷ rıng,b∂o v÷ m´i tr≠Íng, b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c.

- C∏c c¨ quan hπt ki”m l©m, c´ng an, bÈ ÆÈi bi™n phflng, huy÷n ÆÈi, vi÷n ki”m so∏t vµ c∏c c¨quan, ƨn vfi c„ li™n quan tr™n Æfia bµn phËi hÓp ch∆t chœ vµ hÁ trÓ VQG xˆ l˝ nghi™m tÛctheo ph∏p luÀt c∏c hµnh vi phπm LuÀt b∂o v÷ vµ ph∏t tri”n rıng, LuÀt b∂o v÷ m´i tr≠Íng.

- UBND ba huy÷n vµ ngµnh c´ng an ph∂i ngıng c†p gi†y phäp sˆ dÙng sÛng s®n tr™n Æfia bµn.Thu hÂi toµn bÈ sË sÛng s®n tr™n Æfia bµn kh´ng c„ gi†y phäp; VÀn ÆÈng nh©n d©n t˘nguy÷n giao nÈp sÛng s®n Æ∑ c„ gi†y phäp sˆ dÙng trong mÈt thÍi hπn nh†t Æfinh, mÁi kh»usÛng c„ phäp giao nÈp sœ Æ≠Óc d˘ ∏n SFNC hÁ trÓ mÈt ph«n kinh ph›. Ngoµi thÍi hπn n™utr™n n’u cfln sˆ dÙng coi nh≠ vi phπm vµ bfi tfich thu sÛng ÆÂng thÍi xˆ l˝ nghi™m tÛc.

5

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- UBND tÿnh cÚng Æ“ nghfi d˘ ∏n SFNC ≠u ti™n hÁ trÓ VQG trong c∏c hoπt ÆÈng nhªm gi∂mthi”u c∏c t∏c ÆÈng vµo rıng, x©y d˘ng c∏c ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯u k’ hoπch hµnh ÆÈngb∂o tÂn thÛ lÌn n„i chung vµ Sao la n„i ri™ng.

UBND tÿnh Ngh÷ An hoan ngh™nh s∏ng ki’n tÊ ch¯c hÈi th∂o nµy cÒa WWF, d˘ ∏n SFNC,VQG PÔ M∏t, s˘ giÛp ÆÏ qu˝ b∏u cÒa CÙc Ki”m l©m. ß©y lµ hÈi th∂o c„ ˝ ngh‹a r†t quan tr‰ngtrong t◊nh h◊nh nπn s®n bæt, mua b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑ ngµy cµng tinh vi, c∏c loµi thÛ qu˝ hi’mÆang c„ nguy c¨ Æe doπ hµng ngµy. CÚng trong hÈi th∂o nµy, UBND tÿnh t· lflng c∂m ¨n Trung≠¨ng, c∏c bÈ, ngµnh, c∏c tÊ ch¯c ch›nh phÒ, phi ch›nh phÒ, c∏c nhµ tµi trÓ, c∏c nhµ khoa h‰c,c∏c c¨ quan th´ng t†n b∏o ch›. ß∆c bi÷t chÛng t´i ghi nhÀn vµ Æ∏nh gi∏ cao s˘ quan t©m, hÁ trÓcÒa ß∂ng u˚, ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng vµ nh©n d©n ba huy÷n tr™n Æfia bµn Æ∑ phËi hÓp vÌi banqu∂n l˝ VQG trong vi÷c b∂o v÷ vµ ph∏t tri”n vËn rıng.

Xin c∏m ¨n vµ k›nh chÛc c∏c qu˝ vfi kh∏ch qu˝, c∏c Æπi bi”u mπnh khoŒ vµ thµnh Æπt, chÛchÈi th∂o thµnh c´ng tËt Æãp.

6

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

ph∏t bi”u cÒa cÙc ki”m l©mbÈ n´ng nghi÷p vµ ph∏t tri”n n´ng th´n

Nguy‘n B∏ ThÙ CÙc tr≠Îng, CÙc Ki”m l©m

BÈ N´ng nghi÷p vµ ph∏t tri”n n´ng th´n Vi÷t Nam

Th≠a qu˝ bµ, qu˝ ´ng,

Tr≠Ìc ti™n, cho phäp t´i Æ≠Óc thay m∆t CÙc Ki”m l©m, BÈ N´ng nghi÷p vµ Ph∏t tri”n n´ngth´n nhi÷t li÷t chµo mıng c∏c qu˝ vfi Æπi bi”u trong n≠Ìc vµ quËc t’ tham d˘ HÈi th∂o nghi™nc¯u th˘c trπng vµ lÀp k’ hoπch b∂o tÂn loµi Sao la tπi VQG PÔ M∏t, tÿnh Ngh÷ An.

Vi÷t Nam Æ≠Óc thi™n nhi™n ≠u Æ∑i v“ nguÂn tµi nguy™n di truy“n, c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀthoang d∑ vµ h÷ sinh th∏i r†t Æa dπng. ß∆c bi÷t, c∏c loµi Æ∆c h˜u chi’m t˚ l÷ cao so vÌi mÈt sËn≠Ìc trong khu v˘c. Trong kho∂ng thÍi gian 10 n®m trÎ lπi Æ©y, cÔng vÌi s˘ hÓp t∏c quËc t’trong l‹nh v˘c b∂o tÂn Æ≠Óc mÎ rÈng, nhi“u loµi ÆÈng, th˘c vÀt mÌi Æ≠Óc ph∏t hi÷n vµ m´ t∂. S˘ki÷n ph∏t hi÷n ra loµi Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) tπi Vi÷t Nam n®m 1993 cho th†y ti“mn®ng Æa dπng sinh h‰c cÒa Vi÷t Nam cfln r†t lÌn. ß©y cÚng lµ bi”u t≠Óng v“ s˘ hÓp t∏c quËc t’c„ hi÷u qu∂ trong l‹nh v˘c b∂o tÂn tπi Vi÷t Nam.

Trong thÍi gian qua, ch›nh phÒ Vi÷t Nam Æ∑ r†t quan t©m Æ’n c´ng t∏c b∂o tÂn thi™n nhi™nn„i chung vµ b∂o tÂn c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt hoang d∑ qu˝ hi’m n„i ri™ng, trong Æ„ c„ loµi Saola. Nh˜ng nÁ l˘c nµy Æ∑ Æem lπi mÈt sË thµnh qu∂ nh†t Æfinh:

Nhi“u v®n b∂n luÀt vµ quy phπm ph∏p luÀt nh≠: LuÀt B∂o v÷ vµ Ph∏t tri”n rıng (1991), Quy’tÆfinh 08 v“ qu∂n l˝ c∏c khu rıng Æ∆c dÙng (2001), Nghfi Æfinh 48 v“ danh mÙc c∏c loµi ÆÈng, th˘cvÀt hoang d∑ qu˝ hi’m (2002) vµ c∏c v®n b∂n quy phπm ph∏p luÀt kh∏c Æ∑ Æ≠Óc ban hµnh nhªmb∂o v÷ ÆÈng vÀt hoang d∑ vµ n¨i sinh sËng cÒa chÛng kh·i bfi ph∏ hoπi, khai th∏c, s®n bæn vµ bu´nb∏n. Loµi Sao la lµ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m thuÈc Nh„m 1B "c†m khai th∏c vµ sˆ dÙng" cÒa NghfiÆfinh 48.

MÈt h÷ thËng vÌi 123 KBT, bao gÂm 27 VQG, 59 KBT vµ 37 khu b∂o v÷ c∂nh quan (Khu VH-LS-MT) Æ∑ Æ≠Óc thi’t lÀp, chi’m kho∂ng 7% di÷n t›ch toµn quËc. MÈt sË KBT hi÷n c„ d‰c theod∑y Tr≠Íng S¨n, tı Ngh÷ An tÌi Qu∂ng Nam lµ nh˜ng sinh c∂nh quan tr‰ng cÒa loµi Sao la. Doc„ quy ch’ b∂o v÷ Æ∆c bi÷t n™n nh◊n chung c∏c KBT lµ nh˜ng n¨i sinh sËng an toµn nh†t cho c∏cloµi ÆÈng vÀt hoang d∑, trong Æ„ c„ loµi Sao la.

H÷ thËng Ki”m l©m vÌi g«n 9.000 Ki”m l©m vi™n c„ m∆t Î khæp m‰i mi“n Ɔt n≠Ìc, tı c†ptrung ≠¨ng, xuËng tÌi c†p tÿnh, huy÷n, x∑, Æ∑ trÎ thµnh l˘c l≠Óng nflng cËt trong c´ng t∏c b∂ov÷ rıng vµ b∂o v÷ ÆÈng vÀt hoang d∑.

7

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

HÓp t∏c quËc t’ gi˜a Vi÷t Nam vÌi c∏c tÊ ch¯c b∂o tÂn quËc t’ nh≠ WWF, IUCN, FFI, BirdlifeInternational, c∏c nhµ tµi trÓ song ph≠¨ng vµ Æa ph≠¨ng nh≠ EU, UNDP, GEF, WB, ADB... Æ≠Óct®ng c≠Íng. Qua Æ„, nhi“u ch≠¨ng tr◊nh vµ d˘ ∏n b∂o tÂn Æ∑ Æ≠Óc x©y d˘ng vµ th˘c hi÷n. Vi÷tNam cÚng tham gia nhi“u c´ng ≠Ìc quËc t’ v“ b∂o tÂn thi™n nhi™n nh≠ C´ng ≠Ìc v“ c∏c vÔngƆt ngÀp n≠Ìc (Ramsar), C´ng ≠Ìc v“ bu´n b∏n quËc t’ c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt hoang d∑ nguyc†p (CITES), C´ng ≠Ìc Æa dπng sinh h‰c (CBD). Ngay tı n®m 1994, Vi÷t Nam Æ∑ Æ“ xu†t vµ Æ≠ÓcC´ng ≠Ìc CITES ch†p thuÀn Æ≠a loµi Sao la vµo PhÙ lÙc 1, c†m bu´n b∏n quËc t’ v◊ mÙc Æ›chth≠¨ng mπi m…u vÀt loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m nµy.

M∆c dÔ c„ nhi“u nÁ l˘c vµ Æ∑ Æπt Æ≠Óc mÈt sË k’t qu∂ quan tr‰ng, song b∂o tÂn thi™n nhi™nÎ Vi÷t Nam v…n Æ∑ vµ Æang g∆p nhi“u th∏ch th¯c to lÌn. Trong khi nh◊n chung ÆÈ che phÒ rıngt®ng l™n li™n tÙc trong nh˜ng n®m g«n Æ©y, song rıng vµ sinh c∂nh t˘ nhi™n v…n ti’p tÙc bfi suytho∏i vµ chia cæt. T◊nh trπng khai th∏c vµ bu´n b∏n b†t hÓp ph∏p ÆÈng vÀt hoang d∑ v…n ti’p di‘n.SË l≠Óng c∏c loµi ÆÈng vÀt hoang d∑ nguy c†p t®ng Æ∏ng k”. C„ nhi“u nguy™n nh©n d…n Æ’n t◊nhtrπng suy tho∏i tµi nguy™n ÆÈng, th˘c vÀt hoang d∑: d©n sË Æ´ng vµ t◊nh trπng Æ„i nghÃo Î n´ngth´n; c∏c hoπt ÆÈng ph∏t tri”n kh´ng b“n v˜ng; kinh t’ thfi tr≠Íng vÌi nhu c«u t®ng l™n v“ c∏cs∂n ph»m ÆÈng vÀt hoang d∑ cÒa mÈt bÈ phÀn d©n c≠ trong x∑ hÈi; nhÀn th¯c v“ vai trfl vµ gi∏trfi cÒa thi™n nhi™n, cÒa h÷ sinh th∏i, th’ giÌi ÆÈng, th˘c vÀt trong x∑ hÈi cfln nhi“u hπn ch’; c∏cv®n b∂n ph∏p luÀt ch≠a ÆÂng bÈ; hπn ch’ v“ n®ng l˘c thıa hµnh ph∏p luÀt, thi’u hi”u bi’t vµkinh nghi÷m v“ b∂o tÂn c∏c loµi ÆÈng vÀt hoang d∑ lµ nh˜ng nguy™n nh©n ch›nh lµm cho nguÂntµi nguy™n thi™n nhi™n Æang bfi cπn ki÷t, sË l≠Óng loµi ÆÈng vÀt c„ nguy c¨ bfi tuy÷t chÒng t®ngl™n. ßËi vÌi loµi Sao la, t◊nh trπng s®n bæt v…n di‘n ra trong c∏c cÈng ÆÂng d©n c≠ Æfia ph≠¨ng,chÒ y’u phÙc vÙ nhu c«u ti™u dÔng tπi chÁ; quan s∏t s¨ bÈ cho th†y, nhi“u qu«n th” Sao la sinhsËng b™n ngoµi c∏c khu b∂o tÂn, s˘ tÂn tπi cÒa chÛng bfi ∂nh h≠Îng d≠Ìi ∏p l˘c lÌn v“ s®n bæt vµqu∏ tr◊nh chuy”n ÆÊi mÙc Æ›ch sˆ dÙng Ɔt sang ph∏t tri”n n´ng nghi÷p vµ c¨ sÎ hπ t«ng; trongkhi Æ„ hi”u bi’t v“ Æ∆c Æi”m sinh th∏i, vÔng ph©n bË cfln hπn ch’ do ch≠a c„ nh˜ng Æi“u tranghi™n c¯u chuy™n s©u vµ quan s∏t c„ h÷ thËng v“ loµi ÆÈng vÀt nµy.

S˘ suy gi∂m nhanh c∏c qu«n th” ÆÈng vÀt hoang d∑, Æ∆c bi÷t lµ c∏c loµi qu˝ hi’m, trong Æ„c„ loµi Sao la Æfli h·i ph∂i tri”n khai ngay k’ hoπch hµnh ÆÈng th›ch hÓp, tr™n c¨ sÎ Æ∏nh gi∏hi÷n trπng, vÔng ph©n bË, Æ∆c Æi”m sinh th∏i, ph©n t›ch c∏c nguy™n nh©n d…n Æ’n s˘ suy gi∂mqu«n th” vµ Æ“ ra gi∂i ph∏p c„ t›nh kh∂ thi, phÔ hÓp vÌi Æi“u ki÷n th˘c t’. MÎ rÈng hÓp t∏c vµtrao ÆÊi kinh nghi÷m, th´ng tin gi˜a c∏c n≠Ìc, c∏c tÊ ch¯c b∂o tÂn trong n≠Ìc vµ quËc t’ lµ Æi“uki÷n c«n thi’t Æ” x∏c Æfinh nh˜ng hµnh ÆÈng th›ch hÓp, qua Æ„ tπo Æi“u ki÷n cho vi÷c sˆ dÙngc∏c nguÂn l˘c v“ tµi ch›nh vµ con ng≠Íi mÈt c∏ch c„ hi÷u qu∂. Ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn Æa dπngsinh h‰c d∑y Tr≠Íng S¨n n„i chung vµ Ch≠¨ng tr◊nh Trung Tr≠Íng S¨n n„i ri™ng do BÈNN&PTNT phËi hÓp vÌi WWF tπo c¨ sÎ tËt cho vi÷c x©y d˘ng vµ tri”n khai k’ hoπch hµnh ÆÈngb∂o tÂn loµi Sao la.

CÙc Ki”m l©m vÌi t≠ c∏ch lµ c¨ quan qu∂n l˝ nhµ n≠Ìc v“ ÆÈng vÀt hoang d∑ Æ∏nh gi∏ caonh˜ng ˝ ki’n Æ„ng g„p vµ kinh nghi÷m cÒa c∏c qu˝ vfi tham d˘ hÈi th∂o. Chæc chæn nh˜ng ˝ ki’nÆ„ng g„p vµ kinh nghi÷m cÒa qu˝ vfi sœ giÛp t®ng c≠Íng nh˜ng nÁ l˘c cÒa Vi÷t Nam trong vi÷cb∂o tÂn loµi Sao la. Thµnh c´ng cÒa hÈi th∂o nµy sœ g„p th™m mÈt kinh nghi÷m tËt cho vi÷c b∂otÂn c∏c loµi ÆÈng vÀt hoang d∑ qu˝ hi’m kh∏c.

8

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Nh©n dfip nµy t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n VQG PÔ M∏t, tÊ ch¯c WWF vµ d˘ ∏n SFNC do EU tµitrÓ Æ∑ c„ s∏ng ki’n tÊ ch¯c cuÈc hÈi th∂o nµy.

Xin chÛc c∏c qu˝ vfi s¯c khoŒ, c„ nh˜ng ngµy Æ«y thÛ vfi vµ bÊ ›ch tπi VQG PÔ M∏t. ChÛc hÈith∂o Æπt Æ≠Óc nhi“u k’t qu∂.

C∂m ¨n qu˝ vfi Æ∑ chÛ ˝ theo d‚i.

9

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Saola - t„m tæt lfich sˆ

Tony Whitten, Chuy™n gia cao c†p v“ Æa dπng sinh h‰c

Ng©n hµng Th’ giÌi

Trong vµi n®m qua t´i Æ∑ Æ≠Óc Æ’n th®m nhi“u tÿnh Î Vi÷t nam. Nhi“u loµi c∏ vµ Ëc s™n mÌiÆ∑ Æ≠Óc ph∏t hi÷n n¨i Æ©y. N’u nh≠ chÛng ta nh◊n xung quanh nh˜ng d∑y nÛi Æ∏ v´i nµy, th◊ c„th” h´m nay chÛng ta lπi t◊m th™m Æ≠Óc nh˜ng loµi mÌi. Nh≠ng kh´ng c„ ai ngÍ Æ≠Óc Æ’n vıarÂi con ng≠Íi cfln c„ th” ph∏t hi÷n Æ≠Óc mÈt loµi thÛ lÌn nh≠ Sao la. Chæc chæn lµ loµi Sao lakh´ng th” sËng Î nh˜ng d∂i rıng hãp Æ≠Óc. Th’ giÌi Æ∑ v´ cÔng kinh ngπc khi ´ng ßÁ T≠Ìc l«nÆ«u ti™n Æ∑ ph∏t hi÷n Æ≠Óc mÈt loµi thÛ mÌi lπ trong nh˜ng khu rıng nµy. ß©y lµ loµi thÛ lÌnÆ≠Óc ph∏t hi÷n l«n Æ«u ti™n trong vflng 50 n®m trÎ lπi Æ©y. Loµi Sao la ÆËi m∆t vÌi r†t nhi“u mËiÆe d‰a, vµ chÛng ta sœ th∂o luÀn v“ nh˜ng mËi Æe d‰a nµy trong 2 ngµy hÈi th∂o sæp tÌi. C„ r†t›t ng≠Íi Æ∑ tıng nh◊n th†y con Sao la, vµ c∂ t´i cÚng ch≠a bao giÍ nh◊n th†y. L«n t´i Æ’n Æ≠Ócg«n vÌi con Sao la nh†t lµ khi t´i Æ≠Óc g∆p mÈt ng≠Íi Æ∑ tıng ®n thfit Sao la.

T´i muËn t†t c∂ m‰i ng≠Íi trong phflng h∑y cÚng tham gia mÈt hoπt ÆÈng ƨn gi∂n. Tr≠Ìcti™n, t´i xin mÍi t†t c∂ m‰i ng≠Íi trong phflng nµy h∑y Ưng l™n. B©y giÍ, nh˜ng ng≠Íi nµo ch≠abao giÍ nh◊n th†y con Sao la ho∆c mÈt ph«n cÒa con Sao la, th◊ xin mÍi ngÂi xuËng. Ti’p theonh˜ng ng≠Íi ch≠a bao giÍ nh◊n th†y mÈt con Sao la cfln sËng, xin mÍi ngÂi xuËng. Chÿ c„ nh˜ngng≠Íi Æ∑ tıng nh◊n th†y mÈt con Sao la sËng th◊ v…n Ưng nguy™n. Nh≠ vÀy lµ c„ 12 ng≠Íi trongphflng nµy Æ∑ tıng nh◊n th†y mÈt con Sao la sËng (trong tÊng sË kho∂ng 70 Æπi bi”u tham d˘hÈi th∂o). CuËi cÔng, nh˜ng ng≠Íi nµo ch≠a bao giÍ nh◊n th†y con Sao la Î trong rıng, xin mÍingÂi xuËng. Th’ lµ b©y giÍ chÿ cfln 3 ng≠Íi cfln Æang Ưng. ß©y lµ nh˜ng ng≠Íi duy nh†t trongphflng Æ«y nh˜ng chuy™n gia nµy Æ∑ tıng nh◊n th†y con Sao la cfln sËng Î trong rıng. ß©y lµnh˜ng ng≠Íi mµ chÛng ta c«n ph∂i l†y th´ng tin tı h‰.

Trong hai ngµy tÌi vµ c∂ v“ sau nµy chÛng ta c«n ph∂i n„i chuy÷n vµ trao ÆÊi th´ng tin, vµcÔng lµm vi÷c vÌi nhau Æ” th∂o luÀn t◊nh h◊nh Î Lµo vµ Vi÷t Nam vµ t◊m ra c∏ch lµm th’ nµo Æ”giÛp cho vi÷c b∂o tÂn loµi Sao la trong t≠¨ng lai.

10

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Bµi giÌi thi÷u cÒa SFNC

Andrew Weir vµ ßinh V®n C≠Íng ßÂng gi∏m ÆËc - D˘ ∏n SFNC

Tÿnh Ngh÷ AnVi÷t Nam

D˘ ∏n SFNC r†t vinh d˘ Æ≠Óc lµ ÆÂng tÊ ch¯c HÈi th∂o Nghi™n c¯u Th˘c trπng vµ LÀp k’hoπch B∂o tÂn Sao la l«n nµy, Æ≠Óc tÊ ch¯c tπi trÙ sÎ cÒa VQG PÔ M∏t, tÿnh Ngh÷ An, ngµy 27-28th∏ng 2 n®m 2004.

D˘ ∏n SFNC Æ∑ Æ≠Óc h◊nh thµnh n®m 1994 vµ tÀp trung vµo rıng PÔ M∏t theo y™u c«u cÒach›nh phÒ. Khi Æ„ PÔ M∏t vıa trÎ thµnh khu BTTN, vÌi mÙc ti™u Æ” b∂o v÷ c∏c loµi Æ∆c h˜u vµqu˝ hi’m Æ≠Óc hi÷u qu∂ h¨n, trong Æ„ c„ c∂ loµi voi. PÔ M∏t Æ∑ Æ≠Óc mÈt nghi™n c¯u kh∂ thin®m 1993 c´ng nhÀn Æ©y lµ m´i tr≠Íng sËng lÌn nh†t cÒa Sao la cfln s„t lπi tπi Vi÷t Nam.

ß≠Óc tµi trÓ bÎi U˚ ban Ch©u ¢u vµ Æ≠Óc ti’n hµnh tı n®m 1997, d˘ ∏n SFNC Æ∑ khai th∏chµng loπt ph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn Æa dπng nhªm ng®n ch∆n s˘ ph∏ hÒy c∏c nguÂn rıng, trong Æ„c„ c∂ hoπt ÆÈng n©ng cao sinh k’, c∏c hoπt ÆÈng phi n´ng nghi÷p, vµ c∏c ch≠¨ng tr◊nh qu∂n l˝vµ b∂o tÂn.

C∏c nghi™n c¯u v“ Sao la Æ∑ bæt Æ«u Æ≠Óc ti’n hµnh n®m 1998 vµ 1999. C∏c ≠Ìc l≠Óng v“ sËl≠Óng qu«n th” Sao la d˘a tr™n th´ng tin cÒa c∏c cuÈc ph·ng v†n nh˜ng ng≠Íi thÓ s®n Æfia ph≠¨ngcho bi’t c„ kho∂ng 18 con Sao la cfln sËng s„t Î khu v˘c Khe BËng Î Æ´ng nam KBT, vµ c„ th”c„ kho∂ng 8 con kh∏c sËng Î khu v˘c Khe Ch∏t vµ Khe Choang Î trung t©m KBT. C∏c nghi™n c¯uti’p theo n®m 2003 cho th†y rªng con sË nµy Æ∑ gi∂m Æi kho∂ng mÈt nˆa trong 5 n®m tı 1998Æ’n 2003, m∆c dÔ c∏c l˘c l≠Óng ki”m l©m vµ c∏c c¨ quan ch¯c n®ng Æ∑ cË gæng r†t nhi“u.

MÈt thÓ s®n cho rªng tÊng sË qu«n th” Sao la cfln s„t lπi Î VQG PÔ M∏t chÿ trfi gi∏ ch≠a Æ’n1.000 Æ´ la. Trong khi Æ„ ch›nh phÒ vµ c∏c d˘ ∏n vµ c∏c tÊ ch¯c b∂o tÂn Æang b· ra hµng tri÷uÆ´ la Æ” cË gæng b∂o v÷ loµi thÛ nµy vµ m´i tr≠Íng sËng cÒa chÛng tπi PÔ M∏t vµ nh˜ng n¨i kh∏c.R†t nhi“u chi’n l≠Óc Æ∑ Æ≠Óc x©y d˘ng vµ ng≠Íi ta Æ∑ vi’t hµng ngh◊n ch˜. Nh≠ng v…n ch≠a c„c∏i g◊ c„ k’t qu∂.

ChÛng ta c«n ph∂i t˘ h·i v◊ sao t†t c∂ nh˜ng chi ph› vµ nh˜ng nÁ l˘c b∂o tÂn lπi chÿ mang lπinh˜ng k’t qu∂ ›t ·i Æ’n nh≠ vÀy. Ch›nh v◊ vÀy, d˘ ∏n SFNC, cÔng vÌi s˘ hÁ trÓ cÒa Ph∏i Æoµn Òyban Ch©u ¢u tπi Vi÷t Nam, Æ∑ cÔng tµi trÓ Æ” tÊ ch¯c hÈi th∂o quan tr‰ng nµy.

ChÛng ta c«n ph∂i Æ≠a ra c∏c c©u tr∂ lÍi thÀt nhanh. Vµ khi chÛng ta Æ∑ c„ c©u tr∂ lÍi rÂi, th◊chÛng ta c«n ph∂i x©y d˘ng vµ th˘c hi÷n mÈt k’ hoπch hµnh ÆÈng mÈt c∏ch hi÷u qu∂ Æ” b∂o v÷loµi Sao la Î Vi÷t Nam.

11

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Sao la lµ bi”u t≠Óng cÒa VQG PÔ M∏t. Nh≠ng n’u chÛng ta kh´ng cÔng ngÂi th∂o luÀn vÌinhau, Æ” Æ≠a ra quy’t Æfinh vµ cÔng hµnh ÆÈng g†p, th◊ ngay c∂ Î nh˜ng khu b∂o tÂn Æ≠Óc tµitrÓ vµ Æ≠Óc b∂o v÷ tËt nh≠ VQG PÔ M∏t, loµi Sao la cÚng c„ th” sÌm bi’n m†t v‹nh vi‘n.

12

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Qu∏ TR◊nh ph∏t hi÷n loµi Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) Î Vi÷t Nam

VÚ V®n DÚng vµ ßÁ T≠Ìc, Vi÷n ßi“u tra vµ Quy hoπch rıng Vi÷t Nam

Theo Quy’t Æfinh 194/CT ngµy 9/8/1986 cÒa ChÒ tfich HÈi ÆÂng BÈ tr≠Îng, mÈt h÷ thËng c∏ckhu rıng Æ∆c dÙng cÒa Vi÷t Nam Æ≠Óc thµnh lÀp, trong Æ„ c„ khu B∂o tÂn Thi™n nhi™n VÚ Quang(nay lµ V≠Ín quËc gia VÚ Quang), thuÈc huy÷n H≠¨ng Kh™, tÿnh Hµ T‹nh. ß” Æ∏nh gi∏ gi∏ trfi Æadπng sinh h‰c, chu»n bfi cho vi÷c x©y d˘ng LuÀn ch¯ng kinh t’ k¸ thuÀt (nay lµ d˘ ∏n Æ«u t≠) cÒakhu b∂o tÂn mÌi Æ≠Óc Æ“ xu†t nµy, vÌi s˘ trÓ giÛp cÒa WWF, mÈt Æoµn kh∂o s∏t tÊng hÓp cÒaBÈ L©m nghi÷p Æ≠Óc thµnh lÀp Æ” th˘c hi÷n nhi÷m vÙ tr™n. Thµnh ph«n Æoµn gÂm:

- §ng VÚ V®n DÚng, c∏n bÈ Vi÷n ßi“u tra Qui Hoπch rıng (ßTQHR), tr≠Îng Æoµn.

- §ng ßÁ T≠Ìc, c∏n bÈ Vi÷n ßTQHR, thµnh vi™n.

- §ng L™ V®n Ch»m, c∏n bÈ Vi÷n ßTQHR, thµnh vi™n.

- Ti’n s‹ Nguy‘n V®n S∏ng, c∏n bÈ Vi÷n Sinh th∏i vµ tµi nguy™n sinh vÀt, thµnh vi™n.

- Ti’n s‹ Nguy‘n Th∏i T˘, gi∂ng vi™n tr≠Íng ßπi h‰c S≠ phπm Vinh, Ngh÷ An, thµnh vi™n.

- Ti’n s‹ John MacKinnon, c∏n bÈ WWF, thµnh vi™n.

Khi Æ’n Hµ T‹nh, Chi cÙc Ki”m l©m cÒa tÿnh Æ∑ cˆ ´ng B◊nh, vµ Khu BTTN VÚ Quang cˆ ´ngNg´n cÔng tham gia kh∂o s∏t vÌi Æoµn.

Ch≠¨ng tr◊nh kh∂o s∏t cÒa Æoµn bæt Æ«u tı ngµy 9 Æ’n ngµy 31 th∏ng 5 n®m 1992. Trong 4ngµy, tı 18-21/5, Æoµn Æ„ng qu©n Î ÆÂn bi™n phflng VÚ Quang (ÆÂn bi™n phflng 567), thuÈc x∑Kim Quang Æ” kh∂o s∏t khu v˘c trung t©m cÒa KBT. BuÊi chi“u ngµy 21/5, tr≠Ìc khi chuy”n ÆfiaÆi”m kh∂o s∏t, Æoµn chia lµm 2 nh„m, mÈt nh„m Î nhµ Æ” xˆ l˝ c∏c ti™u b∂n ÆÈng th˘c vÀt mÌithu Æ≠Óc, mÈt nh„m ti’n hµnh Æi“u tra kinh t’ x∑ hÈi vµ th®m h·i thÓ s®n Î c∏c th´n quanh ÆÂnbi™n phflng. Nh„m th¯ 2 gÂm c∏c ´ng: DÚng, S∏ng, T˘ vµ T≠Ìc. Trong gia Æ◊nh mÈt ng≠Íi thÓs®n trŒ, nh„m nµy Æ∑ ph∏t hi÷n 2 c∆p sıng cÒa loµi d™ rıng (Naemorhedus sumatraensis) vµ 1c∆p sıng r†t lπ, dµi vµ nh‰n. Theo ng≠Íi thÓ s®n, Æ©y lµ sıng cÒa mÈt loµi thÛ c„ t™n Æfia ph≠¨nglµ s¨n d≠¨ng; loµi nµy c„ mµu n©u Æen, k›ch th≠Ìc lÌn, n∆ng h¨n vµ sıng cÚng dµi h¨n loµi d™rıng. ßoµn Æ∑ chÙp ∂nh vµ mua lπi c∆p sıng lπ nµy.

Ngµy 22/5 Æoµn chuy”n ra Mµn Trπn Æ” kh∂o s∏t khu v˘c ph›a Æ´ng bæc cÒa KBT. Tπi Æ©y Æoµnthu Æ≠Óc th™m hai c∆p sıng kh∏c cÒa loµi thÛ lπ n„i tr™n. Khi Æ„ Æoµn mÌi khºng Æfinh Æ©y lµmÈt loµi thÛ mÌi thuÈc h‰ Bfl - Bovidae vµ Æ∆t t™n Vi÷t Nam lµ loµi "D™ sıng dµi" Æ” tr∏nh nh«ml…n vÌi loµi s¨n d≠¨ng ho∆c d™ rıng c„ t™n khoa h‰c lµ Naemorhedus sumatraensis kh∏ phÊ

13

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

bi’n Î c∏c vÔng nÛi Æ∏ v´i cÒa Vi÷t Nam.T™n ti’ng Anh tπm dfich lµ Bfl VÚ Quang -"Vu quang Ox". Ph∏t hi÷n tr™n Æ≠Óc b∏oc∏o vÌi BÈ L©m nghi÷p vµ v®n phflng WWFÎ Hµ NÈi. B∂n tin cÒa WWF quËc t’ Æ„ngtπi Gland, ThÙy S‹ ngµy 17/7/1992 Æ∑ ch›nhth¯c th´ng b∏o vi÷c ph∏t hi÷n loµi thÛ mÌitπi khu BTTN VÚ Quang, tÿnh Hµ T‹nh. R†tnhi“u h∑ng th´ng t†n vµ b∏o ch› c∏c n≠ÌcÆ∑ Æ≠a lπi tin tr™n.

ß” thu thÀp th™m c∏c th´ng tin vµ m…uvÀt v“ loµi thÛ mÌi nµy, tÊ ch¯c WWF Î HµnÈi lπi ti’p tÙc tµi trÓ cho mÈt cuÈc kh∂os∏t th¯ hai tπi khu v˘c VÚ Quang thuÈc haihuy÷n H≠¨ng S¨n vµ H≠¨ng Kh™ tÿnh HµT‹nh tı ngµy 12 th∏ng 11 Æ’n 25 th∏ng 11n®m 1992. ßoµn gÂm 3 c∏n bÈ: ´ng VÚV®n DÚng, ´ng Hoµng Tr‰ng Tr› thuÈcVi÷n ßTQHR vµ ´ng Phπm MÈng GiaothuÈc CÙc Ki”m l©m. Trong h¨n hai tu«nkh∂o s∏t, Æoµn Æ∑ thËng k™ Æ≠Óc h¨n 20c∆p sıng, vµ Æ∆c bi÷t thu Æ≠Óc 1 bÈ da Æ«yÆÒ cÒa loµi D™ sıng dµi tπi x∑ Hoµ H∂i,

huy÷n H≠¨ng Kh™ (∂nh 1 vµ 2). M…u vÀt Æ≠Óc mang v“ Hµ nÈi Æ” lµm ti™u b∂n nhÂi b´ng vµ mÈtm∂nh da Æ«u nh· Æ≠Óc t∏ch ra Æ” gˆi ra n≠Ìc ngoµi gi∏m Æfinh ADN.

Ti’p theo c∏c cuÈc kh∂o s∏t Î VÚ Quang, Æ«u n®m 1993, trong khi kh∂o s∏t Æa dπng sinh h‰cÆ” x©y d˘ng LuÀn ch¯ng kinh t’ k¸ thuÀt cho khu BTTN PÔ M∏t, tÿnh Ngh÷ An (nay lµ VQG PÔM∏t), ´ng Nguy‘n Ng‰c Ch›nh, c∏n bÈ cÒa Vi÷n ßTQHR vµ c∏c thµnh vi™n trong Æoµn kh∂o s∏tcÚng ph∏t hi÷n vµ thu thÀp Æ≠Óc ti™u b∂n cÒa loµi d™ sıng dµi Î huy÷n Con Cu´ng vµ T≠¨ngD≠¨ng, tÿnh Ngh÷ An. Î Æ©y, loµi thÛ mÌi nµy c„ t™n Æfia ph≠¨ng lµ Sao la, v◊ sıng cÒa n„ giËnghai c‰c Ưng cÒa bµn quay sÓi (theo ti’ng Th∏i, Sao la c„ ngh‹a lµ c∏i c‰c Ưng).

Sau khi ph∏t hi÷n sıng cÒa loµi thÛ lÌn mÌi Î VÚ Quang kho∂ng 1 n®m, gi˜a n®m 1993, ngµy3 th∏ng 6, tr™n tÍ tπp ch› Nature, sË 363, loµi thÛ lÌn mÌi ph∏t hi÷n nµy Æ≠Óc ch›nh th¯c m´ t∂vµ c´ng bË vÌi t™n khoa h‰c lµ Pseudoryx nghetinhensis. C∏c t∏c gi∂ Æ∑ c´ng bË loµi tr™n lµ: VÚV®n DÚng, Phπm MÈng Giao, Nguy‘n Ng‰c Ch›nh, ßÁ T≠Ìc, Peter Arctander vµ John MacKinnon.§ng Peter Arctander lµ mÈt nhµ khoa h‰c ng≠Íi ßan Mπch Æ∑ tham gia ph©n t›ch ADN vµ sæp x’pvfi tr› cÒa loµi thÛ mÌi trong h÷ thËng ph©n loπi cÒa h‰ Bfl - Bovidae. Tı n®m 1993, trong c∏c tµili÷u cÒa Vi÷t Nam t™n "Sao la" Æ∑ Æ≠Óc dÔng thay cho t™n "d™ sıng dµi" Æ≠Óc g‰i tπm thÍi khimÌi ph∏t hi÷n.

CÚng kho∂ng thÍi gian c´ng bË loµi mÌi, cuËi th∏ng 5 n®m 1993, mÈt con Sao la con cflnsËng, kho∂ng 4-5 th∏ng tuÊi, n∆ng 18 kg, c„ chi“u cao vai 61 cm, chi“u dµi th©n 103 cm, Æ≠Ócng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng bæt tπi Khe Tre thuÈc x∑ S¨n Kim, huy÷n H≠¨ng S¨n, tÿnh Hµ T‹nh, nªm

14

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Hai c∆p sıng Sao la ph∏t hi÷n tπi x∑ Hfla H∂i, huy÷nH≠¨ng Kh™, Hµ T‹nh ngµy 24/11/1992

Î ph›a t©y bæc cÒa khu BTTN VÚQuang. Con Sao la nµy Æ≠Óc mangv“ Hµ nÈi ngµy 6 th∏ng 6 vµ Æ≠ÓcBÈ L©m nghi÷p giao cho Vi÷nßTQHR nu´i tπi vi÷n g«n thfi tr†nV®n ßi”n. Sau 2 th∏ng con Sao laÆ∑ n∆ng 32 kg, nh≠ng Æ∑ bfi ch’tdo gan c„ qu∏ nhi“u s∏n k› sinh.

ß«u n®m 1993, sıng Sao lacÚng Æ∑ Æ≠Óc ph∏t hi÷n Î lµngNakadok thuÈc khu b∂o tÂn Nakai-NÀm Theum cÒa Lµo, g«n khuBTTN VÚ Quang. Sao la cÚng lµt™n ti’ng Lµo cÒa loµi thÛ lÌn nµy.

TÌi nay qua c´ng t∏c Æi“u tra Î c∂ hai ph›a Vi÷t Nam vµ Lµo, Æ∑ c„ th” x∏c Æfinh Æ≠Óc khu ph©nbË cÒa Sao la käo dµi tı bæc Ngh÷ An Æ’n Bæc Qu∂ng Nam, v“ ph›a Vi÷t Nam vµ tı nam tÿnhHouaphanh xuËng Æ’n bæc tÿnh Savannakhet cÒa Lµo. Khu ph©n bË c„ toπ ÆÈ: 15o 30' - 20o v‹ ÆÈbæc; 104o - 108o kinh ÆÈ Æ´ng. C∏c nhµ khoa h‰c cÚng Æ∑ khºng Æfinh Æ©y lµ loµi thÛ lÌn Æ∆c h˜ucÒa hai n≠Ìc Vi÷t Nam vµ Lµo.

ß” Æ∏nh gi∏ gi∏ trfi khoa h‰c vµ b∂o tÂn cÒa loµi thÛ lÌn nµy, n®m 1996 loµi Sao la Æ∑ Æ≠ÓcIUCN x’p vµo hπng Nguy c†p (Endangered), trong Danh lÙc Æ· c∏c loµi thÛ bfi Æe doπ; n„ cÚngÆ≠Óc Æ≠a vµo phÙ lÙc I cÒa C´ng ¶Ìc CITES vµ S∏ch Æ· Vi÷t Nam n®m 2000 vµ c„ t™n trong DanhlÙc IB, c∏c loµi ÆÈng vÀt qu› hi’m, c„ gi∏ trfi khoa h‰c vµ kinh t’, Æang bfi nguy c¨ di÷t chÒng, c†mkhai th∏c vµ sˆ dÙng, ban hµnh theo Nghfi Æfinh sË 48 2002/Nß-CP ngµy 22/4/2002 cÒa Ch›nh phÒVi÷t Nam.

Ti’p theo vi÷c ph∏t hi÷n Sao la n®m 1992, c∏c nhµ khoa h‰c cÒa Vi÷n ßTQHR vµ ƨn vfi bπnlπi ti’p tÙc ph∏t hi÷n loµi Mang lÌn Megamuntiacus vietnamensis Î VÚ Quang n®m 1994 vµ Mangtr≠Íng s¨n Muntiacus truongsonensis Î bæc Qu∂ng Nam n®m 1996. ß©y lµ nh˜ng ph∏t hi÷n r†tquan tr‰ng cÒa ngµnh sinh h‰c Vi÷t Nam. Nh˜ng ph∏t hi÷n tr™n Æ∑ ch¯ng t· t›nh Æa dπng sinhh‰c cao cÒa thi™n nhi™n Vi÷t Nam, vµ cÚng tı nh˜ng ph∏t hi÷n nµy, c∏c tÊ ch¯c quËc t’ Æ∑ Æ«ut≠ nhi“u h¨n Æ” tπo mÈt b≠Ìc ngo∆t mÌi ÆËi vÌi c´ng t∏c BTTN vµ Æa dπng sinh h‰c Î n≠Ìc ta.

15

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

BÈ da Sao la t◊m th†y tπi x∑ Hfla H∂i, huy÷n H≠¨ng Kh™, Hµ T‹nh th∏ng 11/1992

Lfich sˆ vµ s˘ ph©n bË cÒa loµi Saola (Pseudoryx nghetinhensis) Î Lµo

D˘a tr™n bµi tr◊nh bµy c„ nhan Æ“ "Sinh th∏i cÒa Sao la - nh˜ng hi”u bi’t cho tÌi nay" Æ≠Óctr◊nh bµy tπi hÈi th∂o "Ph∏t hi÷n lπi Sao la: Nh◊n lπi hi÷n trπng vµ k’ hoπch b∂o tÂn loµi Saola" Æ≠Óc tÊ ch¯c tπi VQG PÔ M∏t, Vi÷t Nam.

27-28/2/2004.

William Robichaud* vµ Robert Timmins* Trung t©m nghi™n c¯u Æa dπng sinh h‰c

Khoa ßÈng vÀt h‰c - Tr≠Íng ßπi h‰c British Columbia6270 University Blvd.

Vancouver, BC V6T 1Z4CANADA

GiÌi thi÷u

H¨n m≠Íi n®m sau khi giÌi khoa h‰c ph∏t hi÷n ra loµi Sao la, chÛng ta v…n cfln bi’t r†t ›t v“loµi ÆÈng vÀt nµy. Bµi vi’t nµy bao gÂm h«u h’t c∏c th´ng tin Æ≠Óc thu thÀp tı tr≠Ìc tÌi nay v“Æ∆c Æi”m sinh h‰c vµ sinh th∏i h‰c cÒa loµi1.

D…n li÷u tham kh∂o Æ«u ti™n Æ≠Óc xu†t b∂n ch›nh thËng v“ Sao la c„ trong mÈt cuËn tı Æi”nLµo ng˜ - Ph∏p ng˜ Î Æ«u th’ k˚ hai m≠¨i vµ Æ≠Óc Æfinh ngh‹a lµ - mÈt loµi thuÈc h‰ linh d≠¨ng,linh d≠¨ng sËng Î nÛi Æ∏ (tπm dfich theo b∂n dfich ti’ng Anh) (Guignard 1912, Proschan 1994).Loµi nµy Æ≠Óc m´ t∂ lµ loµi mÌi ÆËi vÌi khoa h‰c vµo n®m 1993 tı c∏c sıng Æ≠Óc t◊m th†y tπi nhµcÒa thÓ s®n Î khu BTTN VÚ Quang, Vi÷t Nam (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1993). Sau Æ„ loµi nµyÆ≠Óc khºng Æfinh lµ c„ ph©n bË Î Lµo, Æ«u ti™n lµ Î Khu b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c quËc gia (KBTßDSH QG) Nakai-Nam Theun (NNT KBT ßDSH QG; Salter 1993).

Theo ng´n ng˜ Lµo vµ c∏c ng´n ng˜ li™n quan Æ≠Óc sˆ dÙng trong vÔng ph©n bË cÒa loµi nµyÎ c∂ hai ph›a cÒa bi™n giÌi Lµo - Vi÷t tı nµy mi™u t∂ mÈt c∆p trÙ song song bªng gÁ Æ” n©ng mÈtb∏nh xe ho∆c c∏i trËng cÒa m∏y xe sÓi truy“n thËng Æ≠Óc dÔng Æ” xe sÓi b´ng (sao = cÈt trÙ; la= m∏y xe sÓi). Ng≠Íi b∂n Æfia Æ∆t t™n nµy cho con vÀt v◊ cÈt trÙ nh‰n cÒa m∏y xe sÓi r†t giËng v“h◊nh d∏ng vµ k›ch cÏ cÒa c∆p sıng Sao la. T™n th≠Íng g‰i cÒa loµi nµy Æ≠Óc tπm dfich ra ti’ngAnh lµ "spinning wheel posts" (t¯c lµ cÈt trÙ cÒa b∏nh xe xe chÿ).

Lfich sˆ ph∏t sinh cÒa loµi

Ph©n t›ch gen cho th†y Sao la lµ mÈt thµnh vi™n cÒa h‰ Bovidae bao gÂm linh d≠¨ng, tr©u, bflbison, d™ vµ cıu. Tuy nhi™n cfln c„ nhi“u ˝ ki’n b†t ÆÂng v“ vfi tr› ph©n loπi h‰c cÒa n„. Theonguy™n b∂n m´ t∂ khoa h‰c cÒa loµi nµy, VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘ (1993) Æ∑ sˆ dÙng ph©n t›ch

16

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

1 MÈt sË ph«n trong bµi vi’t nµy d˘a tr™n c∏c mÙc Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh bµy l«n Æ«u trong k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o tÂn Saola cho CÈng hfla d©n chÒ nh©n d©n Lµo: bi™n tÀp lπi n®m 1999 (Robichaud 1999).

ADN cÒa gen cytochrome b trong ty th” Æ” Æ“ xu†t rªng Sao la thuÈc ph©n h‰ Bonivae (tr©u bflvµ linh d≠¨ng sıng xoæn), vÌi vfi tr› tπm thÍi thuÈc bÈ Boselaphini, Æ≠Óc Æπi di÷n bÎi loµi NilgaiBoselaphus tragocamelus cÒa ti”u lÙc Æfia ƒn ßÈ. Sau Æ„, Schaller vµ Rabinowitz (1995) tr◊nh bµyth´ng tin bÊ sung cho rªng n„ g«n vÌi bÈ Bovini vµ nh†n mπnh nhi“u Æ∆c Æi”m li™n quan.

Ph©n t›ch v“ lfich sˆ ph∏t sinh d˘a tr™n h◊nh th∏i h‰c cÒa Thomas (1994) cho rªng loµi nµythuÈc bÀc ph©n loπi anh em vÌi phÙ h‰ Caprinae (d™, cıu vµ mÈt sË loµi c„ ph©n loπi g«n) vµcÚng ghi nhÀn nhi“u Æ∆c Æi”m giËng vÌi tÊ ti™n nguy™n thu˚ cÒa chÛng. T∏c gi∂ nµy cÚng Æ∑ tπmthÍi c´ng nhÀn loµi nµy c„ mËi quan h÷ h‰ hµng vÌi s¨n d≠¨ng (serow) vµ s¨n d≠¨ngNaemorhedus (m∆c dÔ kh´ng c„ c¨ sÎ v“ m∆t lfich sˆ ph∏t sinh). Robichaud (1998a) tr◊nh bµyth´ng tin bÊ sung v“ c∏c Æ∆c Æi”m v“ di÷n mπo vµ tÀp t›nh cho rªng vfi tr› ph©n loπi cÒa loµi nµyn™n thuÈc Bovinae h¨n lµ Caprinae, n’u nh≠ Sao la kh´ng x¯ng Æ∏ng Æ≠Óc ph©n loπi nh≠ mÈtphÙ h‰ ri™ng. Hassanin vµ Douzery (1999) k’t luÀn rªng loµi nµy c„ th” lµ bÀc ph©n loπi anh emvÌi tr©u bfl vµ bfl bison, ngoπi trı tr©u n≠Ìc Bubalus vµ tr©u ch©u Phi Syncerus caffer, d˘a tr™nc∏c ph©n t›ch gen trong nh©n vµ ty th” Î bËn Æi”m. Ph©n t›ch chi ti’t nh†t cho Æ’n nay lµ cÒaGatesy vµ Arctander (2000) vÌi ph©n t›ch b»y Æi”m gen, c∂ Î gen ty th” vµ nh©n, cÔng vÌi vi÷cc´ng nhÀn c∏c d˜ li÷u gi∂i ph…u s‰ cÒa Thomas (1994), k’t qu∂ ki’n nghfi rªng loµi nµy n™n Æ≠Ócx’p vµo phÙ h‰ Bonivae vµ c„ th” thuÈc bÈ Bovini.

Sao la r†t giËng vÌi linh d≠¨ng Î ch©u Phi, Æ„ lµ c∏c linh d≠¨ng nh· thuÈc bÈ Cephalophini.Tuy nhi™n, Æi“u nµy c„ th” ƨn gi∂n lµ do s˘ t≠¨ng ÆÂng v“ c∏c Æ∆c Æi”m cÒa tÊ ti™n bovid cÒac∂ hai nh„m. ß©y c„ th” lµ mÈt Æi“u suy Æo∏n thÛ vfi, c„ th” lµ, c∏c loµi bovids Æ«u ti™n lµ nh˜ngÆÈng vÀt rıng Æ≠Óc Æa dπng h„a l™n trong ho∆c tr≠Ìc k˚ Mioxen khi c∏c sinh c∂nh savan vµ ÆÂngc· ph∏t tri”n. Nhi“u loµi nh≠ linh d≠¨ng ch©u Phi c„ lœ v…n cfln ph©n bË phÊ bi’n trong rıng vµSao la c„ th” lµ mÈt sinh vÀt cÊ v…n cfln tÂn tπi trong rıng. Chæc chæn rªng, loµi nµy Æ∑ c„ tı r†tl©u rÂi.

Sao la c„ vÔng ph©n bË ≠a th›ch Î c∏c rıng th≠Íng xanh kh´ng c„ ho∆c c„ mÔa m≠a ngæn.Nh˜ng khu rıng nµy hoµn toµn Æ≠Óc ph©n bË Î khu v˘c ß´ng Nam Á, vµ chÛng d≠Íng nh≠ c„vÔng ph©n bË rÈng lÌn h¨n vÔng ph©n bË cÒa Sao la. ßi“u nµy c„ th” Æ≠Óc gi∂i th›ch bªng th˘ct’ rªng trong suËt c∏c thÍi k˙ Æfia l˝ thuÈc k˚ Plioxen vµ Pleistoxen (kho∂ng 8 tri÷u n®m tr≠Ìc),khu v˘c ß´ng Nam Á tr∂i qua nh˜ng thay ÆÊi lÌn v“ kh› hÀu khi toµn bÈ th’ giÌi bfi bi’n ÆÊi quahµng loπt c∏c thÍi k˙ Æ„ng b®ng vµ tan b®ng. Ch›nh do s˘ thay ÆÊi cÒa kh› hÀu mµ c„ s˘ ph©n bËcÒa c∏c ki”u rıng kh∏c nhau. Trong c∏c thÍi k˙ lπnh, kh´, rıng th≠Íng xanh thu hãp vµ nh≠ÍngchÁ cho s˘ ph∏t tri”n cÒa ÆÂng c· vµ savan. Trong c∏c giai Æoπn †m vµ »m h¨n, s˘ vÀn ÆÈng cÒathi™n nhi™n ti’n tri”n theo chi“u ng≠Óc lπi. Ngµy nay, chÛng ta Æang trong giai Æoπn †m, c„ ngh‹alµ trong thÍi k˙ Æ„ng b®ng g«n Æ©y nh†t, kho∂ng 100 000 n®m tr≠Ìc Æ©y, nh˜ng rıng th≠Íngxanh, Æ∆c bi÷t lµ rıng th≠Íng xanh kh´ng c„ ho∆c c„ mÔa m≠a ngæn, thÀm ch› cfln ›t h¨n b©ygiÍ. S˘ ph©n bË hi÷n tπi cÒa Sao la c„ th” ph∂n ∏nh c∏c vfi tr› nªm ngoµi ∂nh h≠Îng cÒa thÍi k˙Æ„ng b®ng vµ do Æ„ c„ th” gÓi ˝ rªng nh˜ng khu rıng nµy r†t giµ vµ tr∂i qua Æi“u ki÷n kh› hÀuÊn Æfinh. Suy luÀn nµy nh≠ Æ≠Óc hÀu thu…n bÎi Sao la c„ cÔng sinh c∂nh vÌi mÈt sË loµi c„ Æ∆ct›nh Æfia ph≠¨ng nh≠ th· vªn Tr≠Íng S¨n Nesolagus timminsi, kh≠Ìu m· dµi Jabouilleiadanjoui vµ tr‹ sao Rheinardia ocellata. Vµ cÚng giËng nh≠ Sao la, th· vªn Tr≠Íng S¨n d≠Íngnh≠ cÚng lµ mÈt loµi c≠ trÛ Î vÔng rıng giµ cfln tÂn tπi Æ’n nay. ChÛng ta chÿ c„ th” d˘ Æo∏n c„c∏c loµi kh∏c cfln c≠ trÛ trong nh˜ng khu rıng nµy.

17

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Sinh h‰c

Trı phi c„ nh˜ng ghi chÛ Æ∆c bi÷t, th´ng tin Æ≠Óc tr◊nh bµy trong ph«n nµy Æ≠Óc tÊng hÓptı VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘ (1993, 1994 vµ 1995), Dawson (1995), Schaller vµ Rabinowitz (1995),Kemp vµ cÈng s˘ (1997), Robichaud (1998a), Robichaud vµ Stuart (1999) vµ Timmins (2001).Ph«n lÌn c∏c th´ng tin v“ sinh th∏i cÒa Sao la (Æ∑ Æ≠Óc xu†t b∂n ho∆c ch≠a) Æ≠Óc thu thÀp tıng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng trong vÔng ph©n bË cÒa loµi nµy Î c∂ hai ph›a cÒa bi™n giÌi Vi÷t-Lµo. M∆cdÔ nhi“u th´ng tin c«n Æ≠Óc ki”m ch¯ng, nh≠ng ph«n lÌn th´ng tin Æ“u r†t nh†t qu∏n m∆c dÔc„ s˘ kh∏c nhau v“ ng´n ng˜, nh„m sæc tÈc vµ bi™n giÌi quËc gia, cho th†y m¯c ÆÈ ch›nh x∏ct≠¨ng ÆËi. Chÿ c„ c∏c th´ng tin nh†t qu∏n vµ Æ≠Óc b∏o c∏o tı nhi“u nguÂn ch›nh th¯c vµ/ho∆cÆ≠Óc ki”m ch¯ng trong kh∂o s∏t th˘c Æfia (trı mÈt sË tr≠Íng hÓp c„ ghi chÛ ri™ng) Æ≠Óc m´ t∂d≠Ìi Æ©y.

Sao la tr≠Îng thµnh c„ th” n∆ng tı 80-100 kg, k›ch th≠Ìc cÒa mÈt c∏ th” c∏i Æo Æ≠Óc trongÆi“u ki÷n nu´i nhËt c„ chi“u cao vai lµ 84 cm. Loµi nµy c„ mÈt vµi Æ∆c Æi”m Æ∆c bi÷t v“ di÷n mπo,nh≠ sıng dµi vµ g«n nh≠ thºng, c∏c v÷t træng nÊi bÀt Î m∆t vµ c∏c tuy’n lÌn Î tr≠Ìc hË mæt.

Sıng c„ c∂ Î con Æ˘c vµ con c∏i, kh´ng c„ s˘ kh∏c bi÷t v“ h◊nh dπng vµ c„ th” dµi tÌi h¨n50cm. ßÿnh sıng r†t nh‰n vµ sıng Æ∆c bi÷t khoŒ nhÍ c„ l‚i x≠¨ng tr∂i dµi suËt h«u h’t toµn bÈchi“u dµi sıng. ßi“u nµy c„ th” th›ch ¯ng ÆËi vÌi vi÷c t˘ v÷ chËng thÛ d˜ ®n mÂi.

C∏c tuy’n lÌn d‰c theo m‚m (›t nh†t lµ dµi 9 cm, rÈng 3,5 cm) c„ th” lµ c∏c tuy’n lÌn nh†tcÒa b†t k˙ loµi ÆÈng vÀt hi÷n tπi nµo. MÁi tuy’n Æ≠Óc che phÒ bªng næp c¨ mµ Sao la c„ th” d˘ngn„ l™n nh≠ mÈt m∏i hi™n cho phäp tuy’n nµy lÈ ra. Î mÈt c∏ th” c∏i bfi nu´i nhËt, c∏c tuy’n nµyti’t ra mÈt ch†t c„ mÔi xπ, h®ng vµ c„ dπng keo s∏nh, con vÀt lµm rÌt ch†t nµy ra tr™n c∏c m·mÆ∏ bªng c∏ch lµm phÂng næp c¨ che phÒ tuy’n nµy vµ g∏ ph«n b™n trong l™n Æ∏.

Ph©n cÒa c∏ th” Sao la tr≠Îng thµnh trong Æi“u ki÷n nu´i nhËt c„ vŒ Æ∆c bi÷t bÎi n„ tπo thµnhmÈt cÙc to (do s˘ Æ„ng k’t cÒa nhi“u vi™n nh·). ßi“u nµy c„ th” giÛp ph©n bi÷t trong th˘c ÆfiavÌi ph©n cÒa c∏c loµi m„ng guËc Î cÔng khu v˘c ph©n bË c„ k›ch th≠Ìc t≠¨ng t˘ nh≠ mang lÌnMuntiacus, Nai Cervus unicolor, S¨n d≠¨ng Naemorhedus sumatrensis (t†t c∂ b‰n chÛng Æ“u c„ph©n lµ c∏c vi™n nh·, ri™ng bi÷t) vµ lÓn rıng Sus. Tuy nhi™n, Æi“u nµy c«n ki”m ch¯ng, chÛng takh´ng bi’t r‚ li÷u ph©n cÒa Sao la trong Æi“u ki÷n nu´i nhËt c„ Æπi di÷n cho loµi nµy trong t˘nhi™n kh´ng.

Rıng »m th≠Íng xanh n¨i Sao la Æ≠Óc t◊m th†y lµ nh˜ng th∂m th˘c vÀt l∏ rÈng d‰c theo bi™ngiÌi Lµo-Vi÷t. Nh˜ng khu rıng nµy chfiu ∂nh h≠Îng cÒa mÔa m≠a käo dµi Æ’n tÀn 10 th∏ng trongmÈt n®m vµ kh´ng c„ th∏ng nµo c„ l≠Óng m≠a th†p h¨n 40 mm. Î mi“n trung Lµo, nh˜ng khurıng nµy nªm Î vÔng trÚng xuËng cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n n¨i c„ th” Æ„n gi„ mÔa Æ´ng bæc cÒa Vi÷tNam trong khi Æ„ Î nh˜ng vÔng kh∏c cÒa Lµo gi„ mÔa Æ´ng bæc th≠Íng bfi ch∆n lπi bÎi gi´ng nÛiTr≠Íng S¨n c„ ÆÈ cao lÌn. Nh≠ Æ∑ tr◊nh bµy Î tr™n, Sao la c„ th” lµ loµi sinh vÀt cÊ len l·i trongsinh c∂nh cÒa n„ mµ hi÷n nay chÿ cfln Æ≠Óc ph©n bË trong nh˜ng phπm vi r†t nh· do nh˜ng thayÆÊi mπnh cÒa kh› hÀu trong vµ sau k˚ Pleistoxen. C„ th” lµ Sao la cfln tÂn tπi Î sinh c∂nh nh· bänh≠ lµ "Ëc Æ∂o" nµy tı thÍi k˙ Æ„ cÔng vÌi nh˜ng loµi kh∏c nh≠ lÓn rıng ß´ng D≠¨ng Susbucculentus vµ th· vªn Tr≠Íng S¨n. H¨n n˜a, vi÷c ch∆t ph∏ rıng vµ s®n bæn cµng lµm thu hãpvÔng ph©n bË cÒa Sao la.

BÎi vÀy Sao la ≠a (ho∆c phÙ thuÈc) sinh c∂nh rıng »m nµy, ›t nh†t lµ theo mÔa, ho∆c chÛng

18

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Æ≠Óc t◊m th†y Î Æ©y do nh˜ng khu v˘c nµy c∏ch xa s˘ t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi. C„ c∂ c∏c bªngch¯ng hÀu thu…n vµ ÆËi lÀp vÌi gi∂ thuy’t rªng rıng »m th≠Íng xanh lµ sinh c∂nh ≠a th›ch cÒaSao la. Nh˜ng bªng ch¯ng hÀu thu…n cho gi∂ thuy’t nµy bao gÂm nh˜ng quan s∏t sau:

• Î Lµo, Sao la kh´ng c„ Î nh˜ng khu rıng rÈng, ›t bfi t∏c ÆÈng nh≠ng lµ rıng th≠Íng xanhho∆c nˆa th≠Íng xanh Î vÔng kh´ chÿ c∏ch mÈt kho∂ng r†t ngæn so vÌi nh˜ng khu rıng »mh¨n g«n vÔng bi™n giÌi n¨i hi÷n c„ Sao la tÂn tπi. ßi“u nµy lπi cµng Æ≠Óc khºng Æfinh r‚ h¨nbÎi Sao la cÚng kh´ng c„ Î ph«n ph›a t©y cÒa KBT ßDSH QG Nakai-Nam Theun vµ Î KBTßDSH QG Nam Kading Î c∏ch ch≠a Æ’n 50 km so vÌi khu v˘c g«n bi™n giÌi n¨i c„ Sao latÂn tπi.

• Sao la cÚng d≠Íng nh≠ kh´ng c„ Î vÔng ph›a t©y vµ trung KBT ßDSH QG X™ S∏p (tÿnhSalavan vµ Xekong, Lµo), lµ vÔng ÆËi di÷n (ph›a b™n kia cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n) vÌi khu v˘cc„ ghi nhÀn Sao la Î Vi÷t Nam. SËng nÛi cao d‰c theo bi™n giÌi Î khu v˘c nµy lµm cho kh›hÀu Î ph›a b™n Lµo kh´ h¨n.

• Nh˜ng loµi kh∏c kh´ng Æ∆c bi÷t nhπy c∂m ÆËi vÌi ∏p l˘c cÒa con ng≠Íi nh≠ kh≠Ìu m· dµivµ th· vªn Tr≠Íng S¨n cÚng d≠Íng nh≠ chÿ c„ Î c∏c khu rıng »m cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n.

Nh˜ng bªng ch¯ng cho rªng Sao la kh´ng Æfli h·i rıng »m Æ≠Óc ghi nhÀn Î Lµo g«n vÌith≠Óng nguÂn s´ng Nam Xan (huy÷n Bolikhan, tÿnh Bolikhamxay), Æ©y lµ mÈt khu v˘c hoµn toµnc∏ch xa khu v˘c Æ≠Óc cho lµ vÔng rıng »m. Tuy nhi™n, sinh c∂nh vµ Æi“u ki÷n kh› hÀu Î khu v˘cnµy ch≠a Æ≠Óc nghi™n c¯u Æ«y ÆÒ, c„ th” khu v˘c c„ ÆÈ »m cao h¨n nhÀn Æfinh.

Sao la lµ loµi sËng Î ÆÈ cao trung b◊nh ›t nh†t lµ cho Æ’n hi÷n tπi, ph«n lÌn ghi nhÀn v“ Saola Î ÆÈ cao tı 400m Æ’n 1000m. Tr≠Ìc kia, rıng »m th≠Íng c„ (thÀm ch› phÊ bi’n) Î Æai th†p(d≠Ìi 400 m), nh≠ng Î Vi÷t Nam nh˜ng khu v˘c nµy con ng≠Íi Æfinh c≠ dµy Æ∆c vµ th≠Íng lµnh˜ng khu v˘c bfi suy tho∏i nghi™m tr‰ng ho∆c bfi chia cæt vµ Î Lµo th◊ kh´ng c„ rıng »m Î Æaith†p. Trong th˘c t’, s˘ di chuy”n theo ÆÈ cao theo mÔa cÒa Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn Î Vi÷t Nam(d˘a tr™n mÈt sË ghi nhÀn cÒa ng≠Íi Æfia ph≠¨ng, ch≠a Æ≠Óc ki”m ch¯ng bªng kh∂o s∏t th˘c Æfia),vÌi nhÀn Æfinh lµ Sao la di chuy”n xuËng Æai th†p h¨n trong nh˜ng th∏ng mÔa Æ´ng. Loµi nµy c„th” g∆p Î nh˜ng thung lÚng hŒo l∏nh Î ÆÈ cao d≠Ìi 1.000 m.

Trong nh˜ng khu rıng tr™n ÆÂi n¨i Sao la Æ≠Óc t◊m th†y, ng≠Íi ta cho lµ Sao la ≠a th›ch c∏cvÔng l©n cÀn cÒa c∏c con suËi nh·, d≠Ìi b„ng cÒa c∏c t«ng c©y dµy Æ∆c. MÈt bªng ch¯ng Æ” gi∂ith›ch cho Æi“u nµy lµ ›t nh†t mÈt trong sË c∏c loµi c©y ≠a th›ch cÒa chÛng thuÈc h‰ Araceae nh≠Schismatoglottis cochinchinensis (qua trao ÆÊi vÌi Peter Boyce, Royal Botanic Gardens, Kew),m‰c g«n nh˜ng con suËi nh≠ vÀy. Ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng Î Lµo cho rªng chÿ c„ Sao la mÌi ®n S. cochinchinensis vµ nh˜ng c∏i c‰ng cfln tr¨ lπi do l∏ bfi ®n lµ bªng ch¯ng k’t luÀn s˘ tÂn tπi cÒaloµi nµy nh≠ng Æi“u nµy ch≠a Æ≠Óc ki”m ch¯ng.

Nh˜ng ng≠Íi cung c†p th´ng tin Æfia ph≠¨ng cÚng cho bi’t Sao la th≠Íng Æ’n c∏c m· kho∏ngvµ th˘c t’ lµ kh´ng th” sËng s„t n’u kh´ng c„ kho∏ng (Phaengsintham 1996). B¯c ∂nh Sao latrong t˘ nhi™n Æ«u ti™n Æ≠Óc chÙp Î vÔng g«n vÌi mÈt m· kho∏ng Î khu BTTN PÔ M∏t, Vi÷t Nam(Grieser Johns 2000).

Quan s∏t c∏ th” nu´i nhËt th†y Sao la lµ loµi hoπt ÆÈng vµo lÛc hoµng h´n, ho∆c vµo hoµngh´n vµ ban ngµy. Nh˜ng ng≠Íi cung c†p th´ng tin quen thuÈc vÌi loµi vÀt nµy trong t˘ nhi™n cho

19

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

rªng Sao la hoπt ÆÈng nhi“u nh†t vµo buÊi s∏ng, chi“u muÈn vµ thÿnh tho∂ng vµo buÊi Æ™m.Nh˜ng lÛc Æ„, Sao la xuËng b™n bÍ suËi Æ” ®n, rÂi lπi trËn l™n vÔng rıng tr™n s≠Ín nÛi Æ” nªmvµ nhai lπi. Tuy nhi™n, Æi“u nµy cÚng c„ th” lµ do ¯ng ph„ vÌi c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi.

Trong sË hai ∂nh chÙp Sao la bªng b…y ∂nh Î Lµo n®m 1999, mÈt lµ ∂nh Sao la Æang Ưng ÎsuËi lÛc tr≠a vµ ∂nh cfln lπi lµ Sao la Æi xuËng s≠Ín nÛi dËc vµo lÛc 17:00 chi“u.

Sao la th≠Íng sËng ƨn ÆÈc ngoπi trı tr≠Íng hÓp c∏ th” mã Æi cÔng vÌi c∏ th” con. D˘a tr™nth´ng tin thu thÀp Æ≠Óc tı ng≠Íi Æfia ph≠¨ng vµ kh∏m nghi÷m mÈt c∏ th” mang thai bfi ch’t saukhi bfi bæt Î Lµo, loµi nµy d≠Íng nh≠ c„ mÔa sinh s∂n cË Æfinh vµ th≠Íng sinh vµo Æ«u mÔa m≠a ÎLµo vµo kho∂ng th∏ng t≠ Æ’n th∏ng s∏u. ThÍi gian mang thai Æ≠Óc d˘ Æo∏n vµo kho∂ng 8 th∏ng,do Æ„ giao phËi c„ th” di‘n ra gi˜a th∏ng 8 vµ th∏ng 11. C∏ th” mang thai k” tr™n c„ ƨn ph´i vµd≠Íng nh≠ hi÷n t≠Óng nµy lµ phÊ bi’n, c„ mÈt sË tr≠Íng hÓp ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng nh◊n th†y c∏th” mã vÌi mÈt c∏ th” con nh≠ng kh´ng c„ ai nh◊n th†y c„ mÈt c∏ th” mã Æi vÌi nhi“u c∏ th” con.

Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn c„ mÈt tÀp t›nh k˙ lπ lµ th≠Íng cæn nh˜ng c©y nh· lµm Æ´i mµ kh´ngph∂i Æ” ®n. B®ng video v“ mÈt trong sË Sao la nu´i nhËt Î Hµ NÈi vÌi sıng mÌi m‰c cfln ngændÔng r®ng cæn c©y nh≠ vÀy vµ chÛng cÚng cË gæng bŒ c©y bªng sıng (trao ÆÊi vÌi J. MacKinnon).Nh˜ng ng≠Íi Æfia ph≠¨ng quen thuÈc vÌi loµi nµy Î Lµo cho rªng Sao la cæn c∏c c©y nh· nhªmnhät chÛng vµo gi˜a hai c∏i sıng vµ tπo cho c©y c„ Æ«u h◊nh xoæn nh‰n. T†t c∂ c∏c c©y Æ≠Óc ng≠Íid©n l†y ra lµm m…u lµ c∏c c©y c„ Æ≠Íng k›nh vÌi k›ch th≠Ìc cÒa ng„n tay c∏i. Ch¯c n®ng cÒa tÀpt›nh nµy (n’u c„) ch≠a Æ≠Óc bi’t Æ’n nh≠ng d˘a tr™n tÀp t›nh t≠¨ng t˘ cÒa c∏c loµi m„ng guËc,n„ c„ th” dÔng Æ” Æ∏nh d†u l∑nh thÊ. Ph«n lÌn Sao la tr≠Îng thµnh Æ“u c„ c∏c v’t s¯t Æ∏ng k”tr™n sıng cÒa chÛng, bao gÂm c∂ ph«n b™n trong vµ ph«n Æ«u, cho th†y rªng giËng nh≠ nhi“uloµi bfl sËng trong hoang d∑ kh∏c chÛng th≠Íng dÔng sıng c‰ x∏t vµ ÆÀp c∏c loµi th˘c vÀt vµ c„th” c∂ Ɔt, Æ©y lµ mÈt ki”u hoπt ÆÈng x∑ hÈi ho∆c giÌi t›nh. Vi÷c cæn c∏c c©y nh· c„ lœ c„ mÈttrong c∏c nguy™n nh©n t≠¨ng t˘.

Ngoµi loµi ng≠Íi, thÛ s®n mÂi chÒ y’u cÒa Sao la lµ ch„ s„i Cuon alpinus, hÊ Panthera tigrisvµ b∏o hoa mai Panthera pardus. MÈt sË loµi thÛ d˜ (ti“m n®ng) ÆËi vÌi c∏ th” non c„ th” lµ b∏og†m Pardofelis nebulosa, g†u Ursus vµ tr®n.

Sao la c„ c∏c ph∂n ¯ng d˜ dÈi ÆËi vÌi ch„. Khi bfi ch„ s®n ÆuÊi, Sao la th≠Íng lao xuËng mÈtcon suËi vµ Ưng Î gi˜a dflng n≠Ìc, chËng ch‰i lπi vÌi ch„ bªng c∏ch hπ th†p sıng xuËng. ß©ycÚng c„ th” lµ c∏ch th¯c th›ch nghi v“ m∆t ti’n ho∏ ÆËi vÌi s˘ cÔng tÂn tπi cÒa ch„ s„i trong sinhc∂nh. Theo nh≠ ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng, ch›nh tÀp t›nh nµy cÒa Sao la giÛp h‰ c„ th” d‘ dµng gi’tSao la khi Æi s®n cÔng vÌi ch„. B∂ng 1 tÊng k’t sË l≠Óng Sao la bfi ch’t do con ng≠Íi g©y ra bªngc∏c ph≠¨ng th¯c kh∏c nhau vµ trong t†t c∂ c∏c mÔa tı n®m 1992 Æ’n 1998 Î Lµo. D˜ li÷u nµykh´ng ph∂i lµ k’t qu∂ cÒa mÈt cuÈc kh∂o s∏t toµn di÷n mµ Æ≠Óc thu thÀp tı c∏c b∏o c∏o ri™ng lŒvµ c∏c cuÈc ph·ng v†n ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng. ChÛng bao gÂm sË l≠Óng Sao la bfi gi’t bÎi ng≠ÍiLµo, kh´ng ph∂i lµ nh˜ng ng≠Íi thÓ s®n li™n bi™n giÌi. Con sË th˘c v“ sË l≠Óng Sao la bfi gi’t docon ng≠Íi Î Lµo trong giai Æoπn nµy chæc chæn lµ lÌn h¨n nhi“u.

20

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Nh˜ng ghi nhÀn nµy Æ≠Óc thu thÀp tı Timmins vµ Evans (1996), Tizard (1996), Robichaud(1998a vµ 1998b), Robichaud vµ Stuart (1999), Souvannalath (1998), G. Schaller (qua trao ÆÊitr˘c ti’p), S. Vannalath (qua trao ÆÊi), vµ ghi nhÀn tı c∏c cuÈc ph·ng v†n cÒa t∏c gi∂.

Tr∏i ng≠Óc vÌi ph∂n ¯ng ÆËi vÌi ch„, Sao la trong Æi“u ki÷n nu´i nhËt t· ra ›t sÓ ng≠Íi. M∆cdÔ thu«n t›nh, Sao la nu´i nhËt c„ vŒ r†t mong manh. L˝ do Æ” gi∂i th›ch cho Æi“u nµy kh´ng r‚rµng, d≠Íng nh≠ n„ li™n quan tÌi nh˜ng y™u c«u v“ ®n uËng r†t nghi™m ng∆t vµ/ho∆c do stress.›t nh†t c„ m≠Íi ba Sao la Æ≠Óc nu´i nhËt trong c∏c Æi“u ki÷n kh∏c nhau tı n®m 1993 Æ’n 1997(nh˜ng con kh∏c bfi ch’t trong khi bæt), trong Æ„ c„ s∏u con Î Vi÷t Nam vµ b»y con Î Lµo. T†t c∂Æ“u ch’t r†t nhanh trong Æi“u ki÷n nu´i nhËt trı hai con Æ≠Óc ph„ng th›ch.

Ph©n bË Î Lµo

Sao la Æ≠Óc ph©n bË chÒ y’u Î c∏c m∂nh rıng rÍi rπc trong mÈt d∂i d‰c theo bi™n giÌi t©ybæc-Æ´ng nam Lµo - Vi÷t Nam, vÌi c∏c khu v˘c ph©n bË tÀp trung h’t Î ph›a Æ´ng cÒa Lµo g«nvÌi bi™n giÌi.

V“ ph›a nam Lµo, Sao la Æ≠Óc khºng Æfinh hi÷n c„ tÂn tπi Î vÔng ph›a nam cÒa KBT ßDSHQG Nakai-Nam Theun, vµo kho∂ng 17049' v‹ ÆÈ bæc (Timmins vµ Evans 1996, Robichaud vµ Stuart1999, Timmins 2001). Sao la d≠Íng nh≠ kh´ng c„ Î KBT ßDSH QG Hin Namno, mÈt khu v˘cnÛi Æ∏ v´i karst chi’m ≠u th’ nªm d‰c theo bi™n giÌi vÌi Vi÷t Nam ngay Î ph›a Æ´ng nam cÒaKBT ßDSH QG Nakai-Nam Theun (Timmins vµ Khounboline 1996, Walston vµ Vinton 1999). Tuynhi™n, trong qu∏ tr◊nh kh∂o s∏t ÆÈng vÀt hoang d∑ Î Hin Namno n®m 1998, ng≠Íi d©n Æfiaph≠¨ng Î vÔng th≠Óng nguÂn s´ng Bangfai ph›a nam cÒa Hin Namno ghi nhÀn Sao la Æ≠Óc t◊mth†y Î g«n lµng cÒa h‰ vµ c„ th” v…n cfln tÂn tπi Î nh˜ng vÔng xa h¨n v“ ph›a nam, xung quanhvÔng th≠Óng nguÂn s´ng X™ Bangfai Î ph›a nam tÿnh Khammouane vµ ph›a bæc tÿnh Savannakhet(Walston vµ Vinton 1999). Ånh v÷ tinh cÒa khu v˘c nµy cÚng cho th†y mÈt khu v˘c c„ th” lµ sinhc∂nh th›ch hÓp cho Sao la tr∂i dµi xuËng ph›a nam tÌi kho∂ng 16057' v‹ ÆÈ bæc vµ loµi nµy d≠Íngnh≠ cÚng tÂn tπi Î c∏c khu v˘c g«n Æ„ cÒa Vi÷t Nam (tÿnh Qu∂ng B◊nh vµ Qu∂ng Trfi) n¨i m…uvÀt sıng Sao la cfln t≠¨i Æ∑ Æ≠Óc nh◊n th†y (L™ Mπnh HÔng vµ cÈng s˘ 2002a vµ 2002b). Ng≠Íid©n Æfia ph≠¨ng trong khu v˘c nµy cÒa Vi÷t Nam cÚng cho bi’t loµi nµy hi÷n v…n cfln tÂn tπi Î c∂hai ph›a cÒa Æ≠Íng bi™n giÌi (Th»m Ng‰c Di÷p vµ cÈng s˘, 2004).

Nh˜ng ghi nhÀn g«n Æ©y v“ Sao la Î Lµo Æ≠Óc thu thÀp tı ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng Î huy÷n AL≠Ìi Î tÿnh Thıa Thi™n Hu’ vµ huy÷n T©y Giang cÒa tÿnh Qu∂ng Nam, Vi÷t Nam (theo trao ÆÊivÌi Hoµng Ng‰c Khanh, Th»m Ng‰c Di÷p vµ cÈng s˘, 2004). Nh˜ng ng≠Íi nµy cho bi’t Sao la v…n

21

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂ng 1: Sao la bfi ch’t do c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi Î Lµo, 1992 - 1998.

Bfi s®n (kh´ng B…y l†y thfit Bfi ch’t; Bfi bæt TÊngr‚ ph≠¨ng th¯c), ho∆c d˘ Æfinh kh´ng r‚ (kh´ng r‚ vµ gi’t l†y thfit bæt sËng nguy™n nh©n ph≠¨ng th¯c)

Æ” nu´i nhËt 1

21 - 232 5 2 - 102 11 39-492

1.T†t c∂ Æ“u bfi ch’t trı mÈt c∏ th” Æ≠Óc ph„ng th›ch; h«u h’t bfi ch’t trong qu∏ tr◊nh bæt ho∆c trong khi di dÍi Æ’nchÁ nhËt. 2.Con sË nªm trong mÈt kho∂ng nh†t Æfinh v◊ mÈt sË ghi nhÀn kh´ng r‚ Î n®m nµo, c„ th” tr≠Ìc n®m 1992.

c„ Î vÔng th≠Óng nguÂn cÒa s´ng X™ K´ng Î KBT ßDSH QG X™ S∏p vµ c∏c khu v˘c l©n cÀn (c∏ctÿnh Salavanh vµ X™k´ng), nh˜ng vÔng nµy d‘ Æi Æ’n tı ph›a Vi÷t Nam h¨n lµ tı c∏c khu d©n c≠cÒa Lµo. Î khu v˘c nµy c„ mÈt qu∑ng ngæt v“ ÆÈ cao cÒa gi´ng nÛi Tr≠Íng S¨n. Sao la d≠Íngnh≠ kh´ng c„ Î ph«n ph›a t©y vµ kh´ h¨n cÒa KBT ßDSH QG X™ S∏p (ng≠Íi d©n kh´ng bi’t v“loµi ÆÈng vÀt nµy; Timmins vµ Vongkhamheng 1996, Showler vµ cÈng s˘, 1998, Steinmetz vµ cÈngs˘, 1999). C„ nh˜ng d†u hi÷u lπc quan rªng loµi nµy v…n cfln tÂn tπi Î khu rıng li™n hoµn tr∂iqua bi™n giÌi quËc t’ Î vÔng nÛi khu v˘c gi∏p ranh gi˜a tÿnh Thıa Thi™n Hu’ vµ Qu∂ng Nam(qua trao ÆÊi vÌi Hoµng Ng‰c Khanh, Th»m Ng‰c Di÷p vµ cÈng s˘, 2004).

Chÿ c„ mÈt ghi nhÀn v“ mÈt c∏ th” bfi gi’t vµo Æ«u ho∆c gi˜a thÀp k˚ 1980 Î ph›a nam thfi tr†nDakchung tÿnh X™k´ng (Schaller 1995) vµ c„ mÈt ghi nhÀn kh´ng r‚ rµng v“ mÈt c∏ th” c„ th”lµ Sao la Æ≠Óc nh◊n th†y vµo kho∂ng n®m 1991 Î KBT ßDSH QG Phou Xang He Î mi“n trungtÿnh Savannakhet. Nh˜ng th´ng tin kh∏c tı Phou Xang He cho th†y dÔ c∏ th” nh◊n th†y lµ Sao la(m∆c dÔ c„ nhi“u nghi v†n v“ Æi“u nµy), d≠Íng nh≠ loµi nµy kh´ng cfln sËng Î Æ©y (Boonratana,vµ qua ph·ng v†n).

V“ ph›a bæc Lµo, mÈt nh„m c∏ th” Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn Î huy÷n Bolikhan, tÿnh BolikhamxayÎ 18054' v‹ ÆÈ bæc (Souvannalath 1998). Khu v˘c g«n vÌi bi™n giÌi Vi÷t - Lµo, loµi nµy Æ≠Óc ph©nbË v“ ph›a bæc Æ’n tÀn r◊a ph›a nam cÒa khu KBT ßDSH QG Æ“ xu†t Nam Chouan Î kho∂ng18050' v‹ ÆÈ bæc (Tizard 1996, Robichaud 1998b). Tuy nhi™n, Nam Chouan bao gÂm mÈt khu v˘csinh c∂nh lÌn Î vÔng hŒo l∏nh vµ ch≠a Æ≠Óc kh∂o s∏t Æ«y ÆÒ tr∂i tı ph›a bæc vµ t©y xuËng ph›aÆ´ng nam cÒa tÿnh Xieng Khouang, tÌi 19016 v‹ ÆÈ bæc. VÔng nµy c„ th” c„ mÈt di÷n t›ch Æ∏ngk” sinh c∂nh th›ch hÓp cÒa Sao la, c„ lœ lµ mÈt trong nh˜ng khu v˘c sinh c∂nh ti“m n®ng Î Lµo.Ng≠Íi d©n tπi mÈt lµng thuÈc tÿnh Xieng Khouang Î kho∂ng 19011' v‹ ÆÈ bæc cho rªng Sao lakh´ng c„ Î Æ©y nh≠ng khu v˘c nµy nªm trong sinh c∂nh bfi suy tho∏i c∏ch 30km v“ ph›a t©y KBTßDSH QG Nam Chouan (Schaller vµ Robichaud 1996). Xa h¨n v“ ph›a bæc, ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ngkh´ng nhÀn ra loµi nµy Î KBT ßDSH QG Nam Xam, ph›a Æ´ng tÿnh Houaphanh (Hansel vµ cÈngs˘, 1998), c∏ch ch≠a Æ«y 15 km so vÌi vÔng c„ ghi nhÀn Sao la Î Vi÷t Nam (VÚ V®n DÚng vµ cÈngs˘, 1994).

M∆c dÔ Sao la Æ≠Óc c´ng nhÀn c„ ph©n bË Î Lµo trong mÈt d∂i hãp vÌi b“ ngang kh´ng tÌi10km d‰c theo bi™n giÌi vÌi Vi÷t Nam, ph©n bË cÒa Sao la cÚng ph◊nh ra Æ∏ng k” v“ ph›a t©y Îtÿnh Bolikhamxay. Sıng Sao la tı nh˜ng c∏ th” bfi gi’t Æ≠Óc t◊m th†y Î c∏c lµng ph›a t©y s´ng NamXan Î huy÷n Bolikhan (Souvannalath 1998). ßfia Æi”m nµy c∏ch kho∂ng h¨n 50 km theo Æ≠Íngthºng tı gi´ng ch›nh cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n d‰c theo bi™n giÌi Vi÷t Nam theo h≠Ìng Æ´ng bæc vµc„ mÈt sË ghi nhÀn r∂i r∏c v“ Sao la d‰c theo 165 km h≠Ìng Æ´ng-Æ´ng nam qua BolikhamxaytÌi bi™n giÌi (Tizard 1996, Robichaud 1998). Sao la th≠Íng tÂn tπi trong nh˜ng di÷n t›ch nh· d‰ctheo d∂i nµy h¨n lµ chi’m l‹nh c∂ toµn d∂i li™n tÙc, bÎi v◊ rıng hi÷n nay bfi chia cæt nghi™m tr‰ng.

MÈt ph«n cÒa vÔng ph©n bË cÒa Sao la Î Lµo nªm trong KBT c†p quËc gia, KBT ßDSH QGNakai-Nam Theun, c„ th” bao gÂm ›t h¨n 1/4 vÔng ph©n bË cÒa loµi nµy Î Lµo.

H◊nh 1 tr◊nh bµy vÔng ph©n bË ti“m n®ng cÒa Sao la Î Lµo, d˘a tr™n nh˜ng ghi nhÀn Æ∑ c„vµ Æ∏nh gi∏ tı b∂n Æ Æfia h◊nh vµ h◊nh ∂nh v÷ tinh cÒa c∏c sinh c∂nh ti“m n®ng nh≠ng ch≠a Æ≠Óckh∂o s∏t. H◊nh 2 tr◊nh bµy vÔng ph©n bË tπm thÍi cÒa loµi tr™n phπm vi toµn c«u.

22

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

SË l≠Óng qu«n th”

D˘ Æo∏n ban Æ«u v“ qu«n th” Sao la Î Vi÷t Nam lµ "vµi tr®m c∏ th”" (VÚ V®n DÚng vµ cÈngs˘, 1993), tr≠Ìc khi c„ ghi nhÀn v“ s˘ tÂn tπi cÒa loµi nµy Î ph›a nam tÿnh Qu∂ng Nam vµ ph›abæc cÒa s´ng C∂. Nh˜ng nÁ l˘c Æ” c„ mÈt d˘ Æo∏n ch›nh x∏c h¨n sœ lµ r†t kh„ vµ kh´ng th” th˘chi÷n Æ≠Óc Î thÍi Æi”m hi÷n nay (Henshaw 1997). Tuy nhi™n, nh˜ng ghi nhÀn sau 10 n®m k” tıngµy ph∏t hi÷n ra loµi nµy cho th†y con sË "vµi tr®m c∏ th”" Î Vi÷t Nam c„ th” lµ mÈt d˘ Æo∏nqu∏ lπc quan.

MÈt vµi n®m tr≠Ìc, sË l≠Óng qu«n th” Î Lµo Æ≠Óc d˘ Æo∏n trong kho∂ng 70 Æ’n 700 c∏ th”(Timmins 2001). Nh˜ng kh∂o s∏t sau Æ„ cho th†y rªng con sË giÌi hπn tr™n lµ qu∏ cao vµ sË l≠Óngqu«n th” hi÷n nay d≠Íng nh≠ g«n vÌi con sË giÌi hπn d≠Ìi. B™n cπnh Æ„, chÛng ta bi’t chæc rªngloµi nµy lµ r†t hi’m, bªng ch¯ng lµ m∆c dÔ c„ k›ch th≠Ìc lÌn vµ kh∏ Æ∆c bi÷t, n„ mÌi chÿ Æ≠Óc

23

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 2: Ph©n bË cÒa Sao la tr™n th’ giÌi

H◊nh 1: VÔng ph©n bË ti“m n®ngcÒa Sao la Î Lµo

Ph©n bË trong khu v˘c nµybfi chia cæt

th’ giÌi bi’t Æ’n vµo nh˜ng thÀp k˚ cuËi cÒa th’ k˚ hai m≠¨i vµ ng≠Íi d©n trong vÔng ph©n bËcÒa n„ chÿ r†t hi’m khi g∆p Æ≠Óc.

R‚ rµng lµ Sao la, cÚng giËng nh≠ c∏c loµi thÛ lÌn hoang d∑ kh∏c Î ß´ng D≠¨ng, Æang bfi suygi∂m v“ sË l≠Óng qu«n th”. Shaller vµ Rabinowitz (1995) cho rªng c„ s˘ thu hãp vÔng ph©n bËÎ Lµo trong vflng hai m≠¨i n®m trÎ lπi Æ©y.

Tµi li÷u tham kh∂o

Boonratana, R. undated. Field Management of Nam Poui and Phou Xang He National Biodiversity Conservation

Areas. IUCN, Vientiane.

Chi cÙc ki”m l©m tÿnh Qu∂ng Nam-ßµ NΩng. 1996. [Results of a Preliminary Survey on the Sao la , Pseudoryx

nghetinhensis, in Quang Nam-Da Nang Province]. Provincial Forest Protection Department of Quang Nam-

Da Nang (ti’ng Vi÷t vÌi b∂n dfich ti’ng Anh).

ß∆ng Huy Hu˙nh, Phπm Tr‰ng ∂nh, Hoµng Minh Khi™n, L™ Xu©n C∂nh, Th®ng T.V. vµ Ph≠¨ng ß.H. 1997.

Supplemental data on distribution of Sao la Pseudoryx nghetinhensis in Vietnam. Tπp ch› Sinh h‰c 19:16-

19 (bªng ti’ng Vi÷t, Æ≠Óc WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng d≠¨ng dfich sang ti’ng Anh).

Dawson, S. 1995. Sao la Pseudoryx nghetinhensis Studies in Nghe An and Ha Tinh Provinces, Vietnam. Unpublished

report. World Wildlife Fund for Nature - Indochina Programme, National Wildlife Federation and World

Conservation Union, Hanoi.

Gatesy, J. and Arctander, P. 2000. Hidden morphological support for the phylogenetic placement of Pseudoryx

nghetinhensis with bovine bovids: a combined analysis of gross anatomical evidence and DNA sequences

from five genes. Systematic Biology 49: 515-538.

Grieser Johns, A. (ed.) 2000. Pu Mat: A Biodiversity Survey of a Vietnamese Protected Area. SFNC Project, Vinh,

Nghe An Province, Vietnam.

Guignard, T. 1912. Dictionnaire Laotian-Français. Imprimerie de Nazareth, Hong Kong.

Hansel, T., Loungkham, D. and Khounboline, K. 1998. Appendix 4: Trip Report for a Participatory Biodiversity

Assessment of Nam Xam KBT ßDSH QG. In Showler, D.A., Davidson, P., Salivong, K. and Khounboline, K.

A Wildlife and Habitat Survey of Nam Xam National Biodiversity Conservation Area, Houaphanh

Province, Lao PDR. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Hassanin, A. and Douzery, E. J. P. 1999. Evolutionary affinities of the enigmatic Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) in

the context of the molecular phylogeny of Bovidae. Proc. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. 266: 893-900.

Henshaw, J. 1997. Status of Sao la Pseudoryx nghetinhensis. Oryx, 31: 89-91.

Hoµng Ng‰c Khanh, Nguy‘n V®n Tr› T›n vµ Nguy‘n ßπi Anh Tu†n. 1998. [Results of a Survey for Sao la (Pseudoryx

nghetinhensis) in Thua Thien Hue Province]. Chi cÙc ki”m l©m Thıa Thi™n Hu’, Phflng qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng,

Hu’, Vi÷t Nam (ti’ng Vi÷t).

L™ Mπnh HÔng, Phπm ߯c Ti’n, Nguy‘n ߯c TÛ and VÚ H˜u Tr∏c. 2002a. A rapid field survey of Huong Hoa

District, Quang Tri Province, Vietnam. TÊ ch¯c B∂o tÂn chim quËc t’, Ch≠¨ng tr◊nh Vi÷t Nam, Hµ NÈi.

L™ Mπnh HÔng, Phπm ߯c Ti’n, Andrew W. Tordoff and Nguy‘n ß◊nh DÚng. 2002b. A Rapid Field Survey of Le

Thuy and Quang Ninh Districts, Quang Binh Province, Vietnam. TÊ ch¯c B∂o tÂn chim quËc t’, Ch≠¨ng

tr◊nh Vi÷t Nam, Hµ NÈi.

Kemp, N., Dilger, M., Burgess N., and Dung, C. V. 1997. The Sao la Pseudoryx nghetinhensis in Vietnam - new

24

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

information on distribution and habitat preferences, and conservation needs. Oryx, 31: 37-44.

Proschan, F. 1994. The /saavlaa/ (Pseudoryx nghetinhensis). Unpublished report. Research Center for Language

and Semiotic Studies, Indiana University, Bloomington, USA.

Robichaud, W.G. 1998a. Physical and behavioral description of a captive Sao la Pseudoryx nghetinhensis. J. Mamm.,

79: 394-405.

Robichaud, W. 1998b. WCS trip report: Bolikhamxay Sao la Survey, 15-24 January 1998. Internal trip report.

Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Robichaud, W. 1999. Sao la Conservation Action Plan for Lao PDR: 1999 Revision. Wildlife Conservation Society

and IUCN. Vientiane.

Robichaud, W. vµ Stuart, B.L. 1999. Sao la , Herpetological and Wildlife Trade Studies in Nakai-Nam Theun

National Biodiversity Conservation Area and the Proposed Nam Theun Extension. Wildlife Conservation

Society and IUCN. Vientiane.

Salter, R.E. (compiler). 1993. Wildlife in Lao PDR. A Status Report. IUCN, Vientiane.

Schaller, G.B. 1995. A Wildlife Survey in the Annamite Mountains of Laos, December 1994 - January 1995. Internal

trip report. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Schaller, G. B. vµ Rabinowitz, A. 1995. The Sao la or spindlehorn bovid Pseudoryx nghetinhensis in Laos. Oryx,

29:107-113.

Schaller, G. vµ Robichaud, W. 1996. Field Trip Report: Preliminary Wildlife Survey in Xieng Khouang Province, May

16-25, 1996. Internal trip report. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Showler, D.A., Davidson, P., Vongkhamheng, C. vµ Salivong, K. 1998. A Wildlife and Habitat Survey of the Southern

Border of Xe Sap National Biodiversity Conservation Area and the Dakchung Plateau, Xe Kong Province,

Lao PDR. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Souvannalath, P. 1998. [Wildlife Survey (Sao la, or "Nyu-ja") From Villages in Bolikhan District, Bolikhamxay

Province]. Unpublished report to WCS. Bolikhamxay Province Forestry Office, Pakxan, Lao PDR (in Lao).

Steinmetz, R., Stones, T. vµChan-ard, T. 1999. An Ecological Survey of Habitats, Wildlife, and People in Xe Sap

National Biodiversity Conservation Area, Saravan Province, Lao PDR. WWF Thailand Office, Bangkok.

Th»m Ng‰c Di÷p, ß∆ng Th®ng Long, vµ ßÁ T≠Ìc, 2004. Report of survey on Sao la Pseudoryx nghetinhensis.

Unpublished report. SFNC, WWF Indochina, Hµ NÈi.

Thomas, H. 1994. Anatomie crânniene et relations phylogänätiques du nouveau bovidä Pseudoryx nghetinhensis

däcouvert dans la cordillère annamatique au Vietnam. Mammalia, 58:453-481.

Timmins, R. J. 2001. Chapter 37: Lao PDR, pp 194-199 in: Mallon, D. P. and Kingswood, S. C. (compilers). Antelopes.

Part 4: North Africa, the Middle East, and Asia. Global survey and regional Action Plans. SSC Antelope

Specialist Group, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

Timmins, R.J. vµ Evans, T.D. 1996. A Wildlife and Habitat Survey of Nakai-Nam Theun National Biodiversity

Conservation Area, Khammouan and Bolikhamsai Provinces, Lao PDR. Wildlife Conservation Society,

Vientiane.

Timmins, R.J.vµ Khounboline, K. 1996. A Preliminary Wildlife and Habitat Survey of Hin Namno National

Biodiversity Conservation Area, Khammouan Province, Lao PDR. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Timmins, R.J. vµ Vongkhamheng, C. 1996. A Preliminary Wildlife and Habitat Survey of Xe Sap National Biodiversity

25

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Conservation Area and Mountains to the South, Salavan Province, Lao PDR. Wildlife Conservation Society,

Vientiane.

Tizard, R.J. 1996. A Preliminary Wildlife and Habitat Survey of the Proposed Northern Extension to the Nakai-Nam

Theun National Biodiversity Conservation Area and the Adjacent Nam Gnouang Area, Bolikhamxay

Province, Lao P.D.R. Wildlife Conservation Society, Vientiane.

Walston, J.L.vµ Vinton, M.D. (eds.). 1999. A Wildlife and Habitat Survey of Hin Namno National Biodiversity

Conservation Area and Adjacent Areas, Khammouan Province, Lao PDR. WWF Project Office and WCS Lao

Program, Vientiane.

VÚ V®n DÚng, Phπm MÈng Giao, Nguy‘n Ng‰c Chinh, ßÁ T≠Ìc, Arctander P., and MacKinnon, J. 1993. A new

species of living bovid from Vietnam. Nature, 363:443-445.

VÚ V®n DÚng, Phπm MÈng Giao, Nguy‘n Ng‰c Chinh, ßÁ T≠Ìc vµ MacKinnon J. 1994. Discovery and conservation

of the Vu Quang ox in Vietnam. Oryx, 28:16-21.

VÚ V®n DÚng, Nguy‘n Ng‰c Chinh, Ebregt, A. vµ Santiapillai, C. 1995. The status of the newly discovered large

mammal, the long-horned bovid, in Vietnam. TigerPaper, 22:13-19.

26

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Th∂o luÀn nh„m: Sao la cfln s„t lπi Î nh˜ng Æ©u?

C∏c Æπi bi”u hÈi th∂o Æ≠Óc chia lµm bËn nh„m th∂o luÀn d˘a tr™n kh∂ n®ng chuy™n m´n theoÆfia l˝ cÒa h‰ (Bæc Tr≠Íng S¨n, Trung Tr≠Íng S¨n, CHDCND Lµo, vµ nh„m chuy™n gia chung).C∏c nh„m Æ∑ th∂o luÀn vµ Æ∏nh d†u tr™n b∂n Æ nh˜ng n¨i h‰ cho lµ Sao la cfln sinh sËng vµnh˜ng n¨i Sao la Æ∑ tıng Æ≠Óc ph∏t hi÷n.

C∏c t†m b∂n Æ cÒa c∏c nh„m k’t hÓp lπi vÌi nhau chÿ ra nh˜ng n¨i con ng≠Íi Æ∑ tıng nh◊nth†y Sao la vµ s˘ ph©n bË cÒa chÛng Î Vi÷t Nam vµ Lµo. C∂ hai t†m b∂n Æ Ɠu cho th†y rªng s˘ph©n bË cÒa Sao la Æ“u tÙ lπi Î xung quanh d∑y Tr≠Íng S¨n. Nh˜ng vÔng nµy c„ Æ∆c Æi”m lµ c„t˚ l÷ Æ„i nghÃo r†t cao so vÌi toµn th” d©n c≠ trong khu v˘c, vµ Æ©y cÚng ch›nh lµ n¨i c„ nhi“uph∏t tri”n c¨ sÎ hπ t«ng v◊ Æ„ lµ mÈt trong nh˜ng bi÷n ph∏p gi∂m nghÃo cÒa ch›nh phÒ hai n≠Ìc.

27

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

28

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Th∂o luÀn nh„m: C∏c mËi Æe d‰a chÒ y’u ÆËi vÌi Sao la lµ g◊?

ßπi bi”u Æ≠Óc chia thµnh c∏c nh„m vµ cÔng th∂o luÀn c∏c mËi Æe d‰a chÒ y’u mµ loµi Sao laÆang ÆËi m∆t, xu h≠Ìng cÒa c∏c mËi Æe d‰a nµy vµ c∏c nguy™n nh©n c¨ b∂n. C∏c mËi Æe d‰a Æ≠Ócx’p loπi theo thang Æi”m tı 1 Æ’n 10.

C∏c mËi Æe d‰a chÒ y’u ÆËi vÌi Sao la Æ∑ Æ≠Óc x∏c Æfinh lµ t◊nh trπng s®n bæn vµ m†t sinh c∂nhsËng ho∆c sinh c∂nh sËng bfi nhi‘u ÆÈng. T†t c∂ c∏c mËi Æe d‰a nµy Æ“u Æ∑ Æ≠Óc ›t nh†t lµ mÈtvµi nh„m b∏o c∏o lµ Æang t®ng l™n.

T◊nh trπng s®n bæn di‘n ra c„ nguy™n nh©n lµ c∂ mÙc Æ›ch c∏ nh©n vµ mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi.Vi÷c m†t sinh c∂nh th◊ Æ≠Óc cho lµ c„ hµng loπt c∏c nguy™n nh©n tı tÀp qu∏n du canh du c≠ ÎLµo Æ’n vi÷c ph∏t tri”n c¨ sÎ hπ t«ng Î d∑y Tr≠Íng S¨n cÒa Vi÷t Nam. Vi÷c t◊nh cÍ b…y Æ≠Óc Saola do ng≠Íi d©n Æ∆t b…y Æ” b…y c∏c loµi thÛ kh∏c cÚng Æ≠Óc coi lµ mÈt mËi Æe d‰a lÌn trong toµnbÈ d∑y Tr≠Íng S¨n. Nπn s®n bæn, mËi Æe d‰a nghi™m tr‰ng nh†t hi÷n nay, c„ th” Æ≠Óc gi∂m Æin’u nh≠ luÀt ph∏p Æ≠Óc thi hµnh mÈt c∏ch ch∆t chœ h¨n ÆËi vÌi c∂ thÓ s®n vµ nh˜ng ng≠Íi bu´nb∏n (ng≠Íi cung c†p) vµ nh˜ng cˆa hµng Î thµnh phË (kh∏ch hµng).

ß„i nghÃo Æ≠Óc coi lµ mÈt nguy™n nh©n cÒa t◊nh trπng s®n bæn Sao la Î ph›a bæc Tr≠Íng S¨n,vµ t◊nh trπng nµy c„ kh∂ n®ng sœ gi∂m nhã Æi khi sinh k’ cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng Æ≠Óc c∂ithi÷n. Tuy nhi™n, Î nh˜ng khu v˘c kh∏c, t÷ nπn s®n bæn lπi lµ k’t qu∂ cÒa nhu c«u ®n thfit Sao laho∆c mua c∏c s∂n ph»m cÒa Sao la tı c∏c vÔng kh∏c, v› dÙ nh≠ tı c∏c thµnh phË.

K’t qu∂ th∂o luÀn nh„m Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong b∂ng 1-4. ßπi bi”u Æ≠Óc chia thµnh c∏c nh„md˘a theo khu v˘c Æfia l˝ (Bæc Tr≠Íng S¨n, Trung Tr≠Íng S¨n, Lµo, nh„m chuy™n gia chung).

29

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂ng 1. Nh„m 1: D∑y Tr≠Íng S¨n

TT MËi Æe d‰a Nguy™n nh©n tr˘c ti’p Quy m´ Xu h≠Ìng (cho Æi”m 1-10) (t®ng/ gi∂m)

1 S®n bæt Ti™u thÙ thfit, sıng, x≠¨ng v.v... 8 t®ngbæt sËng nu´i

2 M†t vµ chia cæt sinh c∂nh Ph∏t rıng lµm r…y 6 t®ngMÎ rÈng khu d©n c≠X©y d˘ng c¨ sÎ hπ t«ng (Æ≠Íng, Æi÷n, thu˚ lÓi v.v...)Khai th∏c l©m s∂n

3 X∏o ÆÈng m´i tr≠Íng sËng Ti’ng Ân 5 t®ngT®ng hoπt ÆÈng cÒa ng≠Íi trong rıng, chºng hπn nh≠ hoπt ÆÈng khai th∏c l©m s∂nKhai th∏c kho∏ng s∂n

4 Thu m…u kh´ng ki”m so∏t Tr≠ng bµy, bu´n b∏n m…u 2 kh´ng t®ng, kh´ng gi∂m5 Qu∂n l˝ y’u käm Thi’u kinh ph› 3 gi∂m

Nghi™n c¯u c¨ b∂n cfln thi’uN®ng l˘c th†p

6 L©y nhi‘m b÷nh gia sÛc Ch®n th∂ gia sÛc vµo rıng 2 t®ng7 Suy gi∂m nguÂn gen Qu«n th” nh· 3-4 t®ng

30

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

TT MËi Æe d‰a Nguy™n nh©n tr˘c ti’p Quy m´ Xu h≠Ìng (t®ng/ gi∂m)(cho Æi”m 1-10)

1 B…y Sˆ dÙng lµm th˘c ph»m ho∆c 9 t®ngcho mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi, ph«n lÌn lµ c∏c b…y Æ≠Óc Æ∆t Æ” bæt c∏c loµi c„ gi∏ trfi cao h¨n

2 S®n bæn Sˆ dÙng lµm th˘c ph»m ho∆c 6 gi∂mcho mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi

3 M†t sinh c∂nh Do t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi: 4 t®ngc∏c c´ng tr◊nh x©y d˘ngkhai th∏c rıngch∏y rıng

4 NhÀn th¯c Do tuy™n truy“n käm hi÷u qu∂ 4 gi∂m 5 LuÀt ph∏p Th˘c thi, ch†p hµnh cfln hπn ch’ 3 gi∂m

Ch’ tµi cfln hπn ch’6 Ch›nh s∏ch Ch≠a phÔ hÓp 3 gi∂m 7 ßÍi sËng Kh„ kh®n 5 gi∂m

B∂ng 2. Nh„m 2: Bæc Tr≠Íng S¨n

B∂ng 3. Nh„m 3: Trung Tr≠Íng S¨n

TT MËi Æe doπ Nguy™n nh©n tr˘c ti’p Quy m´ Xu h≠Ìng (t®ng/ gi∂m)(cho Æi”m 1-10)

1 B…y bæt ß∆t b…y Æ” bæt ÆÈng vÀt kh∏c 10 t®ng2 M†t sinh c∂nh Ph∏ rıng tr∏i phäp 5 b◊nh th≠Íng

X©y d˘ng c∏c c´ng tr◊nhCanh t∏c kh´ng hÓp l˝ Di d©n t˘ do

3 S®n bæt (bªng sÛng/ch„) L†y thfit 2 gi∂mLµm mÂi b…y 1 gi∂mTÀp t›nh chÀm 6 t®ngNghÃo Æ„i 9 gi∂m

4 Sinh c∂nh chia cæt, C∏c d˘ ∏n Æ≠Íng giao th´ng 10 t®ngnhi‘u ÆÈng thÒy lÓi, thu˚ Æi÷n

ßµo Æ∑i vµng 5 gi∂mT®ng kh∂ x©m nhÀp rıng 9 t®ng

B∂ng 4: Nh„m 4 - CHDCND Lµo

TT MËi Æe d‰a Nguy™n nh©n tr˘c ti’p Quy m´ Xu h≠Ìng (t®ng/gi∂m)(cho Æi”m tı 1 - 10)

1 M†t m´i tr≠Íng sinh th∏i Du canh 6 gi∂m2 S®n bæn Ng≠Íi ngoµi 4 ?

D©n Æfia ph≠¨ng 3 gi∂m3 Thi™n tai ? ? ?4 Thi’u th´ng tin v“ ? ? gi∂m

qu«n th” Sao la vµ t«m quan tr‰ng cÒa loµi nµy

Trong c∏c bµi tr◊nh bµy k’t qu∂ th∂o luÀn cÒa c∏c nh„m, Æ„i nghÃo th≠Íng Æ≠Óc nhæc Æ’nnh≠ mÈt nguy™n nh©n, tuy nhi™n cÚng c„ ˝ ki’n lµ s˘ giµu c„ cÚng lµ nguy™n nh©n d…n Æ’n t◊nhtrπng sË l≠Óng Sao la ngµy mÈt gi∂m xuËng do ngµy cµng c„ nhi“u ∏p l˘c tı c∏c thµnh phË vµ tıt«ng lÌp trung l≠u th›ch ti™u thÙ c∏c s∂n ph»m ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑. ßi“u nµy Æ∑ Æ≠Óc nhæcÆi nhæc lπi khi c∏c Æπi bi”u th∂o luÀn v†n Æ“ s®n bæn, cho rªng c„ xu h≠Ìng lµ vi÷c s®n bæn vµÆ∏nh b…y v…n Æang t®ng l™n Î mÈt sË khu v˘c, mµ trong nhi“u tr≠Íng hÓp lµ do ng≠Íi Æ’n tı c∏cvÔng kh∏c ch¯ kh´ng ph∂i nh˜ng ng≠Íi d©n sËng g«n vÔng Æ÷m. Vi÷c th≠¨ng mπi h„a Sao laÆ≠Óc coi lµ do nh˜ng ng≠Íi giµu c„ Æ’n tı b™n ngoµi vÔng Æ÷m.

Khi Æ’n th®m c∏c hÈ d©n vµ nh◊n th†y c∏c m…u vÀt Sao la Î Æ„, c∏c nhµ khoa h‰c vµ nghi™nc¯u nh†t tr› rªng c∏c m…u vÀt nµy Æ„ng mÈt vai trfl quan tr‰ng. Cho Æ’n nay, r†t nhi“u c∆p sıngvµ s‰ Sao la Æ∑ Æ≠Óc c∏c nhµ nghi™n c¯u Æ’n c∏c nhµ d©n vµ thu lπi: Æi“u nµy c„ th” Æ∑ ng…unhi™n lµm t®ng th™m nhu c«u c„ th™m c∏c s∂n ph»m Sao la. Tπi hÈi th∂o c∏c Æπi bi”u cÚng nh†ttr› lµ tı b©y giÍ c∏c nhµ nghi™n c¯u c„ th” ti’n hµnh Æo Æπc vµ chÙp ∂nh c∏c m…u vÀt, nh≠ngkh´ng Æ≠Óc mang m…u v“ mµ ph∂i Æ” lπi Î nhµ d©n.

Trong nh˜ng th∂o luÀn nµy, c∏c nh„m Æ∑ Æi tÌi thËng nh†t v“ 3 mËi Æe d‰a tr˘c ti’p: b…y bæt,s®n bæn, vµ m†t m´i tr≠Íng sËng, m∆c dÔ cÚng c„ nhi“u ˝ ki’n kh∏c nhau trong vi÷c x’p th¯ t˘c∏c mËi Æe d‰a vµ v“ vi÷c c∏c mËi Æe d‰a nµy t®ng l™n hay gi∂m xuËng.

31

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

MÈt sË loµi linh d≠¨ng Æang bfi Æe doπ vµ c∏c bµi h‰c kinh nghi÷m c„ th” rÛt ra cho loµi Sao la

Dr. Richard. D. Estes, ChÒ tfich,

Nh„m chuy™n gia linh d≠¨ng cÒa IUCN

Linh d≠¨ng Ader Cephalophus adersi

Loµi linh d≠¨ng nh·, sËng ƨn ÆÈc nµy chÿ Æ≠Óc t◊m th†y Î tr™n c∏c Æ∂o cÒa Zanzibar vµ mÈtvÔng rıng giµ Î bÍ bi”n Kenya. ChÛng c„ Æ∆c tr≠ng lµ sËng Î t«ng c©y th†p vµ giËng nh≠ Sao la,ng≠Íi ta hi’m khi nh◊n th†y n„.

MÈt cuÈc hÈi th∂o t≠¨ng t˘ tπi Æ∂o Zanzibar trong hai ngµy 17-19 th∏ng 2 n®m 2004 Æ≠Óc tÊch¯c Æ” x©y d˘ng k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o tÂn. GiËng nh≠ trong hÈi th∂o v“ Sao la nµy, nhi“uth∂o luÀn xoay quanh vi÷c li÷u c„ thay ÆÊi t◊nh trπng cÒa loµi tı c†p ÆÈ ßang nguy c†p sang C˘ck˙ nguy c†p. Nh˜ng th∂o luÀn nµy v…n ch≠a c„ k’t luÀn bÎi v◊ sË l≠Óng cÒa c∏c qu«n th” cfln ch≠ar‚. Linh d≠¨ng Ader Æ≠Óc cho lµ mÈt loµi sinh vÀt cÊ, Æ≠Óc thay th” bÎi c∏c loµi linh d≠¨ng Æ·ti’n h„a h¨n Î l≠u v˘c C´n-g´ trong c∏c thÍi k˙ b®ng hµ khi rıng m≠a mÎ rÈng tÌi tÀn ƒn ßÈd≠¨ng. Vi÷c t◊nh cÍ b…y Æ≠Óc 7 con linh d≠¨ng vµ di dÍi chÛng tÌi mÈt hfln Æ∂o nh· (Chumbe)lµm cho 4 con bfi ch’t (c„ th” lµ do stress). ß©y cÚng c„ th” lµ mÈt bµi h‰c cho Sao la. Bªng m‰igi∏ ph∂i gi˜ c∏c qu«n th” sËng trong t˘ nhi™n.

Linh d≠¨ng Abbotts Cephalophus abbottii

Loµi linh d≠¨ng lÌn nµy (n∆ng 80kg, c„ k›ch cÏ t≠¨ng t˘ nh≠ Sao la) c„ quan h÷ g«n vÌi mÈtloµi kh∏ phÊ bi’n lµ linh d≠¨ng l≠ng vµng C. silvicultur. N„ chÿ Æ≠Óc t◊m th†y trong mÈt sË qu«nth” bi÷t lÀp Î c∏c nÛi thuÈc Tanzania. N„ Æ≠Óc x’p loπi c˘c k˙ nguy c†p. Nh˜ng b¯c ∂nh duynh†t chÙp loµi nµy trong t˘ nhi™n Æ≠Óc th˘c hi÷n bªng b…y ∂nh, cÚng giËng nh≠ Sao la (VQGUdzungwa Mts.). MÈt v†n Æ“ ÆËi vÌi loµi nµy, cÚng giËng nh≠ Sao la, lµ vi÷c x∏c Æfinh sË l≠Óngqu«n th”. Sˆ dÙng b…y ∂nh lµ mÈt h◊nh th¯c tËt Æ” theo d‚i hi÷n trπng cÒa loµi.

Linh d≠¨ng Hirola Beatragus hunteri

MÈt loµi sinh vÀt "cÊ" kh∏c Æ∑ tıng ph©n bË rÈng r∑i nh≠ng hi÷n nay chÿ cfln lπi Î khu v˘csavan acacia b∏n kh´ hπn Æang d«n bfi thu hãp Î ph«n ph›a Æ´ng Kenya. N„ c„ th” Æπi di÷n chomÈt loµi c„ tr≠Ìc s˘ ti’n ho∏ cÒa linh d≠¨ng sıng cong Alcelaphus buselaphus vµ linh d≠¨ngnam phi Damaliscus. Qu«n th” cÒa n„ gi∂m tı con sË d˘ Æo∏n 12000 vµo gi˜a thÀp k˚ 1970 tÌikho∂ng 350 vµo gi˜a thÀp k˚ 1990 khi c„ 30 c∏ th” bfi bæt vµ chuy”n Æ’n VQG Tsavo. N®m con bfilÔa vµo b…y ch˜ V bªng m∏y bay tr˘c th®ng bfi ch’t trong ho∆c sau qu∏ tr◊nh vÀn chuy”n (c„ th”do stress). Xin l≠u ˝ lπi l«n n˜a mÈt bµi h‰c v“ vi÷c bæt, gi˜ ho∆c di chuy”n ÆËi vÌi Sao la.

32

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Linh d≠¨ng Sahelo-Saharan

MÈt nh„m loµi linh d≠¨ng sËng trong mÈt trong nh˜ng h÷ sinh th∏i rÈng nh†t th’ giÌi baogÂm c∏c qu«n x∑ cÀn Sahara vµ Sahara tr∂i dµi tı bi”n Atlantic Æ’n tÀn s´ng Nile. Tuy nhi™n, s˘Æa dπng vµ phong phÛ cÒa c∏c b«y linh d≠¨ng lÌn vµ linh d≠¨ng gazen Æ∑ bfi suy gi∂m do s®n bænvµ chÿ cfln c∏c qu«n th” nh·, t∏ch bi÷t trong khu v˘c rÈng lÌn nµy. Loπi linh d≠¨ng sıng dµi Oryxdammah Æ∑ bfi tuy÷t chÒng trong t˘ nhi™n vµ chÿ cfln vµi tr®m linh d≠¨ng sıng queo Addaxnasomaculatus cfln sËng s„t. Gazella dama, linh d≠¨ng gazen lÌn nh†t gi∂m xuËng cfln vµitr®m, giËng nh≠ h«u h’t c∏c loµi linh d≠¨ng gazen kh∏c ngoπi trı loµi G. dorcas vµ rufifrons. C∏cnÁ l˘c Æ” Æ≠a linh d≠¨ng sıng queo, linh d≠¨ng sıng dµi vµ linh d≠¨ng gazen nu´i trong v≠ÍnthÛ vµo c∏c khu b∂o tÂn Î Tuynusi, Maroc vµ Senegal Æang Æ≠Óc th˘c hi÷n. MÈt trong nh˜ng v†nÆ“ ch›nh Î Æ©y lµ s®n bæt, s˘ chia cæt vµ hoang h„a sinh c∂nh kh´ng ki”m so∏t Æ≠Óc. Hy v‰ng Saola c„ c∏c hµnh lang sinh c∂nh th›ch hÓp nËi vÌi c∏c khu v˘c l©n cÀn.

Linh d≠¨ng Saiga Saiga tatarica

Lµ mÈt trong nh˜ng loµi linh d≠¨ng cfln phong phÛ nh†t cho tÌi khi Li™n bang X´ Vi’t sÙpÆÊ, chÛng Æ∑ tıng c„ tÌi 2 tri÷u c∏ th” Î vÔng ÆÂng c· lÌn Î ch©u Á. Hi÷n nay, qu«n th” linhd≠¨ng saiga gi∂m tÌi 90% trong vflng hai thÀp k˚ vıa qua. S˘ thi’u ki”m so∏t hoπt ÆÈng s®n bænl†y thfit vµ sıng (chÿ con Æ˘c) Æ∏p ¯ng nhu c«u v“ thuËc cÒa Trung QuËc Æ∑ g©y ra s˘ suy gi∂mnµy. SË l≠Óng c∏c con Æ˘c gi∂m Æi vµ chÿ cfln chi’m sË ph«n tr®m r†t nh· trong qu«n th” Æ’n nÁihoπt ÆÈng sinh s∂n bfi ∂nh h≠Îng. Do s˘ suy gi∂m sË l≠Óng mπnh, linh d≠¨ng saiga hi÷n nay Æ≠Ócx’p loπi C˘c k˙ nguy c†p. Nguy™n nh©n gËc r‘ cÒa t◊nh trπng nµy ph«n lÌn lµ do bu´n b∏n ÆÈngvÀt hoang d∑. ß∏ng ph†n khÎi khi bi’t rªng Sao la kh´ng ph∂i mÙc ti™u s®n bæt Æ∆c bi÷t v◊ nhuc«u v“ loµi nµy kh´ng lÌn, nh≠ng n„ c„ th” c„ mÈt ƨn Æ∆t hµng lÌn tı mÈt nhµ bu´n b†t k˙ nµovµ Sao la c„ th” nªm trong mÈt mËi nguy hi”m lÌn.

Nh„m chuy™n gia v“ linh d≠¨ng IUCN ch›nh th¯c "nhÀn" Sao la tı nh„m chuy™n gia h‰ tr©ubfl hoang d∑. Hy v‰ng rªng nh„m c„ th” ti’p tÙc cung c†p c∏c t≠ v†n chuy™n m´n vµ hÁ trÓ chonÁ l˘c cÒa t†t c∂ c∏c b™n h≠Ìng tÌi s˘ tÂn tπi cÒa Sao la trong thÀp k˚ tÌi vµ xa h¨n n˜a.

33

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ph©n loπi IUCN vµ c∏c ti™u chu»n: c∏c nguy™n tæc vµ l˘a ch‰n cho vi÷c x’p loπi Sao la

Nigel Leader-Williams, Vi÷n B∂o tÂn vµ Sinh th∏i Durrell

Tr≠Íng ßπi h‰c TÊng hÓp Kent tπi Canterbury, Kent, CT2 7NS

Anh QuËc

GiÌi thi÷u

Danh s∏ch Æ· IUCN Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” li÷t k™ c∏c loµi bfi Æe doπ c†p toµn c«u tı n®m 1963. ChoÆ’n n®m 1994, quy tr◊nh li÷t k™ danh s∏ch Æ· mÌi sˆ dÙng mÈt h÷ thËng Æfinh t›nh cho vi÷c li÷tk™ nµy. Tuy nhi™n, mÈt h÷ thËng Æfinh l≠Óng Æ” li÷t k™ c∏c loµi bfi Æe doπ c†p toµn c«u Æ≠Óc x©yd˘ng tı Æ«u thÀp k˚ 1990 d˘a tr™n c∏c ti™u chu»n cÒa Mace-Lande (Mace vµ Lande 1991). H÷thËng Æfinh l≠Óng mÌi Æ≠Óc sˆ dÙng vµo n®m 1994 (IUCN 1994) vµ Æ≠Óc ∏p dÙng Æ«u ti™n ÆËivÌi Danh s∏ch Æ· v“ c∏c loµi ÆÈng vÀt bfi Æe d‰a n®m 1996 (Baillie vµ Groombridge 1996). H÷thËng nµy Æ≠Óc Æi“u chÿnh chÛt ›t vµo n®m 2001 c„ t›nh Æ’n mÈt sË v†n Æ“ g∆p ph∂i trong qu∏tr◊nh sˆ dÙng c∏c ti™u chu»n Æfinh l≠Óng ban Æ«u (IUCN 2001). H÷ thËng mÌi Æi“u chÿnh nµyÆ≠Óc sˆ dÙng cho Danh s∏ch Æ· 2002 vµ 2003.

G«n Æ©y, c„ mÈt bÈ ti™u chu»n Æfinh l≠Óng Æ∑ Æ≠Óc x©y d˘ng Æ” li÷t k™ cho c†p ÆÈ th†p h¨nc†p ÆÈ toµn c«u, c∏c Danh s∏ch Æ· c†p vÔng ho∆c c†p quËc gia (Gardenfors vµ cÈng s˘, 2001).Cho Æ’n nay, r†t ›t Danh s∏ch Æ· c†p quËc gia Æ≠Óc bi™n soπn c„ sˆ dÙng nh˜ng ti™u chu»n Æfinhl≠Óng mÌi nµy. BÎi v◊ Sao la chÿ c„ Î hai n≠Ìc Vi÷t Nam vµ Lµo vµ m¯c ÆÈ Æe doπ ÆËi vÌi loµi nµyg«n nh≠ giËng nhau Î c∂ hai n≠Ìc, bµi vi’t nµy sœ tÀp trung vµo vi÷c cung c†p th´ng tin c¨ sÎ Æ”giÛp ÆÏ hai n≠Ìc Vi÷t Nam vµ Lµo xem xät Æ” Æ∂m b∂o c„ ÆÒ c∏c d˜ li÷u th›ch hÓp vµ tËt nh†tcho vi÷c Æ≠a Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) vµo danh s∏ch toµn c«u.

C∏c c†p ph©n loπi cÒa IUCN

C∏c c†p ph©n loπi nghi™m tr‰ng nh†t vµ ›t c„ th” phÙc hÂi nh†t trong Danh s∏ch Æ· bao gÂmTuy÷t chÒng (EX) vµ Tuy÷t chÒng trong t˘ nhi™n (EW). R†t may lµ loµi bi”u t≠Óng (Leader-Williams vµ Dublin 2000) nh≠ loµi Sao la mÌi Æ≠Óc ph∏t hi÷n g«n Æ©y (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘,1993) kh´ng r¨i vµo mÈt trong hai m¯c ph©n loπi tr™n.

C„ ba c†p ph©n loπi Æe doπ tr‰ng c∏c ti™u chu»n Æfinh l≠Óng mÌi

- C˘c k˙ nguy c†p (CR - Critically Endangered)

C„ nguy c¨ Æ∆c bi÷t cao ÆËi vÌi tuy÷t chÒng trong t˘ nhi™n .

- ßang nguy c†p (EN - Endangered)

C„ nguy c¨ r†t cao ÆËi vÌi tuy÷t chÒng trong t˘ nhi™n.

- Sœ nguy c†p (VU - Vulnerable)

C„ nguy c¨ cao ÆËi vÌi tuy÷t chÒng trong t˘ nhi™n.

34

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

C∏c c†p ph©n loπi nµy r†t g«n vµ lÂng ghäp vÌi nhau, bÎi vÀy t†t c∂ c∏c c†p ph©n loµi Æ≠Óc li÷tk™ lµ C˘c k˙ nguy c†p cÚng lµ ßang nguy c†p vµ Sœ nguy c†p, trong khi t†t c∂ c∏c c†p ph©n loπiÆ≠Óc li÷t k™ lµ ßang nguy c†p cÚng lµ Sœ nguy c†p.

C„ mÈt sË hÀu qu∂ cÒa vi÷c x’p loπi. Vi÷c x’p c†p ph©n loπi Æe doπ cao h¨n c„ ngh‹a lµ c„kh∂ n®ng tuy÷t chÒng cao h¨n. Tuy nhi™n, vi÷c x’p vµo c†p ph©n loπi cao h¨n kh´ng nh†t thi’tlµ ph∂i c„ nhi“u hµnh ÆÈng b∂o tÂn tÀp trung h¨n. Tuy nhi™n, c†p ph©n loπi cao h¨n sœ thu hÛtnhi“u mËi quan t©m quËc t’ h¨n vµ c„ nhi“u c¨ hÈi tµi trÓ h¨n cho c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn. Chºnghπn nh≠, Nghfi Æfinh v“ loµi bfi Æe doπ cÒa M¸ cung c†p tµi trÓ cho mÈt nh„m loµi Æang nguy c†pnh†t Æfinh nh≠ voi, t™ gi∏c vµ hÊ.

Vai trfl cÒa c∏c ti™u chu»n

C„ n®m ti™u chu»n c„ th” Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” x’p loπi mÈt loµi lµ c˘c k˙ nguy c†p, Æang nguyc†p ho∆c sœ nguy c†p. ßπt Æ≠Óc mÈt trong sË c∏c ti™u chu»n Æ„ ÆÒ Æ” mÈt loµi Æ≠Óc x’p Î c†pph©n loπi t≠¨ng ¯ng. C∏c ti™u chu»n kh∏c nhau (A-E) lµ do s˘ xem xät tr™n phπm vi rÈng c∏cnh©n tË Æe doπ c„ th” ∂nh h≠Îng Æ’n nhi“u c∏ th” vµ lfich sˆ cuÈc sËng Æa dπng cÒa chÛng. N®mti™u chu»n Æ„ nh≠ sau:

A) S˘ suy gi∂m k›ch cÏ qu«n th”;

B) K›ch th≠Ìc vÔng ph©n bË vµ c∏c y’u tË kh∏c;

C) K›ch cÏ qu«n th” vµ c∏c y’u tË kh∏c;

D) K›ch cÏ qu«n th” nh·;

E) Ph©n t›ch Æfinh l≠Óng cho th†y kh∂ n®ng tuy÷t chÒng.

MÁi c†p ph©n loπi Æe doπ c„ c∏c gi∏ trfi kh∏c nhau ÆËi vÌi tıng ti™u chu»n. V› dÙ, ti™u chu»nD, chÿ c„ k›ch cÏ qu«n th” c„ c∏c gi∏ trfi sau:

CR < 50 c∏ th” tr≠Îng thµnh;

EN < 250 c∏ th” tr≠Îng thµnh; vµ

VU < 1000 c∏ th” tr≠Îng thµnh.

CÚng nh≠ vÀy, ti™u chu»n E, ph©n t›ch Æfinh l≠Óng c„ c∏c gi∏ trfi sau:

CR > 50% kh∂ n®ng tuy÷t chÒng trong vflng 10 n®m;

EN > 20% kh∂ n®ng tuy÷t chÒng trong vflng 10 n®m; vµ

VU > 10% kh∂ n®ng tuy÷t chÒng trong vflng 10 n®m;

Trong khi c∏c ti™u chu»n v“ b∂n ch†t mang t›nh Æfinh l≠Óng, vi÷c thi’u c∏c d˜ li÷u c„ ch†tl≠Óng cao sœ kh´ng ng®n c∂n nÁ l˘c ∏p dÙng c∏c ti™u chu»n. C∏c ph≠¨ng ph∏p li™n quan Æ’nvi÷c d˘ Æo∏n, suy luÀn vµ quy chi’u c„ th” Æ≠Óc ch†p nhÀn. Ph≠¨ng ph∏p suy luÀn vµ quy chi’uc„ th” ph∂i d˘a tr™n vi÷c ngoπi suy c∏c mËi Æe doπ hi÷n tπi vµ ti“m n®ng.

35

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Li÷t k™ danh s∏ch Æ· c∏c loµi thÛ vµ chim

T†t c∂ c∏c loµi chim Æ≠Óc bi’t Æ’n Æ≠Óc Æ≠a vµo danh s∏ch Æ· n®m 1988, trong khi t†t c∂ c∏cloµi thÛ Æ≠Óc bi’t Æ’n Æ≠Óc Æ≠a vµo trong s∏ch Æ· n®m 1996. Qu∏ tr◊nh li÷t k™ nhªm tπo c¨ sÎÆ” gi∏m s∏t c∏c xu th’ qu«n th” ÆËi vÌi tıng loµi vµ ÆËi vÌi nhi“u y’u tË kh∏c cÒa s˘ Æa dπng v“loµi. C„ tÊng sË 5205 loµi ÆÈng vÀt Æ≠Óc li÷t k™ n®m 1996 (Baillie vµ Groombridge 1996). 25%c∏c loµi thÛ Æ≠Óc bi’t Æ’n vµ 11% c∏c loµi chim Æ≠Óc li÷t k™ lµ bfi Æe doπ. SË l≠Óng c∏c loµi bfi Æedoπ t®ng l™n k” tı n®m 1996 vµ c„ tÊng sË 5483 loµi ÆÈng vÀt Æ≠Óc li÷t k™ vµo n®m 2003 (Hilton-Taylor 2003). Nh˜ng con sË nµy cho th†y rªng sË l≠Óng c∏c loµi tr™n tr∏i Ɔt Æang bfi suy gi∂mnghi™m tr‰ng vÌi mÈt tËc ÆÈ ch≠a tıng c„, chÒ y’u lµ k’t qu∂ cÒa c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi.

X’p loπi Sao la trong danh s∏ch Æ· trong qu∏ kh¯ vµ hi÷n tπi

Sau khi ph∏t hi÷n vµo n®m 1992 (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1993), Sao la lÀp t¯c Æ≠Óc Æ≠a vµodanh s∏ch Æ· n®m 1994 Î m¯c ÆÈ Æang nguy c†p sˆ dÙng c∏c ti™u chu»n Æfinh t›nh. N„ Æ≠Óc x’ploπi lπi lµ Æang nguy c†p vµo n®m 1996 khi c∏c ti™u chu»n Æfinh l≠Óng Æ≠Óc sˆ dÙng l«n Æ«u ti™n(Baillie vµ Groombridge 1996).

Ti™u chu»n Æfinh l≠Óng mÌi Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” li÷t k™ danh s∏ch Æ· ÆËi vÌi Sao la lµ C1 + 2a,t≠¨ng ¯ng vÌi c†p ph©n loπi Æang nguy c†p nh≠ sau:

C) K›ch cÏ qu«n th” <2.500 c∏ th” tr≠Îng thµnh, vµ:

C1) d˘ Æo∏n ti’p tÙc suy gi∂m ›t nh†t 20% trong vflng 5 n®m ho∆c hai th’ h÷ (tu˙ thuÈc mËcthÍi gian nµo l©u h¨n), ho∆c

2a(i) ti’p tÙc c„ s˘ suy gi∂m qu«n th” vµ kh´ng c„ phÙ qu«n th” c„ nhi“u h¨n 250 c∏ th”tr≠Îng thµnh.

Nh„m chuy™n gia li™n quan cÒa IUCN c„ th»m quy“n v“ li÷t k™ danh s∏ch Æ· ÆËi vÌi mÁi loµi.ßËi vÌi Sao la, Æ„ lµ nh„m chuy™n gia v“ linh d≠¨ng IUCN-SSC. Sao la lπi Æ≠Óc nh„m chuy™n giaÆ∏nh gi∏ lπi vµ x’p loπi nguy c†p n®m 2002 vµ 2003 d˘a tr™n cÔng ti™u chu»n (Hilton-Taylor 2003).

L˘a ch‰n t≠¨ng lai cho vi÷c x’p loπi Sao la

HÈi th∂o nµy kh´ng c„ th»m quy“n Æ” thay ÆÊi vi÷c x’p loπi danh s∏ch Æ· toµn c«u ÆËi vÌiSao la b†t k” m‰i quan t©m v“ hi÷n trπng cÒa loµi nµy (Robichaud vµ Timmins, Th»m Ng‰c Di÷pvµ cÈng s˘ trong tµi li÷u hÈi th∂o). Tuy nhi™n, hÈi th∂o sœ xem xät ph≠¨ng th¯c Æ” cung c†p d˜li÷u tËt h¨n v“ s˘ thay ÆÊi hi÷n trπng qu«n th” vµ ki’n nghfi ÆËi vÌi c∏c ph≠¨ng ph∏p trong t≠¨nglai cho vi÷c x’p loπi Sao la. MÈt vµi l˘a ch‰n c„ th” xem xät nh≠ sau.

Ti™u chu»n D:

C„ r†t nhi“u d˘ Æo∏n vÌi kho∂ng rÈng vµ kh∏c nhau v“ sË l≠Óng Sao la rªng n„ Æ∑ tıng c„ho∆c hi÷n v…n tÂn tπi (Robichaud vµ Timmins, Th»m Ng‰c Di÷p vµ cÈng s˘, 2004). T›nh ch†tkh´ng chæc chæn cÒa nh˜ng con sË nµy cho th†y rªng ti™u chu»n D ch≠a th” Æ≠Óc dÔng cho Saola. H¨n n˜a, vi÷c sˆ dÙng chÛng trong t≠¨ng lai chÿ c„ th” ∏p dÙng khi c„ nhi“u kh∂o s∏t ch›nhth¯c h¨n Æ≠Óc ti’n hµnh Æ” d˘ Æo∏n toµn bÈ qu«n th” Sao la.

36

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ti™u chu»n B:

Sao la Æ≠Óc bi’t lµ c„ vÔng ph©n bË nh· vµ hπn ch’ trong vflng 4.000 km2, tr™n d∑y nÛiTr≠Íng S¨n (Æ“ nghfi ki”m tra chäo vÌi c∏c tµi li÷u cÒa hÈi th∂o v“ vÔng ph©n bË). ßi“u nµy choth†y rªng Sao la Æ≠Óc li÷t k™ ch›nh x∏c Î m¯c Æang nguy c†p n’u ti™u chu»n B Æ≠Óc sˆ dÙng, bÎiv◊ n„ Æfli h·i vÔng ph©n bË Æfia l˝ < 5.000 km2. Tuy nhi™n, ch≠a c„ c¨ sÎ r‚ rµng lµ li÷u vÔngph©n bË Æfia l˝ cÒa Sao la c„ thÀt s˘ chi’m toµn bÈ di÷n t›ch nµy. Chºng hπn nh≠, li÷u Sao la c„sˆ dÙng h’t toµn bÈ sinh c∂nh trong vÔng rıng »m Î d∑y Tr≠Íng S¨n hay lµ n„ c„ ph©n bË hπnch’ h¨n, chºng hπn nh≠ chÿ Î vÔng th“m suËi trong rıng? N’u nh˜ng nghi™n c¯u sau nµy nhªmch¯ng t· rªng Sao la hoπt ÆÈng r†t hπn ch’ trong vÔng ph©n bË cÒa n„, di÷n t›ch do n„ chi’mdÙng n’u < 100 km2 th◊ ÆÒ Æ” x’p loπi c˘c k˙ nguy c†p.

Xem xät v“ m¯c ÆÈ chia cæt sˆ dÙng cho c∏c ti™u chu»n

Ph©n bË cÒa Sao la c„ th” bfi chia cæt nh≠ng m¯c ÆÈ cÒa s˘ chia cæt nµy cfln ch≠a Æ≠Óc bi’tr‚. C„ mÈt gÓi ˝ rªng c„ th” c„ s˘ gi∏n Æoπn t˘ nhi™n trong ph©n bË cÒa Sao la do n“n Ɔt th†pgi˜a bæc vµ trung Tr≠Íng S¨n (xem b∂n Æ cÒa Mai K˙ Vinh trong tµi li÷u hÈi th∂o). VÔng ph©nbË cÒa Sao la c„ th” cfln bfi chia cæt do m†t sinh c∂nh, chºng hπn nh≠ do vi÷c lµm Æ≠Íng Æi quarıng vµ s®n bæt qu∏ m¯c cÒa con ng≠Íi. N’u kh´ng c„ nh˜ng hi”u bi’t k¸ h¨n v“ m¯c ÆÈ chiacæt, sœ r†t kh„ Æ” Æ≠a n„ vµo c∏c l˘a ch‰n c„ sΩn cho vi÷c x’p loπi theo ti™u chu»n B (xem Î tr™n)vµ C (xem ph«n d≠Ìi).

D˜ li÷u khuynh h≠Ìng tËt nh†t:

M∆c dÔ c„ dflng d‚i cÊ, Sao la chÿ Æ≠Óc "ph∏t hi÷n" lµ loµi mÌi ÆËi vÌi khoa h‰c n®m 1992khi mÈt sË nhµ sinh vÀt h‰c nh◊n th†y c∏c sıng lπ Î nhµ cÒa thÓ s®n (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘,1993). ThÀm ch› tÌi nay, d≠Íng nh≠ thÓ s®n cfln quen thuÈc vÌi Sao la vµ bi’t v“ ph©n bË cÒachÛng trong qu∏ kh¯ vµ hi÷n tπi tËt h¨n b†t c¯ nhµ sinh h‰c nµo. Th˘c ra, c„ vŒ nh≠ c∏c d˜ li÷ukhuynh h≠Ìng c„ th” Æ≠Óc bi™n soπn d˘a tr™n thay ÆÊi v“ ph©n bË cÒa Sao la trong vflng 10 n®m,d˘a tr™n nh˜ng n¨i mµ thÓ s®n Æ∑ tıng th†y Sao la vµ nh˜ng n¨i hi÷n nay cfln th†y Sao la (c∏cbµi cÒa Schaller vµ Robichaud vÌi c∏c Æi”m cÒa thÓ s®n). N’u nh˜ng d˜ li÷u nµy th›ch hÓp vµÆ≠Óc thu thÀp nh†t qu∏n sœ lµm t®ng kh∂ n®ng sˆ dÙng ti™u chu»n C cÚng nh≠ Æ” c©n nhæc sˆdÙng ti™u chu»n A ÆËi vÌi Sao la l«n Æ«u ti™n.

T≠¨ng lai cÒa vi÷c sˆ dÙng ti™u chu»n C

Ti™u chu»n C d˘a tr™n k›ch cÏ qu«n th” vµ

1) s˘ suy gi∂m cÙ th” ti’p di‘n; ho∆c

2) s˘ suy gi∂m quan s∏t Æ≠Óc, quy chi’u ho∆c suy Æo∏n Æ≠Óc; vµ mÈt trong nh˜ng y’u tË sau:

a) mÈt ≠Ìc t›nh v“ s˘ chia cæt; ho∆c

b) mÈt ≠Ìc t›nh v“ s˘ giao ÆÈng c˘c ÆÈ (kh´ng li™n quan tÌi Sao la).

C∏c thang chia li™n quan gi˜a c∏c c†p ÆÈ Æe doπ ÆËi vÌi ti™u chu»n C:

K›ch cÏ qu«n th”: EN < 2.500 c∏ th” tr≠Îng thµnh; CR < 500 c∏ th” tr≠Îng thµnh;

37

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ti’p tÙc suy gi∂m: EN > 20% trong 5 n®m; CR >25% trong 3 n®m; vµ,

S˘ chia cæt: EN kh´ng c„ phÙ qu«n th” >250 c∏ th” tr≠Îng thµnh; CR kh´ng c„ phÙ qu«nth” >50 c∏ th” tr≠Îng thµnh.

ThÀm ch› n’u d˜ li÷u Æ≠Óc thu thÀp tı thÓ s®n, c„ mÈt b†t lÓi lÌn trong vi÷c ti’p tÙc sˆ dÙngti™u chu»n C. ßi“u nµy sœ Æfli h·i mÈt d˘ Æo∏n v“ sË l≠Óng qu«n th” tËt h¨n hi÷n tπi (xem Îtr™n).

Kh∂ n®ng sˆ dÙng ti™u chu»n A l«n Æ«u ti™n :

Ti™u chu»n A Æ≠Óc d˘a tr™n s˘ suy gi∂m k›ch th≠Ìc qu«n th”, d˘a tr™n b†t c¯ mÈt trongnh˜ng y’u tË sau:

1) s˘ suy gi∂m c„ th” quan s∏t Æ≠Óc, d˘ Æo∏n, suy luÀn ho∆c nghi v†n, khi mµ s˘ suy gi∂mho∆c nguy™n nh©n cÒa n„ kh´ng th” ng®n ch∆n, kh´ng th” hi”u bi’t Æ«y ÆÒ, ho∆c kh´ng th” hÂiphÙc Æ≠Óc (˝ n„i s˘ suy gi∂m trong qu∏ kh¯);

2) Æ≠Óc ti™n Æo∏n sœ x∂y ra (t¯c lµ nh˜ng s˘ suy gi∂m trong t≠¨ng lai ); ho∆c

3) quan s∏t Æ≠Óc, d˘ Æo∏n Æ≠Óc, suy luÀn Æ≠Óc, nghi v†n ho∆c ti™n Æo∏n Æ≠Óc (t¯c lµ k’t hÓpc∂ s˘ suy gi∂m trong qu∏ kh¯ vµ t≠¨ng lai).

Vi÷c sˆ dÙng ti™u chu»n nµy c„ th” Æ≠Óc d˘a tr™n b†t c¯ mÈt trong nh˜ng y’u tË sau:

(a) Quan s∏t tr˘c ti’p (hi÷n ch≠a th›ch hÓp vÌi Sao la);

(b) Chÿ sË v“ s˘ phong phÛ th›ch hÓp ÆËi vÌi loµi (ch≠a th” ∏p dÙng cho Sao la);

(c) Suy gi∂m di÷n t›ch sˆ dÙng vµ/ho∆c ch†t l≠Óng sinh c∂nh (c„ th” phÔ hÓp vÌi c∏c loπi d˜li÷u ph©n bË trong qu∏ kh¯ vµ hi÷n tπi cÒa Sao la c„ th” thu thÀp tı thÓ s®n);

(d) M¯c ÆÈ khai th∏c hi÷n nay vµ ti“m n®ng (Æi“u nµy cÚng c„ th” sˆ dÙng Æ≠Óc trong t≠¨nglai n’u thÓ s®n vµ c∏c nhµ sinh vÀt h‰c phËi hÓp Æ” Æfinh vfi vµ ghi lπi Sao la bfi s®n); ho∆c

(e) ∂nh h≠Îng cÒa c∏c loµi Æ≠Óc Æ≠a Æ’n, lai ho∏, b÷nh, ch†t ´ nhi‘m, vÀt cπnh tranh vµ k˝sinh (kh´ng c„ y’u tË nµo c„ th” sˆ dÙng cho Sao la).

N’u ti™u chu»n A Æ≠Óc l˘a ch‰n sˆ dÙng, c∏c thang chia li™n quan gi˜a c∏c m¯c ph©n loπinh≠ sau: EN > 50% suy gi∂m trong 10 n®m qua; CR > 80% suy gi∂m trong 10 n®m qua.

Khuy’n nghfi

Nh˜ng khuy’n nghfi sau Æ©y Æ≠Óc sˆ dÙng tr™n c¨ sÎ thıa nhÀn rªng nh˜ng vÔng ph©n bËcÒa Sao la trong qu∏ kh¯ vµ hi÷n tπi Æ“u Æ≠Óc thÓ s®n bi’t r‚ h¨n vµ ch≠a c„ kh∂o s∏t ch›nh th¯cÆ≠Óc th˘c hi÷n Æ” d˘ Æo∏n sË l≠Óng Sao la mÈt c∏ch ch›nh x∏c nh≠ng vi÷c s®n bæt g©y ra mËi Æedoπ ch›nh ÆËi vÌi Sao la (Th»m Ng‰c Di÷p vµ cÈng s˘, 2004).

C∏c nhµ sinh vÀt h‰c c«n ti’p tÙc lµm vi÷c vÌi thÓ s®n Æ” tÀn dÙng nh˜ng hi”u bi’t cÒa h‰(Schaller 1995; Robichaud 1999), sˆ dÙng ph≠¨ng ph∏p thu thÀp sË li÷u c„ h÷ thËng vµ x∏c nhÀn

38

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

c∏c Æfia Æi”m mµ thÓ s®n ghi nhÀn Æ∑ tıng c„ Sao la tÂn tπi tr≠Ìc Æ©y vµ hi÷n nay. Khi c∏c d˜ li÷unµy Æ≠Óc thu thÀp mÈt c∏ch nh†t qu∏n, nh˜ng d˜ li÷u nµy c„ th” lµ l˝ t≠Îng cho vi÷c sˆ dÙngÆ” x’p loπi theo ti™u chu»n A1 (c) vÌi y™u c«u c„ c∏c con sË cho th†y s˘ suy gi∂m di÷n t›ch chi’mdÙng cÒa loµi.

N’u mËi quan h÷ gi˜a thÓ s®n vµ c∏c nhµ sinh vÀt h‰c Æ≠Óc x©y d˘ng tËt, c∏c nhµ sinh vÀt h‰cc„ th” nhÍ s˘ hÓp t∏c cÒa thÓ s®n Æ” Æfinh vfi vµ ghi nhÀn t†t c∂ c∏c ti™u b∂n Sao la s®n Æ≠Óc. N’uc„ th” thu thÀp nh˜ng d˜ li÷u nµy, Æi“u Æ„ sœ r†t l˝ t≠Îng cho vi÷c sˆ dÙng Æ” x’p loπi theo ti™uchu»n A1 (d) vÌi y™u c«u c„ c∏c con sË cho th†y m¯c ÆÈ khai th∏c th˘c t’.

ßi“u nµy c„ ngh‹a lµ c∏c khuy’n nghfi nµy chÿ c„ th” Æ≠Óc th˘c hi÷n n’u thÓ s®n kh´ng bfitrıng phπt v◊ Æ∑ thıa nhÀn c„ s®n bæt Sao la. C©n nhæc c∂ v“ vi÷c c«n thi’t ph∂i thu thÀp d˜ li÷uvµ vi÷c ng®n ch∆n hoπt ÆÈng s®n bæt Sao la, khuy’n nghfi rªng c∏c nhµ sinh vÀt h‰c sˆ dÙng c∏cph≠¨ng ph∏p khoa h‰c x∑ hÈi Æ” hÓp t∏c vÌi thÓ s®n Æ” khuy’n kh›ch b∂o tÂn Sao la (Robichaud1999). MÈt ph≠¨ng ph∏p nh≠ vÀy d≠Íng nh≠ c„ hi÷u l˘c h¨n lµ sˆ dÙng mÈt ph≠¨ng ph∏p xˆl˝ c¯ng ræn lµm cho thÓ s®n m†t tin t≠Îng vµo c∏c nhµ sinh vÀt h‰c vµ c∏c nhµ b∂o tÂn (Robichaud1999), trong khi Æ„ h‰ c„ th” v…n ti’p tÙc s®n Sao la mÈt c∏ch b†t hÓp ph∏p vµ kh´ng b“n v˜ng.

Tµi li÷u tham kh∂o

Baillie, J vµ Groombridge, B (1996) 1996 IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN, Gland, Switzerland and

Cambridge, UK.

Gardenfors, U, Hilton-Taylor, C, Mace, GM, vµ Rodriguez, JP (2001) The application of the IUCN Red List Criteria at

regional levels. Conservation Biology, 15: 1206-1212.

Hilton-Taylor, C. (2003) 2003 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

IUCN (1994) IUCN Red List Categories. IUCN-SSC, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

Mace, GM vµ Lande, R (2001) Assessing extinction threats: towards re-evaluation if IUCN threatened species

categories. Conservation Biology, 5: 148-157.

Robichaud, W., Timmins, R. 2004. The natural history of Sao la (pseudoryx nghetinhensis) and the species’

distribution in Laos.

Th»m Ng‰c Di÷p, ß∆ng Th®ng Long vµ ßÁ T≠Ìc 2004. Report of survey on Sao la Pseudoryx nghetinhensis. B∏o

c∏o ch≠a xu†t b∂n. SFNC, WWF Indochina, Hµ NÈi.

39

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

T„m tæt ph«n tr∂ lÍi GS. LEADER-WILLIAMS v“ th˘c trπng "C˘c k˙ nguy c†p" cÒa Sao la

§ng VÚ V®n DÚng, chuy™n gia th˘c vÀtGS. ß∆ng Huy Hu˙nh, chuy™n gia ÆÈng vÀt

Danh s∏ch Æ· Vi÷t Nam Æ≠Óc xu†t b∂n l«n Æ«u ti™n n®m 1993 vµ hi÷n nay x’p Sao la Î c†p ÆÈÆang nguy c†p. ßi“u nµy tπo c¨ sÎ cho c∏c d˘ Æo∏n vµ Æ∏nh gi∏ v“ qu«n th”. Danh s∏ch Æ· Vi÷tNam bao gÂm h¨n 400 loµi ÆÈng vÀt vµ Æ≠Óc d˘a tr™n c∏c ti™u chu»n cÒa IUCN vµ t◊nh h◊nh th˘ct’ cÒa Vi÷t Nam. Vi÷c d˘ Æo∏n sË l≠Óng c∏ th” cÒa loµi vµ Æ∏nh gi∏ nh˜ng thay ÆÊi Æ≠Óc d˘a tr™nt◊nh trπng hi÷n thÍi vµ kh∂ n®ng sinh s∂n cÒa loµi. MÈt sË nhµ khoa h‰c cho rªng Sao la c«n Æ≠Ócx’p vµo m¯c ÆÈ Æe d‰a cao h¨n, t¯c lµ m¯c c˘c k˙ nguy c†p, do mÈt sË mËi Æe d‰a nghi™m tr‰ngÆËi vÌi loµi hi÷n nay. Tuy nhi™n, nh˜ng cuÈc th∂o luÀn tr≠Ìc Æ©y ch≠a Æem lπi mÈt nh†t tr› chungv“ Æi“u nµy. SÎ d‹ nh≠ vÀy lµ do thi’u d˜ li÷u vµ c∏c ph©n t›ch th›ch hÓp. Khuy’n nghfi rªng c«nth˘c hi÷n vi÷c xem xät lπi mÈt c∏ch k¸ l≠Ïng h¨n n˜a v“ c∏c ti™u chu»n x’p loπi.

40

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ngµy th¯ Hai

Ph«n giÌi thi÷u - chÛng ta c„ th” lµm g◊ Æ” b∂o v÷ Sao la?

James Hardcastle, WWF

C∏c Æi”m mπnh vµ c¨ hÈi Æ” b∂o v÷ vµ c¯u loµi Sao la Æ≠Óc x∏c Æfinh nh≠ sau:

- Ch›nh th¯c coi Sao la lµ loµi ti™u bi”u cho Æa dπng sinh h‰c cÒa Vi÷t Nam

- TÀn dÙng ki’n th¯c cÒa thÓ s®n v“ sinh th∏i h‰c cÒa Sao la

- Thi hµnh ph∏p luÀt nghi™m ng∆t Æ” tr∏nh vi÷c s®n bæn vµ Æ∆t b…y Î c∏c khu b∂o tÂn

- Sˆ dÙng c∏n bÈ ki”m l©m, mÈt l˘c l≠Óng hÔng mπnh lµm b∂o tÂn vµ gi∏o dÙc

- T®ng c≠Íng c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn d˘a vµo cÈng ÆÂng

- ThÛc Æ»y hÓp t∏c quËc t’ Æ” c„ th™m c¨ hÈi b∂o tÂn loµi Sao la

41

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

b∂o tÂn Sao la tπi Thıa Thi™n Hu’

Hoµng Ng‰c Khanh, Chi cÙc tr≠Îng

Chi cÙc Ki”m l©m tÿnh Thıa Thi™n Hu’,Vi÷t Nam

Th´ng tin c¨ sÎ

Thıa Thi™n Hu’ thuÈc vÔng bæc trung bÈ, lµ tÿnh cuËi cÔng cÒa vÔng Æfia l˝ Tr≠Íng S¨n Bæc,ph›a Æ´ng gi∏p thµnh phË ßµ NΩng vµ bi”n ß´ng, ph›a t©y gi∏p Lµo vµ tÿnh Qu∂ng Trfi, ph›a namgi∏p thµnh phË ßµ NΩng vµ tÿnh Qu∂ng Nam, ph›a bæc gi∏p bi”n ß´ng.

Toπ ÆÈ Æfia l˝: 160 00'- 160 45' v‹ ÆÈ Bæc

107001'-108012' kinh ÆÈ ß´ng

Di÷n t›ch t˘ nhi™n toµn tÿnh lµ 505.399 km2, lµ mÈt d∂i Ɔt hãp vÌi chi“u dµi 127 km vµ chi“urÈng b◊nh qu©n kho∂ng 60 km, c„ Æ«y ÆÒ c∏c dπng Æfia h◊nh: rıng nÛi, gfl ÆÂi, ÆÂng bªng, Æ«mph∏ vµ bi”n.

Do thuÈc kh› hÀu nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa n™n mÁi n®m chia lµm hai mÔa r‚ r÷t. MÔa m≠a tı th∏ng10 Æ’n th∏ng 3 n®m sau, l≠Óng m≠a lÌn vµ käo dµi nhi“u ngµy ÆÂng thÍi vÌi s˘ hoπt ÆÈng cÒac∏c ÆÓt gi„ mÔa Æ´ng bæc. MÔa kh´ tı th∏ng 4 Æ’n th∏ng 9, nhi÷t ÆÈ t®ng cao vµ c„ gi„ t©y namhoπt ÆÈng.

H÷ thËng c∏c con s´ng ph©n bË Æ“u khæp trong tÿnh vµ c„ c∏c con s´ng ch›nh lµ s´ng H≠¨ng,s´ng BÂ, s´ng TruÂi, s´ng § L©u. H÷ thËng l≠u v˘c s´ng H≠¨ng quan tr‰ng nh†t, gÂm 28 cons´ng lÌn nh· vÌi 2 nh∏nh ch›nh t∂ trπch vµ h˜u trπch. C∏c con s´ng Î TT-Hu’ th≠Íng ngæn, dËc,nhi“u th∏c gh“nh, cˆa s´ng hãp, mÔa m≠a l≠Óng n≠Ìc l™n cao g©y lÚ lÙt, mÔa kh´ lflng s´ngn≠Ìc cπn ∂nh h≠Îng Æ’n s∂n xu†t n´ng nghi÷p.

Theo k’t qu∂ ki”m k™ Ɔt Æai n®m 2002, di÷n t›ch quy hoπch Ɔt l©m nghi÷p lµ 353.589 ha(bao gÂm 288.144 ha Ɔt c„ rıng vµ 125.445 ha Ɔt trËng ÆÂi nÛi tr‰c).

Trong Æ„:

- Di÷n t›ch rıng vµ Ɔt rıng s∂n xu†t: 122.554 ha.

- Di÷n t›ch rıng vµ Ɔt rıng phflng hÈ: 160.168 ha.

- Di÷n t›ch rıng vµ Ɔt rıng Æ∆c dÙng: 70.867 ha.

42

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Thıa Thi™n Hu’, lµ vÔng chuy”n ti’p giao thoa gi˜a 2 vÔng kh› hÀu n™n h÷ ÆÈng th˘c vÀt tπiÆ©y cÚng mang t›nh Æ∆c tr≠ng, giao l≠u cho c∂ 2 vÔng Æfia l˝ sinh h‰c. Thıa Thi™n Hu’ cÚng Æ≠Ócc∏c nhµ khoa h‰c trong n≠Ìc vµ quËc t’ Æ∏nh gi∏ lµ khu v˘c r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi b∂o tÂn Æadπng sinh h‰c v◊ vfi tr› Æfia l˝ nªm trong khu v˘c c„ d∂i rıng nguy™n sinh cfln lπi nËi c∏c vÔng rıngtı bi”n Æ’n vÔng nÛi cao gi∏p bi™n giÌi Vi÷t Lµo, lµ n¨i trÛ ngÙ chÒ y’u cÒa nhi“u loµi quan tr‰ngvµ hi’m tÂn tπi trong c∏c loπi sinh c∂nh kh∏c nhau. Ba loµi thÛ lÌn Æ∆c h˜u mµ khoa h‰c g«n Æ©ycfln ch≠a Æ≠Óc bi’t tÌi Æ∑ Æ≠Óc t◊m th†y Î Æ©y: Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), mang lÌn(Megamuntiacus vuquangensis), vµ mang Tr≠Íng S¨n (Mantiacus truongsonensis). Nh˜ng loµithÛ nµy Æ≠Óc l«n l≠Ót m´ t∂ vµo c∏c n®m 1992, 1994 vµ 1997 ( VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1993;VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, Phπm MÈng Giao vµ cÈng s˘, 1998). Ngoµi ra, tπi Æ©y c„ m∆t loµi gµ l´imµo træng vµ mµo Æen Æ∆c h˜u (Lophura edwardsi vµ Lophura imperialis) mµ ng≠Íi ta cho rªngÆ∑ tuy÷t chÒng (Nguy‘n Cˆ vµ Eames, 1993), vµ tr‹ sao (Rheinardia ocellata), mÈt loµi cÚng lµÆ∆c h˜u trong khu v˘c cÔng r†t nhi“u c∏c loµi kh∏c c„ nguy c¨ tuy÷t chÒng vµ d‘ bfi tÊn th≠¨ngkh∏c (IUCN. 1996) hi÷n Æang sËng Î vÔng nµy nh≠ lµ: v≠Ón (Hylobates sp.), hÊ (Panthera tigris),g†u Æen Á ch©u (Ursus thibetanus), culi (Nycticebus spp.) vµ ch„ hoang d∑ ch©u Á (Cuonalpinus), ( Eve, 1996a; Wikramanayake, 1997; Duckworth vµ Hedges, 1998; Hoµng Ng‰c Khanh,1998).

Nh˜ng ph∏t hi÷n v“ Sao la tπi Thıa Thi™n Hu’

C∏c nhµ khoa h‰c Vi÷t Nam l«n Æ«u ti™n ph∏t hi÷n Æ≠Óc loµi thÛ mÌi Sao la tπi VÚ Quang, HµT‹nh vµo n®m 1992. MÈt th˘c t’ kh´ng th” phÒ nhÀn lµ m‰i quan s∏t, m´ t∂ v“ loµi nµy chÿ mÌic®n c¯ vµo c∏c ti™u b∂n sıng, s‰ thu nhÀn Æ≠Óc ch¯ ch≠a h“ c„ ghi nhÀn Æ«y ÆÒ v“ Sao la ngoµit˘ nhi™n.

Trong mÈt cuÈc kh∂o s∏t th´ng tin Æ≠Óc th˘c hi÷n vµo n®m 1996 tπi c∏c huy÷n Nam ß´ng, AL≠Ìi, H≠¨ng Trµ vµ H≠¨ng Thu˚, Chi cÙc Ki”m l©m TT-Hu’ Æ∑ thu nhÀn Æ≠Óc r†t nhi“u m…u vÀtlµ sıng, s‰ cÒa Sao la Î trong c∏c nhµ d©n Æfia ph≠¨ng; ÆÂng thÍi qua ph·ng v†n ng≠Íi d©n cflncho bi’t Sao la Æ∑ tıng tÂn tπi qua c∏c thÍi k˙ lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa Æfia ph≠¨ng, vÌi t™n g‰i theoti’ng Tµ §i lµ Xin xor. MÈt chi’n dfich truy“n th´ng tÀp trung v“ loµi thÛ nµy Æ≠Óc Chi cÙc Ki”ml©m ph∏t ÆÈng ngay sau Æ„. ßi“u r†t c„ ˝ ngh‹a lµ ng≠Íi d©n c∏c Æfia ph≠¨ng Æ∑ c„ s˘ hÓp t∏cÆ∆c bi÷t vÌi Chi cÙc Ki”m l©m TT-Hu’ trong c∏c hoπt ÆÈng b∂o v÷ loµi thÛ nµy. Chÿ trong vflng 2n®m (1998-1999) Æ∑ c„ 3 l«n ng≠Íi d©n c∏c Æfia ph≠¨ng ph∏t hi÷n vµ cung c†p th´ng tin v“ c∏ctr≠Íng hÓp Sao la xu†t hi÷n ho∆c bfi nπn tπi c∏c Æfia ph≠¨ng trong tÿnh.

L«n Æ«u ti™n Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn v“ d†u v’t vµ h◊nh ∂nh th˘c tπi TT- Hu’ vµo th∏ng 1/1998trong tr≠Íng hÓp mÈt con Sao la Æ˘c, tr≠Îng thµnh, tr‰ng l≠Óng 52 kg bfi mæc nπn Î th´n HÈ, x∑D≠¨ng Hfla, huy÷n H≠¨ng Thu˚ chÿ c∏ch trung t©m Hu’ 15 km. Theo ghi nhÀn tπi hi÷n tr≠Íng, convÀt bfi ch„ nhµ ÆuÊi tı nÛi R÷ (g«n th´n HÈ) v“ c∏nh ÆÂng lÛa, sau Æ„ d©n Æfia ph≠¨ng bæt Æ≠Óc rÂib∏o v“ Chi cÙc Ki”m l©m. R†t ti’c, con Sao la nµy Æ∑ ch’t tr≠Ìc khi c∏n bÈ chuy™n m´n Æ’n Æ≠Óchi÷n tr≠Íng. Hi÷n ti™u b∂n con vÀt Æang Æ≠Óc l≠u gi˜ tπi Chi cÙc Ki”m l©m Thıa Thi™n Hu’.

Tr≠Íng hÓp kh∏c, vµo ngµy 28 th∏ng 5 n®m 1998, mÈt sË em h‰c sinh x∑ A Roµng, huy÷n AL≠Ìi tr™n Æ≠Íng Æi th®m r…y, Ƶn ch„ Æ∑ ph∏t hi÷n vµ bao v©y mÈt Sao la. C∏c em Æ∑ lÓi dÙngkhe cπn, lÀp hµng rµo b∂o v÷ con thÛ sau Æ„ lÀp t¯c b∏o cho ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng vµ ki”ml©m Æ” c„ bi÷n ph∏p xˆ l˝. Ngay sau khi nhÀn Æ≠Óc tin b∏o, Chi cÙc ki”m l©m Æ∑ thµnh lÀp Æoµn

43

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

c´ng t∏c Æ’n hi÷n tr≠Íng Æ” nghi™n c¯u vµ gi∂i tho∏t. ß„ lµ mÈt con Sao la c∏i Æang mang thai,tr‰ng l≠Óng ≠Ìc chıng 75-80 kg. Sau khi hoµn t†t vi÷c thu lπi h◊nh ∂nh con vÀt Æoµn c´ng t∏c Æ∑quy’t Æfinh th∂ lπi vµo rıng tπi khu v˘c khe Ong (ti”u khu 1097, thuÈc x∑ H≠¨ng Nguy™n, huy÷nA L≠Ìi).

C∏ th” Sao la th¯ ba lµ mÈt Sao la Æ˘c, cfln non (ch≠a rÙng d©y rËn), c„ tr‰ng l≠Óng 8-10kg,do c∏n bÈ Chi cÙc ki”m l©m ph∏t hi÷n ngµy 06/8/1999 tπi nhµ anh Nguy‘n V®n Hinh (th´n 4 x∑HÂng Ti’n, huy÷n H≠¨ng Trµ). Con Sao la nµy theo lÍi khai, anh Hinh bæt Æ≠Óc trong qu∏ tr◊nhÆi lµm m©y tπi b∂n BÙt (x∑ H≠¨ng Nguy™n cÚ, huy÷n A L≠Ìi). Do con thÛ cfln qu∏ non, kh∂ n®ngsËng s„t ›t n’u th∂ lπi vµo rıng, v◊ vÀy Chi cÙc ki”m l©m Æ∑ Æ“ nghfi UBND tÿnh vµ Æ∑ Æ≠Óc ch†pthuÀn cho nu´i d≠Ïng b∏n hoang d∑ tπi VQG Bπch M∑. M∆c d«u Æ≠Óc Chi cÙc ki”m l©m phËi hÓpvÌi VQG Bπch M∑ ch®m s„c chu Æ∏o, nh≠ng c∏ th” Sao la nµy Æ∑ ch’t sau 8 ngµy Æ≠Óc nu´i nhËttπi Æ©y do nhi‘m trÔng vÔng rËn. Ch›nh con Sao la nµy Æ∑ Æ≠Óc Vi÷n C´ng ngh÷ sinh h‰c thuÈcTrung t©m Khoa h‰c t˘ nhi™n vµ C´ng ngh÷ QuËc gia l†y m…u sinh thi’t Æ” phÙc vÙ nghi™n c¯u.

Hoπt ÆÈng nghi™n c¯u, b∂o tÂn Sao la

Sau khi ghi nhÀn c„ Sao la ph©n bË tπi TT- Hu’, ngoµi vi÷c chÛ tr‰ng Æ’n c´ng t∏c truy“nth´ng, c∏c nghi™n c¯u hi÷n tr≠Íng v“ loµi nµy Æ∑ Æ≠Óc th˘c hi÷n nhÍ s˘ trÓ giÛp v“ tµi ch›nh vµk¸ thuÀt tı WWF-Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng cÚng nh≠ ßπi h‰c L©m nghi÷p Hµ T©y vµ ßπi h‰cN´ng l©m Hu’.

ßÓt Æi“u tra Æ«u ti™n ti’n hµnh tı 11/1996 Æ’n 2/1999 vÌi nh©n l˘c chÒ y’u lµ c∏n bÈ Chi cÙcki”m l©m vµ VQG Bπch M∑. ßoµn Æ∑ ti’n hµnh ph·ng v†n n´ng hÈ tπi 40 x∑ cÒa 5 huy÷n A L≠Ìi,Nam ß´ng, H≠¨ng ThÒy, H≠¨ng Trµ, Phong ßi“n vµ Æi“u tra hi÷n tr≠Íng tπi x∑ H≠¨ng S¨n(huy÷n Nam ß´ng). Qua ph·ng v†n ng≠Íi d©n Æ∑ ph∏t hi÷n Sao la cfln tÂn tπi Î 19/40 x∑ vµ thuthÀp Æ≠Óc 27 c∆p sıng Sao la tπi c∏c x∑ n„i tr™n. ßÂng thÍi qua Æi“u tra hi÷n tr≠Íng Æ∑ ph∏t hi÷nnhi“u d†u ch©n giËng nh≠ d†u ch©n nai, tÀp trung nhi“u Î khu v˘c ven suËi, s≠Ín nÛi Æ∏ vÌi ÆÈdËc t≠¨ng ÆËi lÌn, hi”m trÎ vµ Î khu v˘c lÃn Æ∏ cÒa c∏c gh“nh th∏c. ßËi chi’u vÌi tµi li÷u ORYXVOL1, sË 1, th∏ng 1 n®m 1994 cÒa VÚ V®n DÚng, Phπm MÈng Giao, ßÁ T≠Ìc, vµ Mackinnon Æ∑khºng Æfinh Ɔy lµ d†u v’t cÒa Sao la.

C∏c ÆÓt kh∂o s∏t ti’p theo quy m´ h¨n Æ≠Óc th˘c hi÷n vµo n®m 1998 vµ 2000 nhªm lÀp b∂nÆ vÔng ph©n bË Sao la tπi TT- Hu’. C∏c cuÈc kh∂o s∏t nµy c„ s˘ tham gia cÒa cÒa PGS-TS PhπmNhÀt, Khoa Qu∂n l˝ B∂o v÷ tµi nguy™n rıng ßπi h‰c L©m nghi÷p Xu©n Mai vµ Ti’n s¸ Tr«n Minh߯c, ph„ chÒ nhi÷m khoa L©m nghi÷p ßπi h‰c N´ng l©m Hu’. Tı k’t qu∂ Æi“u tra tπi 7 Æi”mkh∂o s∏t Î 3 huy÷n n„i tr™n, k’t hÓp vÌi c∏c k’t qu∂ Æi“u tra ÆÈc lÀp cÒa tr≠Íng Æπi h‰c N´ngl©m Hu’ Æ∑ c„ th” Æ≠a ra nhÀn Æfinh chung v“ th˘c trπng, Æ∆c t›nh sinh vÀt h‰c cÒa Sao la Î TT-Hu’ nh≠ sau:

Hi÷n tπi Sao la v…n cfln phÊ bi’n Î c∏c khu v˘c rıng t˘ nhi™n tÿnh TT- Hu’, tÀp trung chÒ y’uÎ c∏c ti”u khu rıng (45 ti”u khu) thuÈc 4 huy÷n Nam ß´ng, A L≠Ìi, H≠¨ng ThÒy, H≠¨ng Trµ.C„ th” ≠Ìc l≠Óng tπi 4 huy÷n n„i tr™n tÂn tπi 120-150 con ph©n bË tÀp trung, chÒ y’u Î c∏c khuv˘c khe suËi thuÈc th≠Óng nguÂn c∏c con s´ng: s´ng H˜u Trπch, T∂ Trπch vµ s´ng B vÌi phπmvi kho∂ng 58.000 ha.

Sinh c∂nh th›ch hÓp cho Sao la chÒ y’u lµ ki”u rıng k›n t∏n, th≠Íng xanh, nhi“u t«ng Î nh˜ng

44

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

vÔng c„ Æfia h◊nh chia cæt hi”m trÎ, nhi“u s´ng suËi, c„ ÆÈ dËc t≠¨ng ÆËi lÌn, ÆÈ cao d≠Ìi1.000m, Ɔt rıng m∏t »m thuÀn lÓi cho s˘ ph∏t tri”n cÒa lÌp th∂m t≠¨i.

C„ kho∂ng tr™n 50 loµi th∂m t≠¨i Æ„ng vai trfl chÿ thfi sinh c∂nh, d≠Óc li÷u vµ th¯c ®n cho Saola vÌi tr˜ l≠Óng lÌn vµ dµy Æ∆c Î c∏c khu v˘c c„ Sao la sinh sËng. Nh≠ vÀy l≠Óng th¯c ®n Î Æ©yc„ th” n„i lµ r†t dÂi dµo.

Sao la c„ hoπt ÆÈng ki’m ®n vµo ban ngµy, thÍi gian bæt Æ«u vµo buÊi s∏ng. ThÍi gian bæt g∆ptı 5h-10h s∏ng, sau Æ„ t◊m n¨i nghÿ ng¨i.

- Th≠Íng Æi ri™ng lŒ ho∆c Æi tıng c∆p nh≠ng th≠Íng lµ mã vµ con, kh´ng Æi theo b«y Ƶn.VÔng c≠ trÛ vµ hoπt ÆÈng cÒa chÛng kh∏ Ên Æfinh trı khi c„ mËi Æe doπ bÎi thi™n Æfich hay s˘ x∏otrÈn lÌn do con ng≠Íi.

- R†t hi’m khi Sao la Æi ki’m ®n cÔng c∏c loµi kh∏c.

- C„ kh∂ n®ng t˘ v÷ käm, nh≠ng chÛng c„ th” ph∏t hi÷n Æ≠Óc kŒ thÔ tı xa nhÍ c¨ quan kh¯ugi∏c vµ th›nh gi∏c r†t tËt. Khi ph∏t hi÷n kŒ thÔ chÛng trËn chπy r†t nhanh tr™n c∏c lÃn Æ∏ hi”mtrÎ ho∆c chπy tı c∏c d´ng nÛi xuËng c∏c khe suËi Æ” »n n†p khi bfi dÂn ÆuÊi.

- N¨i c≠ trÛ th≠Íng lµ c∏c hang, hËc Æ∏ Î c∏c khu v˘c ng‰n khe, hi”m trÎ, n¨i c∏c loµi thÛkh∏c kh„ ti’p cÀn, c„ t«m nh◊n rÈng d‘ ph∏t hi÷n tı xa vµ ›t bfi t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi.

- MÔa sinh s∂n cÒa Sao la kh´ng Æ≠Óc r‚, song trong qu∏ tr◊nh kh∂o s∏t th´ng tin trong c∏cnh„m cÈng ÆÂng th◊ m…u vÀt Sao la non lµ Æ∏ng k”. ßi“u nµy ch¯ng t· c¨ c†u b«y Ƶn vµ kh∂n®ng sinh s∂n cÒa loµi nµy lµ tËt.

Nh˜ng thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n

Nh˜ng thuÀn lÓi:

- Vi÷c t◊m th†y c∏c c∏ th” Sao la ngoµi th˘c t’ lµ mÈt lÓi th’ Æ” c∏c tÊ ch¯c trong vµ ngoµi n≠Ìcti’p tÙc Æ«u t≠ nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn loµi thÛ mÌi nµy.

- NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n v“ v†n Æ“ qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng n„i chung vµ b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoangd∑ n„i ri™ng ngµy cµng Æ≠Óc n©ng l™n r‚ r÷t. G„p ph«n kh´ng nh· trong hoπt ÆÈng qu∂n l˝ tµinguy™n nguy™n thi™n nhi™n cÒa tÿnh.

- ß≠Óc s˘ quan t©m cÒa ch›nh quy“n c∏c c†p vµ s˘ phËi hÓp tı nhi“u c¨ quan, ban ngµnh,c∏c Trung t©m, Tr≠Íng Æπi h‰c.

- TT-Hu’ Æ≠Óc c∏c nhµ khoa h‰c Æ∏nh gi∏ lµ mÈt trong nh˜ng Æi”m n„ng v“ Æa dπng sinh h‰c,ch›nh v◊ vÀy r†t Æ≠Óc s˘ quan t©m, giÛp ÆÏ cÒa c∏c tÊ ch¯c trong vµ ngoµi n≠Ìc.

Kh„ kh®n:

- ≥ th¯c vµ ÆÍi sËng cÒa ng≠Íi d©n sËng g«n rıng, nh†t lµ nh˜ng khu v˘c c„ th´ng tin v“ Saola cfln r†t hπn ch’ n™n kh´ng tr∏nh kh·i vi÷c t∏c ÆÈng x†u Æ’n rıng, s®n bæt ÆÈng vÀt rıng lµm∂nh h≠Îng Æ’n vi÷c qu∂n l˝ vµ b∂o tÂn Sao la.

45

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- Do thÍi gian, kinh ph› cfln nhi“u hπn ch’, trang thi’t bfi phÙc vÙ cho c´ng t∏c nghi™n c¯ukhoa h‰c cfln thi’u thËn n™n k’t qu∂ nghi™n c¯u kh´ng tr∏nh kh·i nh˜ng thi’u s„t. Trong thÍigian tÌi c«n Æ«u t≠ kinh ph›, k¸ thuÀt h¨n n˜a Æ” c„ nh˜ng k’t qu∂ sau cÔng v“ Æ∆c t›nh sinh vÀth‰c, vÔng ph©n bË chi ti’t cÒa loµi thÛ mÌi Sao la tr™n phπm vi tÿnh TT-Hu’.

- Chuy™n m´n, nghi÷p vÙ cÒa c∏n bÈ lµm c´ng t∏c b∂o tÂn cÒa tÿnh cfln y’u, thi’u v“ m‰i m∆t.ßÂng thÍi ch≠a Æ≠Óc s˘ giÛp ÆÏ th≠Íng xuy™n cÒa c∏c chuy™n gia Æ«u ngµnh trong l‹nh v˘c nµy.

- Chæc chæn gi˜a vÔng ph©n bË Sao la tπi TT- Hu’ vÌi c∏c tÿnh Qu∂ng Nam, thµnh phË ßµ NΩngvµ n≠Ìc bπn Lµo n™n c«n ph∂i c„ c¨ ch’ phËi hÓp li™n tÿnh, li™n quËc gia mÌi c„ th” qu∂n l˝ b∂otÂn c„ hi÷u qu∂.

K’t luÀn:

C„ th” khºng Æfinh TT-Hu’ lµ mÈt trong nh˜ng vÔng ph©n bË ch›nh cÒa Sao la tπi mi“n TrungVi÷t Nam. Vi÷c qu∂n l˝ b∂o v÷ vµ hoπt ÆÈng b∂o tÂn Sao la lµ vi÷c lµm c†p thi’t hi÷n nay. X∏c ÆfinhÆ≠Óc Æi“u Æ„, Chi cÙc ki”m l©m Æ∑ c„ nhi“u hoπt ÆÈng t›ch c˘c nhªm b∂o tÂn c„ hi÷u qu∂ loµithÛ nµy. B™n cπnh c∏c gi∂i ph∏p kh∏c v“ kinh t’, mÈt trong c∏c gi∂i ph∏p k¸ thuÀt c«n Æ∆t ra hi÷nnay lµ c«n ti’n hµnh sÌm c∏c hoπt ÆÈng nghi™n c¯u Æ” thi’t lÀp mÈt h÷ thËng gi∏m s∏t Æ∏nh gi∏v“ loµi thÛ nµy ÆÂng thÍi vÌi nghi™n c¯u kh∂ thi Æ” ti’n tÌi thµnh lÀp khu b∂o tÂn Sao la tπi khuv˘c A L≠Ìi.

46

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

C∏c hoπt ÆÈng nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Sao la (pseudoryx nghetinhensis) Î V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t

tı n®m 1993 Æ’n 2003

ß∆ng C´ng Oanh, Ph„ Gi∏m ÆËc,

V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t, thfi tr†n Con Cu´ng, tÿnh Ngh÷ An,

Vi÷t Nam

GiÌi thi÷u V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t

VQG PÔ M∏t nªm trong khu v˘c sinh th∏i Bæc Tr≠Íng S¨n nªm v“ ph›a t©y nam tÿnh Ngh÷ Anc∏ch thµnh phË Vinh 120km, d‰c theo bi™n giÌi Vi÷t Lµo. ß©y lµ mÈt khu v˘c c„ t›nh Æa dπngsinh h‰c cao nh†t tr™n d∑y Tr≠Íng S¨n vµ lµ n¨i Æ∑ x∏c Æfinh c„ s˘ ph©n bË cÒa nhi“u loµi ÆÈngvÀt qu˝ hi’m trong Æ„ ph∂i k” Æ’n c∏c loµi mÌi Æ≠Óc khoa h‰c ph∏t hi÷n trong nh˜ng n®m 90cÒa th’ k˚ XX.

VQG PÔ M∏t ch›nh th¯c Æ≠Óc chuy”n hπng tı Khu BTTN PÔ M∏t theo Quy’t Æfinh 174 Qß/TTgngµy 08/11/2001 cÒa ThÒ t≠Ìng Ch›nh phÒ. ß©y lµ mÈt khu v˘c b∂o tÂn t›nh Æa dπng sinh h‰cÆπi di÷n cho h÷ sinh th∏i rıng nhi÷t ÆÌi vµ ∏ nhi÷t ÆÌi Æi”n h◊nh lÌn nh†t khu v˘c Bæc Tr≠ÍngS¨n. Di÷n t›ch khu b∂o v÷ nghi™m ng∆t Æ≠Óc ph™ duy÷t vÌi 91.113 ha. Trong di÷n t›ch Æ≠Óc quyhoπch Ɔt c„ rıng chi’m 95%, rıng th≠Íng xanh cfln nguy™n vãn vµ ›t bfi t∏c ÆÈng chi’m 65% vµ30% di÷n t›ch cfln lπi lµ rıng Æ∑ bfi t∏c ÆÈng. ßÈ cao trong khu v˘c giao ÆÈng tı 200m Æ’n 1841mtπo ra nhi“u d∂i nÛi ch›nh chia cæt Æfia h◊nh mπnh. ßÿnh cao nh†t trong khu v˘c lµ Æÿnh PÔ M∏tvµ Æ≠Óc l†y lµm t™n cÒa VQG.

ß∆c Æi”m t˘ nhi™n VQG PÔ M∏t.

- Vfi tr› Æfia l˝, ranh giÌi VQG PÔ M∏t.

Toπ ÆÈ Æfia l˝: 18046' - 19012' V‹ ÆÈ Bæc

104024' -104056' Kinh ÆÈ ß´ng.

Ranh giÌi cÒa VQG PÔ M∏t v“ ph›a nam c„ chung 61 km vÌi Æ≠Íng bi™n giÌi quËc gia n≠ÌcCHDCND Lµo, ph›a t©y gi∏p huy÷n T≠¨ng D≠¨ng, ph›a bæc gi∏p huy÷n Con Cu´ng, ph›a Æ´nggi∏p huy÷n Anh S¨n.

ßfia h◊nh Æfia mπo

90% di÷n t›ch VQG c„ ÆÈ cao d≠Ìi 1.000 m. Nh˜ng khu v˘c c„ ÆÈ cao lÌn nh†t nªm v“ ph›at©y cÒa VQG, n¨i bæt nguÂn tı c∏c Æÿnh gi´ng cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n vµ cÚng lµ bi™n giÌi Vi÷t - Lµo.ßÿnh cao nh†t cÒa VQG lµ Æÿnh PÔ M∏t (1841m) nªm trong h÷ thËng Æÿnh gi´ng nµy. Tı c∏c Æÿnh

47

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

gi´ng c∏c thung lÚng dËc tr∂i dµi theo h≠Ìng bæc h◊nh thµnh mÈt h÷ thËng gi´ng ÆÂi vµ theoh≠Ìng vu´ng g„c vÌi h÷ thËng gi´ng ch›nh. Nh˜ng gi´ng nµy vÌi ÆÈ dËc r†t lÌn tπo thµnh c∏cÆÿnh gi´ng c„ ÆÈ cao tı 800-1.500 m. ßÈ cao c∏c Æÿnh gi´ng lÌn bao quanh c∏c thung lÚng dËc,k’t c†u Æfia h◊nh ph¯c tπp Æ∑ tπo thuÀn lÓi cho vi÷c Ên Æfinh m´i tr≠Íng t˘ nhi™n Î Æ©y. Nªm trongVQG PÔ M∏t c„ 4 l≠u v˘c s´ng suËi ch›nh: Khe Th¨i, Khe Bu, Khe Cho®ng vµ Khe Kh∆ng. TrongvÔng nghi™m ng∆t khu v˘c Khe Th¨i, Khe Kh∆ng c„ mÈt sË vÔng Ɔt th†p do Æ„ tr≠Ìc Æ©y ng≠Íid©n Æ∑ tÀp trung sinh sËng d‰c b™n c∏c con khe nµy, hi÷n tπi mÈt sË b∂n lµng Î vÔng Khe Th¨iÆ∑ di chuy”n ra kh·i ranh giÌi VQG tuy nhi™n v…n cfln 2 b∂n d©n tÈc ßan Lai Æang sinh sËng tπikhu v˘c Khe Kh∆ng.

ßfia ch†t cÒa VQG PÔ M∏t ch≠a Æ≠Óc nghi™n c¯u k¸ nh≠ng lµ mÈt vÔng Æπi di÷n cÒa d∑yTr≠Íng S¨n do Æ„ qu∏ tr◊nh ki’n tπo Æfia ch†t Æ≠Óc h◊nh thµnh qua c∏c k˚ Pal™z´i, ß“ V´n, C∏cbo-Päcmi, Tri∏t, Hecxini... Æ’n Miroxen cho Æ’n ngµy nay.

Thung lÚng ki’n tπo, x©m th˘c tuy c„ di÷n t›ch nh· nh≠ng lπi thuÀn lÓi cho s∂n xu†t n´ngnghi÷p, ÆÈ cao d≠Ìi 300 m nªm Î c∏c khu v˘c Khe Th¨i, Khe Cho®ng vµ Khe Kh∆ng.

C∏c khËi nÛi Æ∏ v´i nh·, ph©n t∏n dπng khËi uËn n’p c„ qu∏ tr◊nh Karst trŒ, ph©n bË vÔngh˜u ngπn s´ng C∂, ÆÈ cao bi’n ÆÈng trong kho∂ng 200-300 m.

Kh› hÀu thu˚ v®n

VQG PÔ M∏t nªm trong vÔng nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa, chfiu ∂nh h≠Îng s©u sæc cÒa gi„ mÔa Æ´ngbæc vµ t©y nam. Do Æfia h◊nh cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n ∂nh h≠Îng mπnh Æ’n hoµn l≠u kh› quy”n Æ∑tπo n™n s˘ kh∏c bi÷t lÌn trong ph©n ho∏ kh› hÀu cÒa toµn khu v˘c. Nhi÷t ÆÈ trung b◊nh n®m 23-240C; MÔa Æ´ng tı th∏ng 12 Æ’n th∏ng 2 chfia ∂nh h≠Îng cÒa gi„ mÔa Æ´ng bæc, nhi÷t ÆÈ trungb◊nh trong c∏c th∏ng nµy xuËng d≠Ìi 200C vµ nhi÷t ÆÈ trung b◊nh th∏ng th†p nh†t xuËng d≠Ìi180C. Vµo mÔa hà c„ s˘ hoπt ÆÈng cÒa gi„ T©y (gi„ Lµo) n™n thÍi ti’t r†t kh´ vµ n„ng, nhi÷t ÆÈtrung b◊nh l™n Æ’n 250C, th∏ng n„ng nh†t c„ khi l™n h¨n 420C. L≠Óng m≠a th†p nh†t trong khuv˘c VQG PÔ M∏t tÀp trung Î khu v˘c T≠¨ng D≠¨ng (1.268 mm/n®m) trong khi Æ„ khu v˘c ConCu´ng l≠Óng m≠a b◊nh qu©n n®m l™n Æ’n 1.791 mm.

Trong khu v˘c c„ h÷ thËng s´ng C∂ ch∂y theo h≠Ìng t©y bæc - Æ´ng nam, c∏c chi l≠u ph›a h˜ungπn nh≠ Khe Th¨i, Khe Cho®ng, Khe Kh∆ng Æ“u ch∂y theo h≠Ìng t©y nam l™n Æ´ng bæc vµ ÆÊvµo s´ng C∂.

Th∂m th˘c vÀt rıng.

Theo ph©n t›ch ∂nh v÷ tinh n®m 1998, vÔng l‚i cÒa VQG PÔ M∏t gÂm 56.200ha rıng nhi÷t ÆÌith≠Íng xanh nguy™n sinh vµ 24.700ha rıng th¯ sinh Æ∑ bfi t∏c ÆÈng. Bao b‰c ph›a ngoµi vÔng l‚iVQG lµ mÈt vÔng Æ÷m r†t rÈng lÌn vÌi h¨n 86.000 ha rıng th¯ sinh phÙc hÂi. VQG PÔ M∏t Æπidi÷n cho mÈt khu v˘c rıng t˘ nhi™n lÌn nh†t mi“n bæc Vi÷t Nam nªm tr™n d∑y Tr≠Íng S¨n.

C∏c gi∏ trfi b∂o tÂn cÒa VQG PÔ M∏t

- VQG PÔ M∏t lµ mÈt trong nh˜ng khu v˘c ≠u ti™n cho b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c c†p quËcgia, quËc t’ vµ khu v˘c. VQG PÔ M∏t c„ ˝ ngh‹a quan tr‰ng trong b∂o tÂn h÷ sinh th∏i d∑y Tr≠ÍngS¨n, Æ∆c bi÷t nªm g«n k“ vÌi khu b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c Nakai - Namthuan c„ di÷n t›ch

48

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

200.000ha cho n™n toµn bÈ khu v˘c Æ∑ hÓp thµnh mÈt di÷n t›ch rÈng lÌn mang ˝ ngh‹a quantr‰ng trong vi÷c b∂o tÂn xuy™n bi™n giÌi.

- VQG PÔ M∏t bao gÂm c∏c vÔng sinh th∏i nÛi th†p vµ h«u h’t c∏c khu v˘c nµy Æ“u tπo n™nc∏c thung lÚng c„ h÷ sinh th∏i quan tr‰ng vÌi s˘ Æa dπng v“ tÊ thµnh thÛ lÌn do Æ„ Æ©y lµ c∏ckhu v˘c Æ≠Óc ≠u ti™n nh†t trong c´ng t∏c b∂o tÂn, Æ∆c bi÷t lµ thung lÚng Khe BËng, th≠ÓngnguÂn cÒa Khe Kh∆ng

- T›nh Æa dπng sinh h‰c cÒa PÔ M∏t r†t cao, hi÷n nay Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc c„ 1996 loµi th˘c vÀtcÒa 607 chi vµ 160 h‰ thuÈc 6 ngµnh th˘c vÀt bÀc cao, 131 loµi thÛ (ph«n lÌn c∏c loµi thÛ lÌn Æ∑Æ≠Óc chÙp bªng b…y ∂nh t˘ ÆÈng), 295 loµi chim, 48 loµi bfl s∏t, 22 loµi l≠Ïng c≠ vµ 82 loµi c∏.Gi∏ trfi v“ b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c PÔ M∏t Æ≠Óc th” hi÷n bÎi 37 loµi th˘c vÀt, 40 loµi thÛ, 12 loµichim, 16 loµi bfl s∏t, 3 loµi l≠Ïng c≠, vµ 6 loµi c∏ nªm trong s∏ch Æ· Vi÷t Nam c«n Æ≠Óc b∂o v÷.

- VQG PÔ M∏t lµ n¨i trÛ ngÙ cÒa nhi“u loµi thÛ Æang Î trong t◊nh trπng nguy hi”m ho∆c g«ntuy÷t chÒng trong Æ„ c„ mÈt sË loµi Æ∆c h˜u cÒa d∑y Tr≠Íng S¨n. SË l≠Óng c∏ th” c∏c loµi Æ∆ch˜u qu˝ hi’m Î VQG PÔ M∏t Æang lµ s˘ quan t©m chÛ ˝ cÒa c∏c nhµ khoa h‰c trong n≠Ìc cÚngnh≠ quËc t’, trong Æ„ ph∂i k” Æ’n loµi Sao la (Pseudoryx nghetinhensis).

Nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Sao la Î VQG PÔ M∏t.

C∏c ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra Æ∑ ph∏t hi÷n s˘ ph©n bË Sao la Î VQG PÔ M∏t

Vi÷c ph∏t hi÷n ra loµi thÛ mÌi c„ t™n Sao la Î Vi÷t Nam lµ mÈt s˘ ki÷n lÌn ÆËi vÌi c∏c nhµkhoa h‰c trong nh˜ng n®m Æ«u thÀp ni™n 90 cÒa th’ k˚ XX. Trong thÍi gian Æ„ khu v˘c Anh S¨nvµ Con Cu´ng cÒa tÿnh Ngh÷ An cÚng ghi nhÀn Æ≠Óc s˘ c„ m∆t cÒa loµi nµy. ßÈng vÀt n„i chung,thÛ lÌn n„i ri™ng Æ∆c bi÷t lµ Sao la lµ v†n Æ“ quan t©m hµng Æ«u trong chi’n l≠Óc nghi™n c¯u,b∂o tÂn cÒa VQG. Vi÷c nghi™n c¯u v“ s˘ ph©n bË vµ Æ∆c Æi”m sinh th∏i cÒa c∏c loµi nµy Æ” b∂otÂn Î PÔ M∏t hi÷n nay cfln r†t hπn ch’. B∂n Æ tr◊nh bµy Î ph«n cuËi bµi vi’t nµy chÿ ra c∏c ÆfiaÆi”m cÒa Sao la.

C∏c ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra v“ thÛ lÌn khºng Æfinh c„ Sao la trong VQG PÔ M∏t tı n®m 1993-2003:

- Ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra tµi nguy™n ÆÈng vÀt rıng phÙc vÙ x©y d˘ng luÀn ch¯ng kinh t’ k¸thuÀt Khu BTTN PÔ M∏t cÒa Vi÷n ßTQHR n®m 1993.

- Ch≠¨ng tr◊nh tÊng Æi“u tra Æa dπng sinh h‰c khu BTTN PÔ M∏t vÌi s˘ hÁ trÓ k¸ thuÀt cÒaTÊ ch¯c ÆÈng th˘c vÀt quËc t’ (FFI) ti’n hµnh trong 2 n®m 1998-1999.

- ßi“u tra x©y d˘ng chi’n l≠Óc b∂o tÂn c„ s˘ tham gia cÒa ng≠Íi d©n cho thung lÚng Khe BËng,Khu BTTN PÔ M∏t, tÿnh Ngh÷ An, Vi÷t Nam do Barney Long vµ ßÁ T≠Ìc th˘c hi÷n n®m 1999.

- Ch≠¨ng tr◊nh b…y ∂nh t˘ ÆÈng Æ≠Óc chuy™n gia n≠Ìc ngoµi vµ c∏c c∏n bÈ cÒa VQG PÔ M∏tth˘c hi÷n tı n®m 1998 Æ’n 2002.

-Ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra thÛ lÌn cÒa Phflng Khoa h‰c VQG PÔ M∏t th˘c hi÷n tı th∏ng 1 Æ’nth∏ng 4 n®m 2002.

- N®m 2003, Æ≠Óc s˘ hÁ trÓ kinh ph› tı D˘ ∏n SFNC, c∏c c∏n bÈ phflng khoa h‰c cÒa VQG PÔ

49

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

M∏t Æ∑ th˘c hi÷n mÈt ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯u v“ Æ∆c Æi”m ph©n bË vµ Æ∆c t›nh sinh th∏i cÒaloµi Sao la. K’t qu∂ cÒa ch≠¨ng tr◊nh Æem lπi r†t kh∂ quan, Æ„ lµ ti’p tÙc khºng Æfinh s˘ c„ m∆tcÒa Sao la trong vÔng b∂o v÷ cÒa VQG. Tuy nhi™n sË l≠Óng c∏ th” cfln lπi r†t ›t: cfln 3-5 c∏ th” Îkhu v˘c khe Ch∏t (mÈt nh∏nh cÒa khe Cho®ng) vµ tr™n d≠Ìi 10 c∏ th” Î khu v˘c Khe BËng(th≠Óng nguÂn cÒa s´ng Gi®ng) vµ d≠Ìi 5 c∏ th” Î khu v˘c Khe Y™n (ph›a nam V≠Ín quËc gia).Vi÷c Æi“u tra Æ∑ Æ≠Óc ti’n hµnh k¸ Î c∏c khu v˘c c„ th´ng tin v“ Sao la qua nh©n d©n Æfia ph≠¨ngnh≠ng m∆c dÔ c∏c c∏n bÈ Æ∑ r†t nÁ l˘c Æi“u tra v…n thu Æ≠Óc k’t qu∂ r†t th†p v“ qu«n th” Sao latrong VQG.

K’t qu∂ v“ s˘ ph©n bË cÒa Sao la Î VQG PÔ M∏t:

- 5 b¯c ∂nh Sao la Æ≠Óc chÙp qua ch≠¨ng tr◊nh b…y ∂nh tπi suËi kho∏ng ch†t Î thung lÚng kheBËng (toπ ÆÈ UTM 0470800; 2080600, ÆÈ cao 400m) trong c∏c th∏ng 10 vµ 11 n®m 1998. TπivÔng Khe Ch∏t vµ Khe BËng h«u nh≠ c∏c ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra th˘c Æfia tı n®m 1999 cho Æ’nnay cÒa c∏c nhµ khoa h‰c Æ“u ghi nhÀn Æ≠Óc d†u ch©n Sao la

- D†u ch©n Æ≠Óc nh◊n th†y kho∂ng 4 ngµy mÈt l«n Î c∏c s≠Ín ÆÂi c„ ÆÈ dËc lÌn trong thunglÚng Khe BËng tı 19-21 th∏ng 6 n®m 1998 vµ mÈt nh„m d†u ch©n cÒa hai c∏ th” kh∏c nhau cÚngÆ≠Óc ghi nhÀn tπi khu v˘c nµy trong ngµy 16/6/1999. (Barney Long vµ ßÁ T≠Ìc, 1999).

- D†u ch©n cÚng Æ≠Óc x∏c Æfinh tπi mÈt con khe cπn (UTM 0486155; 2079750) tr™n s≠Ín nÛinhi“u Æ∏ lÈ Æ«u, ÆÈ dËc lÌn Î Khu v˘c Khe Poong-Khe BËng trong thÍi gian tı ngµy 02 Æ’n 13th∏ng 4 n®m 2001 (Phπm NhÀt, 2001).

- MÈt nh„m d†u ch©n c„ k›ch th≠Ìc rÈng 6,7 cm s©u 3,3 cm cÚng Æ∑ Æ≠Óc t◊m th†y Î khu v˘cKhe BËng (UTM 0487177; 2080404) trong thÍi gian 3-12 th∏ng 4 n®m 2002. (Ch≠¨ng tr◊nh Æi“utra thÛ lÌn - Phflng Khoa h‰c 2002).

Trong ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra v“ s˘ ph©n bË vµ Æ∆c t›nh sinh th∏i cÒa Sao la n®m 2003 vÌi 70ngµy Æi“u tra hi÷n tr≠Íng Æ∑ ph∏t hi÷n Æ≠Óc 6 Æfia Æi”m c„ d†u ch©n cÒa Sao la trong VQG PÔM∏t:

- MÈt d†u ch©n cfln mÌi c„ k›ch th≠Ìc dµi 4,5cm, rÈng 4,2 cm Æ≠Óc ph∏t hi÷n ngµy 09/10/2003tπi khu v˘c Khe TÔn toπ ÆÈ 0473061;2093025 (mÈt nh∏nh nh· cÒa Khe Ch∏t) thuÈc l≠u v˘c kheCho®ng; mÈt d†u ch©n kh∏c tπi khu v˘c nµy c„ k›ch th≠Ìc dµi 6,5,rÈng 5,5 cm Æ≠Óc ghi lπi ngµy29/6/2003; Ngµy 09/7/2003 Æ∑ ph∏t hi÷n Æ≠Óc mÈt d†u ch©n c„ k›ch th≠Ìc dµi 7cm, rÈng 7cm tπikhu v˘c khe bËng (18048'59"; 104052'39"); vµ mÈt d†u ch©n kh∏c c„ k›ch th≠Ìc dµi 5,6cm, rÈng5,1 cm cÚng Æ≠Óc ghi lπi trong khu v˘c nµy ngµy 22/10/2003; Tπi Khu v˘c Khe Y™n cÚng Æ∑ ghinhÀn Æ≠Óc 01 d†u ch©n k›ch th≠Ìc dµi 6, rÈng 5,5 cm ngµy 19/7/2003.

Qua Æ„ cho th†y rªng hi÷n tπi sË l≠Óng Sao la Î VQG PÔ M∏t cfln r†t ›t. Vµ khu v˘c ph©n bËcÒa chÛng chÿ giÌi hπn trong mÈt sË vÔng nh†t Æfinh: Khe Ch∏t, Khe BËng, Khe Y™n. Ch≠a c„ d†uhi÷u nµo cÒa Sao la Î ph›a bæc cÒa VQG (khu v˘c khe Bu vµ Khe Th¨i), Æi“u nµy Dawson, 1994Æ∑ l≠u ˝ rªng c„ th” rıng Î khu v˘c ph›a Bæc VQG PÔ M∏t kh´ h¨n ph›a Nam ( khu v˘c Khe BËng,Khe Y™n). MÈt l˝ do kh∏c v“ Æ∆c Æi”m ph©n bË cÒa Sao la tπi PÔ M∏t cÚng t≠¨ng t˘ nh≠ c∏c Æi“utra v“ Sao la Î Lµo Æ„ lµ loµi nµy th≠Íng r†t ph©n bË trong vÔng c„ c∏c suËi kho∏ng ch†t(Robichaud, 1999). Hi÷n tπi suËi kho∏ng ch†t Î khu v˘c Khe BËng (UTM 0470800; 20806000) lµ

50

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

n¨i duy nh†t trong VQG PÔ M∏t ghi lπi Æ≠Óc nhi“u d†u hi÷u v“ Sao la nh†t.

MÈt Æ∆c Æi”m kh∏c bi÷t v“ s˘ ph©n bË cÒa Sao la tπi VQG PÔ M∏t so vÌi mÈt sË vÔng kh∏c nh≠PÔ HuËng, VÚ Quang lµ chÿ ph∏t hi÷n Æ≠Óc d†u ch©n vµ c∏c d†u hi÷u cÒa loµi nµy trong kho∂ngÆÈ cao tı 200-500m, ch≠a c„ s˘ ghi nhÀn nµo v“ d†u hi÷u cÒa Sao la Î ÆÈ cao tr™n 600m.

ß∆c Æi”m v“ sinh th∏i cÒa Sao la Î VQG PÔ M∏t

CÚng nh≠ c∏c b∏o c∏o Æi“u tra nghi™n c¯u v“ Sao la Î c∏c khu v˘c kh∏c, Sao la chÿ th›ch sËngÎ c∏c khu v˘c s©u xa trong c∏c vÔng rıng tr™n c∏c s≠Ín dËc, Æ«u nguÂn c∏c khe suËi nh· nhi“uÆ∏ hi”m trÎ, n¨i c„ c∏c suËi kho∏ng ch†t, r†t ›t khi th†y d†u hi÷u Sao la tr™n c∏c Æ≠Íng mflntrong rıng.

ThÍi gian hoπt ÆÈng trong ngµy th›ch hÓp nh†t lµ chi“u tµ ho∆c buÊi s∏ng sÌm Æ´i khi cflnhoπt ÆÈng c∂ ban Æ™m (c„ 02 b¯c ∂nh chÙp vµo buÊi Æ™m trong n®m 1998 - ch≠¨ng tr◊nh b…y∂nh). SËng ƨn lŒ, di chuy”n vµ ki’m ®n theo mÈt h≠Ìng cË Æfinh, kho∂ng 2-3 ngµy sau mÌi quaylπi chÁ cÚ, chπy nhanh Æ∆c bi÷t lµ n¨i c„ Æfia h◊nh hi”m trÎ.

V“ th¯c ®n cÒa Sao la, tπi VQG PÔ M∏t Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc 39 loµi th˘c vÀt lµ th¯c ®n cÒa Sao la.Th¯c ®n cÒa Sao la theo s˘ ph©n loπi v“ th˘c vÀt r†t phong phÛ, chÛng ®n c∏c loµi thuÈc ngµnhD≠¨ng x˚ vµ ngµnh Ng‰c lan. Hi÷n thËng k™ Æ≠Óc 3 loµi trong 3 h‰ thuÈc ngµnh D≠¨ng x˚; 30loµi thuÈc 19 h‰ cÒa lÌp 2 l∏ m«m; 4 loµi thuÈc 4 h‰ cÒa lÌp 1 l∏ m«m ngµnh Ng‰c Lan lµ th¯c®n cÒa Sao la. Trong Æ„ theo ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng c„ nh˜ng loµi th˘c vÀt chÿ duy nh†t Sao lamÌi ®n vµ Æ∑ x∏c Æfinh Æ„ lµ loµi C· s˜a l∏ lÌn (Euphorbia hirta L.) thuÈc h‰ Th«u d«u(Euphorbiaceae).

V†n Æ“ b∂o tÂn Sao la Î V≠Ín quËc gia PÔ M∏t

Khi d˘ ∏n SFNC Æi vµo hoπt ÆÈng Æ’n nay r†t nhi“u c∏c ch≠¨ng tr◊nh nghi™n c¯u v“ thÛ lÌnbao gÂm c∂ Sao la Æ∑ Æ≠Óc th˘c hi÷n. Tuy nhi™n, vi÷c c„ mÈt d˘ ∏n Æ” b∂o tÂn cho ri™ng loµi Saola lµ hoµn ch≠a c„ Î VQG PÔ M∏t.

N®m 1999 Barney Long vµ ßÁ T≠Ìc Æ∑ x©y d˘ng mÈt chi’n l≠Óc b∂o tÂn c„ s˘ tham gia chori™ng vÔng thung lÚng khe BËng, trong Æ„ Æ∆c bi÷t chÛ ˝ Æ’n vi÷c b∂o tÂn Sao la. Chi’n l≠Óc b∂otÂn nµy Æ≠Óc lÀp n™n vÌi s˘ tham gia cÒa 6 b∂n thuÈc x∑ PhÛc S¨n vµ M´n S¨n cÔng vÌi bÈ ÆÈibi™n phflng vµo vi÷c b∂o v÷ khu v˘c nµy chËng lπi c∏c hoπt ÆÈng s®n bæn vµ khai th∏c gÁ tr∏i phäp.Chi’n l≠Óc nµy bao gÂm c∏c hoπt ÆÈng tu«n tra, ki”m tra nghi™m ng∆t vµ trÙc xu†t nh˜ng ng≠ÍiÆi vµo khu v˘c nµy, gi∏m s∏t c∏c con Æ≠Íng mfln vµo khu v˘c vµ tuy™n truy“n cho c∏c b∂n trongv†n Æ“ b∂o tÂn khu v˘c khe BËng. C´ng vi÷c nµy Æ∑ Æ≠Óc d˘ ∏n SFNC hÁ trÓ tµi ch›nh nh≠ng n„chÿ lµ mÈt bi÷n ph∏p kh»n c†p nhªm gi∂m c∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp trong vÔng Khe BËng. N®m2001 D˘ ∏n SFNC Æ∑ th´i hÁ trÓ vµ c∏c hoπt ÆÈng x©m hπi vµo khu v˘c nµy tuy c„ chi“u h≠Ìnggi∂m xuËng nh≠ng v…n cfln nhi“u s˘ x©m hπi, Æ∆c bi÷t lµ vi÷c Æ∏nh bæt thu˚ s∂n vµ khai th∏c c∏cl©m s∂n phÙ cÒa ng≠Íi d©n c∏c b∂n sËng trong khu v˘c Khe Kh∆ng. ßi“u nµy Æ∑ ›t nhi“u lµm thuhãp vÔng sËng cÒa Sao la Î khu v˘c Khe BËng. L˘c l≠Óng ki”m l©m v…n th≠Íng xuy™n tu«n travµ chÛ ˝ Æ∆c bi÷t Æ’n khu v˘c nµy nh≠ng cÚng chÿ lµ bi÷n ph∏p ng®n ch∆n cfln c∏c c®n nguy™ncÒa n„ th◊ ch≠a th” ng®n ch∆n Æ≠Óc.

51

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

VÌi mÈt sË l≠Óng lÌn ng≠Íi d©n sËng Î vÔng Æ÷m g«n 90.000 ng≠Íi lµ mÈt ∏p l˘c r†t lÌn Æ’nVQG PÔ M∏t. Tuy s˘ Æ«u t≠ cÒa D˘ ∏n SFNC th´ng qua hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng l©m nghi÷p, hÁtrÓ Æµo tπo k¸ thuÀt ch®n nu´i trÂng tr‰t, cung c†p giËng lµ r†t lÌn vµ Æ∑ Æem lπi hi÷u qu∂ chomÈt sË vÔng nh†t Æfinh nh≠ng mÈt sË l≠Óng kh´ng nh· ng≠Íi d©n hi÷n tπi ch≠a y™n t©m vµo s∂nxu†t ph∏t tri”n kinh t’ vµ Æang ti’p tÙc vµo rıng Æ” s®n bæt, khai th∏c s∂n ph»m rıng Æ∑ lµm ∂nhh≠Îng Æ’n c´ng t∏c b∂o tÂn cÒa VQG PÔ M∏t, trong Æ„ c„ Sao la.

B™n cπnh ∏p l˘c tı d©n sË vµ nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n Æ’n c´ng t∏c b∂o tÂn cfln nhi“u hπnch’ th◊ sË l≠Óng c∏n bÈ lµm c´ng t∏c qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng cÒa VQG cfln r†t thi’u. Hi÷n nay chÿc„ 40 c∏n bÈ chuy™n tr∏ch ch≠a th” Æ∂m nhÀn Æ≠Óc vi÷c b∂o v÷ tËt di÷n t›ch rıng hi÷n c„ vµ t›nhÆa dπng sinh h‰c b™n trong n„.

C∏c Æ“ xu†t Æ” b∂o tÂn Sao la tπi VQG PÔ M∏t bao gÂm ph©n chia c∏c ph©n khu b∂o v÷ nghi™mng∆t, ph©n khu b∂o v÷ Æ∆c bi÷t, tı Æ„ tÀp trung ki”m so∏t ch∆t chœ c∏c ph©n khu nµy; c«n c„ mÈtch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn ri™ng cho Sao la Î VQG PÔ M∏t, tÀp trung vµo c∏c khu v˘c c„ s˘ ph©n bËcÒa Sao la theo k’t qu∂ cÒa c∏c ch≠¨ng tr◊nh Æi“u tra; ti’p tÙc th˘c hi÷n chi’n l≠Óc b∂o tÂn c„s˘ tham gia cÒa ng≠Íi d©n tπi thung lÚng Khe BËng Æ∑ Æ≠Óc Barney Long vµ ßÁ T≠Ìc x©y d˘ngn®m 1999. C∏c hoπt ÆÈng ≠u ti™n bao gÂm:

Ki”m so∏t nghi™m s˘ ra vµo rıng

- Ki”m so∏t ch∆t chœ vi÷c ng≠Íi ra vµo vÔng b∂o tÂn Sao la (khu b∂o v÷ Æ∆c bi÷t). TrÙc xu†tnh˜ng ng≠Íi kh´ng c„ gi†y phäp cÒa VQG.

- Gi∏m s∏t vi÷c Æi lπi theo c∏c Æ≠Íng mfln vµo khu v˘c Khe BËng tı c∏c trπm Cao V“u, LµngY™n vµ Phµ Lµi;

- T∏i Æfinh c≠ nhanh ch„ng nh˜ng hÈ ßan Lai hi÷n cfln tπi khu v˘c Khe Kh∆ng tÌi mÈt n¨ith›ch hÓp cho s˘ ph∏t tri”n cÒa h‰.

- C«n quy hoπch khu v˘c th≠Óng nguÂn Khe Ch∏t thµnh khu b∂o v÷ Sao la vµ mÈt sË loµi thÛlÌn kh∏c, c„ ≠u ti™n Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi khu v˘c nµy.

- T®ng c≠Íng hoπt ÆÈng tu«n tra tπi khu v˘c nµy, b†t c¯ mÈt bi”u hi÷n vi phπm nµo n’u ph∏thi÷n ph∂i Æ≠Óc xˆ l˝ nghi™m khæc;

Nghi™n c¯u khoa h‰c

- Ki”m tra, Æi“u tra Æfinh k˙ s˘ tÂn tπi vµ ph∏t tri”n loµi Sao la tπi VQG PÔ m∏t tı Æ„ bÊ sungk’ hoπch qu∂n l˝ vµ b∂o tÂn loµi nµy.

- X©y d˘ng mπng l≠Ìi th´ng tin v“ Sao la

K™u g‰i s˘ Òng hÈ cÒa Æfia ph≠¨ng

- H◊nh thµnh Æ≠Óc mπng l≠Ìi cÈng ÆÂng trong c´ng t∏c b∂o tÂn loµi Sao la.

- VÀn ÆÈng, tuy™n truy“n, n©ng cao nhÀn th¯c cÒa cÈng ÆÂng trong vi÷c b∂o tÂn Sao la.

- TÀp hu†n, Ƶo tπo v“ ki’n th¯c b∂o tÂn cho cÈng ÆÂng, cho c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng, c∏n bÈ qu∂n

52

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

l˝ b∂o v÷ rıng.

- HÁ trÓ n©ng cao thu nhÀp b“n v˜ng cho cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng n¨i cÀn k“ khu b∂o v÷nghi™m ng∆t.

- HÁ trÓ trang thi’t bfi phÙc vÙ c´ng t∏c b∂o tÂn, chia sŒ quy“n lÓi trong c´ng t∏c b∂o tÂn vÌicÈng ÆÂng.

- HÓp ÆÂng vÌi mÈt sË ng≠Íi d©n trong c´ng t∏c b∂o tÂn (v◊ sË l≠Óng c∏n bÈ VQG kh´ng ÆÒÆ” r∂i Æ“u th˘c hi÷n nhi÷m vÙ tr™n mÈt di÷n t›ch rıng qu∏ rÈng lÌn)

T◊m ki’m s˘ hÁ trÓ v“ tµi ch›nh

- ß«u t≠ cho ng≠Íi d©n vÔng Æ÷m Æ∆c bi÷t lµ khu v˘c M´n S¨n vµ c∏c b∂n ßan Lai c«n Æ≠Ócch›nh phÒ ≠u ti™n. Tuy nhi™n tr≠Ìc lÛc nhÀn Æ«u t≠ ng≠Íi d©n ph∂i cam k’t b∂o v÷ nghi™m ng∆tkhu v˘c Khe Ch∏t, Khe BËng.

- Ch›nh phÒ c«n c„ s˘ ≠u ti™n ng©n s∏ch Æ” duy tr◊ c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn Sao la c„ hi÷u qu∂.

- C∏c tÊ ch¯c Phi ch›nh phÒ quËc t’ c«n hÁ trÓ kinh ph›, lÀp d˘ ∏n b∂o tÂn loµi.

53

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

54

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑, tr≠Íng hÓp nghi™n c¯u b∂o tÂn Sao la Î khu B∂o tÂn thi™n nhi™n PÔ HuËng

TS. Hoµng Xu©n Quang, Th.S Cao Ti’n TrungTr≠Íng Æπi h‰c Vinh

TS. Andrew griser JohnFRR

GiÌi thi÷u

Khu b∂o tÂn thi™n nhi™n (BTTN) PÔ HuËng c„ di÷n t›ch 49.000 ha nªm Î trung t©m tÿnh Ngh÷An. ß«u nh˜ng n®m 1990, khu BTTN PÔ HuËng Æ≠Óc xem lµ mÈt khu v˘c quan tr‰ng c«n b∂otÂn t›nh Æa dπng sinh h‰c vµ n®m 1994-1995, Vi÷n ßTQHR Æ∑ ti’n hµnh Nghi™n c¯u Kh∂ thi vÌimÙc Æ›ch c´ng bË PÔ HuËng lµ mÈt khu b∂o tÂn thi™n nhi™n. K’t qu∂ Æi“u tra kh∂o s∏t do Vi÷nßTQHR ti’n hµnh bao gÂm nghi™n c¯u kh∂ thi vµ k’ hoπch Æ«u t≠ vÌi mÙc Æ›ch th´ng b∏o Æ©ylµ khu b∂o tÂn thi™n nhi™n do tÿnh qu∂n l˝ vµo n®m 2002 (Chi cÙc ki”m l©m Ngh÷ An vµ UBNDtÿnh Ngh÷ An 2002). Khu BTTN thuÈc s˘ qu∂n l˝ cÒa UBND tÿnh Ngh÷ An vµ Chi cÙc ki”m l©mtÿnh Ngh÷ An.

Ngoµi ÆÓt nghi™n c¯u kh∂ thi Æ«u ti™n, th◊ chÿ c„ mÈt ÆÓt kh∂o s∏t thÛ do tÊ ch¯c Frontierti’n hµnh tı th∏ng 4 Æ’n th∏ng 7, 1995 (Kemp & Dilger 1996), mÈt sË c´ng tr◊nh nghi™n c¯uÆ≠Óc tr◊nh bµy trong c∏c b∏o c∏o (Kemp vµ cÈng s˘. 1997). Ngoµi ra cfln c„ mÈt sË kh∂o s∏t s¨bÈ v“ loµi voi tπi KBT, Æ©y lµ mÈt ph«n nªm trong nghi™n c¯u v“ mËi xung ÆÈt voi - con ng≠Íi(Walston vµ cÈng s˘, 1996 ho∆c Duckworth & Hedges, 1998). C∏c th´ng tin v“ t›nh Æa dπng cÒakhu BTTN PÔ HuËng cfln r†t ›t. Tuy nhi™n, KBT Æ≠Óc xem lµ mÈt bÈ phÀn cÒa c∂nh quan ≠u ti™ncÒa khu v˘c Bæc Tr≠Íng S¨n (WWF Indochina 2001).

ß” giÛp cho vi÷c lÀp k’ hoπch qu∂n l˝ khu BTTN PÔ HuËng, n®m 2003, c∏n bÈ cÒa khu BTTNPÔ HuËng vµ tr≠Íng ßπi h‰c s≠ phπm Vinh Æ∑ ti’n hµnh Æ∏nh gi∏ nhanh Æa dπng sinh h‰c cÒakhu b∂o tÂn. MÙc Æ›ch cÒa vi÷c Æ∏nh gi∏ nhanh lµ cung c†p d…n li÷u v“ c∏c loµi ÆÈng vÀt ch›nhÎ khu BTTN trong Æ„ c„ nh˜ng Æ∏nh gi∏ ban Æ«u v“ loµi Sao la Î khu v˘c nµy.

B∂o tÂn Sao la

Ti’p theo nh˜ng m´ t∂ Æ«u ti™n v“ loµi Sao la (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1993) lµ Æ∏nh gi∏rÈng h¨n v“ hi÷n trπng b∂o tÂn loµi nµy (VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1994). Tuy nhi™n cfln thi’unh˜ng nghi™n c¯u ti’p theo v“ b∂o tÂn loµi nµy Î Vi÷t Nam m∆c dÔ qu«n th” Sao la c„ s˘ suygi∂m sË l≠Óng nhanh h¨n so vÌi b†t k˙ loµi ÆÈng vÀt nµo kh∏c trong vÔng.

C∏ch Æ©y kho∂ng 15 n®m, vi÷c s®n bæt ÆÈng vÀt hoang d∑ Æ∑ bæt Æ«u s´i ÆÈng, ch›nh thÍi Æi”mÆ„ loµi Sao la Æ∑ bæt Æ«u chfiu s¯c äp lÌn tı nhu c«u m≠u sinh cÒa ng≠Íi d©n. C„ th” t„m tæt mÈtvµi nguy™n nh©n lµm suy gi∂m Sao la:

- Ph©n bË hπn ch’ Î Vi÷t Nam (c∏c sinh c∂nh th›ch hÓp chÿ chi’m c∏c khu v˘c nh·)

- Nhu c«u m≠u sinh cÒa ng≠Íi d©n dÂn äp Sao la Æ’n c∏c sinh c∂nh mµ chÛng kh´ng th” th›chnghi Æ≠Óc

55

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- Kinh nghi÷m hi”u bi’t r‚ cÒa ng≠Íi d©n v“ Sao la: sinh c∂nh ph©n bË, ki’m ®n, ...

- Gi∏ trfi th≠¨ng ph»m cao, Æang Æ≠Óc c∏c thfi truÍng ≠u ti™n

- S˘ ki”m so∏t kh´ng ch∆t chœ vµ kh´ng Æ“u cÒa c∏c c¨ quan ch¯c n®ng.

Æ∏nh gi∏ th˘c trπng Sao la Î khu b∂o tÂn thi™n nhi™n PÔ huËng

Hoπt ÆÈng nghi™n c¯u b∂o tÂn ch≠a Æ≠Óc th˘c hi÷n nhi“u tπi khu BTTN PÔ HuËng. Nh˜ngng≠Íi thÓ s®n Æfia ph≠¨ng, m∆c dÔ Æ∑ bfi ng®n c†m s®n Sao la, nh≠ng th˘c t’ h‰ v…n ti’n hµnhhoπt ÆÈng nµy vµ 125 lµng vÌi 10 000 hÈ gia Æ◊nh xung quanh khu b∂o tÂn c„ nguÂn sinh sËngc¨ b∂n phÙ thuÈc vµo vi÷c s®n bæn Æ” lµm th˘c ph»m ho∆c v◊ mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi. C„ r†t nhi“uthÓ s®n chuy™n nghi÷p bao gÂm thÓ s®n Æfia ph≠¨ng Æi s®n theo mÔa vµ thÓ s®n tı n¨i kh∏c Æ’n.C∏c s∂n ph»m cÒa Sao la th≠Íng Æ≠Óc tr≠ng bµy trong c∏c hÈ gia Æ◊nh Î Æ©y. Ph·ng v†n kh´ngch›nh th¯c c∏c thÓ s®n trong khu v˘c Æ≠Óc bi’t c„ 30 Sao la bfi gi’t trong khu v˘c PÔ HuËng tın®m 1995 Æ’n 2003.

Ti’n hµnh nghi™n c¯u tr™n c∏c d∂i cæt ngang vÌi chi“u dµi 166km tπi khu BTTN PÔ HuËng,k’t qu∂ cho th†y c„ ›t nh†t ba Æfia Æi”m cfln c„ s˘ ph©n bË cÒa Sao la (B∂ng 1). ThÓ s®n Æi cÔngvÌi Æoµn kh∂o s∏t ti’t lÈ rªng g«n Æ©y Sao la v…n cfln bfi bæn Î c∂ ba Æfia Æi”m tr™n, qu«n th” Saola Æ≠Óc ng≠Íi d©n Î Æ©y hi”u r†t r‚.

56

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂ng 1. T«n su†t xu†t hi÷n cÒa Saola Pseudoryx nghetinhensis tπi khu BTTN PÔ HuËng.

Tuy’n Sinh c∂nh SË l«n xu†t hi÷n Km kh∂o s∏t SË l«n bæt g∆p/ kh∂o s∏t km

T1.1 Tuy’n b∂n Kh◊ tÌi Kh Kh“: n≠¨ng r…y 0 12 0vµ rıng th¯ sinh

T1.2-1.6 SuËi C´ vµ c∏c giËng xung quanh Æÿnh 2 51 0.04PÔ HuËng: Rıng nguy™n sinh

T2.1, 2.3 Tuy’n nam b∂n C≠Ìm vµ c∏c khu v˘c 3 25 0.12 bfi t∏c ÆÈng xung quanh suËi B´: n≠¨ng r…y vµ rıng tre n¯a

T2.2, 2.4 SuËi B´ vµ h÷ thËng gi´ng trung t©m: 1 20 0.05Rıng nguy™n sinh vµ ven s´ng suËi

T3.1, 3.2 Tuy’n b∂n Tπ vµ c∏c ÆÂi ch©n nÛi 0 24 0Pu Lon: n≠¨ng r…y vµ rıng th¯ sinh

T3.3-3.5 Tuy’n suËi MÈc Pan vµ Ton vµ gi´ng nÛi 0 32 0PÔ Lon: Rıng nguy™n sinh (mÈt sË ›t rıng th¯ sinh)

Qua ph·ng v†n c∏c nh„m thÓ s®n vµ cÈng ÆÂng th´n b∂n cho th†y Î vÔng Ch©u C≠Íng (suËiC´) c∏c thÓ s®n ph·ng Æo∏n c„ 5-7 c∏ th” Sao la cfln tÂn tπi. C∏c thÓ s®n Î x∑ Di‘n L∑m (Qu˙Ch©u) c„ nhÀn Æfinh qu«n th” Sao la Î vÔng suËi B ≠Ìc Æπt 20 - 30 c∏ th”. SË li÷u nµy cÚng g«nnh≠ t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi k’t qu∂ nghi™n c¯u cÒa Chu V®n DÚng vµ Kemp & Dilger, 1996 trong thÍigian kh∂o s∏t cÒa Frontier, 1996.

N’u nh≠ th˘c s˘ Khu BTTN PÔ HuËng c„ sË l≠Óng Sao la nhi“u nh≠ vÀy, th◊ khu BTTN PÔHuËng sœ lµ khu BTTN duy nh†t Î Vi÷t Nam c„ sË l≠Óng Sao la lÌn nh†t (v≠Ót xa sË l≠Óng trongVQG PÔ M∏t c„ di÷n t›ch rÈng h¨n r†t nhi“u)

Sinh c∂nh ≠a th›ch: Kh∂o s∏t trong cÈng ÆÂng vµ tr™n th˘c Æfia cho th†y Sao la chÿ ph©n bË Îc∏c sinh c∂nh rıng nguy™n sinh th≠Íng xanh vµ rıng tre n¯a d‰c theo c∏c khu suËi vµ Î vÔngnÛi Æ∏ (chÒ y’u lµ Î khu v˘c th≠Óng nguÂn). Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn tr≠Ìc Æ©y c„ Î 16 Æfia Æi”mtrong khu b∂o tÂn (theo c∏c ghi nhÀn v“ s®n bæn trong qu∏ kh¯) nh≠ng hi÷n nay chÿ cfln Î vÔngÆ´ng nam khu BTTN PÔ HuËng. Kh´ng c„ ghi nhÀn v“ Sao la Î ph›a bæc (Qu’ Phong vµ T≠¨ngD≠¨ng).

T◊nh h◊nh s®n bæt Sao la Î khu BTTN PÔ HuËng

Ph·ng v†n 10 nh„m cÈng ÆÂng vµ 30 thÓ s®n b∂n Æfia cho th†y Î x∑ Ch©u C≠Íng (suËi C´) c„27 c∏ th” Sao la bfi bæn trong nh˜ng n®m 1995 Æ’n gi˜a n®m 2003. Î suËi B´ qua Æi“u tra choth†y sË l≠Óng Sao la bfi bæn trong thÍi gian nµy nhi“u h¨n (≠Ìc t›nh 50 Æ’n 70 c∏ th”)

T†t c∂ c∏c b∂n tπi 2 x∑ Di‘n L∑m vµ Ch©u C≠Íng Æ“u cfln l≠u gi˜ c∏c sıng vµ x≠¨ng s‰ Sao laÆ” lµm c∂nh trong nhµ. Tı th∏ng 7 Æ’n th∏ng 9/2003, nh„m kh∂o s∏t Æ∑ th†y c„ 15 c∆p sıng Saola Æang Æ≠Óc l≠u gi˜ Æ” b∏n tπi huy÷n Qu˙ Ch©u, gi∏ mÁi sıng Sao la c„ gi∏ trfi tı 400.000 -1.000.000 VND.

Sˆ dÙng phi’u ph·ng v†n vÌi c∏c c©u h·i mÎ cho th†y c„ nhi“u mÙc Æ›ch kh∏c nhau trongvi÷c s®n bæt Sao la: ChÒ y’u s®n bæt lµm th˘c ph»m (94,5%), c∏c s∂n ph»m Sao la Æ≠Óc b∏n (74%)vµ sıng Sao la Æ≠Óc sˆ dÙng lµm c∂nh (28%)

Sao la lµ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m. G«n nh≠ t†t c∂ c∏c nh„m cÈng ÆÂng vµ thÓ s®n Æfia ph≠¨ngÆ“u ˝ th¯c Æ≠Óc t«m quan tr‰ng vµ gi∏ trfi Æa dπng sinh h‰c cÒa Sao la. Tuy nhi™n y’u tË Æe d‰atÀp trung lÌn nh†t v…n Î vi÷c s®n bæt tr∏i phäp Sao la vµ khai th∏c gÁ lµm m†t d«n sinh c∂nh sËngcÒa chÛng.

B∂o tÂn c„ s˘ tham gia Î khu BTTN PÔ HuËng

N®m 2003, khu BTTN PÔ HuËng quy’t Æfinh sˆ dÙng mÈt chi’n l≠Óc b∂o tÂn c„ s˘ tham giacÒa c∏c cÈng ÆÂng d©n c≠ quanh khu v˘c. ß©y lµ ph≠¨ng ph∏p Æ” x∏c Æfinh vµ lµm vi÷c cÔng vÌinh˜ng ng≠Íi c„ mËi quan t©m ri™ng trong vi÷c sˆ dÙng tµi nguy™n thi™n nhi™n. B™n tham giaquan tr‰ng nh†t trong vi÷c cË gæng g◊n gi˜ ÆÈng vÀt hoang d∑ lµ c∏c thÓ s®n vµ mÈt Æi“u hi”nnhi™n lµ thÓ s®n Æfia ph≠¨ng cÚng quan t©m Æ’n vi÷c b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑ n’u nh≠ h‰ Æ≠Ócphäp khai th∏c chÛng mÈt c∏ch hÓp ph∏p. Ngoµi ra, mËi Æe d‰a ch›nh ÆËi vÌi ÆÈng vÀt hoang d∑lµ thÓ s®n vÌi mÙc Æ›ch th≠¨ng mπi tı n¨i kh∏c Æ’n. MÈt sË thÓ s®n Æfia ph≠¨ng trong c∏c cÈngÆÂng sËng g«n vÌi Æ≠Íng giao th´ng cÚng bu´n b∏n c∏c ÆÈng vÀt s®n Æ≠Óc. Nh≠ng khi kh´ng aic„ quy“n sˆ dÙng ÆÈng vÀt hoang d∑, mËi quan t©m cÒa Æfia ph≠¨ng ÆËi vÌi vi÷c b∂o v÷ chÛngr†t hπn ch’ vµ nguÂn l˘c c«n thi’t cho vi÷c ki”m so∏t Æfli h·i r†t nhi“u vµ v≠Ót xa kh∂ n®ng c„th” Æ∏p ¯ng Æ≠Óc, s®n bæt lπi thµnh Æ” ng· cho t†t c∂ m‰i ng≠Íi.

Do s˘ phÙ thuÈc cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng vµo ÆÈng vÀt hoang d∑, s˘ tham gia cÒa c∏c cÈngÆÂng Æfia ph≠¨ng trÎ thµnh mÈt y’u tË quan tr‰ng ÆËi vÌi b∂o tÂn Æa dπng sinh h‰c. VÌi s˘ hÁtrÓ cÒa ch›nh phÒ ßan Mπch, mÈt d˘ ∏n b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑ Æ∑ Æ≠Óc khÎi x≠Ìng, trongÆ„ ch›n "c©u lπc bÈ thÓ s®n" Æ≠Óc thµnh lÀp nh≠ mÈt c´ng cÙ gi∏o dÙc. C∏c cuÈc h‰p vµ tÀp hu†ncho ng≠Íi Æfia ph≠¨ng, thÓ s®n, c∏n bÈ th´n b∂n Æ∑ Æ≠Óc tÊ ch¯c Æ” chia xŒ th´ng tin v“ ÆÈngvÀt hoang d∑ vµ mÈt nh„m ng≠Íi Æfia ph≠¨ng Æ∑ th˘c hi÷n c∏c hoπt ÆÈng tuy™n truy“n v“ luÀt

57

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

b∂o v÷ rıng vµ tham gia c∏c hoπt ÆÈng gi∏m s∏t vµ tu«n tra b∂o v÷ rıng. Thµnh vi™n cÒa c∏c c©ulπc bÈ cung c†p th´ng tin v“ Æfia Æi”m c„ th” bæt Æ≠Óc ÆÈng vÀt hoang d∑ vµ nh˜ng Æfia Æi”m Æ≠ÓcÆ∆t b…y, v.v... C©u lπc bÈ Qu∂n l˝ ßÈng vÀt hoang d∑ Æ≠Óc thËng nh†t lµ c„ quy“n cho phäp s®nbæn hπn ch’ mÈt sË loµi ÆÈng vÀt nh†t Æfinh trong mÈt thÍi gian nh†t Æfinh Î vÔng Æ÷m cÒa khub∂o tÂn vÌi Æi“u ki÷n rªng c©u lπc bÈ ph∂i chfiu tr∏ch nhi÷m tu«n tra. H¨n n˜a, lµ mÈt ph«n cÒavi÷c gi∏m s∏t vµ n©ng cao nhÀn th¯c, c∏c c©u lπc bÈ chÒ ÆÈng tham gia qu∏ tr◊nh gi∏m s∏t, Æ∂mtr∏ch mÈt ph«n quan tr‰ng trong h÷ thËng gi∏m s∏t cÒa khu BTTN PÔ HuËng. Cho Æ’n nay, mËiquan t©m Æ’n vi÷c thµnh lÀp vµ tham gia C©u lπc bÈ Qu∂n l˝ ßÈng vÀt hoang d∑ lµ r†t cao Î c∂ch›n th´n tham gia. Trong vflng vµi n®m tÌi, t†t c∂ c∏c th´n xung quanh khu BTTN sœ tham giavµ c„ mÈt c©u lπc bÈ b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑.

Khu BTTN PÔ HuËng sœ c„ lÓi tı vi÷c t®ng c≠Íng b∂o v÷ c∏c loµi bfi Æe d‰a trong khu b∂o tÂnvµ sœ c„ nhi“u thÍi gian h¨n Æ” lµm vi÷c g«n gÚi vÌi c∏c th´n. C∏c th´n vµ thÓ s®n c„ Æ≠Óc c∏cc´ng cÙ ph∏p l˝ Æ” ÆuÊi c∏c thÓ s®n tı b™n ngoµi Æ’n Æfia phÀn cÒa h‰ s®n bæt vµ Æ≠Óc quy“ns®n bæt Î nh˜ng khu v˘c nh†t Æfinh ngoµi khu BTTN.

C∏c h≠Ìng ≠u ti™n b∂o tÂn sao la

B∂o tÂn tr™n c¨ sÎ hi”u bi’t Æ∆c Æi”m sinh th∏i Sao la. CÈng ÆÂng d©n c≠, nh˜ng ng≠Íith≠Íng xuy™n gæn b„ vÌi rıng lµ ng≠Íi hi”u r‚ nh†t v“ v†n Æ“ nµy. Sˆ dÙng ki’n th¯c b∂n Æfiatrong vi÷c x©y d˘ng hµnh ÆÈng b∂o tÂn lµ r†t quan tr‰ng.

X∏c Æfinh r‚ tr∏ch nhi÷m cÒa cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng vÌi Sao la, ÆÂng thÍi lµm cho cÈng ÆÂngth†y r‚ gi∏ trfi cÒa Sao la ÆËi vÌi cÈng ÆÂng. S˘ mÎ rÈng c∏c C©u lπc bÈ Qu∂n l˝ ßÈng vÀt hoangd∑ sœ x∏c Æfinh tr∏ch nhi÷m vµ c∂ lÓi ›ch ÆËi vÌi c∏c th´n tham gia.

S˘ mÎ rÈng cÒa c∏c cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng, m∆t kh∏c, lπi c„ ∂nh h≠Îng nghi™m tr‰ng Æ’nsinh c∂nh cÒa Sao la vµ s˘ mÎ rÈng hoπt ÆÈng du canh vµ khai th∏c gÁ tr∏i phäp cÚng c«n Æ≠Ócki”m so∏t nh≠ lµ mÈt ph«n cÒa hoπt ÆÈng b∂o tÂn.

Gi∏ trfi Æa dπng sinh h‰c cÒa Sao la vµ m¯c ÆÈ bfi Æe d‰a cÒa chÛng ph∂i Æ≠Óc nhÀn th¯c r‚rµng h¨n ÆËi vÌi c†p huy÷n vµ c†p tÿnh.

Tµi li÷u tham kh∂o

Buckland, S.T., Anderson, D.R., Burnham, K.P. & Laake, J.L. (1993). Distance sampling: estimating abundance of

biological populations. Chapman & Hall, London.

Burnham, K.P. & Anderson, D.R. (1984). Estimation of the population of wildlife by transect sampling lines.

Hutchinson University, San Francisco.

Chi cÙc ki”m l©m tÿnh Ngh÷ An vµ UBND tÿnh Ngh÷ An (2002). B∏o c∏o nghi™n c¯u ti“n kh∂ thi Æ” thµnh lÀp khu

BTTN PÔ HuËng, Ngh÷ An.

Henshaw, J. (1997). Status of the saola Pseudoryx nghetinhensis. Oryx, 31, 89-90.

IUCN. (2000). 2000 IUCN red list of threatened species. IUCN, Gland and Cambridge.

Kemp, N. & Dilger, M. (1996). Site description and conservation evaluation: Bu Huong proposed Nature Reserve,

Quy Chau district, Nghe An province, Vietnam. Society for Environmental Exploration and Xuan Mai

Forestry College, Hanoi.

58

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Kemp, N., Dilger, M., Burgess, N. vµ Chu V®n DÚng. (1997). The saola Pseudoryx nghetinhensis in Vietnam - new

information on distribution and habitat preferences, and conservation needs. Oryx, 31, 37-44.

Robichaud, W. (1999). Saola conservation action plan for Lao PDR. Wildlife Conservation Society and IUCN Lao

PDR, Vientiane, Lao PDR.

SFNC (2000). Pu Mat: a biodiversity survey of a Vietnamese protected area. A. Grieser Johns, Ed. SFNC project,

Vinh, Vietnam.

SFNC (2003). Hunting and trading wildlife: an investigation into the wildlife trade in and around the Pu Mat

National Park, Nghe An province, Vietnam. Roberton, S., Tran Chi Trung & Momberg, F. SFNC project,

Vinh, Vietnam.

59

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂o tÂn Sao la Î Lµo

Vongdeuane Vongsiharath, Tr≠Îng phflng B∂o tÂn tµi nguy™n rıng,

CÙc L©m nghi÷p BÈ N´ng nghi÷p vµ L©m nghi÷p

CÈng hoµ d©n chÒ nh©n d©n Lµo

Hi÷n trπng mong manh cÒa Sao la Î ß´ng D≠¨ng ch≠a Æ≠Óc Æ“ cÀp Æ’n Æ«y ÆÒ trong c∏c tµili÷u vµ c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn Sao la Î Lµo cfln ›t. Ch≠¨ng tr◊nh ≠u ti™n ÆËi vÌi b∂o tÂn Sao la ÎLµo khuy’n nghfi:

B∂o tÂn sinh c∂nh

C∏c hoπt ÆÈng trong ch≠¨ng tr◊nh nµy bao gÂm Ên Æfinh hoπt ÆÈng du canh th´ng qua k’hoπch sˆ dÙng Ɔt vµ ph∏t tri”n th´n b∂n, ki”m so∏t khai th∏c gÁ b†t hÓp ph∏p th´ng qua vi÷ctu«n tra c„ s˘ tham gia cÒa ng≠Íi d©n vµ th˘c thi ph∏p luÀt; vµ Æ∏nh gi∏ t∏c ÆÈng m´i tr≠Íng bætbuÈc ÆËi vÌi vi÷c x©y d˘ng c¨ sÎ hπ t«ng quy m´ lÌn.

Gi∂m s®n bæt ÆÈng vÀt hoang d∑

C∏c hoπt ÆÈng trong ch≠¨ng tr◊nh nµy bao gÂm vi÷c n©ng cao nhÀn th¯c th´ng qua vi÷c s∂nxu†t vµ ph∏t hµnh c∏c tµi li÷u th›ch hÓp, th˘c thi c∏c luÀt vµ quy Æfinh cÙ th” vµ c∂i thi÷n cuÈcsËng d©n c≠ th´ng qua ph≠¨ng th¯c lÂng ghäp b∂o tÂn vµ ph∏t tri”n.

Ên Æfinh d©n sË

C∏c hoπt ÆÈng trong ch≠¨ng tr◊nh nµy bao gÂm vi÷c ng®n ch∆n s˘ thµnh lÀp c∏c lµng mÌith´ng qua vi÷c ki”m so∏t c∏c ch≠¨ng tr◊nh Æfinh c≠, tÀp hÓp c∏c cÙm lµng bªng c∏ch thi’t lÀp c∏ctrung t©m ph∏t tri”n cÒa mÈt sË lµng nh·.

X∏c Æfinh vµ qu∂n l˝ mÈt sË khu v˘c tr‰ng Æi”m c«n thi’t Æ” b∂o tÂn Sao la

C∏c hoπt ÆÈng trong ch≠¨ng tr◊nh nµy gÂm c„ vi÷c hoµn t†t vµ ph™ chu»n c∏c k’ hoπch qu∂nl˝ Khu b∂o tÂn ßa dπng sinh h‰c quËc gia, n©ng cao c∏c k¸ n®ng qu∂n l˝ cho c∏c c∏n bÈ c„ tr∏chnhi÷m th´ng qua Ƶo tπo v“ th˘c hi÷n c∏c k’ hoπch qu∂n l˝ hi÷u qu∂ vµ ph©n Æfinh ranh giÌi c∏cvÔng kh∏c nhau trong c∏c khu v˘c b∂o tÂn.

Gi∏m s∏t vµ nghi™n c¯u Sao la

C∏c hoπt ÆÈng trong ch≠¨ng tr◊nh nµy bao gÂm kh∂o s∏t ph©n bË vµ hi÷n trπng cÒa Sao la tπit†t c∂ c∏c khu v˘c ti“m n®ng, nghi™n c¯u sinh th∏i tπi sinh c∂nh cÒa Sao la vµ x©y d˘ng c∏cph≠¨ng ph∏p Æ” gi∏m s∏t qu«n th” Sao la vµ sinh c∂nh cÒa n„.

60

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

CÈng t∏c vÌi c∏c th´n b∂n Æ” b∂o tÂn Sao la Î Lµo

William RobichaudTrung t©m nghi™n c¯u ßa dπng sinh h‰c

Khoa ÆÈng vÀt h‰c - Tr≠Íng Æπi h‰c British Columbia6270 University Blvd.

Vancouver, BC V6T 1Z4Canada

MÙc ti™u tr≠Ìc ti™n cÒa d˘ ∏n nµy nhªm b∂o v÷ c∏c b…y ∂nh Î c∏c khu rıng hŒo l∏nh. Khi d˘∏n Æ≠Óc tri”n khai, c∏c mÙc ti™u Æ≠Óc mÎ rÈng ra, bao gÂm c∂ vi÷c khuy’n kh›ch ng≠Íi d©n Îth´n b∂n b∂o v÷ Sao la vµ tranh thÒ s˘ hÁ trÓ vµ hi”u bi’t cÒa h‰ Æ” nghi™n c¯u v“ loµi ÆÈng vÀtnµy vµ v“ ph≠¨ng di÷n nµo Æ„ hÁ trÓ c∏c mÙc ti™u ph∏t tri”n n´ng th´n vµ gi∂m nghÃo cÒa ch›nhphÒ Lµo.

Khu v˘c nµy c„ nhi“u v†n Æ“: th¯ nh†t lµ c∂ ng≠Íi Æfia ph≠¨ng vµ ng≠Íi ngoµi s®n bæt Saola vµ ti’p Æ’n lµ c„ r†t ›t c¨ hÈi v“ thu nhÀp cho c∏c th´n b∂n Î vÔng hŒo l∏nh. MÈt gi∂i ph∏pti“m n®ng lµ cung c†p c∏c khuy’n kh›ch v“ kinh t’ cho ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng Æ” b∂o v÷ Sao la,Æi“u nµy Æ≠Óc th˘c hi÷n bªng hoπt ÆÈng cÔng tham gia b…y ∂nh. Ng≠Íi d©n Æ≠Óc tr∂ 200 Æ´lacho mÈt b¯c ∂nh Sao la, 50 Æ´la cho mÈt b¯c ∂nh hÊ, 5 Æ´la cho ∂nh cÒa b†t k˙ loµi ÆÈng vÀtnµo kh∏c vµ 5 Æ´la cho mÈt ngµy lao ÆÈng

Trong n®m 1998-99 h◊nh th¯c nµy Æ≠Óc thˆ nghi÷m tπi b∂y lµng trong c∏c khu v˘c xungquanh KBT ßDSH QG Nakai-Nam Theun vµ KBT Nam Chat/Nam Pan. D˘ ∏n Æ≠Óc hÁ trÓ bÎi CÙcl©m nghi÷p, Ng©n hµng th’ giÌi, Hi÷p hÈi b∂o tÂn ÆÈng vÀt hoang d∑ vµ IUCN vµ thu hÛt s˘ hÓpt∏c cÒa ch›nh quy“n c†p trung ≠¨ng vµ Æfia ph≠¨ng, c∏c tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ vµ c∏c th´n.

D˘ ∏n k˝ hÓp ÆÂng vÌi d©n Æfia ph≠¨ng vµ c∏c thi’t bfi vµ vi÷c th˘c hi÷n b…y ∂nh Æ≠Óc chuy”ngiao cho h‰. N®m th´n Æ∑ th˘c hi÷n thµnh c´ng b∂n hÓp ÆÂng vµ tÊng sË thu nhÀp c„ Æ≠Óc tıb…y ∂nh lµ 2800 Æ´la (t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi 18 con tr©u, l≠¨ng cÒa 5 gi∏o vi™n tπi th´n trong 2 n®m,gi∏ trfi thu Æ≠Óc tı du canh cÒa 10 gia Æ◊nh trong mÈt n®m ho∆c gi∏ cÒa 2 m∏y käo). D˘ ∏n thˆnghi÷m cho th†y mÈt m´ h◊nh h¯a hãn cÒa vi÷c sˆ dÙng kh´ng mang t›nh khai th∏c c∏c s∂n ph»mphi gÁ vµ cÚng ch¯ng t· thi÷n ch› cÒa ng≠Íi d©n.

Giai Æoπn ti’p theo cÒa d˘ ∏n nµy nhªm gi∏m s∏t th∏i ÆÈ cÒa ng≠Íi d©n vµ s˘ sˆ dÙng qu¸cÒa th´n, ph©n phËi nguÂn tµi ch›nh tr™n di÷n rÈng h¨n (bao gÂm khu b∂o tÂn) vµ gi∏m s∏t Saola vµ c∏c ÆÈng vÀt hoang d∑ kh∏c. T›nh b“n v˜ng cÒa ph≠¨ng th¯c nµy v…n c«n ph∂i Æ∆t c©u h·ivµ c«n Æ≠Óc x©y d˘ng.

61

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

K’t qu∂ ph©n t›ch nhanh hi÷n trπng Sao la Î Vi÷t Nam

Th»m Ng‰c Di÷p,Nghi™n c¯u vi™n cho SFNC/WWF,

Vi÷t Nam

Bµ Th»m Ng‰c Di÷p vµ ´ng ßÁ T≠Ìc Æ∑ th˘c hi÷n mÈt Æ∏nh gi∏ nhanh trong c∏c khu v˘c VQGPÔ M∏t, Khu BTTN VÚ Quang, vµ c∏c tÿnh Qu∂ng B◊nh, Qu∂ng Nam vµ Thıa Thi™n Hu’.

Ph≠¨ng ph∏p: Th´ng qua kh∂o s∏t cÈng ÆÂng Î c∏c khu v˘c nµy, h‰ tÊ ch¯c ph·ng v†n thÓs®n, phÙ n˜ vµ trŒ em Æ” x∏c Æfinh s˘ tÂn tπi cÒa Sao la Î c∏c Æfia Æi”m nµy. Do c∏c th´ng tin Æ≠Ócthu thÀp tı c∏c d˜ li÷u th¯ c†p, s˘ ch›nh x∏c cÒa th´ng tin lµ t≠¨ng ÆËi. B∏o c∏o tÊng th” cÒaph©n t›ch nµy Æ≠Óc tr◊nh bµy Î PhÙ lÙc 3.

K’t luÀn: Î t†t c∂ c∏c khu v˘c, sË l≠Óng Sao la Æ≠Óc cho lµ Æ∑ gi∂m Æi Æ∏ng k” trong nh˜ngn®m g«n Æ©y do c∏c mËi Æe doπ tı vi÷c x©y d˘ng Æ≠Íng quËc lÈ H Ch› Minh vµ tı hoπt ÆÈngs®n bæt. C∏c k’t luÀn Æ≠Óc tr◊nh bµy Æ«y ÆÒ Î PhÙ lÙc 3.

Khuy’n nghfi:

C«n c„ c∏c bi÷n ph∏p b∂o tÂn cÙ th” ÆËi vÌi loµi Sao la. C∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn tı tr≠Ìc tÌinay tπi c∏c khu v˘c Sao la Æ∑ kh´ng x∏c Æfinh Æ≠Óc hay gi∂m thi”u ho∆c loπi trı Æ≠Óc c∏c mËi Æedoπ ch›nh ÆËi vÌi c∏c qu«n th” Sao la

- Nghi™n c¯u cÙ th” v“ hi÷n trπng vµ k›ch cÏ qu«n th” Sao la

- ßµo tπo cho c∏n bÈ b∂o tÂn Æ” gi∂i quy’t c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi Sao la

- Nghi™n c¯u sinh c∂nh vµ tÀp t›nh cÒa Sao la

- T®ng c≠Íng hÓp t∏c gi˜a c∏c vi÷n nghi™n c¯u

- N©ng cao nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n sËng trong c∏c khu v˘c

- X©y d˘ng mÈt k’ hoπch hµnh ÆÈng quËc gia v“ b∂o tÂn Sao la cho Vi÷t Nam

ß” b∂o tÂn Sao la c„ hi÷u qu∂, nh˜ng y’u tË quan tr‰ng sau lµ r†t c«n thi’t:

- Cam k’t chung cÒa ch›nh phÒ hai n≠Ìc Vi÷t Nam vµ Lµo

- Áp dÙng c„ hi÷u qu∂ h÷ thËng luÀt ph∏p hi÷n hµnh

- T®ng c≠Íng c∏c hoπt ÆÈng truy“n th´ng

- B∂o tÂn sinh c∂nh n„i chung

- Ch›nh s∏ch v“ c∏c rıng Æ∆c dÙng

- CÒng cË ÆÈi ngÚ b∂o tÂn

- Tr∏ch nhi÷m vµ s˘ tham gia cÒa cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng

62

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

MÈt vµi suy ngh‹ nh· v“ Sao la

Tony Whitten, Chuy™n gia cao c†p v“ Æa dπng sinh h‰c

Ng©n hµng Th’ giÌi

ChÛng ta c«n ph∂i c»n thÀn lµ n’u c„ qu∏ ›t th´ng tin th◊ sœ d…n Æ’n t◊nh trπng c∏c nhµ nghi™nc¯u sœ Æi sai h≠Ìng. C∏c nhµ nghi™n c¯u Æ∑ ti’n hµnh c∏c cuÈc kh∂o s∏t v“ Sao la tπi c∏c khu b∂otÂn, nh≠ng cÚng c«n ph∂i kh∂o s∏t c∂ nh˜ng khu v˘c kh´ng ph∂i lµ khu b∂o tÂn n˜a. C∏c nhµkhoa h‰c c«n ph∂i x∏c Æfinh r‚ nh˜ng n¨i Sao la chæc chæn kh´ng tÂn tπi Æ” c„ th” khºng Æfinhnh˜ng n¨i nµo chÛng tÂn tπi.

Kh´ng th” c„ c∏ch g◊ thay th’ Æ≠Óc cho vi÷c ti’n hµnh mÈt ho∆c mÈt vµi nghi™n c¯u dµi h¨itπi th˘c Æfia, vÌi s˘ hÁ trÓ cÒa c∏c thÓ s®n Æfia ph≠¨ng; kh∂o s∏t Sao la c«n ph∂i Æ≠Óc ti’n hµnhtheo h◊nh th¯c kh∏c hºn ch¯ kh´ng ph∂i nh≠ ki”u kh∂o s∏t suËt 12 n®m vıa qua.

ChÛng ta cÚng c«n ph∂i tÀp trung vµo vi÷c x∏c Æfinh c∏i g◊ lµ quan tr‰ng nh†t. Hi÷n nay ng≠Íita tin rªng qu«n th” Sao la Æang gi∂m xuËng do bfi s®n bæn, m†t m´i tr≠Íng sinh th∏i, vµ m´itr≠Íng sËng bfi nhi‘u ÆÈng. Tuy nhi™n, c„ th” cfln c„ nhi“u c∏c t∏c ÆÈng kh∏c vµ nhi“u y’u tËkh∏c nhau Æang tÂn tπi mµ c∏c nhµ nghi™n c¯u vµ c∏c nhµ khoa h‰c ch≠a bi’t Æ’n, bao gÂm c∂s˘ thi’u nhÀn th¯c cÒa nh˜ng ng≠Íi Æ≠a ra quy’t Æfinh. Kh´ng bao giÍ c„ mÈt c∏i g‰i lµ "c´ngth¯c cho s˘ thµnh c´ng" mµ t†t c∂ m‰i ng≠Íi Æ“u c„ th” ∏p dÙng. CÚng kh´ng c„ l˝ do g◊ Æ” c„th” th˘c hi÷n g©y giËng Sao la trong m´i tr≠Íng nu´i nhËt. Ngµy h´m nay c„ ai Æ„ Æ∑ nhæc Æ’nlµ mÈt ch≠¨ng tr◊nh k’t hÓp b∂o tÂn vÌi ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi c„ th” lµ mÈt gi∂i ph∏p ti“mn®ng. ChÛng ta kh´ng th” cho lµ c¯ lµm mÈt ng≠Íi d©n giµu l™n lµ anh ta sœ trÎ thµnh mÈt nhµb∂o tÂn. C„ th” n„ sœ cfln lµm cho anh ta vµo rıng vµ l†y Æi nhi“u th¯ h¨n n˜a.

63

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Th∂o luÀn nh„m: Hµnh ÆÈng v◊ Sao la

ß≠Óc Æi“u khi”n bÎi James HardcastleWWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng

C∏c Æπi bi”u Æ∑ th∂o luÀn trong bËn nh„m Æ” x∏c Æfinh c∏c c¨ hÈi vµ kh„ kh®n ÆËi vÌi c∏choπt ÆÈng b∂o tÂn trong t≠¨ng lai, tÀp trung vµo 5 chÒ Æ“ ch›nh: nghi™n c¯u, tÀp hu†n, ph∏pluÀt, ch›nh s∏ch vµ gi∏o dÙc. C∏c k’t qu∂ c∏c nh„m Æ≠Óc t„m tæt trong B∂ng 5.

64

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂ng 5. C∏c c¨ hÈi vµ kh„ kh®n ÆËi vÌi c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn trong t≠¨ng lai

ChÒ Æ“ C¨ hÈi Kh„ kh®nNghi™n c¯u - C∏n bÈ c„ kh∂ n®ng - Thi’u c∏c ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u

- Lµ loµi mÌi Æ≠Óc ph∏t hi÷n vµ hi’m, th›ch hÓp,- NguÂn th´ng tin hi÷n thÍi c„ t≠¨ng ÆËi, - Thi’u Æ«u t≠,- Ph©n bË trong c∏c khu b∂o tÂn ho∆c c∏c vÔng - Thi’u trao ÆÊi th´ng tin,

l©n cÀn, - Thi’u ng©n s∏ch - C„ s˘ hÁ trÓ vµ quan t©m cÒa c∏c tÊ ch¯c quËc t’, - MËi quan h÷ quËc t’ tËt (gi˜a Vi÷t Nam vµ Lµo).

TÀp hu†n - ß≠Óc cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng Òng hÈ, - Thi’u c∏n bÈ chuy™n m´n,- C„ c∏c nhµ khoa h‰c vµ trang thi’t bfi, - Thi’u tµi li÷u, th´ng tin vµ ki’n th¯c- HÁ trÓ tı c∏c chuy™n gia quËc gia vµ quËc t’. - L˘c l≠Óng c∏n bÈ th≠Íng xuy™n thay

ÆÊi (lu©n chuy”n c´ng t∏c) vµ ch≠¨ng tr◊nh Ƶo tπo kh´ng Ên Æfinh, - Thi’u kinh ph›, - Hπn ch’ v“ thÍi gian.

LuÀt ph∏p - C„ h÷ thËng luÀt ph∏p c¨ b∂n, - Th˘c thi ch≠a nghi÷m ng∆t,- H÷ thËng ch›nh trfi Ên Æfinh, - LuÀt ph∏p ch≠a ÆÂng bÈ,- Sao la Æ≠Óc c´ng nhÀn lµ loµi Æang nguy c†p, - Ch≠a c„ c¨ ch’ phËi hÓp- C„ c∏c v®n b∂n quy phπm ph∏p luÀt, gi˜a c∏c c¨ quan th˘c thi ph∏p luÀt.- Ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng quan t©m vµ hÁ trÓ, - Thi’u ph≠¨ng ti÷n, ng©n s∏ch,- C„ kinh nghi÷m tı nhi“u d˘ ∏n kh∏c k¸ n®ng nghi÷p vÙ cÒa c∏c c∏c bÈ- Ch’ tµi r‚ rµng, th˘c thi cfln y’u,- TÀp trung vµo b∂o tÂn Sao la - NhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n n´ng th´n(Î c∏c khu b∂o tÂn loµi vµ sinh c∂nh). v“ ph∏p luÀt cfln th†p,

- Thi’u quan t©m Æ’n ph∏p luÀt do ÆÍi sËng kh„ kh®n vµ ›t c„ hÈi Æ” t®ng thu nhÀp, - Thi’u s˘ thËng nh†t vµ cam k’t cÒa Æfia ph≠¨ng.

Ch›nh s∏ch - C„ nh˜ng ch›nh s∏ch c¨ b∂n, - Thi’u s˘ phËi hÓp ÆÂng bÈ gi˜a c∏c- C„ s˘ tham gia cÒa nh©n d©n, ch›nh s∏ch kh∏c nhau, vi÷c th˘c hi÷n - C„ s˘ hÁ trÓ vµ quan t©m cÒa ch›nh quy“n cfln manh mÛn,vµ c∏c tÊ ch¯c quËc t’,

M∆c dÔ Æ∑ Æ≠Óc nhæc Æ’n trong mÈt vµi tr≠Íng hÓp khi ph©n t›ch c∏c mËi Æe d‰a, nh≠ng b∂ngnµy kh´ng Æ“ cÀp Æ’n nh˜ng y’u tË li™n quan Æ’n mÈt th˘c t’ lµ y’u tË quan tr‰ng nh†t hÁ trÓcho t÷ s®n bæn lµ s˘ tÂn tπi cÒa c∏c thfi tr≠Íng s∂n ph»m ÆÈng vÀt hoang d∑ Î thµnh phË vµ thfitr≠Íng quËc t’, vµ ch≠a n™u ra rªng n’u nh≠ muËn gi∂i quy’t tri÷t Æ” t◊nh trπng bu´n b∏n ÆÈngvÀt hoang d∑ vËn lµ y’u tË k›ch th›ch cho vi÷c s®n bæn, th◊ nh˜ng ng≠Íi Vi÷t Nam trung l≠u c„gi∏o dÙc cÚng c«n ph∂i Æ≠Óc gi∏o dÙc, giËng nh≠ gi∏o dÙc nh˜ng ng≠Íi d©n tÈc thi”u sË vÀy.

Trong n®m chÒ Æ“ ch›nh nµy, c∏c nh„m th∂o luÀn Æ∑ x’p 12 hµnh ÆÈng sau Æ©y theo th¯ t˘≠u ti™n mµ c«n ph∂i Æ≠Óc chÛ ˝ Æ’n trong thÍi gian sæp tÌi:

1. Nghi™n c¯u v“ ph©n bË vµ sinh th∏i h‰c cÒa Sao la

2. ßµo tπo tÀp hu†n

3. T®ng c≠Íng hÓp t∏c quËc t’

4. Gi∏o dÙc vµ truy“n th´ng

5. N©ng cao sinh k’

6. T®ng c≠Íng n®ng l˘c b∂o tÂn

7. MÎ rÈng h÷ thËng b∂o tÂn

8. Tfich thu b…y, nghi™m c†m s∂n xu†t b…y vµ sˆ dÙng tr∏i phäp sÛng s®n vµ ch„ s®n

9. X©y d˘ng mÈt "hµnh lang xanh" gi˜a c∏c vÔng c„ Sao la sinh sËng Î khu v˘c Qu∂ng Nam- Thıa Thi™n Hu’; vµ vÔng li™n bi™n giÌi gi˜a VÚ Quang vµ Nakai-Nam Theun.

10. T®ng c≠Íng s˘ phËi hÓp gi˜a ch›nh s∏ch vµ n©ng cao n®ng l˘c

11. Sˆ dÙng m´ h◊nh b∂o tÂn Sao la nh≠ mÈt m´ h◊nh b∂o tÂn loµi

12. Cam k’t cÒa c∏c c¨ quan vµ tÊ ch¯c li™n quan

65

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- C∏c bi÷n ph∏p hÁ trÓ b∂o v÷ rıng vµ Sao la - Thi’u c©n bªng gi˜a c∏c ≠u ti™nlµ mÈt trong nh˜ng quan t©m cÒa ch›nh phÒ. b∂o tÂn vµ ph∏t tri”n,

- Kh´ng c„ nguÂn Æ«u t≠ ri™ng cho b∂otÂn Sao la,- N®ng l˘c qu∂n l˝ th†p,- C«n c„ Æi“u phËi gi˜a c∏c ngµnh vµ c∏c ch≠¨ng tr◊nh kh∏c nhau.

Gi∏o dÙc - C„ c∏c kinh nghi÷m ban Æ«u v“ gi∏o dÙc - C∏c tµi li÷u vµ ph≠¨ng ph∏p c„ th” m´i tr≠Íng, kh´ng th›ch hÓp vÌi c∏c d©n tÈc thi”u- Ch›nh s∏ch cÒa ch›nh phÒ Æ≠a gi∏o dÙc sË ho∆c phong tÙc Æfia ph≠¨ng,m´i tr≠Íng vµo ch≠¨ng tr◊nh gi∂ng dπy trong - C„ th” c«n ph∂i dfich sang ti’ng Æfia tr≠Íng h‰c, ph≠¨ng,- C∏c hoπt ÆÈng truy“n th´ng ph∏t tri”n nhanh, - Thi’u kinh nghi÷m Î vÔng n´ng th´n, - ¶u ti™n cho gi∏o dÙc Î c∏c vÔng mi“n nÛi - Kh´ng Æ≠Óc th˘c hi÷n th≠Íng xuy™n(c∏c khu v˘c c„ Sao la), tr™n c∏c ph≠¨ng ti÷n th´ng tin Æπi - C„ s˘ hÓp t∏c cÒa c∏c cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng. chÛng,

- Thi’u s˘ hÓp t∏c trong c∏c ngµnh li™nquan, - Thi’u tµi li÷u, - Thi’u ng©n s∏ch cho c∏c hoπt ÆÈng truy“n th´ng.

C∏c Æπi bi”u cÚng Æ∑ lµm r‚ mËi li™n k’t gi˜a Æ„i nghÃo vµ b∂o tÂn Sao la. Vi÷c n©ng cao sinhk’ cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng Î vÔng Æ÷m, vµ mÈt ph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn khuy’n kh›ch s˘ thamgia cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng trong vi÷c b∂o tÂn thi™n nhi™n lµ nh˜ng b≠Ìc Æi quan tr‰ng ti’ptheo. MËi Æe d‰a ÆËi vÌi Sao la do t◊nh trπng s®n bæn ngµy cµng t®ng Æ” cung c†p cho c∏c thfitr≠Íng Î thµnh phË cÚng Æ∑ Æ≠Óc Æ“ cÀp r‚ rµng tπi hÈi th∂o. C∏c Æπi bi”u cÚng bi’t r‚ rªng vi÷cgi∂i quy’t c∏c thfi tr≠Íng Î thµnh phË cÚng quan tr‰ng kh´ng käm vi÷c n©ng cao sinh k’ cÒang≠Íi d©n Î c∏c khu b∂o tÂn. V◊ c„ r†t nhi“u thÓ s®n chuy™n nghi÷p vµ nh˜ng ng≠Íi bu´n b∏ntı c∏c n¨i xa Æ’n, n™n dÔ c„ cË gæng gi∂m nghÃo Î khu v˘c vÔng Æ÷m Æ’n m¯c nµo th◊ cÚngkh´ng ∂nh h≠Îng Æ’n mπng l≠Ìi cung c†p thÛ rıng cho thfi tr≠Íng thµnh phË.

C∏c k’ hoπch mµ c∏c Æπi bi”u Æ“ xu†t Æ∑ Æ≠Óc ti’p tÙc th∂o luÀn vµ ph∏t tri”n thµnh mÈt b∂nk’ hoπch gÂm 9 Æi”m, mµ tı Æ„ sœ h◊nh thµnh n™n mÈt b∂n k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o v÷ Sao laÎ Vi÷t Nam. MÈt b∂n tÊng hÓp c∏c k’t luÀn cÒa hÈi th∂o Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh bµy Î ph«n Æ«u cÒa b∏oc∏o nµy, trong ph«n "K’t luÀn cÒa hÈi th∂o".

66

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

K’t thÛc hÈi th∂o

C∏c Æπi bi”u Æ∑ Æ≠Óc xem mÈt cuËn phim v“ Sao la Æ≠Óc WWF ß´ng D≠¨ng s∂n xu†t Æ«un®m 2004 vÌi s˘ hÁ trÓ v“ tµi ch›nh cÒa d˘ ∏n SFNC. BÈ phim nµy lµ mÈt c´ng cÙ th´ng tin vµgi∏o dÙc nhªm n©ng cao nhÀn th¯c v“ t◊nh c∂nh tuy÷t v‰ng cÒa loµi Sao la vµ n„ Æ∑ Æ≠Óc chi’utr™n Ƶi truy“n h◊nh quËc gia [D˘ ∏n SFNC vµ WWF ß´ng D≠¨ng c„ c∏c b∂n cÒa phim nµy]

C∏c Æπi bi”u Æ“u nh†t tr› rªng hÈi th∂o Æ∑ thµnh c´ng vµ n„ lµ b≠Ìc Æi Æ«u ti™n trong vi÷c ÆπttÌi s˘ hÓp t∏c ch∆t chœ h¨n gi˜a c∏c ch›nh phÒ, c∏c vi÷n nghi™n c¯u, c∏c tÊ ch¯c vµ c∏c nhµnghi™n c¯u khoa h‰c. C«n ph∂i ngay lÀp t¯c th˘c hi÷n c∏c Æ“ xu†t vµ c∏c hµnh ÆÈng Æ∑ Æ≠ÓcthËng nh†t tπi hÈi th∂o. Vi÷c b∂o tÂn loµi Sao la c„ Æ≠Óc hi÷u qu∂ hay kh´ng lµ phÙ thuÈc vµocam k’t cÒa c∏c c¨ quan chfiu tr∏ch nhi÷m cÒa ch›nh phÒ trong vi÷c th˘c hi÷n c∏c hoπt ÆÈng nµy,Æ∆c bi÷t lµ trong vi÷c x©y d˘ng mÈt b∂n k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o tÂn cÒa Vi÷t Nam. HÈi th∂ocÚng k™u g‰i WWF, d˘ ∏n SFNC vµ c∏c tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ kh∏c vµ c∏c nhµ tµi trÓ hÁ trÓ choqu∏ tr◊nh nµy.

67

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

MÈt sË nhÀn xät cÒa d˘ ∏n SFNC

Andrew Grieser Johns(thay m∆t cho ´ng ßinh V®n C≠Íng vµ Andrew Weir, ÆÂng gi∏m ÆËc SFNC)

D˘ ∏n SFNC Ngh÷ An, Vi÷t Nam

ß” k’t thÛc hÈi th∂o, chÛng t´i xin Æ≠a ra mÈt sË nhÀn xät li™n quan Æ’n phπm vi cÒa c∏c v†nÆ“ Æ∑ Æ≠Óc x∏c Æfinh vµ c∏c gi∂i ph∏p Æ“ xu†t. Nh˜ng nhÀn xät nµy d˘a tr™n kinh nghi÷m cÒa d˘∏n SFNC, Æ≠Óc x©y d˘ng Æ” gi∂i quy’t v†n Æ“ xoay quanh vi÷c lµm th” nµo Æ” b∂o v÷ Æ≠Óc tµinguy™n rıng trong Æi“u ki÷n s˘ phÙ thuÈc vµo c∏c s∂n ph»m rıng cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng lµr†t lÌn vµ s˘ th≠¨ng mπi ho∏ c∏c s∂n ph»m rıng Æang gia t®ng.

HÈi th∂o Æ∑ Æ≠a ra r†t nhi“u khuy’n nghfi v“ t®ng c≠Íng b∂o v÷ rıng, gi∏o dÙc m´i tr≠Íng,v.v... Ph«n lÌn c∏c hoπt ÆÈng nµy Æ∑ Æ≠Óc ti’n hµnh. ß’n cuËi n®m 2004, ch›nh phÒ vµ d˘ ∏nSFNC sœ Æ«u t≠ 23 tri÷u USD cho VQG PÔ M∏t vµ 6 tri÷u USD kh∏c Æ∑ Æ≠Óc ph™ duy÷t theo k’hoπch Æ«u t≠ cho VQG PÔ M∏t. Ph«n lÌn c∏c Æ«u t≠ cho Æ’n nay tÀp trung vµo ph∏t tri”n n´ngth´n nhªm gi∂m s˘ phÙ thuÈc cÒa d©n c≠ vÔng Æ÷m vµo rıng nh≠ng mÈt ph«n Æ«u t≠ Æ∏ng k”cÚng Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” t®ng c≠Íng b∂o v÷ rıng vµ th˘c thi ph∏p luÀt (t®ng c≠Íng tu«n tra, khoanhvÔng c∏c khu v˘c b∂o v÷ hoµn toµn), gi∏o dÙc m´i tr≠Íng vµ truy“n th´ng. C«n thi’t ph∂i Æ∆t c©uh·i "Li÷u nh˜ng Æ«u t≠ vµ hÁ trÓ k¸ thuÀt c„ tπo n™n Æ≠Óc Æi“u kh∏c bi÷t?"

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏m s∏t Æ≠Óc khÎi x≠Ìng Î VQG PÔ M∏t n®m 2000 cung c†p c∏c th´ng tin Æ”tr∂ lÍi cho c©u h·i nµy.

ß«u ti™n, n’u xem xät di‘n bi’n v“ sË l≠Óng ng≠Íi bfi ÆÈi tu«n tra bæt g∆p trong vÔng b∂o v÷nghi™m ng∆t cÒa VQG PÔ M∏t (h◊nh 1) chÛng ta th†y rªng sË l≠Ót ng≠Íi x©m nhÀp tr∏i phäpkh´ng suy gi∂m nhi“u: d˜ li÷u nµy cÚng gÓi ˝ rªng c„ mÈt sË l≠Óng ng≠Íi t≠¨ng Æ≠¨ng tham giavµo c∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp trong VQG PÔ M∏t.

Th¯ hai lµ, n’u chÛng ta xem xät phπm vi cÒa c∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp ghi nhÀn Æ≠Óc tı c∏cbªng ch¯ng tr˘c ti’p ho∆c gi∏n ti’p (h◊nh 2) chÛng ta th†y rªng t˚ l÷ c∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp, tuyc„ dao ÆÈng, nh≠ng cÚng kh´ng gi∂m nhi“u trong vflng bËn n®m qua khi c„ d˘ ∏n Æ«u t≠. CÚngt≠¨ng t˘, kh´ng c„ s˘ thay ÆÊi v“ m¯c ÆÈ s®n bæt trong VQG PÔ M∏t.

68

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

C∂ ng≠Íi vµ c∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp trong VQG PÔ M∏t Æ≠Óc cho lµ nguy™n nh©n cÒa s˘ suygi∂m c∏c qu«n th” cÒa mÈt sË loµi c©y gÁ vµ ÆÈng vÀt. T«n su†t bæt g∆p mÈt sË loµi ÆÈng vÀt chÒÆπo (h◊nh 3) tuy kh´ng r‚ rµng nh≠ng d≠Íng nh≠ cho th†y s˘ phÙc hÂi cÒa mÈt sË qu«n th”nh≠ng Æ„ cÚng c„ th” ph∂n ∏nh s˘ n©ng cao n®ng l˘c cÒa l˘c l≠Óng b∂o v÷ trong vi÷c ghi nhÀnÆa dπng sinh h‰c.

69

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 1. Xu h≠Ìng v“ sË l≠Óng ng≠Íi bfi bæt g∆p trong vÔng b∂o v÷ nghi™m ng∆t

H◊nh 2. C∏c hoπt ÆÈng tr∏i phäp Î vÔng b∂o v÷ nghi™m ng∆t cÒa VQG PÔ M∏t (th∏ng1/2000 - th∏ng 12/2003)

SË l«n g∆p Sao la kh´ng ÆÒ Æ” Æ≠a vµo thËng k™ nµy. Tuy nhi™n, c∏c nghi™n c¯u cÙ th” v“ Saola chÿ ra ( nh≠ Æ∑ Æ≠Óc c∏c ÆÂng gi∏m ÆËc d˘ ∏n SFNC tr◊nh bµy Î Æ«u hÈi th∂o) rªng t†t c∂ c∏chÁ trÓ k¸ thuÀt vµ Æ«u t≠ do d˘ ∏n SFNC cung c†p vµ nh˜ng nÁ l˘c cÒa c∏c c¨ quan ch›nh phÒÆËi t∏c kh´ng mang lπi k’t qu∂ b∂o v÷ qu«n th” loµi Sao la Î PÔ M∏t Æ∑ bfi suy gi∂m Æ’n 50% trongsuËt thÍi gian bËn n®m c„ Æ«u t≠.

Ph©n t›ch s¨ bÈ nµy d≠Íng nh≠ cÚng cho th†y c∏ch ti’p cÀn lÂng ghäp ph∏t tri”n n´ng th´nvµ b∂o tÂn Æ≠Óc th˘c hi÷n bÎi d˘ ∏n SFNC c„ vŒ käm hi÷u qu∂ trong vi÷c b∂o tÂn Æa dπng sinhh‰c n„i chung, vµ Æ∆c bi÷t lµ loµi Sao la, m∆c dÔ d˘ ∏n Æ∑ giÛp c∂i thi÷n sinh k’ n´ng th´n vµc∏c c¨ hÈi n©ng cao thu nhÀp cho d©n c≠ vÔng Æ÷m. ßi“u nµy mÈt ph«n lµ do thi’u hÁ trÓ cÒach›nh phÒ ÆËi vÌi c∏c can thi÷p c«n thi’t vµ th˘c t’ Æ∑ Æ≠Óc khuy’n nghfi (Æ„ng cˆa c∏c nhµ hµngb∏n ÆÈng vÀt hoang d∑, xˆ phπt nh˜ng ng≠Íi mua vµ b∏n c∏c s∂n ph»m tı Sao la, v.v... ). Nh◊nchung, Æi“u nµy ph∂n ∏nh vi÷c thi’u m´i tr≠Íng cho phäp Æ” th˘c hi÷n vi÷c t®ng c≠Íng c´ng t∏cb∂o tÂn.

N’u chÛng ta c©n nhæc lµm th” nµo Æ” x©y d˘ng mÈt k’ hoπch hµnh ÆÈng b∂o tÂn Sao la ÎVi÷t Nam, chÛng ta c„ lœ c«n c©n nhæc rªng c∏ch ti’p cÀn sˆ dÙng d˘ ∏n lÂng ghäp lÌn ch≠a chæclµ hoµn toµn hÓp l˝. Î VQG PÔ M∏t, c∏c Æ«u t≠ lÌn v“ ph∏t tri”n n´ng th´n vµ c∂i thi÷n sinh k’,truy“n b∏ ph∏p luÀt, gi∏o dÙc m´i tr≠Íng, hÁ trÓ l˘c l≠Óng b∂o v÷ vµ nhi“u hoπt ÆÈng kh∏c kh´ngmang lπi k’t qu∂ Æ»y mπnh b∂o tÂn. C∏c d˘ ∏n quy m´ nh· nh≠ th´n b∂n th˘c hi÷n b…y ∂nh,ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn thˆ nghi÷m Î Lµo vµ c©u lπc bÈ b∂o tÂn thˆ nghi÷m Î PÔ M∏t c„ th” cungc†p c∏c gi∂i ph∏p thay th’.

Kinh nghi÷m cÒa d˘ ∏n SFNC cho th†y rªng n’u chÿ tÀp trung ƨn thu«n vµo d©n c≠ n´ngth´n th◊ c∏c k’t qu∂ mang lπi hπn ch’ trong khi Æi“u c«n thi’t lµ tπo ra mÈt m´i tr≠Íng cho phäpÆ»y mπnh b∂o tÂn Î m‰i c†p. T†t nhi™n, vi÷c hπn ch’ c∏c ∂nh h≠Îng cÒa d©n c≠ Æfia ph≠¨ng ÆËivÌi c´ng t∏c b∂o tÂn lµ thi’t y’u vµ chÛng ta c«n c©n nhæc lµm th’ nµo tËt nh†t Æ” Æπt Æ≠Óc Æi“u

70

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 3. T˚ l÷ bæt g∆p mÈt sË loµi thÛ lÌn trong vÔng b∂o v÷ nghi™m ng∆t

Æ„. Nh≠ng chÛng ta cÚng c«n hÁ trÓ ch›nh phÒ vµ ß∂ng gi∂i quy’t c∏c nguy™n nh©n gËc r‘ kh∏ccÒa s˘ suy gi∂m Æa dπng sinh h‰c nh≠ thfi tr≠Íng Æ´ thfi vµ s˘ ph∏t tri”n h≠ng thfinh cÒa hoπt ÆÈngbu´n b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑.

CuËi cÔng, d˘ ∏n SFNC xin c∏m ¨n c∏c Æ„ng g„p cÒa qu˝ vfi Æπi bi”u vµ hy v‰ng rªng k’t qu∂cÒa cuÈc hÈi th∂o nµy sœ giÛp tÀp trung hµnh ÆÈng b∂o tÂn theo c∏c h≠Ìng mang lπi hi÷u qu∂.ChÛng ta h≠Ìng tÌi cuÈc hÈi th∂o Sao la ti’p theo, c„ lœ trong 10 n®m tÌi, vµ hy v‰ng rªng lÛcÆ„ chÛng ta sœ bµn luÀn li÷u c„ n™n Æ≠a Sao la ra kh·i danh s∏ch nguy c†p.

71

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

lÍi b’ mπc cÒa u˚ ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An

Hoµng NhÀt QuangPh„ ch∏nh v®n phflng

U˚ ban nh©n d©n tÿnh Ngh÷ An

K›nh th≠a c∏c vfi kh∏ch qu˝,

Th≠a toµn th” hÈi nghfi,

Sau hai ngµy hÈi th∂o, vÌi tinh th«n nghi™m tÛc, khoa h‰c vµ Æ«y tr∏ch nhi÷m, c∏c Æπi bi”u Æ∑th∂o luÀn r†t k¸ vµ c„ r†t nhi“u ˝ ki’n quan tr‰ng Æ„ng g„p cho hÈi th∂o v“ b∂o tÂn Sao la. ß©ylµ mÈt hÈi th∂o quËc t’ v“ l‹nh v˘c b∂o tÂn thÛ lÌn l«n Æ«u ti™n tÊ ch¯c tπi Ngh÷ An mµ VQG PÔM∏t vinh d˘ Æ≠Óc ch‰n lµm Æfia Æi”m tÊ ch¯c hÈi th∂o quan tr‰ng nµy.

C∏c ˝ ki’n cÒa c∏c Æπi bi”u Æ“u Æ∑ tÀp trung vµo t◊m c∏c gi∂i ph∏p, bi÷n ph∏p cÙ th”, kh∂ thiÆ” lµm sao b∂o tÂn Æ≠Óc loµi Sao la qu˝ hi’m tr≠Ìc nguy c¨ bfi Æe doπ cao vµ thÀm ch› lµ nguyc¨ tuy÷t chÒng. UBND tÿnh Æ∑ giao nhi÷m vÙ cho ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng c∏c huy÷n, c∏c c¨ quanƨn vfi c„ li™n quan vµ VQG PÔ M∏t bªng m‰i bi÷n ph∏p ph∂i b∂o v÷ bªng Æ≠Óc c∏c loµi ÆÈng vÀthoang d∑ n„i chung vµ Sao la n„i ri™ng.

Tπi hÈi th∂o nµy, UBND tÿnh giao cho Chi cÙc Ki”m l©m chÿ Æπo VQG PÔ M∏t vµ c∏c hπt Ki”ml©m x©y d˘ng ch≠¨ng tr◊nh hµnh ÆÈng cÙ th” Æ” b∂o tÂn loµi nµy. Ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng vµc´ng an 3 huy÷n hÁ trÓ VQG trong nÁ l˘c thu hÂi sË sÛng s®n kh´ng c„ gi†y phäp tr™n Æfia bµnvµ vÀn ÆÈng nh©n d©n giao nÈp sË sÛng s®n Æ∑ Æ≠Óc c†p phäp sˆ dÙng.

C∏c hπt Ki”m l©m ph∂i x©y d˘ng xong c∏c quy ≠Ìc qu∂n l˝ b∂o v÷ rıng tπi cÈng ÆÂng d©n c≠vµ ki”m tra gi∏m s∏t vi÷c th˘c hi÷n h≠¨ng ≠Ìc.

UBND tÿnh mong muËn qua hÈi th∂o v“ ph©n bË vµ lÀp k’ hoπch b∂o tÂn Sao la, c∏c c†p, c∏cngµnh c∏c c¨ quan ƨn vfi c„ li™n quan bi’n k’t qu∂ hÈi th∂o thµnh ch≠¨ng tr◊nh hµnh ÆÈng cÙth”, th˘c t’ Æ” b∂o tÂn loµi nµy. ChÛng t´i cÚng mong muËn c∏c tÊ ch¯c, c∏c nhµ tµi trÓ trongvµ ngoµi n≠Ìc hÁ trÓ VQG trong nÁ l˘c b∂o tÂn vµ ph∏t tri”n loµi Sao la.

Nh©n dfip d˘ hÈi th∂o nµy, UBND tÿnh Ngh÷ An mÈt l«n n˜a t· lflng c∏m ¨n vµ ghi nhÀn s˘giÛp ÆÏ qu˝ b∏u cÒa Ph∏i Æoµn EC tπi Hµ NÈi, c∏c BÈ, Ngµnh, c∏c tÊ ch¯c Ch›nh phÒ, Phi ch›nhphÒ, c∏c nhµ tµi trÓ, c∏c nhµ khoa h‰c, c∏c c¨ quan th´ng t†n b∏o ch›. ß∆c bi÷t chÛng t´i ghinhÀn vµ Æ∏nh gi∏ cao s˘ quan t©m, hÁ trÓ cÒa ß∂ng u˚, ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng vµ nh©n d©n 3huy÷n tr™n Æfia bµn Æ∑ phËi hÓp vÌi ban qu∂n l˝ VQG trong vi÷c b∂o v÷ vµ ph∏t tri”n vËn rıng.C∂m ¨n tÊ ch¯c WWF, d˘ ∏n L©m nghi÷p x∑ hÈi vµ B∂o tÂn thi™n nhi™n Ngh÷ An Æ∑ c„ s∏ng ki’ntÊ ch¯c hÈi th∂o tπi VQG PÔ M∏t.

72

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

UBND tÿnh Ngh÷ An cÚng mong muËn ti’p tÙc nhÀn Æ≠Óc s˘ Òng hÈ qÛy b∏u cÒa c∏c c¨ quan,tÊ ch¯c, c∏c nhµ tµi trÓ Æ” x©y d˘ng VQG PÔ M∏t ngµy cµng mπnh h¨n, b∂o v÷ tËt rıng vµ Ɔtrıng giµu ti“m n®ng Æa dπng sinh h‰c, b∂o v÷ tËt loµi Sao la qu˝ hi’m.

Xin c∏m ¨n vµ k›nh chÛc c∏c qu˝ vfi kh∏ch qu˝, c∏c Æπi bi”u mπnh khoŒ, hπnh phÛc.

73

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

PhÙ lÙc 1: Ch≠¨ng tr◊nh HÈi th∂o

Th¯ s∏u, ngµy 27 th∏ng 2 n®m 2004

GiÌi thi÷u, 8.30h Æ’n 9.00h

- Ph∏t bi”u khai mπc hÈi th∂o vµ giÌi thi÷u Æπi bi”u cÒa V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t, Æπi di÷n UBNDtÿnh Ngh÷ An, Æπi di÷n EU vµ CÙc ki”m l©m.- GiÌi thi÷u ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o ´ng L™ V®n Lanh, ´ng James Hardcastke- GiÌi thi÷u c∏c Æπi bi”u chÒ chËt

Ph«n 1: 9.00h Æ’n 12.00h "Loµi Sao la", chÒ t‰a ´ng Tony Whitten

ThÍi gian Chi ti’t9:00: Sao la - t„m tæt lfich sˆ (Tony Whitten)

V◊ sao n„ lµ loµi Æ∆c h˜u? N„ Æ≠Óc ph∏t hi÷n nh≠ th’ nµo? VÔng sinh th∏i D∑y Tr≠Íng S¨n. GiÌi thi÷u mÈt vµi b¯c ∂nh

9:20: ChÛng ta bi’t g◊ v“ loµi Sao la? (Ng≠Íi h≠Ïng d…n hÈi th∂o)C∏c Æπi bi”u chia nh„m, Æi“n vµo nh˜ng tÍ phi’u t◊m hi”u v“ Sao la, Æ≠a ra c∏c c©u h·i v“ Æ∆c Æi”m sinh h‰c, t◊nh trπng, m´i tr≠Íng sËng, th¯c ®n cÒa Sao la v.v. Lµm th’ nµo Æ” chÛng ta bi’t c∏c th´ng tin v“ Sao la

9:40: Nghÿ gi∂i lao10:00: Bµi tr◊nh bµy 1: Loµi Sao la (William Robichaud)

ß∆c Æi”m sinh h‰c cÒa loµi Sao la, th¯c ®n, m´i tr≠Íng sËng, tÀp t›nh - chÛng ta c„ th” dÔng nh˜ng th´ng tin nµy nh≠ th’ nµo cho hoπt ÆÈng b∂o tÂn? Vµ cfln thi’u nh˜ng th´ng tin nµo?

10:30: C∏c c©u h·i vµ th∂o luÀn v“ tÀp t›nh sinh th∏i cÒa loµi Sao la(ChÒ toπ vµ ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)

10:40: Sao la cfln sinh sËng Î nh˜ng n¨i nµo? (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o vµ 4 tr≠Îng nh„m)Lµm vi÷c theo nh„m (4 nh„m Æπi di÷n cho Bæc Tr≠Íng S¨n Vi÷t Nam, Trung Tr≠Íng S¨n, Vi÷t Nam vµ Sai Phou Louang). GiÌi thi÷u b∂n Æ v“ d∑y Tr≠Íng S¨n vµ mÍi c∏c Æπi bi”u Æ›nh ghim tr™n b∂n Æ nh˜ng n¨i Sao la sinh sËng, sË l≠Óng loµi, c∂ nh˜ng sË li÷u Æ∑ x∏c nhÀn vµ ch≠a x∏c nhÀn.

11.10: Bµi tr◊nh bµy 2: Ph©n bË cÒa loµi Sao la Î Vi÷t Nam vµ Lµo ChÛng ta bi’t nh˜ng g◊, bi’t nh≠ th’ nµo, vµ nh˜ng v†n Æ“ nµo chÛng ta v…n cfln Æang suy Æo∏n. Nh˜ng ti”u qu«n th” nµo quan tr‰ng nh†t? S˘ ph©n bË c„ li™n quan Æ’n sinh th∏i nh≠ th’ nµo? Ghi nhÀn tr™n b∂n ÆÂ, th∂o luÀn v“ ph©n bË vµ x∏c Æfinh th´ng tin vµ c∏c khu v˘c cfln thi’u th´ngtin vµ c«n nghi™n c¯u (Mai K˙ Vinh vµ ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)

11:30: C∏c c©u h·i vµ th∂o luÀn 12:00: °n tr≠a

Ph«n 2: 14.00h Æ’n 16.30h "Th∏ch th¯c", chÒ t‰a ´ng VÚ V®n DÚng

ThÍi gian Chi ti’t14:00: T„m tæt ph«n 1 vµ d…n dæt sang ph«n 2 (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)

Tπi sao Sao la bfi bæt? c„ ph∂i v◊ mÙc ti™u cÙ th” nh≠ Æ” b∏n ho∆c lµm th¯c ®n? N’u kh´ng, tπi saochÛng lπi bfi Æe doπ?TÊng hÓp c∏c th´ng tin hi÷n c„. ChÛng ta c„ th” x∏c Æfinh Æ≠Óc c∏c nguy™n nh©n gËc r‘ kh´ng?

14:10: C∏c Æe doπ ch›nh ÆËi vÌi loµi Sao la (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)Lµm vi÷c theo nh„m (gÂm 4 nh„m, tÀp trung theo Æfia l˝), sˆ dÙng c∏c bi”u Æ Æ∑ chu»n bfi tr≠Ìc,li÷t k™ vµ sæp x’p th¯ t˘ c∏c mËi Æe doπ vµ nguy™n nh©n tr˘c ti’p Æe doπ tÌi c∏c qu«n th” Sao la.

14:50 Nghÿ gi∂i lao vµ chu»n bfi tr◊nh bµy nh„m

74

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

15:15 TÀp hÓp lπi vµ giÌi thi÷u c∏c tr◊nh bµy nh„m. GiÌi thi÷u danh s∏ch tµi li÷u tham kh∂o c∏c th´ng tinhi÷n c„ v“ Sao la. (ChÒ t‰a)

15:20 Tr◊nh bµy nh„m vµ th∂o luÀn (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o vµ Æπi di÷n cÒa c∏c nh„m)MÁi nh„m ch‰n mÈt Æπi bi”u l™n tr◊nh bµy c∏c ph∏t hi÷n cÒa nh„m. C∏c ph∏t hi÷n nµy c„ kh∏c nhau kh´ng? C∏c mËi Æe doπ c„ kh∏c nhau Î mÁi Æfia ph≠¨ng haygiËng nhau trong toµn bÈ khu v˘c sinh sËng cÒa loµi Sao la? T„m tæt c∏c mËi Æe doπ vµ c∏c v†n Æ“. ChÒ toπ b◊nh luÀn

16:20 Bµi tr◊nh bµy 3. C∏ch ph©n loπi c∏c loµi bfi Æe doπ cÒa IUCN. Nh˜ng ti™u ch› nµo Æ” ph©n loπi "nguy c†p" vµ "c˘c k˙ nguy c†p"? ßi“u nµy c„ ngh‹a nh≠ th’ nµo?(GS. Nigel Leader - Williams, TS. Richard Estes, IUCN)

16:40 ß“ xu†t thay ÆÊi hi÷n trπng cÒa Sao la trong s∏ch Æ· IUCN thµnh "c˘c k˙ nguy c†p"Th∂o luÀn mÈt tuy™n bË/Æ“ xu†t Æ” tr◊nh l™n nh„m chuy™n gia IUCN.(ChÒ toπ vµ ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)

17:00 K’t thÛc ngµy th¯ nh†t17:20 Chi’u phim Sao la

BÈ phim tµi li÷u do WWF vµ SFNC tµi trÓ x©y d˘ng v“ loµi Sao la vµ nh˜ng mËi Æe doπ, c∏c v†n Æ“ vµ c∏c c¨ hÈi trong toµn bÈ khu v˘c sinh sËng cÒa loµi nµy tπi Vi÷t Nam.

(Ph«n giÌi thi÷u do PÔ M∏t/SFNC th˘c hi÷n)

Th¯ B∂y, ngµy 28 th∏ng 2 n®m 2004

Ph«n 3: 9.00h Æ’n 11.30 "C∏c c¨ hÈi". ChÒ toπ Gi∏m ÆËc V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t

ThÍi gian Chi ti’t09:00 C∏c c¨ hÈi cho s˘ tÂn tπi cÒa loµi Sao la (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)

C∏c hoπt ÆÈng th∂o luÀn ngæn v“ c∏c c¨ hÈi cho vi÷c b∂o tÂn loµi Sao la, v› dÙ nh≠ c∏c ch›nh s∏ch tπo Æi“u ki÷n, ho∆c c∏c hoπt ÆÈng mang t›nh t›ch c˘c Æang Æ≠Óc th˘c hi÷n

09:15 Bµi tr◊nh bµy 4: B∂o tÂn Sao la Î Tÿnh Thıa Thi™n - Hu’ (Hoµng Ng‰c Khanh, Chi cÙc Ki”m l©m TT Hu’)T„m tæt c∏c hoπt ÆÈng, c∏c thµnh c´ng vµ kh„ kh®n mµ Chi cÙc Ki”m l©m TT-Hu’ g∆p ph∂i trong vi÷c nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Sao la; ph«n h·i-Æ∏p

09:45 Bµi tr◊nh bµy 5: B∂o tÂn Sao la Î tÿnh Ngh÷ An (ß∆ng C´ng Oanh, VQG PÔ M∏t)T„m tæt c∏c hoπt ÆÈng, c∏c thµnh c´ng vµ kh„ kh®n mµ VQG PÔ M∏t vµ Chi cÙc Ki”m l©m Ngh÷ Ang∆p ph∂i trong vi÷c nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Sao la; ph«n h·i-Æ∏p

10:15 Bµi tr◊nh bµy 6: B∂o tÂn Sao la Î Lµo (§ng Vongdeuane Vongsiharath, Tr≠Îng phflng B∂o tÂn Tµi nguy™n rıng, CÙc L©m nghi÷p Lµo)T„m tæt c∏c hoπt ÆÈng, c∏c thµnh c´ng vµ kh„ kh®n mµ Lµo g∆p ph∂i trong vi÷c nghi™n c¯u vµ b∂otÂn Sao la; vµ ph«n h·i - Æ∏p

10:45 Nghÿ gi∂i lao11:00 Bµi tr◊nh bµy 7: B∂o tÂn Sao la Î Khu BTTN PÔ HuËng, tÿnh Ngh÷ An

(Hoµng Xu©n Quang, ßπi h‰c Vinh)11:15 Bµi tr◊nh bµy 8: K’t qu∂ cÒa ph©n t›ch t◊nh h◊nh Sao la Î Vi÷t Nam (Th»m Ng‰c Di÷p)11:30 Th∂o luÀn- nh˜ng trÎ ngπi ch›nh ÆËi vÌi hoπt ÆÈng b∂o tÂn cho tÌi nay

(Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)11:45 Th∂o luÀn th™m v“ c†p ph©n loπi cÒa Sao la theo IUCN (ChÒ toπ)12:00 °n tr≠a

75

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ph«n 4: 14.00h Æ’n 17.00h "Hµnh ÆÈng". ChÒ t‰a §ng Nguy‘n H˜u DÚng, CÙc ki”m l©m

ThÍi gian Chi ti’t 14:00 T„m tæt c∏c hoπt ÆÈng vµ k’t qu∂ cÒa Ph«n 4

(Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o James Hardcastle vµ L™ V®n Lanh)14:05 Bµi tr◊nh bµy 8: T„m tæt c∏c quan Æi”m (Tony Whitten)

C∏c kho∂ng trËng trong nghi™n c¯u, Æi“u tra, xem xät lπi c∏c mËi Æe doπ ch›nh, tÊng k’t c∏c c¨ hÈi. H·i vµ Æ∏p.

14:25 Hµnh ÆÈng Æ” b∂o tÂn loµi Sao la (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o Mike Baltzer vµ James Hardcastle)4 nh„m th∂o luÀn v“ c∏c hoπt ÆÈng Æ” c„ th” b∂o tÂn loµi Sao la mÈt c∏ch hi÷u qu∂. Nh˜ng khu v˘c/v†n Æ“ nµo lµ quan tr‰ng nh†t?

14:55 Nghÿ gi∂i lao15:15 H≠Ìng tÌi mÈt K’ hoπch Hµnh ÆÈng cho loµi Sao la (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o vµ c∏c nh„m)

Trong mÁi nh„m, x©y d˘ng mÈt kh∏i ni÷m chi ti’t h¨n v“ hµnh ÆÈng b∂o tÂn, n™u chi ti’t tr∏ch nhi÷m vµ y™u c«u cÙ th”.

15:30 Tr◊nh bµy t„m tæt c∏c kh∏i ni÷m cÒa c∏c nh„m (ßπi di÷n cÒa c∏c nh„m, ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈith∂o) vÌi ph«n th∂o luÀn chi ti’t

16:30-17:00 X’p th¯ t˘ ≠u ti™n kh∏i ni÷m hµnh ÆÈng, vµ x©y d˘ng thµnh nh˜ng kh∏i ni÷m d˘ ∏n cÙ th”. Th∂o luÀn Æ” thËng nh†t c∏c k’t qu∂. (ChÒ t‰a Nguy‘n H˜u DÚng)

Ph«n k’t luÀn: 17.00h Æ’n 17.30h

- So s∏nh nh˜ng k’t qu∂ cÒa hÈi th∂o vÌi nh˜ng mÙc ti™u vµ k’t qu∂ d˘ ki’n (Ng≠Íi h≠Ìng d…n hÈi th∂o)- Ph∏t bi”u b’ mπc cÒa WWF- Ph∏t bi”u b’ mπc cÒa SFNC- Ph∏t bi”u b’ mπc cÒa vµ ch›nh th¯c ra mæt V≠Ín QuËc gia PÔ M∏t, Ngh÷ An- Ph∏t bi”u cÒa Æπi di÷n ph∏i Æoµn EC tπi Vi÷t Nam - Ph∏t bi”u cÒa Æπi di÷n UBND tÿnh Ngh÷ An

76

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

PhÙ lÙc 2: Danh s∏ch Æπi bi”u

Danh s∏ch Æπi bi”u tham d˘ HÈi th∂o v“ nghi™n c¯u th˘c trπng vµ lÀp k’ hoπch b∂o tÂn loµiSao la

STT H‰ t™n Ch¯c vÙ C¨ quanßπi bi”u VQG PÔ M∏t/D˘ ∏n SFNC1 Nguy‘n Thanh Nhµn Gi∏m ÆËc VQG PÔ M∏t 2 ß∆ng C´ng Oanh Ph„ Gi∏m ÆËc VQG PÔ M∏t 3 Nguy‘n V®n Di‘n Tr≠Îng phflng K’ hoπch VQG PÔ M∏t

& Tµi ch›nh4 Tr«n Xu©n C≠Íng Quy“n Tr≠Îng phflng Khoa h‰c VQG PÔ M∏t 5 Nguy‘n T†t Hoµ Phflng B∂o v÷ rıng VQG PÔ M∏t 6 Nguy‘n QuËc Minh Phflng Du lfich sinh th∏i VQG PÔ M∏t 7 Andrew Weir ßÂng Gi∏m ÆËc D˘ ∏n SFNC8 Andrew Grieser Johns C∏n bÈ b∂o tÂn D˘ ∏n SFNC9 ßinh V®n C≠Íng ßÂng Gi∏m ÆËc D˘ ∏n SFNC10 L™ Duy Th≠Íng ßi“u phËi vi™n D˘ ∏n SFNC11 Phan Thfi Minh Thu C∏n bÈ Ch≠≠¨ng tr◊nh D˘ ∏n SFNC12 §ng Andrew Jacobs Tham t∏n ph∏t tri”n Ph∏i Æoµn EC tπi Vi÷t Nam13 Bµ Y. Jacobs Ph∏i Æoµn EC tπi Vi÷t Namßπi bi”u quËc t’14 Tony Whitten Chuy™n gia ßa dπng sinh h‰c Ng©n hµng Th’ giÌi15 William Robichaud Nhµ ÆÈng vÀt h‰c 16 Rob Timmins Nhµ ÆÈng vÀt h‰c 17 Richard Estes Chuy™n gia v“ loµi cÒa IUCN Hi÷p hÈi b∂o tÂn Thi™n nhi™n Th’

giÌi18 Nigel Leader-Williams Gi∂ng vi™n Vi÷n b∂o tÂn vµ sinh th∏i Durrell,

Khoa nh©n loπi h‰c, ßH Kent19 Michael Hedemark TÊ ch¯c b∂o tÂn ßÈng vÀt hoang d∑

(WCS)20 Ulrike Streicher C∏n bÈ Trung t©m c¯u hÈ linh tr≠Îng CÛc

Ph≠¨ng21 Mark Infield C∏n bÈ Ch≠≠¨ng tr◊nh D˘ ∏n b∂o tÂn PÔ Lu´ng-CÛc

Ph≠¨ng, FFI 22 Nguy‘n C´ng Minh C∏n bÈ ßa dπng sinh h‰c Hi÷p hÈi b∂o tÂn Thi™n nhi™n th’

giÌi (IUCN)23 L™ Tr‰ng Tr∂i C∏n bÈ Ch≠≠¨ng tr◊nh TÊ ch¯c Chim quËc t’24 Steve Swan Gi∏m ÆËc d˘ ∏n TÊ ch¯c ßÈng th˘c vÀt quËc t’ (FFI)ßπi bi”u Lµo25 Veunevang Bouttalath Ph„ CÙc Tr≠Îng CÙc L©m nghi÷p26 Vongdueane Vongsihalath Tr≠Îng phflng B∂o v÷ CÙc L©m nghi÷p

Tµi nguy™n rıng 27 Bounchanh Xayphanya Ph„ phflng L©m nghi÷p Tÿnh Khammouane28 Keovongdeuane Phflng L©m nghi÷p tÿnh Tÿnh Bolikhamxay

Phanthanousy29 Lene Loungvan-ang C∏n bÈ k¸ thuÀt, Phflng B∂o tÂn CÙc L©m nghi÷p

tµi nguy™n rıng 30 Bounphiang Xayasensouk C∏n bÈ k¸ thuÀt, Phflng B∂o tÂn CÙc L©m nghi÷p

tµi nguy™n rıng 31 Vonephasao C∏n bÈ k¸ thuÀt CÙc Khoa h‰c, C´ng ngh÷

vµ M´i tr≠Íngßπi bi”u WWF32 Mike Baltzer Gi∏m ÆËc b∂o tÂn WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng33 Tr«n Minh Hi“n Gi∏m ÆËc Ch≠¨ng tr◊nh Vi÷t Nam WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng34 Barney Long ßi“u phËi vi™n d˘ ∏n MOSAIC WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng35 Nguy‘n Thfi ßµo ßi“u phËi vi™n WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng

Ch≠¨ng tr◊nh Tr≠Íng S¨n

77

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

36 Mπc Tuy’t Nga C∏n bÈ Ch≠¨ng tr◊nh Tr≠Íng S¨n WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng37 James Hardcastle C∏n bÈ Ph∏t tri”n ch≠¨ng tr◊nh WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng38 Roland Eve Gi∏ ÆËc Ch≠≠¨ng tr◊nh Lµo WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng39 Mai K˙ Vinh C∏n bÈ GIS WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng40 Minh Hoµng C∏n bÈ d˘ ∏n MOSAIC WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ngC∏n bÈ PR 41 Kerin Stuwart C∏n bÈ PR 42 Hoµng Thfi Minh HÂng C∏n bÈ PR ßπi bi”u quËc gia 43 Nguy‘n ßµo Ng‰c V©n ßi“u phËi vi™n d˘ ∏n TRAFFIC ß´ng Nam ∏44 Nguy‘n H˜u DÚng Tr≠≠Îng phflng BTTN CÙc Ki”m l©m, BÈ NN&PTNT45 ß∆ng Huy Hu˙nh Nhµ ßÈng vÀt h‰c Vi÷n ST&TNSV46 VÚ V®n DÚng Nhµ khoa h‰c 47 VÚ Ng‰c Thµnh Nhµ ßÈng vÀt h‰c ßπi h‰c QuËc gia Vi÷t Nam48 Phπm MÈng Giao Nhµ ßÈng vÀt h‰c 49 Nguy‘n Ng‰c Ch›nh Nhµ ßÈng vÀt h‰c Vi÷n ßT&QH rıng 50 L™ Xu©n C∂nh Ph„ Vi÷n tr≠≠Îng Vi÷n ST&TNSV51 Phπm NhÀt Nhµ ßÈng vÀt h‰c ßπi h‰c L©m nghi÷p Xu©n Mai52 L™ V®n Lanh TÊng th≠ k˝ HÈi c∏c VQG & KBTN Vi÷t Nam53 Th»m Ng‰c Di÷p C∏n bÈ nghi™n c¯ußπi bi”u c∏c tÿnh 54 Chu V®n DÚng Ph„ Chi CÙc tr≠≠Îng Chi CÙc Ki”m l©m Ngh÷ An55 Nguy‘n V®n TÛ Tr≠≠Îng phflng QLBV rıng Chi CÙc Ki”m l©m Ngh÷ An56 H S¸ L≠≠¨ng Ph„ Chi CÙc tr≠Îng Chi CÙc Ki”m l©m Ngh÷ An57 Nguy‘n Th’ Trung ChÒ tfich UBND tÿnh Ngh÷ An58 Nguy‘n ß◊nh Chi Ph„ ChÒ tfich UBND tÿnh Ngh÷ An59 Th∏i Truy“n Ph„ Chi CÙc tr≠≠Îng Chi CÙc Ki”m l©m Qu∂ng Nam60 ß∆ng ß◊nh Nguy™n Tr≠≠Îng phflng QLBV rıng Chi CÙc Ki”m l©m Qu∂ng Nam61 L™ VÚ PhÙng Hπt Ki”m l©m T©y Giang62 Hoµng Ng‰c Khanh Chi CÙc tr≠Îng Chi cÙc Ki”m l©m Thıa Thi™n Hu’63 BÔi V®n Tr› T›n C∏n bÈ b∂o tÂn Chi cÙc Ki”m l©m Thıa Thi™n Hu’64 ß∆ng VÚ TrÙ Hπt tr≠Îng Hπt Ki”m l©m A L≠Ìi Chi cÙc Ki”m l©m Thıa Thi™n Hu’65 BÔi Ng‰c TÛ Ph„ Chi CÙc tr≠Îng Chi CÙc Ki”m l©m Qu∂ng B◊nh66 Phπm V®n Bªng Tr≠Îng phflng QLBV rıng Chi CÙc Ki”m l©m Qu∂ng B◊nh67 Cao ß®ng Vi÷t Tr≠≠Îng phflng k¸ thuÀt Khu BTTN ß®kr´ng68 L™ Thanh Tuy“n Phflng QLBV rıng Chi CÙc Ki”m l©m Qu∂ng Trfi 69 Ng´ Tr› DÚng Gi∂ng vi™n ßπi h‰c n´ng l©m Hu’70 Nguy‘n T†t ßπt Gi∂ng vi™n ßπi h‰c n´ng l©m Hu’71 ßµo Thfi Minh Ch©u Gi∂ng vi™n ßπi h‰c Vinh 72 Hoµng Xu©n Quang Gi∂ng vi™n ßπi h‰c Vinh 73 Nguy‘n Ti’n Trung Gi∂ng vi™n ßπi h‰c Vinh 74 Ebbe Poulsen CË v†n tr≠Îng D˘ ∏n DANIDA 75 Joergen Korning CË v†n qu∂n l˝ ÆÈng vÀt hoang d∑ Danish Hunter Association76 Nguy‘n Thanh Nhµn Gi∏m ÆËc Khu BTTN PÔ HuËngB∏o ch› truy“n th´ng77 Mongkhon Vongsam-ang Nhµ b∏o Lµo78 L™ Hπnh Nhµ b∏o B∏o khoa h‰c vµ ßÍi sËng 79 Vi÷t V®n Nhµ b∏o B∏o Lao ÆÈng 80 Qu’ ß◊nh Nguy™n Nhµ b∏o B∏o Nh©n d©n 81 VÚ Toµn Nhµ b∏o B∏o TuÊi trŒ82 Nguy÷t Hªng Nhµ b∏o Th´ng t†n x∑ Vi÷t Nam83 Kh∏nh Chi Vietnam News84 Nguy‘n V®n Khoa ßµi truy“n h◊nh Vi÷t Nam85 ßπi di÷n ßµi truy“n h◊nh Ngh÷ An86 L™ Thanh Nga Le Courier du Vietnam

78

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

PhÙ lÙc 3B∏o c∏o kh∂o s∏t Sao la

Pseudoryx nghetinhensis.

Nh„m t∏c gi∂

Th»m Ng‰c Di÷pß∆ng Th®ng Long

ßÁ T≠Ìc

Th∏ng 1, 2004

79

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

LÍi c∏m ¨n

B∏o c∏o nµy lµ k’t qu∂ cÒa cuÈc kh∂o s∏t nªm trong khu´n khÊ d˘ ∏n "L©m nghi÷p x∑ hÈi vµb∂o tÂn thi™n nhi™n tÿnh Ngh÷ An" vÌi s˘ tµi trÓ cÒa CÈng ÆÂng ch©u ¢u.

Nh„m kh∂o s∏t xin ch©n thµnh c∏m ¨n Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ thi™n nhi™n (WWF), Ch≠¨ngtr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ hÁ trÓ trong vi÷c cung c†p t≠ li÷u vµ c∏c t≠ v†n k¸ thuÀt cho nh„m.

ChÛng t´i xin c∏m ¨n VQG PÔ M∏t, VQG VÚ Quang, c∏c Chi cÙc ki”m l©m c∏c tÿnh Qu∂ngB◊nh, Thıa Thi™n Hu’ vµ Qu∂ng Nam Æ∑ nhi÷t t◊nh cÈng t∏c vµ giÛp ÆÏ nh„m kh∂o s∏t trong qu∏tr◊nh lµm vi÷c tπi Æfia ph≠¨ng. ChÛng t´i Æ∆c bi÷t c∏m ¨n c∏c c∏n bÈ cÒa c∏c hπt ki”m l©m Æ∑ cÔngtham gia vÌi Æoµn kh∂o s∏t trong qu∏ tr◊nh lµm vi÷c tπi cÈng ÆÂng.

ChÛng t´i cÚng xin c∏m ¨n ´ng James Hardcastle, Barney Long, Robert James Timmins andMike Baltzer Æ∑ Æ„ng g„p ˝ ki’n bÊ ›ch cho b∂n th∂o cÒa b∂o c∏o nµy. ChÛng t´i cÚng xin gˆi lÍic∏m ¨n tÌi ´ng Mai K˙ Vinh, c∏n bÈ WWF, Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ giÛp ÆÏ trong vi÷c lÀpb∂n Æ cho b∂n b∏o c∏o.

80

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

MÙc lÙc

I. GiÌi thi÷u .............................................................................................................................82I.1. L˘a ch‰n Æfia Æi”m kh∂o s∏t..............................................................................................82I.2. Ph≠¨ng ph∏p.....................................................................................................................82I.3. Hπn ch’ ÆËi vÌi kh∂o s∏t ..................................................................................................83II. K’t qu∂................................................................................................................................83II.1. Ghi nhÀn v“ ph©n bË, m¯c ÆÈ phong phÛ vµ c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi loµi Sao la.........83II.1.1 TÊng quan v“ ph©n bË Sao la Î Vi÷t Nam ...................................................................83II.1.2. Ph©n bË, s˘ phong phÛ vµ c∏c mËi Æe doπ ch›nh cÒa Sao la tπi mÁi vÔng kh∂o s∏t ..85VQG PÔ M∏t.............................................................................................................................85VQG VÚ Quang........................................................................................................................88VÔng t©y nam tÿnh Qu∂ng B◊nh ..............................................................................................91Huy÷n A L≠Ìi, tÿnh Thıa Thi™n Hu’ ......................................................................................93VÔng bæc vµ t©y bæc tÿnh Qu∂ng Nam.....................................................................................96II. C∏c ghi nhÀn v“ tÀp t›nh vµ sinh th∏i cÒa Sao la ...............................................................98III. Ki’n nghfi ...........................................................................................................................99Tµi li÷u tham kh∂o ................................................................................................................101PhÙ lÙc 1. Danh s∏ch c∏c lµng kh∂o s∏t................................................................................102PhÙ lÙc 2 - B∂ng c©u h·i h≠Ìng d…n ph·ng v†n ..................................................................102PhÙ lÙc 3. Ghi nhÀn v“ Sao la tı kh∂o s∏t ............................................................................104

Danh s∏ch c∏c b∂ngB∂ng 1: Ghi nhÀn v“ c∏c c∏ th” c„ mang................................................................................99B∂ng 2: Ghi nhÀn v“ c∏c c∏ th” ›t th∏ng tuÊi .........................................................................99

Danh s∏ch c∏c h◊nhH◊nh 1 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î 5 khu v˘c kh∂o s∏t tπi Vi÷t Nam.......................84H◊nh 2 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË Sao la tπi VQG PÔ M∏t ..........................................................86H◊nh 3 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î VQG VÚ Quang .................................................89H◊nh 4 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î t©y nam tÿnh Qu∂ng B◊nh .................................92H◊nh 5 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î huy÷n A L≠Ìi, tÿnh Thıa Thi™n Hu’ ................95H◊nh 6 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam ...............................................97

C∏c ch˜ vi’t tæt CCKL Chi cÙc Ki”m l©mTTH Thıa Thi™n Hu’ VQG V≠Ín QuËc gia WWF Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ thi™n nhi™n

81

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

I. GiÌi thi÷u

K” tı khi Sao la Pseudoryx nghetinhensis Æ≠Óc ph∏t hi÷n vµo n®m 1992 tπi tÿnh Ngh÷ T‹nh,Vi÷t nam, nhi“u nÁ l˘c nghi™n c¯u Æ∑ Æ≠Óc tri”n khai Æ” t◊m hi”u v“ ph©n bË vµ Æ∆c t›nh sinhth∏i cÒa loµi nµy. Loµi thÛ lÌn nµy chÿ Æ≠Óc t◊m th†y Î c∏c vÔng rıng thuÈc d∑y Tr≠Íng S¨n d‰ctheo bi™n giÌi gi˜a hai n≠Ìc Vi÷t Nam vµ Lµo (Robichaud, 1997). Î Vi÷t Nam, vÔng ph©n bË cÒaSao la tr∂i tı ph›a bæc s´ng C∂ Æ’n tÿnh Qu∂ng Nam vÌi Æ∆c t›nh dπng da b∏o. SË l≠Óng qu«n th”loµi nµy trong c∏c vÔng ph©n bË ch≠a Æ≠Óc x∏c Æfinh r‚. Ngoµi mÈt sË Æ∆c Æi”m nÊi bÀt v“ h◊nhdπng vµ tÀp t›nh sinh th∏i, c∏c hi”u bi’t v“ loµi nµy cfln r†t hπn ch’.

MÈt nh„m nghi™n c¯u vÌi ba thµnh vi™n lµ cÈng t∏c vi™n cÒa Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ thi™nnhi™n, Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ ti’n hµnh mÈt cuÈc kh∂o s∏t v“ loµi thÛ nµy vµo th∏ng12/2003 tπi c∏c cÈng ÆÂng d©n c≠ sinh sËng tπi khu v˘c Æ∑ tıng c„ ghi nhÀn v“ Sao la, n¨i c„ c∏choπt ÆÂng b∂o tÂn Sao la Æang ho∆c d˘ Æfinh Æ≠Óc ti’n hµnh. MÙc ti™u cÒa cuÈc kh∂o s∏t nhªm:

- Thu thÀp th´ng tin tı thÓ s®n vµ cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng Æ” t◊m hi”u th™m v“ ph©n bË vµhi÷n trπng cÒa loµi

- Thu thÀp th´ng tin v“ sinh th∏i vµ tÀp t›nh cÒa Sao la

- X∏c Æfinh c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi s˘ tÂn tπi cÒa loµi tπi c∏c vÔng ph©n bË cÒa chÛng

- ß≠a ra c∏c nhÀn Æfinh chung v“ mËi Æe doπ ÆËi vÌi s˘ tÂn tπi cÒa loµi Sao la Î Vi÷t Nam vµki’n nghfi nhªm v“ n©ng cao t›nh hi÷u qu∂ cÒa c∏c hoπt ÆÈng vµ d˘ ∏n b∂o tÂn.

I. 1. L˘a ch‰n Æfia Æi”m kh∂o s∏t

C∏c Æfia Æi”m kh∂o s∏t Æ≠Óc l˘a ch‰n d˘a tr™n vi÷c nghi™n c¯u tµi li÷u sΩn c„ vµ tham v†n vÌic∏c chuy™n gia Æ∑ tıng tham gia kh∂o s∏t Sao la. Nh◊n chung, c∏c x∑ vµ th´n Æ≠Óc l˘a ch‰n Æ”ti’n hµnh kh∂o s∏t d˘a tr™n mÈt trong c∏c ti™u ch› sau:

- Khu v˘c c„ nhi“u ghi nhÀn v“ Sao la bfi bæt vÌi c∏c m…u vÀt cfln l≠u gi˜ lπi (nh≠ s‰ vµ sıng)

- ThuÈc khu v˘c c„ c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn ÆËi vÌi Sao la Æ∑, Æang vµ d˘ Æfinh sœ ti’n hµnh

MÈt sË Æfia Æi”m kh∂o s∏t Æ≠Óc l˘a ch‰n trong qu∏ tr◊nh lµm vi÷c tπi Æfia bµn d˘a tr™n nh˜ngph∏t hi÷n mÌi trong qu∏ tr◊nh kh∂o s∏t c∏c Æfia Æi”m kh∂o s∏t d˘ ki’n.

I.2. Ph≠¨ng ph∏p

Ph≠¨ng ph∏p chÒ y’u Æ≠Óc sˆ dÙng lµ ph·ng v†n c∏c thÓ s®n vµ d©n c≠ tπi Æfia bµn kh∂o s∏t.ßËi t≠Óng ph·ng v†n tÀp trung vµo thÓ s®n thuÈc c∏c l¯a tuÊi kh∏c nhau, tı nh˜ng ng≠Íi thÓs®n giµ c„ kinh nghi÷m Æ’n c∏c thÓ s®n trung ni™n vµ trŒ tuÊi. PhÙ n˜ vµ trŒ em tuy kh´ng ph∂ilµ ÆËi t≠Óng ch›nh, xong h‰ cÚng Æ≠Óc ph·ng v†n Æ” thu thÀp th™m th´ng tin Æ” c„ th” ki”m trachäo nguÂn tin thu thÀp Æ≠Óc tı cÈng ÆÂng.

Do s˘ c«n thi’t ph∂i sˆ dÙng c∏c c´ng cÙ giao ti’p ƨn gi∂n vµ s˘ Æa dπng v“ v®n ho∏ vµ ng´nng˜ cÒa c∏c cÈng ÆÂng ph·ng v†n, ph·ng v†n b∏n ch›nh th¯c lµ c´ng cÙ h˜u hi÷u nh†t Æ≠Óc sˆdÙng trong kh∂o s∏t. C∏c cuÈc ph·ng v†n Æ≠Óc th˘c hi÷n mÈt c∏ch linh ÆÈng d˘a tr™n mÈt m…uÆ≠Óc soπn tr≠Ìc (xem phÙ lÙc) nhªm tπo ra kh´ng kh› tho∂i m∏i cho ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n, Æ∆c

82

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

bi÷t lµ c∏c thÓ s®n khi n„i v“ c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt vµ khai th∏c tµi nguy™n kh∏c.

Î mÈt sË Æfia Æi”m kh∂o s∏t, nh„m kh∂o s∏t cÚng cË gæng ph·ng v†n nh˜ng ng≠Íi bu´n b∏nÆÈng vÀt hoang d∑ do ng≠Íi d©n vµ thÓ s®n giÌi thi÷u.

ß” x∏c Æfinh Æfia Æi”m c„ ghi nhÀn v“ Sao la, nh„m kh∂o s∏t Æ“ nghfi c∏c thÓ s®n m´ t∂ v“ vfitr› n¨i Sao la bfi bæt ho∆c nh◊n th†y vµ chÿ ra chÛng tr™n b∂n ÆÂ. Tuy nhi™n, c∏c Æi”m x∏c ÆfinhÆ≠Óc c„ th” kh´ng hoµn toµn ch›nh x∏c do c∏c thÓ s®n Æfia ph≠¨ng kh´ng th´ng thπo trong vi÷cdÔng b∂n Æ vµ do hπn ch’ v“ ng´n ng˜ vµ s˘ th´ng thuÈc v“ Æfia bµn cÒa nh„m kh∂o s∏t.

I.3. Hπn ch’ ÆËi vÌi kh∂o s∏t

H«u h’t t†t c∂ d©n c≠ Æfia ph≠¨ng, Æ∆c bi÷t lµ nh˜ng ng≠Íi sËng trong vÔng Æ÷m V≠Ín quËcgia, Æ“u nhÀn th¯c Æ≠Óc rªng Sao la lµ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m vµ s®n bæt loµi nµy hay thÀm ch›c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt vµ thu l≠Óm s∂n ph»m rıng kh∏c lµ tr∏i phäp. BÎi vÀy, c„ th” d‘ dµng nhÀnth†y s˘ dà d∆t trong vi÷c cung c†p th´ng tin. C∏c th´ng tin thu thÀp Æ≠Óc tı ph·ng v†n Æ“u Æ≠Ócc©n nhæc c»n thÀn. Nh«m l…n vÌi c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c cÚng c„ th” x∂y ra. Chºng hπn nh≠ ghinhÀn v“ d†u v’t cÒa Sao la Æ≠Óc xem nh≠ mÈt bªng ch¯ng kh´ng chæc chæn, do s˘ giËng nhaugi˜a d†u v’t cÒa Sao la vµ s¨n d≠¨ng.

Ngoµi ra, mÈt tr≠Íng hÓp Æ∆c bi÷t mµ nh„m kh∂o s∏t g∆p ph∂i Î lµng TÔng Quang x∑ VÚQuang, ng≠Íi d©n t· th∏i ÆÈ b†t hÓp t∏c vÌi ng≠Íi ph·ng v†n. ß„ c„ th” mÈt ph«n do ∂nh h≠ÎngcÒa hoπt ÆÈng truy“n th´ng. MÈt hµng x„m cÒa ´ng ßfinh, lµng TÔng Quang (hay lµng Mµn ChπncÚ ) Æ∑ n„i:

T´i Æ∑ kh´ng nh◊n th†y Sao la tı l©u rÂi bÎi v◊ t´i kh´ng cfln Æi rıng n˜a vµ t†t c∂ m‰ing≠Íi Î lµng nµy cÚng th’. Mµ n’u t´i c„ bi’t g◊ v“ con vÀt nµy t´i cÚng sœ kh´ng n„i vÌianh. T´i sœ chºng Æ≠Óc g◊ ngoµi s˘ hi“m kh›ch cÒa bµ con lµng x„m giËng nh≠ ´ng ßfinh.§ng †y Æ∑ k” vÌi ph„ng vi™n VTV chuy÷n m◊nh vµ con trai Æ∑ bæt Æ≠Óc Saola vµ lµm thfitn„. Ph„ng s˘ nµy Æ≠Óc ph∏t s„ng tr™n tivi cÔng vÌi lÍi b◊nh lµ ngay c∂ mÈt gi∏o vi™n nh≠´ng ßfinh cÚng tham gia s®n bæt vµ nh˜ng ng≠Íi d©n lµng kh∏c c„ th” Æ“u tham gia s®nbæt tr∏i phäp.

CuÈc kh∂o s∏t nµy Æ≠Óc ti’n hµnh tr™n phπm vi rÈng, trong khi Æ„ c„ mÈt sË hπn ch’ (v“ m∆tthÍi gian, tµi ch›nh vµ nh©n l˘c) n™n chÿ c„ th” tÀp trung Î mÈt sË Æfia Æi”m n¨i c„ ghi nhÀn v“s˘ tÂn tπi cÒa Sao la vµ Æ∑ tıng ho∆c Æang vµ d˘ ki’n sœ c„ c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn loµi nµy.

II. K’t qu∂

II. 1. Ghi nhÀn v“ ph©n bË, m¯c ÆÈ phong phÛ vµ c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi loµi Sao la

II.1.1. TÊng quan v“ ph©n bË Sao la Î Vi÷t Nam

TÊng hÓp c∏c d˜ ki÷n c„ sΩn v“ ph©n bË cÒa Sao la cho th†y vÔng ph©n bË cÒa Sao la Î Vi÷tNam käo dµi tı bæc s´ng C∂ Æ’n tÿnh Qu∂ng Nam. ßi”m c˘c bæc cÒa vÔng ph©n bË nµy Î kho∂ng19010' v‹ ÆÈ Bæc, tπi x∑ Kh∂m MuÈn, huy÷n Qu’ Phong, tÿnh Ngh÷ An (1995 a vµ 1995 b) vµ Æi”mc˘c nam Î kho∂ng 15050' v‹ ÆÈ Bæc tπi x∑ A V≠¨ng, huy÷n T©y Giang, tÿnh Qu∂ng Nam (Chi cÙcKL tÿnh Qu∂ng Nam - ßµ Nªng, 1996 ). Tuy nhi™n, s˘ ph©n bË cÒa Sao la c„ Æ∆c t›nh dπng da b∏o

83

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

c„ ngh‹a lµ Sao la chÿ c„ m∆t Î trong nh˜ng ti”u vÔng c„ di÷n t›ch nh· nªm r∂i r∏c trong vÔngph©n bË nµy. Nh˜ng Æfia Æi”m c„ ghi nhÀn v“ s˘ tÂn tπi cÒa Sao la theo thËng k™ tı c∏c tµi li÷usΩn c„ Æ≠Óc tr◊nh bµy d≠Ìi dπng ch†m qu∂ tr∏m trong h◊nh 1.

84

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 1 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î 5 khu v˘c kh∂o s∏t tπi Vi÷t Nam

NguÂn d˜ li÷u:KBTTN PÔ HuËng Neville Kemp vµ Micheal Dilger, 1996VQG PÔ M∏t Vi÷n ßi“u tra vµ Quy hoπch rıng, 1997VQG VÚ Quang VÚ V®n DÚng vµ cÈng s˘, 1995.Huy÷n L÷ Thu˚ vµ Qu∂ng Ninh, Qu∂ng B◊nh L™ Mπnh HÔng vµ cÈng s˘, 2002.Tÿnh Thıa Thi™n Hu’ Chi cÙc KL TTH, 1997; CCKL TTH, 1998;

CCKL TTH, 2000

C∏c k’t qu∂ tı cuÈc kh∂o s∏t nµy cÚng cho phäp tr◊nh bµy chi ti’t h¨n v“ vÔng ph©n bË hi÷ntπi cÒa Sao la Î Vi÷t Nam tı c∏c Æfia Æi”m sau (ghi nhÀn hi÷n tπi v“ Sao la Æ≠Óc tr◊nh bµy d≠Ìidπng ch†m trfln trong h◊nh 1):

- Î VQG PÔ M∏t, ghi nhÀn v“ Sao la phÊ bi’n Î vÔng ph›a Æ´ng nam cÒa khu v˘c qu∂n l˝nghi™m ng∆t.

- Î VQG VÚ Quang, Sao la c„ chÒ y’u Î ph›a nam vµ ph›a Æ´ng cÒa khu v˘c qu∂n l˝ nghi™mng∆t. So s∏nh vÌi ph©n bË cÒa Sao la theo thËng k™ tı c∏c tµi li÷u tr≠Ìc Æ©y, vÔng ph©n bËSao la Î VÚ Quang c„ vŒ nh≠ bfi thu hãp. ßi“u Æ∏ng chÛ ˝ lµ kh´ng c„ ghi nhÀn v“ Sao la ÎmÈt sË Æfia Æi”m Æ∑ tıng c„ Sao la Î vÔng ph›a bæc vµ ph›a t©y cÒa VQG.

- VÔng rıng Î ph›a t©y tÿnh Qu∂ng B◊nh g«n vÌi bi™n giÌi Vi÷t/Lµo vµ vÔng gi∏p ranh vÌi tÿnhQu∂ng Trfi c„ th” c„ Sao la, xong c«n c„ th™m nh˜ng bªng ch¯ng x∏c th˘c Æ” khºng Æfinhs˘ tÂn tπi cÒa loµi nµy Î Æ©y.

- Sao la cÚng c„ Î vÔng x∑ A Roµng vµ H≠¨ng Nguy™n thuÈc huy÷n A L≠Ìi, ph›a T©y Nam cÒatÿnh TTH. VÔng nµy c„ th” lµ mÈt vÔng ph©n bË quan tr‰ng cÒa Sao la do c„ kh∏ nhi“u ghinhÀn g«n Æ©y v“ Sao la. Hai x∑ Th≠Óng Qu∂ng vµ Th≠Óng Long thuÈc huy÷n Nam ß´ng,gi∏p ranh vÌi huy÷n A L≠Ìi Î ph›a Æ´ng cÚng c„ nhi“u kh∂ n®ng c„ Sao la.

- Sao la cÚng Æ≠Óc ghi nhÀn Î vÔng gi∏p ranh vÌi A L≠Ìi vµ Nam ß´ng Î ph›a nam, thuÈc tÿnhQu∂ng Nam. VÔng nµy bao gÂm x∑ Bhal™e vµ A V≠¨ng thuÈc huy÷n T©y Giang vµ x∑ Tµ Lu vµS´ng K´n thuÈc huy÷n ß´ng Giang. SË l≠Óng Sao la Î Æ©y Æ≠Óc d˘ Æo∏n lµ kh∏ cao so vÌi c∏cvÔng kh∏c.

II.1.2. Ph©n bË, s˘ phong phÛ vµ c∏c mËi Æe doπ ch›nh cÒa Sao la tπi mÁi vÔng kh∂o s∏t

VQG PÔ M∏t

M´ t∂ Æfia bµn kh∂o s∏t

VQG PÔ M∏t c„ ghi nhÀn ch›nh th¯c v“ Sao la (SFNC, 2001). Hai th´n Trung H≠¨ng vµ TrungCh›nh thuÈc x∑ Y™n Kh™ vµ th´n Xi“ng Î x∑ M´n S¨n Æ≠Óc l˘a ch‰n lµ c∏c Æfia Æi”m kh∂o s∏tch›nh. ß©y lµ nh˜ng khu d©n c≠ g«n vÌi khu v˘c b∂o tÂn nghi™m ng∆t cÒa VQG PÔ M∏t vµ c„ r†tnhi“u m…u sıng Sao la thu thÀp Æ≠Óc Î c∏c th´n nµy.

M¯c ÆÈ hi”u bi’t cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng v“ Sao la

H«u h’t ng≠Íi d©n Î khu v˘c nµy Æ“u bi’t v“ Sao la. Ng≠Íi Th∏i Î Æ©y (chi’m Æπi Æa sË) g‰iSao la lµ S∏o l∏ (Sao la lµ phi™n b∂n ti’ng Kinh cÒa S∏o l∏). Tuy nhi™n, h«u h’t nh˜ng ng≠Íi Æ≠Ócph·ng v†n Æ“u bi’t Æ’n t™n g‰i Sao la th´ng qua c∏c tranh ∂nh tuy™n truy“n, ch≠¨ng tr◊nh tivicÚng nh≠ c∏c hoπt ÆÈng nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi Æfia bµn. H‰ cÚng nhÀn th¯cÆ≠Óc r‚ Sao la lµ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m c«n Æ≠Óc b∂o v÷.

Ph©n bË cÒa Sao la

MÈt sË Æfia Æi”m trong khu v˘c b∂o tÂn nghi™m ng∆t cÒa VQG PÔ M∏t Æ∑ tıng c„ ghi nhÀn v“Sao la vµ/ho∆c v…n c„ bªng ch¯ng v“ s˘ tÂn tπi cÒa chÛng. D≠Ìi Æ©y lµ tÊng k’t v“ ph©n bË cÒa

85

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

86

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 2 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË Sao la tπi VQG PÔ M∏t

V› dÙ v“ gi∏ s∂n ph»m ÆÈng vÀt rıng tπi x∑ M´n S¨n: Thfit Saola kh´ 30.000 VND/ kg MÈt c∆p sıng Saola 700.000-800.000 VND Thfit lÓn rıng 40.000 VND/kgG«u con (10 kg) 30.000.000VND MÀt g†u t≠¨i (3 kg) 5.000.000 VND

Sao la tπi khu v˘c nµy theo th´ng tin thu thÀp Æ≠Óc tı ÆÓt kh∂o s∏t:

- Î khu v˘c khe Choang, ph›a bæc cÒa VQG, Æ∑ tıng c„ ghi nhÀn v“ Sao la tπi mÈt nh∏nhsuËi phÙ lµ khe Ch∏t. D†u v’t cÒa Sao la hi÷n v…n quan s∏t Æ≠Óc tπi Æfia Æi”m nµy.

- Î khu v˘c Toong Chinh, khÛc gi˜a cÒa VQG, Æ∑ tıng Æ≠Óc cho lµ c„ mÀt ÆÈ Sao la cao, Æ∆cbi÷t lµ Î khe KÃm. G«n Æ©y kh´ng cfln th†y d†u v’t cÒa Sao la Î khu v˘c nµy.

- Î khu v˘c khe Kh∆ng Î ph›a Æ´ng cÒa VQG, tr≠Ìc Æ©y c„ r†t nhi“u ghi nhÀn v“ Sao la Îc∏c nh∏nh phÙ cÒa khe nµy nh≠: khe BËng, ß∏ B’t, Ca, B™, C´ng, Tµng ... trong Æ„ kheBËng d≠Íng nh≠ c„ mÀt ÆÈ Sao la cao nh†t. ∂nh chÙp Sao la trong t˘ nhi™n bªng b…y ∂nht˘ ÆÈng cÚng Æ≠Óc th˘c hi÷n Î khe BËng. Tuy nhi™n, d†u v’t cÒa Sao la hi÷n chÿ cfln th†yÎ khe BËng vµ khe Ca, trong Æ„ d†u v’t Î khe BËng g∆p th≠Íng xuy™n h¨n.

- Khu v˘c Cao V“u Æ∑ tıng c„ ghi nhÀn v“ s˘ tÂn tπi cÒa Sao la. Khu v˘c nµy Æ≠Óc cho lµ c„mÀt ÆÈ Sao la cao (Dawson, 1995). R†t ngπc nhi™n lµ trong qu∏ tr◊nh kh∂o s∏t lπi kh´ng c„ghi nhÀn nµo v“ Sao la Î khu v˘c nµy.

T„m lπi, theo ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng, tuy g«n Æ©y kh´ng c„ ghi nhÀn nµo v“ Sao la bfi bætnh≠ng d†u v’t cÒa Sao la v…n cfln th†y Î c∏c Æfia Æi”m nh≠ khe Ch∏t, khe BËng vµ khe Ca. Theob∏o c∏o kh∂o s∏t do phflng Khoa h‰c, VQG PÔ M∏t th˘c hi÷n th∏ng 7/2003, d†u v’t cÒa Sao lacÚng Æ≠Óc ghi nhÀn Î c∏c khe BËng, Ch∏t vµ Y™n. BÎi vÀy, khu v˘c khe Ch∏t (thuÈc vÔng kheChoang) vµ khu v˘c khe Kh∆ng (khe ch›nh cÒa khe BËng vµ Ca) Î ph›a nam vµ ph›a Æ´ng VQGv…n c„ Sao la (H◊nh 2 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË Sao la tπi VQG PÔ M∏t).

S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«n th”

B™n cπnh s˘ bi’n m†t d†u v’t cÒa Sao la tπi mÈt sË Æfia Æi”m, t†t c∂ nh˜ng ng≠Íi Æ≠Óc ph·ngv†n Æ“u nhÀn Æfinh sË l≠Óng Sao la hi÷n nay Æ∑ gi∂m Æi Æ∏ng k”.

C∏c mËi Æe doπ ch›nh ÆËi vÌi Sao la

Hi÷n nay, mËi Æe doπ nghi™m tr‰ng nh†t ÆËi vÌi Sao la trong khu v˘c lµ hoπt ÆÈng s®n bæt.M∆c dÔ Sao la kh´ng ph∂i ÆËi t≠Óng s®n bæt ch›nh bÎi n„ c„ gi∏ trfi kinh t’ th†p, xong n„ lπi bfiÆe doπ bÎi c„ cÔng sinh c∂nh vÌi c∏c loµi sinh vÀt c„ gi∏ trfi kinh t’ cao nh≠ g†u, lÓn rıng, h≠¨u,mang, nh›m, tæc kÃ, v.v... trong Æ„ g†u lµ loµi ÆÈng vÀt bfi s®n bæt nhi“u nh†t. BÎi vÀy Sao la c„th” bfi d›nh vµo c∏c b…y Æ∆t Æ” s®n bæt loµi nµy.

Hi÷n v…n c„ mÈt t˚ l÷ Æ∏ng k” c∏c hÈ gia Æ◊nh phÙ thuÈc n∆ng n“ vµo rıng vµ hoπt ÆÈng s®nbæt. Th˘c t’ cho th†y s®n bæt Æem lπi mÈt nguÂn thu Æ∏ng k” cho c∏c hÈ gia Æ◊nh. Thu nhÀp trungb◊nh cÒa mÈt hÈ gia Æ◊nh tı c∏c hoπt ÆÈng (trı s®n bæt) vµo kho∂ng 11.000.000 VND/n®m. Trongkhi Æ„, mÈt thÓ s®n gi·i c„ th” ki’m Æ≠Óc 500.000 - 700.000 VND cho mÈt l«n Æi rıng tı 10-15ngµy. BÎi vÀy, n’u mÈt gia Æ◊nh c„ h¨n 2 ng≠Íi Ƶn ´ng tı ÆÈ tuÊi tı 15-60 c„ th” ki’m Æ≠Óc

87

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

h¨n 2.000.000 VND/n®m n’u h‰ chÿ Æi rıng mÈt th∏ng mÈt l«n trong mÔa s®n ch›nh. Tπi mÁilµng c„ vµi ng≠Íi chuy™n mua c∏c s∂n ph»m s®n bæt Æ≠Óc, th˘c ch†t h‰ cung c†p l≠¨ng th˘c ho∆ccho nh˜ng ng≠Íi thÓ s®n vay ti“n tr≠Ìc rÂi mua c∏c s∂n ph»m s®n bæt cÒa h‰.

C∏c ph≠¨ng ph∏p s®n bæt sˆ dÙng phÙ thuÈc vµo thÍi ti’t. Vµo mÔa m≠a, kho∂ng tı th∏ng 12Æ’n th∏ng 4, lµ mÔa Æ∆t b…y vµ Sao la cÚng d‘ bfi bæt vµo mÔa nµy. Cfln vµo mÔa kh´ tı th∏ng 5Æ’n th∏ng 8, m∆c dÔ Sao la ›t bfi bæt h¨n nh≠ng ng≠Íi d©n v…n th≠Íng Æi vµo rıng vÌi ch„ vµ Saola c„ th” bfi ch„ ÆuÊi bæt.

Ngoµi ra, cÚng c„ nhi“u thÓ s®n Î n¨i kh∏c Æ’n s®n bæt trong khu v˘c. Theo ng≠Íi d©n Æfiaph≠¨ng, nh˜ng thÓ s®n n¨i kh∏c c„ c∏c ph≠¨ng th¯c s®n bæt mÌi vµ c„ kh∂ n®ng s®n bæt hi÷uqu∂ h¨n. Hoπt ÆÈng s®n bæt lπi r†t kh„ ki”m so∏t, Æ∆c bi÷t lµ ÆËi vÌi thÓ s®n tı n¨i kh∏c v◊ h‰ c„th” d‘ dµng l»n tr∏nh l˘c l≠Óng ki”m so∏t bªng c∏c Æ≠Íng mfln xuy™n rıng.

VQG VÚ Quang

M´ t∂ Æfia bµn kh∂o s∏t

Ba lµng TÔng Quang, Kim Th‰ vµ Kim Quang nªm trong vÔng Æ÷m cÒa VQG VÚ Quang Æ≠Ócl˘a ch‰n lµ Æfia Æi”m kh∂o s∏t. ß©y lµ c∏c khu v˘c d©n c≠ g«n nh†t tÌi c∏c Æfia Æi”m Æ∑ tıng c„ghi nhÀn Sao la vÌi mÀt ÆÈ t≠¨ng ÆËi cao trong Æfia phÀn VQG. Ti™u b∂n chu»n Æ«u ti™n cÒa Saola cÚng Æ≠Óc thu thÀp tπi Æ©y. Trong n®m 1993-1994, Æ∑ c„ 30 c∏ th” Sao la bfi bæt Î vÔng nµy(Dawson, 1995).

M¯c ÆÈ hi”u bi’t cÒa ng≠Íi d©n v“ Sao la

Ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng th≠Íng g‰i Sao la lµd™ sıng dµi ho∆c s¨n d≠¨ng (cfln s¨n d≠¨ngÆ≠Óc g‰i lµ d™ nÛi). H‰ c„ th” m´ t∂ chi ti’th◊nh dπng Sao la vµ ph©n bi÷t r‚ rµng n„ vÌis¨n d≠¨ng. C„ th” nhÀn th†y rªng ng≠Íi d©n ÎÆ©y c„ ki’n th¯c v“ tÀp t›nh cÒa Sao la tËt h¨nÎ nh˜ng n¨i kh∏c. Tı khi Sao la Æ≠Óc ph∏thi÷n lµ mÈt loµi thÛ mÌi ÆËi vÌi khoa h‰c,hµng loπt hoπt ÆÈng nghi™n c¯u vµ b∂o tÂn Æ∑Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi vÔng nµy vµ ng≠Íi d©n cÚngbi’t c∏i t™n Sao la tı Æ„. H‰ nhÀn th¯c Æ≠ÓcÆ©y lµ loµi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m vµ Æ≠Óc c∏c nhµkhoa h‰c trong vµ ngoµi n≠Ìc quan t©m.

Ph©n bË cÒa Sao la

Tı nh˜ng ghi nhÀn v“ Sao la thu thÀp Æ≠Ócqua kh∂o s∏t (PhÙ lÙc 3), c„ th” tÊng k’t v“ph©n bË cÒa Sao la trong phπm vi VQG VÚQuang nh≠ sau:

Khu v˘c ph›a bæc vµ t©y bæc cÒa VQG n¨i Æ∑

88

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Sıng Saola Î nhµ ´ng V‚ V®n Ng‰c th´n Li™n S¨n

Sıng Sao la tπi nhµ ´ng H˘u, lµng Kim Th‰,

x∑ VÚ Quang

89

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 3 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË Sao la tπi VQG VÚ Quang

90

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

tıng c„ nhi“u Sao la bfi bæt, Æ∆c bi÷t tπi suËi Tr†p vµ Chÿ LÓi th◊ hi÷n kh´ng cfln c„ ghi nhÀn v“s˘ tÂn tπi cÒa Sao la. Theo ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng, s˘ bi’n m†t cÒa Sao la tπi nh˜ng Æfia Æi”m nµylµ do hoπt ÆÈng s®n bæt di‘n ra Î Æ©y. D†u v’t cÒa Sao la chÿ cfln th†y Î suËi Vanh Î ph›a t©y namcÒa VQG.

Khu v˘c ph›a nam cÒa VQG c„ nhi“u ghi nhÀn v“ Sao la bfi bæt tr≠Ìc Æ©y cÚng nh≠ d†u v’tcÒa Sao la v…n cfln quan s∏t Æ≠Óc hi÷n nay, Æ∆c bi÷t lµ tπi c∏c Æfia Æi”m nh≠ rµo (khe) Rπt, Ngayvµ ng∑ ba ß«u RÂng.

Khu v˘c ph›a Æ´ng cÒa VQG r∏p ranh gi˜a x∑ VÚ Quang vµ x∑ Hoµ H∂i c„ d†u v’t cÒa Sao lahi÷n cfln g∆p th≠Íng xuy™n nh†t. Î khu v˘c nµy c„ hai Æfia di”m th≠Íng c„ ghi nhÀn v“ Sao la lµkhe ßi“u Tra vµ trπm Sao la cÚ.

T„m lπi, Sao la hi÷n cfln tÂn tπi Î vÔng ph›a Æ´ng, nam vµ t©y nam cÒa VQG. VÚ V®n DÚng vµcÈng s˘ (1995) cÚng Æ∑ ghi nhÀn v“ c∏c Æfia Æi”m ph©n bË cÒa Sao la trong VQG VÚ Quang. Sos∏nh vÌi c∏c Æfia Æi”m hi÷n c„ ghi nhÀn v“ Sao la thu thÀp Æ≠Óc qua kh∂o s∏t nµy nhÀn th†y c„mÈt sË Æfia Æi”m trÔng khÌp. ß∏ng chÛ ˝ lµ hi÷n tπi mÈt sË Æfia Æi”m Î ph›a bæc vµ t©y bæc VQGkh´ng cfln c„ ghi nhÀn v“ Sao la. (H◊nh 3 - ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î VQG VÚ Quang)

S˘ thay ÆÊi v“ sË l≠Óng qu«n th”

SË l≠Óng c∏c ghi nhÀn v“ Sao la Æ∑ tıng bfi bæt trong khu v˘c thu thÀp Æ≠Óc qua kh∂o s∏t lµÆ∏ng k” dÔ rªng cuÈc kh∂o s∏t mÌi chÿ ti’n hµnh tr™n phπm vi ba th´n. Hi÷n tπi s˘ bi’n m†t cÒaSao la tπi mÈt sË Æfia Æi”m cÚng cho th†y s˘ gi∂m sÛt cÒa qu«n th” loµi nµy. T†t c∂ nh˜ng ng≠ÍiÆ≠Óc ph·ng v†n Æ“u cho rªng sË l≠Óng Sao la hi÷n nay ›t h¨n tr≠Ìc r†t nhi“u.

C∏c mËi Æe d‰a ch›nh ÆËi vÌi Sao la

MËi Æe d‰a ch›nh cÒa Sao la Î Æ©y lµ hoπt ÆÈng s®n bæt. Hi÷n v…n cfln c„ r†t nhi“u hÈ gia Æ◊nhphÙ thuÈc vµo hoπt ÆÈng nµy. S˘ bi’n m†t cÒa Sao la Î suËi Tr†p vµ Chÿ LÓi Æ≠Óc cho lµ do ∂nhh≠Îng cÒa s®n bæt. ß©y lµ nh˜ng Æfia Æi”m thuÈc vÔng s®n bæt cÒa ng≠Íi d©n thuÈc lµng KimQuang vµ Kim Th‰ (hay lµng Cfl cÚ). C∏c hoπt ÆÈng s®n bæn cÚng di‘n ra Î nh˜ng Æfia Æi”m c„ghi nhÀn v“ Sao la kh∏c.

C∏c ph≠¨ng th¯c s®n bæt Æ≠Óc ng≠Íi d©n sˆ dÙng cÚng lµ Æ∆t b…y trong mÔa m≠a kho∂ng tıth∏ng 12 Æ’n th∏ng 4 vµ sˆ dÙng ch„ Æ” s®n trong mÔa kh´ tı th∏ng 5 Æ’n th∏ng 9.

Tuy nhi™n, kh´ng c„ nhi“u ph∂n ∏nh cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng v“ thÓ s®n Î n¨i kh∏c hoπtÆÈng tπi khu v˘c nµy vµ hoπt ÆÈng thu mua c∏c s∂n ph»m ÆÈng vÀt hoang d∑ d≠Íng nh≠ ›t phÊbi’n h¨n (kh´ng c„ d†u hi÷u r‚ rµng v“ ng≠Íi thu mua ÆÈng vÀt hoang d∑ tπi lµng).

C„ th” nhÀn th†y rªng tr≠Ìc Æ©y cÚng tıng c„ mÈt sË thÓ s®n c„ chÒ ˝ bæt sËng Sao la. H‰ bfik›ch th›ch bÎi ˝ ngh‹ rªng h‰ c„ th” ki’m Æ≠Óc mÈt kho∂n ti“n lÌn n’u bæt Æ≠Óc Sao la sËng v◊ r†tnhi“u nhµ khoa h‰c trong vµ ngoµi n≠Ìc muËn th†y vµ t◊m hi”u v“ con vÀt nµy. Tuy xu h≠Ìng nµyhi÷n nay kh´ng cfln n˜a nh≠ng r†t c«n l≠u ˝ cho c∏c hoπt ÆÈng nghi™n c¯u khoa h‰c v“ sau tπi Æ©y.

MÈt sË hoπt ÆÈng khai th∏c vµ thu l≠Óm l©m s∂n kh∏c cÚng di‘n ra trong khu v˘c nh≠ng ∂nhh≠Îng tr˘c ti’p cÒa hoπt ÆÈng nµy tÌi Sao la kh´ng r‚ rµng.

VÔng t©y nam tÿnh Qu∂ng B◊nh

M´ t∂ Æfia bµn kh∂o s∏t

X∑ Kim ThÒy huy÷n L÷ ThÒy vµ x∑ Tr≠ÍngS¨n huy÷n Qu∂ng Ninh Æ≠Óc l˘a ch‰n lµ ÆfiaÆi”m kh∂o s∏t bÎi c„ mÈt sË ghi nhÀn v“ Saola tπi khu v˘c nµy (L™ Mπnh HÔng vµ cÈng s˘,2002).

M¯c ÆÈ hi”u bi’t cÒa ng≠Íi d©n v“ Sao la

Ph«n lÌn d©n c≠ Î khu v˘c kh∂o s∏t lµng≠Íi d©n tÈc V©n Ki“u. Sao la Æ≠Óc ng≠ÍiV©n Ki“u g‰i lµ la giµng. Ng≠Íi d©n Î Æ©yd≠Íng nh≠ kh´ng bi’t nhi“u v“ Sao la. Chÿc„ mÈt vµi thÓ s®n vµ nh˜ng ng≠Íi giµ Æ∑tıng bæt Æ≠Óc Sao la. Nh˜ng ng≠Íi kh∏c bi’tÆ’n Sao la nhÍ nh˜ng c∆p sıng treo trongnhµ mÈt sË d©n b∂n nh≠ng c„ nhi“u ng≠ÍithÀm ch› ch≠a tıng nh◊n th†y sıng Sao la.Khi cho thÓ s®n vµ ng≠Íi d©n xem ∂nh Sao lamÌi sinh, kh´ng ai c„ th” nhÀn ra n„, tuy vÀyc„ mÈt sË ng≠Íi nhÀn di÷n Æ≠Óc Sao latr≠Îng thµnh.

Ph©n bË cÒa Sao la

Î x∑ Kim ThÒy, huy÷n L÷ ThÒy c„ ba ghinhÀn v“ Sao la bfi b…y Î khe N≠Ìc Trong, khe ThÔ LÔ vµ ÆÂi 1001 Î vÔng gi∏p ranh gi≠a Qu∂ngB◊nh vµ Qu∂ng Trfi (phÙ lÙc 3).

Î x∑ Tr≠Íng S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh, tuy sË l≠Óng m…u sıng Sao la ghi nhÀn Æ≠Óc c„ phongphÛ h¨n Æ´i chÛt nh≠ng ph«n lÌn trong sË Æ„ Æ≠Óc mang tı Lµo v“. Chÿ c„ mÈt vµi ghi nhÀn v“Sao la Î Æÿnh L §.

ß∏ng ngπc nhi™n lµ c∏c c∏ th” Sao la bfi bæt mÌi trong vflng 5 n®m trÎ lπi Æ©y. Kh´ng c„ ghinhÀn v“ Sao la tr≠Ìc Æ©y vµ ng≠Íi d©n cÚng kh´ng bi’t nhi“u v“ loµi nµy. ßi“u nµy Æ∆t ra mÈtc©u h·i lÌn. MÈt trong nh˜ng l˝ do c„ th” l˝ gi∂i cho n„ lµ thÓ s®n ti’n hµnh Æi s®n Î nh˜ng ÆfiaÆi”m xa h¨n, sË l≠Óng thÓ s®n vµ sË l≠Óng b…y cÚng t®ng l™n.

S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«n th”

Qu«n th” loµi Sao la c„ th” ph©n bË r†t th≠a thÌt Î khu v˘c nµy do c„ r†t ›t ghi nhÀn thu thÀpÆ≠Óc. Kh„ c„ th” Æ≠a ra mÈt gi∂ thi’t nµo v“ m¯c ÆÈ phong phÛ hay s˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«nth” Î Æ©y.

91

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Sıng Saola Î nhµ ´ng V‚ V®n Ng‰c th´n Li™n S¨nx∑ Tr≠Íng S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh

92

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 4 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î t©y nam tÿnh Qu∂ng B◊nh

C∏c mËi Æe doπ ch›nh ÆËi vÌi Sao la

ß≠Íng H Ch› Minh mÌi Æ≠Óc x©y d˘ng Æi qua khu v˘c x∑ Kim Thu˚ vµ x∑ Tr≠Íng S¨n. Vi÷cx©y d˘ng Æ≠Íng ›t nhi“u cÚng g©y t∏c ÆÈng Æ’n ÆÈng vÀt hoang d∑ (vµ c„ th” kh´ng loπi trı Saola ) nh≠: chia cæt sinh c∂nh, khu†y ÆÈng g©y ra bÎi ti’ng Ân do c∏c hoπt ÆÈng x©y d˘ng vµ vÀnt∂i, mÎ rÈng c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi vµo vÔng rıng, tπo Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho vi÷c s®nbæn vµ khai th∏c gÁ b†t hÓp ph∏p v.v...

C∏c hoπt ÆÈng khai th∏c gÁ di‘n ra mπnh mœ Î khu v˘c nµy. B™n cπnh hoπt ÆÈng khai th∏cgÁ nªm trong s˘ qu∂n l˝ cÒa c∏c l©m tr≠Íng quËc doanh, ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng vµ c∂ nh˜ngng≠Íi tı n¨i kh∏c Æ’n cÚng ti’n hµnh c∏c hoπt ÆÈng khai th∏c gÁ tr∏i phäp. Vi÷c khai th∏c c„ch‰n l‰c gÁ Mun vµ gÁ Hu™ di‘n ra phÊ bi’n Î khu v˘c x∑ Tr≠Íng S¨n vµ mÈt sË khu v˘c l©ncÀn. Ki”u khai th∏c nµy sœ d…n Æ’n s˘ thay ÆÊi c†u trÛc rıng lµm thay ÆÊi sinh c∂nh. Ngoµi ra,ÆÈng vÀt hoang d∑ c„ th” bfi s®n Æ” cung c†p th¯c ®n cho nh˜ng ng≠Íi khai th∏c gÁ.

S®n bæn cÚng v…n lµ mÈt mËi Æe doπ nghi™m tr‰ng. ßËi vÌi ng≠Íi V©n Ki“u trong khu v˘c,s®n bæt lµ mÈt trong nh˜ng hoπt ÆÈng ch›nh (ng≠Íi V©n Ki“u ›t tham gia khai th∏c gÁ h¨n). Ngoµira cfln c„ mÈt bÈ phÀn lÌn ng≠Íi Kinh sËng tπi khu v˘c vµ c∏c thÓ s®n n¨i kh∏c cÚng ti’n hµnhs®n bæt vµ ph≠¨ng th¯c s®n bæt cÒa h‰ cÚng Æa dπng vµ hi÷u qu∂ h¨n. SË l≠Óng thÓ s®n t®ng l™nvµo cuËi nh˜ng n®m 1990 vµ Æ∆c bi÷t tı khi x©y d˘ng Æ≠Íng H Ch› Minh. Ng≠Íi V©n Ki“u d≠Íngnh≠ cÚng t®ng c≠Íng c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt. Nh◊n chung, b…y d©y Æ≠Óc sˆ dÙng phÊ bi’n vµokho∂ng th∏ng 12 Æ’n th∏ng 4 trong mÔa m≠a. Vµo mÔa kh´ tı th∏ng 5 Æ’n th∏ng 8, ng≠Íi d©nc„ th” dÔng ch„ Æ” Æi s®n nh≠ng ›t h¨n tr≠Ìc (ng≠Íi d©n Î Æ©y cÚng kh´ng th≠Íng dÔng ch„ Æis®n). Hoπt ÆÈng s®n bæn chÒ y’u di‘n ra Î khu v˘c bi™n giÌi Vi÷t/Lµo ho∆c sang b™n Ɔt Lµo.

Huy÷n A L≠Ìi, tÿnh Thıa Thi™n Hu’

M´ t∂ Æfia bµn kh∂o s∏t

Khu v˘c kh∂o s∏t nªm Î ph›a nam huy÷n A L≠Ìi, tÿnh TTH. C∏c x∑ A ßÌt, A Roµng vµ H≠¨ngL©m lµ c∏c x∑ tr‰ng t©m kh∂o s∏t bÎi v◊ chÛng nªm trong khu v˘c c„ sinh c∂nh th›ch hÓp cho sola vµ c„ nhi“u ghi nhÀn v“ Sao la (Chi cÙc Ki”m l©m TTH, 1997 vµ 1998). Ngoµi ra, x∑ HÂng HπcÚng Æ≠Óc kh∂o s∏t Æ” thu thÀp th™m th´ng tin v◊ Æ©y n¨i Æfinh c≠ mÌi cÒa mÈt bÈ ph©n d©n c≠x∑ H≠¨ng Nguy™n (gi∏p ranh vÌi x∑ A Roµng v“ ph›a Æ´ng) n¨i cÚng c„ nhi“u ghi nhÀn v“ Sao la.

M¯c ÆÈ hi”u bi’t cÒa ng≠Íi d©n v“ Sao la

ßa sË ng≠Íi d©n Î c∏c x∑ kh∂o s∏t lµ ng≠Íi d©n tÈc Tµ §i vµ d©n tÈc Cµ Tu. Ng≠Íi Tµ §i g‰iSao la lµ A Ngao vµ ng≠Íi Cµ Tu g‰i n„ lµ Xoong Xor. H‰ c„ th” m´ t∂ ch›nh x∏c Sao la vµ ph©nbi÷t n„ vÌi s¨n d≠¨ng. ThÓ s®n Î Æ©y c„ hi”u bi’t t≠¨ng ÆËi v“ tÀp t›nh cÒa loµi nµy. Ph«n lÌnng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n bi’t t™n Sao la nhÍ c∏c hoπt ÆÈng kh∂o s∏t vµ tuy™n truy“n ti’n hµnh tπiÆfia ph≠¨ng. H‰ cÚng nhÀn th¯c Æ≠Óc Æ©y lµ loµi vÀt qu˝ hi’m vµ s®n bæt chÛng lµ tr∏i phäp.

Ph©n bË cÒa Sao la

Sao la Æ≠Óc ghi nhÀn lµ c„ Î vÔng rıng Æ«u nguÂn s´ng H≠¨ng vµ s´ng BÂ:

93

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- Î khu v˘c x∑ H≠¨ng L©m, c„ ghi nhÀn hi÷n tπi v“ Sao la tπi khe Pa Ong, khe Pam Mrung.

- Khu v˘c x∑ A Roµng, c„ ghi nhÀn tr≠Ìc Æ©y cÚng nh≠ hi÷n tπi Î khe Trung vµ khe S∏p, nªmÎ vÔng ranh giÌi gi˜a x∑ H≠¨ng L©m vµ A Roµng

- Khu v˘c x∑ H≠¨ng Nguy™n, c„ ghi nhÀn v“ Sao la Î suËi Tµ Lai, Cha Linh, A ßÛ, A Par. (H◊nh 5)

- Ng≠Íi d©n cÚng nhÀn Æfinh rªng Sao la c„ Î vÔng Æ«u nguÂn s´ng H≠¨ng tr™n Æfia phÀn cÒahai x∑ Th≠Óng Qu∂ng vµ Th≠Óng Long, huy÷n Nam ß´ng. Sao la cÚng Æ∑ tıng Æ≠Óc ghinhÀn Î khe MÙ NÛ vµ khe Tre thuÈc Æfia phÀn cÒa huy÷n Nam ß´ng (Chi cÙc Ki”m l©m TTH,1998).

T„m lπi, Sao la hi÷n c„ Î x∑ H≠¨ng L©m, A Roµng vµ H≠¨ng Nguy™n, huy÷n A L≠Ìi. Khu v˘cnµy c„ th” lµ mÈt vÔng ph©n bË quan tr‰ng cÒa Sao la hi÷n nay v◊ Î Æ©y c„ kh∏ nhi“u ghi nhÀnv“ Sao la g«n Æ©y. Ngoµi ra, c„ r†t nhi“u kh∂ n®ng Sao la cfln tÂn tπi Î x∑ Th≠Óng Qu∂ng vµTh≠Óng Long thuÈc huy÷n Nam ß´ng, khu v˘c li“n k“ vÌi khu v˘c ph©n bË cÒa Sao la Î A Roµngvµ H≠¨ng Nguy™n.

Theo th´ng tin tı c∏c kh∂o s∏t tr≠Ìc Æ©y, cfln mÈt sË khu v˘c Î ph›a t©y nam tÿnh Thıa Thi™nHu’ c„ ghi nhÀn v“ Sao la nh≠ Î x∑ H≠¨ng ThÒy, huy÷n H≠¨ng ßi“n (Chi cÙc Ki”m l©m tÿnhTTH, 1998) vµ khu v˘c t©y Phong ßi“n (Chi cÙc Ki”m l©m tÿnh TTH, 2000).

S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«n th”

C∏c ghi nhÀn v“ Sao la bfi bæt tr≠Ìc kia cÚng nh≠ g«n Æ©y Æ“u kh∏ phong phÛ. Khu v˘c nµyhi÷n nay Æ≠Óc cho lµ cfln c„ sË l≠Óng Sao la Æ∏ng k”. Tuy nhi™n, Æa sË ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†nÆ“u nhÀn Æfinh sË l≠Óng Sao la trong t˘ nhi™n gi∂m h¨n so vÌi c∏ch Æ©y 10 n®m.

C∏c mËi Æe d‰a ch›nh ÆËi vÌi Sao la

ß≠Íng H Ch› Minh mÌi lµm Æi qua khu v˘c x∑ H≠¨ng L©m vµ A Roµng, huy÷n A L≠Ìi, n¨i c„ghi nhÀn v“ Sao la tr≠Ìc Æ©y vµ hi÷n nay. ßi“u nµy c„ th” g©y ra s˘ chia cæt sinh c∂nh vµ nh˜ngt∏c ÆÈng tr˘c ti’p, gi∏n ti’p cÒa vi÷c lµm Æ≠Íng vµ c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi Æi kÃm vÌi s˘mÎ Æ≠Íng dÔ ›t hay nhi“u cÚng g©y ∂nh h≠Îng Æ’n sinh c∂nh vµ kh∂ n®ng tÂn tπi cÒa Sao la.

S®n bæt lµ mÈt mËi Æe d‰a Æ∏ng k” ÆËi vÌi Sao la Î khu v˘c nµy. MÈt bÈ phÀn lÌn d©n c≠ thamgia vµo hoπt ÆÈng s®n bæt. S∂n ph»m s®n bæt Æ„ng g„p kh´ng r‚ r÷t vµo vi÷c t®ng thu nhÀp cÒac∏c hÈ. Sao la cÚng kh´ng ph∂i lµ ÆËi t≠Óng s®n bæt ch›nh. Tuy nhi™n, c∏c ghi nhÀn v“ Sao la bfis®n bæt qua kh∂o s∏t, cÔng vÌi ghi nhÀn v“ 22 c∏ th” bfi s®n bæt tπi huy÷n A L≠Ìi vµ Nam ß´ngtrong kho∂ng thÍi gian tı 1994-1996 (Chi cÙc Ki”m l©m TTH, 1997) cho th†y Sao la c„ nguy c¨bfi s®n bæt (ngoµi chÒ ˝) r†t cao.

Ng≠Íi Cµ Tu th≠Íng sˆ dÙng b…y ÆÀp3. Ki”u Æ∆t b…y nµy c„ chÿ c„ th” bæt Æ≠Óc c∏c con vÀt nh·vµ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng Æ’n loµi Sao la. Tuy nhi™n, ng≠Íi d©n cÚng Æ∑ bæt Æ«u sˆ dÙng b…y d©y c∏chÆ©y 7-8 n®m. MÔa b…y th≠Íng vµo th∏ng 12 Æ’n th∏ng 4 t¯c lµ vµo mÔa m≠a. Tı th∏ng 5 Æ’n th∏ng

94

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

3B…y nµy (gÂm c∏c cµnh c©y vµ Æ∏) Æ≠Óc Æ∆t tr™n Æ≠Íng Æi cÒa con thÛ, khi thÛ Æi qua b…y sœ ÆÙng ph∂i cµnh c©ydÔng Æ” chËng hfln Æ∏, lµm cho Æ∏ r¨i xuËng Æà l™n con thÛ.

95

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 5 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î huy÷n A L≠Ìi, tÿnh Thıa Thi™n Hu’

8, vµo mÔa kh´, ng≠Íi d©n th≠Íng Æi rıng vÌi ch„, chÒ y’u Æ” s®n rÔa vµ c∏c ÆÈng vÀt nh· kh∏c.VÔng bæc vµ t©y bæc tÿnh Qu∂ng Nam

M´ t∂ Æfia bµn kh∂o s∏t

Theo b∏o c∏o Æi“u tra s¨ bÈ v“ Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam (Chi cÙc Ki”m l©m Qu∂ng Nam,1996), Sao la c„ Î vÔng ph›a bæc vµ t©y bæc tÿnh Qu∂ng Nam. BÎi vÀy, c∏c x∑ L®ng, A Ti™ng, Bhal™evµ A V≠¨ng thuÈc huy÷n T©y Giang vµ x∑ Tµ Lu thuÈc huy÷n ß´ng Giang Æ≠Óc l˘a ch‰n lµ ÆfiaÆi”m kh∂o s∏t ch›nh. Khu v˘c nµy c„ di÷n t›ch rıng th≠Íng xanh lÌn vµ cÚng g«n k“ vÌi khu v˘cph©n bË Sao la quan tr‰ng Î ph›a nam cÒa tÿnh TTH. Trong qu∏ tr◊nh kh∂o s∏t th˘c Æfia, nh„mkh∂o s∏t Æ∑ g∆p vµi c∆p sıng Sao la Æ≠Óc l†y tı x∑ S´ng K´n thuÈc huy÷n ß´ng Giang, bÎi vÀyx∑ S´ng K´n cÚng Æ≠Óc kh∂o s∏t.

M¯c ÆÈ hi”u bi’t cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng v“ Sao la

ßa sË ng≠Íi d©n Î c∏c x∑ kh∂o s∏t lµ ng≠Íi d©n tÈc Cµ Tu vµ h‰ g‰i Sao la lµ Xoong Xor. Ph«nlÌn ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n c„ th” m´ t∂ ch›nh x∏c h◊nh d∏ng Sao la vµ ph©n bi÷t gi˜a Sao la vµs¨n d≠¨ng. H‰ c„ ki’n th¯c t≠¨ng ÆËi v“ tÀp t›nh cÒa Sao la .

Ph©n bË cÒa Sao la

Nh˜ng ghi nhÀn qua kh∂o s∏t cho th†y (phÙ lÙc 3):

- Khu v˘c x∑ L®ng vµ Ti™ng Î ph›a bæc cÒa huy÷n T©y Giang, m∆c dÔ c„ ghi nhÀn v“ Sao latr≠Ìc Æ©y nh≠ng hi÷n kh´ng c„ bªng ch¯ng r‚ rµng v“ s˘ tÂn tπi cÒa loµi nµy.

- Khu v˘c x∑ A N´ng huy÷n T©y Giang, c„ th´ng tin cho rªng Sao la v…n bfi bæt g«n Æ©y nh≠ngdo Æi“u ki÷n giao th´ng kh´ng cho phäp, nh„m kh∂o s∏t kh´ng th” Æ’n x∑ A N´ng Æ” th˘chi÷n kh∂o s∏t.

- Khu v˘c x∑ Bhal™e thuÈc huy÷n T©y Giang c„ nhi“u ghi nhÀn g«n Æ©y v“ Sao la. Nh˜ng ÆfiaÆi”m c„ Sao la bfi s®n bæt bao gÂm khu v˘c suËi Täp (chÒ y’u lµ Î c∏c nh∏nh cÒa n„ mµng≠Íi d©n g‰i lµ Mxee vµ Prua nh≠ng do hπn ch’ v“ ng´n ng˜, nh„m kh∂o s∏t kh´ng x∏cÆfinh Æ≠Óc vfi tr› ch›nh x∏c cÒa nh˜ng khe nµy theo m´ t∂ cÒa ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng) vµ c∏ckhe nh· Î khu v˘c nÛi Tµ Lµng.

- Î khu v˘c x∑ A V≠¨ng huy÷n T©y Giang4 vµ x∑ Tµ Lu huy÷n ß´ng Giang, Sao la Æ≠Óc ghinhÀn Î c∏c khe suËi nh· ÆÊ vµo suËi MBon vµ suËi Tµ M¨i (Î khu v˘c gi∏p ranh gi˜a x∑ AV≠¨ng vµ x∑ Tµ Lu)

- Khu v˘c x∑ S´ng K´n huy÷n ß´ng Giang c„ ghi nhÀn v“ Sao la Î suËi Ma Lu vµ suËi Tµ Vπc.Nh˜ng ghi nhÀn Î khu v˘c nµy cÚng mÌi c„ g«n Æ©y.

T„m lπi, Sao la hi÷n tπi c„ tÂn tπi Î x∑ Bhal™e vµ A V≠¨ng Î ph›a bæc huy÷n T©y Giang, c„ th”Î ph›a nam Î x∑ L®ng vµ ph›a t©y bæc huy÷n ß´ng Giang Î x∑ Tµ Lu vµ S´ng K´n. Nh˜ng Æfia Æi”mcÙ th” c„ ghi nhÀn v“ Sao la lµ c∏c suËi nh· khu v˘c rıng Æ«u nguÂn cÒa suËi Täp, Mbon, TµM¨i, Ma Lu vµ Tµ Vπc. Ngoµi ra, khu v˘c x∑ A N´ng c„ nhi“u kh∂ n®ng c„ Sao la. (H◊nh 6 - ghi

96

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

4 Theo ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng, Sao la chÿ d›nh b…y d©y vµ n’u dÔng sÛng th◊ cÚng kh„ bæn Æ≠Óc Sao la v◊ chÛng r†tth›nh vµ chπy r†t nhanh. Ng≠Íi Cµ Tu Î Æ©y dÔng b…y d©y ch≠a l©u (c∏ch Æ©y 5-7 n®m).

97

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

H◊nh 6 - Ghi nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam

nhÀn v“ ph©n bË cÒa Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam)

S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«n th”

Ghi nhÀn v“ d†u v’t cÒa Sao la vµ sË l≠Óng c∏c c∏ th” bfi s®n bæt Î khu v˘c nµy kh∏ phong phÛ.S˘ thay ÆÊi v“ sË l≠Óng c∏ th” trong qu«n th” Î khu v˘c nµy kh´ng Æ≠Óc nhÀn bi’t r‚ rµng.

C∏c mËi Æe doπ ch›nh ÆËi vÌi Sao la

Con Æ≠Íng H Ch› Minh mÌi hoµn thµnh Æi qua khu v˘c x∑ A V≠¨ng vµ Bhal™e. MÈt sË ÆfiaÆi”m c„ ghi nhÀn v“ Sao la nªm r†t g«n vÌi con Æ≠Íng nµy. C„ th” d˘ Æo∏n rªng vi÷c x©y d˘ngcon Æ≠Íng nµy c„ th” g©y ∂nh h≠Îng tÌi sinh c∂nh cÒa loµi. Ngoµi ra, mÈt con Æ≠Íng mÌi tı x∑Bhal™e Æi T©y Giang Æang lµm. Con Æ≠Íng nµy cÚng cæt qua mÈt sË vÔng sinh c∂nh cÒa Sao la.C∏c ∂nh h≠Îng käo theo cÒa vi÷c mÎ Æ≠Íng nh≠ khu†y ÆÈng do ti’ng Ân, s˘ x©m l†n c∏c hoπtÆÈng cÒa con ng≠Íi vµo vÔng rıng, v.v... cÚng c„ th” x»y ra.

Sao la cÚng bfi ∂nh h≠Îng bÎi c∏c hoπt ÆÈng s®n bæt di‘n ra trong khu v˘c. H«u h’t c∏c hÈ giaÆ◊nh Æ“u c„ ng≠Íi tham gia vµo hoπt ÆÈng s®n bæt v◊ n„ mang lπi nguÂn th¯c ®n protein quantr‰ng. C∏c s∂n ph»m s®n bæt thÿnh tho∂ng cÚng Æ≠Óc b∏n. Sao la kh´ng ph∂i ÆËi t≠Óng s®n bætch›nh nh≠ng bfi Æe doπ cao do s®n bæt kh´ng ch‰n l‰c. Ngoµi c∏c ph≠¨ng th¯c s®n bæt truy“nthËng nh≠ b…y ÆÀp, b…y d©y cÚng Æ∑ Æ≠Óc sˆ dÙng Î Æ©y kho∂ng 5-7 n®m. Ng≠Íi d©n Î Æ©y ›t sˆdÙng ch„ Æ” s®n bæt h¨n Î c∏c n¨i kh∏c. Ngoµi ra, cÚng c„ ng≠Íi ngoµi Æ’n s®n bæt trong khu v˘c.

II. 2. C∏c ghi nhÀn v“ tÀp t›nh vµ sinh th∏i cÒa Sao la

MÈt sË ghi nhÀn v“ tÀp t›nh vµ sinh th∏i cÒa Sao la thu thÀp Æ≠Óc tı thÓ s®n Æ≠Óc tr◊nh bµyd≠Ìi Æ©y:

Sinh c∂nh: Sao la sËng Î vÔng "rıng giµ" (rıng khäp t∏n ) tr™n nh˜ng nÛi Ɔt c„ ÆÈ dËc cao(nh≠ng kh´ng ph∂i tr™n nÛi Æ∏ v´i). ßa sË Sao la bfi s®n bæt ho∆c d†u v’t cÒa n„ Æ≠Óc quan s∏tth†y Î c∏c suËi cπn c„ Æ∏ lÈ hai b™n bÍ vÌi ÆÈ dËc 35o. ß∆c bi÷t, Sao la chÿ sËng Î c∏c sinh c∂nh›t bfi t∏c ÆÈng.

D†u v’t cÒa Sao la Æ” lπi tr™n Ɔt vµ d†u v’t ®n cÒa n„ tr™n c∏c c©y xung quanh cho th†y n„th≠Íng ®n Î khu v˘c ven suËi c„ ÆÈ »m cao n¨i c„ ›t nh†t mÈt vµi loµi c©y mµ n„ ≠a th›ch nh≠thi™n ni™n ki÷n Homalomena oramatica, m´n thÙc Aglanomena pierrei, me chua Ɔt Oxaliscorniculata.

Kh´ng nhi“u ng≠Íi bi’t v“ hang cÒa Sao la bÎi v◊ con vÀt nµy r†t kh„ nh◊n th†y trong thi™n nhi™n.Theo mÈt sË ng≠Íi thÓ s®n th◊ Sao la chÿ sËng trong nh˜ng hËc Æ∏ nh· vıa vÌi c¨ th” cÒa n„.

Th¯c ®n: Loµi nµy th›ch ®n c∏c loµi c©y l∏ rÈng c„ nhi“u mÒ træng nh≠ Thi™n ni™n ki÷nHomalomena oramatica, m´n thÙc Aglanomena pierrei v.v.. vµ c∏c loµi c©y c„ ch†t chua nh≠me chua Ɔt Oxalis corniculata. N„ cÚng ®n c∂ l∏ chuËi rıng Musa uranoscopos. Loµi nµy chÿ®n l∏. Ngoµi ra, Sao la cÚng c„ nhu c«u v“ muËi kho∏ng nh≠ mÈt sË loµi ®n c· kh∏c.

Hoπt ÆÈng: Sao la ®n vµo b†t c¯ thÍi Æi”m nµo vµo ban ngµy (l≠u ˝ lµ kh´ng c„ quan s∏t v“Sao la vµo buÊi Æ™m c„ th” th˘c hi÷n Æ≠Óc) nh≠ng ph«n lÌn thÓ s®n Æ≠Óc ph·ng v†n khºng Æfinhrªng Sao la th≠Íng ®n vµo buÊi s∏ng sÌm vµ buÊi chi“u muÈn trong nh˜ng ngµy næng cfln trong

98

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

nh˜ng ngµy trÍi m≠a vµ ©m u th◊ Sao la Æ≠Óc quan s∏t th†y vµo c∏c giÍ kh∏c nhau trong ngµy.

TÊ ch¯c x∑ hÈi: Theo c∏c thÓ s®n Æ∑ tıng nh◊n th†y Sao la trong thi™n nhi™n ho∆c Æ∑ tıng bætÆ≠Óc Sao la th◊ Sao la sËng ƨn ÆÈc. C„ mÈt sË ghi nhÀn v“ Sao la Æi theo c∆p gÂm c„ mã vµ con,h«u h’t ghi nhÀn vµo kho∂ng th∏ng 6. Sao la con kho∂ng 40kg v…n cfln c„ th” Æi cÔng vÌi mã.

Sinh s∂n: ßa sË ghi nhÀn v“ con chˆa bfi bæt Æ“u vµo kho∂ng th∏ng 12 Æ’n th∏ng 3. C∏c ghi

99

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

B∂ng 1: Ghi nhÀn v“ c∏c c∏ th” c„ mang

ThÍi gian M´ t∂ (c∏ th” c„ mang vµ bµo thai) ßfia Æi”m NguÂn02/1980 bµo thai c„ l´ng VQG PÔ M∏t PhÙ lÙc 3, ch˜ in nghi™ng02/1983 bµo thai c„ l´ng, d˘ Æo∏n sæp sinh VQG VÚ Quang12/ 1987 bµo thai dµi kho∂ng 30 cm, c„ l´ng VQG PÔ M∏t11/1989 bµo thai c„ l´ng VQG VÚ Quang12/1992 bµo thai c„ l´ng VQG VÚ Quang05/1998 c∏ th” chˆa n∆ng kho∂ng 75-80 kg, bfi bæt huy÷n A L≠Ìi, tÿnh TTH

sau Æ„ Æ≠Óc th∂ lπi v“ rıng

B∂ng 2: Ghi nhÀn v“ c∏c c∏ th” ›t th∏ng tuÊi

ThÍi gian M´ t∂ ßfia Æi”m NguÂnth∏ng 3 (tr≠Ìc con Æ˘c kho∂ng 12 kg kh´ng c„ sıng VQG VÚ Quang PhÙ lÙc 3, ch˜ inn®m 1990) nghi™ngth∏ng 7 (tr≠Ìc 25 kg, sıng 7-10 cm VQG VÚ Quang1990)07/1989 20 kg, sıng 6-7 cm VQG VÚ Quang07/1992 kho∂ng 15 kg VQG PÔ M∏t07/1994 kho∂ng h¨n 3 th∏ng tuÊi, d≠Ìi 25kg VQG VÚ Quang07/ 1998 20 kg, VQG VÚ Quang07/2003 mÈt con mÌi sinh, cfln ch≠a rÙng rËn huy÷n A L≠Ìi, tÿnh TTH

nhÀn v“ con kho∂ng 3 th∏ng tuÊi Æ“u vµo kho∂ng th∏ng 7. Tuy nhi™n cÚng c„ mÈt hai tr≠ÍnghÓp ngoπi l÷.

MËi quan h÷ con mÂi - thÛ ®n thfit: C„ ghi nhÀn lµ Sao la bfi c∏c loµi ch„ s„i, hÊ vµ b∏o ®n thfit.

C∏c hµnh ÆÈng t˘ v÷ vµ t†n c´ng: Theo nh≠ c∏c thÓ s®n, h‰ chÿ quan s∏t Æ≠Óc Sao la t†n c´nglπi ch„ khi bfi chÛng r≠Ót ÆuÊi. Khi chπy khoang Î hai b™n m∆t Sao la ph◊nh ra vµ Sao la ph◊ rati’ng. Sao la th≠Íng chπy vµ t◊m Æ’n c∏c khe suËi, vµ lao xuËng Æ„. N„ th≠Íng Ưng Î lflng suËi,m˘c n≠Ìc Î m†p mä ng˘c Æ” t†n c´ng lπi. N„ Ưng ÆËi di÷n vÌi ch„ vµ cÛi Æ«u xuËng Æ” sıngh≠Ìng vµo ch„ vµ dÔng sıng ÆÀp. LÛc Æ„, Sao la th≠Íng kh´ng Æ” ˝ Æ’n s˘ c„ m∆t cÒa ng≠Íi.BÎi vÀy, Sao la th≠Íng bfi ng≠Íi dÔng dao ho∆c lao Æ©m ch’t.

Ti’ng k™u: nh˜ng ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n ch≠a bao giÍ nghe th†y Sao la k™u hay ph∏t ra ©mthanh g◊ nh≠ s¨n d≠¨ng hay c∏c loµi thÛ kh∏c.

III. Ki’n nghfi

Sao la sËng trong c∏c vÔng ph©n bË cÒa Sao la hãp vµ c„ Æ∆c t›nh dπng da b∏o. Loµi nµy d≠Íng

nh≠ Æang ph∂i chfiu s˘ thu hãp vÔng ph©n bË. H¨n n˜a, c„ vŒ nh≠ sË l≠Óng Sao la Î c∏c vÔngph©n bË gi∂m Æi Æ∏ng k” so vÌi thÍi Æi”m ph∏t hi÷n ra loµi nµy, m≠Íi n®m tr≠Ìc (m∆c dÔ tπi thÍiÆi”m Æ„, ≠Ìc t›nh qu«n th” Sao la cÚng r†t nh·). C∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi loµi, Æ∆c bi÷t lµ s®n bæt,v…n kh´ng Æ≠Óc ki”m so∏t, thÀm ch› Î c∂ nh˜ng vÔng c„ c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn Æang Æ≠Óc ti’nhµnh, c∂ Î KBTTN. D≠Ìi Æ©y lµ mÈt sË ki’n nghfi cho vi÷c b∂o tÂn loµi Sao la.

- Ti’n hµnh c∏c kh∂o s∏t Æ” hi”u r‚ h¨n v“ k›ch cÏ qu«n th” vµ hi÷n trπng vµ tπo ra c∏c c¨ sÎ Æ”Æfinh h≠Ìng c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn.

- CÔng vÌi vi÷c hoµn thµnh c∏c nghi™n c¯u v“ hi÷n trπng, c©n nhæc vi÷c thµnh lÀp c∏c khu b∂o tÂnloµi vµ sinh c∂nh Î nh˜ng khu v˘c c„ sË l≠Óng qu«n th” Æ∏ng k” nªm ngoµi c∏c khu b∂o tÂnhi÷n thÍi.

- X©y d˘ng vµ th˘c hi÷n c∏c ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn vµ gi∏m s∏t qu«n th” Sao la. ß∆c bi÷t chÛ ˝ Æ’ns˘ tham gia cÒa cÈng ÆÂng Æfia ph≠¨ng vÌi c∏c hoπt ÆÈng b∂o tÂn. Ngoµi c∏c mËi Æe doπ tı s˘m†t sinh c∂nh, ph∏t tri”n c¨ sÎ hπ t«ng vµ s®n bæt kh´ng ch‰n l‰c cÒa nh˜ng thÓ s®n chuy™nnghi÷p, cfln c„ Æe doπ tı hoπt ÆÈng s®n bæt cÒa ng≠Íi Æfia ph≠¨ng vµ c∏c hoπt ÆÈng qu∂n l tµinguy™n, Æ∆c bi÷t lµ vi÷c Æ∆t b…y. C«n tÀp trung c∏c hµnh ÆÈng th˘c thi tπi mÁi tÿnh vµ KBT n¨ic„ c∏c qu«n th” Sao la cfln tÂn tπi. Vi÷c cung c†p thi’t bfi, Ƶo tπo, nguÂn nh©n l˘c, c∏c h◊nh th¯ckhuy’n kh›ch, cÈng t∏c vµ n©ng cao nhÀn th¯c lµ r†t c«n thi’t. Vi÷c th˘c thi hi÷n nay kh´ng th˘cs˘ tËt vµ nh◊n chung ›t hi÷u qu∂ Î c∏c vÔng c„ ghi nhÀn v“ Sao la. V†n Æ“ thi’t y’u nh†t lµ quyÆfinh ÆËi vÌi vi÷c Æ∆t b…y Î c∏c khu v˘c ph©n bË Sao la quan tr‰ng chºng hπn nh≠ c†m Æ∆t b…ytπi mÈt sË khu v˘c nh†t Æfinh, vµ Æ∆t b…y c„ ki”m so∏t tπi nh˜ng khu v˘c c„ ≠u ti™n th†p h¨nnh≠ lµ vÔng xung quanh c∏c lµng.

- C∏c nguÂn l˘c b∂o tÂn c«n tÀp trung cho Sao la. NÁ l˘c b∂o tÂn loµi ri™ng lŒ t· ra käm hi÷u qu∂ÆËi vÌi b∂o tÂn Sao la Î t†t c∂ c∏c Æfia Æi”m

- B∂o tÂn ngoπi vi c„ th” Æ≠Óc c©n nhæc, nh≠ng chÿ nh≠ lµ mÈt bi÷n ph∏p kh»n c†p. Tuy nhi™n,c«n c„ ki’n th¯c Æ«y ÆÒ v“ c∏c nhu c«u sinh th∏i cÒa loµi tr≠Ìc khi ti’n hµnh b†t c¯ hoπt ÆÈngg◊ vµ nghi™n c¯u kh∂ thi ph∂i Æ≠Óc th˘c hi÷n tr≠Ìc khi l™n k’ hoπch nh©n nu´i loµi nµy. H¨nn˜a, Ƶo tπo vµ thi’t bfi c¨ b∂n c«n Æ≠Óc h◊nh thµnh cho tr≠Íng hÓp tfich thu Æ≠Óc Sao la sËngbfi bæt.

- MÈt mπng l≠Ìi th´ng tin vµ hÓp t∏c c«n Æ≠Óc thi’t lÀp vÌi c¨ sÎ d˜ li÷u ho∆c trung t©m th´ngtin ghi nhÀn t†t c∂ c∏c th´ng tin li™n quan Æ’n Sao la. Khuy’n nghfi lµ Chi cÙc Ki”m l©m ho∆cmÈt c¨ quan nµo kh∏c x∏c Æfinh c∏c chuy™n gia quËc gia vµ Æfia ph≠¨ng Æ” Æi“u hµnh c∏c hoπtÆÈng b∂o tÂn Sao la.

- Nghi™n c¯u s©u h¨n v“ tÀp t›nh vµ sinh th∏i cÒa Sao la c«n Æ≠Óc k’t hÓp trong c∏c hoπt ÆÈngb∂o tÂn Î tıng Æfia Æi”m. Khuy’n kh›ch vi÷c phËi hÓp vÌi c∏c vi÷n nghi™n c¯u, Æi“u phËi vµ cÔngÆ„ng g„p vµo c∏c nghi™n c¯u

- C∏c chi’n dfich n©ng cao nhÀn th¯c c«n th˘c hi÷n toµn di÷n, Æ≠Óc thi’t k’ vµ th˘c hi÷n tËt. Sœph∂i chÛ ˝ Æ’n vi÷c n©ng cao nhÀn th¯c cÒa ng≠Íi d©n, gi∏ trfi cÒa Sao la vµ c∏c hµnh ÆÈng b∂otÂn c«n thi’t, nh≠ng hπn ch’ s˘ t®ng l™n cÒa hoπt ÆÈng bu´n b∏n vµ nhu c«u ÆËi vÌi Sao la (chºnghπn nh≠ sıng Sao la) do t›nh tfl mfl vµ t›nh mÌi lπ cÒa n„, nh≠ trong tr≠Íng hÓp cÒa VÚ Quang.

100

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- C«n x©y d˘ng mÈt k’ hoπch hµnh ÆÈng toµn di÷n, th˘c t’ cho b∂o tÂn Sao la Î Vi÷t Nam vµ LµobÎi c∏c b™n tham gia Æfia ph≠¨ng vµ tÿnh vµ vÌi s˘ hÁ trÓ v“ chuy™n m´n cÒa c∏c chuy™n gia quËcgia vµ quËc t’.

Tµi li÷u tham kh∂o

1995a. B∏o c∏o chuy™n Æ“ Khu b∂o tÂn thi™n nhi™n PÔ HuËng, Ngh÷ An

1995b. D˘ ∏n Æ«u t≠ X©y d˘ng Khu b∂o tÂn thi™n nhi™n PÔ HuËng, Ngh÷ An

Chi CÙc Ki”m l©m tÿnh Qu∂ng Nam - ßµ NΩng, 1996. B∏o c∏o k’t qu∂ kh∂o s∏t hi÷n tr≠Íng loµi Sao la Psexdoryx

nghetinhensis Î tÿnh Qu∂ng Nam

Chi CÙc Ki”m l©m tÿnh Thıa Thi™n Hu’, 1997. B∏o c∏o k’t qu∂ kh∂o s∏t Sao la Psexdoryx nghetinhensis Î tÿnh

Thıa Thi™n Hu’

Chi CÙc Ki”m l©m tÿnh Thıa Thi™n Hu’, 1998. B∏o c∏o k’t qu∂ kh∂o s∏t hi÷n tr≠Íng loµi Sao la Psexdoryx

nghetinhensis Î tÿnh Thıa Thi™n Hu’

Chi CÙc Ki”m l©m tÿnh Thıa Thi™n Hu’, 2000. B∏o c∏o kh∂o s∏t Sao la vµ c∏c loµi gµ Æ∆c h˜u khu v˘c T©y Phong

ßi“n - Thıa Thi™n Hu’

DAWSON, S. 1995. Sao la Pseudoryx nghetinhensis studies in Nghe An and Ha Tinh Provinces, Vietnam.

Unpublished report, World Wide Fund for Nature - Indochina Programme, National Wildlife Federation and

World Conservation Union, Hanoi.

L™ Mπnh HÔng, Phπm Ưc Ti’n, Andrew W.Tordoff vµ Nguy‘n ß◊nh DÚng. 2002. ßi“u tra nhanh Æa dπng sinh h‰c

tπi c∏c huy÷n L÷ Thu˚ vµ Qu∂ng Ninh, tÿnh Qu∂ng B◊nh, Vi÷t Nam

ROBICHAUD, W.G. 1995. Physical and behavioral description of a captive adult Sao la Pseudoryx nghetinhensis.

In press, J. of Mammalogy.

ROBICHAUD, W.G. 1997. Sao la conservation action plan for Lao PDR

SFNC, 2001. Pu Mat, a biodiversity survey of a Vietnamese Protected Area

Vi÷n ßi“u tra vµ Quy hoπch rıng, 1997. D˘ ∏n b∂o v÷ vµ ph∏t tri”n ÆÈng vÀt qu˝ hi’m Î Vi÷t Nam.

VÚ V®n DÚng, Phπm MÈng Giao, Nguy’n Ng‰c Ch›nh, ßÁ T≠Ìc, P.Arctander, vµ J.Mackinnon 1993. A new species

of living bovid from Vietnam. Nature, 363:443-445.

VÚ V®n DÚng, Phπm MÈng Giao, Nguy‘n Ng‰c Ch›nh, ßÁ T≠Ìc, P. Arctander, vµ J. Mackinnon. 1994. Discovery and

conservation of the Vuquang ox in Vietnam. Oryx, 28(1): 16-21.

VÚ V®n DÚng, Nguy‘n Ng‰c Ch›nh, A. Ebreggt vµ C. Santiapillai. 1995. The status of the newly discovered large

mammal, the long-horned bovid, in Vietnam. TigerPaper, 22(2): 13-19.

101

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

PhÙ lÙc 1. Danh s∏ch c∏c lµng kh∂o s∏t

102

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Khu v˘c kh∂o s∏t X∑ Th´n VQG PÔ M∏t x∑ Y™n Kh™, huy÷n Con Cu´ng Trung H≠¨ng vµ Trung Ch›nh

X∑ M´n S¨n, huy÷n Con Cu´ng Xi“ngVQG VÚ Quang x∑ VÚ Quang, huy÷n VÚ Quang TÔng Quang, Kim Th‰, Kim Quang Tÿnh Qu∂ng B◊nh x∑ Kim Thu˚, huy÷n L÷ Thu˚ Ho vµ M›t

x∑ Tr≠Íng S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh T©n S¨n, Long S¨n, Li™n S¨n, B’n ß≠Íng, ß∏ Ch∏t

huy÷n A L≠Ìi, x∑ A ßÌt Ba Rit, Ado, A tintÿnh Thıa Thi™n x∑ A Roµng A Roµng 1, A Roµng 2, Ka Ron, Ka lo, A Min Hu’ (*) x∑ HÂng Hπ Pa hi

x∑ H≠¨ng Nguy÷n MÙ NÛ huy÷n ß´ng Giang x∑ L®ng, huy÷n T©y Giang A Ro, A Chinhvµ T©y Giang, tÿnh x∑ A Ti™ng, huy÷n T©y Giang A HuQu∂ng Nam (*) x∑ Bhal™e, huy÷n T©y Giang A Täp 1, A Täp 2, A Rung

x∑ A V≠¨ng, huy÷n T©y Giang A Rec and A rot 1x∑ Tµ Lu, huy÷n ß´ng Giang A Rich, Po Nai 1, Po Nai 2x∑ S´ng K´n, huy÷n ß´ng Giang Bo hon 1, Bo hon 2

Ghi chÛ: (*) - Î nh˜ng vÔng nµy nh„m kh∂o s∏t ph∂i chia thµnh hai nh„m nh·, phËi hÓp vÌi c∏n bÈ ki”m l©mÆ” ti’n hµnh Æi“u tra.

PhÙ lÙc 2 - B∂ng c©u h·i h≠Ìng d…n ph·ng v†n

Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n: (t™n, tuÊi, ngh“ phÙ v.v...)

NhÀn bi’t chung v“ Sao la5

- §ng bi’t v“ Sao la trong hoµn c∂nh nµo (th´ng qua tÍ r¨i, tivi, hay nh◊n th†y vµ bæt Æ≠ÓcSao la trong t˘ nhi™n v.v...)

- M´ t∂ chi ti’t h◊nh dπng Sao la (ph©n bi÷t vÌi s¨n d≠¨ng, m´ t∂ d†u v’t, ph©n bi÷t vÌi d†ucÒa c∏c con vÀt kh∏c, v.v....)

X∏c Æfinh c∏c Æfia Æi”m c„ Sao la, sinh c∂nh, tÀp t›nh, sinh th∏i

- Sao la Æ∑ tıng c„/ hi÷n Æang sËng Î khu v˘c nµy? (bªng ch¯ng v“ s˘ tÂn tπi cÒa Sao la: d†u,sıng, s‰ v.v...)

- Th´ng tin chi ti’t (nh◊n th†y/ bæt Æ≠Óc khi nµo, Î Æ©u, x∂y ra vµo thÍi gian nµo trong ngµy,th∏ng nµo trong n®m, m´ t∂ Æfia Æi”m, chÿ tr™n b∂n Æ v.v....)

- M´ t∂ ph≠¨ng th¯c s®n bæt Æ≠Óc vµ chi ti’t v“ c∏ th” bfi bæt (giÌi t›nh, c©n n∆ng, c„ thai ho∆ckh´ng....) vµ c∏c ghi nhÀn kh∏c

- C∏c loµi c©y Sao la th›ch ®n, ®n bÈ phÀn nµo cÒa c©y (gi∂i th›ch tπi sao bi’t Æ≠Óc Æi“u Æ„)vµ c∏c ghi nhÀn kh∏c v“ Æ∆c t›nh ki’m ®n (thÍi gian trong ngµy, c∏c vÔng nh†t Æfinh v.v...)cÒa Sao la (n’u c„ )

- C∏c hoπt ÆÈng cÒa Sao la gæn li“n vÌi s˘ thay ÆÊi theo mÔa (mÔa m≠a vµ mÔa kh´) n’u c„.MÔa nµo trong n®m, Sao la d‘ bfi bæt ho∆c nh◊n th†y nh†t.

5 Sˆ dÙng Poster c„ nhi“u con vÀt Æ” h·i v“ c∏c loµi thÛ c„ Î khu v˘c, trong Æ„ c„ Sao la. Sau Æ„ sˆ dÙng th™m c∏c∂nh kh∏c Æ” giÛp nhÀn dπng r‚ h¨n.

- Ghi nhÀn d†u v’t hang Sao la

- Con mÂi vµ vÀt s®n mÂi cÒa Sao la (bªng ch¯ng )

- Hµnh ÆÈng t˘ v÷ vµ t†n c´ng cÒa Sao la, m´ t∂ chi ti’t t◊nh huËng quan s∏t Æ≠Óc

- Ghi nhÀn v“ ti’ng k™u

- C∏c ghi nhÀn kh∏c

S˘ thay ÆÊi sË l≠Óng qu«n th”

- M¯c ÆÈ th≠Íng xuy™n bæt Æ≠Óc ho∆c nh◊n th†y Sao la trong t˘ nhi™n

- Nguy™n nh©n cÒa s˘ thay ÆÊi Æ„ (theo nhÀn Æfinh chÒ quan cÒa ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n)

S®n bæt vµ bu´n b∏n

- SË l≠Óng Sao la hµng n®m bæt Æ≠Óc trong th´n

- Sao la bfi bæt Æ≠Óc sˆ dÙng nh≠ th” nµo (n’u Æ” b∏n, gi∏ trfi cÒa c∏c s∂n ph»m tı Sao la nh≠thfit, sıng lµ bao nhi™u)

- C„ thay ÆÊi g◊ trong ph≠¨ng th¯c s®n bæn g«n Æ©y, n’u c„ tπi sao, gi∂i th›ch chi ti’t

- NguÂn thu nhÀp ch›nh gia Æ◊nh. (X∏c Æfinh s˘ Æ„ng g„p cÒa s®n bæt vµo thu nhÀp gia Æ◊nh)

- ß∏nh gi∏ (cÒa ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n) v“ ph«n tr®m hÈ gia Æ◊nh trong th´n tham gia vµos®n bæt?

- SË hÈ gia Æ◊nh trong th´n tham gia bu´n b∏n s∂n ph»m s®n bæt. N’u kh´ng, c∏c s∂n ph»mÆ≠Óc ti™u thÙ nh≠ th’ nµo?

103

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

PhÙ lÙc 3. Ghi nhÀn v“ Sao la tı kh∂o s∏t

Ghi nhÀn v“ Sao la Î VQG PÔ M∏t

Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n ßfia chÿ Ghi nhÀn v“ Sao la 1 Kha V®n Ng´i, 32 tuÊi, lµng Trung H≠¨ng, 1988-1996: bæt Æ≠Óc 2 con Æ˘c vµ 1 con c∏i

Æ∑ tıng tham gia x∑ Y™n Kh™, (c∂ do Æ∆t b…y l…n bªng ch„ Î khe BËng (E),kh∂o s∏t Sao la n®m huy÷n Con Cu´ng khu v˘c M´n S¨n vµ Î Lµo); g«n Æ©y nh†t bæt 1996 Æ≠Óc 1 con Æ˘c n∆ng g«n 80 kg Î Lµo (*)

2 Vi V®n Khoa, 26 tuÊi lµng Trung H≠¨ng, 7/1992: bæt Æ≠Óc 1 con nh· kho∂ng 15kg,x∑ Y™n Kh™, huy÷n Î Lµo do dÔng ch„ ÆuÊiCon Cu´ng

3 ´ng Minh, 67 tuÊi, lµng Trung H≠¨ng, 1978: b…y Æ≠Óc 1 con Æ˘c Î khe ß∏ B’t (*)ng≠Íi Æ«u ti™n Æ∏nh b…y x∑ Y™n Kh™, huy÷n 12/1987: b…y Æ≠Óc 1 con chˆa, thai Æ∑ dµitrong lµng, 2 l«n tham gia Con Cu´ng tÌi 30 cm vµ c„ l´ngkh∂o s∏t Sao la vµ ÆÈng 1995-1996: b…y Æ≠Óc 2 con c∏i vµ 1 con Æ˘cvÀt n®m 1996-1998 tπi khe ß∏ B’t (*), BËng (E), Ch∏t (A) Æ∑ tıng

th†y d†u Î khe KÃm, BËng (E), Tµng (F), Trπch (*), B™ (B), Ca (C) and C´ng (D)

4 Qu©n, tı n®m 1997 lµng Trung H≠¨ng, 10/1996: bæt 1 con Æ˘c kho∂ng 70 kgkh´ng Æi rıng, x∑ Y™n Kh™, huy÷n Î khe KÃm (s©u trong khe KÃm)

Con Cu´ng 5 MÈt nh„m (6 ng≠Íi) lµng Trung H≠¨ng, tr≠Ìc 1989: lµng c„ nhi“u ng≠Íi bæt Æ≠Óc Sao la

tuÊi trung ni™n x∑ Y™n Kh™, huy÷n 1996: d†u v…n th†y Î khe KÃm (G)Con Cu´ng 2002: d†u v…n th†y Î khe BËng (E) vµ Ch∏t (A)

6 Vi V®n K˙ lµng Trung Ch›nh, 1979: bæt Æ≠Óc 1 con Æ˘c kho∂ng 80kg Î s©ux∑ Y™n Kh™, huy÷n trong khe KÃm (G), sıng v…n Æ≠Óc gi˜ tπi nhµCon Cu´ng Sao la v…n c„ Î s©u trong rıng (Æi s©u vµo khe

KÃm vµi km) 7 Kha Quang lµng Trung Ch›nh, D†u v’t cÒa Sao la cfln g∆p Î khe Ca (C) vµ khe

x∑ Y™n Kh™, huy÷n BËng (E)Con Cu´ng

8 LÓi lµng Trung Ch›nh, D†u v’t cÒa Sao la cfln g∆p Î khe BËng (E)x∑ Y™n Kh™, huy÷n Con Cu´ng

9 Hµ V®n NÈi lµng Xi“ng, 1992: bæt Æ≠Óc 1 con Æ˘c Î khe Tµng (F)x∑ M´n S¨n, D†u v’t cÒa Sao la cfln g∆p Î khe Ca (C)huy÷n Con Cu´ng

10 L´ V®n Hπnh lµng Xi“ng, 2/1980: bæt Æ≠Óc mÈt con chˆa Î khe BËng, bµox∑ M´n S¨n, thai Æ∑ c„ l´ng.huy÷n Con Cu´ng ß∑ tıng th†y d†u v’t Î khe

Tµng (F), Æo∏n Æ©y lµ b∑i ®n cÒa Sao la D†u v’t cÒa Sao la cfln g∆p Î khe BËng (E)

Ghi chÛ: (A) = khe Ch∏t, (B) = Khe B™, (C)= khe Coong, (D)= khe Ca, (E)= khe BËng, (F)= khe Tµng, (G)=khe KÃm, (*) = Æi”m kh´ng Æ≠Óc Æ∏nh d†u tr™n b∂n ÆÂ

104

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ghi nhÀn v“ Sao la Î VQG VÚ Quang

105

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

T™n ßfia chÿ Ghi nhÀn v“ Sao la 1 L™ V®n T˝, Æ∑ tıng Lµng TÔng Quang, 1984-1989: bæt 2 con Æ˘c vµ 1 con c∏i bªng ch„ Î Khe

tham gia kh∂o s∏t x∑ VÚ Quang, Æi“u tra (H) vµ Trπm Sao la cÚ (*)Sao la huy÷n VÚ Quang

2 Phπm V®n Quang Lµng TÔng Quang, 1985: bæt 1 con c∏i bªng ch„ Î Khe Æi“u tra (H)x∑ VÚ Quang, D†u v’t Sao la v…n th†y Î vÔng gi˜a x∑huy÷n VÚ Quang VÚ Quang vµ Hoµ H∂i (*)

3 ´ng ßfinh vµ con trai Lµng TÔng Quang, 1981: bæt 1 con Î Khe Lim (G)x∑ VÚ Quang, huy÷n VÚ Quang

4 ßµo Xu©n NgÙ Lµng TÔng Quang, D†u v’t Sao la v…n th†y Î x∑ Hoµ H∂i (K)x∑ VÚ Quang, huy÷n VÚ Quang

5 L™ Thanh Tfinh Lµng Kim Th‰, 1983-1985: bæt Æ≠Óc 4 con Î suËi Chÿ LÓi, Cfl (*),x∑ VÚ Quang, Xe (*) vµ N∏ (I) trong Æ„ c„ 1 con chˆahuy÷n VÚ Quang (3/1983: con chˆa vÌi bµo thai Æ∑ c„ l´ng)

D†u v’t Sao la v…n th†y Î vÔng gi˜a x∑ VÚ Quang vµ Hoµ H∂i (*)

6 Ti’n chÒ tfich UBND 7/1994: nu´i 1 con nh· ›t h¨n 25 kg, d˘ Æo∏n h¨n 3x∑ VÚ Quang, Lµng Kim th∏ng tuÊiTh‰, x∑ VÚ Quang, huy÷n VÚ Quang

7 H˘u, 60 tuÊi Lµng Kim Th‰, 1979: g∆p mÈt con Æ˘c bfi ch„ s„i ®n thfitx∑ VÚ Quang, 11/1989: bæt Æ≠Óc 1 con chˆa, bµo thai ch≠a c„ l´nghuy÷n VÚ Quang 2000: b…y Æ≠Óc 1 con g«n khe CÀn (F), sıng cfln gi˜

tπi nhµ. D†u v’t Sao la v…n th†y Î vÔng ß«u RÂng (D) vµ x∑ Hoµ H∂i (*)

8 BÔi Nhung, 43 tuÊi Lµng Kim Quang, 1984: b…y 1 con Æ˘c Î khe Chay (*), sıng v…n gi˜ Î nhµx∑ VÚ Quang, D†u v’t Sao la v…n th†y Î rµo Vanh (C) vµ Ngay (E)huy÷n VÚ Quang

9 Giªng Lµng Kim Quang, 1983-1995: bæt 5 con c∂ Æ˘c vµ c∏i Î suËi Tr†p (B),x∑ VÚ Quang, Vanh (C), Ngay (D) vµ ß«u RÂng (E) trong Æ„ c„ 1 conhuy÷n VÚ Quang chˆa (12/1992: con chˆa vÌi bµo thai ch≠a c„ l´ng)

D†u v’t Sao la v…n th†y Î rµo Rπt (D) vµ Ngay (E)10 Hi“n, Lµng Kim Quang, Tr≠Ìc 1990: bæt 3 con Æ˘c Î suËi Tr†p (B), Chÿ LÓi (A)

x∑ VÚ Quang, vµ Rπt (D) trong Æ„ c„ 1 con nh· (Th∏ng 3: con Æ˘chuy÷n VÚ Quang n∆ng kho∂ng 12 kg)

Th∏ng 6 (kh´ng nhÌ n®m ): nh◊n th†y mÈt con mã vµ mÈt con con Î khe Vanh (C)

11 Nguy‘n HÂng Lam Lµng Kim Quang, 1998: nh◊n th†y mÈt con Î khe Vanh (C)x∑ VÚ Quang, huy÷n VÚ Quang

12 S¨n Lµng Kim Quang, tr≠Ìc 1990: bæt Æ≠Óc 5 con Î khe Rπt (D), Ngay (E) vµx∑ VÚ Quang, ng∑ ba ß«u RÂng (D) trong Æ„ c„ 7/1989 Æ≠Óc 1 conhuy÷n VÚ Quang nh· kho∂ng 25kg, sıng 7-10cm

13 Chay Lµng Kim Quang, 7/1998: b…y Æ≠Óc 1 con nh· kho∂ng 20kg Î khe Rπtx∑ VÚ Quang, tr≠Ìc 1986: b…y Æ≠Óc 2 con Æ˘c Î suËi Tr†p (B)huy÷n VÚ Quang vµ suËi Chÿ LÓi (A)

14 Kim, Lµng Kim Quang, 1996: bæt Æ≠Óc 1 con Æ˘c bªng ch„ Î ng∑ ba ß«u RÂngx∑ VÚ Quang, (D)huy÷n VÚ Quang

15 HÔng Lµng Kim Quang, 7/1989: b…y Æ≠Óc 1 con Æ˘c nh· kho∂ng 20kg,x∑ VÚ Quang, sıng 6-7cm Î suËi Tr†p (B)huy÷n VÚ Quang

Ghi chÛ: (A) = Chÿ LÓi, (B) = Tr p, (C)= rµo Vanh, (D)= rµo Rπt vµ ng∑ ba ß«u RÂng, (E)= rµo Ngay, (F)=khe Lim, (G)= khe CÀn, (H) = khe ßi“u tra, (I)= khe N∏, (K) = Hoµ H∂i, (*) = Æi”m kh´ng Æ≠Óc Æ∏nh d†utr™n b∂n ÆÂ

Ghi nhÀn v“ Sao la Î tÿnh Qu∂ng B◊nh

106

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n ßfia chÿ Ghi nhÀn v“ Sao la 1 H V®n C≠Íng B∂n Ho, x∑ kim Thu˚, 6/2002: B…y Æ≠Óc 1 con Æ˘c Î khe N≠Ìc Trong (B)

huy÷n L÷ Thu˚ 2 H Th¨m, 34 tuÊi B∂n Ho, x∑ kim Thu˚, C„ c∆p sıng tı n®m 1998 (do Æ≠Óc mÈt ng≠Íi bπn

huy÷n L÷ Thu˚ t∆ng). C∏ th” nµy b…y Æ≠Óc Î vÔng bi™n giÌi gi˜a Qu∂ng B◊nh vµ Qu∂ng Trfi (ÆÂi 1001) (*)

3 H B»y ChÒ tfich x∑ Kim Thu˚ 7/1998: con trai ´ng bæt Æ≠Óc mÈt con Î th≠Óng nguÂn suËi ThÔ LÔ (C)

4 Toµn Th´n T©n S¨n, 2001: bæt Æ≠Óc 1 con b™n Lµo (th´ng tin c„ Æ≠Óc quax∑ Tr≠Íng S¨n ph·ng v†n em r” vµ ng≠Íi lµng Æi s®n cÔng khu v˘c)

5 H Sæc, 50 tuÊi B∂n ß∏ Ch∏t, x∑ Tr≠Íng 5/ 2002: Nh∆t Æ≠Óc mÈt c∆p sıng Sao la Î khu v˘cS¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh Æÿnh L § (A) (c„ th” do con vÀt bfi ng∑ tı tr™n v∏ch

bfi ch’t) , sıng cfln gi˜ Î nhµ 6 V‚ V®n Ng‰c Th´n Li™n S¨n x∑ Tr≠Íng 2001: b…y Æ≠Óc mÈt con Î b™n Lµo, sıng cfln gi˜ tπi

S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh nhµ 7 H H≠¨ng B∂n ß∏ Ch∏t, x∑ Tr≠Íng C„ mÈt c∆p sıng cÒa mÈt thÓ s®n b…y Æ≠Óc Î Æÿnh LÂ

S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh § (A)8 Long Th´n Long S¨n x∑ Tr≠Íng 4/ 2002: b…y Æ≠Óc 1 con g«n bi™n giÌi Vi÷t Lµo (*)

S¨n, huy÷n Qu∂ng Ninh

Ghi chÛ: (A) = ng‰n L ´, (B) = khe N≠Ìc Trong, (C)= khe ThÔ LÔ, (*) = Æi”m kh´ng Æ≠Óc Æ∏nh d†u tr™nb∂n ÆÂ

Ghi nhÀn v“ Sao la Î huy÷n A L≠Ìi, tÿnh Thıa Thi™n Hu’

Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n ßfia chÿ Ghi nhÀn v“ Sao la 1 Nguy‘n ßπi Anh Tu†n C∏n bÈ b∂o tÂn, Chi cÙc 7/ 2003: nu´i mÈt con sao la mÌi sinh, cfln ch≠a

Ki”m l©m TTH rÙng rËn; c∏ th” nµy bæt Æ≠Óc Î lµng BÙt, x∑ H≠¨ng Nguy™n (*)

2 PLao H≠ng Th´n Atin, x∑ A ßÌt Nh◊n th†y Sao la Î vÔng th≠Óng nguÂn suËi T©m Giang (thuÈc Lµo) khu v˘c g«n vÌi x∑ A Roµng (*)

3 A Lai Th´n Barit, x∑ A ßÌt C„ 2 c∆p sıng Sao la mua Î th´n A Täp, x∑ Bhal™e, huy÷n T©y Giang

4 Ra Bπc Minh Th´n A Ro, x∑ A ßÌt 1996: th†y mÈt Sao la ch’t Î Lµo 5 B∂o Th´n A Roµng, x∑ A Roµng 10/ 1990: bæt Æ≠Óc 1 con Æ˘c kho∂ng 70 kg Î suËi A

ßu (F)6 Moonh Th´n A Roµng, x∑ A Roµng 6/ 1998: bæt Æ≠Óc 1 con (bªng ch„) kho∂ng 90kg Î

suËi A ßu (F)7 A Kinh Phut Th´n Karon, x∑ A Roµng - 10/12/ 2003: l«n g«n Æ©y nh†t nh◊n th†y Sao la Î

suËi Cha Linh (D) - nh◊n th†y d†u v’t Sao la th≠Íng xuy™n Î khu v˘c nµy

8 H V®n HÂi Th´n Karon, x∑ A Roµng - 5/1998: bæt Æ≠Óc 1 con chˆa kho∂ng 80kg Î suËi Pa Ong (A) - nh◊n th†y d†u v’t Sao la th≠Íng xuy™n Î suËi Pa Ong (A), l«n g«n Æ©y nh†t lµ c∏ch Æ©y 1 th∏ng

9 Hu˙nh Kha Kh¯a Th´n Karon, x∑ A Roµng -1998: bæt mÈt con nh· kh´ng c„ sıng Î suËi Tµ Lai(C) -tr≠Ìc 1998: bæt 2 con

10 Qu˙nh Nhµn Th´n Klo, x∑ A Roµng 2000: nh◊n th†y 2 con (mÈt con c∏i vµ mÈt con con) Î suËi Sæp (*)

11 Qu˙nh Hom Th´n Klo, x∑ A Roµng ß∑ tıng nh◊n th†y Sao la Î suËi Trung vµ suËi Sæp, vÔng gi∏p ranh gi˜a x∑ H≠¨ng L©m vµ x∑ A Roµng(*)

12 Qu˙nh Ninh Th´n Klo, x∑ A Roµng 1991: nh∆t Æ≠Óc mÈt c∆p sıng Î suËi S∏p (*) (con nµy c„ th” bfi ch„ s„i ®n thfit v◊ c„ v’t ch©n s„i xung quanh)

Ghi nhÀn v“ Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam

107

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

13 H Xu©n Lim C∏n bÈ ki”m l©m hπt A L≠Ìi 2003: nh◊n th†y 2 con Î suËi Cha Linh (D) vµ 1 con Î suËi A Par (E)

14 Ka Lum Bao Th´n A Roµng II, x∑ A Roµng - 2/2002: nh◊n th†y 1 c∏ th” Î suËi Pam Mrung (B) (ÆÊ vµo s´ng BÂ). - 6/2003 nh◊n th†y 1 con c∏i vµ 1 con nh·

Î suËi Pam Mrung 15 Nguy‘n V®n Vi÷t Th´n MÙ NÛ, x∑ H≠¨ng Nguy™n - 11/1996: nh◊n th†y mÈt c∏ th” Î suËi MÙ

NÛ (*)16 Nguy‘n V®n Lao Th´n MÙ NÛ, x∑ H≠¨ng Nguy™n - 1997: nh◊n th†y 1 c∏ th” Î suËi A G©u (1

nh∏nh cÒa suËi MÙ NÛ) (*)- Æ∑ tıng th†y d†u cÒa Sao la Î khe Tre (*)

Ghi chÛ: (A) = khe Pa Ong, (B) = khe P©m Mrung, (C)= khe Tµ Lai, (D)= Cha Linh, (E)= A Par, (F)= A ßu,(*) = Æi”m kh´ng Æ≠Óc Æ∏nh d†u tr™n b∂n ÆÂ

Ng≠Íi Æ≠Óc ph·ng v†n ßfia chÿ Ghi nhÀn v“ Sao la 1 B¨ Lang ßi“n X∑ L®ng, huy÷n T©y Giang 1977: 1 c∏ th” bfi bæt Î Æ«u nguÂn s´ng A

V≠¨ng2 Blong X∑ L®ng, huy÷n T©y Giang 1989: nh◊n th†y mÈt c∏ th” Î khu v˘c bi™n giÌi

Vi÷t / Lµo3 Brinh Phu Th´n A Chinh, x∑ A Ti™ng, 1977: nh◊n th†y mÈt c∏ th” Î khu

huy÷n T©y Giang v˘c bi™n giÌi Vi÷t / Lµo4 Hµ Ph≠Ìc PhÛ C∏n bÈ ki”m l©m hπt Kinh nghi÷m tı ÆÓt kh∂o s∏t Sao la tr≠Ìc cho

T©y Giang th†y Sao la c„ Î c∏c x∑ A V≠¨ng, A N´ng vµ Bhal™e

5 Xu©n, c´ng an huy÷n Thfi tr†n Prao C„ 2 c∆p sıng mua tı x∑ S´ng K´n 6 Tra Ruong Ui, 70 tuÊi Th´n A Täp 1, x∑ Bhal™e, 2000: nh◊n th†y 1 c∏ th” Î suËi Täp (A) (Î mÈt

huy÷n T©y Giang nh∏nh nh· cÒa suËi)7 A V´n Pri Th´n A Täp 1, x∑ Bhal™e, 1996,1998 vµ 2001: b…y 2 con Æ˘c vµ 1 con c∏i

huy÷n T©y Giang Î khu v˘c suËi Tµ Lµng (B)8 A V´n MLong Th´n A Täp 1, x∑ Bhal™e, 10/2002: b…y Æ≠Óc 1 con c∏i kho∂ng 50 kg Î

huy÷n T©y Giang mÈt suËi nh· thuÈc nÛi Tµ Lµng (B)9 Briu Blui, 65 tuÊi Th´n A Täp 1, x∑ Bhal™e, 1999: bæt Æ≠Óc 1 con c∏i Î th≠Óng nguÂn suËi

huy÷n T©y Giang Täp (Î mÈt nh∏nh nh· cÒa suËi nµy) 10 MÈt nh„m d©n c≠ Th´n A Täp 2, x∑ Bhal™e, - Î vÔng nÛi Tµ Lµng (B) th≠Íng bæt Æ≠Óc Sao la

Æang h‰p tπi th´n huy÷n T©y Giang - D†u v’t v†n Æ≠Óc t◊m th†y Î khu v˘c nµy 11 A Lang V¨i A rut 1, x∑ A V≠¨ng - 1990: bæt Æ≠Óc 1 con Æ˘c Î suËi M¨ Bon (C)

- Nghe n„i Î vÔng suËi Tµ m¨i cÚng bæt Æ≠Óc Sao la

12 MÈt nh„m thÓ s®n A rut 1, x∑ A V≠¨ng - D†u v’t cÒa Sao la v…n nh◊n th«y Î c∏c suËitrung ni™n nh· vÔng gi∏p ranh vÌi huy÷n Nam ß´ng, tÿnh

TTH - Nghe n„i Æ∑ c„ ng≠Íi bæt Æ≠Óc Sao la Î vÔng suËi Tµ m¨i

13 Hπt tr≠Îng hπt ki”m Thfi tr†n Prao - 7/1998: Æ∑ Æ≠Óc th†y mÈt Sao la cfln r†t nh·,l©m ß´ng Giang ch≠a c„ sıng bæt Æ≠Óc Î khu v˘c gi˜a x∑ A

V≠¨ng vµ x∑ Tµ Lu (c„ th” lµ vÔng suËi Tµ m¨i) (D)14 B¨ N≠Ìt P¨ Nai 1, x∑ Tµ Lu - 1976: nh∆t Æ≠Óc mÈt c∆p sıng, con nµy c„ th”

huy÷n ß´ng Giang bfi s„i ®n15 A Lang BÛt Th´n B¨h´on 1, x∑ S´ng - 8-10/ 2002: b…y Æ≠Óc 2 con Æ˘c vµ 1 con c∏i Î

K´n, huy÷n ß´ng Giang ÆÂi Cha Roong, khu v˘c g«n suËi Tµ Vπc (F)16 A Lang V≠ng Th´n B¨h´on 1, x∑ S´ng -2002: b…y Æ≠Óc 1 con Î suËi Tµ Vπc (F)

K´n, huy÷n ß´ng Giang

108

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

17 ßµ Th´n B¨h´on 2, x∑ S´ng - 2000: b…y Æ≠Óc 1 con Î suËi Ma Lu (E)K´n, huy÷n ß´ng Giang

18 M™m Th´n B¨h´on 2, x∑ S´ng - 2002: b…y Æ≠Óc 1 con Î suËi Ma Lu (E)K´n, huy÷n ß´ng Giang

Ghi chÛ: (A) = suËi Täp, (B) = nÛi Tµ Lang, (C)= suËi MBon, (D)= suËi Tµ M¨i, (E)= suËi Ta Lu, (F)= suËiTµ Vπc, (*) = Æi”m kh´ng Æ≠Óc Æ∏nh d†u tr™n b∂n ÆÂ

PhÙ lÙc 4: B∏o c∏o tÿnh Qu∂ng Nam, Vi÷t Nam, kh´ng tr◊nh bµy trong hÈi th∂o do thÍi gian hπn ch’

B∂o tÂn Sao la Î tÿnh Qu∂ng Nam

Minh Hoµng, Barney Long D˘ ∏n MOSAIC/ WWF

Chi cÙc Ki”m l©m 77 Tr«n Qu˝ C∏p

Tam K˙,Qu∂ng Nam

GiÌi thi÷u

Sao la Æ≠Óc ph©n bË gi˜a 15o30' - 20o00' v‹ ÆÈ bæc vµ 104o - 108o kinh ÆÈ Æ´ng d‰c theo d∑yTr≠Íng S¨n (VÚ V®n DÚng, Th»m Ng‰c Di÷p, trong tµi li÷u hÈi th∂o). Tÿnh Qu∂ng Nam Î c˘cnam vÔng ph©n bË cÒa Sao la nh≠ng ranh giÌi ch›nh x∏c cÒa vÔng ph©n bË ch≠a Æ≠Óc bi’t r‚(Robichaud & Timmins, trong tµi li÷u hÈi th∂o). ß” Æ∂m b∂o t≠¨ng lai l©u dµi cÒa Sao la Î Qu∂ngNam, c«n thi’t ph∂i x∏c Æfinh ph©n bË cÒa loµi hi÷n nay vµ tr≠Ìc Æ©y. ßi“u nµy sœ cho phäp tÀptrung th˘c hi÷n c∏c nÁ l˘c b∂o tÂn ≠u ti™n vµ th›ch hÓp.

Trong hai n®m qua, Chi cÙc Ki”m l©m tÿnh Qu∂ng Nam hÓp t∏c vÌi WWF th˘c hi÷n d˘ ∏nMOSAIC Î Qu∂ng Nam. C∏c k’t qu∂ tr◊nh bµy Î Æ©y lµ c∏c d˜ li÷u v“ Sao la thu thÀp Æ≠Óc tronggiai Æoπn nµy. MÈt ch≠¨ng tr◊nh tÀp trung ri™ng vµo Sao la vıa mÌi Æ≠Óc khÎi x≠Ìng tπi Æ©y, bÎivÀy c∏c d˜ li÷u nµy Æ≠Óc xem nh≠ lµ c∏c th´ng tin c¨ sÎ.

Ph≠¨ng ph∏p

Nh˜ng ph≠¨ng ph∏p sau Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” Æ∏nh gi∏ t◊nh h◊nh ph©n bË cÒa Sao la vµ c∏c y™uc«u b∂o tÂn:

- Nghi™n c¯u tµi li÷u - Ph·ng v†n b∏n ch›nh th¯c- Kh∂o s∏t PRA - LÀp b∂n ÆÂ hi÷n trπng rıng c„ s˘ tham gia vµ c∏c th∂o luÀn v“ qu∂n l˝ rıng - Kh∂o s∏t th˘c Æfia - B…y ∂nh

K’t qu∂:

Sao la ph©n bË Î hai huy÷n cÒa Qu∂ng Nam lµ T©y Giang vµ ß´ng Giang (tr≠Ìc n®m 2003 Æ©ychÿ lµ mÈt huy÷n duy nh†t, huy÷n Hi™n). Nh˜ng huy÷n nµy nªm Î ph›a bæc cÒa tÿnh Qu∂ng Namgi∏p ranh vÌi huy÷n A L≠Ìi vµ huy÷n Nam ß´ng cÒa tÿnh Thıa Thi™n Hu’ n¨i c„ ghi nhÀn ch›nhth¯c v“ s˘ tÂn tπi cÒa qu«n th” Sao la. Kh´ng c„ ghi nhÀn th˘c Æfia nµo Î tÿnh Qu∂ng Nam nh≠ngc∏c c∏ th” bfi s®n bæt Æ≠Óc ghi nhÀn vµ c∏c Æfia Æi”m s®n bæt Æ≠Óc x∏c Æfinh.

109

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

C∏c x∑ Æ≠Óc cho lµ c„ s˘ tÂn tπi cÒa Sao la g«n Æ©y:

ß©y lµ c∏c x∑ c„ c∏c c∏ th” bfi s®n vÌi c∏c Æfia Æi”m s®n Æ≠Óc x∏c Æfinh r‚ rµng.

X∑ B'Hal™e. MÈt con Sao la bfi ch„ d≠Ót ÆuÊi vµ bfi gi’t vµo th∏ng 11/2003 (qua trao ÆÊi vÌi´ng Hµ Ph≠Ìc PhÛ), mÈt c∏ th” kh∏c bfi b…y vµ d©n c≠ Æfia ph≠¨ng gi’t thfit vµo th∏ng 9/2002.

X∑ A V≠¨ng: C∏ th” bfi b…y vµo n®m 2000

X∑ A N´ng: Hi÷n v…n c„ (theo trao ÆÊi vÌi ´ng Hµ Ph≠Ìc PhÛ)

X∑ S´ng K´n: C∏ th” bfi b…y n®m 2002 (Th»m Ng‰c Di÷p, trong tµi li÷u hÈi th∂o) nh≠ng theonh˜ng ph·ng v†n g«n Æ©y nhÀn th†y ng≠Íi d©n Î x∑ nµy th≠Íng Æi tÌi tÿnh Thıa Thi™n Hu’ Æ”s®n vµ Sao la kh´ng nh†t thi’t chÿ Æ≠Óc bæt Î Qu∂ng Nam.

C∏c x∑ hi÷n cfln thi’u th´ng tin v“ hi÷n trπng Sao la:

X∑ A Ti™ng: G«n vÌi c∏c khu v˘c Sao la Æ∑ x∏c Æfinh

X∑ Tµ Lu: Gi˜a x∑ A V≠¨ng vµ S´ng K´n vµ c∏c qu«n th” Sao la Æ∑ x∏c Æfinh Î tÿnh Thıa Thi™n Hu’

C∏c x∑ c„ ghi nhÀn v“ Sao la trong qu∏ kh¯ nh˜ng hi÷n kh´ng c„ th´ng tin v“ Sao la:

Thfi tr†n Prao: MÈt c∏ th” bfi s®n n®m 1999 Î lµng A Dul

X∑ ATing: Kh´ng c„ c∏ th” nµo bfi s®n Æ≠Óc ghi nhÀn trong vflng 10 n®m g«n Æ©y

X∑ T≠: Kh´ng c„ c∏ th” nµo bfi s®n Æ≠Óc ghi nhÀn trong vflng 10 n®m g«n Æ©y

X∑ Ba: Kh´ng c„ c∏ th” nµo bfi s®n Æ≠Óc ghi nhÀn trong vflng 10 n®m g«n Æ©y

X∑ L®ng: Kh´ng c„ c∏ th” nµo bfi s®n Æ≠Óc ghi nhÀn trong vflng 10 n®m g«n Æ©y

T◊nh trπng th´ng tin ph©n bË v“ Sao la hi÷n nay Î ph›a bæc tÿnh Qu∂ng Nam

110

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

Tr≠Ìc kia c„ Sao la:c„ th” hi÷n cfln Sao lac„ th” kh´ng cfln Sao la

Hi÷n nay c„ Sao la

Kh´ng r‚ v“ s˘ tÂn tπicÒa Sao la

Kh´ng tıng c„ Saola theo k˝ ¯c cÒang≠Íi Æfia ph≠¨ng

C∏c x∑ Æ∑ ti’n hµnh kh∂o s∏t vµ cÈng ÆÂng kh´ng bi’t v“ Sao la (Æ≠Óc cho lµ kh´ng c„Sao la tÂn tπi tı tr≠Ìc tÌi nay):

T©y Giang: Tr'Hy, A Xan, Ch'Om, Ga Ri

ß´ng Giang: Macooih, Jo Ngay, Za Hung

Nam Giang: La Ee, Zouilh, Tabhing

C„ mÈt s‰ Sao la r†t cÚ Î x∑ La Ee (trao ÆÊi vÌi VÚ Ng‰c Thµnh). Ng≠Íi d©n Î La Ee tr≠Ìc Æ©ysËng b∏n du c≠, bÎi vÀy nguÂn gËc ch›nh x∏c cÒa chi’c s‰ Sao la nµy kh´ng r‚ rµng.

Nh˜ng ghi nhÀn tı ph·ng v†n

Ng≠Íi Cµ Tu Î x∑ A V≠¨ng cho rªng Sao la di chuy”n theo mÔa Æ’n vÔng nÛi Æ∏ trong mÔam≠a Æ” chÛ ngÙ trong c∏c hang, nh≠ng vµo mÔa kh´ chÛng lπi di chuy”n xuËng vÔng th†p nh≠ngkh´ng ph∂i vÔng Ɔt bªng phºng Æ” ki’m ®n.

T™n Sao la theo ti’ng Cµ Tu lµ "Xoong Xor".

Sao la kh´ng ph∂i mÙc ti™u s®n bæt cÒa ng≠Íi Cµ Tu nh≠ng h‰ cÚng bæt Sao la bªng b…y ho∆cb…y bªng c‰c tre, Sao la bæt Æ≠Óc bfi gi’t l†y thfit. H‰ sˆ dÙng sıng s‰ Æ” trang tr› nhµ ho∆c nhµÆ◊nh, giËng nh≠ ph«n lÌn c∏c chi’n lÓi ph»m Æi s®n kh∏c.

T„m tæt

Ph©n bË

- Hi÷n nay vÔng ph©n bË cÒa Sao la d≠Íng nh≠ tÀp trung ngay Î ph›a Æ´ng cÒa Æ≠Íng HÂCh› minh Î x∑ B'Hal™e, A V≠¨ng, Tµ Lu vµ S´ng K´n, khu v˘c ph©n bË nµy mÎ rÈng v“ ph›at©y Î x∑ B'hal™e vµ A N´ng.

- Sao la c„ ph©n bË tr≠Ìc Æ©y vµ c„ th” cfln tÂn tπi Æ’n ngµy nay Î ph›a Æ´ng cÒa khu v˘c k”tr™n, ph«n ph›a Æ´ng cÒa huy÷n ß´ng Giang Î x∑ A Ting, x∑ T≠ vµ x∑ Ba vµ ph›a t©y nam Îx∑ A Ti™ng vµ x∑ L®ng.

- Sao la d≠Íng nh≠ kh´ng tıng c„ (theo k˝ ¯c cÒa ng≠Íi d©n) Î c∏c khu v˘c cao h¨n Î ph«nph›a t©y huy÷n T©y Giang, ph›a t©y cÒa Æ≠Íng H Ch› Minh, Î x∑ Tr'Hy, A Xan, Ch'Om vµGa Ri.

- VÔng Ɔt th†p n¨i c„ thung lÚng chπy theo h≠Ìng Æ´ng - t©y qua ß´ng Giang vµ T©y Giangd≠Íng nh≠ lµ giÌi hπn tr≠Ìc Æ©y (theo k˝ ¯c cÒa ng≠Íi d©n) v“ ph›a nam cÒa vÔng ph©n bËcÒa Sao la.

MËi Æe d‰a

- Sao la kh´ng ph∂i lµ mÙc ti™u s®n bæt Æ∆c bi÷t cÒa thÓ s®n hi÷n nay

- Sao la bfi bæt th≠Íng bfi gi’t l†y thfit vµ sıng Æ≠Óc dÔng Æ” trang tr› nhµ

111

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o

- Hi÷n nay, d≠Íng nh≠ kh´ng c„ hoπt ÆÈng bu´n b∏n s∂n ph»m tı Sao la Î Qu∂ng Nam tuynhi™n mÈt sË ng≠Íi tı ßµ NΩng bæt Æ«u Æ’n c∏c x∑ t◊m vµ mua sıng s‰ (trong mÈt tr≠ÍnghÓp cÙ th”, h‰ ÆÊi sıng l†y l≠Ìi Æ∏nh c∏)

- Sao la th≠Íng d‘ bfi bæt bªng b…y nh†t

- Ch„ vµ sÛng Æ´i khi cÚng Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” s®n Sao la

Khuy’n nghfi

- Loπi trı b…y vµ c∏c ph≠¨ng th¯c s®n kh´ng c„ ch‰n l‰c Î sinh c∂nh quan tr‰ng cÒa Sao la

- Loπi trı sÛng s®n nh≠ mÈt ph«n cÒa c∏c hoπt ÆÈng d˘a vµo cÈng ÆÂng vµ quy ≠Ìc b∂o v÷rıng

- B∂o v÷ toµn bÈ c∂nh quan rıng vÔng bæc T©y Giang vµ ß´ng Giang th´ng qua mÈt ch≠¨ngtr◊nh qu∂n l˝ b∂o tÂn c†p tÿnh th›ch hÓp

- B∂o v÷ sinh c∂nh Î hai Æfia bµn ≠u ti™n:

1. ß≠Íng H Ch› Minh

2. X∑ A V≠¨ng (Æang bfi Æe d‰a v“ s˘ suy gi∂m th∂m rıng tı Thıa Thi™n Hu’ tÌi Qu∂ng Nam)

- Kh∂o s∏t th˘c Æfia vµ b…y ∂nh Æ” Æπt Æ≠Óc ghi nhÀn ch›nh x∏c v“ s˘ ph©n bË qu«n th”

- Xem xät t›nh kh∂ thi cho vi÷c tuy™n bË khu b∂o tÂn Sao la Î nh˜ng khu v˘c ph©n bË tr‰ngÆi”m (c„ th” lµ B'hal™e vµ A V≠¨ng). Hoπt ÆÈng nµy c«n Æ≠Óc k’t hÓp vÌi nh˜ng nghi™nc¯u kh∂ thi t≠¨ng t˘ Î Thıa Thi™n Hu’ vµ c„ th” c©n nhæc v“ mÈt khu b∂o tÂn li™n tÿnh.

- MÈt chi’n dfich n©ng cao nhÀn th¯c cho cÈng ÆÂng vµ c∏c c∏n bÈ v“ t◊nh trπng cÒa Sao lasœ giÛp gi∂m c∏c mËi Æe d‰a tr˘c ti’p ÆËi vÌi s˘ sËng cfln cÒa loµi Î Qu∂ng Nam

Tµi li÷u tham kh∂o

Anon, 1996. Results of preliminary survey on the Saola Pseudoryx nghetinhensis in Quang Nam - Da Nang

province.

112

"Ph∏t hi÷n lπi loµi Sao la" K˚ y’u hÈi th∂o