pesten in groepsverband

Pesten in (leef)groepverband Pesten in groepsverband
. Pesten is een complex sociaal gebeuren met een negatieve
uitwerking op individuele jongeren en op het
groepsgebeuren, met mogelijke persoonlijke en sociale
gevolgen tot in de volwassenheid. Onderzoek in binnen- en
buitenland wijst uit dat het te vaak voorkomt (23 % van de
jongeren uit het lager onderwijs zegt regelmatig slachtoffer
te zijn, 16 % van de jongeren blijkt regelmatig anderen te
pesten, in het middelbaar is dit respectievelijk 15 % en
12 %).
. Het probleem kan op verschillende wijzen opgevat worden :
als een individueel probleem van slachtoffer of pester, als
een interactief probleem tussen pester en gepeste, als
groeps- of (leef)groep probleem, als voorzieningprobleem, als
opvoedingsprobleem, als ontwikkelingsprobleem, als
. Elk van deze invalshoeken en niveaus biedt
aandachtspunten en handvaten om het probleem aan te
pakken. Omdat het in verschillende interactie- en sociale
processen verweven zit, is elk erop betrokken en kan elk op
zijn manier hier iets aan doen. Het is de gezamenlijke
aanpak van alle betrokkenen (jongeren, leerkrachten, opvoeders,
ouders, (leef)groep , voorziening, samenleving) die kan helpen het
probleem terug te dringen. Dit vraagt de nodige
sensibilisering en de overtuiging invloed te kunnen uit-
oefenen.
. Elkaar vinden in het negatieve, zoals bij pesten, gebeurt
vaak. Onderzoek en ervaring wijzen uit dat het ook anders
kan. Dat het mogelijk is elkaar te vinden in het positieve.
De uitdaging is niet te scoren ten koste van de andere, de
gepeste, die vanuit angst en negatieve verwachtingen hier
steeds maar meer redenen voor geeft. De opgave is iedereen
te laten scoren, ook de eerder gepeste die vanuit zich
ontwikkelend zelfvertrouwen en positieve verwachtingen
hiervoor steeds maar meer redenen geeft.
Uit : Probleembenadering in schoolverband. Praktische gids benadering sociale, relatie-, gedrags- en communicatieproblemen in schoolverband. Psychcom-research, 1999.
. Pesten aanpakken vraagt bijgevolg gezamenlijke actie via
overleg en samenwerking. Het komt er vaak op aan
voldoende gesensibiliseerd te geraken, voldoende inzicht te
verwerven in de zich afspelende individuele, interactieve en
groepsprocessen, en ideeën en werkwijzen te vinden voor
concrete aanpak voor elk. Om in de toekomst voornamelijk
preventief te kunnen werken zullen na overleg afspraken
moeten gemaakt worden en vervolgens duidelijk
gecommuniceerd worden. Dan zal vanuit doelstellingen en
verwachtingen waarin elk zich kan terugvinden, door
gezamenlijke actie moeten getracht worden ze samen
continu waar te maken.
. Een slachtoffer, een pester, een (midden)groep helpen in het
nu, blijkt ook een slachtoffer, een pester, een (midden)groep
helpen voor later. Beslist een te nemen kans om een
bepaalde vorm van sociaal geweld te helpen bannen.
. Pesten wordt gemakkelijk moraliserend en beoordelend
opgevat als fout, verkeerd, slecht, verwerpelijk, te
veroordelen en te bestraffen. Er wordt dan van buitenaf
aangegeven dat het niet kan en dient op te houden. Vaak
wordt ook de persoon van de pester geviseerd en krachtig
aangepakt.
Wellicht ontbreekt dan een precieze omschrij-
ving wat er aan de hand is zodat wie pest kan bewust gemaakt wat er precies aan de hand is, wat pesten precies
inhoudt en wat er precies gebeurt met welke gevolgen en op
die manier wie pest er zelf toe kan komen of er toe kan
worden gebracht iets anders in de plaats te kunnen doen.
. Pesten kan dan eerder opgevat als :
. een vorm van geweld waardoor iemand een ander
pijn doet, verlies, schade, nadeel of onrecht aandoet,
of
. een vorm van (over)macht waardoor het slachtoffer
verliest aan controle, (zeggings)kracht en gezag over
zichzelf, zijn situatie, wat tot hem of haar behoort en
zijn omgeving, en de dader er aan tracht te winnen,
of nog
. een gedrag met verstrekkende negatieve gevolgen
voor de ander die zich niet wel, niet veilig, niet
aanvaard, niet gewaardeerd, niet vaardig, niet
zichzelf kan voelen
. een vorm van discriminatie
Pesten dus als een verlies op verschillende vlakken, dat
best kan ongedaan gemaakt of voorkómen worden.
Pesten dat gebeurt door iemand (alleen of samen met anderen) die
een ander vanuit overmacht geweld aandoet met negatieve
gevolgen op korte en lange termijn.
. Het aandeel van leerkrachten-opvoeders in het tegengaan van pesten
kan dan voornamelijk gesitueerd worden in de groep - en in
de voorzieningsituatie (school, instelling, jeugdwerk, …)
. 1. Pesten kan gezien worden als een groeps-
aangelegenheid.
Pesten blijkt veelvuldig te gebeuren door groepsgenoten. Soms houdt het rechtstreeks verband met wat in de groep gebeurt (presteren, meewerken, ...). Soms houdt het onrechtstreeks hiermee verband (uitlaatklep voor groepspanningen, ...).
. De groepssituatie laat bijgevolg toe kansen te creëren om het
pesten terug te dringen.
. De formele leiding van de leerkracht of groepsopvoeder kan hierbij hulp en ondersteuning bieden.
. Zo kan de problematiek van pesten pedagogisch-didactisch
aangepakt worden naar aanleiding van concrete incidenten.
. Of kan getracht worden de ontwikkeling van sociale
vaardigheid binnen het onderwijs- of begeleidingsprogramma aan bod te laten komen.
. Didactisch en educatief materiaal is hiervoor beschikbaar
(o.m. van de dienst Jeugd & Vrede te Brussel).
. Zeker is door overzicht (monitoring) en toezicht houden het
probleem grotendeels in te dijken.
. Alzo kunnen met de groep afspraken gemaakt worden die het
pesten moeten tegengaan.
. Via individuele gesprekken als leerkracht of opvoeder met zowel
slachtoffer en pester kan sturend en helpend worden
tussengekomen.
. Tegenover de pester kan hierbij gekozen worden voor een
combinatie van druk, beslistheid, afspraak, controle en
invitatie.
. Op termijn kan gewerkt worden aan het nastreven van een
open, positief groepsklimaat onder meer door zorg voor de
relaties binnen de groep ; door het scheppen van een
vriendelijke, open, niet-bedreigende, niet-spottende,
structuur, concreet-zijn, duidelijkheid en voorspelbaarheid;
door het geven van terugkoppeling en aanmoediging; door
het stimuleren van zelfwaardering en zelfvertrouwen, met
mogelijkheid tot eigen initiatief; door het creëren van
positieve verwachtingen en het geven van vertrouwen; door
jongeren te laten meedenken, -oordelen, -kiezen en het
toekennen van deelverantwoordelijkheden; door het
formuleren van uitdagingen en concrete opdrachten die een
eigen betrokkenheid en persoonlijk engagement toelaten;
door het bieden van autonomie en vrijheid in de mate dat
men die aankan; door het scheppen van verbondenheid;
door te leren samenpraten, -werken, -leren, -spelen -con-
flicten oplossen en het bieden van kansen hiertoe.
. Beseffen dat zich ontwikkelen voor jongeren slechts mogelijk is in
een context van welbevinden, veiligheid, aanvaarding en
vertrouwen, zolang pesten dit laatste verstoord zal het ook het
eerste verstoren
. 2. Pesten kan ook aanzien worden als een voorzieningaangelegenheid
Het treedt meest frequent binnen de voorzieningmuren op en
tijdens vrije momenten in een situatie van jongeren onder en
tegenover elkaar.
. Getracht kan worden beter overzicht te krijgen op het
voorkomen van dit gebeuren.
. Nagegaan kan worden hoe meer concrete structurering aan
te brengen op ogenblikken dat dit aan jongeren zelf wordt
overgelaten en het hen niet lukt.
. Hoe een voorzieningklimaat (kwaliteit van de relaties en de
structuren in de voorziening) en een voorzieningcultuur
(werkelijkheid van waarden, normen en betekenissen die het leven
op voorziening richting en structuur geven) tot stand te brengen
waarin pesten niet opgenomen is.
. Als uitgangspunt kan genomen worden hoe thans wordt
opgetreden tegenover pesten en welke hierbij de
vastgestelde hiaten zijn.
. Van hieruit kan een verdere regeling uitgewerkt worden.
. Dit kan via het opstellen van een gedragscode, het
formuleren van positieve verwachtingen en het aangeven
wat er subsidiair zal gebeuren zo men de gemaakte
afspraken niet involgt.
. Nagegaan kan worden hoe alle jongeren kansen te geven
en te helpen om pluservaringen op te doen zonder
minervaringen voor anderen.
. Via een grotere sensibilisering kan ieders betrokkenheid bij
het probleem en het terugdringen ervan vergroot worden.
. Nagegaan kan worden hoe steun, aanmoediging en
bereikbaarheid te voorzien bij het indijken van pesten en
hoe een continue aandacht en zorg te organiseren ter
preventie.
. In dit verband zullen afspraken gemaakt dienen
te worden wie van het personeel wat hoe op zich zal nemen
en hoe dit concreet kan worden georganiseerd.
. Nagegaan kan worden hoe structurering (groepverant-
woordelijken, raden, werkgroepen, jongerenbegeleiding, ...) en
optimaliseren van openheid en communiceerbaarheid (meldpunt, brievenbus,
vertegenwoordigers, peterschap, ...) kan bijdragen.
. Nagegaan kan worden hoe gedane inspanningen te
beoordelen en bij te sturen. Onderzocht kan worden wat op
te nemen in een strategie op korte termijn en wat in een
strategie op lange termijn.
. Een anti-pest beleid kan ge-formule-erd worden.
. 3. Handelingsmogelijkheden voor individuele leerkracht of opvoeder :
. leren opmerken van pesten als onderscheiden van plaag- en
conflictgedrag
. niet tolereren van pestgedrag (geen negeren, geen
onverschilligheid, geen minimaliseren, ...)
. reageren bij zien, horen of vermoeden na zich eerst goed
geïnformeerd te hebben vanuit verschillende hoeken
. doen ophouden van pesten
. pestafspraakprocedure in werking stellen
. aandeel in pestafspraakprocedure uitvoeren
. op één lijn stellen met collega's
. praten met pester en slachtoffer en meepesters en afspraken
maken met elk
. inlevingsvermogen van jongeren stimuleren, gevoelens
van medejongeren leren opmerken
. regels, verwachtingen, afspraken waaronder pestafspraak-
procedure informeren aan jongeren
. jongeren sensibiliseren en behoefte stimuleren om pesten
terug te dringen
. jongeren leren meer communicatief te zijn onder elkaar en
naar je toe en ze stimuleren tot melding van elk pestgedrag,
zowel slachtoffer als getuigen
. aandeel van jongeren in negatief gedrag leren onderkennen
(toelaten, meedoen, lachen, niet reageren, ...)
. het op de hoogte zijn van pesten communiceren
. modelstaan rond pestgedrag
. gedragsmatig ingrijpen, zo mogelijk ook passende
mentaliteitsveranderingen stimuleren
. preventieve aanwezigheid of bereikbaarheid, toelaten je
nabijheid te komen zoeken zonder over pesten te moeten
praten
. preventieve structurele ingrepen, zonodig curatieve (uit
elkaar, tijdje afzonderen, ...)
. preventieve (pauze-)activiteiten mee mogelijk maken
. in groep positieve groepsvorming stimuleren
. op voordeel wijzen voor elk van veilige en prettige groep
. waar nodig overzicht en toezicht houden
. signaal- en bijsturingstussenkomsten opnemen
. overbodige spanningen doen verminderen of wegnemen en
jongeren leren rekening houden met elkaars gevoelens
. attent maken iemand niet te kijk zetten voor anderen of een
ganse groep
. praten rond pesten en over positieve gedragsvormen
. openheid stimuleren
. je afkeuring verwoorden en laten zien
. aangeven bereikbaar te zijn en inspanningen te zullen
leveren om pesterijen te doen ophouden
. laten blijken te verwachten dat pestgedrag kan verdwijnen
mits voldoende aandacht en inspanning van elk
. groeps- en leeftijdsgenoten aanmoedigen meer slachtoffer te
steunen en er mee om te gaan
. betrokken groeps - en leeftijdsgenoten stimuleren minder
blindelings pester te volgen
. slachtoffer helpen bij betere integratie binnen groep,
zonder overbescherming
. informeren van collega's, staf en directie over concreet aanwezig
pestprobleem
. opvolgen van evolutie pestgebeuren
. zich informeren bij pester, slachtoffer, anderen
over deze evolutie
. andere kant van elkaar leren aanspreken
. conflict of anders-zijn dat mogelijk aan de basis ligt van het
pesten trachten onderkennen en zo mogelijk hier aandacht
aan besteden
. onderkennen dat jongeren mogelijk verkiezen van zich te
weerbaar tegenover elkaar op te stellen dan te kwetsbaar en
hierdoor pesten instandhouden
. jongeren leren elkaar belonend tegemoet te treden in plaats
van bestraffend
. jongeren er op wijzen welk gedrag tegenover elkaar te
behouden en welk gedrag te veranderen
. jongeren leren niet bedreigend te zijn voor elkaar
. jongeren leren dat elk tot zijn recht mag komen
. jongeren leren dat elk het recht heeft te zijn wie hij of zij is
. jongeren met problemen (slachtoffer, pester, ...) zo
wenselijk passend doorverwijzen
. een uitstapruimte voorzien om zich tijdelijk terug te
trekken, zich veilig te kunnen voelen en tot rust te kunnen
komen
. aanvangen met enkele basisstrategieën en deze aanvullen en
bijsturen naargelang vastgestelde behoeften en noden, dit
door tussentijdse observatie en evaluatie van aanwezig
pestgedrag en toegepaste aanpak
. aandacht besteden aan de groepssfeer en een open relatie
bevorderen
. de kansen om te pesten zoveel mogelijk terugdringen
. winnen van aanzien door te pesten tegengaan (teken van
zwakte, niet beantwoorden aan eigen normen en verwach-
tingen en die van anderen, ...)
. nagaan wat je concreet en praktisch kan doen om de sfeer,
relatie, communicatie en interactie in het algemeen te
verbeteren binnen en buiten de groep
. via tijdige, gerichte, korte tussenkomsten en signalen de
omvang van pestgedrag beperken
. 4. Doelstellingen naar jongeren toe :
. pesten bespreekbaar stellen
. betrokkenheid van ieder verhogen
. actiebereidheid doen toenemen
. reactievaardigheid bij pesten en bij tussenkomen
bevorderen
. sensibiliseren dat pesten voorkomt en dat pesten best kan
teruggedrongen worden
. jongeren het onderscheid duidelijk maken tussen ruzie als
conflict, plagen als spel en pesten als geweld
. jongeren doen aanvoelen dat ze belangrijke partner zijn in
het afbouwen van pesten
. bijbrengen dat gepeste jongeren niet ongewoon zijn en
niets 'verkeerd' doen
. bijbrengen dat pesten jongeren onzeker maken en hen heel
wat plezier ontneemt, niet het minst omdat het zich vaak
herhaalt, dat pesten slachtoffers maakt
. verhelderen dat pesten helemaal niet zo onschuldig is en de
ernst van de gevolgen vaak wordt onderschat en het
slachtoffer gevolgen vaak verbergt voor anderen (om niet
nog zwakker over te komen) en voor zichzelf (uit een soort
zelfbescherming)
. aangeven hoe te signaleren zonder te klikken en hoe te
kunnen tussenkomen en niet aan te wakkeren
. garantie geven dat als ze een ernstig probleem als pesten
komen melden ze niet zullen vernoemd worden, maar het
zult voorstellen alsof er zelf achter gekomen
. onderscheid duidelijk maken tussen klikken en meedelen
van een moeilijkheid, tussen klikken en helpen
. duidelijk maken dat elk slachtoffer van wie of wat ook recht
heeft op hulp
. door hulp trachten voorkómen dat iemand slachtoffer wordt
of nog langer is
. leren zich af te zetten tegen onrechtvaardigheid
. bewust maken hun verantwoordelijkheid op te nemen en te
durven uitkomen voor wat ze voorstaan
. individuele bijdrage en verantwoordelijkheid in (voort)-
bestaan en doen verdwijnen pesten aanwijzen : met elke
jongere individueel overlopen hoe door zijn denken en doen
pesten te laten voortduren en hoe door een ander denken en
doen pesten te kunnen afremmen
. met jongeren overlopen of ze handelen vanuit zichzelf
(zelf zo denken, voelen, willen, ...) of door toedoen van
anderen
. uitleggen hoe discreet te kunnen helpen.
. duidelijk maken dat ze mogelijk klankbord zijn waardoor
pesten aangemoedigd wordt
. bijbrengen hoe je niet te laten gebruiken en niet te steunen
en hoe andere voorstellen te doen (sport, vertellen, plannen,
...)
. duidelijk maken dat zo je elkaar niet kan hebben, er voor
kiezen of er om vragen tijdelijk uit elkaars buurt te blijven
en elkaar met rust te laten
. bijbrengen hoe je mening en afkeur te uiten
. hoe niet in te volgen van de ander, maar in te volgen van
jezelf
. jongeren zelf oplossingen voor pesten laten zoeken
. tot afspraken komen over pesten
. samen met jongeren een gedragscode opstellen
. als groep samen afspreken hoe te reageren (stop
5, melden, afsprakenlijst, ...)
. zo verkieslijk engagement van elke jongere concreet
afspreken (waar let elk op, wat zal elk doen, ...)
. aanreiken van mogelijkheden van assertief reageren en niet
sub-assertief (te weinig weerwerk) of agressief (te hevig
weerwerk)
. jongeren wijzen op het mogelijk te veel aanwezig zijn van
(over)macht in hun omgang met elkaar (elkaar iets willen
opleggen, elkaar willen domineren, sterkte winnen uit de
zwakte van een ander, elkaar opzijzetten, baas willen spelen
over elkaar, ...)
. leren eigen en elkaars gevoelens te onderkennen
. leren vooraleer tot handelen te komen zich voor te stellen
welke gevoelens dit bij de ander zou teweegbrengen
. leren hun sociaal-emotionele expressiviteit te optimalise-
ren: hoe vriendelijk, prettig en tof zijn voor elk, hoe mee te
zorgen voor een prettige groepssfeer
. slachtoffer leren zoeken naar wat te behouden in zijn
reactie en wat anders te kunnen doen om pesten te
verminderen (gevoelens meedelen, vragen naar waarom,
verlangen meedelen, alternatief aangeven, omgangs-
voorbeeld tonen, herinneren aan regel, spiegel voorhouden,
iemand anders zoeken om mee te spelen, iets onverwachts
doen, zijn voor pester belonende reactie veranderen,
mentaal niet overnemen van pesterijen, positieve in
zichzelf uitstralen, conflict achter pesterijen zoeken en
oplossen, ...)
. slachtoffer leren zoeken naar expressieve, uitnodigende in
plaats van reactieve, defensieve opstelling
. pesters leren verkennen waarom of waartoe ze pesten en
leren zoeken hoe ze dit op een andere manier kunnen
. met pesters overlopen wat hun pestgedrag uitlokt (groeps-
verwachting en -druk, verveling, kans, wat in slachtoffer,
situatie, reactie, ...) en hoe hierin verandering te krijgen
(andere groep, interesse, toezicht, geen aandacht besteden
aan, situatievermijding, zelfde resultaat andere wijze, ...)
. pesters en gepesten helpen niet op hun eerste 'reflexen' in te
gaan, maar tot een meer bewust tweede handelen te komen
(stilstaan bij zwakte of kans trachten geven aan sterkte)
. samen voor en met de hele groep precies visueel in kaart
brengen wie wie pest waar wanneer hoe waar_om met welk
gevolg, dit regelmatig herhalen
. vanuit de vaststelling dat zowel pesters als gepesten zich op
de rand van de groep bevinden en buiten de gebruikelijke
sociale activiteit, beiden helpen om meer in de groep te
komen binnen de gangbare interactiestroom
. er rekening mee houden dat er een wederzijds pesten kan
zijn en elk pest vanuit een zich slachtoffer voelen van de
ander, waardoor zich gerechtigd te voelen op een meer of
minder bewuste, expliciete en waarneembare wijze te pesten
@ Psychcom-research vzw, 2000

pesten in groepsverband

Documents