pal aug nay an

8/14/2019 Pal Aug Nay An

1/27

PALAUGNAYAN


2/27

PALAUGNAYAN Ang bawat wika ay isang malaking sistema na binubuo ng

ilang sistemang magkaugnay at hindi magkahiwalay. Sa linggwistika, sinisimulan ito sa paglalarawan ng mga

komponent ng wika sa pinakamaliit na yunit, ang tunog. Sakop sa pag-aaral ng ponetiko ang mga tunog at kung

paano nalilikha ang mga ito. kasunod nito'y ang pagtuklaskung aling yunit ng mga tunog ang makabuluhan sa isangwika, ito ang siyang tungkulin ng ponemiko.

Saklaw nito ang kahalagahan ng pagbibigay ng diin sa isangpantig, ang pagtigil sa loob ng hulihan ng pangungusap patipagbaba at pagtaas ng tono rito.

Ang susunod na sistema ay ang paraan ngpagkukumbinasyon ng mga ponema upang bumuo ng mgamakabuluhang yunit ng wika. ang huling sangay nglinggwistika istrakttural ay ang sintaks o palaugnayan.


3/27

Ano nga ba ang Palaugnayan?

Ang sintaks o palaugnayan ay pag-aaral ng mga uring pangungusap at ng iba pang kayarian. Ito aynagmula sa salitang Griyegong (syn,nangangahulugang "co-" or "together") at (txis,nangangahulugang "sequence, order, arrangement"),

sa linggwistiks ito ay mailalarawan bilang isang pag-aaral ng mga tuntunin, o "patterned relations" napinamamahalaan ng kung papaano ang mga salita saisang pangungusap ay mapagsasama-sama. Ito aymay konsern sa kung papaano ang magkakaibangsalita (kung saan, kung babalikan ang sinabi ni

Dionysios Thrax, ay mauuri bilang pangngalan, pang-uri, pandiwa, pang-abay, pang-ukol, atbp.aymapagsasama-sama bilang isang sugnay, na sakalaunanan ay magiging isang ganap napangungusap.
http://eleap.ust.edu.ph/wiki/Dionysios_Thraxhttp://eleap.ust.edu.ph/wiki/Dionysios_Thraxhttp://eleap.ust.edu.ph/wiki/Dionysios_Thraxhttp://eleap.ust.edu.ph/wiki/Dionysios_Thrax


4/27

Ang lipon ng pitong salitang: Ang isda sa mesa ay kinain ngpusa ay katutubo sa ating wika, bagama't maaari dingsabihing, Kinain ng pusa ang isda sa mesa na hindinagbabago ang kahulugan. Subalit, ng pusa ang isda sakinain mesa ay hindi maaaring tanggapin sa karaniwangpagsasalita.

Kung gayon, masasabing ang isang wika ay binubuo ngmga sagisag na pangwika at ng mga tuntunin na dapatsundin upang ang sagisag na ito'y magamit nang wasto sapananalita. Ang bawat salita ay may kanya-kanyangtuntunin ng pagkakasunud-sunod ng mga sagisagpangwika, halimbawa ang "cried the baby" ay hindi tama sa

Ingles subalit ang "umiyak ang sanggol" ay tama sa Filipino.Ang mga tuntuning ito ng pag-uugnay-ugnay ng mgasagisag na pangwika ay sinasaklaw rin ng sintaks opalaugnayan.

Ano nga ba ang Palaugnayan?


5/27

MGA URI NG PANGUNGUSAP SAFILIPINO

Dalawa ang uri ng pangungusap saFilipino - predikatibo o angpangungusap na may simuno atpanaguri at ang pangungusap nawalang simuno o panaguri. Tinatawagna simuno ang bagay na pag-uusapan. Ito ang bahaging

pinangungunahan ng ang o si o angkatumbas nito (panghalip pananong,palagyo o panghalip pamatlig napaturol).

halimbawa: 1. Nalulungkot ang babae. 2. kayang-kayang gawin iyan. 3. May bagong damit si Angel. 4. Sa kanya ako titira. Ang panaguri ay maaaring pariralang

nominal o pangngalan, pariralangpang-uri, pariralang pang-ukol atpariralang pandiwa. Ang bagay nasasabihin tungkol sa pinag-uusapangbagay ay tinatawag na panaguri.

Pangungusap

Panaguri Simuno

Pariralang PangngalanPariralang Pang-uriPariralang Pang-ukolPariralang Pandiwa


6/27

Karaniwan nang nauuna ang panaguri sa simuno at ito angtinatawag na karaniwang ayos. Kapag nauuna naman ang simuno,ang panaguri ay pinangungunahan ng ay at ito ang di-karaniwang ayos.

Nahahati sa apat na uri ang pangungusap na may simuno atpanaguri ayon sa salitang pinakaulo (head) ng panaguri. Maaaring

pangngalan ang ulo ng panaguri tulad ng nasa mga sumusunod napangungusap. Ang bata ang kumuha. Si Antonette ang ikakasal bukas. Ikaw ang pinatatawag ng dekana. Ito ang aking bag. Titser ang aking nanay. Ang pangngalang ulo ng panaguri ay maaaring may pantulong

(1,2) o wala (5). Ang pang-uri ay maaari ring maging ulo ng panaguri gaya ng

makikita sa mga sumusunod na halimbawa: Murang-mura ang bilihin sa palengke. Matalino ang guro.



7/27

Ang panaguring may pariralang pang-ukol bilang uloay may iba-ibang isinasaad paglalaan(reservational), pagtuturo sa lulan (locational), pag-aari (possesional), pagkatig o pagkiling (preferential).

Halimbawa: (Para) sa akin ang pagkaing iyan. (paglalaan) Nasa loob ng kabinet ang damit na isusuot mo.

(lunan) Kay Matet ang bag na naiwan. (pag-aari). Nasa bitag ng alanganin ang proyektong dapat na

ipatupad. (kalagayan) Sa bandang kaliwa ang daan patungo sa kantina.

(direksyon) Sa kanya pa rin ako. (pagkatig)



8/27


9/27

Kaganapang Tagaganap o Aktor (Actor Complement)

Tagaganap ang gumaganap ng kilos o gawaingisinasaad ng pandiwa. Dalawa ang uri ng tagaganap ang tagaganap ng tahasang kilos napinangungunahan ng ang o si at siya ring simunong pangungusap at ang tagaganap ng balintiyak na

kilos na pinangungunahan ng ng o ni.Matatagpuan ang kaganapang tagaganap sa mgapangungusap na ang pandiway nasa kabalikang tinig.

Halimbawa: Kumuha ang mga mag-aaral ng pagsusulit sa Filipino. Nakipag-ayos si Atty. Jimenez sa kanyang

kampanero. Kinain ng unggoy ang saging na ibinato sa kanya. Kinatagpo ni Buboy ang kanyang kasintahan.


10/27

Kaganapang Tagatanggap (Goal Complement)

Kung ang pangngalan ang tumatanggap ngkilos o gawaing isinasaad ng pandiwa atitoy karaniwang pinangungunahan ng

panandang ng, ito ang tuwirang layon(direct object).

Halimbawa : Naglinis ang mga bata ng kanilang silid. Sumali siya sa rally. (may tuwirang layon

na hindi tumatanggap ng panandang ng).


11/27

Kaganapang Ganapan (Locative Complement). Ang tao o lunang pinangyarihan ng gawaing isinasaad

ng pandiwa ay tinatawag na ganapan (locative) atitoy pinangungunahan ng sa o kay.

Halimbawa:

Nag-iwan siya ng pera sa may ibabaw ng mesa. Namili sila ng gamit sa SM. Pumunta ang mga tao sa EDSA

Mendiola

amin

Quiapo


12/27

Kaganapang Kaalanan (Benefactive Complement)

Di-tuwirang layon (indirect object obenefactive) ang pangngalangnakikinabang sa gawaing isinasaad ng

pandiwa at itoy pinangungunahan ngpariralang para sa o para kay.

Halimbawa:

Bumili siya ng pagkain para sa amin. Gumawa siya ng paraan para kayAmy.


13/27

Kaganapang Pangganap (Instrumental Complement)

Kasangkapang (instrument) ang tawag sakaganapang nagsasaad ng bagay naginagamit sa gawain o kilos na isinasaad ngpandiwa. Ang panandang ginagamit ay (sapamamagitan ng / ni o ng panandangng/ni.

Halimbawa: Isinulat niya ang kanyang mensahe sa

pamamagitan ng dugo. Hinalo niya ang ulam sa pamamagitan ng

sandok na kahoy.


14/27

Kaganapang Kadahilanan (Causative Complement)

Ang pangngalang nagsasaad ng sanhio dahilan ng kilos na isinasaad ngpandiwa ang kadahilanan (causative)

at ang pananda ay ang (dahil) sa. Halimbawa: Hindi natuloy ang programa dahil sa

pag-ulan. Nagkagulo ang mga sundalo dahil sapagkakaalis ng kanilang komandante.


15/27

Kaganapang Resiprokal (Reciprocal Complement)

May ilang pandiwa na nagsasaad ngtuwangan o gantihang kilos at ang mgaitoy may kaganapang tinatawag nakatuwang (reciprocal) itoy maaaring tao ohayop at pinangungunahan ng sa o kay.

Halimbawa: Nakipag-away ang bata sa kanyang

kaklase. Nakipagbati siya kay Amy. Nakipaghabulan ang daga sa pusa.


16/27

Isa o higit pa sa mga kaganapang ito ay matatagpuansa mga pangungusap na ang simuno ang siyanggumaganap o may kinalaman sa pagkaganap (doer oinitiator ng aksyon). Alinman sa mga ito ay maaaring

gamiting simuno ng pangungusap. Sa gayoy nag-iibaang panlaping ginagamit sa pandiwa at anggumaganap o may kaalaman sa pagkaganap ay hindipinangungunahan ng ang o sikundi ng ng o nio angkatumbas nito (kita, ko, mo, niya, natin, ninyo, nila,niri, nito, niyan, noon).

Ang ikalawang uri ng mga pangungusap ay walangsimuno o panaguri. Kaunti ang mga ito kaysa mgapangungusap na predikatibo ngunit marami angdiwang isinasaad.


17/27

Pangungusap na Temporal

Ang unang pangkat ay nagsasaad ng panahon maaaring bahagi ng araw o panahon (season) obahagi ng tao. Karaniwang itong anyo ng pangngalanat maaaring may kasamang pang-abay napamanahon.

Halimbawa: Gabi na. Maaga pa. Tag-ulan na naman.

Pasukan na. Bakasyon na naman. Martes kahapon. Pista sa Enero.


18/27

Pangungusap na Penomenal

Bagamat binubuo ng pandiwang banghaysa um ang mga pandiwang nagsasaadng mga pangyayari sa kalikasan, walang

simuno o panaguri ang mga sumusunod napangungusap.

Halimbawa: Umuulan kahapon.

Gumuho ang lupa. Baha na naman sa UST.


19/27

Bagamat binubuo ng pandiwang banghaysa um ang mga pandiwang nagsasaadng mga pangyayari sa kalikasan, walang

simuno o panaguri ang mga sumusunod napangungusap.

Halimbawa: Umuulan kahapon.

Gumuho ang lupa. Baha na naman sa UST.


20/27

Ang mga pakiusap ay karaniwangbinubuo ng pandiwang may lapingpa o pakio makiat maaaringsundan ng pang-abay at/o tuwiranglayon.


21/27

May mga pangungusap na nagsasaadng pagyaya o pagyakag.

Halimbawa: tayo na. Halina.


22/27

Mga pangungusap na may Pandiwang Ka- Itoy mga pangungusap na may pandiwa at may

tagaganap ngunit ang anyo ng tagaganap ay hindiang simuno. Ito ang tinatawag na katatapos nagawain (recent perfective) at binubuo ng ka + pag-uuli ng unang pantig ng salitang ugat + salitang-ugatat maaaring may pa subalit palagiang may lang olamang at ang tagaganap nito ay maaaring pawatasna anyo ng pandiwa.

Halimbawa: Kaaalis pa lamang niya. Kakain lang namin kanina. Katatapos lamang nilang manood.


23/27

Ang mga padamdam ay nabibilang sauring ito ng pangungusap.

Halimbawa: Aray! Naku po!


24/27

Ang mga tawag ay wala ring simunoo panaguri.

Halimbawa: Magandang umaga po. Paalam.

Makikiraan po.


25/27

May mga anyo ng pasukol na hinditumatanggap ng simuno tulad ng:

a. pagka+ pag-uulit ng salitang ugat +salitang ugat.

b. napaka + salitang ugat c. ang + salitang ugat ( at maaaring ulitin

ang salitang ugat) d. kay - + pag-uulit o hindi ng salitang

ugat+ salitang ugat at sinusundan ngpariralang pangngalan na pinangungunahanng ng.


26/27

Halimbawa: Pagkamahal-mahal ng bilihin ngayon.

Ang gulo-gulo naman ng mga bata. Ang hirap pakisamahan ni Gino. Kaysungit-sungit ng babaeng iyan!


27/27

Ang pangungusap na Eksistensyal

Itoy binubuo ng mga katagang mayo wala na sinusundan ngpangngalang pambalana.

Halimbawa: May tao sa bahay. Walang katau-tao sa silid. May pusa ba? Mayroon ngang klase sa Martes.

pal aug nay an

Documents