Osuuza Welenga ni

Oleba Etakwani

COMPILADO PELO: Programa de Língua Takwane

Milange, Zambézia, Moçambique

Ficha Técnica Título: Osuuza Welenga ni Oleba Etakwani (Estudo da Leitura e Escrita em Takwane) (Reading and Writing Takwane) Língua: Takwane Ilustrações: Art of Reading 2.0 Corel WordPerfect Suite 8; Francisco Mabede; Jeffery A. Shrum Fotografias: Margaret Roorbach Shrum Primeira edição electrónica, 2010 Produzido por: SIL Moçambique lidemo.net@gmail.com C.P. 652 Nampula, Nampula Moçambique O utilizador pode copiar e distribuir a obra

Osuuza Welenga ni

Oleba Etakwani

LIVRO DE ALFABETIZAÇÃO NA

LÍNGUA TAKWANE

Orientações para o monitor de alfabetização PASSOS PARA O ENSINO DUMA LIÇÃO DA VOGAL NORMAL

1. Cantar a cantiga das vogais, escolhendo uma pessoa para orientar a mesma.

2. Apontar a vogal em causa. Perguntar como se chama e o nome da palavra chave (está no meio da página) [a

= anaku, e = emezo, i = iba, o = olima, u = ugona]. Pedir aos alunos que digam outras palavras que começem

com o mesmo som. Devem dizer fortemente o som da vogal cada vez que citam a palavra.

3. Falar dos desenhos que estão na página, referentes à vogal que estiver a ensinar. Dizer o som inicial em voz

alta, para dar ênfase ao som da letra. [Atenção: quando chegar à página 8, onde se estuda “u”, tenha o

cuidado de ler a nota para o monitor e avisar aos alunos que todas as acções estão no passado e por isso as

palavras começam com “u” e não com “o” como se fosse no presente.] As palavras referentes aos desenhos estão escritas na parte final da página.

4. Escrever a letra no quadro, explicando como fazer a letra maiúscula e a minúscula, enquanto estiver a

escrever. Seguir as indicações sobre como ensinar a escrever as consoantes (passo #5).

5. Fazer ditado das vogais estudadas, cada dia que trabalhar com vogais. Vigiar o que os alunos estão a

escrever, com vista a ver se fazem bem; escrever a resposta correcta no quadro, para os alunos verificarem e

corrigirem. Não esquecer de identificar a vogal maiúscula e também a minúscula.

PASSOS PARA O ENSINO DUMA LIÇÃO DA CONSOANTE OU VOGAL

PROLONGADA

1. Antes de começar uma nova lição:

Cantar a cantiga das vogais. Cantar a cantiga do alfabeto. Contar uma história/conto aos alunos sobre o tema da palavra chave. Conversar sobre a história. Ex:

Do que se trata? O que é que se passou? Rever as lições prévias—palavras chaves e as sílabas. Escrever a palavra chave no quadro—

enfatizando a letra nova. 2. Ensinar a nova palavra chave.

3. Ensinar os exercícios.

A palavra chave (exercício #1). a. Falar com os alunos e ajudar-lhes a descobrir a palavra chave através do desenho que vêem.

b. Ensinar a palavra chave, escrevendo-a no quadro e fazer prática dela com os alunos.

c. No cartaz, mostrar a palavra chave e lê-la.

d. Pedir aos alunos que procurem a palavra chave no cartaz em todos os lugares.

e. Ler a palavra chave que está no quadro, em decomposição.

mama “Esta é „mama‟ ”.

ma “Esta é a parte de „mama‟ que diz „ma‟ ”.

a “Esta é a parte de „ma‟ que diz „a‟ ”.

“Agora o que é isso? [Apontar todas as partes, de cima para baixo, e de baixo para cima: „mama‟, „ma‟, „a‟, „a‟, „ma,

mama‟ ”.]

Compor as sílabas novas (exercício #2). a. Em analogia, os alunos podem gerar sílabas novas (com as letras conhecidas e a letra nova). O

monitor diz: “Já sabem „a‟. Também sabem „ma‟. Agora como se lêem as sílabas que formaram?

a e o

ma *me *mo

* O asterisco significa que os alunos não viram essas sílabas antes.

Identificação (exercício #3). Os alunos vão identificar o que é igual nas sílabas que leram recentemente. O

monitor dirá: “Que parte/letra é que é igual ou idêntica?” ma me mo

Contraste (exercício #4). Os alunos devem distinguir quais são as diferenças entre as sílabas já conhecidas.

O monitor vai perguntar: “Qual é a parte diferente?” Ler sempre em boa ordem: da esquerda para a direita e

de cima para baixo.

3

anaku

ugona

olima

emezo

iba

a A

e E

i I

o O

u U

Jibo

anaku

Nsuzo 1 A, a

a A

aaaa AAAA aaaa AAAA 4 Nomes das figuras: abaala, athu, aviyawu, alingofa, apoddogoma

emezo

Nsuzo E, e

e E

eeee EEEE eeee EEEE 5

Nomes das figuras: ereru , etelo, eliba, engolozi, egonoddo, ebale

iba

Nsuzo 3 I, i

i I

iiii IIII iiii IIII 6

Nomes das figuras: inini, ihuma

olima

Nsuzo 4 O, o

o O

oooo OOOO oooo OOOO 7 Nomes das figuras: orwa, olusi, oragala, otubanya, omeza, oteya

ugona

Nsuzo 5 U, u

u U

uuuu UUUU uuuu UUUU 8

Nota ao monitor: essas acções estão no passado e todas começam com "u".

Nomes das figuras: uthukula, uvava, ukuruwa, ugwela, uwara

9

anaku

ugona

olima

emezo

iba ii II

ee EE

aa AA

oo OO

uu UU

Nsuzo 6 Ovirusedh

Ditado: vogais em letras maiúsculas e minúsculas, misturando -as

2

Malume

lu

u

Nsuzo 7

L, l

Malume milomo

milomo

mi

i

u e i o a

lu le li lo la

i o u a e

mi mo mu ma me

10

m i

mo

mu

ma

me

lu

le

li

lo

la

la le l i lo lu

ma me mi mo mu

M, m

1

2

3 3

4

1

11

Malume milili.

Malume uluma milomo.

lllll LLLLL Malume

mmmmm MMMMM milomo

mi li li

milili

Ma lu me

Malume

u lu ma

uluma

Ditado: Malume, milili, uluma, milomo, olima

ma mu ne

mamune

Mamune

na ma li ma

nama lima

namalima

a na

ana

Ana

Nsuzo 8

N, n

namalima

namalima

na

a

na ne no nu ni

ma me mo mu mi

la le lo lu li

12

na

ne

no

nu

ni

a e o u i

na ne no nu ni

1

3 4

2

13

Ana onamulela nene. Malume onalima

malala ni Ana mamune. Malume

namalima.

nnnnn NNNN namalima

o na mu le la

ona mu lela

onamulela

ma la la

mala la

malala

Ditado: namalima, nene, Ana, mamune, manunelo

Nsuzo 9

G, g

gelegele

gelegele

ge

e

ge gi ga gu go

ne ni na nu no

le li la lu lo

me mi ma mu mo

14

u mu gu la

umu gula

umugula

u go ma na

ugo mana

ugomana

u gu la

ugula

Ugula ge le ge le

gele gele

Gelegele

ge

gi

ga

gu

go

e i a u o

ge gi ga gu go

1

3

4

2

o no mu lo go le la

ono mu logo lela

onomulogolela

15

Malume umugula gelegele. Ana ugula

muno. Malume onomulogolela

gelegele.

Ana onologolela magano a Mulugu.

Malume ugomana gelegele. Namugu

ggggg GGGG gelegele

ologolela

onologolela

onomulogolela

o lo go le la

o logo lela

ologolela

o no lo go le la

ono logo lela

onologolela

Ditado: ugula, gelegele, Mulugu, aligi, egumi

na ma li ma

nama lima

namalima

Nsuzo 10 Ovirusedha

ma mo mi me mu

la lo li le lu

na no ni ne nu

ga go gi ge gu

Namalima onalima agagulamile.

Namalima ugoma olima. Namalima

amugula gelegele ni Malume.

16

o na li ma

ona lima

onalima

a ga gu la mi le

aga gula mile

agagulamile

17

ni ga no

ni gano

nigano

o la ga

o laga

olaga

Oli nigano, oli milomo ni olaga.

ma no li na mi

lu ga me la go

ni lo gi mo nu

gu mu ne ge le

mmMM llLL nnNN Ditado: agagulamile, gano, gelegele, onalima, ni

u wo ga

uwoga

a wo ga

awoga

gu lu we

guluwe

wu nu wa

wunuwa

wu lu la

wulula

Nsuzo 11

W, w

wulula

wulula

wu

u

wu we wa wi wo

gu ge ga gi go

nu ne na ni no

mu me ma mi mo

18

wu

we

wa

wi

wo

u e a i o

wu we wa wi wo

1

3 4

2

19

Wulula wunuwa. Ole wulule muwalewale.

Muwalewale awoga, uwoga. Guluwe

enowulula. Mulele onowulula. Ole wulule

awoga eweleliwege. Ninone wi, wulule unona

olaga, unona owoga.

wwww W W W W wulula

mu wa le wa

le

mu wale wale

muwalewale e we le li we ge

ewele liwe ge

eweleliwege

e no wu lu la

eno wu lula

enowulula

Ditado: waga, woga, wogela, wulula, muwalewale

e he me

eheme

Nsuzo 12

H, h

eheme

eheme

he

e

he hu hi ha ho

we wu wi wa wo

ge gu gi ga go

ne nu ni na no

20

a hi gu la

ahi gula

ahigula

he

hu

h i

ha

ho

e u i a o

he hu hi ha ho

1

3 4

2

21

Mulowiwa namaluwa eheme agulihaga.

Agagulihile eheme ahigula guwo ni muno.

Mamunaga Mulowiwa ugula muno ni guwo.

Mamunaga Mulowiwa namaluwa eheme.

hhhhhh HHHHHH eheme

a gu li ha ga

a guli haga

agulihaga

a ga gu li hi

le

aga guli hile

na ma lu wa

nama luwa

namaluwa

Ditado: eheme, ahigula, agulihaga

ma hi yu

mahiyu

Mahiyu mi yo

miyo

Miyo

yi hi

yihi

Yihi

Nsuzo 13

Y, y

yihi

yihi

yi

i

yi yu ya ye yo

hi hu ha he ho

wi wu wa we wo

gi gu ga ge go

22

yi

yu

ya

ye

yo

i u a e o

yi yu ya ye yo

1

3 4

2

a na ma gu li ha

ana magu liha

anamaguliha

23

Mahiyu miyo ni Mulamu, newananela ogula

yowimoneyana mahiyu. Anamaguliha ihiya

oguliha ni yihi. Oli yihi wiyeliwa oli wewo.

Oli yihi wigulumula oli wewo.

yyyyyyy YYYYYY yihi

yo wi mo ne ya

na

yowi mone yana

wi ye li wa

wiye liwa

wiyeliwa

Ditado: aliyo, yihi, aya aya, goyi, wiyeliwa

a lo be

alobe be wu

bewu ba be

Babe

a bu le la

abu lela

abulela

mu ye be

le

muye bele

Nsuzo 14

B, b

muyebele

muyebele

be

e

be ba bu bo bi

ye ya yu yo yi

he ha hu ho hi

we wa wu wo wi

24

ba ba ni

babani

be

ba

bu

bo

b i

e a u o i

be

ba bu bo bi

1

3 4

2

25

Muyebele obehile wa ababe alobe bewu.

Mamune abulela wamaye. Muyebele waloba

ababe wi yamulobelele mamune abulela.

Egalobele muyebele ahiwoga wi babani

mamunaga enomulowa.

Babe ahiwoga wi mulibihe malobelo wa

Mulugu. Mamuno onoyila. Nimahala a

Mulugu.

bbbbb BBBBB

e ga lo be le

ega lo bele

egalobele

ya mu lo be le le

yamu lobe lele

yamulobelele

mu li bi

he

muli bihe

e no mu lo

wa

eno mu lowa

Ditado: bebehi, muyebele, bewu, ebale, boliha

wi we le la

wiwe lela

wiwelela

bi bi li ya

bibi liya

Bibiliya

wa hi we le la

wahi we lela

wahiwelela

Nsuzo 15 Ovirusedha

ba bu be bo bi

ya yu ye yo yi

ha hu he ho hi

wa wu we wo wi

Wiwelela malamulo a Bibiliya oli walogolela.

Wahiwelela malamulo a Bibiliya olowiwa.

26

u hi ya na

uhi yana

uhiyana

o ha ba

ohaba

Ohaba

27

Ononiwa uhiyana ni ohaba.

wwWW hhHH yyYY bbBB

wa yi ha go mu

be na ya he ye

yu we le bo le

gi hu ne yo ba

ho ge wi la hi

ma mi bi me wo

no bu nu wu na

Ditado: aba, abuwa, wababela, habelela, wihabiha

ko ko

koko

Koko

u ka la na

uka lana

ukalana

ku ni

kuni

Kuni

Nsuzo 16

K, k

kuni

kuni

ku

u

ku ka ko ki ke

bu ba bo bi be

yu ya yo yi ye

hu ha ho hi he

wu wa wo wi we

28

ku

ka

ko

k i

ke

u a o i e

ku ka ko ki ke

1

3 4

2

na ma gu li ha

nama gu liha

namaguliha

ka na la ba

kana laba

kanalaba

29

Mugawa ukalana kuni. Mugawaya kanalaba.

Onaguliha anaku, guwo, ni koko. Namalaba

a Mugawa onaguliha kuni. Namaguliha kuni,

ahilumiwaga nuwi milomo. Oliye ohiya

oguliha kuni.

kkkkkkk KKKKKK kuni

a hi lu mi wa

ga

ahi lumi waga

Ditado: kuni, ekalelo, ekumelo, ukala, kahuwo

na ma ro bo

nama robo

namarobo

e ru wa

eruwa

ra ro

raro

na ma ra we

nama rawe

namarawe

Nsuzo 17

R, r

raro

raro

ra

a

ra ri ro re ru

ka ki ko ke ku

ba bi bo be bu

ya yi yo ye yu

ha hi ho he hu

30

e ra re na

era rena

erarena

ra

ri

ro

re

ru

a i o e u

ra ri ro re ru

1

3 4

2

o mu re ge le

ni

omu rege leni

31

Nene agelege oboliha raro. Amaye erarena

koko. Nene agabolihile raro, awelagawo

ahigumana ni namarawe. Oliye orurumuwa,

omoriha raro. Namarawe ayelaga

omuregeleni. Koko oya, yamuhelilege

namarobo. Ababe yalimaga, nihela na eruwa.

Mukura kunakalana erima.

rrrrrrr RRRRRR raro

o mo ri

ha

omo riha

o ru ru mu wa

oru ru muwa

orurumuwa

Ditado: raro, ekuru, wariha, oreya, bararu

a mu dhi

amudhi

dhi mo hi

dhimohi

dhimohi

o mo be dhi

omo bedhi

omobedhi

e dha le

edhale

na mu dhe

namudhe

Namudhe

Nsuzo 18

Dh,

namudhe

na-

mudhe

dhe dhi dho dha dhu

re ri ro ra ru

ke ki ko ka ku

be bi bo ba bu

ye yi yo ya yu

32

dhe

dh i

dho

dha

dhu

e i o a u

dh

e

dhi dh

o

dh

a

dh

u

1

3 4

2

33

Anamudhi owiwanana enolima dhilo

dhohiyana iyana. Enomulima namudhe,

mahele ni dhilo dhimohi. Amudhi a komora,

ehiwananela obeha omobedhi. Wi yagule

bewu ya namudhe edhena edhale erorome-

lege. Awalewale yomudhala namudhe

mudhiruwani. Komora oni:

– Amudhi aga, namudhe yego yororomeleya.

Mudhi ni mudhi, onokalana namudhe.–

dh dh Dh Dh namudhe

a na mu dhi

ana mudhi

anamudhi

mu dhi ru wa

ni

mudhi ru wani

dho hi ya na

dhohi yana

dhohiyana

Ditado: namudhe, kudhela, badho, odhiha,

mi tu bi

mitubi

Mitubi to me

Tome

ma te lo

matelo

Matelo

Nsuzo 19

T, t

matelo

ma-

telo

te

te ta tu ti to

dh

e

dh

a

dhu dhi dh

o

re ra ru ri ro

ke ka ku ki ko

be ba bu bi bo

34

te

ta

tu

t i

to

e a u i o

te ta tu ti to

1

3

4

2

o ta ku na ga

ota ku naga

otakunaga

ya ke ra ti le ge

yake rati lege

yakeratilege

35

Matelo a Tome ni Ana. Tome umutela Ana o

Mobedhi. Matelo yahiriya. Matabaya yaligi

anaku ni mitubi. Matelo yaligi mudhidhi wa

mutana. Yahihelaga tariga mu eteloni. Aliwa

okerati otakunaga eteyaga, eteyelaga matelo

a Tome. Amohi yahitatamuwaga nete-

kumele. Odha talaku walumaga ale

yakeratilege. Yaligi matikiniho. Aliwa

yahigaraga talaku dhile.

ttttt TTTTTT matelo

ya hi ta ta mu wa

ga

yahi tata mu waga

Ditado: matelo, amatowani, atamiha, oteya, kerati

ka ri ko

kariko

mi ta nu

mitanu

mu tu bi

mutubi

to me

Tome

dha ye

dhaye dho ka la

dhokala

Nsuzo 20 Ovirusedha

ke ku ka ko ki

re ru ra ro ri

dhe dhu dha dho dhi

te tu ta to ti

36

dha dhi le

ge

dhadhi lege

ha ku dhu bu ta

ri yo te ru hi

ka tu ke dha ro

ti dho be wa bo

ye ra yi ko dhe

dhi hu wo ge ki

wi ga re to yu

dhi ta ku ni we

dhita ku niwe

dhitakuniwe

ka na ha ga la

le

kana haga lale

ya ta ku ni we ge

yata kuni wege

yatakuniwege

37

Matelo a Tome, yatakuniwege mitubi kumi.

Mitubi mitanu, dhadhilege wa amudhi a Tome.

Mitubi mitanu, Tome agulile ni korowa dhaye.

Mudhidhi watelaga Tome, ahigula raro ni

kariko. Matelo yamaliliwa, amudhi a Tome

orogaga anaku wi:

– Mitubi dhokala kumi. Dhitakuniwe

amarala. Hiyo murima kunikalile pama.–

kkKK rrRR ttTT dh dh Dh Ditado: dhokala, mitori, dhaliha, kuni, korowa

e se ya

eseya

e se

ese sa ro

saro

ma na si

manasi

dhi se

dhise

Nsuzo 21

S, s

ese

ese

se

e

se si sa su so

te ti ta tu to

dhe dhi dha dhu dho

re ri ra ru ro

38

se

s i

sa

su

so

e i a u o

se si sa su so

1

3 4

2

39

Miyo gasusula. Ginaya okokolani

gasayele dhimiri dha ese. Gamala otibela

eseya. Ginaya wa mudhulaga tonitu. Omaga

ese kunarusa. Enarusa okalana anaku. Anaku

a Tome ehimala omiriwa saro. Tome oni:

– Kaginawelela omaga hese ya manasi.

Ginamagege dhise ni dhimiri dhilubale.–

sssssss SSSSSS ese

ga su su la

gasu sula

gasusula

ga sa ye le

gasa yele

gasayele

ku na ru sa

kuna rusa

kunarusa

Ditado: ese, karakasu, esani, asa, dhilusi

ddi ya ko ni

ddiya koni

ddiyakoni

ddi bi li wa

ddibi liwa

mu le ddo

muleddo

Nsuzo

22 Dd, dd

muledd

muledd

o

ddo

dd

o

dde dd

a

ddi ddu

so se sa si su

yo ye ya yi yu

dho dhe dha dhi dhu

40

a mu ddo ddo be le

amu ddoddo bele

amuddoddobele

ddo

dde

dda

dd i

ddu

o e a i u

ddo dde dda ddi ddu

1

3 4

2

Nota para o monitor: Rever muitas vezes “dd” e “dh”. Fazer isto no quadro, no livro, etc.

Nsuzo 22

41

Ababa ddibiliwa imudhana muleddo

egudduguddu. Muleddo ahikalana saraba aye.

Owaddamana yahidha okerati ni muleddo.

Owogaga dduguddugu. Yahimuladda muleddo

ole omuddoriha omaddoguni. Muleddo ole

ahitakaleliwa. Muleddo ahidhowa omuloba

ddiyakoni wi amuddoddobele ni malobelo.

Mulugu amusogolele. Gorogoddogo.

dd dd Dd Dd muleddo

o wa dda ma na

owa dda mana

owaddamana

go ro go ddo

go

goro go ddogo

e gu ddu gu ddu

e guddu guddu

egudduguddu

Ditado: muleddo, misiddo, yeddelo, gorogoddogo, dduddumadha

ve ne

vene va ka la

vakala

vi wa

viwa

va de

vade

Vade

Nsuzo 23

V, v

vade viwa

vade viwa

va

a

va vo vu vi ve

dd

a

dd

o

ddu ddi dd

e

sa so su si se

ta to tu ti te

42

va

vo

vu

vi

ve

a o u i

e

va vo vu vi ve

1

3 4

2

ka va ta ka la

kava ta kala

kavatakala

ya va re ye la

yava re yela

yavareyela

yo wa gu dda vo

yowa gu ddavo

yowaguddavo

43

Tome yagatelane ni Ana. Yakala vade viwa.

Makata yavareyela vade viwa yowaguddavo.

Vade viwa vakala vowoma vene, kavatakala.

Aliba otelana yohidda mabasa vade viwa.

Aliwa yavudhuwa mukodde. Nuvihedhiwa

yahidhowa omahabelo. Vadhiliwa omahabelo

okerati vade viwa mukodde. Aliwa

yobabaddela vade viwa, seresere

yamukodde. Gorogoddogo.

Vvvv VVVV vade viwa Ditado: vade viwa, kuve, hoviviha, yavudhuwa, vene

e tha ma ga

etha maga

ethamaga

thu bo

thubo

the bo

thebo

Nsuzo 24

Th, th

thebo

thebo

the

e

the thu tho thi tha

ve vu vo vi va

dd

e

ddu ddo ddi dd

a

se su so si sa

44

the

thu

tho

th i

tha

e u o i a

the thu tho thi tha

1

3 4

2

va thi ma ri ma ni

vathi mari mani

vathimarimani

o tha ma ga

otha maga

othamaga

45

Thalako ya Thebo ni Talaku

Talaku yahidhowaga wa thebo. Talaku

egadhowile, thebo yahiwogaga: –Talaku wadhela

ddi?–

Talaku yeraga ogurumela eraga:

–Ginowiwa wogagani.– Vevale thubo yeddaga

vathimarimani va thebo.

Talaku owoga: –Thubo eli vathimarimani, thebo

orumedha.–

Odhewuno talaku. Nuwova, ahivolowa omukogoni,

wa thebo. Vevale thebo omaruwa othamaga

ovolowela, va manasini. Thebo ethamagaga,

yadhowile oddora va maddoguni. Talaku oteya.

th th Th Th thalaku Ditado: muthu, othawa, muthovi, thamadda, thethe

wu dde dde

wuddedde

wa dda ma na

wadda mana

waddamana

o ddi bi la

oddi bila

oddibila vo wa dda me la

vowa dda mela

vowaddamela

e se wo ya

ese woya

esewoya

o tha ma gi

ha

otha ma giha

Nsuzo 25 Ovi-

tho the thu thi tha

vo ve vu vi va

ddo dde ddu ddi dda

so se su si sa

46

su bo ve ddo to

ta sa tha vu se

ddi vo dde ke thu

dha the ti dhu bu

va te si thi dda

re ddu dhi so ka

tho dhe bi ru vi

47

Waddamana oddibila. Ole oli wuddedde

uhiyana ni oli vowaddamela. Samasowa asusula

onaya akase dhimiri ni saraba. Amage ese ni

musasa ahele esewoya. Thethe ya kalala

othamagiha thogo. Muthu athamaga onovoreyiwa

tabala. Athu yakala vade viwa, ni ahima, vadeviwa

vinovevuwa. Vade vili dhovoreya, kavili ovudhuwa.

S S dd Dd v V th Th Ditado: samasowa, wuddedde, vowaddamela, vili , othamagiha

Nsuzo 26

Mm,

somba

somba

mba

a

a o e u i

mba mbo mbe mbu mbi

mma mmo mme mmu mmi

48

somba

mbani

mbene

ambava

mbuga

mbogohi

ebembe

nambedde

amma

amma

mmidho

mmelo

mmudhi

mmarala

mmohi

amma

mma

a

Mb, mb

Ditado: mbani, mbuga, mbene,amma, mmidho mmelo

Nsuzo 27

Ng, ng

birinku

birinku

nku

u

o u e a i

nko nku nke nka nki

ngo ngu nge nga ngi

49

birinku

kunku

winka

sungu

sungu

sangiri

angureti

bango

ngawa

ongalangala

oddenguma

ddonga

sungu

ngu

u

Nk, nk

Ditado: kunku, winka, birinku, ngani, ngawa, sungu

Nsuzo 28

Nr, nr

nddiwa

nddiwa

nddi

i

o u i a e

nddo nddu nddi ndda ndde

nro nru nri nra nre

50

nddiwa

nikonddowa

ndduwi

nddogu

oddondda

nddale

egondda

okandda

nruwo

nruwo

nralala

nredha

nriho

nrima

nanrima

nruwo

nru

u

Ndd,

Ditado: ndduwi, nddogu, nddiwa, nredha, nriho

Nsuzo 29

Ns, ns

nlumi

nlumi

nlu

u

o e a i u

nlo nle nla nli nlu

nso nse nsa nsi nsu

51

nliddi

nlad-

daniho

nluwa

nluga

nlogo

nlobelelo

nlelo

nsilo

nsilo

nsiko

nsilu

nsiri

nsiye

menselo

nansakasa

nsilo

nsi

i

Nl, nl

Ditado: nliddi, nladdaniho, nluga, nsiko, nsilo, menselo

Nsuzo 30

Nt, nt

ndhugu

ndhug

u

ndhu

o e a i u

ndho ndh

e

ndh

a

ndhi ndhu

nto nte nta nti ntu 52

ndhugu

ndhoma

ndhu

ndhi

dhendho

ntata

ntata

ntikiniho

lanta

lenti

ntala

ntata

nta

a

Ndh, ndh

Ditado: ndhoma, ndhu, ndhi, lanta, ntala , ntata , nthithi

mmi dho

mmidho

nddo gu

nddogu

ntha vi

nthavi

nlu ba le

nlubale

Nsuzo 31 Ovi-

mba nddu nla nti nge nte

nri mbo nddi mme nro nlo

mm

a

nto ngi ndhu nlu ndd

e

ndd

o

nli mbu nle nni ndhi

ngo nra nsu nre ndd

a

nku

ndh

o

nsa nka mbi ndha nru

ntu nna ndhe nse nki mbe

nso ngu nta nne nga nsi

Vili mabasa vinakala nriho. Okalana ntata nlubale

vili mabasa. Olima ntala nlubale vili mabasa.

Ohidda somba ni nthavi vinokala mabasa. Osila

mbuga vasiloni vinokala mabasa. Osuluwa nsiri ni

nddogu vinokala mabasa. Olaga nlogo wi enone

walela ahima vinokala mabasa. Odhala mmidho

vinokala mabasa. Olima mudda ohidda mabasa.

53 Ditado: somba, nlogo, nsiri, ntala, nriho, nddogu

dho du du ru wa

dho dudu ruwa

dhoduduruwa o du du ru wa

o dudu ruwa

oduduruwa

mmu ku du ni

mmuku duni

mmukuduni

Nsuzo 32

D, d

mukudu

mukudu

du

u

du de da do di

thu the tha tho thi

ndu nde nda ndo ndi

mbu mbe mba mbo mbi

nsu nse nsa nso nsi

mu ku du

mukudu

54

du

de

da

do

d i

u e a o i

du de da do di

1

3

4

2

55

Amma egele yalime omudda. Manasi oduduruwa.

Enapula mikudu. Misisi dhoduduruwa. Ehidhala

nambedde mmukuduni. Namudhe kanadhaliwa

mmukuduni. Mbuga kunadhaliwa mmukuduni.

Amma ni ababa enamuteyela nambedde ni mbuga.

Amma enamutida nambedde emukotholiwa

mmukuduni. Aliwa enakuruwa sima ya nambedde.

Sima ya nambedde enawomela kuve. Amma

enathukula sima ni kuve enayana vili ababa.

dddddd DDDDDD

mikudu

mukudu

mmukuduni

Ditado: mukudu, oduduruwa, dila , mikudo

Nsuzo 33

-w

mwanaku

mwanaku

mwa

a

56

MW

mwanaku

mwadani

mwadha

mwali

namwali

mwa mwi mwu mwe mwo

gwa gwi gwu gwe gwo

kwa kwi kwu kwe kwo

bwa bwi bwu bwe bwo

mbwa mbwi mbwu mbwe mbwo

kwiyeri

GW

gwigwi

Gwembele

gwegwere

ogwiha

ogwadda

KW

kwiyeri

kwakwa

kwaddwe

kwadhuni

kwali

okwiha

okwa

BW

obwanyula

obweka

obwina

kwiyeri

kwi

i

na mwa li

namwali

ya mwa dde la ga

yamwa dde laga

yamwaddelaga

o kwi ri

okwiri

a ga bwe ki le

a gabwe kile

agabwekile

57

Mwanaku a mwene ukwa. Namwali agele wa mwene

abweke. Namwali agabwekile, mwene ahimuruma

namwali wi agule makwiyeri menddi, ni mbene.

Namwali ahagulaga makwiyeri ni mbene dhokwima.

Mwene ahimuludduwela namwali omuddwadha.

Namwali ole ahikalana okwiri. Yamwaddelaga

kawiwelela amwene.

bw mw kw gw bw mw Ditado: namwali, makwiyeri, mbene, ukwa, okwiri

mwe ne

mwene

Nsuzo 34

Ny,

nyinga

nyinga

nyi

i

nyi nya nyo nye nyu

mwi mwa mwo mwe mwu

di da do de du

kwi kwa kwo kwe kwu

ma nya lo

manyalo

nyi nga

nyinga

nya ma

nyama

58

nyi

nya

nyo

nye

nyu

i a o e u

nyi nya nyo nye nyu

1

3 4

2

59

Mwene umuruma mwanaye agulihe nyinga omusika.

Mwanaye ahiguliha nyinga omala. Korowa dha

dhakwakwanile makumi matanu. Oliye ahiladdavo

korowa dhagulihiliye nyinga ogulana nyama.

Agadhilena nyama ele vade amaye ni ababe

yahidhiveliwa.

Owoga wi: –Eyaa! Mwanihu ugula nyama. Mbwenye

munyaba ola nimwaneyele abihe osisima anukwelege.–

Mwandani onodhiveliwa nyama yosisima. Namwali aya

omahabelo ofwanya mbene wagali gwembele vati oliye

oddodda. Manyalo yeddaga enomwalana, nddi

nayaga osogolo nimohi nnaya mundduli. Mweddo wa

nyari onyemela. Munyani onotakuna nyinga yohitwa.

Nyowa eli odila wule ithabwa wunuwa. Namwali agona

mba uvenya.

ny ny Ny Ny nyinga

o nye me la

onye mela

onyemela

mbwe nye

mbwenye

u ve nya

uvenya

Ditado: nyalu, munya, mbwenye, onyonyeya, wanya

a tee ne

ateene

mwee nddi

mweenddi a nee nya ma

anee nyama

aneenyama

mwee ri

mweeri

Nsuzo 35

Ee, ee

mweeri

mweeri

mwee

ee

mwee nyee dee bwee ddee

mwa nya da bwa dda

mwu nyu du bwu ddu

mwo nyo do bwo ddo

mwe nye de bwe dde

60

ee ee ee ee ee

mwee nyee dee bwee ddee

1

3

4

2

mwee

nyee

d ee

bwee

dd ee

a na mee dda

ana meedda

anameedda

dhi no wee dda

dhino weedda

dhinoweedda

e no wee dda

eno weedda

enoweedda

61

Anameedda enoweedda ni mweeri. Akwaddwe

enoweedda ni mweeri. Wakala mweeri, anamwali

enohiya nyuba oyaga wu mweenddini. Mweeri

wabiddela onokala yihi. Nyowa dhinoweedda

aneenyama enoweedda.

Nyelele dhinoweedda ni mweeri. Anameedda

ni mahiyu, manyalo enolatiwa ni manasi. Wambeela

ahiyana, ahima, aneenyama ateene enodhiveliwa ni

mweeri.

ee ee ee Ee Ee Ee mweeri Ditado: mweeri, aneenyama, noweedda, enoweedda, veeko

i kaa na

ikaana

aa li

aali

bi ngaa la

bingaala

a kwaa ye

akwaaye

Aa, aa

akwaaye

akwaay

e

kwaa

kwaa nyaa daa ndaa nlaa

kwee nyee dee ndee nlee

kwa nya da nda nla

kwe nye de nde nle

62

kwaa

nyaa

daa

ndaa

nlaa

aa aa aa aa aa

kwaa nyaa daa ndaa nlaa

1

3 4

2

Nsuzo 36

63

Mariyo ni akwaaye enaya omureddani, oli nyuba

yaye. Edhowaga mundila Mariyo ulatiwa embuno

ya nnyalo. Akwaaye yahithukula bingaala ya

mwene ovenya weeddagana. Akwaaye

kayamukubanyedhe. Mariyo ni akwaaye

yahigumana ni mwana munyani. Akwaaye a

Mariyo yahimuddodda. Aliwa ateene

yahidhiveliwa wi ikaana mwana munyani.

Akwaaye a Mariyo yahimwalana odhowaga o

nyubani. Mwana munyani aali ni Mariyo.

Addibilaye ateene a Mariyo, yahithawa onyingala

veeko. Mariyo oteya.

aa aa Aa Aa akwaaye

yahimuddodda

yahithukula

yahigumana

yahidhiveliwa

yahithawa

ka ya mu ku ba nye dhe

kaya mu kuba nyedhe

kayamukubanyedhe

Ditado: kaanta, waaba, maati, mmbaani, nyaala

gwe le gwe dde

gwele gwedde

gwelegwedde

saa bi

Saabi

Nsuzo 37 Ovirusedha

nya nyaa nye nyi nyu nyee nyo

da daa de di du dee do

mwa mwaa mwe mwi mwu mwee mwo

gwa gwaa gwe gwi gwu gwee gwo

kwa kwaa kwe kwi kwu kwee kwo

maa da la

maadala

mwa nda ni

mwandani

mma mi dda

mma midda

mmamidda

yo tha wa na

yotha wana

yothawana

64

nyee nle mwe bwu gwe

gwi bwa di mbo nyu

kwu nya gwa gwu do

du mwaa kwaa nyi kwee

nta gwo bwee de mwu

mwi kwo nyo kwi nnu

bwo da nsi mwo bwi

u gwa dde la wo

ugwa dde lawo

ugwaddelawo

mma va de

mma vade

mmavade

65

Dila yothawana dala olima. Mada binalima, mada

kinedda mu dila. Maadala, namariba onukwela

onohara dila. Mwene Mudduwa mwandani aaga.

Mwene ahiwoga wi:

–Okwima uhiyana ni okwiri.–

Saabi ayaga wa mwene, ahigumanana mu dila

nyowa egali gwelegwedde, Saabi ogwaddanya

ohiya mu dila mwemo. Saabi oni:

–Munyaba okovela onya mudila.–

Dila enaya wagwihesa Gwembele nyarugwe

ugwaddelawo gwigwi. Mwaha wa mweeri, maati

kanakwesesa. Dila enaya muwani muhukala

dhiruwa muli nyowa. Saabi onakuwa ni mweeri oni:

–Akwaaga mwateene muneewa, wasa nambeele

olima dila dha mmavade, ni dila dha mmamidda.–

D d ny Ny ee aa mw Ditado: kaanta, mutheengu, nyowa, ddwalu, odidela

ni po po

nipopo

pu na

puna

pee no

peeno

ni pi ddi

nipiddi

Nsuzo 38

P, p

nipiddi

nipiddi

pi

i

pi paa pu pee po

nyi nyaa nyu nyee nyo

di daa du dee do

gwi gwaa gwu gwee gwo

bwi bwaa bwu bwee bwo

66

pi

paa

pu

pee

po

i aa u ee o

pi paa pu pee po

1

3 4

2

ni pe vo

nipevo

67

Nipiddi na kuni nili pigiri. Nipevo nobaga,

nihibabadda nipiddi na kuni neemesiwe. Namwali

ulupa nipiddi na kuni. Puna inona dhonukwela

pama. Wathukula nipiddi na kuni ononyemeliwa.

Ababa egadhilena nipiddi na kuni amma

yahidhiveliwa. Nipopo nidhaliwe, nihunuwa ni

kopolo. Paaka epitile mukodde, othawile ababa

ekwihaga nipiddi na kuni. Amma egapiyile nyama

yahidhiveliwa. Peeno ukala mweeri ni nyenyeddi.

Anahima, anabwa odhiveliwa weedda ni mweeri.

ppppp PPPPP nipiddi

ko po lo

kopolo

paa ka

paaka

Ditado: nipiddi, pama, nipapaya, opaganya, kapola

e ga pi yi le

ega pi yile

egapiyile

a me ze ge

na

ame ze gena

mi zi wo

miziwo

bu lu za

buluza

mbu zi

mbuzi

zu ndde

zundde

Nsuzo 39

Z, z

zundde

zundde

zu

u

zu zee zo zi zaa

pu pee po pi paa

nyu nyee nyo nyi nya

a

du dee do di daa

68

zu

zee

zo

zi

zaa

u ee o i aa

zu zee zo zi za

a

1

3 4

2

69

Mwazambo a pogo ohudhala zundde pama.

Muzunddeni mwahikala, mihale ni mihobo.

Vakasiliwa ni nikaaso, eguliha nyinga ni mihale,

korowa dha zundde nimohi. Dhakumile mazana-

zana gwee a korowa. Mwazambo ohureela.

Uthukula korowa opeleka ogula mbuzi, buluza,

kamiza, nipiso, ni ekaathe. Owelela ogula, miziwo,

nyangaselo ni emezo mwana iwa amezegena.

Ahithukula dhateene odhowana ovolowana

munyubani mwaaye. Zundde nimohi na mihale

nihala. Mwazambo a pogo ahiwoga wi:

–Yaaka ya menselo onodhala mihale dhimohi.–

zzzzzz ZZZZZ zundde

mu zu ndde ni

muzu nddeni

muzunddeni

mwa za mbo

mwazambo

ma za na za na

ma zana zana

mazana-zana

Ditado: mwaazi, equgu, muzongwe, muzombwe, zangalama

ja nga

janga kwaa ju

kwaaju

ju ma

juma

Nsuzo 40

J, j

kwaaju

kwaaju

ju

u

ju jo ji jee jaa

zu zo zi zee zaa

pu po pi pee paa

nyu nyo nyi nye

e

nya

a

70

ju

jo

ji

jee

jaa

u o i ee aa

ju jo ji jee jaa

1

3 4

2

71

Juma ahilima zundde odhalavo kwaaju.

Adhowaga o zundde ahikalagana zumbeela naye.

Ahimpaganya mwihiyana aye: –Miyo ginodha,

ginaya gaddodde kwaaju.– Juma agaddemule,

ahigumanana makambuzi, addoddaga kwaaju.

Oliye omwihiha. Makambuzi ahiwoga ni Juma.

Egi: –Miyo gihikalana nyama. Nyamiwa janga.–

Juma omukoha: –Janga enojiwa?–

Oliye orumeedha: –Ee, enojiwa.–

Juma ahithukulaga nipapaya naaligi

muzumbeelani omvaha makambuzi. Juma othukula

kwaaju dhaye

odhowaga ahiporeyaga. Kaanaga kopolo.

Kasapara aaye ahidhibaga.

jjjjj JJJJJ kwaaju

e no ji wa

eno jiwa

enojiwa

dhi na je sa

dhina jesa

dhinajesa

Ditado: ejibanti, jiguwa, jidha, yamakwaaju, jeberiwa

ya hu kuu wa

yahu kuuwa

yahukuuwa

naa moo

mo

naa moomo

a mbwii

ambwii

i mwii wa

imwiiwa

a hoo na

ahoona

ku ru ruu

kururuu

Nsuzo 41

muuga

abiili

bii

ii

72

abiili

piilu

wiitha

wiipita

niivuru

miiji

otiina

wiiluma

ddooddabiili

muuga

muu

uu

ddooddo

ddoo

oo

ddooddo

okoodda

wawoona

mooya

ohela koonta

woosa

toonya

wawoova

muuga

mbuu

muuzu

nikuukwe

mutuundu

wuundda

ovuuva

ii, oo, uu

73

Aliba wiina ehisedhela wiina. Ababa yaali omenelo.

Aliba wiina yamwiina ddooddo. Ale yahigelewo

omeenelo yoowiiwa jibo dheeba aliba wiina.

Namabaru gabuu ovuruwana jibo dhebiwa.

Namugu onowawinela apale ni Anamwali. Ababa

yahukuuwa mwihima agali muredda. Namwali

akangana ni mamune ohukuuwa. Wuunuwa

kahuwo ohidda thabo, wuunuwa punona,

wuubuwelela pama. Pogo di muwalewale ambwii

kururuu. Ohela koonta ononelamo. Aliba

omeenelo imwiiwa muuzu anddaga. Mwaana

onowatiina amaye. Amoovaga naamoomo.

Namwali ahoona nikoono naaligi mumbugani.

ii oo uu Ii Oo Uu Ditado: miiji , biili , okoodda, suuli, muuzu, wooth

o ma me ze lo wa

oma meze lowa

omamezelowa

a zo mbwe

azombwe

na woo ni le

ge

nawoo ni lege

wii tha na ga

wiitha naga

wiithanaga

nuu vi ra

nuuvira

wii pi ta

wiipita

Nsuzo 42 Ovirusedha

pii poo puu pe pee pi

zii zoo zuu ze zee zi

nyii nyoo nyuu nye nyee nyi

dii doo duu de dee di

gwii gwoo gwu

u

gwe gwee gwi

jii joo juu je jee ji

74

pa j i zuu mwo kwee

zoo puu nyoo p i i ny i i

ju d i pe jo zee

nyuu mwe ja bwaa de

do zaa mwi nyaa p i

bwoo kwi i da z i i mwu

mwa nyee bwi i du je

75

Naaligi azombwe abiili. Nadhowaga nameze o

Lujela. Galigi ni Ezebiyo mudhula Anamaja.

Nidhowaga omamezelowa, hiyo wawoona

anyakoddo hiyo nuwawoona wiipita. Niipitaga

wubuluwavo baala, muuzu ni mujili. Vepitiligihu

nihela na eruwa vinomela pigiri.

Nikopolo dha Mulugu, Pogoya wiira: –Naguve

nilupe dila yolujelela, neepite osogolo.–

Anyakoddo nulupa hiyo ovituwa wepitiligihu.

Edhowaga osogolo wiibaga jibo dhahiyana, amohi

wiithanaga: –Nenee, mampalee.–

Aliba okupa ni aliba omeza nuwawoona wiipita.

Puleni akumaga olujela odaga, musipi.

Ahikalagana muuga ni mukaje. Onewa nthapa

ewogaga ezugu, nuwoova oliye wiipita nikupu na

thombozi. Ajinji nuuvira puleni ovituwa. Hiyo

abiilene ni mukwaaga Ezebiyo ovituwa. Nivituwaga

nawoonilege abiili edhaaga mundduli. Mmohi

omaga muru, ni suuli. Hiyo owelela wiipita. Nuuvira

hiyo odhowaga omamezelo.

p P z Z j J oo ii Ditado: wiipita , j iguwa, thombozi, opaha, mapaporo

nfu ndde

nfundde

e fu nga

efunga

o fee wa

ofeewa

fu thi

futhi

Nsuzo 43

F, f

futhi

futhi

fu

u

fu fa foo fe fii

ju ja joo je jii

zu za zoo ze zii

pu pa poo pe pii

76

fu

fa

foo

fe

fii

u a oo e ii

fu fa foo fe fii

1

3 4

2

e hii yi wa

ehii yiwa

ehiiyiwa

77

Futhi yobiwaga woopiha. Mukalelo wa futhi

bomwadha elabo. Naari anenyama a mukokolani

enowoova futhi. Efunga yakalawo poddogoma

mwiinya onoweedda pama. Wi alupaga dila,

ahoneyege. Poddogoma ni mujili upiwa ni futhi.

Mujili oli mabaru gabuu. Poddogoma okule mbuu.

Nfundde wa athu enaya yagule nyama ya mujili.

Nyama ya mujili enawoma yowoosa. Nyama

yowoosa ofeewa. Nyama yowoosa ehiiyiwa

yiiraga enowooma. Wiiyile di mwiinya a futhi

mwanaye.

ffffff FFFFFF futhi

e no woo va

eno woova

enowoova

po ddo go ma

poddo goma

poddogoma

a ne nya ma

ane nyama

anenyama

Ditado: ofwana-fwana, ofwanela , ofuula, ofiyedha, mfuru

yo woo sa

yowoosa

wi ge re zha

wige rezha

wigerezha

ge re zha

gerezha

e no mu tu zhe la

eno mutu zhela

enomutuzhela

mu zhe lo

muzhelo

Nsuzo 44

muzhelo

zhe

e

zhe zha zho zhii zhi

fe fa fo fii fi

je ja jo jii ji

ze za zo zii zi

78

zhe

zha

zho

zhii

zhi

e a o ii i

zhe zha zho zhii zhi

1

3 4

2

Zh, zh

muzhelo

ya zhe le ge na

yazhe le gena

yazhelegena

79

Filizhimina ahigula muzhelo, adhaaga wigerezha.

Agafiyilena vade, akwaaye omutuzhaga. Wiira:

–Waguleladdi muzhelo? Wahagule firizhigera.–

Vano Filizhimina agoonile wi akwaaye,

enomutuzhela firizhigera, oliye ahiwoga. Wiira:

–Miyo girile ofuna, ogula muzhelo, kagifunile

firizhigera. Wagula firizhigera, enafwanelela

woosamo dhego dhapama.–

Akwaaye yahiwogaga wiira: –Muzhelo

ohukwiiva.–

Filizhimina waakula wiira: –Ela ejibanti ya vade,

wi voneyege pama. Miyo wolapaya, girile

okoodda. Namasogolela gerezha dithukule, wi

yazhelegena wigerezha. Enofuneya ni wewule

wigerezha, okalege ejibanti. Enatakala waguleliwa

muzhelo wigerezha, onowiiyiwa. Ejibanti

enofwanelela wigerezha.–

fi li zhi mi na

fili zhi mina

Filizhimina

o mu tu zha ga

omu tu zhaga

omutuzhaga

Ditado: firizhigera, ozhela, otuzha, muzhelo, gerezha

zh zh Zh Zh zhela

e ng'o no ng'o no

e ng'ono ng'ono

eng'onong'ono

ng'o mbe

ng'ombe

o ng'o to

ong'oto

Nsuzo 45

eng'onong'on

o

ng'o

ng'o ng'a ng'ii ng'e ng'uu

zho zha zhii zhe zhuu

fo fa fii fe fuu

jo ja jii je juu

80

ng'o

ng'a

ng'ii

ng'e

ng'uu

o a i e u

ng'o ng'a ng'ii ng'e ng'uu

1

3 4

2

Ng', ng'

biya eng'onong'ono

na ma so go le la

nama sogo lela

namasogolela

81

Biya eng'onong'ono amma ipiyamo mataba.

Matabiwa nyama ya ng'ombe. Amma

enawing'anela ababa, yafiya amma enokuruwa

sima ni ong'oto. Ababa yaja egakaratile, volilini

mung'onong'ono wokwiiva. Ahima ni babiiwa

ehafiriyela, nyama ya ng'ombe.

Biya eng'onong'ono ya nyama enovuuva

veeko. Amma enathukula biya emohi ohelamo

nyama ya ng'ombe. Ababa ifuwa ng'ombe

eng'onong'ono.

Namasogolela gerezha ahifiya ni ddoddo mmadani

mwaha wi ohuluula. Afwanyile biya ya nyama

mu ng'o no ng'o no

mung'o no ng'ono

mung'onong'ono

e ga ma li le mo

ega mali lemo

egamalilemo

Ditado: eng'onong'ono, ng'animela, wing'ana, ong'oto, ng'wang'wa

ci na yi

cinayi

ci po si

ciposi

ca ya

caya

Nsuzo 46

C, c

caya

caya

ca

a

ca cee coo cii cuu

fa fee foo fii fuu

zha zhee zhoo zhii zhuu

ng’a ng’ee ng’oo ng’ii ng’uu

82

ca

cee

coo

cii

cuu

a ee oo ii uu

ca cee coo cii cuu

1

3 4

2

83

Veronika onowomeliwa, omung'wa caya.

Adhowaga wigerezha, ahimung'wa caya.

Ahimuwogana nene, wiira:

–Ndhowe wigerezha.–

Nene ahikooddawo. Nene agahalile ofugula

musiwo wojuubini, otukulawo terimu; munaheliwa

mahinje a caya. Veronika adhaga wigerezha,

ofwanyile musiwo ohufuguwa. Omwithana nene,

nene ahikoodda. Veronika ahimukhoha nene: –

Onakooddeladdi? –

Nene waakula wiwa, wiirile: –Munafuna

mugiddwadhe, ofugule musiwo ddimiiyene

gihimung'wamo caya.–

Veronika wiira: –Horuma baani wi ovolowege

ojuubini miyo gavenyavo? Weene onowiiya.

Wigerezha wule wakooddelawo eyene wi wahala

wiiyege? Wawelela ginowuddwadha. Macaaviya

vano gineerege waweeddana. Ciposi ginovenyavo,

ginawelawo cinayi, kaginohiyedha macaavi.–

cccccc CCCCCC caya caya

ma caa vi

macaa vi

macaavi

a hi mu ng'wa

ahi mung'wa

ahimung'wa

Ditado: ciposi, ceniha, wecemula, cinga, kacimbwi

o fii la

ofiila

ci wii wi

ciwiiwi mu zhe lo

muzhelo

mu lo zha

mulozha

nce ka

Nceka

a caa vi

acaavi

Nsuzo 47 Ovi-

fee fii fuu fa fo foo

zhee zhii zhuu zha zho zhoo

ng'ee ng'ii ng'uu ng'a ng'o ng'oo

cee cii cuu ca co coo

jee jii juu ja jo joo

a ca mpa ni

aca mpani

acampani

84

ka ci mbwi

kacimbwi

fi po cii zii coo

zh ng'e zh ng'i pu

cee zaa jii fo ng'u

jaa zh zuu cuu fu

ng'o caa fe zh zee

pa juu pe juu zh

zoo fa ng'a pi jee

na me ng'a ne la

ya

name ng'ane laya

dhi ng'o no ng'o no

dhing'o no ng'ono

dhing'onong'ono

85

Olozha wa Gorogoddogo Ukala oneriwa ogakele alingofa. Ogakele

alingofa, orubuwawo anafuwo ni yoozi ya muzhelo.

Gorogoddogo ya ahikalana anaaye. Avuwile di,

Mariyo ni Ningenyewe. Wa Gorogoddogo wolimiwa

cuculu, cipamba. Olozha wa Gorogoddogo,

wahikala ceela, ni dhifuwo. Nameeng'anelaya,

ahikalana capewa ofiila, muzhelo wezugu waali

wocena. Gorogoddogo aali muzugu, ahikalana

futhi, ahikalana kacimbwi. Ababa yasonesa

mulozha mwaye. Mulozha mwa Gorogoddogo

ogulihamo cipamba, acapewa, afosiko, acampani,

acaavi ni biya dhing'onong'ono dhofiila. Vano

dhihigomawo, okule okala wa Gorogoddogo.Vano

onatibiwa miwole, onawudhuliwa mizhelo,

onadduliwa manasi. Dila enaya wa Angacero,

enavira wa Gorogoddogo. Otela waga Nceka

omagile oddebe wa marafula Gorogoddogo.

Ditado: nddefu, namatuzha, nikweda, ng'wa, nncakaca

tta ndda za

ttanddaza

tte tte hu

ttettehu

e tte ngu

ettengu

Nsuzo 48

Tt, tt

et-

ettengu

tte

e

tte ttii ttoo ttuu tta

fe fii foo fuu fa

zhe zhii zhoo zhuu zha

ng'e ng'ii ng'oo ng'uu ng'a

86

a tta wa

ga

mu ko tto

mukotto

tte

ttii

ttoo

ttuu

tta

e ii oo uu a

tte ttii tto

o

ttuu tta

1

3 4

2

ma tta mbwi

mattambwi

o ka tta mi ha

oka tta miha

okattamiha

87

Ababa yakeratele ettengu elubale. Mwene

nufiya, aliwa othukula ettengu elubale ele omwiika

mwene. Othukula eng'onong'ono omwiika

muzombwe aligi ni mwene.

Ttanddaza okattamiha ommeyawa. Mattambwi

yapiya ni koko odhiva. Vathawesihu koddo,

nathawelesa mmwaangoni. Nathawaga, nathawa

ni mathavi ehu. Vida ahilumiwaga ttettehu

attawaga koddo. Mukattamaru ahikuma mukotto

vamuru. Otiba ceela okattamiha. Wavoreyiwaga

nipaddawe onowecemula. Matteme enavaha

mukokolani, enajiwa minyani. Namacelenga

onacapa mwanddeya. Namasogolela gerezha

onowazheliha ahiyana vagerezha. Ciposi nagelege

naabaga cinga na ababa.

Tt tt Tt Tt ettengu

mu ka tta ma ru

muka tta maru

mukattamaru

Ditado: dhittengo, ttettehu, ttawa, ttanddaza, nttere

xi xa nu

xixanu

a hi xa

ga

ahi xaga

xi ne li

xineli xa vi ye ri

Nsuzo 49

X, x

xineli

xineli

xi

i

xi xu xoo xo xuu

tti ttu tto

o

tto ttuu

ng'i ng'u ng'oo ng'o ng'uu

ci cu co

o

co cu

u

88

xi

xu

xoo

xo

xuu

i u oo o uu

xi xu xo

o

xo xu

u

1

3 4

2

a mfwa nyi le

ge

amfwa nyi lege

dhi no ru xu wa mo

dhino ruxu wamo

dhinoruxuwamo

8

Xaviyeri ahixaga ogula xineli ni capewa.

Capewaya aali mung'onong'ono agali ocena.

Vano Elena wiira:

–Xaviyeri, kunoona xineli dhi dhihunuwa? Koona,

dhinoruxuwamo.–

Xaviyeri wiira: –Ginowoona kagapimile. Xixanu

ginowelelawo.–

Xixanule agafiyiile, Xaviyeri omaruwa adhowaga.

Amfwanyilege muliba ong'wa, agagonatile

vattaddo.

Ahinvenyiaga, namang'wa ole naari opwattawo.

Ahima yavudhuwaga ni jinga. Xaviyeri ahiwogaga

ni ahima wiira: –Munodha mumpiddena jinga. Ola

ohuttabwa ong'wa.–

Xaviyeri oloba ekopo, odhowa orugwana

xxxxxx XXXXX xineli

ya vu dhu wa

ga

yavu dhu waga

Ditado: exa, xu, nixo, xorogola , namakuxukuxu

pho lo si

pholosi

e phi phi

ephiphi

phwe the

phwethe

Nsuzo 50

Ph, ph

phwethe

phwethe

phwe

e

phw

e

phwii phw

a

phwo phwu

xe xii xa xo xu

tt

e

ttii tt

a

tt

o

ttu

c

e

cii c

a

c

o

c

u

90

phwe

phwii

phwa

phwo

phwu

e ii a o u

phwe phwii phwa phwo phwu

1

3 4

2

91

Phwethe mwanenyama oxaga. Xixanu ababa

yahigumana ni phwethe ogali ephiphi. Phwethe

ahithawa, ciguwo. Ababa ekumaga omidda ehipa

pholosi ni muwaxulo ettawaga. Ababa yahimoriha

kacimbwi ettamagihaga pholosi. Ahima yamukoha

babiwa: –Pholosi ddi?–

Yahirumedha wi: –Pholosi enafwanafwana ni

muthoro.–

Yahidhiveliwa yiraga: –Namurehe ttanddaza.–

Ahima ocekeca pholosi ya, opiya.

ph ph Ph Ph phwethe

e na fwa na fwa na

ena fwana fwana

enafwanafwana

ya hi dhi ve li wa

yahi dhive liwa

yahidhiveliwa

e tta ma gi ha ga

etta magi haga

ettamagihaga

Ditado: ephiphi, pholosi, phwethe, dhiphotokoro

mu ttho ro

mutthoro

o no ba ku

ttho

ono baku ttho

wi tthaa la

witthaala

o ba ku ttho

oba kuttho

obakuttho

Nsuzo 51

Tth, tth

woobakut-

woobakutth

o

ttho tthe tthii tthaa tthu

pho phe phii phaa phu

xo xe xii xaa xu

tto tte ttii ttaa ttu

92

woo ba ku ttho

woo baku ttho

woobakuttho

ttho

tthe

tthii

tthaa

tthu

o e ii aa u

ttho tthe tthii ttha

a

tthu

1

3 4

2

93

Namwali obakuttho ni yihi. Mamunaye

amuwaxula ni muwaxulo xixanu. Namwali

onobulela, onobakuttho ni owaxuliwa.

Onomuttawa mamunaye wiiraga: –Onagiwaxule.–

Mamunaye namwali, witthaala vamuthamukoni.

Oliye amuttamagiha mutthoro ottawa. Mamunaye

namwali, obakuttho omunddelaga mutthoro wiiraga:

–Peeno ginareha mattambwi.–

Namwali ni mamunaye ihandana wobakuttho

ohumala.

tth tth Tth Tth

va mu tha mu ko

ni

vamu thamu koni

vamuthamukoni a mu wa xu la

amu wa xula

amuwaxula

Ditado: atthottho, ntthatti , nntthama, nntthubi, witthaala

o mu ndde la ga

omu ndde laga

omunddelaga

Nsuzo 52 Ovi-

ttee ttoo tta ttu ttuu ttaa

xee xoo xa xu xuu xaa

phee phoo pha phu phuu phaa

tthee tthoo tth tth tthuu tthaa

94

mu the mbwi ha

muthe mbwiha

muthembwiha

ka ne tte tte la

kane tte ttela

kanettettela

mu wa xu lo

muwa xulo

muwaxulo

mu wa xu wa xu

mu waxu waxu

muwaxuwaxu

e no wa xu li wa

eno waxu liwa

enowaxuliwa

ttaa zhii xoo cee zhuu

ttha ng'i tthu phe caa

pho ttoo phu xuu phi

xee cii phwo tthe ttii

phwa ttho ttuu ng'o ng'e

cuu xaa coo ttee xii

ng'a pha ng'u zhoo tthi

95

Muthu ya muwaxula, onowooba kuttho. Kasilida

ni Pawula yahipa pholosi ni muwaxulo. Aliwa

anapata oxaga. Pholosi enowaxuliwa ni muwaxulo.

Mutthembwiha yahithabwaga o muwaxula ni

muwaxulo ni mingulu. Vowi oliye oxaga, otixuwa

ottawa. Xixanu gikumaga otakwani giyaga

o Mulanje xineli yaaga omora. Ohala xineli emohi.

tthottho ogimala, miyo otixula xineli yahalilege

vajingani othathila. Kokotti kanobela mulomo

waaye:

–Muthu kanettettela. Muthu ya muwaxula; mento

enakula xu.–

Munyima ni pholosi, enapiwa ni muwaxulo.

Tthomoddo phwethe, kinapiwa ni muwaxuwaxu.

Awalewale yiire: –Witthaala wivoreya, go.–

tt Tt x X ph Ph tth Tth Ditado: kattamiheya, nyerette, muxa -muxa, phwethe, esitthu

Mukalelo wohiddela lapi.

96

Nikukuru 2

THALAKO DHIMOHI

97

Ligue a letra maiúscula com a sua

correspondente minúscula.

A e

E o

I a

O u

U i

I a

U e

A I

O u

E o

98

Wulula

Wiwelela awalewale wewa ewogaga wimele

wiwelele. Awalewale enowoga mawogelo egumi.

Owiwelela enowulula. Wiwelele awalewale owulule.

Matelo

Tome utela mwihiyana aye Ana. Aliwa yatelanile

mutana. Muteliwi ahidhana dhitelo tanu aheli lemo

tariga, ni namudhe. Muteliwi ni muteli yahidhiveliwa

ni tariga ni mataba ni anaku a matelo. Talaku

dhahidha walumaga aliba matelo.

Aleddo

Ababa addibiliwa yahiddemula. Bibiddela ni

Ddiyakoni, ni muleddo yakaratile mukodde

egudduguddu. Bibiddela ahidhiveliwa ni ababa

ddibiliwa. Muleddo ohaddeliwa dhamaredda ababa.

Muleddo ehidhowa omareddani. Muleddo

addoddobela alobelaga wa Mulugu.

Mitubi

Matelo a Tome, yatakuniwege mitubi kumi. Mitubi

mitanu dhadhilege wa amudhi a Tome. Mitubi mitanu

Tome agulile ni korowa dhaye. Mudhidhi watelaga

Tome, ahigula raro ni kariko. Matelo yamaliliwa,

amudhi a Tome orogaga anaku wi. “Mitubi dhokala

kumi, dhitakuniwe amarala. Hiyo kanihagalale.

Vade Viwa

Vade viwa va Tome vihikala tariga. Mutubi a Tome

ahivavela vadhulu va manasi. Tome onavokedha

anaku tariga vati. Anaku a vade viwa yahidhiveliwa.

Anaku enavolowa egudduguddu. Tome ni muhiyana

aye ovolowa.

99

Dila

Dila yothawa dala. Olima ni mada ehu. Mulugu

dinoba dari. Maataba yapiyeya pama. Enolandeliwa

mada. Ndari kahuwo goyi, dila yepogo. Omwihiya

mwaana madave se dila yoddawa. Radiyo wiire

ndawiya onokala dari. Ndana gahagula adibwindi.

Yapimana ndada. Dila enaya odere olapa.

Vuvu

Namwali ukalana vuvu. Muzombwe onuwa

onokalana vuvu. Azombwe yiina: –vuvu bavi?–

Azombwe a vuvu kilivo. Wintoni onogiviha: –Aliba

olavana ale ivolowa?– Muliba vuvu ole onavolowela

vale. Nesele olevelela mwaha. Anabwiya ehigivaha

nivalo naga. Zuuze ukalana vuvu. Ebale yokupuwa

enovuuva. Osela vuvu ovilela.

Raro

Mabasa a raro borara koko. Kuburule bure nikuni.

Raro ela wiirwa. Namariya muliba gari. Ebaribari

koonani. Ela eli bure bure. Mwanaga Ruwi kaana

yowara. Vuruku wunuwa mento aye. Egara guluwe

eyo. Mwanaku onaburamela mba mo. Era ayi we

mwanawe. Raro yaawo eyo. Waaramula onokala

pama. Muwarige navaga oyo. Mweri onowaara.

Bibiliya

Bibiliya bu mulomo wa Mulugu. Mulugu baba

Mulugu muneba. Mwana a Mulugu abaliwe obelemi.

Bibiliya wiire ayeeno. Bili ya mwana a Mulugu elebiwe

mbibiliyani. Mulugu onolibela mbibiliyani. Wi milogo

ni milogo ni iyoya anamalebaya nimunone baba

Mulugu. Mwinya elabo. Oliye namaleba mulubale a

bibiliya. Bili ya Mulugu elubale.

100

Kuni

Amma yagele o kunini. Miyo gaya o kunini. Kugulu

ya nikuni. Mba kamuli kuni. Luwiza ogele o kunini.

Juwawu kaana kuni. Neemela onagwiha kuni.

Kawege wewo oli kuni wo. Ginaya galabuse kuni

wiiko. Kabeni niyeni wiiko. Akelela kuni dho. Miyo

gihikana kuni. Oliye kaana kuni. Oyo onakoma wo

baani? Kahuwo mooya onakoma ibaye. Onaya

okobela? Nakoma ootega kamuli yego.

Maleya

Amooya yagele olaleyela mutugumano. Mwene

onolaleyela nlogo omulima kolowa. Aliba omoori

enolaleyana wi yambeele olima midda dhiwa. Amooya

egele yagulihe nyinga. Mayale aaga baala. Nameeya

wawiyile anaku. Aliwa ale enaya wiiko yahabe. Baala

umaga mukohi. Guwo yaneyiwe imora. Muwoono wa

ababa ukalana mooya. Yego yaga yaali va. Manta awo

yaali vati. Nyaala yaawo iwoma. Kumwiyele mukwawo.

Wamwa

Mwaana onowaamwa. Nene muwani owaamwa.

Mwaana onaleliwa ni waamwa. Mwaana we waamwe

nalime. Oli mwene wale aali mwaana owaamwa.

Mwaana oni? Waamwa owoma.

Vade Viwa

Vade viwa va Tome vihikala tariga. Mutubi a Tome a

hivavela vadhulu va manasi. Tome onavokedha anaku

tariga vati. Anaku a vade viwa yahihagalala. Anaku

enavolowa egudduguddu. Tome ni muhiyana aye

ovolowa.

101

Nyowa

Nyowa kineriwana masika. Wanyingala wuluma.

Makoddo anyakoddo yopaha nyumba. Athu yakala

mukokolani. Nyowa dhogoneliwa. Mukokolani mwagumane

anenyama amanyaga. Anyarugwe, minyaba, minyani,

nyowa dhilubale. Mukokolani mwalogeleliwa.

Nyinga, minyanye, miwole ni makuthi. Matabaya;Yali

nyowa eli saro. Minyani, gonya, nyamu, anyongola. Mbwenye

ni mahala a Mulugu; Nyowadha kadhamuluma muthu.

Mulugu ahaka nyowa owali.

Tthomoddo

Tthomoddo mwanenyaama mulubale onakala mwiko.

Tthomoddo onakala mihinje dhilubale. Tthomoddo egulu yaye

wunuwa. Tthomoddo onowamira mangu vaddaboni.

Tthomoddo nikupa naye widdivala. Tthomoddo meeno aye

ofuneya. Tthomoddo akala vathiyani vinotibeya oddihavo.

Tthomoddo onaja somba dhilubale ni miregele,kananddo.

Waddamana oddibila

Athu yakala vade viwa ni ahima, vadeva vinovevuwa. Vade

vili dhovoreya kavili ovudhuwa wagona, Ole oli wuddedde

uhiyana ni oli vowaddamela. Samasowa asusula onaya akase

dhimiri ni saraba, amage hese nimusasa. Amaga musasa

ahele esewo. Thethe ya kalala othamagiha thogo. Muthu

athamaga onovoreyiwa thabala.

Niino

Niino ni inini.

–Aani?–

–Nene.–

–Niino na nene.–

Nene eena naani? Ni Ana.

–Ana eena ni nene ?–

–E–

Niino na Ana.

102

Ceela

Ndilo ciguwo giyaga o ceelani warugwa mahinje.

Gafwanyile azombwe efulaga guwo dhiwa nikukuru

na ceela. Miyo gahimuwara capewa. Vifiyilimi va

ceelani vale, miyo omukurula capewa. Omwihiya

nikukuru na ceela. Warugwaga mahinje.

Gimaruwaga miyo omuddiwala capewa. Azombwe ale

omuddodda capewa ole. Ogithamagelana ogika

Thebo

Thebo mwanenyama mulubale onakala mukokolani.

Thebo wopiha mabaru aye wunuwa. Thebo enaja

makupu ni miregele. Mukogo wa thebo onofurumula.

Wang'waga mahinje wolapela. Meeno a thebo ofuneya.

Thumo enong 'wiwana mahinje. Thubo dha mmuruni

oneena. Muthu akalana thubo dha mmuruni

kanagona. Thogo ya mwana enoyeviha.

Tama

Tama ihikalana mabasa malubale. Mabasa a tama

bomoneyela wakala yihi. Mudhidhi vinakuma mati

onapiwana tama. Tova yavuliwaga enahela mwiteloni.

Ovulaga ni tama. Tama yapama sile enataliwa mitala

dhowuma. Mataba a matelo yadhilena muteliya bavi?

Muteli odhilena lanta na somba dhikiti. Mutubiya

onagona mudhulu Onafuna variba amoneyeliwe ni

Tama. Ekale maataba a matelo.

–E dhinere oriya.–

–Yatelana enotama?–

–Ehi kinatama.–

103

Jinga

Miyo gilabaga ni a misiyonariyo Jeef. Gahiboliha

korowa ogulana jinga yaaga. Nlabo ddendde

nahidhiveliwaga. Mwanaga Deliciyo ogikaragari va

jingani. Hiyo odhowaga omahabelo. Nufiya wiiko

wimeliha jinga yehu. Ohaba hiyo ogwela jinga yehu.

Nifiyaga va mukumani miyo olupa va jingani. Miyo

otongwela vati opereya nikwadda mmadani. Deliciyo

ogonaa vamorepiligimi. Owela odha ogigweliha va

jingani. Hiyo ofiya vade wawaddela a misiyonariyo.

Aliwa ogigweliha mu karoni ogiyana o sipitale. Nufiya o

sipitale nfurumero agisowaga nikwadda ndde.

Nuvoreya miyo gehi gindde. Oliye nfurumero ole egi

oginyanyuwela. Misiyonariyo egi okalana thagaraga.

Wukuuwa

Wukuuwa kunakala vinahagalaliwa. Muthu

onowukuuwa. Juubi a nyubaye agumuwa. Mwaana

onowukuuwa yamwirela mabaru owi gabuu. Ehikalawo

alobwana amohi yahinadhiveliwa navaga amabuulu.

Naavaga omuhanga ni sima. Dhinagumana

dhowiraave mbuu. Mwihiyana kariko yaye yavuuvaga

onowukuuwa. Okangana ni mamuno onakla

vakukuuve. Wuundda olaliha vamelo. Wuunuwa

kahuwo ohidda thabo. Mbwenye puunona wubuwelela

Puna

Puna onukwela mpunani. Woona dhonukwela pama ni

puna. Namwali odhiveliwa olupa mungoyi. Nipiddi na

kuni nli pigiri. Pilinji ya muthamuko epadhiwe ni

saraba. Mpembe wa Nthemwe kunapiya pama. Apogo

enavoka ponddo vathaddo. Nyowa yalupaga dila

104

Ng’ombe

–Sesa.–

–E.–

–Muhuseliwavo?–

–Nihiseliwavo vang'onong'onove. Mwaana dili muredda

otukumiwe ng'ombe! Kaahi owani nyuwa?–

–Hiyo nihiseliwa. Ng'ombe yehu sirimeele, eng'gonog'onoya.–

–Erimeele alini?–

–Ndilo, ng'ombe dhatedhene dhagele omang'welo. Ng'ombe

eng'onong'onoya kivituwile.–

Zhela

Namasogolela mpingo onowazeliha azombwe va gerezha.

Muzhelo onazhelana mba. We namwali kunamale ozhela?

–Gihimala ozhela. Mwaya onaaza munddo ?–

–E–

–Niire owela. Neeruwa onozemba. Kunayawo ogerezha

wazhela?–

Ginoyawo ogerezha gazele.

Ceela

Ndilo ciguwo giyaga o ceelani warugwa mahinje.

Gafwanyile azombwe efulaga guwo dhiwa nikukuru na

ceela. Miyo gahimuwara capewa. Vifiyilimi va ceelani

vale, miyo omukurula capewa. Omwihiya nikukuru na

ceela. Warugwaga mahinje. Gimaruwaga miyo

omuddiwala capewa. Azombwe ale omuddodda

capewa ole. Ogithamagelana ogika capewa.

Xineli

Miyo gaali omahabelo. Giwarile xineli dhaaga.

Amma iwara xineli. Muthu oxaga kaana xineli. Oliye

onawaresa xineli ve. Ubaliwa mwaana muxa. Xixano

kannalaba. Naase onakalana xo biili. Nelinyu

ukalana nixo. Oliye wiina nixo. Meya ddhowi xu.

105

106

Ottawa

Zuuze ali muzombwe akala vade va Putifare.

Ahikalana oneti wothonga vade vale. Waambela

vattaddo odhowa mba. Omwihiya mwihiyana a Putifare.

Dhittengu dha Putifare Zuuze ahinona numuruna.

Mwadha Putifare ahimwihiddaga Zuuze wi amuraruse.

Zuuze ottawa vano mwihiyana oratha. Wiira mamunaga

namalaba awo afuna ogirarusa. Wula egi oratha.

Zuuze attawaga omuthegela Putifare. Ottawaga

omuthegela Mulugu. Kabeni nithawe othegelana. Ni

Pholosi

Pholosi medde enakala mumpiddani. Thabwa thabwa

muddaboni purubuwiwa. Pholosi odhiveliwa okasa

mbuga. Mbwenye pholosiya yapiwa odhiva. Ni mwaha

wooja mbuga. Thungani ni apumbunya enokala

mumbugani. Mbwenye kinaja mbuga. Muwari mwa

pholosi muhukala opama ni obure. Opama wonunani

odhiva. Mwaha wa mbuga onajiye. Obure bokasaga

mbuga waanya. Otapulela vili okubanya, ohagalala oli

Nyowa

Nyowa kineriwana masika. Wanyingala wuluma.

Makoddo anyakoddo yopaha nyumba. Athu yakala

mukokolani. Nyowa dhogoneliwa. Mukokolani

mwagumane anenyama amanyaga. Anyarugwe,

minyaba, minyani, nyowa dhilubale. Mukokolani

mwalogeleliwa nyinga, minyanye, miwole ni makuthi.

Matabaya; Yali nyowa eli saro. Minyani, gonya,

nyamu, anyongola. Mbwenye ni mahala a Mulugu;

Nyowadha kadhamuluma muthu. Mulugu ahaka

nyowa owali.

Mais orientações para o monitor de alfabetização

Construir novas palavras com as sílabas estudadas. Conforme se vê nos círculos, construir palavras novas com as sílabas já aprendidas.

O monitor dirá: “Vocês já conhecem muitas sílabas novas, que aprenderam através dos

exercícios.

Vamos construir palavras novas com as sílabas conhecidas.” ma ma mo i mor me i bo

mama moimor meibo

Os alunos devem dizer frases, usando cada palavra nos círculos. Rever as sílabas novas muitas vezes—com fichas, no quadro, encontrar no cartaz, no livro,

escrever no chão, nos cadernos, etc. 4. Ensinar o conto ─ Depois de ler o cartaz, os alunos devem abrir o livro para lerem a mesma

página. Depois de ler/rever algumas vezes, o aluno deve estar pronto para ler o conto. Falar

sobre o desenho e adivinhar o que pode estar no conto. Deixar os alunos lerem o conto

sozinhos. Falar sobre o que leram. Ler em voz alta e depois todos juntos. Ler em silêncio outra

vez. Fazer perguntas de compreensão e os alunos devem encontrar a resposta no conto,

apontando as palavras no livro. O monitor deve ler o conto, a partir do livro (leitura modelo).

5. Ensinar a escrever a letra.

Distribuir folhas de papel ou mandar abrir os cadernos. O monitor deve escrever 3 linhas no

quadro e uma letra nova e mandar os alunos copiarem. Escrever mais uma letra nova, de

cada vez, até fazer uma linha de letras. Ensinar a escrever a letra maiúscula. Explicar que a

maiúscula tem o mesmo nome e som que a minúscula. Enquanto o monitor estiver a escrever a letra no quadro, deve verificar se os alunos estão atentos ao que escrevem.

Os alunos devem escrever a forma da letra com o dedo no ar, no chão, nas costas do outro aluno, etc.

Os alunos devem ser chamados ao quadro para escreverem, enquanto o monitor está a vigiar

como escrevem as letras. Quando o aluno mostrar que pode escrever a letra correctamente, torna ao seu lugar e vai

escrevê-la no caderno. O monitor deve verificar se os alunos estão a pegar o lápis correctamente. Pode mostrar o

modelo que está localizado na página 96. O monitor deve verificar todo o trabalho dos alunos. Quando todos conseguirem escrever a

letra correctamente, podem, então, fazer o ditado. 6. Ditado ─ O monitor lerá as palavras que contêm as letras estudadas, para os alunos as

escreverem. As palavras encontram-se na segunda página da lição, na parte final da folha.

Ditar as novas sílabas e as sílabas das 3 últimas lições.

Ditar as frases do conto.

Depois de as ditar e todos os alunos escreverem, escrevê-las no quadro para os alunos

verificarem e corrigirem.

7. Lição de Revisão

Rever as palavras chaves da Unidade. Rever as sílabas estudadas. Construir palavras novas.

Rever as sílabas estudadas, mas de uma forma misturada. Mandar ler os contos da Unidade e

da Revisão. Fazer ditado de sílabas e palavras (que se encontram na parte final da última

página da revisão).

8. Como utilizar a secção 2:

Depois de ensinar as vogais, pode-se usar o exercício da página 98 para rever as letras

maiúsculas e as minúsculas.

Depois de ensinar todas as letras, deve pedir aos alunos para lerem os contos a fim de

fortalecer as habilidades de leitura.

Oleb

a

Ew

og

elo

YeTa

kw

an

i

Alfa

beto

da

lín

gu

a

eTa

kw

an

e

a A

an

aku

ga

lin

ha

s

b B

mu

yeb

ele

mu

lh

er

c C

ceela

po

ço

d D

mu

ku

du

ca

nteiro

dd

D

d

mu

led

do

hó

sp

ed

e

dh

D

h

na

mu

dh

e

ma

pira

e E

em

ezo

an

zo

l

f F

fu

th

i

arm

a

g G

geleg

ele

ba

tu

qu

e p

e-

qu

en

o

h H

eh

em

e

arm

ad

ilh

a d

e

pe

ixe

i I

ib

a

en

xa

da

j J

kw

aaju

ca

sta

nh

a

k K

ku

ni

len

ha

l L

milo

mo

lá

bio

s

m M

Ma

lu

me

no

me

d

um

a p

es-

so

a

n N

na

ma

lim

a

ag

ricu

lto

r

ng

’ N

g’

Biya

en

g’o

no

ng

’o

n

o

pa

nela

p

eq

uen

a

ny N

y

nyin

ga

ba

na

na

o O

olim

a

ca

pin

ar

p P

nip

id

di

mo

lh

o d

e len

ha

ph

Ph

ph

wette

rin

ocero

nte

r R

ra

ro

ra

la

do

r

s S

hese

ca

po

eira

t T

ma

telo

ca

sa

men

to

th

Th

th

eb

o

ele

fa

nte

tt Tt

etten

gu

asse

nto

p

eq

ue

no

tth

Tth

wo

ba

ku

tth

o

ch

ora

r

u U

ug

on

a

do

rm

iu

v V

va

de viw

a

em

ca

sa

d

eles

w W

wu

lu

la

en

velh

ecer

x X

xin

eli

ch

in

ela

s

y Y

yih

i

escu

rid

ão

z Z

zu

nd

de

pla

nta

çã

o

zh

Z

h

mu

zh

elo

va

sso

ura

Pro

gra

ma d

a L

íng

ua T

ak

wan

e,

Mil

an

ge,

Mo

çam

biq

ue