op!nioi~- m.yu hayi man·sakke? · problema na manugo' halom guam sa' este fine'nena...

22
fRIA.... E I ; NISblTA I HAYI MAN·SAKKE?

Upload: others

Post on 27-Oct-2019

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

fRIA.... E -.)10~

I ; NISblTA I OP!NiOi~ -M.YU

HAYI MAN·SAKKE?

NOTICE THESE PILOT TEST MATERIALS ARE FOR EXPERIMENTAL

USE ONLY AND MAY NOT BE REPRODUCED WITHOUT WRITTEN PERMISSION FROM THE PALM DEVELOPMENT CENTER

'ftti• eontenu of the•• iMtZ'\ICtional aatar1ala vere de9eloped with riMncial aHiatance f,,_ the Office of Bilinqual Education, o.paraent of Health, Edu­cation, And Welfare . The fwada -.re pr0¥1ded thl<OUIJh the lilinqual Education Act, Title vu of the El-tary and Secondary Ed11eation Act of 1965 aa - bl' PW.lie Law 95-561. -Yer the content• do not neceaauily repreHnt the poai~ tion or polic:y of that aqency and a reader ahould not infer •ndor•-nt by the Federal Government .

Developed bl' •

PALM Pacific Aru Lanq\la4H llaterial• De'Nl-t Center Social Science lta8earch Institute 2'24 Mile ll&y, Roca 71J, Univenity of HaWeii at llanoe Jlonollllu, Hawaii 96822

"'

11 h

Hayi Mansakke?

Written By:

Brigida D. L. Guerrero

lllust rated By:

Stephana MCCiaran

.. -- . - --- ----~~~

Si Ferdinand Magellan matto giya Guam yan i tres na

batko-iia, i Trinidad, i Concepcion, yan i Victoria gi Matso

dia 6, 1521.

Aksidente ha' este na finatto Guam. I planon i biahen-

niha dipotse para u maliliku'i todu i tano'. Mangginen

South America magi, kasi och6 mit miyas na distansia kontra

Guam Estague' uttimu na lugat annai manmanule' mantension­

niha nenkanno' yan hanom. Antes di u fanmatto Guam , esta

sen taya' nenkanno'-niha yan hanom-niha.

Meggai na marineru siha manmalangu. Esta guaha manmatai

ginen i inaplacha' hanom yan nenkanno'-niha. Ginen este na

problema na manugo' halom Guam sa' este fine'nena na tano'

mali'e' ya masen nisisita nenkanno' yan hanom gasgas.

Annai manhalom Guam ya manchinile'guan ni taotao tano'

ni kosas-niha siha inklusu un boten dikike', sumen lalalo'

si Magellan. Ginen este na sinusedi muna' hafana'an i tano'

"Islan Sakke".

Ti ha sungon si Magellan este na sinuse di ayu muna'ma­

dingu Guam ensigidas. Tres dias ha' managan-niha. Gi Matso

dia 9, 1521, ni manhanao. I biaLen-niha na biahi para guatu

gi islan Filipinas.

1

~

s ~

~~·

·~·

:S

;:i E

b.O

EI..'.)

a.o

~ .. ff-' IN

OIA

N

OC

EA

N

··.~

~

,..·· ....... · · .... M~1.11#''·'-~~~-· ·"

TH

E

WO

RL

D

0 1

,00

0

l.00

0

3,0

0o

~106 ... ;:')o

w.A

fo'x

I

>-<:I:

;>,E

~

P..tl.O

AR

CT

IC

OC

EA

N

t:::

If-..., .. ;;

•.

"• ' .. ,:··

~-. I

.... ~;.,

·-. -:... ... P

AC

IFIC

OC

EA

N

·····-.... a •••

..I-. V

J

r-1

Jo....., ~

..._,

NO

RT

H

AT

LA

NT

IC

. OC

EA

N

, I

· ..... -":IP.-.~,/~ .

. ... ~_;.

SO

UT

H

AT

LA

NT

IC

OC

EA

N

lb/,

~,,..~ I

·il..,i ;

/ I

MA

GE

LL

AN

'S

RO

UT

E

" . .f. ··P.7 ...

-~

N

'Wt E

s

C\I

....

Hayi Mansakke?

Si Mata'pang un hobensitu ni sumasaga gi sengsong

Umatac giya Guam. Dikike' este na songsong gi kanton tasi.

Puru ha' guma' higai yan galaide' manestaba guini na songsong.

Un buniton ha'ane annai esta todu monhayan i che'cho'

Mata'pang, humanao para u peska gi tasi. Umesgen i chalan

unai huyong gi tasi. Sumin dodoga ha' lao sen chaddek

mamokkat. Ha mantietienen maolek i tekcha'-na puntan to'lang

gi agapa' na kannai-na. Pa'go gi akaggue na kannai-na, ha

mantietieni i pekse' ni para u ensatta i kininne'-na guihan.

Gi duranten i hinanao-na papa' gi tasi, ha sanganen maisa

gue', "Aina buniniton ha'ane pa' go para umepeska!"

Gi duranten i biahi-na papa' si Mata'pang gi tasi, ha

ripara na manduduru ha' manmacho'cho' siha i taotao songsong.

Ha li'e' si tiu-na Mahettok na duru di mamfok talayan pokse'

yan i amigu-na as tun Na'puti gi papa' trongkon niyok. Annai

manatan hulo' i tion Mata'pang, ha li'e' si Mata'pang yan i

tekcha'-na. Chinatge ya ilek-na, "Sen maolek i lahi-hu

pumeska na ha'ane. Ohala ha' ya bula para un konne' na

guihan." Ilek-na si Mata'pang, "Puedi ha' magahet tiu sa' sen

malago' yu' pumeska pa'go."

"Cha'-mu luluhan i lahi-hu sa' bula guihan guihi

huyong."

"Esta tiu, adios asta i birada."

Sigi ta' lo papa' si Mata'pang gi tasi, pues ti apmam ha

siente na guaha taotao malalagu gi tatte-na. Annai esta

lalahihot i kalaskas addeng, ensigidas ha bira gue' tatte

para u kcli'e' hayi tumattitiyi gue'. Gigon manatan tatte,

taya' fine'nena ha li'e' na i mas ya-na na amigu-na as

Guma' taotao.

Chinatge as Guma'taotao ya finaisen, "Para manu hao

ga'chong? Para un peska gi tasi?"

Manoppe si Mata'pang, "Hunggan lai sa' sen bunitu i

ha'ane para pumeska. Malago' hao ya ta hita na dos?"

3

- ----- ---- --------~~--

"Sen magof yu' humita na dos. Estague' ha' lokkue' na

hu chuchule' i tekcha'-hu. Nihi ta alulayi papa' gi tasi,"

ilek-na si Guma'taotao.

Magahet na mas mana'chaddek i pinekkat-niha papa' gi

tasi. Duru i dos di chumeffla ni minagof-niha sa' sumiha

ta' lo. Ti apmam matto siha gi tasi. Ensigidas numangu

huyong asta i gemba'-niha gi halom i mama'te na banda.

Annai matto i dos gi gemba'-niha pumeska, ma chek i

mafute' fine'nena sa' ayu mas yan-niha na guihan. Lumi'of

si Mata'pang yan si Guma'taotao. Ti apmam kumahulo' i dos.

Ilek-na si Mata'pang, "Ai, Tao, na bulan mafute' guini ya

mansen dankolo lokkue' ."

"Hu'u nai. Maolek-na ta tutuhon manokcha' sa' ayu u

fanmalagu," manoppe si Guma' taotao.

Pues sigi i dos di pumeska ya kada biahi na kumahulo'

siha siempre guaha kinenne'-niha guihan. Gi halom i una ora

na tiempo esta lamita i pekse'-niha inensattan mafute'.

Sumen magof i dos pot i suetten-niha. Ti sesso kumuentos i

dos sa' makeke'alulayi mana'bula i pekse'-niha guihan.

Antes di u sen bula i pekse'-niha guihan, tumohgennaihon

naya si Mata'pang gi un natata na lugat gi halom tasi. Ha

atan halom i sengsong ya ha li'e' na sigi ha' di manmacho'­

cho' siha i taotao. Despues ha atan huyong i apuya' tasi.

Ti apmam ha li'e' tres button a'paka' siha na kosas na

manmama'ya' gi tasi. Kulang ni na'manman sa' ti taiguihi

pusision-niha i galaide'-niha. Lokkue', ni ti pusision

paluma siha, ni ti taiguihj i hanom ni maguaguaifi siha hulo'

ni bayena.

Si Mata'pang ha tago' si Guma'taotao para u para

umetokcha' . I lek-na, "Tao, a tan ha' huyong i apuya' tasi."

Magahet na ha atan si Guma'taotao huyong i apuya' tasi.

Pues ilek-na, "Pang, hafa ayu siha na kosas huyong? Kulang

ti. pusision i galaide'-ta ayu siha."

Manoppe si Mata'pang, "Hekkua' lai. Lao maolek-na ta

sagan-naihon ha' guini ya ta keli'e' hafa ayu siha na kosas."

4

a

"

·ra

i

.hon

Pumara i dos pumeska ya ma'a'atan ha' huyong esta i

tres button a'paka' ni sigi guatu gi tano'-niha. Mientras

tiempo mas dumadangkolo i butto s~ha. Mas lokkue' hihihot

guatu giya siha, lao ti sina ha' masatba hafa este siha na

kosas. Ayu ha' i malaripara na kulang guaha button attilong

gi papa' i button a'paka' siha.

Ti kumuentos i dos ni minanman-niha sa' taya' ni

mali'e' siha taiguihi na kosas gi islan-niha. La'apmam ha'

di tumohge i dos, pues ilek-iia si Guma'taotao', "Lame' dai,

Pang, kulang manna'ma'a'nao ayu siha na kosas ni mandinang­

kolon-niha. Taya' galaide' --ta gaiguihi siha."

Manoppe si Mata'pang, "Hekkua', Tao, lao ma'a'nao yu'.

Ti hu tungo' hafa ayu siha na kosas. Maolekna nihi ya ta

sangani si tata-hu pot este i lini'e'-ta."

Muma'a'nao ha' si Guma'taotao ni fino' Mata'pang. Pu es

ilek-na, "Magahet, Pang, nihi ya ta sangani i manamko' siha

sa' ayu u fampiligro ayu siha na kosas para todos hit guini

gi tano'-ta."

Ti kumuentos mas si Mata'pang yan si Guma'taotao. Lao

machule' todu i guihan-niha yan i tekcha'-niha ya duru i dos

di numangu halom gi tano'. Annai matto siha gi tano', duru

di malagu siha asta i sengsong-niha.

Humahnanao ha' i dos asta i gima' Mata'pang para u

masangani i tata ni lini'e'-niha gi tasi. Estaba i tata gi

sagan mama'tinas na chumochochonnaihon.

Si Mata'pang fine'nena kumuentos. Ilek-na, "Tata!

Tata! Maila' fan sa' guaha para bai en fanu'i hao!"

Ilek-na i tata, "Ke lao hafa ha' para en fanu'i yu'?

Ti sina adda en sangani yu' guini?"

"Ahe, tata, dalalaki ha' ham sa' guaha para bai en

fanu'i hao gi tasi!" manoppe si Mata'pang.

Ilek-na i tata, "Buenu, pues nihi."

Ti lalalo' i tata as Mata'pang sa' humallom gi aksion

yan i palabran Mata'pang na guaha guaha. Pumara ha' chumo­

cho ya ha dalak si Mata'pang yan si Guma'taotao para i tasi.

6

3

Annai manmatto i tres gi tasi, ilek-na si Mata'pang,

"Tata, a tan ha' huyong gi tasi sa' guaha tres na mandangkolon

button a'paka'. Taya' ni manli'e' yu' taiguihi siha guini

gi isla-ta. Hafa mohon ayu siha, tata?"

Manoppe i tata, "Ti hu tungo' magahet i lahi-hu. Taya'

lokkue' ni manli'e' yu' taiguennao siha na kosas. Kulang

ha' i galaide'-ta siha, lao mas mandangkolo."

Tlek-niha si Mata'pang yan si Guma'taotao, "Ya hafa

pa'go para ta cho'gue?"

Manoppe i tata, "Nihi halom gi sengsong ya bai hu agang

siha i manamko' na lalahi."

Manhanao i tres tatte gi sengsong-niha ya ma sangani

siha i manamko' na lalahi. Madeskuti i lini'e'-niha.

Despues manggurupu todu ya manhanao para i kanton tasi para

u ma li'e' siha i kosas ni kulang mansen dangkolo na

galaide'. Taya' tumungo' hafa ayu siha na kosas.

Ti mangontento i lalahi na para u fanasaga ha' gi

kanton tasi. Manhanao todu ya ma chule' i galaide'-niha.

Pues manma'udai huyong gi tasi para u ma keli'e' hafa este

siha na mansen dangkolon galaide'. Pesasa ha' i tasi

galaide'. Ma'uriyayi todu i tres na mandangkolon galaide',

era batko siha, annai esta manma'a'ankla gi hiyong i mama'te.

Si Mata'pang yan i taotao-na siha ti manma'a'nao nu i

taotao batko siha sa' duru di manmasenas siha papa' ginen i

batko. Mangahulo' i siha i taotao tano' para u ma li'e'

hafa na mansen mutong este siha na mana'paka' taotao.

Mampapaoguan ha' desde antes di u fanmatto guatu gi batko.

Annai esta manestaba siha gi halom batko siha, maripara

na mansen aplacha' i tataotao-niha yan i magagon-niha i

marineru. Kulang mohon mas di un anu desde ki ti mano'mak.

Bula lokkue' gi marineru siha mansen paomata' ginen i

chetnot siha gi tataotao-niha yan mandumang ginen i minala­

ngon-niha. Mansen na'masa' i pusision-niha lao i taotao

tano' manma'ase' nu siha sa' mansen nalang yan manma'o siha

todu.

7

~

~ J)) J , "--- -, '. ,y_,., \, , ___

---:.--:--- - -11 -­.' I ' , ' j

0

I taotao tano' masenas i taotao batko siha na para u

fanmachuli'e' nengkanno' yan hanom.

ti parehu i lengguahen-niha.

Ti sina maguentos sa'

I mas ma'gas na taotao tano' ha senas unos kuantos

granon lalahi para u fanhanao halom gi sengsong ya u

fanmanule' nengkanno' yan hanom para i taotao batko siha.

Esta ti sina manguentos i taotao tano' gi entre siha mismo

sa' sen lammok i halom batko esta ti manhahagong maolek.

Taya' ni manmannginge' siha taiguini na klasen pao. Muna'­

managa gi batko pot respetu ha' yan para u ma'ayuda siha i

marineru sa' mansen na'ma'ase'.

Si Mata'pang inatan as tata-na ya sinenas para u konne'

si Guma'taotao ya u hanao manayuda manule' hanom yan neng­

kanno' gi sengsong. Sumen magof i dos manayuda pues

ma'alulayi ma'udai gi galaide'-niha ya duru di ma poksai

halom gi tano'.

I tatan Mata'pang yan i tetetnan siha na lalahi managa

ha' gi batko para u ma tane' i marineru siha mientras ti

manmafatto siha i lalahi yan i nengkanno' siha.

Pot fin manmatto si Mata'pang yan i mangga'chong-na

siha yan bulan nengkanno' desde lemmai, chotda, manha asta

tinala' katne yan guihan. Mansen magof i marineru siha sa'

machagi ta'lo nengkanno' yan hanom gasgas .

Si Mata'pang ha a'atan ha' i pusision-niniha i marineru

annai manochocho. Pues ha atan si Guma'taotao ya ilek-na,

"Tao, atan ha' este siha maiiocho. Kulang mohon taya' ni

machagi nengkanno' ."

"Mansen nalang nai, Pang, i los prohimos ayu

muna'fanaigueguennao," ilek-iia si Guma'taotao.

Gi sigiente dia manhuyong ta'lo i taotao tano' para u

fanmana'i i marineru siha mas probension nengkanno' yan

hanom. Singko biahi di manhuyong hahalom ha' si Mata'pang

yan si Guma'taotao manmanloffan para u mana'siguru na u

fannahong siha i marineru gi managan-niha Guam. Ma'alulayi

i marineru siha mapo'lo siha i manmana'en-niha nengkanno'

gi sagan-niha gi batko.

9

Si Mata'pang yan i taotao-na siha managannaihon mas

ta' lo para u mala'atiende i taotao batko siha. Sigi di

mana'senas i taotao tano' yan i marineru siha. Esta

manachalek i marineru sa' mansen satisfechu nengkanno'.

Pues sjgi di manguentos. Ilek-niniha guaLu gi taotao Lano',

"Muchas grasias! Muchas grasias!" Manchinatge tatte ni

taotao tano' sa' ma tungo' ha' na manmannana 1 i agradesimiento

pot i ayudon-niha nu siha.

Mienlras manguekuentos senas todos gi hilo' batko, sigi

lokkue' i taotao tano' di manmanatan hafa siha mas guinahan­

niha este siha na taotao. Meggai siha na kosas ma li'e' ni

taya' ni ma li'e' antes tat komu batde, tali, machette,

platon mamafak, yan mas ta'lo.

I taotao tano' sigi di ma pacha este siha na kosas.

Esta kulang ni na'fanlanga' sa' yan-niha manggai iyu nu este

siha. Annai esta ti sina ma sungon i minalago'-niha, ma

senas siha i taotao batko kao sina siha manmanule' kosas-niha.

Ti manmamahlao manmamaisen sa' esta mapo'Jo na che'lon-niha

este siha na taotao ayu muna'macho'gue manu i nina'sinan-niha

para u mana'Ianochu siha.

Ti manineppe ni marineru siha, lao hinasson-niha na

buente taya' guaha ya u ma chule' hafa malago'-niha sa' asta

pa'go mana'achatge ha'. Pues sigi i taotao tano' di maloffan

i yan-niha siha na kosas desde na'yan, satten, ramenta asta

un boten dikike' ni estaba gi halom batko.

Si Mata'pang yan i taotao-na siha ma li'e' na manatburu­

tao i taotao batko annai malolofan todu i yan-iiiha siha na

kosas ginen i batko. Ayu lini'e'-na si Mata'pang i duru di

maninessalague siha ni taotao batko, lao ti makomprende hafa

ilek-niniha. Hinasson-niha i taotao tano' na mangaduku esta

i marineru pues ma'alulayi manhanao halom gi tano' yan todu

i kosas ni esta ma chule'.

Mansen trangkilu i taotao tano' annai manmatto halom gi

tano' yan i chinile'-niha siha kosas. Duru di manachatge

asta mangakanta ni minagof-niha. Esta manggupot ha' lokkue'

guini na puenge.

10

rr

k

k

c

f

t

II

Ai

1

r

n

l

i

e

ha.

ha

a

an

·u-

:a

:a

~i

~ I

Gi sigiente ogga'an, si Mata'pang yan i taotao-fia siha

ma kontinua ha' ta'lo i gipot-niha. Sigi ha' di manmanunu

katne yan guihan yan lokkue' duru di manggimen tuba. Esta

kulang manmaleffanfiaihon ni marineru siha. Lao gi despues

di talo'ane, humanao si Mata'pang yan si Guma'taotao para u

famokkat i dos gi kanton tasi.

Gi duranten i mamokkat-fiiha si Mata'pang yan si Guma'­

taotao, ma li'e' huyong gi tasi unos kuantos granon boten i

marineru siha na duru halom gi tano'. Kulang manman si

Mata'pang yan si Guma'taotao sa' ti ma suspepecha na para u

fanhalom i marineru siha sa' mansen fiaba' ginen i fiifialang­

niha yan i minalangon-fiiha.

Mali'e' ni taotao tano' todu i marineru siha annai

manhalom gi tano'. Lokkue', ma ripara na manmanufiule' siha

una kosa ni kulang galuti. Este na kosa kulot attilong,

anakko', yan dalalai. Sigi ta'lo di manma'essalague i

taotao tano' annai manafana' yan i marineru siha. Mangetu

ha' i taotao tano' ya ma'a'atan ha' hafa makekecho'gue ni

este siha na mangadukon taotague.

Malagu si Mata'pang asta as tata-na ya ha faisen, "Tata,

hafa chetnot-niha este siha na taotao? Kulang manatmari'ao

esta i titanos-niha."

Manoppe i tata, "Fana'an i lahi-hu mambubu sa' ta chule'

siha palu gi kosas-niha, lao taya' buente suetten-ffiha sa' ni

unu giya hita malago' numana'lo i kosas ni esta ta chule'."

Ti monhayan si Mata'pang kumuentos yan si tata-na annai

ma hungok mandangkolon buruka siha. Ensigidas ma bira siha

ya ma li'e' na mangginen i marineru siha i buruka ni ma

huhungok. Ginen ayu siha na kosas i kulang galuti ni

magogo'te ni marineru siha. I ina'gang i buruka esta mansen

luhan yan mansen ma'a'nao todu i taotao tano'. I

mina'a'nao-niha esta ni na'fanmalagu para u fanattok gi halom

tano'.

Gi duranten annai manmalalagu si Mata'pang, si Guma'tao­

tao, yan i pumalu siha na taotao songsong, ma hungok mas

buruka ginen i marineru siha. Lokkue', bula na taotao songsong

mane'essalao yan mangakati ni mina'a'nao-niha lao ni unu

manaLan Latta. Ayu ha' ma hahasso i para u fanattok.

11

- - - -~ ---------~--- - -

Ti apmam despues di esta manggaige todu i taotao tano'

gi sagan fanattokyan-niha , ma ripara na esta pumara i burukan

dangkolo siha. Kulang ni na'fanla'trangkilu djdide'. Guini

lokkue' na mumento ha ripara si Mata'pang na taigue si

Guma'taotao. Pues humanao ya sigi di ha espiha, lao ti sina

ha sodda' si Guma'taotao. Sumen chathinasso si Mata'pang ni

taiguen i amigu-na.

Mientras manmatata'chong i taotao siha ya sigi di

manmanhasso pot i siniseden-niha, todos siha manmannginge'

pao asu. Ma tungo' ha' na guaha kumasoson yan dangkolo. Ti

ma tungo' hafa bidan-niniha i mangadukon taotao batko siha,

lao mangetu ha' gi fanattokyan-niha. Ni ti manhanao para i

sengsong-niha guihi na puenge sa' ti ma tungo' hafa ta' lo

para u fanmacho'gue ni marineru siha.

Gi sigiente ogga'an, matago' si Mata'pang ni manamko'

siha para u chek kao esta libre para u f anhanao tatte gi

sengsong. Humanao si Mata'pang para u atan kao manggagaige

ha' i taotao batko siha. Sen magof si Mata'pang sa' ha li'e'

na esta manaigue i tres na batkon i marineru siha. Ensigi­

das malagu tatte asta i f anattokyan i taotao-na siha ya

ilek-iia, "Esta siiia hit todos manhanao tatte gi sengsong-ta

sa' esta manhanao todu i marineru yan i batkon-niha.

Si Mata'pang fine'nena malagu asta i sengsong para u

chek si Guma'taotao yan lokkue' hafa bidan-iiiha i mangadukon

marineru siha. Ha li'e' na mankimason kantida na guma' i

taotao-iia siha, kasi guaha sinkuenta. Ha li'e' lokkue' na

malatchai manmachule' todu i nenkanno'-iiiha ni manestaba gi

sengsong, yan guaha unos kuantos granon taotao manmatai.

Sigi di lumiliko' para u ketungo' hayi yan kuanto siha na

taotao-iia manmatai. Ha tufong siha i manmatai, "Unu ... dos ..

. . tres ... kua tro ... sinko ... sais ... siette ! "

I mina'siette na tataotao ni ha sodda', ha tugong guatu

ya ha toktok papa' ya duru di tumanges, "Tao! Tao! Sa'

hafa na para hagu?" Pues sigi mas tumanges. Pot fin matto

si tata-na ya kinenne' ya ni na'gimen hanom.

13

- -------------

.-c:: - _::-- -- ·-~ ;:_-...~z~ _.:"">

Ilek-iia i tata, "Hu tungo' ha' i lahi-hu hafa sinen­

tetP-mu pa'go na mumento. Puti hao sa' rnatai i mas ya-mu na

ga'chong-mu, 1ao komu lahi hao, pues fanungon komu un lahi!"

Pumara si Mata'pang kumati ginen i fino' tata-iia ni

para u fanungon komu lahi. Pues ilek-na, "Nihi ya ta rjkohi

i matai-ta siha yan ta fanayuda muna'gasgas ni destroson ayu

siha i mangaduku yan tailayi na marineru! Komu rnohon ti

manmatto magi guini gi isla-ta, ti ta susesedi este na

kuchinon cho'cho' !"

Guihi na puenge ti sina si Mata'pang maigo' sa' si

Guma'Laoiao ha' ha hahasso, todu i pason-niha desde annai

pa'go umamigu siha. I triniste-na, humuyong gi gima' para u

asson gi papa' un trongko. Ha a'atan ha' hulo ' i langet gi

durant0n annai manhahasso gue'. Pot fin bumulachu i ilu-iia

sa' sigi ha' di manhanao i puti'on siha gi langet. Ginen

cste na sumina maigo' si Mata'pang. Este lokkue' na

maigo'-na ti maniente sa' i yinayas-iia todu guihi na ha'ane. 14

A:

il

e :

k i

\

na

! 11

h i

. yu

u

a

.e .

Aktibidat Lepblo Siha

Taitai yan oppe i sigiente siha na kuestion. Tuge' i

ineppe-mu siha gi halom i lepblo-mu. Munga mangge' gi halom

este na lepblo. Lokkue', na'siguru na un komprende i

kuestion siha antes di un oppe.

I. Direksion: Kopia i sigiente siha na sentensia gi

lepblo-mu. Despues matka (I) gi me'nan i sentensia

siha todu i magahet na sinusedi gi estoria. Yanggen ti

siguru hao, atan tatte i estoria.

Ma puno' si Mata'pang ni Espaiiot siha.

Ma c hule' ni taotao tano' i kosas Espaiiot

siha sin petmisu.

Ti manmalago' i taotao tano' mana'i i Espaiiot

siha nengkanno' .

Taya' ni manmanli'e' i taotao tano' mana'paka'

siha na taotao antes di Espaiiot siha.

Mansen brabu yan ti manmalangu i Espaiiot siha

annai manhalom giya Guam.

Ti manmalago' i Espaiiot siha mana'i i taotao

tano' ni kosas-iiiha.

Tres dias ha' maiiagan-iiiha i Espaiiot giya Guam .

Annai manhanao i Espaiiot, sen magof si Mata'pang

annai umasodda' ta'lo yan si Guma'taotao.

Hagas ha' mana'asodda' i tao t ao tano' ~an otro

siha na Espaiiot antes di u fanmatto si Magellan

yan i marineru siha.

Manmagof i taotao tano' ni bidan i Espaiiot nu

siha.

15

II. Direksion: Yanggen si Mata'pang hao, hafa mohon

hinasso-mu pot i Espaiiot siha despues di manhanao?

Kao ya-mu ha' na u fanmatto ta' lo tatte i Espaiiot

siha? Po' lo hao komu si Mata'pang, pues tuge' i

siniente-mu siha gi papet-mu.

III. Direksion: Gi halom este na estoria, guaha dos guru-

IV.

pon taotao siha, i taotao tano' yan i Espaiiot. Atan

i sigiente siha na listan palabras, pues ayek siha ayu

na palabras i mas ha esplika pot kada gurupon taotao.

Yanggen guaha mas palabras tiningo'-mu, pues na'daiia'

halom gi lista.

Espanot Taotao Tano'

1. geftao 6. ga'mumu 11. impetosu

2. sakke 7. bra bu 12. tai alimento

3. subetbiu 8. malangu 13. kabilosu

4. kulJatde 9. tailayi 14. kariiiosu

5. pasifiku 10. yo'ase' 15. biaheros

Direksion: Atan i mapa gi halom i estoria ya un

espiha manu uttimu na lugat annai manmatto i Espaiiot

antes di u fanhanao para Guam. Despues espiha manu

mahanague nu i Espaiiot annai rnadingu Guam.

16

yU