ЭМоМаЛї рањМоН дар оиНаи...

Воњид Ѓаффорї, Зафар СайидЗода

ЭМоМаЛї рањМоН дар оиНаи ЗаМоН

ЭМоМаЛї рањМоН: «МаН Ба ШУМо СУЛњ МЕоВараМ»

ПрЕЗидЕНТ ЭМоМаЛї рањМоН Ва ГУСТариШи ХУдШиНоСии МиЛЛї

ЭМоМаЛї рањМоН – БУНЁдГУЗори арТиШи МиЛЛии ТоЉиКиСТоН

ПЕШБарУ рањНаМои МиЛЛаТ

душанбе «Эр-граф»

2012

ББК 66.4 (2 тољик)+66.3 (2 тољик)+66.5 (2 тољик)Ѓ-46С-12

Ѓаффорї Воњид, Сайидзода Зафари Шералї.Эмомалї Рањмон дар оинаи замон. – Душанбе: «ЭР-граф»,2012. – 372 сањ.

Ин китоб осори дар тўли солњои гузашта дар њам корї тањия гардидаи муаллифонро рољеъ ба фаъ-олияти сиёсии Президенти Љумњурии Тољикистон Эмо малї Рањмон дар бар мегирад. Маљмўа ба хонан-да имкон медињад, ки дирўз ва имрўзи Тољи кис тонро ба њам муќоиса кунад ва роњи тайкардаи кишвар ва дигаргунињои куллии дар мамлакат тўли бист сол пас аз Иљ лосияи таърихии ХVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон ба вуќўъ пайвастаро чун дар оина му шоњида намояд.

ISBN 978-99947-919-3-4© Ѓаффорї Воњид, Зафар Сайидзода, 2012.

ЭМоМаЛї рањМоН: «МаН Ба ШУМо СУЛњ МЕоВараМ»

Асри ХХ бо њама исёнњо ва ошўбњои хуниаш ва љанг њои љањониаш, ки сару садояш њанўз аз гўши сайёра нарафтааст ва ба ќарнњои минбаъда низ хоњад расид, дар таърихи инсо-ният њамчун асри тањаввулоти куллї дар масъалаи ба даст овардани истиќлолияти миллии миллионњо мардумони љањон низ хоњад монд. Ин љараёни озодихоњї ба гўшањои дурдасти сайёра, ба ќалби халќњо ва гурўњњои кўчаку бузурги этникї, ки бар њасби шароити таърихї аз љараёнњои умдаи тамаддун бозмонда буданд, роњ ёфт ва онњоро бо саодат њамроњ кард.

Асри ХХ асри поёнёбии сиёсати мустамликадории мам ла-катњои бузург гардид, ки љои онро сиёсати зарифи муайян на-мудани минтаќаи манфиатњо бо калимаи пурмаънову ѓунљои «геополитика» иваз намуд.

Дар асри ХХ шакли давлатдорињое чун королї, саризм (царизм), шоњї ва шоњаншоњї, монархї ва ѓайра эътибори ху-дро аз даст доданд. Идеяи љонбахши демократия бо арзишњои њаќиќатан њам љавобгўи ормонњои озодии мар дум љомеањои гуногуни љањонро ба худ љалб намуд. То љи кистон, ки ба ша-рофати Инќилоби Кабири Октябр ба маљрои созандагињои си-ёсиву иљтимої кашида шуд, низ истисно нест.

Соњиби давлати мустаќил шудани Тољикистонро на тиљаи пошхўрии Иттињоди Шўравї маънидод кардан чан дон дуруст нест. Соњибистиќол шудани Тољикистон љара ёни ќонунманди такомули љомеа аст. Агар Инќилоби Октябр намебуд, халќи то-љик бо роњи таърихии дигаре, шояд хеле тўлонї, сахт ва њатто хунин, ба давлат ва давлатдории худ мерасид. Халќи куњансол

4 В. Ѓаффорї, З. Сайидзода

ва боасолати таърихї, ки тамаддуни башарро ѓанї гардони-дааст, њаќќи ќонунї ба давлат ва давлатдории хеш дорад.

Шонси таърихии соњибдавлат ва соњибистиќлол шудани Тољикистон, ки дар охири асри љорї ба халќи азиятка шидаи тољик даст дод, душманњои дохиливу хориљиро ба тањлука ан-дохт. Онњо аз танаффусе байни пошхўрии давлати абарќудрат ва њанўз ташаккул ва тањким нашудани давлати нави миллї истифода карда, бо роњи ба роњ андохтани мољароњои сиёсї дар мамлакати љавон ва аз лињози њарбї камќувват њарљу марљ ба вуљуд оварданд. Мамлакат ба љанги шањрвандї ка-шида шуд. Хатари мањв шудан ва аз харитаи љањон нест гар-дидани Тољикистон њаќиќати воќеї гардид.

Фарзандони сарсупурдаи миллат бо дарки воќеии тањдиди хатари нобудшавии мамлакат бар зидди љанги бемаънї, људоиандозии минбаъдаи халќи дар асари сиёсати нажодку-шии тўлонии душманон камшуморгаштаи тољик ба по хе-станд. Онњо хуб медонистанд, ки њар рўзи муќовимат хисора-ти љуброннашуданї ба шумори миллат ворид меоварад. Аз ин лињоз, њалли мусолињатомези ихтилоф бар соир тадбирњо њаќќи мукаддам пайдо кард.

Пас аз кўшишњои пайгирона ва маслињату машварат њои тўлонии нерўњои солимфикри љомеа нињоят имконият даст дод, ки 16 ноябри 1992 дар шањри Хуљанди бос тонї љаласаи Шўрои Олї баргузор гардад. Ин љаласа, ки дар он паёми вањдат ва ягонагии миллати тољик ба тав ри ќатъї садо дод, дар таърихи Тољикистони навин марња лаи наверо боз на-муд. Тољикистон соњиби њукумати ќонунї гардид ва давлати Тољикистон рањбари хешро интихоб намуд. Бори аввал дар таърихи Тољикистон шахсе ба маснади олии давлат баромад, ки воќеан миллї ва аз миёни тўдањои зањматкаш буд ва аз ор-зуву ормон ва дарди миллат воќифии комил дошт.

Инак, Эмомалї Рањмон бар садри мамлакате бо даст гоњ њои давлатии фалаљ, иќтисоди ба бўњрони жарф афтода ва бо мар-думи аз сиёсатбозињои тулонї ва аз љангу хун резї басутуњомада ва аз зиндагї навмедшуда ќарор ги рифт.

5Эмомалї Рањмон дар оинаи замон

Њаваси шахси аввали давлат будан сахт фиребову љаззоб аст. Вале оё метавон гуфт, ки Тољкистони он рўз ба маънои пурраи ин калима «давлат» буд? Оё сохтори сиё сии ба ном њокима, ки кўчактарину камшумортарин њизбе ё гурўње онро ба њайси нерўе эътироф намекард ва бо ў бо забонн ултима-тум њарф мезад, давлат аст? Оё То љи кистон давлат дошт, ки наметавонист њатто амнияти на моян дагони мардумиро кафо-лат дињад, то ин ки гирди њам оянд ва ахиран чорае аз ночорї љўянд? Ва оё ња вас аст, ќасди худро байни оташи љанги баро-дар кушї андох тан ва эњтимоли хокистар шудан?

Оре, дар мамлакате бо иќтисоди пуршитоб, ки мардумаш дар нињояти амну фароѓ зиндагї ба сар мебарад ва сарва-раш аз имтиёзњои њангуфт бархурдор аст, ња васи лидер бу-дан љозибаву кашише дорад. Аммо дар Тољи кистони оѓўшта ба хун ва мотамзадаи он айём сарвари давлат будан фаќат ду маьно – густохї ва ё азхудгузашта гиро дошт. Ва њоло баъди гузаштани шаш сол ва аќиб гаш тани он сањифањои пурдоѓу дард медонем, ки Эмомалї Рањмон он ваќт љонашро ба гарави сулњ монда будааст. Вай худаш њамон рўз аз минбари иљлосия ба њайси раиси тоза интихоб гуфта буд: «Ман ё дар Тољикистон сулњро барќарор менамоям, ё дар ин роњ љони худро медињам».

Вале он ваќт бисёре аз мардум ба ин суханњо бовар наме-карданд – дар он замон бовар кардан муњол буд, ки касе мета-вонад дар ин хонадони бузург, ки бародар ба бародар ва пи-сар бар падар ангехтааст ва ќисмате аз бедодї љилои Ватан кардаву ќисмате дигар рўи хокистари хонањои як замон ободи худ дар нињояти фаќириву бенавої ба сар мсбарад, назму тар-тибе дароварад. Касеро бовараш намеомад, ки шахсе метаво-над оташи шадидтарин эњсос – эњсоси интиќоми хуниро, - ки аз хусусиёти ѓаризии башар аст, фурў нишонад.

Ва Эмомалї Рањмон ба нияти худ содиќ монд ва тавонист, ки дар ин дудмони бузург сулњу оромиш биёварад ва барода-рони ба якдигар шўридаро сари як миз бинишонад ва нони оштї бо њам бихўранд.

Оё ин њама осон буд?


Барои онњое, ки ихтилофи миёни тољиконро ва умуман, љанги шањрвандиро аз рўи шунидаашон медонанд, дарк на-мудани як чунин њодисаи барои љомеа касофатосор муњол аст.

Љанги бародаркушї ва ё шањрвандї хоси миллати но ањлу нотифоќ ва бефарњангу бетамаддун аст. Аз ин нуќ таи назар љанги байни тољикон, миллате дорои фар њанги кўњансолу ѓанї, ки басе шоњкорњои илмиву бадеъї дар доман дорад ва нобиѓањояш дар рушди тамаддуни умумибашарї сањми боса-зо гузоштаанд, њайратомез аст ва аќлро бечора месозад.

Дар васоити ахбори умумии мамолики хориљї, алалхусус дар матбуоти Русия, дар мавриди баррасии воќеањои ху нини солњои 1991 – 1992 баъзе аз муаллифон љанги байни тољиконро љанги байни ќавмњо ба ќалам медињанд ва хулоса мекунанд, ки тољикон њанўз њамчун миллат ташаккул наёфтаанд. Ал-батта, ин гуна даъво, ки тољикон њанўз миллат нестанд, гапи нав нест. Вале рўињамрафта мо худамон бо низои дар хона-донамон рухдода бањона додаем, то моро аз баландињои та-маддун ба замини нажанди як ќавми парешону ноањлу бебу-нёд савќ дињанд.

Ќавм, кабила, њатто хонавода низ љомеаанд ва таърихи худ ва оѓози пайдоиши худро доранд. Ва замоне бо иродаи афрод ва эњтимоми шахсияти ќоњире ба вуљуд омадаанд ва баъдан дар асари омезиши ќавмњо ё ба далели тасарруфи ќавме бар ќавми дигар ин гурўњњо бузург шудаву ба дараљаи халќ раси-даанд. Ва дар њама ваќт нерўи муттањидкунандаи ќавмњо ва ќабилањо шахсиятњои нерўманду ѓолиб будаанд.

Дар таърихи инсоният њамон миллат бурд кардааст, ки таќдир бар вай шахсиятњои бузург эхдо намудааст, то чун оњанрабо халќашро дар атрофаш муттањид кунад, дар сарза-минаш бо созандагї машѓул шавад ва сарњадоташро аз њуљуми душманон эмин дорад.

Магар корнамоињои Куруши Кабир, ки на фаќат импе-рияи бузург барпо кард, балки муаллифи аввалин «Эъломияи њу ќуќи башар» ба њисоб меравад; ва Пётри бузург, ки Россия-ро дар як муддати кўтоњ ба давлати абарќудрати дорои нерўи дарёї табдил намуд, далели гуфтањои боло нестанд?


Сањифањои рангин ва рўзгори равшани миллати мо дар абњоми таърих бо номи шарофатманди Исмоили Со монї, барљастатарин аз сулолаи Сомониён, тавъам аст. Ба майдони сиёсат зуњур намудани чунин шахсияти бузург аз лутфу каро-мати таќдир будааст.

Омўзиш ва баррасии таърихи Давлати Сомониён ба рав-шанї нишон медињад, ки шахсиятњои аввали мамлакат дар шукуфої ва ё инќирози давлат чї наќше доштаанд.

Агарчанде фаќат имрўзњо дар иртибот бо роњбарони давлатњо мафњуми «гарави осоиш ва пешрафти љомеа»-ро ис-тифода мекунанд, дар њама давру замон шахсиятњои аввали дав лат чунин вазифаи пурмасъулият ва таќдирсозро бар дўши худ доштаанд.

Ва нахустин аз намояндагони Сомониён аз ўњдаи чунин коре, хосса дар он замон душвор, бо шарофатмандї ба рома-данд ва давлати тољикон дар охири чањоряки асри IХ ва ни-маи анвали асри Х ба ављи шукуфоии худ расид.

Аммо, сар карда аз нимаи дуввуми асри Х, дар асари ба сари кор омадани амирони белаёќат ва бесиёсат оњиста-оњиста пояњои давлатдорї ба тазалзул афтод. Мулкњои тобеъ ба ним-тобеъ мубаддал шуданд ва баъзе аз вилоятњо аз хирољ додан ба њукумати марказї тамоман даст кашиданд. Набудани як ар тиши воќеъан миллї, ки аз намояндагони тамоми вилоё-ти тобеъ ороста шуда бошад, ва њам набудани як сиёсати дар њаќиќат миллї, ки мардумро дар рўњияи ватандорї тарбият кунад, давлатро аз дастгирии табаќањои васеъи заматкашон мањрум менамуд.

Хулоса, ин омил ва соир омилњо, ки аз ин байн омили на-будани як шахсияти бузурги муттањидкунандаи халќ ањамияти ќотеъ дорад, боис шуд, ки давлати бузурге, ки халќи парокан-даи тољикро гирд овардаву ба дараљаи миллат расонида буд, аз байн равад ва то њазор соли дигар вайро аз саодати давлатдорї бенасиб гардонад.

Дар зиндагї њамеша сабабу натиља ба њам омезиш ме ёбанд ва якдигарро иваз мекунанд. Агар фурўпошии Дав лати бузур-


ги Сомониёнро парокандагии миллат сабаб шуда бошад, па-рокандагии баъдинаи вайро набудани давлат сабаб шудааст.

Мо дар тўли њазор сол давлат надоштем. Давлат, ки на-доштем, сиёсати давлатии дифоъ аз тамомияти марзї ва си-ёсати вањдати миллї надоштем. Дар чунин вазъ давлати мо њамон мањалли мо буд ва «сиёсати давлатии мо» њифзи як-порчагии мањалли мо ва мурооти суннатњои хоси мањалњои мо буданд. Мутобиќ ба марзи мањдуди ватанњои кўчакамон љањонбиниамон низ мањдуд ва «мањаллї» шуд.

Дар таърихи њафтодсолаи шуравї мо тањти таъсири иде-ологияи абарќудрати коммунистї саргарми ифои маќсади олї – дустї бо халќњои ватани бузургамон будем, дар сура-те, ки дар оилаи худамон бо бародарони њамхуну њамзабону њамтаќдирамон ба як воњиди мутлаќи иљтимої наомехта будем.

Албатта, барои зимомдорони чунин як давлате бо мил-лати сохти тафаккураш мураккаб, ки њам фарњангдор асту њам бефарњанг, њам дўстнавоз асту њам гиребонгири дўст, бояд маълум мебуд, ки ин љанг агар даргирад, чї гуна љанге хоњад шуд. Вале афсус...

Дар чунин вазъият барои миллати тољик бар эътибори даврањои сарнавиштсози таърихи фољиабораш сарваре ло-зим буд, ки воќеан миллї бошад ва барои сулњу вањ дат љони худро дареѓ надорад. Шахсе лозим буд, ки манфиатњои мил-латро аз манфиатњои ќавму мањаллу минтаќа болотар донад. Ва муњимтар, рањбари ќотеъ ва сиёсатмадоре босиёсат бошад. Фаќат ба ин шарт мардум метавонист аз вай дастгирї кунад.

Ва чунин шахс Эмомалї Рањмон шуд! Ва давлати тољик тањти рањбарии вай ва бо азми устувори мардуми ватанхоњ ва сарсупурдаи миллат аз сари вартаи хатари нобудї, ки воќеъ шуда буд, ба аќиб гашт ва ба шоњроњи рушду тараќќї афтод!

Оё ин суханњо муболиѓаомезанд? Оё дар вазъияте, ки Тољикистон аз лињози иќтисодї заиф аст, аз пешрафти мам-лакат сухан гуфтан дуруст аст?

На, ин суханњо муболиѓаомез нестанд. Ва Тољикистони имрўз аз љињати иќтисодї камќудрат дар њаќиќат пешрафт


кардааст. Ин пешрафтро фаќат бо чашми дили некбин мета-вон дид!

Пешрафти Тољикистон, пеш аз њама, дар сиёсат аст, зеро ки сиёсат рукни аслии иморати давлат аст. Кишваре, ки сиёсат надорад, яъне сохторњои дифоъкунанда аз манфиатњои миллї ва сохторњои инъикоскунандаи низоми љамъиятї ва таркибо-ти иќтисодии худро надорад, давлат нест.

Назари кўтоње ба њафт-њашт соли гузаштаи Тољикистон ин њаќиќатро ошкор мекунад, ки набудани сиёсати воќеии давлатї ба њарљу марљ дар љомеа охир мешавад ва шояд ба нест шудани худи давлат боис гардад. Сиёсат ќабл аз он ки фаъолияти маќомоти давлатї дар кори таъмини амнияти до-хиливу хориљї, танзими муносибатњои истењсолї, њамкорињои иќтисодиву фарњангї бо мамлакатњои њамсоя ва дигар ма-молики љањон ва ѓайра тавсиф гардад, аввал бояд ки њамчун сохторњои амаликунандаи ин фаъолиятњо фањмида шавад.

Ва ин сохторњо, ки дар Тољикистони пеш аз љанг ё ќисман ба таври шартї буданд, вале кор намекарданд; ва ё аслан на-буданд, дар ваќти бар ќиёси таърихї кўтоњ бунёд гардиданд ва ё аз нав сохта шуданд. Масалан, артиши миллї, ки набу-дани он яке аз омилњои доман пањн кардани љанги њамватанї гардид, дар шароити нињоят танги моддиву замонї бо суръат анљом гирифт. Њамзамон вазоратњои амният ва умури дохилї аз њайси кадрњои кордон ва ба сохти конститутсиявї содиќ такмил гаштанд.

Ќабули Конситутсия дар њаёти халќи Тољикистон рўй доди муњими сиёсї гардид. Баъд аз ин Тољикистон дар њаќиќат њам давлати соњибистиќлол дар њудуди худ ва узви оилаи ягонаи башар дар микёси љањон гашт.

Конситутсияи њар мамлакат барои афроди он ойинномаи зиндагї ва барои ањли башар шиносномни он давлат ва мар-думаш аст. Зеро дар ин санади муњим марому маќсади љомеа, роњи сиёсии интихобкардаи он, меъёрњо ва принсипњои сох-ти давлатдории вай дарљ мешавад. Аз хутути ин њуљљат шуу-ри иљтимої, фарњангї, њолати маънавии мардуми мамлакат,


тафаккури миллї, расму ойин ва арзишњои ахлоќиву равонии он падидор мегардад.

Конститутсияи нав фаќат њуљљати муњими сиёсї нест, балки вай корномаи љонбозињо ва фидокорињои мардуми Тољикистон низ аст, ки тањти роњбарии нерўњои ватанпарвар бар зидди љанги бемаънии бародаркушї, људоиандозї, мањалгароиву миллатгарої мубориза кардааст. Ин њуљљат шањодатномаи адолатхоњї, бунёдкорї, сулњљўиву вањдатталабии мардуми Тољикистон аст.

Ва, албатта, Конститутсия, ки бо раъйи мардуми Тољи кис-тон ќабул шуд, баёнгари ризояти афроди кишвар аз сиёсати давлати Тољикистон ва роњбари он Эмомалї Рањмон ме бошад. Ва ба далели ин ризоят њамзамон бо ќабули Конститутсия мардуми Тољикистон ўро ба њайси Президенти худ пазируфт.

Пешрафт дар сиёсат ба хотири худи сиёсат нест. Маќ сад аз бунёд бахшидан ва мустањкам кардани сохторњои идориву низомии љамъият, ки бо калимаи «сиёсат» ифода мешавад, ба вуљуд овардани фазои мусоиди кору фаъолият дар љомеа аст.

Иќтисод тобеи сиёсат аст. Сармояи сиёсї, ки ѓано вати онро сулњу вањдат ва фазои якдигарфањмиву њам зистии осоиштаи табаќањои гуногуни љамъиятї ва њизб њову гурўњњои сиёсї му-айян мекунанд, вазни бештаре аз сармояи иќтисодї дорад. Ва њар иќтисоде, ки аз ин гуна сармоя бархурдор аст, метавонад устуворона пой дар роњи созандагї гузорад ва пешрафтњои чашмгире касб кунад.

Вале пешрафти сиёсие, ки Тољикистон ба даст овардааст ва ба љањониён намоиш медињад ва онњоро ба њамкорињои барои тарафњо муфид даъват мекунад, душманони миллати тољикро, ки чашмдор набуданд ин «миллати парешону ноањл» мисли ќатрањои симоб омезиш ёфта, якљоя мешавад, ба тањлука ан-дохтааст. Онњо ба њар восита мехоњанд пеши ин љараёни со-лимро бигиранд, то ин ки Тољикистон боз муддатњои зиёд дар зењни љањониён чун «нуќтаи доѓ» боќї бимонад ва роњи инвесторњои хориљї банд гардад.

Рўињамрафта субот пайдо кардани сиёсати дохиливу хориљии Тољикистон њаќиќати воќеъї ва факти радпоназир


аст. Имрўз Тољикистонро њамчун омили мустаќили сиёсати бай налмилалї яксаду њабдањ кишвари дунё эътироф намуда-аст. Яъне ин давлатњо омода њастанд, њамкорињои иќтисодиву технологиву фарњангии барои љонибњо судмандро ба роњ ан-дозанд.

Бузургтарин созмонњои молиявии љањон сиёсати дохили-ву хориљї ва барномањои ислоњотии мамлакати моро маъќул шуморидаанд. Бунёди байналмилалии асъор ва Бонки љањонї изњори кўмаку дастгирї аз ин ислоњотро иброз намудаанд. Ин кўмакњо, бешубња, барои тавсеаи њарчи зудтари созандагињои иќтисодї дар кишвари мо мусоидат хоњанд кард.

Пешрафтњо дар соњаи сиёсати дохилї, поён бахшидан ба мухолифатњо ва ба вуљуд овардани фазои орому осоишта дар дохили кишвар барои кишоварзї, ки аз соњањои нисба-тан мустаќили иќтисод аст, шароити мусоиди фаъолиятро ба вуљуд овард.

Тарњрезї шудани барномаи ислоњот дар соњаи кишо варзї дар дили мардум умеду бовариро ба зиндагї бедор кард ва рўњи онњоро ќувват бахшид. Тадбирњои Њукумат дар бораи љорї кардани шаклњои гуногуни истифодаи замин, фароњам сохтани шароит барои ривољи соњибкорї, додани имтиёзњо азми кишоварзонро тањким бахшид. Махсусан, фармони Пре-зидент дар бораи ба ањолї дар соли 1995 таќсим карда додани панљоњ њазор гектар замин ва дар соли 1997 бисту панљ њазор гектар аз љониби мардум бо хушнудї пазируфта шуд ва дар кори таъмини ањолї бо мањсулоти кишоварзї натиљањои мусбат дод. Пурии бозор аз мањсулоти мањаллии кишоварзї ва имсол сахт боло нарафтани нархњо натиљаи тадбирњои фавќуззикр мебошад.

Пешрафтњо дар соир риштањои њаёти љамъиятї, аз ќа били фарњанг, илму маориф, тиб, ки дар сояи буљаи давлатї фаъо-лият мекунанд, боз њам њассос ва назаррас мешуданд, агар дар ватани мо љанги бемаънї рух намедод. Аз касофати љанг ва вазъияти ноороми сарњадњои љумњурї, ки то як сол пеш љой дошт, Њукумат маљбур буд, ки бањри нигоњ доштани артиши миллї ва нерўњои мусаллањи сохторњои низомї ва барои онњо


харидани аслиња, таљњизот, хўрокворї, либос ќисми зиёди да-ромади буљаро сарф кунад.

Аз ин нуќтаи назар, мусолињаи миллї, ки бо эњтимом ва азми устувори Президент Эмомалї Рањмон ва бо дастгирии нерўњои сулњпарвари љомеа ба даст омадааст, имконият меди-њад, ки аз њисоби кам кардани харољоти њарбї эхтиёљоти соња-њое, ки зери сарпарастии давлат фаъолият мекунанд, ба ќадри матлуб бароварда шаванд.

Сулње, ки њоло дар Тољикистон њукмфармост, њанўз хеле нозук ва заиф аст. Мо бояд ин тавозуни иљтимоиро, ки Пре-зидентамон бо саъю кўшиши балеѓ ба даст овардааст, чун муќаддастарин эњдои таќдир нигоњ дорем ва аз он њамаљониба пуштибонї кунем.

Фаъолияти сиёсии давлати мо тањти роњбарии фарзан-ди барўманди миллат Эмомалї Рањмон писанди ањли љомеаи љањонї шудааст ва мо имрўз дар аќсои љањон, чи дар симои созмонњои байналмилалї ва чи давлатњои алоњида, хайрхоњони зиёде дорем. Шўрои Амнияти Милали Муттањид, Иттињоди Ав рупо, Созмони амният ва њам корї дар Аврупо ва соир соз монњои бонуфузи байлал милалї мусолињаи миллиро дар Тољикистон таќ дир намуда, омодагии хешро барои њамкорї кардан бо Њуку мати Тољикистон иброз доштаанд. Ин падидаи некро Русия, љамоњири Осиёи Марказї, Иёлоти Муттањидаи Амрико, Љумњурии Халќии Чин, Љумњурии Исломии Эрон, Давлати Исломии Афѓонистон, Покистон, Њиндустон ва дигар давлатњои љањон тањсин кардаанд, ки ин боз як далели дар ар-саи байналмилалї обрўю эътибор пайдо кардани Тољикистон аст.

Ба њамин тариќ, роњбарияти сиёсии Тољикистон тањти роњ барии Эмомалї Рањмон дар тўли андаке камтар аз шаш сол пас аз иљлосияи таърихии ХVI Шўрои Олї бо сарфарозї барномаи бунёди љомеаи сифатан нав – давлати демократї ва њуќуќиро иљро намуд. Заминањои мусоиди созандагињои иќтисодї фароњам оварда шуд.


Ва ба ќавли худи Президент, шаш сол дар пеши таърих лањзае беш нест, вале барои мо муњимаш он аст, ки ин лањзаи таърих дар замираш чї дорад, чї нерўеро тавлид кардааст.

Президент, ки худаш дар дили мардум тухми бунёд корї, созандагї ва офаридгорї коштааст, итминон дорад, ки ин тухм сабз шудааст. Ва халќе, ки дар замираш чунин тухми сабзшу-даву љавоназада дорад, ба ояндаи хурраму пурфайз, ба фар-дои неку обод умед дорад ва њаќ дорад, ки умед дошта бошад.

СиЁСаТМадори БоиСТЕЪдод

Дар табиат њар чї, ки љавњар дорад, рушд мекунад. Њељ чї аз нобудї пайдо намешавад. Истеъдоди инсон фитрї аст ва агар њаст, аз њамон лањзаи дар батни модар пайдо шудан њаст. Мешавад, ки истеъдод њаргиз зоњир намешавад, агар ба-роиш ангезандае падид наояд.

Эмомалї Рањмон пеш аз интихоб шуданаш ба мансаби Ра-иси Шўрои Олї бар манзалати намояндаи халќ дар парлумо-ни кишвар њам сиёсатмадор буд. Вале фаъолияти сиёсии вай дар маљрои умумии як сохторе бисёрнафара нопадид мегардид ва афкору андешоташ тањтушшуъои афкори њамагонї пинњон мемонд. Ва акнун, ки бар раъси давлат боло шуд ва гарави сулњу осоиш дар љомеа гардид, имконият фароњам омад, то ки истеъдодаш хеле равшан зоњир шавад. Ва њам хатари но-буд шудани Тољикистон ба њайси ангезандаи муассиртаре пеш омад, ки як љавони расми сарвариву сипањсолорї наомўхта дар як замон њам роњбари сиёсї, њам стратеги њарбї ва њам му рабии љомеа гардад.

Дар мамлакатњои мутараќќї ва дорои анъанањои дери-ни демократї ваќте шахсе ба маќоми роњбари давлат инти-хоб мешавад, бо худ гурўњи њамфикронашро меоварад. Онњо одатан аъзои ягон њизб ё њаракат њастанд ва барномаи ќаблан тарњрезишудаи дигаргунињои иљти моиву иќтисодї ва равиши муайяни амалї кардани ин дигаргунсозињоро доранд. Ва мар-дум ваќте номзадро интихоб мекунад, дар асл барномаи вай-


ро интихоб мекунад ва бо раъйи худ ба соњиби барнома вако-лати роњбарї кардан бар мамлакатро медињад.

Аз ин нуќтаи назар, ваќте ки Эмомалї Рањмон ба ма ќо ми Раиси Шурои Олї интихоб шуд, дар моњияти амр танњо буд. Албатга, тамоми мардуми равшанзамир ва сулњхоњи мамлакат њамфикри ў ва њамроњи ў буданд. Вале салоњияти онњо дигар буд ва мутаассифона, худашон дар пеши њаводиси рўзгор ан-дешаманду ољизу парешон буданд.

Дуруст аст, ки дар он иљлосияи таърихї Њукумати нави Тољикистон низ интихоб гардид ва њатто барномаашро эълом дошт. Вале он барнома, ки зери таъсири шодї аз оштии миллї билфавр тарњрезї шуда буд ва омилњои айниву зењнї, аз ќабили пайвандњои иќисодии торафт кандашудаистодаи мамолики собиќи Иттињоди Шўравї; вазъи сохторњои низомї ва њуќуќї; њолати љиної дар мамлакат; нерўи тавлидии корхонањои дар асари љанг харобшуда; њолати маънавї ва равонии мардумро ба њисоб нагирифта буд, дар андаке ваќт ниёзи сахт ба тасњењ пайдо кард, балки комилан ѓайривоќеї гардид. Хусусан, ди-гар шудани вазъияти сиёсию њарбї дар љумњурї ба он барно-ма хати батлон кашид.

Эмомалї Рањмон аз барномаи дигаргунињои иќтисо дию иљтимої, ки сарвазири навинтихоб эълом дошт, чандон хуб истиќбол нанамуд, вале эътироз њам накард, он ваќт дар њузури намояндагони созмонњои байналмилалї ин корро раво надо-нист ва барномаи худро, ки пеши худ тарњрезї карда буд, дар љавоби он барнома эълом надошт.

Эмомалї Рањмон медонист, ки барои мардуми азиятка-шидаи Тољикистон алњол бењтарин ва бебањотарин сарват сулњ аст. Ин мардуми сахтљону ѓамкеш бо њама сахтљониву мусибатбардорї дигар ёрои тањаммули љангу хунрезиро надо-рад. Вай розї аст, ки ба њар воситае як пора нони њалолашро пайдо кунад, вале дигар овози тир ва таркиши дилхароши тўпро нашунавад. Сулњ њам неъмат аст, иќбол аст, саодат аст, љон аст. Љони љавонони ба синни домодї расида ва духтаро-ни дамибахт, модарони љавон ва кўдакони њоло ба дунё нао-мада. Сулњи баъд аз љанг мисли гули барф, ки муждаи бањор


аст, пешпайѓоми ободист. Пас аз фасли сарди зимистон бањор њам зуд намеояд. Вале офтоби бањор форам аст, танњои афсур-даро гарм мекунад, дилњоро тавон мебахшад, рўњро меболад...

Вале барои ин ки сулњ дар мамлакат пойдор бимонад ва онро на аз хориљ ва на аз дохил натавонанд халалдор кунанд, созмон додани нерўњои муќтадири муќовимат ва зарбадињанда лозим аст. Созандагї дар иќтисод низ набояд дар канор бимо-над, вале пеш аз њама рукнњои асосии давлат бояд мустањкам гардад. Он гоњ шароит фароњам меояд, ки иќтисод бо суръ-ат пеш равад ва аќибмондагиро љуброн кунад. Ва Эмомалї Рањмон бидуни эњмол бо тамоми масъулияти хоси мардони љасур паи амалї кардани ин наќшаи бузург ва њаётї зимоми умурро ба даст гирифт ва бо љањ ди тамом ба иќдом пардохт.

Барои Эмомалї Рањмон, ки худаш дар пешопеши сиёсати вањдати миллї ва ягонагии тамоми тољикистониён ќадам меза-над, мизони ба кори роњбарї љалб кардани одамон салоњияту кордонї ва њисси масъулият ва вазифашиносии онњо дар анљоми корњои муњимми давлатї аст. Эмомалї Рањмон аз одамони беибтикору беташаббус ва номустаќил, ки фаќат бо супориши роњбар ба коре даст мезананд, истиќбол намеку-над. Вале миёни ташаббуси оќилона ва мустаќилии худсарона њадде њаст. Ва Президент аз роњбарони баландмаќоми Њукумат котеъона талаб мекунад, ки њамин њадро риоя кунанд, баху-сус дар ин айём, ки як иштибоњи кўчак дар њалли масъалањои муњимми давлатї метавонад оќибатњои ногувор ба бор ова-рад. Ба љойивазкунии роњбарони вазоратњову идорањо ва сох-торои низомї, ки рањбари давлат анљом медињад, фаќат аз ин нуќтаи назар бояд нигоњ кунем.

Таърихи камтар аз шаш сол, ки Эмомалї Рањмон сар варии љомеаро бар ўњда дорад, ба равшанї нишон медињад, ки вай дар сиёсат аз истеъдоди фитрї ва аз си фат њои хоси сиёсатма-дори барљаста бархурдор аст. Садо ќат ба халќу Ватан, сабру бурдборї, эњсоси дарки авзоъ ва ташхиси иллатњои он ва истеъ-доди интихоби тадбирњои муфиду муассир, лаёќати таъсирнок сухан гуфтан ва бедор кардани бењтарин эњсос дар ќалби шу-наванда – фењристи номукаммале аз сифоти лозим барои ода-


мест, ки дар шароити буѓранљ ва печидаи иќтисодиву иљтимої муќаддастарин вазифа – ба вуљуд овардани вањдати миллї, ягонагї ва дўстию бародарии кулли афроди Тољикистонро њадафи тамоми умри хеш ќарор додааст.

Барои ин ки вањдати одамон ба вуљуд ояд, аввалан вањдати фикру андеша ва виљдонро ба амал овардан зарур аст. Вале му-таассифона, на њама дар љомеа ба садои хирад гўш медињанд. Дар вуљуди иддае дили сард ва бе њиссу эњсос метапад ва њастиашон дастхуши танпарвариву худхоњист. Ин навъ инсонњо дар њар мамлакати љањон њастанд ва бо аъмоли зишти худ ода-монро бо мусибату бадбахтї рўбарў мекунанд. Барои ин ќабил одамон мафњумњои «Ватан», «миллат», «ягонагї» њељ маъное надоранд. Ватану миллат ва вањдату ягонагиро ќурбони як лањзаи мастї ва кайфу сафои хеш мекунанд. Њаминњо њастанд, ки миллати Тољикистон дар хонааш ноором аст ва пеши ањли љањон номи нангини миллати номуросову ноањл, зиёда аз ин исми «ќабилањои пароканда»-ро касб кардааст.

Вале бо ин гуна одамњо мубориза бурдан басе душвор аст, чунки онњо дар байни мо ва ба сурат њамназири мо њастанд. Ва мо намедонем чї фикре аз сари онњо мегуза рад ва чї наќшаи шумеро тарњрезї мекунанд. Хуб гуфтааст донишманд ва ади-би бузург Саид Нафисї, ки «инсон њамвора аз бадманишии нажоди хеш ѓофил аст».

Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти њамин гуна одамњо дар яке аз суханронињояш гуфт:

«Хатари љомеа нафаќат аз радикализм бармеояд. Бефар-њангї ва бемаърифатии баъзе одамон, њатто онњое, ки аз рўи вазифаашон ба њимояи ќонун истодаанд, барои љамьият басе хатарнок аст. Албатта, давлат метавонад, ки бар зидди ин гуна ќонуншиканњо як сохтори махсусе созмон дињад. Вале оё итми-нони он њаст, ки инчунин як нерў фардо худаш аз чањорчўбаи ќонун намебарояд ва хатари азимтаре барои љомеа намешавад».

Зуроварї бо истифода аз зўри бозу ва аслињаи ѓайри ќо нунї ба даст оварда, балое ба сари мардум шудааст. Гироян дагони ин тамоюли нангин, ки решањо дар бе мада ниятиву бефарњангї дорад, мисли чуѓзанд, ки љав лонгоњаш дар вайронањост. Яъне,


ки њар ќадар вазъи мамлакат хароб ва низоми давлат ноустувор бошад, кори ин гурўњ дар равнаќ аст. Ба ибораи шоири бузург Сайидои Насафї: «Чуѓзро бошад њисори офият вайронањо».

Вале рўињамрафта ин падидаи касофатосор фаќат хоси Тољикистони аз љанг баромада нест ва дар мамлакатњои муш-таракулманофеъ, аз љумла дар Русия њам мављуд њастанд ва шоњроњњои автомобилгард ва бозорњову фурўшгоњњоро зери на-зорати худ нигоњ медоранд. Кор то ба љое расидааст, ки њатго ба корхонањои мўњташами металлургї ва автомобилбарорї даст дароз кардаанд.

Модоме ки дар Русия, мамлакати ба маротиб муќтадир аз мамолики собиќ Шўравї, ки аз дастгоњњои нерўманд ва вар-зидаи њифзи њуќуќ бархурдор аст, ањвол чунин бошад, чї ра-сад ба Тољикистон, ки њанўз аз љанг миён рост накардааст ва тамоми сохторњои идориву низомиаш айёми туфулийятро аз сар мегузаронанд ва дар ин роњи мураккаб нахустин ќадамњои худро монда истодаанд.

Њар ќадар ки авзоъ ва ањволи кунунии љамъиятро бар расї кунем, њамон ба дурустии сиёсати пешгирифтаи Президент Эмомалї Рањмон итминонамон ќавитар мегардад, ки дар шак-ли фишурда чунин аст: пойдор кардани низоми давлатдорї ва ба вуљуд овардани вањати миллї.

Лозим ба тазаккур аст, ки ин ду бахши барнома масъа лањое нестанд, ки навбат ба навбат њалли худро пай до кунанд, бал-ки андар якдигаранд ва њамзамон бояд амалї гарданд.

Давлат чизе нест, ки берун аз љомеа вуљуд дошта бошад. Давлат ифодаи низоми сиёсии љомеа аст. Яъне, маљ мўъи сох-торњоест, ки механизми њаёти љомеаро ба кор андохта, ба љо-ниби муайян њаракат медињад ва кори дурусти он меха низмњоро назорат мекунад.

Барои мо, мардуми собиќ шуравї, ки дар шароити сиё-сати пасипардагї парварда шудаем, давлатро њамчун як чизи мофавќи љомеа мешуморидем ва аслан дарк намекардем, ки њар яке аз мо ќатрањое аз дарёе ба номи љамъият њастем, ки аз номи мо таќдири худи моро њал мекунанд.


Аммо њоло мо бояд аз чанголи ин ноогоњї рањо шавем ва худро узви комилњуќуќи љомеа, эљодкору созандаи њаёти хештан шиносем. Мо дар шуурамон чунин фикрро парвариш дињем, ки онњое, ки дар дастгоњњое ба номи давлат ифои вазифа мекунанд, бародарони мо, хешу табори мо, њамхуну њамдину њамтаќдири мо њастанд, ки аз рўи салоњияту дониш ва истеъдо-ду ќариња он љо нишастаанд, то барномањои пешрафти љомеаро тарњрезї кунанд ва дар якљоягї бо ањли љомеаи Тољикистон он наќшањои таќдирсозро амалї гардонанд.

Дар њамаи давру замон мардум њарбиёнро дўст медоштанд, чун медонистанд, ки агар абрњои сиёњи љанг бар сари мардум соя андозанд, онњо бо теѓу шамшер пардаи он абрњоро пора мекунанд ва роњи рўшноиро боз менамоянд.

Чї ќадар сурудњо дар бораи њарбиён, кормандони ма ќо-моти њифзи њуќуќ эљод гардидаанд, китобњо навишта шудаанд ва филмњо ба рўи навор нишастаанд. Мо њам бояд ба њарбиёни худ – муњофизони осоиши њаёти хеш эњтиром гузорем, онњоро дастгирї кунем, хоса дар ин айём, ки њар лањза љонашон дар хатар аст. Як тири кўчаку маргбори нољавонмардона парондаи љинояткоре кофист, ки гули зиндагиашон дар айёми шукуфої хазон гардад.

Охир ин љавонњои либоси низомї пўшида бародарони мо, хешу аќрабои мо, њамсояњои мо њастанд. Онњо падару модар доранд, мањбуба доранд. Дар сандуќњои љињози арўсї љомањои домодї пўшида шуданашонро интизор мекашанд ва мањбубањо бо чашмони ашкбор дида ба роњи бозгашти њабибонашон дўхтаанд.

Агар мо тавонем, ки дар аќли худ ва виљдони худ њис-си вањдат ва ягонагї бо тамоми афроди миллатро парвариш дињем, њамроњ ба ин вањдат назму тартиб низ љорї мегардад ва мо њарчи зудтар ба рўшної мебароем ва роњамон ба шоњроњи рушду густариш кушода мешавад.

Чї љои пинњон кардан аст, ки иќтисоди бозорї њоло дар мамлакати мо «иќтисоди бозорнишинї» аст. Давлат бо дар на-зар доштани ањволи душвори мардум ба таври бояду шояд ан-


доз намеситонад ва фаќат бо гирифтани маблаѓи патент икти-фо мекунад ва онро њам аз бозорнишиноне мегирад, ки дўкону маѓоза доранд. Садњо ва њазорон савдогарони сайёр ба дав-дат андоз намедињанд. Бисёре аз «фирмањои истењсолї», ки ас-лан бо истењсоли мањсулот машѓул нестанд, бо нишон додани фаъолиятњои имтиёзнок дар ойинномаашон моњирона аз пар-дохти андоз сарпечї мекунанд.

Њаќиќат ин аст, ки ќисми зиёде аз бозорнишинон аз кас би пешакардаашон норозианд ва аз рўи ноилољї барои рафъи эњтиёљоти зиндагї даст ба ин кор задаанд. Дар байни онњо мутахассисони соњибдипломи касбу кори гуногун: му-аллимон, духтурон, собиќ кормандони пажўњишгоњњои илмї, дўзандагони либосњои милливу маданї, бофандагон ва ѓайра њастанд, ки љои кор надоранд ва ё маоши касбашон барои таъ-мини этиёљоти зиндагї кифоят намекунад.

Бо вуљуди њамаи ин душворињо мардуми Тољикистон љо-нибдори сиёсати пешгирифтаи Президент ва Њукумати мам-лакат њастанд. Онњо огоњона медонанд, ки љараёни эњё кардан ва њаракати нав бахшидан ба созандагињои иќтисодї дар ша-роити баъдиљангї ва дар чањорчўби иќтисоди сифатан нави бозорї басе душвор ва ваќтталаб аст.

Мардуми мо, ки бо бурдборї, бо рўњи матин ва њусни ният дар печидатарин ва буѓранљтарин рўзњо ба ояндаи нек бовар доштанд, имрўзњо бештар аз њар ваќт ба фардои дурахшони Ватани азизамон бовар доранд.

Тољикистон њама гуна шароитро дорад, ки пешрафт ку-над. Иќтидори илмиву техникї, сарватњои табиї, захи ра њои азими об дар яхњои кўњсори мамлакат – он бои гарињоянд, ки дар муддати кўтоњ Тољикистонро ба сафи мамолики пешраф-таи љањон медароранд.

Барои корбурди ин иќтидор маблаѓњои азиме лозиманд ва гуфтушунидњое, ки бо созмонњои байналмилалї анљом дода шудаанд, ба мо умед мебахшанд, ки дар ояндаи наздик он кўмакњо ба иќтисоди Тољикистон ворид мегарданд.

Њамаи он созмонњои бонуфузе, ки шароитњои табиию љуѓ-рофї ва имкониятњои илмиву техникии моро омўхтаанд, бар


онанд, ки Тољикистон имкониятњои густурдаи созандагињои иќтисодиро дорост. Ин барои сањмгузории байналмилалї шар-ти муњим аст. Вале шарти аз њама муњимтар авзои осоишта ва фазои эътимоду якдигарфањмї ва сулњи пойдор дар мам-лакат аст.

Њамаи нуктаи ба њам расидани наќшањову барномањо сулњ аст. Сулњ он чизест, ки барои мо намерасид ва, хушбахтона, онро дар маъвои аќлу хиради халќи куњансолу некандеши худ дарёфтем. Ва дигар њама неъмату сарвати дунё ба мо арзон хоњад шуд.

Мушоњидањои мо ва њам тањќиќоти љомеашиносї ни шон медињанд, ки ќисми зиёд аз мардум давлат ва њуку матро дар шахсияти Эмомалї Рањмон таљассум мекунанд. Шояд ин ба далели Сарвари давлат ва Њукумат будани Президент аст? Вале мо хуб дар хотир дорем, ки баъд аз соњибистиќлол шу-дани Тољикистон њељ як аз роњбарони онваќтаи мамлакат њамчун «роњбари асосї», «шахси аввал» аз љониби тўдањои мардум эътироф нашуда буданд. Баръакс, номи онњо тавъам ба беиродагї, дасткўтоњї, ноўњдабарої буд ва мавриди тавњину истињонати мардум ќарор гирифта буданд.

Инак, сабаби аслии мањбубияти Эмомалї Рањмон дар љомеа дар чист?

Эмомалї Рањмон ба сиёсати бузург – ба ин соњаи одо-бу рафтори мутантан ва бисёррўиву муѓлаќбаёнї - бо рафто-ри тоза аз кибру ѓурур ва бо якрўиву возењбаёнї ворид гашт.

Эмомалї Рањмон, ки мактаби маърифати зиндаги ро ан-даруни њаёти музофот гузаштааст ва мењнату машаќќати мар-думи оддиро дар зиндагии воќеї ва рўзмарра мушо њида кар-дааст ва шарики шодиву сурур ва ѓаму андўњи онњо буда-аст, аз хўю хислат ва тинату фазилати мардум огоњии ко-мил дорад. Вай медонад, ки бо ин мардум, ки њисси озоди-ву озодиманишї дар маѓзи љонаш вуљуд дорад ва чизе ба љуз самимият ва кушодабаёнї намепазирад, бояд бетакаллуф ва бевиќор муносибат кард. Фаќат дар њамин сурат он фосила-еро, ки байни давлат ва љамъият ба вуљуд омадааст, метавон


аз байн бурд ва робитаи мустаќим байни ќишрњои гуногун ва роњбарияти мамлакатро барќарор намуд.

Эмомалї Рањмон бар ин аќида аст ва борњо дар сухан-ронињояш таъкид намудааст, ки Тољикистон мероси аљдоди бузурги миллати тољик аст ва вориси аслии он на њизбњову њаракатњо, балки тамоми мардуми ин сарзамин аст. Роњбарияти мамлакат, ки ба хости таќдир идора кардани умури љомеа – ин вазифаи пурифтихор ва пур масъулиятро - бар ўњда дорад, бояд ки бо соњибони аслии ин хоку замин робитаи зич дошта бо-шад ва потенсиали аќливу зењнии мардумро дар фаъолиятњои созандаи худ ба таври густурда истифода намояд.

Аз ин лињоз, Эмомалї Рањмон аз рўзњои аввалини фаъ-олияташ ба серкорї ва гирифтории худ нигоњ накарда, ба шањру ноњияњои мамлакат сафар карда, бо мардум сўњбатњои озоду самимї меорояд. Вай дар ин диду боздидњо аз фаъоли-яти роњбарияти мамлакат дар љараёни созандагињои сиёсиву иќтисодї ва тањкими давлати демокративу њуќуќбунёд ва ма-соили мухталифи њаёти љамъиятї бо њозирон изњори аќида ва табодули назар мекунад ва дар зимн маслињатњои судманд медињад.

Муносиби мавриди зикр аст, ки суханронињон Президент Эмомалї Рањмон дар фаъолияти пурсамари сиёсии вай мавќеи муњиммеро ишѓол мекунанд.

Матни суханронињои Президент, ки дар шакли ки тоб њои алоњида чоп шудаанд, бо диди амиќи сиёсї, бо тањлили даќиќ ва фикру андешањои баланд, бидуни шуб ња, наќши њар осоре-ро, ки дар атрофи воќеањои дар Тољи кистон рухдода ва сиёсати роњбарияти имрўзаи давлати Тољикистон ба таври муѓризона навишта шудаанд, хира мекунад. Ва лозим ба зикр аст, ки дар такаллуми худи Президент Эмомалї Рањмон басе љолиб ва хо-тирнишин садо медињад.

Баромадњои Эмомалї Рањмон дар мулоќоту дидорњо ва маљлису конфронсњо њамон лањзањоянд, ки робитаи мус таќими байни давлат ва мардуми кишвар бевосита сурат мегирад ва Пре зидент дар баробари дидањои мар дум - њамчун пешвои


мил лат, муаллиму омўзгор ва таш виќотчии вањдату ягонагї ва дўстию бародарии тамоми афроди мамлакат - љилва мекунад.

Дар тўли зиёда аз шаш сол, ки аз нахустин суханронии ў дар иљлосияи таърихии ХVI мегузарад, Эмомалї Рањмон садњо маротиба дар назди коргарону дењќонон, хизматчиёну зиёи-ён, занону духтарони љумњурї баромад кардааст, таи њамаи ин муддат мењвари гуфтугў ва суханрониаш сулњу оштї ва вањдату ягонагии мардуми Тољикистон аст.

Вањдат ва ягонагї аз нигоњи Президент Эмомалї Рањ мон мафњуми пурмояву ѓунљоест. Фаќат бо эълом доштани омо-дагї ба вањдат ин амр сурат намепазирад. Љараёни вањдат аз худшиносї оѓоз мегардад. Шахсе, ки худшинос аст, шахсе, ки аз пайвандњои ирќиву нажодии худ, ки реша дар аъмоќи як миллати куњансолу дерин ва бофарњангу ботамаддун дорад, огоњ аст, њаргиз тафриќа байни худ ва њамсояи худ, байни худ ва намояндаи мањалли дигар ва минтаќаи дигар намегузорад.

Эмомалї Рањмон таъкид мекунад, ки худшиносї ва ѓурури миллї набояд ки дар шакли ифтихори маѓрурона ба фазлу шўњрати гузаштгони бузург сурат гирад, балки бо роњи омў-зиши таърих, фаро гирифтани осори гарон бањои аљдод ва рушду такомул додан ба маънавиёти худ ба зуњур пайвандад.

Ў махсусан таъкид мекунад, ки ноогоњї ва бањра набурдан аз таълимоти ахлоќї ва афкори инсонпарварии арбобони бу-зурги гузаштаи халќамон сабаб шуд, ки иддаи зиёде аз љавонон паи њирси пулу мол ба доми фиреби як гурўњ мансабхоњон аф-тоданд ва мардуми мамлакатро ба мусибату бадбахтї рўбарў сохтанд. Ва њам худашон гирифтори хашму танаффури мар-дум шуданд ва њам ќисме аз онњо љони љавонї ба дасти мар-гу нобудї супориданд.

Эмомалї Рањмон роњи дигари расидан ба вањдатро дар саъю тараддуд ва кўшиши аз мењнати њалол таъмин намудани этиёљоти зиндагї мебинад. Инсони кўшо ва мењнатї, ки нони худро ба зањмат пайдо мекунад, албатта, ба ќадри мењнату зањмати дигарон мерасад.


Мењнати созанда, гиромї доштани дастовардњои насл њои пешин ва аљдоди дури мо барои аз байн бурдани падидаи зиш-те чун нигилизми таърихї басо муассир аст.

Эмомалї Рањмон таълим медињад, ки таърихи даврони шўравии халќамонро набояд яксара њамчун давраи режими тоталитарї ва мањдудияти озодињои инсонї арзёбї кунем.

Вай таъкид мекунад, ки Инќилоби Октябр халќи то љикро, ки дар арафаи инќилоб дар асари фишорњои берањ монаи бад-хоњони ќудратманди дохиливу хориљї рў ба таназзул нињода буд, аз парешонї ва нобудї наљот дод ва соњиби њудуд кард. Фарзандони халќи тољик тавассути олимони русу укроин ва дигар халќњо ба арзишњои илмиву техникї ва фарњангии дунёи мутамаддин дастёб шуданд ва бо кўмаку дастгирии бародаро-наи онњо зербинои илмиву техникї барпо намуда, заминањои боэътимоди пешрафти босуръати илмию фарњангиро муњайё сохтанд. Бо вуљуди љой доштани падидањое аз ќабили пар-тократия – њуќуќу имтиёзњои њангуфти амалдорони њизбї ва бењуќуќии бепартиявиён, фишори идеологї, манъи озодандешї ва танќиди сохторњои њокима – њамаи коммунистњо ќоњиру зо-лим набуданд. Садњо ва њазорњо коммунистњо дар риштањои гуногуни иќтисоду фарњанг бо мењнати софдилона ва созан-да машѓул буданд ва барои овоза пайдо кардани илму ирфон ва адабу фарњанги тољик хидмат мекарданд.

Симоњои намоёни халќамон устодон Абулќосим Ло њутї, Бобољон Ѓафуров, Мирзо Турсунзода, академик Сул тон Ума-ров, академик Муњаммад Осимї ва дањњо ар бо бо ни барљастаи илму маданият дар љайбашон билети њизбї доштанд ва аз ком-мунист буданашон ифтихор мекарданд. Барои онњо коммунист будан маънои инсони њаќиќї будан, барои халќ ва дар роњи бењбуди зиндагии халќ хидмат кардан буд.

Даврони зиндагї дар зери парчами Иттиходи Шуравї бо њама тазодњояш ва бо њама шебу фарозаш порае аз таърихи халќи мост. Ва мо бояд ба таърихи худ эњтиром гузорем ва аз љињатњои начандон хубаш парњез намоем ва дастовардњои мус-баташро барои созандагї дар љамъият сармашќ кунем. Њаргиз


ба он роњ надињем, ки мансубият ба њизб боз як сабаби ихти-лоф дар љомеа гардад.

Эмомалї Рањмон, ки худаш ба њама серкорї нигох накар-да, пайваста дар роњи такмили дониши сиёсиву фалсафї ва тањќиќу тањлили таърих аст, хусусан, ља вононро ташвиќ ме-кунад, ки гузаштаи халќи худро даќиќ корона омўзанд. Вай таъкид мекунад, ки «барои фароњам омадани муњити солими ахлоќї зарур аст, ки насли наврас таърих, адабиёт ва фалса-фаи ќадимии халќи худро хуб донад.

Китоби устод Бобољон Ѓафуровро бояд тамоми љаво но ни мо наѓзакак хонанд, гузашта ва имрўзаи халќи худро донанд, то ки ояндаро ба худ дуруст тасаввур намоянд».

Хулоса, он вањдату ягонагї, ки Эмомалї Рањмон ба-рои бунёдаш тайи ин њама солњо хастанопазир талош дорад, фаќат ба њам даст дода, гуфтан нест, ки мо инак вањдат кар-дем. Балки ин азнавсозии афкору андеша, таѓйир додани та-факкур, барњам задани эњсоси худпарастї, ба вуљуд овардани љањонбинии навъдўстона ва башардўстона аст.

Вале даъват ба вањдату ягонагї маънои онро надорад, ки дар байни мардуми Тољикистон иттињод вуљуд на дош та бо шад. Мављудияти нажоде бо номи тољик, ки дар тўли зи-ёда аз њазор сол бар раѓми бадхоњони дохиливу хориљї, ки ња меша пайи таъќибу озораш буданд ва дар садади он ќарор доштанд, ки мањву нобудаш кунанд, зиндаву барљой монд ва бо осори гаронбањову оламшумул дар доман то ба асри бист расид ва бо таъсиси давлати навини Тољикистон анъанањои дерини давлатдориаш ро дунбол гирифт, далели ќотеъи вах-дати миллати тољик аст.

Ва низ гузаштан аз имтињони сахте чун љанги њамвата нї гўёи ин њаќиќат аст, ки дар Тољикистон риштањои ит тињоди мардумї ногусаста мебошад.

Вале ин риштањо дар њамбастагї ба мисли тўр њастанд, ва камоли матлуби Президент ва мардуми ватанпарвар ин аст, ки ин риштањо дар њамбастагии зичтар мисли порчаи шоњї бошанд.


Вањдати миллї њамчун раванди бо алоќаи зич ба њам пай-вастани гурўњњои одамон дар заминаи омилњои гуногун – сиё-сї, иќтисодї, љуѓрофї, мазњабї, равонї ва ѓайра – сурат ме-гирад. Вале барои халќи тољик, ки њанўз дар асрњои IХ – Х њамчун миллат ташаккул ёфтааст ва дар шароити кунунї, ки дар њудуди давлати худ зиндагї ба сар мебарад ва тамоми ќишрњо ва гурўњњои иљтимої аз њуќуќњои муайянкардаи Кон-ститутсия баробар бархурдор њастанд, дар парвариш додани њисси вањдати миллї наќши омили равонї, яъне таълиму тар-бия асосї ва њалкунанда аст.

Тањкимбахшандаи вањдат ва бавуљудовардандагони фа-зои солими њамбастагї ва њамдигарфањмї нерўњои пеш ќадами љомеа мебошанд. Инњо одамони касбу кори гуногун ва синну соли мухталиф њастанд, ки бо амри виљдон дар сўњбатњои со-даву самимї дар киштзорњо, дар корхонањо, дар чойхонањо, дар тўю маъракањо, хулоса, дар њар њалќае, ки афтанд, сухана-шон аз дўстиву ти фоќї, сабру тамкин, бурдбориву фурўтанї аст. Онњо ало ќадри фањмиш ва биниш авзоъи сиёсиро тањлил карда, њамсўњ батонашонро даъват мекунанд, ки шукри тинљиву осудагї кунанд ва ба иѓвои одамњои хашину бадандеш гўш надињанд.

Албатта, сухани зиёиён таъсири бештаре дорад. Олимон, шоирону нависандагон ва рўзноманигорон, ки ба таќозои кас-башон суханашон мураттабу мукаммал ва суф таву равон аст ва дар фарогирии масъала хубтар аз њар каси дигар њунар до-ранд, метавонанд дар ин замина фаъолиятњои судбахш анљом дињанд.

Президент Эмомалї Рањмон аз зиёиён даъват мекунад, ки дар чунин кори муњим, ки иљрои он вазифаи њар як инсони покдил ва инсондўсту ватанпарвар аст, барканор намонанд.

Эмомалї Рањмон аз рўзњои аввали ба маќоми сарвари дав лат интихоб шуданаш роњи њалли ихтилоф дар љомеа ва ба вуљуд овардани сулњу салоњ дар мамлакатро дар машва-рат ва гуфтушуниди мусолињатомези њукумати Тољикистон ва му холифин медид ва барои амалї кардани ин наќша саъю та лош меварзид.


Гуфтушунид бо бародарони шўрида ва даъват ба сулњу оштї низ таблиѓ ва ташвиќ ба вањдати миллї аст, балки бо-лотар аз он аст ва чї калимае бояд ёфт, ки маънои ин гуна ташвиќу тарѓибро болотар ифода кунад. Барои ин ки бањои азми Президент ба гуфтушунид бо мухоли фин мулоњиза ша-вад, аввал хисорати љониву молиро бояд ба хотир овард, ки дар асари љанги шањрвандї ба амал омадааст.

Хисороти иќтисодии љанги дохилї фаќат тибќи омори пешакї 7 миллиард доллари амрикоиро ташкил кард, ки ин раќам дар асари задухўрдњои наздисарњадї ба чї шумора зиёд шуд.

Дар рафти љанг дар дохили љумурњурї ва љанги назди-марзї 25 њазор оила аз сарпарасти худ мањрум шуд ва 55 њазор кўдакон ятим монданд. Аммо хисорате, ки љанг ба обрўю эъ-тибори миллати тољик дар арсаи љањон ворид овард, латмањое, ки ба маънавиёт, ахлоќ, маданият зада шуд, ќобили њељ ан-доза нест.

Оворагиву дарбадарии њазорон њамватанони мо дар мулкњои бегона ва мусибату бадбахтии онњое, ки бепадару парастор мондаанд, чї меъёри њисобу андоза дорад?

Ин барои миллати тољик фољиаи бузург аст!Њарчанд ки љараёни музокирот мушкил ва давомнок гар-

дид, гуфтушуниди байни тољикон бо ќабули ќарорњои барои мардуми Тољикистон сарнавиштсоз анљом пазируфт.

Бо тасвиби Созишномаи умумии барќарории сулњ ва ри-зояти миллї марњалаи басе душвор, вале таќдирсози таъри-хи навини Тољикистон ба охир расид. Президент Эмомалї Рањмон ба ќавли худ, ки дар иљосияи ХVI Шўрои Олї ба мар-думи мамлакат дода буд, бо сарбаландї вафо кард.

Инак, бештар аз як сол мегузарад, ки дар љомеа фазои нави љамъиятиву сиёсї ва ахлоќиву маънавї ба вуљуд омада аст. Мардум пас аз солњои дар њолати номуайянї ва аз таќдири мамлакат ва марбут ба он аз таќдири худ ва фарзандони хеш нигарон будан нињоят нафаси озод мекашанд ва ба оянда нек-бинона нигоњ мекунанд.


Маърифат ва тарбияи зотии миллати мо чунин аст, ки ба њар инсони љўяндаву кўшо ва фаъолу созанда бо хуш бинї ва њусни ният менигарад ва мењру иродат мевар зад. Хосса, агар он шахс ба хотири саломату рифоњ ва бењзистиву некбахтии мардуми мамлакат хизмат кунад. Ашъору осори адибону оли-мони бузурги гузаштаи халќа мон, ки њокимони раъиятпарва-ри замони худро, ки дар он даврони бедодї њар гоње чун гул андаруни хористон зуњур мекарданд, дар њадди иѓроќу ѓулув ситоиш кардаанд, далели ин гуфтањоянд. Вале ин таърифу тав-сиф њаргиз аз роњи хушомадгўиву тамаллуќ ва тамаъкорї на-будааст. Рўдакиву Фирдавсї ва Саъдиву Њофизро оё мешавад ба тамаъкорї айбдор кард?

Таърихи миллати мо ба хости такдир пур аз љангу љидол ва ќатлу куштор ва љўйњои хун будааст. Ба ин сабаб аст, ки дар тамаддуни умумибашарї назири халќи тољикро ёфтан муњол аст, ки бузургонаш њама бидуни истисно ќисматњои бузурге аз осори худро ба панду насињат дар боби ростї ва дурустї, некўї ва накўкорї, адлу инсоф, беозорї, эњсон ва мурувват, дўстию рафоќат, њифзи обрў ва мавќеи инсонї бахшидаанд.

Ба хости сарнавишт будааст, ки тољик дар хоки худ дар тўли њазор сол беватан ва бедавлат монад ва чун моли меросии њокимони аљнабї аз даст ба даст гузарад ва бо мањрумиятњо зиндагї ба сар барад ва як пора нонашро, ки бо њазор муш-кил пайдо мекард, бо зардоби дил тавъам бихўрад...

Оё замини дили шўрабаста аз намаки гиряњо ва аз тал хии нокомињо ва аз доѓи зулму ситами љафокорон таш наи оби њаловатбахши мењрубонї ва лутфу иродат наме шавад?

Оё «сулњ» дар баробари «љанг», «озодї» дар баробари «асорат», «истиќлол» дар баробари истеъмор хушбахтї нест?

Оё фаъолияти шахсе, ки бо роњбарии хирадмандона оќи-лона, љасурона ва љавонмардонааш мамлакати туро аз мусиба-ту бадбахтї рањо месозад ва саломату рифоњи мардумро таъ-мин менамояд, ќобили дастгирї нест?

Оре, мардуми мо сулњро чун бузургтарин дастовард ва во-лотарин неъмат тавсиф карда, хизмати Президент ро њамвазн ба ин дастовард бузург арзёбї мекунад. Ва вањдату ягонаги-


ро, ки барои ба вуљуд оварданаш Эмомалї Рањмон кўшиши хастанопазир аз худ нишон медињад, бошукўњтарин ва азим-тарин бино дар сохтмони давлат медонад.

Њаќиќатан, оё дар дунё неъмате волотар аз сулњ њает?! Оё касе метавонад шубња кунад, ки роњи наљот аз њама хатару мусибат вањдати миллї аст?! Ва оё метавон њадафе азимтару бошукўњтар аз бинои вахдати миллї ва кўшише пурсамарта-ру пойдортар аз хидмат кардан ба мардумро тасаввур кард.

Дар зиндагї бисёр воќеъ мешавад, ки меъморон ќисми зи-ёди ваќти муайяншуда барои эњдоси иморатро сарфи бунёди пойдевори он мекунанд ва баъдан дар андаке ваќт бо суръ-ати баланд сохтмонро ба итмом мерасонанд. Ин во баста ба сифати заминест, ки рўи он бино сохта меша вад. Агар хоки он замин њар ќадар ковок ва мулоим бошад, бунёди пойдевор њамон ќадар душвор ва сермасраф мешавад.

Сохтмони пойдевори давлати Тољикистон аз сабаби ноус-тувор будани заминааш, ки љанги њамватанї онро бо хуни њазорон фарзандони миллати тољик мулоиму ња мир карда буд, барои мардуми Тољикистон гарон афтод ва тўл кашид.

Зиёда аз панљ соли озгор, панљ соли мењнату машаќќат, фи докорї ва кўшиши хастанопазири роњбарият ва мардуми ватанпарвари Тољикистон лозим шуд, ки марњилаи аввал, ки тањти шиори иљрои ду вазифаи таќдирсоз, яъне: поя гузоштан ба низоми сифатан нави давлатдорї; ва хотима бахшидан ба љанги шањрвандї ва дастёб шудан ба оштии миллї, ки андар якдигар гунљоиш ёфта буданд, бо дастовардњои бузург дар до-ман анљом пазирад.

Инак, зербинои иморати мўњташами давлати Тољикис тон бо истифода аз оњану фўлоди иродаву санги сабру матонат ва бо рўњи болову азми пайгиронаи мардуми мењанпарасташ эљод гардид. Ва њоло, ки дар кори бунёди аркони он иморат љунбуљўше ба чашм мёрасад, камоли матлуб ин аст, ки њарчи ба суръаташ афзуда шавад.

Суръат бахшидан ба созандагињо дар њама соњањои њаёти љамъиятї ва омода кардани роњ ба оѓўши тамаддун ва саодат комилан марбут ба афроди љомеа аст. Вале равшанфикрон дар


ин кор наќши таъинкунанда доранд. Мартин Лютер, файла-суфи олмонї гуфтааст: «Тамаддун ва саодати як миллат на марбут ба даромадњои афзун ва мустањкамии ќалъањои он, на марбут ба биноњову иморатњои бошукўњи он, балки бењрўзии як љомеа иборат аз шумора бештари мардумони тарбиятшу-да ва фозилу боахлоќ аст, ки ќувваю ќудрати њаќиќї ва аза-мати воќеии он љомеаро ташкил медињанд».

Эмомал Рањмон бо дар назар доштани поён ёфтани ихти-лофот дар љомеа ва бунёд гардидани давлати воќеан љавобгўи орзу ва умеди халќи Тољикистон ба сифати барномаи кору фаъолиятњои кунунї ва минбаъдаи њам роњбарият ва њам та-моми афроди љамъият бањри боз њам мањкамтар намудани пой девори давлатдории мамлакат бо мурољиат ба мардуми Тољикистон мегўяд:

«Баќову пойдевори давлати Тољикистон ва истиќ ло лияту соњибихтиёрии он аз кўшишу ѓайрат ва азму иродаи мову шумо вобаста аст.

Ман зиёиёни хирадманд, дењњонону коргарони зањ мат каш, пирони рўзгордида, занону духтарони мењру бон ва љавонони навовару ѓайратмандро даъват мекунам, ки Ватанро бо мењнати њалол обод намоянд.

Агар имрўз аз мушкилї нањаросида, барои ободиву осу да-гии Ватан талош варзем, агар кинаву адоватро аз си нањо аба-дан дур карда, дар симои њамдигар дўст, бародар, њамватан ва њамтаќдирро бинем, пойдевори зиндагии фардо ва давла-ти соњибистиќлоламонро мустањкам мегузорем».

аЗ КоНУНи аНдЕШаи роњБар

Мусаллам аст, ки дар бораи Эмомалї Рањмон њамчун сиё-сатмадори барљаста ва поягузори давлати навини Тољикистон сухан гуфта, таълимот ва афкору андешањои ўро дар бораи принсипњои давлатдорї ва унсурњои давлат дида бароем.

Дар таърихи инсоният аз замонњои хеле ќадим то ба асри кунунї садњо давлатњо ба вуљуд омадаву аз байн рафтаанд. Инсоният дар майдони таљрубааш шаклњо ва навъњои гуно-


гуни давлатдориро аз имтињон гузаронидааст. Ва ин таљруба шањодат медињад, ки њама он давлатњои абарќудрат, ки баъд аз як давраи муайяни шукуфої мисли хонањои хасї аз шамоли шадид фурў рехтаву аз байн рафтаанд, дар низоми давлатдорї зўровариро њамчун омили нигањдории ќудрати давлат баргу-зида будаанд.

Таърих шањодат медињад, ки ин давлатњо дар давраи муай-ян ба пешрафтњои чашмгир дар риштањои иќтисоду фарњанг да-стёб шуда будаанд, вале дар асари ба тамоми ќишрњои љамъият роњ ёфтани низоми зўроварї иммунитети худнигањдории халќ ба њаракат омада, саранљом ин давлатњо дар баробари зўри беш тари оммањои васеъ тоќат накарда, рў ба вайронї нињо-даанд.

Њаќиќат ин аст, ки табиати инсон аслан бо зулм созгор нест. Њељ одамеро наметавон пайдо кард, ки зулму зўриро бардорад. Таърихи инсоният таърихи муборизањои инсонњо барои рањо шудан аз зулму истибдод ва барќарор намудани адолату инсоф аст. Ва зуњури низоме бо номи демократия, ки реша дар аъмоќи таърихи башар дорад, натиљаи муборизањо ва талошњои итмомнопазири инсони озодихоњ аст.

Таљрубаи мамлакатњои низоми демократии дерин нишон медињад, ки барќарор кардани сохти демократї, ки маънои њукумати мардумиро дорад, чандон осон набудааст, ки илла-таш дар гуногунии сатњи маърифат ва маданияти мардум аст.

Мутаассифона, мисли ин ки иќлими њар мавзеъву мин таќа мухталиф аст, табиат ва хўю хислати инсонњо, њатго одамо-ни парвардаи як обу замин, фарзандони як нажоду миллат гу-ногун аст.

Дар мавриди набудани њамнавъии фикру андеша ва мада-нияту маърифат ва риояи якхелаи меъёрњои њамзис тии осоишта ва ќонуну ќоидањои батартибоварандаи њаёти љамъиятї ниёз ба сохторе пайдо мешавад, ки бо ис тифода аз нерўву ќудрат ва салоњияту эътибори худ риояи якхелаи арзишњо ва ќонуну ќоидањои љамъиятро таъмин кунад. Ва чунин сохтор давлат аст.

Давлат њам дар зоти худ сохтори фишордињанда аст. Вале давлати низоми демократї, ки бо иродаи халќ бунёд шуда-


аст ва дар сояи самари мењнати ќисми коркуни љамъият ва бо ѓановати замини аљдодии вай фаъолият мекунад, њимоятгари њаќќу њуќуќи тамоми афроди љомеа аст.

Дар шароити кунунии Тољикистон, ки љанги шањр ван-дї илова ба њама харобињои љониву молии воридовардааш зарбањое ба маданияту фарњанги миллат задааст, демократия ва унсурњои демократї аз љониби гу рўњ њо ва ќишрњои љамъият ба њар навъ фањмида меша вад. Ва њам ќисми зиёде аз намоян-дагони миллати мо бо бори маънавї ва фарњангии хоси як мил-лати шарќї ва осиёї ва љањонбинии омехта аз арзишњои динї ва дунявї дар кўлбори аќлу хирадаш, ќобили дарки моњият ва ањаммияти арзишњои демократї нест, ё ин ки дар шакли хеле сода ва сатњї мефањмад.

Бо вуљуди ин, мардуми Тољикистон комилан ва бо масъ-улияти фаровон дар пеши насли навраси имрўза ва наслњои оянда аз давлати демократї ва дунявию њу ќуќ бунёд, њамчун ягона љавобгўи озодињои шахс ва њимоят гари њуќуќњои инсонї љонибдорї мекунад.

Хаќиќат ин аст, ки бисёре аз мардуми кишвари мо ободии мамлакатро дар мављудияти рањбари ќотеъ медонанд. Онњо аќида доранд, ки љорикунандаи тартибњои демократї, назо-рати иљрои бечунучарои ќонунњо, ба эътидол овардани вазъи сиёсї ва пешрафт кардан дар иќтисодиёт вобаста ба иродаи роњбари давлат аст ва бе он ки худашон фањманд, ањамияти иштироки худро дар кори идораи давлат ва ба даст овардани осоишу рифоњи мамлакат кам мекунанд. Мављудияти чунин аќида реша дар зиндагии њафтодсола дар чањорчўби дав ла ти тоталитарї дорад, ки дар њаќиќат њам дар он замон иродаи як шахс метавонист вазъи мављударо комилан дигар кунад.

Эътимоду боварї кардан ба роњбари давлат кори баде нест. Вале зиндагї бо њаёти як насл ба охир намерасад. Агар низо-ми давлатдорї дар ќолаби муайяне надаромадаву тањти назо-рати ќотеонаи ќонун ќарор нагирад, оё чунин намешавад, ки баъд аз сари мо њар касе, ки ба сари ќудрат омад, мувофиќи салоњдиди худаш мамлакатро идора кардан мегирад. Он гоњ ин на демократия, балки њокимияти як кас мешавад.


Аз тарафи дигар, дар шароити кунунї эътимоду бова рї ба сарвари давлат ва обрўю эътибори ў барои дарки де мок ратия аз љониби оммањои васеъ метавонад хидмат ку над. Зеро, биду-ни шубња, суханони Президент дар мавриди ташвиќу тарѓиби арзишњои демократї дар заминаи мав људияти эътимоду бова-рии халќ ба фаъолиятњои густур даи ў басе муассир аст.

Президент Эмомалї Рањмон бо дониши комил аз омил-њои мављуда дар зењну тафаккури халќ ва бо эњсоси масъули-ят дар тањкими пояњои давлатдорї бо истифода аз диди дур-бинонаи сиёсї ва натиљањои омўзишу тањ лили даќиќи таърих ва таљрубаи давлатњои пешрафтаи демократї мутобиќан ба авзоъ ва ањволи кунунии љомеаи Тољикистон назарияи сиёсии давлатдориро инкишоф додааст.

Эмомалї Рањмон роли давлатро дар шароити кунунї њам-чун ќувваи муттањидкунандаи љомеа ва кафолатди њандаи њаќ ќу њуќуќњои шањрвандон арзёбї карда, таъкид мекунад, ки роњ-барияти Тољикистон зўровариро њељ гоњ василаи ба амал ба-ровардани њадафоњи худ ќарор надодааст ва намедињад.

Президент бо сайре дар таърих нишон медињад, ки дар тўли асро баъзе аз арзишњои маънавї ва моддї дар ља раёни њодисањое падид омадаанд, ки ин њодисањо бо љангу зўроварї иртиботе доштанд. Яъне, дар даврањои муайяни таърихї си-ёсатмадороне барои тањкими пояњои давлатдорї ва њам ба-рои ба вуљуд овардани арзишњои маънавии сифатан нав ва љорї кардани онњо дар њаёти љомеа аз ќувваи зўрї истифода кардаанд ва то дараљае муваффаќ њам шудаанд. Ва ин гуна далелњои таърихї дар байни ќуввањои иртиљої боиси ба миён омадани нуќтаи назаре гаштааст, ки њангоми бунёди сохтори сиёсии нав ќисми ањолии аз сиёсати љадид норозиро бо роњи таъќибу фишор мутеъ кардан мумкин аст. Аз ин лињоз, дар таърих мамлакатњои зиёде мављуд будаанд, ки барои устуво-рию соњибќудратии хеш ќисме аз ањолии аз роњи пешгириф-таашон норозиро саркўб кунанд ва ќисми дигарашро аз хоки мамлакат берун намоянд.

Аммо роњбарияти сиёсии Тољикистон баръакс мекў шад, ки масъалаи созмони љамъияти навро бо роњи баргардонида-


ни њамаи фирориён ба Ватан ва муттањидсозии тамоми афро-ди љомеа ва љалб намудани мухолифин ба њаёти осоишта дар асоси њамдигарфањмї ва њамдигарбахшї њал намояд.

Сиёсати вањдати миллї, ки роњбарияти Тољикистон эъ-лом доштааст, маънои вањдат бахшидан ба ќисми аз аввал ба сохти конститутсиявї содиќи ањолиро надорад, балки њадафаш вањдати комили тамоми тољикистонињост, ки дар ин хоки муќаддас ба дунё омадаанд ва аз байн бурдани њамаи сўитафоњумњо ва якдигарнофањмињо дар љомеа аст.

Роњбарияти Тољикистон зўровариро њамчун василаи љорї кар дани сиёсати худ ва бо зурї ба амал бароварда ни созан да-гињо дар иќтисоду фарњангро комилан рад мекунад.

Вале зўроварї - њамчун атрибути давлат - дар чањор чўби ќо нуни љорї дар њамаи мамлакатњои дунё мављуд аст ва ба-рои амнияти давлат ва љамъият ва њифзи њуќуќи шањр вандон нигаронида шудааст.

Зўроварї комилан дар салоњияти давлат аст ва фаќат дав-лат дар њолатњои нисбатан њассоси тањдиди хатари љиддї ба амнияти хеш ва шањрвандонаш, чи аз дохил ва чи аз хориљ, аз он истифода мекунад.

Соли 1992 дар асари фалаљ шудани рукнњои давлат дорї ва ављ гирифтани бесарусомонихо давлат ин сало њиятро аз даст дод ва ќуввањои гуногуни сиёсї ва гурўњњои мухталифи љиноятпеша, ки мавридро муносиб ёфта буданд, зўри яроќро њамчун воситаи расидан ба маќсадњои хеш ќарор доданд. Ќисми дигари ањолї зери шиори њимоят аз давлати ќонунї низ ба даст аслиња гирифт. Дар асари ин муќовимат ва ба љонибњо гироидани ањолии мамлакат чи бо аслиња ва чи дар сухану аќида – дар љамъият парешонї ба вуљуд омад.

Бар замми ин, суст шудани низоми љомеа боиси фаъ ол гар дидани ќуввањои манфиатдори хориљї гардид, ки барои аз байн бурдани давлати тољикон аз дер боз орзу мепарвариданд.

Бо вуљуди ин њама мушкилот, роњбарияти мамлакат ба-рои бунёдгузории давлатдории навин – Тољикистони соњиб-ис тиќлол, барќароршавии њуќуќ ва имкониятњои пурсама-ри давлатдорї корњои зиёдеро ба анљом расонид. Њамаи ин


дар мўътадилшавии вазъи љамъиятиву сиёсї, ки муњимтарин нишондињандаи солимгардии љомеа мебошад, акс ёфтааст.

Њамаи ин имконнопазир мебуд, агар мардуми Тољи кис-тон ва алахусус, нерўњои солимфикри љомеа, аз руйдод њои дањ шатбори дар мамлакат рухдода хулоса намебароварданд, ки бунёди минбаъдаи давлат ва пойдор намудани сохти нави дав латдорї бояд дар фазои сулњу осоиш бо мухолифин су-рат гирад.

Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти он, ки баъзе аз куввањо мепиндоранд ва бархе шояд умед мебанданд, ки давла-ти Тољикистон бар асари муќовимати доимии ќуввањои мухо-лиф заиф мемонад, таъкид мекунад, ки агар давлат ќудратманд бошад ва сохтмони унсурњои худро мутобиќ ба вазъияти нави таърихї анљом дињад, он гоњ вай метавонад бар зидди њама гуна ифротгарої ва људоиандозї дар љомеа мубориза барад ва аз амнияти худ ва аз њастии љомеа дифоъ намояд.

Бо нишон додани он, ки кишварњое дар дунё, сарфи назар аз моњияти режимњо ва тамоюлњои маънавию сиёсиашон, ки ак-саран хилофи њамдигаранд, тавонистаанд барои шањрвандони хеш шароити моддию осудањолї фароњам оваранд, таъкид ме-кунад, ки роњбарияти Тољикистон љонибдори давлати симо-яш комилан муайян аст. Дар пеши он давлатњо, ки зикрашон рафт, вазифањое, ки пешорўи мо истодаанд ва њалли худро та-лаб мекунанд, мављуд нестанд. Онњо аз унсурњои давлатдо-рии тањкимшуда ва устувор бархурдоранд. Мо бошем, њоло дар сари роњ карор дорем. Ва устуворию дерпої ва саломату рифоњи мардуми мамлакат дар ояндањои наздику дур вобаста ба он аст, ки мо чї гуна давлат месозем ва пойдевори онро чї навъ бунёд мекунем. Агар принсипњои бунёди давлатдорї бо рўњи замон мувофиќ бошанд ва вазъу њолати маънавии мар-дум ва сатњи маърифату маданияти кунунии љомеа ба назар гирифта шавад, он гоњ ба пешрафтњои босуръат дар ояндаи наздик умед бастан мумкин аст.

Пас кадом принсипњои давлатдорї барои Тољикистон дар шароити њозира ва ояндаи начандон дур ќобили ќабул аст?


Эмомалї Рањмон демократизмро њамчун принсипи асо-сии давлатдорї медонад. Вале он демократизмеро, ки вањдати миллиро заиф накарда, балки мустањкам на мояд, гуногунан-дешии солимро ба вуљуд биёварад, ки ба устуворї ва якпор-чагии мамлакат мусоидат бикунад. Давлат гуногунандеширо тавре ба роњ андозад, ки дар ќолаби озодандешї кўшишњои људоиандозї ва дасисабозиву иѓвогарї, ки пояњои давлатдо-риро суст мекунад, рух надињад.

Демократия дар шароити давлати љавон ва мардуми њанўз ба озодиандешї одат накардаи Тољикистон ва дар шароити на будани вањдати комил, ки њар танќиди бељо њамчун тањ-ќир фањмида мешавад, метавонад хизмати хирсона кунад. Аз ин лињоз, аз демократия њамчун аз шароити мусоиди баёни пеш нињодњои созанда, соњиби њуќуќњои баробари иштирок дар њалли масъалањои таќдирсози зиндагии љомеа будан, ба органњои интихобї пешбарї шудан ва озодона интихоб кар-дани номзадњо дар сатњи гуногуни маќомоти рањбарикунанда дар љомеа ва ѓайра истифода кунем.

Давлат кўшиш кунад, ки маърифати идроки демократияро дар зењну тафаккури шањрвандон парвариш дињад. Шањрвандон донанд, ки озодандешї маънои онро надорад, ки њар касе дар њар мавриде, ки хоњад бо танќди беасос ба шаъну иззати њамнавъи худ латма ворид оварад ва бидуни доштани донишу малакаи дарки масъалањои сиёсї ва сарфањм рафтан ба авзоъи љомеа ба танќиду паст задани сањми роњбарияти сиёсии давлат ва маќомоти рањбарикунандаи љумњурї ва Њукумат пардозад.

Танќид бояд мусолињатомез ва созанда бошад. Њар хато-ву сањве, ки дар ин ё он сатњи маќомоти рањбарикунанда ба љамъият аз љониби чї насе содир нашавад, вай бояд бо дале-лу бурњони ќотеъ ба исбот расад ва дар асоси ќонун сазояш-ро гирад.

Демократия, ки маънои њокимияти мардумро дорад, дар баробари озодињои густурда додан ба инсон ўро водор ба масъ улиятњои зиёде мекунад. Зеро шањрванд, ки бо њуќуќњои де мократї љузъи њокимият мегардад, вай аз њукумате, ки дар он иштирок дорад, бояд дифоъ кунад, нагузорад, ки касе ба


пойдории давлати ў ва мамлакати у осеб расонад. Агар худи ў аз сиёсати роњбарияти интихобкардааш норизо бошад, пас ин норизоии худро дар асоси ќонун ва бо истифода бурдани њуќуќ њои конститутсиявї изњор намояд.

Кафили аслии њуќуќњои шањрвандон Конститутсия аст. Шањрванд зери дифои Конститутсия ќарор гирифта, њамзамон дифоъкунандан Конститутсия мешавад ва дар ин робитаи та-рафайн кафолати амният ва пойдории давлат ба зуњур мепай-вандад. Аз ин нуќтаи назар, шањрванди бархурдор аз дониши њуќуќи худ ва озодандеш барои давлатдорї хатарнок нест, бал-ки шахси бехабар аз њуќуќи хеш ва њуќуќи дигарон ва пушти-позанандаи ќонун хатари билќувва барои пойдории давлат аст.

Принсипи дуввуми давлатдорї, ки Президент Эмомалї Рањмон онро муайян кардааст, усули бунёди демократия аст. Президент мўътаќид аст, ки демократия дар мо њияти худаш як навъ тамаддун аст, тамаддуне, ки на тан њо аз озодињои демо-кратї ва њаќќу њуќуќњо, балки аз омил њои бунёдгузори онњо – заминањои моддиву маънавї ва инфраструктуравї, бароба-ри дигар шаклњои моликият вучуд доштани моликияти хусусї, такмили муносибатњои тако мулёфтаи бозорї, падид омадани табаќаи тавонои миё нањолон, ташаккули љомеаи шањрвандї, маданияту суннатњои устувори сиёсию њуќуќї, њифзи иљтимої дар заминаи сифатан нав – пойдевори демократияи њаќиќї ба вуљуд меояд.

Албатта, њамаи ин корњоро ба зудї анљом додан имкон-нопазир аст. Вале дар њоли карахтї ва интизор будан њам ба маќсад мувофик нест.

Заминањои моддию маънавї ва инфраструктуравї, ки Пре-зидент онњоро њамчун омили бунёдгузори маданияти демократї тавсиф мекунад, алњол низ дар љомеаи Тољикистон вуљуд до-рад, вале онњоро бояд њарчи бештар ва босуръат вусъат дод.

Ин омилњо њар яке мисли узвњои тани инсон њастанд, ки иллат ва ё сињати яке бар њолати тамоми њастии инсон таъ-сир мерасонад. Онњоро низ чун тани инсонро дар тамомият бояд тараќќї дод.

Аз ин лињоз њар яки онњоро ба алохидагї баррасї ме кунем.


Моликияти хусусї. Њама чизи оризї дар дунё бо дасти одам сохта шудааст ва боќї мондан ва ё нест шудани он низ во-баста ба одам аст. Биное ё њавлие, ки соњиб надорад ва ё масъ-ули нигоњубин ва тармиму таъмир надорад, оњиста-оњиста дар асари барфу борон ва гармии офтоб рў ба вайронї менињад.

Инсон дар зоти худ њар ќадар, ки пешрафта ва оќилу фо-зил бошад, бархурдор аз «ман»-и фалсафї аст. «Ман», «азони маи», «азони мо» пеши инсон њамеша аз «вай», «азони вай» имтиёз дорад. Тарзу тариќа ва сифату хосияти њама гуна му-носиботеро, ки инсон дар умри худ бо њамнавъон ё ашё меку-над, њамин эњсоси «ман» муайян ме созад. Аз ин лињоз эњсоси соњиб будан ба чизе назар ба эњсоси истифодабаранда будан аз чизе масъуляти инсонро ба маротиб меафзояд.

Имрўзњо биноњои нимхаробу берангурўи мактабњоро бо шишањои шикаста, бо дарњову тирезањон баѓоратрафта, ал-батта, њама дидаанд. Оё одамњое, ки ба моликияти давлатї ин гуна разилона муносибат кардаанд, бо шишањо ва бо дару тирезањои хонањои худашон мекунанд? Албатга, не.

Ин маънои онро надорад, ки мактаб бояд соњиби мушах-хас дошта бошад ва он зишткорон аз тарси соњиби мактаб ва нигањбон аз содир кардани амали вањшиёнаи худ даст ка-шанд. Балки механизми боздоштани ин хароб корї нисбат ба арзишњои моддї бояд дар афкори мардум ба кор дарояд.

Эњсоси масъулият ва муносибати солим бо арзишњои моддї ва маънавї њамон ваќт дар инсон парвариш меёбад, ки вай ху-даш соњиби чизе њаст ва дар муњите зиндагї мекунад, ки њар чиз соњиби вокеии худро дорад.

Наќши таълиму тарбия дар ин замина бузург аст. Мо бояд насли хурдсолро њамон аз кўдакї чи дар оила ва чи дар мак-таб дар рўњияи эњтиром гузоштан ба муњити зист, ба њар чизе, ки дар зиядагї моро фаро гирифтааст ва аз онњо истифода ме-кунем, парвариш дињем.

Албатта, он чї дар боло гуфта шуд, тавсифи моликияти хусусї њамчун моддиёт аст. Вале бо назардошти вазъи куну-нии маърифати иктитсодї дар мамлакат ва нав ќадам буда-ни мо дар муносибатњои нави иќтисоди бозорй, нахуст ба ип


љињати моликияти хусусї таваќќуф кардан аз ањамият холї нест. Зеро мењвари зиндагии инсон ва марбут ба он иќтисод ва охируламр самари он неъматњои моддї ва маънавї њастанд.

Вале ваќте ки Президент «моликияти хусусї» мегўяд, пеш аз њама, муносибатњои истењсолиро дар назар дорад.

Моликият ба воситањои истењсолот дар љомеаи мо њоло дар шакли хеле сода сурат мегирад ва асосан, дар соњаи сав-до, хидмати маишї ва наќлиёт ба чашм мерасад.

Албатта, дар шароити воридоти рзафзуни анвои гуногуни молњои ниёзи мардум бо ќимати нисбатан паст, ки тољирони дохиливу хориљї ба хотири даромади камзањмат бозорњоро пур кардаанд, соњибкорони ватанї љуръат намекунанд, ки бо сохтани корхонањои истењсоли молњои њамнавъи воридотї ба раќобат пардозанд. Бояд зикр кард, ки давлат ба наќша ги-рифтааст, ки дар ин замина бо роњи нигоњ доштани њаљми ло-зимаи истеъмоли мардум оњиста-оњиста, мувофикан ба афзои-ши молњол ватанї, воридшавии молњои хориљиро кам кунад ва њамчунин бо додани имтиёзњо ба корхонањои хурду миё-наи истењсолї шароити мусоиди фаъолият фароњам оварад.

Аз ин нуќтаи назар, харида гирифтан ва баъдан ба иљора додани объектњои хуроки умумї автобусу таксї, маѓоза ё бозорњои хурд осонтар аз он аст, ки бо зањмати фаровон кор-хона созанд ва бо мењнати созанда машѓул шаванд.

Вале бо вуљуди ин, дар мамлакат бисёр соњибкорони со-лимфикр ва ѓайратманду кўшо њастанд, ки аз њељ мушкил нањаросида, бо азми устувор бо созандагї машѓуланд ва корхонањои гуногуни истењсолї сохта, њам барои пешбурди иќтисоди кишвар сањм мегиранд ва њам садњо одамонро бо кор таъмин карда, онњоро аз банди фаќириву бенавої мерањонанд. Ин гуна одамон лоиќи бењтарин ситоиш ва ќобили дастгирии давлат ва Њукумати Тољикис тон њастанд.

Њаќиќат ин аст, ки њар шахс дар мадди аввал манфиат њои шахсии худро мегузорад. Лекин инро яктарафа набояд фањмид. Љараёни истесолот њамон нуќтаи пайваст аст, ки манфиати кордињанда бо манфиатњои коркун ба њам меоянд. Пешраф-ти корхона аз мењнати софдилонаи коргар вобаста аст. Аз ин


рў, соњибкор манфиатдор аст, ки њарчи коргар хуб кор ку-над. Барои ин соњиби корхо на мекўшад, ки барои коргар ша-роити мусоиди кор фа роњам оварад, бо додани музди дуруст ва инъому мукофот ўро барои бењтар кор кардан дилгарм кунад. Коргар манфиатдор аст, ки вазифаи худро хуб анљом дињад, то ки њарчи бештар музд гирад ва аз инъому мукофот бар хурдор бошад.

Дар љараёни чунин муносибати истењсолї, ки њар яке аз тарафњо дар доираи салоњияти хеш кўшиш ба харљ медињад, ки вазифаи худро хубтару бењтар иљро кунад, самаре падид меояд, ки на танњо барои корфармо ва коркун, балки барои љомеа зарур аст. Ва ин самар малакаи одобу рафтор ва муно-сибати мусолињатомези тарафайни афроди љомеа аст, ки бо калимаи маданият ифода мегардад.

Дар љомеаи демократї кордињанда истисморгар нест ва коркун истисморшаванда намебошад. Хаќќу њукуќи онњоро дар маљмўъ Конститутсия ва ба таври мушаххас ќонунномањои соњавї муайян мекунанд. Коргар ба корхонае ба кор даромада, шахсият ва њувияти худро намефурўшад, балки вай ќобилият ва истеъдоди худро ба моддиёт табдил медињад. Яъне ки ў аз музде, ки бар ивази мењнаташ мегирад, эњтиёљоти зинда-гии худро рафъ месозад. Бар замми ин, кордињандагон ва-зифадоранд, ки меъёрњои аз љониби давлат муайяншуда ва ба шакли ќонундаромадаи имтиёзњо ва кўмакњоро нисбати категорияњои гуногуни ањолї риоя намоянд. Аз ин лињоз, дар љомеаи демократї ва муносибатњои истењсолии бар моликя-ти хусусї асосёфта шањрванд хоњ-нохоњ барои огоњї аз њаќќу њуќуќи хеш савияи донишашро такмил мекунад, ки ин ба-рои ташаккули шахсият њамчун узви љомеаи њуќуќбунёд басе муњим аст.

Муносибатњои бозорї. Имрўз љомеаи пешрафтаро бидуни робита дар бозори дохилї ва љахонї тасаввур кар дан душвор аст. Муносибатњои бозорї на фаќат таќо зои замон, балки ди-алектикаи муносибатњои инсонї аст, ки ќонуниятњои умумии робитаи истењсол ва истеъмол, раќобат ва њамкорї, идея ва амал, рукуд ва пешравй ва ѓайраро муайян месозад.


Муносибатњои бозорї, ки мењвараш раќобат аст, аз тамоми иштироккунандагони љараёни истењсолу истеъмол ќобилияти дарк намудани талаботи бозор, дигаргуншавии меъёрњо ва арзишњои истеъмолкунандагон, сарфањм рафтан ба омилњои пасту болоравии арз ва амсоли онњоро талаб мскунад. Мар-думи ба муносибатњои бозорї кашидашуда бояд ки њушманд, кўшо, муназзаму ќонунї ва дар айни замон босабру ором бо-шад. Бадењист, дар љомеае, ки њар шахс бидуни зарба задан ба манфиатњои шахси дигар, фаќат бо истифода аз кобили-яту истеъдоди хештан арзишњои моддї ба даст меоварад ва ба раќобате дохил мешавад, ки маънояш хубтар ва бењтар аз дигарон анљом додани кори худ аст, дар охири амр ин њама бурди љомеа аст. Ба ибораи дигар, љомеае, ки аз маданияти мењнату маишияти шањрвандонаш бархурдор аст, он љомеа ме-тавонад ба тарзи матлубу самарабахш чархњои азими дастгоњи идорї, фарњангї, иќтисодиву сиёсї ва иљтимоии кишвари ху-дро бичархонад.

Табаќаи миёнањолон. Ќудрати њар мамлакат ва саломату рифоњи мардуми онро шумораи табаќаи миёнањоли љомеа му-айян мекунад. Албатта, ин сабаб дорад. Зеро табаќаи миёнањол на фаќат аз рўи нишондињандаи сатњи зиндагї, балки аз рўи мавќеъ ва тамоюлоти сиёсиаш дар миёни дигар намоялдаго-ни табаќоти иљтимої љойгир аст. Яъне, барои вай кохи балан-ди сиёсат дур аст ва ў чандон моил нест, ки ба бозињои сиё-сй, ки барои шахсияти худаш чизе намедињад, ширкат кунад. Барои ў муњим ин аст, ки вазъи мамлакат тинљ бошад, то та-вонад, ки осудаву ором кор кунад. Аз тарафи дигар, вай ба табаќоти аз худаш поин хеле наздик аст, зеро ќисмати фаъо-ли њамин табаќа аст, ки фаќат пас аз кўшишу талош варзидан дар мењнат аз вай боло омадааст.

Лекин омили аслии муайянкунандаи ќудрати мамлакат будани табаќаи миёнањол дар он аст, ки њар ќадар шумораи ин табаќа афзояд, њамон ќадар сафи табаќаи поинї кам ме-гардад. Ва бадењист, ки торафт кам шудани сафи камбаѓалон нишондињандаи солимии љомеа аст.


Бизнеси хурд ва миёна, ки марбут ба табаќаи миёнаи љомеа аст, барои он дар структураи иќтисод муњим аст, ки вай хеле пурњаракат аст ва метавонад дар ваќти кам ва бо маблаѓи кам дар ойое, ки усулан барои давлат дастнорас аст, ба амал омада, фаъолият кунад. Масалан, барои сохтани як заводи равѓанбарорї ё коргоњи хиштпазї маблаѓњои азиме барои давлат лозим аст, ки ин чї ќадар бюрократияи мар-бут ба маслињату машварат дар сатњњои гуногуни маќомоти роњбарї ва байни супоришгару иљрокунанда ва ѓайра дар пай дорад. Аммо сохтани як коргоњи кўчак бо монтаж карда-ни чанд ќисмати таркиботї бисёр зуд сурат мегирад. Ва дар натича, њам эњтиёљоти як шањрча ё як мањалла аз равѓан ё ки хишт рафъ мегардад ва њам чанд љои корї пайдо мешавад.

Дар мамлакати мо шояд бењтар аз њар мамлакате шаро-ити мусоид барои ривољи бизнеси хурду миёна мављуд аст. Ма салан, мо метавонем садњо корхонањои хурди ресандагї, бофандагї, равѓанкашї, собунпазї, чармгарї, коргоњњои зарф-њои сафолу чинї, заргарї, гилембофї ва ѓайра созем, ки ашёи хоми њамаи инњо дар кишварамон ба таври фаровон мављуданд.

Вале чунин аќида, ки табаќаи миёнањоли серњаракат дар мо вуљуд надорад, нодуруст аст. Ин табаќа мављуд аст, валс барои густариши њарчи бештари он њамон касалињои кўњнаи љомеа, аз ќабили бюрократия, мањалчигиву хешу та борбозї ва умуман, њисси носолими њасади инсонї садди роњ мешаванд.

Давлат ва Њукумати Тољикистон барои ба вуљуд овардани заминањои мусоиди ривољи бизнеси хурд ва миёна фаъолиятњои амалї ба анљом расонидааст. Ќисми зиёди маблаѓњои кўмакї, ки ба Тољикистон аз љониби созмонњои байналмилалии молиявї ворид мешаванд, барои ривољи соњањои мазбури иќтисоди киш-вар пешбинї шудаанд.

Падид омадани табаќаи тавонои миёнањол боз аз он љи њат муњим аст, ки вай њамроњ бо зуњур намудан ба май дони мав-људият бо худ љањонбинии комилан нави арзишњои маънавию ахлоќиро падид меоварад. Агар фаќат тарбияи фарзандони худашонро дар рўњияи одоби мењнат ва бархурдорї аз илму дониши пешќадам ба њисоб гирем, дар ояндаи на чандон дур


ба натиљањои назаррас умед бастанамон мумкин аст. Инсо-не, ки дар муњити созандагї ба камол мерасад ва дар љараёни бархўрди худ бо техникаву таљњизоти пешќадам њисси кунљковї дар худ парвариш медињад, њаргиз дар банди мавњумоту ху-рофот намемонад.

Љомеаи шарвандї ва маданияту анъанањои сиёсї. Љо меаи шањрвандї – ин љомеаи одамони озод ва бархур дор аз љамеъи њуќуќи иљтимоиву иќисодиву сиёсї ва имко ниятњои баробар, новобаста аз мансубият ба нажод, миллат, љинс, эътињодоти диий ва ѓайрра аст. Ва иц њуќуќњои шањр вандонро ќонунњои љомеа њифз мекунанд ва кафолат медињанд.

Ќонунњо дар љомеаи демократии шањрвандї на ба иро-да ва майли њизбо ё гурўњњои сиёсї тарњрезї мешаванд, бал-ки лоињањои ин ќонунњо то он мавриде, ки ба сурати ќонун да роянд, марњилаи душвор ва мењнатталаби мувофиќкунї бо рўњияи љомеа, анъана ва одоти мардум ва ниёзои рўњиву љис-монии шањрвандонро мегузаранд ва бо раъйи худи мардум, ки ба намояндагони хеш дар маќомоти марбута ваколат до-даанд, ба тасвиб мерасанд.

Зикри ин нукта муњим аст, ки љомеаи шањрвандї дар та-биати худ табаќабандї ё ба ќишрњо људо кардани ањолиро усулан намепазирад. Яъне тамоми аъзои љо меа бо истилоњи «шањрванд» ифода мешаванд, ки дар пеши ќонуни барои зин-дагии муназзаму мураттаби худ эљод кардаи афроди љомеа ба-робаранд, ки ин худаш далели ба вуљуд омадани маданияту анъанањои устувори сиёсї ва њуќуќї аст.

Њифзи иљтимої. Инсон дар зоти худ мављуди осебпазир аст ва њељ кас дар дунё аз афтодан ба ќайди њодисањои нохуш, аз беморї ва пирї дар амон нест. Одамњо, ки ба дунё меоянд, дар зиндагии хеш њамеша тањти таъсири ду омил – ѓаризаи инсонї ва муњити зиндагї – ќарор мегираяд. Яъне инсон њам бар тибќи вазифањои биологиаш ва њам вазифаи иљтимоиаш бояд ки барои давом додани зиндагии башар насл ба дунё оварад. Насли инсон аз нуќтаи назари иљтимої фаќат марбут ба падару модар нест. Балки вай узви љомеа, давомдињандаи анъанањо ва расму одати устуворшудаи сиёсиву њуќуќї аст.


Аз ин нуќтаи назар, тарбият кардани вай њамчун шањрванд, шахсияти фаъол ва инсони пешрафта на фаќат вазифаи воли-дайн, балки вазифаи љомеа дар шахси давлати демократї аст.

Осудагї ва саломату рифоњи мардуми њар мамлакат мар-бут ба он аст, ки эњтиёљоти категорияњои нисбатан ниёзманд ба кўмаку дастгирї чї гуна рафъ мешаванд, яъне давлат аз ма-ъюбон зарардидагон аз офатњои табиї, одамони муваќќатан ё тамоман ќобилияти кориро гумкарда, волидайни серфарзанд, кўдакон ва пирони бепарастор ва амсоли инњо чї гуна дастгирї мекунад ва чї заминаи њуќуќии њифзи иљтимоии категорияњои мазбур мављуд аст.

Дар мамлакатњои демократии пешрафта дар ин замина инфраструктураи такомулёфтаи њифзи иљтимої ва механизми даќиќи маблаѓљамъкунї ва маблаѓгузорї вуљуд дорад. Ба ѓайрр аз ин, шабакаи густурдаи бунгоњњои исти роњативу табобатї ва тарбиятии ѓайридавлатї мављуданд, ки дар њамоњангї бо сохторњои њифзи иљтимоии давлат ба категорияњои ниёзман-ди кўмаку дастгирї шароити мусоиди зиндагї ва тањсилро фароњам меоваранд.

Амалї гардидани сиёсати њифзи хуќуќи иљтимої тибќи чї дастур ва ќонунњое сурат нагирад, аз сарчашмаи ягонагї, эњсо си њамбастагї ва ёрии байнињамдигарии аъзои љомеа бах-равар аст. Зеро эњсоси мењрубониву иноят, лутфу марњамат ва дилсўзиву хайраяндеширо бо эълому фармон ва ё ќоидаву ќонун дар дили инсонњо ба вуљуд оварда намешавад.

Хулласи калом, демократияро аз рўи моњияташ як навъ тамаддун тавсиф кардани Президент Эмомалї Рањ мон маъ-нои онро дорад, ки бидуни ба вуљуд овардани тафаккури нави бар арзишњои моддиву маънавї ва њуќуќї асосёфта ва ба во-ситаи таълиму тарбия ва омўзиши таърих парвардани умуми-яти таърихї, фарњангї, нажодї ва мазњабиву ахлоќї, яъне, би-дуни ба даст овардани фаъолиятњои пешќадамонаи иљтимої дар тамоми соњањои мењнату маишият ва фикру аќида ноил шудан ба демократияи воќеї ѓайрримумкин аст.

Принсипи сеюм, ки Президент Эмомалї Рањмон барои давлатдорї муњим њисоб мекунад, бунёди љомеаи озод ме-


бошад. Ин роњ таќозо мекунад, ки давлати Тољикистон дар фаъолиятњои худ бояд аз њама гуна радикализми идеологї, маънавї ва сиёсї, ки байни Тољикистон ва мамлакатњои њамсоя ва кишварњои дигар садди касногузарро ба вуљуд меоварад, даст кашад.

Бо он ки инсон симои хоси милливу нажодї дорад, бо он ки дар муњити чањорчўби ирќу нажод ба њамнавъони худ, бо умумияти таърихиву фарњангї, мазњабиву ахлоќї пайванд аст, вай бо дањњо риштањои дигар бо афроду аќвом ва миллатњову халќњои гуногуни љањон робитаи ногусастанї дорад, ки та-вассути онњо дарахти зиндагияш аз сарчашмаи тамаддуни умумибашарї об мехўрад.

Њељ миллате ё халќеро, њатто бузургтарин ва сершу мор-таринро, наметавон тасаввур кард, ки бидуни робита бо ди-гар халќњои љањон ва бидуни мубодилаи дасто вард њои илмиву техникї ва фарњангиву иќтисодї, танњо бо нерўи интеллекту-алии намояндагони худаш дар тамоми соњањо пешрафт карда тавонад. Таърихи тамаддуни умумибашарї таърихи робитањои ногусастаи байни инсонњо ва мубодилаи дастовардњои аќлу хиради инсон будааст.

Тамаддуни умумибашарї натиљаи фаъолиятњои даста-љамъии намояндагони миллатњо ва халќњои дунёст ва ња маи мардумони љањон њаќќи баробари бархурдорї аз дасто вардњои илмиву техникиву фарњангиро доранд.

Албатта, ба далели таъсири омилњои гуногун: тањти фи-шор ва низоми сиёсии аљнабиён ќарор гирифтан; аз роњи муќаррарии худ дар асари зўран тањмил шудани арзишњои нави дину оинњои бегона берун афтодан; дар муборизањои ша-дид бо кишваркушоён генофонди худро аз даст додан; дар за-мини аљдодии хеш дар инњисори сиёсї ќарор доштан ва ѓайра, мардумони мамлакатњое аз сатњи умумї поёнтар тараќќї кар-даанд ва ё умуман аз шоњроњи пешрафт барканор мондаанд. Ва омўзишу тањлили таърих нишон медињад, ки мабнои њама гуна аќибмондагї бар радикализм ва экстримизми идеологи-ву маънавї ва сиёсї будааст. Давлати Миср, ки решаи тамад-дунаш ба шањодати Њеродот то ба жарфои чањордањ њазор


сол меравад, дар асари њуљуми шадиди лашкари Эрон (соли 525 пеш аз милод) пош хўрд ва то чанд асри дигар дар миёни кишваркушоёни аврупої ва арабу турк даст ба даст гашт, то аз фарњангу тамаддуни дурахшонаш чизе боќї намонд. Ё ин ки густариши масењият ва сиёсате ба номи њимоят аз дин боис шуд, ки чароѓи илму њикмат дар Юнону Руми ањди атиќа ба якборагї хомўш гашт ва то чанд садсолаи дигар инсониятро аз нури маърифат мањрум намуд.

Халќи кўњансолу ќадимаи мо, соњиби фарњангу тамадду-ни тобнок дар гузашта ба он дараља, ки фаќат бо пора-пора ёдгорњои аз ќаъри чанги таърих беруншудааш аќлро тасхир мекунад, ба њукми таќдир аз он миллатњоест, ки бо он ки бу-нёдгузори тамаддуни башар будаанд, дар асари такрор ба та-крор тањти сиёсати нажодкушии душманон ќарор гирифтан ва генофонди худро аз даст додан аз шоњроњи рушду такомул бе-рун афтодаанд.

Вале рўињамрафта, љавњари хиради инсон нобуднопазир аст. Ва ављи тараќќиёти миллати тољик дар ахди Сомониён ва пешрафтњои фарњангї ва илмиву техникиаш дар њафтод соли таърихи Шўравї далели ин њаќиќат аст, ки мављудияти андаке шароити мусоид кофї будааст, ки љавњари дар њолати интизор будаи аќлу хирад ба њаракат ояд ва бо суръат тараќќї кунад.

Дастовардњои мо дар соњаи илму фарњангу сиёсат шояд зиёдтар мешуд, агар тањти таъсири радикализми идеологии сиёсати дастгоњи абарќудрати њизбї воќеъ намешудем ва бо деворњон оњанї аз мардумони олам људо намебудем.

Тољикистон шароити робитањои густурдае бо фарњанг њо ва тамаддунњои гуногуни шарќиву ѓарбиро дорад. Мо ба да-лели вазъи љуѓрофї ва пайвандњои геополитикї дар чањорроњи тамаддунњо ќарор дорем. Вале чї гуна аз ин шароит истифо-да бурдан комилан аз худи мо вобаста аст.

Мардуми мамлакати мо метавонад аз синтези фарњанг-њову тамаддунњои Шарќу Ѓарб мувофиќи менталитети худаш чизњое бипазирад ва фарњангу тамаддунашро ѓанї гардонад. Ва ё ин ки зери таъсири тамаддунњои пешрафта воќеъ гарди-да, симои хоси миллии худро аз даст бидињад.


Аз ин рў, Президент Эмомалї Рањмон таъкид мекунад, ки дар шароити истиќлолият кишварамон дар сурате пойдор ме-монад, ки шоњпули боэътимоди ѓановати тамад дунњои мухта-лиф гардида, дар айни њол симои ногакрор ва суннатњои хоси таърихии худро нигоњ дошта тавонад.

Барои мардуми Тољикистон, ки баъди ба шарофати Инќи-лоби Октябр соњибдавлат шуданаш дар тўли њафтод сол тамо-ми масоили марбут ба равобити фарњангиаш бо мамлакатњои дунё бо воситаи Маскав ва зери парчами Иттињоди Шўравї сурат мегирифт, баъди пош хўр дани давлати абарќудрат гўё харитаи љањон дигар шуд. Давлатњое, ки барои мо ба масофа дур буданд, наздик шуданд ва, баръакс, мамолики он ваќт на-здик дур гаштанд. Вале мо бояд њама гуна тадбирро бианде-шем, ки барои мамлакати мо масофа омили дуру наздик њисоб кардани давлатњо ва меъёри ба роњ мондани робитањои сиё-сиву иќтисодиву фарњангї нагардад.

Аз ин нуќтаи назар, Президент Эмомалї Рањмон љара ёни муваффаќиятомези инкишофи демократия ва пешрафти си-ёсиву иќтисодии Тољикистонро дар мављудияти фазои яго-наи геополитикї бо кишварњои дунявї ва мамлакатњои аъзои Иттињоди Давлатњои Мустаќил медонад.

Дар сиёсати хориљї Тољикистон тарафдори хотима ёфгани љанги тўлонї дар Афѓонистон аст. Президент Эмомалї Рањмон борњо дар суханронињояш дар созмонњои байналмилалї ва минтаќавї таъкид кардааст, ки њарчи зудтар оид ба пробле-маи Афгонистон бо ширкати тамоми ќуввањои сиёсї, њарбї ва минтаќавии ин мамлакат, давлатњое, ки ба ин масъала ало-ќаманд њастанд, инчунин Созмони Милали Муттањид ва Кон-фронси Исломї форуми байналмилалї даъват шавад, то ки дар сарзамини мамлакати ба мо дўсту бародар сулњу оромї барќарор гардад.

Поён ёфтани љанги Афѓонистон на фаќат ба худи ин мамлакат шароити эњёи иќтисоду фарњанги ба бўњрон афто-даашро муњайё месозад, балки барои Тољикистон ва дигар мамлакатњо масири Роњи бузурги абрешимро комил мегар-донад ва њамчунин барои мамлакати мо роњњои пайвандї бо


Љумњурии Халќии Чин, кишварњои љануб ва љанубу шарќии минтаќаи Осиёро боз мекунад.

Барпо намудани љомеаи озод фаќат њадафу маќсади Тољи-кистон нест. Тамоми мамлакатњои пешрафтаи ља њон љомеаи худро аз рўи ин принсип, ки баёнгари муноси батњои воќеии фард бо тамоми инсоният аст, созмон додаанд.

Асри XX бо њама тазодњояш – бо исёнњо ва инќилобњои хуниаш, бо љангњои љахониаш, ки љони миллионњо одамонро ба коми оташинашон фурў бурдаанд ва њам бо мўъљизањо ва пешрафтњои њайратангезаш дар риштањои гуногуни илм – дар таърихи инсоният њамчун асри поягузори вањдату ягонагии оламиён боќї хоњад мовд. Албатга, низоми вањдати абнои башар ќадамњои нахустин рўи сайёра мегузорад ва наќши он њарчанд бузург аст, аз дуди љангу љидол ва афкору аъмоли ти-раву сиёњи созмонњои экстремизми байналхалќї ва сиёсатњои људоигароёнаи давлатњо ва гурўњњои этникї хира ба чашм мерасад.

Дар арсаи њастї по нињодани Созмони Милали Мут та њид гўё аз чањорчўби худхоњї ва миллатгароиву нажод па растї рањо гардидани тафаккури инсон аст. Ин созмони бонуфуз, ки чун дарёи бузург аз шохобњое чун созмонњои амниятї ва њам кории ќитъавї ва минтаќавї ва умуман, аз сарчашмањои зиёди одамони равшанфикр ва сулњљўй файзёб аст, бо оби иде-яи љонбахшаш сайёраро ба сарзамини вањдату ягонагии башар табдил медињад ва саодати комили инсониятро таъмин мекунад.

Президент Эмомалї Рањмон бо њисси ќаноатмандиву сипос аз фаъолиятњои пурсамари Созмони Милали Мут тањид, Созмо-ни амнияту њамкорї дар Аврупо ва кишвар њои дорои тамадду-ни исломї дар бобати бартараф намудани зиддиятњои дохилии Тољикистон изњори аќида намуда, наќши онњоро баѓоят муњим тавсиф кардааст. Ва зимнан, иброз доштааст, ки њамкорї бо тамаддунњои мухталиф барои мамлакати мо дар кори барќарор намудани фарњангу тамаддуни шоистаи љомеаи демократї ма-дору ќувват мебахшад.


Принсипи чањорумро Президент Эмомалї Рањмон усули сафарбар кардани халќи кишвар бањри аз худ кардани тамад-дуни муосири илмию техникї муайян намудааст.

Њељ кас ва њељ мамлакате, њарчи дорои нерўи илмии фавќу-лодда набошад, бидуни омўхтани дастовардњои илмиву фар-њангии мамолики љањон пешрафт карда наметавонад.

Барои аќли љўё љои омўзиш њамеша холист. Лозим нест, ки мо тољикистониён, масалан, дар механика ё ки дар улуми иљтимоъ кашфиётњое кунем, ки садсолањо ва дањсолањо пеш ин кашфиётњо рух додаанд. Мо бояд омўзиш ва фарогирии пайги-ронаи илму техника ва технологияи пешќадамро, ки дар дунё мављуд аст, дуруст ва самарабахш ба роњ монем.

Президент Эмомалї Рањмон бо тањлил ва омўзиши таљри-баи таърихии мамлакатњои пешрафта пардохта ва њамчунин аз таљрубаи мамлакати мо сухан ронда, таъкид мекунад, ки заминањои пешрафти илмиву техникї мањз дар замоне гузош-та шудаанд, ки мамлакатњо даврони душворе аз њаёти сиёсї-иќтисодии худро аз сар мегузаронидаанд.

Омўхтан ва таљрубаи пешќадами дигаронро сармашќи кори худ кардан њаргиз маънои аќибмондагиро надорад. Баръакс надоштани њисси кунљковї, бетаваљљўњ будан ба њар чизи то-заву нав нишонаи мањдудияти таърихї ва аќибмондагї аст.

Миллати мо замоне буд, ки решаи фарњанг ва тамаддуни дигаронро сероб мекард. Њоло дар дунё халќњое њастанд, ки унсурњои тамаддуни фарњанги ориёиасл ва эрониасли моро њамчун моли худ ироя медињанд ва њамчун самари аќлу зако-вати намояндагони миллати худ ба љањониён мешиносонанд. Аммо мо имрўз бояд ба таќозои таќдир дар маќоми омўзанда бошем. Лекин мо бо њисси кунљковї ва мароќи афзун ба њар падидаи нав, ки аз собиќа дар тинати мардуми хеш дорем, метавонем аќибмондагиро љуброн кунем. Њафтод соли таъ-рихи шўравиамон, ки дар риштањои гуногуни илму фарњанг пешрафтњои чашмгире кардаем, далели боризи ин њаќиќатанд.

Тољикистон бо захирањои бузурги маъданї ва маводи хоми саноатї шояд бештар аз њар кишваре ниёз ба техника ва тех-нологияи њозиразамон дорад. Мамлакати мо барои тањкими


истиклолият ва њам барои даромадњои бузург ба даст овар-дан бояд ки мавќеи худро њамчун пойгоњи маводи хом барои мамлакатњои пешрафтаи саноатї таѓйир дињад. Мо кўшиш ку-нем, ки дар ояндаи на чандон дур њар зарра аз маводи маъданї ва маводи хоми саноатї тамоми љараёни коркард ва тавлидро дар корхонањои ватанї гузашта, дар шакли моли мукаммал ба бозори дохилї ва хориљї барояд.

Мо бояд дарки ии воќеият кунем, ки дар љањони муосир фаќат бо доштани захирањои бузурги табиї бе доштани нерўи азими илмиву фарњангии ќодир ба созандагињо дар тамоми соњањои њаёти љамьиятї пешрафт кардан имконнопазир аст. Пешрафти бесобиќаи давлатњое чун Олмон ва Япония, ки дар иќтисодиёт аслан аз манбаъњои табиї бархурдор нестанд, да-лели равшани ин њаќиќат аст. Онњо тавонистаанд, ки манбаи дигар – захирањои нерўи аќлониву рўњии мардуми худро бо муњайё намудани шароити мусоиди густаришу тараќќї барои созандагињо сафарбар намоянд.

Тасаввур кардан душвор нест, ки якљоя намудани потен-сиали илмию техникии љомеаи Тољикистон ва захира њои ази-ми маводи табии кишварамон пешорўи мамлакати мо чї дур-намои шукуфої ва равнаќи босуръатро боз менамояд.

Аз ин нуќтаи назар Президент Эмомалї Рањмон бо њисси масъ улият дар кори пешбурди љомеа бо роњи созан дагињои ил-миву фарњангї ва ба ин васила, ба даст овардани пешрафтњои чашмгир дар тамоми соњањои саноат назди маќомоти марбу-та ва њар фарди хирадпеша вазифа гузоштааст, ки дар парва-риши тафаккури љамъиятии навини љавобгўи тамаддуни му-осир сањм гиранд.

Президент мўътаќид аст, ки мардуми мо бо рўњи бешикаст ва бо иродаи мустањками хеш, ки то дирўзи наздик дар баро-бари хатари бузурги ба сараш омада истодагарї ва матонат аз худ нишон дода, бартарии аќлу хирадро бар хурофоту љањолат собит намуд, омода аст ва ќодир аст, ки дар њамкорињои зич бо тамаддунњои мухталифи љањон ва аз роњи омўзишу азхуд-кунии дастовардњои илму технологияи пешќадам ва ба амал татбиќ намудани он донишњо ба комёбињои назаррас даст ёбад.


Принсипи панљуми мустањкам намудани пояњои давлат-дориро Президент Эмомалї Рањмон парвариш додани њисси эњтироми шахрвандон нисбат ба таърихи халќи худ муайян намудаасг.

Эњтиром гузоштан ба гузашта ва гиромї доштани рўњи пе-шиниён аз анъанањои дерини мардуми тољик аст. Зинда мон-дан ва девори ба пањнї зиёда аз њазор соли таърихро рахна карда то ба замони мо расидани осори бузургони илму ада-би халќамон баёнгари гиромидошти мардуми тољик аз самари аќлу хиради аљдоди хеш аст. Дилу аќли миллати мо нигањбони ёдгорњои гузашта будааст.

Њар насл ва њар шахс њалќаи миёна дар силсилаи таьрих аст, ки тавассути мављудияти хеш гузаштаро ба оянда ва оянда-ро ба гузашта пайванд медињад. Ба ќавли файласуф, њар инсон давоми давом аст. Аз ин нуќтаи назар, чї гуна сурат гириф-гани симои оянда комилан вобаста ба мост. Мо чї мавќеъро дар бањо додан ба гузаштаи халќи худ интихоб кунем, фар-зандони мо низ њамон хел ба гузашта муносибат хоњанд кард, зеро љахонбинї ва тафаккури онњо дар сояи љањонбинї ва та-факкури мо сурат мегирад.

Нигилиззми таърихї – инкори яксараи гузашта бидуни эъ-тироф намудани љињатњои хуби он – тамоюли носолим ва ама-ли хатарнок барои љомеа аст.

Таърихро одамон месозанд. Ба иборати дигар, омили таъ-рих падарону бобоёни мо њастанд ва худи мо мебошем. Ин-кор кардани даврони гузашга маънои инкор кардани аљдоди хеш ва паст задани наќши инсонї ва граждании онњосг. Яъне гўё онњо он ќадар бехирад ва беирода будаанд, ки чунин ре-жими шадидро пазируфтаанд, балки аз он дастгирї кардаанд ва дар љабњањои љангу мењнат љонфишонињо ва ќањрамонињо аз худ нишон додаанд.

Президент Эмомалї Рањмон дар суханронињояш борњо таъкид кардаст, ки «ба мо идеологияи ќолабї лозим нест», зеро ки идеологияи аз воќеияти таърихї људо, њарчи мошини тарѓиботи давлат ќудратманд набошад, њарчи бо зўру фишор он идеологияро ба сари ањолї бор накунанд, дар аќлу шуури


одамон љой намегирад. Ва мардум дар зиндагии њаррўзааш дар оила, дар маросиму маърака рўй ба арзишњои рўњониву маъ-навие меоварад, ки мутобиќ ба чањонбиниаш аст. Њафтод соли тарѓиби атеизм дар СССР мардумони масењиву мусулмон ва буддоиву калимиро аз динашон барнагардонд. Ва тарѓиби дин њам дар мамолики режими динї одамони дорои чањонбинии атеистиро ба ашхоси мутадаййин табдил накардааст.

Албатта, омўзиш ва баррасии таърих аз нуќтаи назари танќидї лозим ва њатто зарур аст. Вале ин танќид ба маънои аслии калима дарёфти наќди давраи мавриди тадќиќ, ташхис додани омилњои такондињанда ва ё боздорандаи тараќќиёти љомеа бояд бошад.

Тањлилу тадќиќи беѓаразонаи таърих нишон додааст, ки њатто шадидтарин режимњо дар батни худ чизе аз хубї ва некї доштаанд. Ин амри воќеъ аст, зеро њељ диктатор ва ё режи-ми диктаторї дар тамоми муддати њукмрониаш наметавонад фаќат бо ќатлу куштор ва саркўб кардани мардуми мамлака-таш машѓул шавад. Вай маљбур аст, аќаллан барои таъмини фаъолият ва маишиёги нафароти сохторњо ва шабакањои гу-стурдаи низоми диктаторї ва дар њадди эътидол нигоњ дошта-ни сатњи зиндагии мардум ва афкори умум, ба созандагињои иќтисодї даст занад. Замони аз созандагї дар иќтисод даст кашидан ва ё гум кардани ќобилияти идораи умури иќтисодї бо замони марги диктатура рост меояд.

Љараёни созандагї чи дар иќтисодиёт ва чи дар илму фарњанг дар дохили чї режими сиёсї сурат нагирад, аз пеш-рафт бархурдор аст, вале ин пешрафт на њамеша чун пешраф-ти моддї, балки ба маънои таљрубаи таърихї дар баробари дидањои муњаќќињон намудор мегардад. Яъне, ба иборати ди-гар, агар падидаи неке дар дохили он режимњо сар зада бо-шад, вай на самари аќлу хиради њокимони замон будааст, бал-ки ба таќозои шароити таърихї, ба њукми зинае аз зинањои бо-лоравандаи тараќќиёти љомеаи инсонї ба зуњур пайвастааст.

Даврони гузашта фаќат даврони салтанати ин ё он њизби сиёсї ва ё идеология нест. Даврони гузашта обистани имрўз будааст ва фаќат ба хотири имрўз, ки ќутбњои рањнамояшро


дар кафи дирўз сохтааст, аз айёми гузашта набояд чашм пўшид. Њар падидаи неке, ки имрўз ба сифати унсури демократї озодињои шахсият ва њаќќу њуќуќи ўро таъмин мекунад, мањз дар дохили сохти љамъиятии пештара мутаќобил бо сиёсати манъу фишору тазйиќ пайдо шудааст.

Агар ашхоси солимфикр ва хирадпеша дар сояи озо дињои демократї бо фаъолиятњои њам барои худашон ва њам барои љомеа судманд машѓул бошанд, мардумони ифротиву мансаб-параст аз озодбаёнї ва гуногунандешї маккорона истифода карда, ба корњои барои љамъият хатарнок даст мезананд ва на фаќат сохти гузашта, балки арзишњои љомеаи демократиро, ки рањбарияти мамлакат бо иродаи мардуми кишвар ќутбнамои пешрафти Тољикистон ќарор додааст, паст мезананд. Онњо ид-дао доранд, ки гўё арзишњои демократї бо рўњияи халќи мо ва бо суннатњои ахлоќї ва маънавии мардуми Тољикистон со-згор нестанд. Ин даъво монанд ба он аст, ки гўянд: «Барои инсон њаво лозим нест»!

Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти чунин ифрот-гарої таъкид мекунад, ки рањбарияти Тољикистон ќатъиян бо онњое, ки бањри ноил шудан ба маќсад бо њама гуна воситањо њуќуќи инсонро поймол мекунанд ва љомеаро ба оташи љанги гражданї мекашанд, зид аст. Маќсади онњо зўран ба дўши ањли љомеа бор кардани тарњ ва ќолабњои сохти љамъиятиест, ки онро љамъият намепазирад.

Азму иродаи халќи мамлакатро ба њисоб гирифта, Пре-зидент мўътакид аст, ки мардуми Тољикистон дар садади он ќарор дорад, то љомеаеро бунёд намояд, ки ба маљрои гузаш-тан ба муносибатњои бозории умумибашарї ва ба равияи де-мокративу осудањолонаи зиндагии мардум мусоидат кунад. Ва дар ин замина мардуми Тољикистон ба њамаи дастовардњои бењтарини гузаштаи худ такя хоњад кард.

Принсипи шашумро Президент Эмомалї Рањмон бунёд сохтани давлати дунявї муќаррар намудааст.

Сохти дунявиро пазируфтани мардуми мамлакати мо, ки дар Конститутсия ифода ёфгааст, баёнгари дар ин унсури демо-кратї љавобгўи орзуву омол ва њаќќу њуќуќњои худро дидани


ањолї аст. Мањз њамин љињати прогрессивї дар ботини сох-ти пештара миллати ба сабабњои маълум аз шоњроњи тамад-дун барканор афтодаи моро ба арзишњои илму фарњанги му-осир ширкат дод.

Инсони боре дар огўши њаловатбахши тамаддун буда, њаргиз розї намешавад, ки дигарбора ба канори зулмату ху-рофот баргардад.

Њаќиќат ин аст, ки ягон љомеае дар љањон, њатто бархурдор-тарин аз демократия ва арзишњои демократї ва ё дорои ша-дидтарин режими сиёсї аз шарри одамони бадкирдор ва сиф-лаву њаромхўр эмин нест. Њанўз инсоният ба дараљаи такому-ле нарасидааст, ки тавонад як доруе барои сињат сохтани аќлу шуури касал, њисси худхоњии шадид, танбалпву муфтхўрї, фосиќиву фољурї ихтироъ кунад.

Вале дар њоли њозир бењтарин сохти љамъиятие, ки ин-соният дар тарозуи таљрубааш санљида дидааст, демок ратия аст.

Демократияро агар маљозан чархи пешбарандаи даст гоњи идорї, фарњангї, иќтисодї, сиёсї ва иљтимоии љомеа гўем, мењвари он характери дунявї доштани давлат аст.

Чарх бидуни мењвар чарх нест ва давлати демократї њам бидуни хусусияти дунявї доштан давлати демократї ба њисоб намеравад.

Мењвари демократия будани хусусияти дунявї мабнї бар он далел аст, ки мавќеи афроди љомеа нисбати биниши дунё ва вобаста ба ин масъала пойбандии вай ба равияњои гуногу-ни идеологї, аќидавї, диниву мазњабї чигунагии сифати де-мократияро, балки мављудияти онро муайян мекунад.

Маълум аст, ки њељ мамлакате дорои ањолии якљинса нест. Он љо, ки њамљинсиву њамгунї нест, он љо муборизаи тазодњо њаст. Дар љомеаи демократї њаками ин гуна муборизањо дав-лат аст. Љонибдории тарафе поймол кардани њуќуќи тарафи дигар аст. Аз ин рў, давлат мавќеи бетарафона ба худ мегирад, вале то он љое, ки муборизаи аќидањо комилан характери бањси мусолињатомезро дорад. Яъне, хусусияти дунявї доштани дав-лати демократї маънои онро дорад, ки тамоми афроди љомеа,


ќатъи назар, аз мансубият ба нажоду миллат ва дину мазњаб ва гаравиш ба идеологияњое, ки амнияти љомеаро халалдор на-мекунанд, дар пеши давлат ва Конститутсияву ќонунњо баро-баранд. Њукумати сиёсї ба ягон дин њаќќи имтиёз намедињад, вале фаъолияти динї, таргибу ташвиќи рўњониёнро дар байни ањолї низ манъ намекунад, ба шарте, ки ин фаъолиятњо бои-си беназмї, вайрон шудани тартибот дар љомеа ва мудохила ба корњои давлат нашаванд.

Дар љомеаи демократї њељ кас њокими зиндагии каси ди-гар нест ва њељ кас њак надорад љањонбинии худро ва тарзи фањ миши худро дар масъалаи њастиву нестї ба сари касе бор кунад, ќатъи назар аз он, ки чї бурњону далели фалсафї бар њаќ будани аќидаи хеш надошта бошад. Одамон озоданд, ки ба ин ё он дин гараванд ва ё сафи тобеъони динњоро тарк кунанд.

Президент Эмомалї Рањмон ба аќлу заковати мардуми кишвар боварии ќавї дорад ва бар он аст, ки халќи тољик бо интихоб кардани шакли дунявї њаргиз бо дин, ки сарчашмаи муњимтарин муќаддасот аст, ихтилоф намеварзад. Баръакс аз маънавиёту ахлоќи динї ва дар баробари он аз мероси пур-мояи фарњангиву таърихї љањони ботинашро ѓанї мегардо-над ва худро барои созандагињои иќтисодиву иљтимої бањри шукуфоии Ватани мањбуб омода месозад.

Шахси бофарњангу бомаданият ва тањсилкардаву огоњ ба-рои дин њам матлуб аст. Зеро вай њаќро аз ботил, асолатро аз оризї, маьрифатро аз хурофот људо карда метавонад ва имо ни ў на аз рўи тарс, балки огоњона ва аз рўи аќлу виљдон воќеъ мешавад.

Чунинанд принсипњои асосии давлатдорї, ки Президент Эмомалї Рањмон њамчун доктринаи стратегии тањаввулоти ку-лии љомеаи Тољикистон тарњрезї намудааст. Ин барнома да-стурамали фаъолиятњои рањбарият ва маќомоти давлатї ба-рои имрўзу фардо ва оянда аст. Зеро бо он, ки љомеа њамеша дар таѓйиру тањаввули бапешраванда аст ва њар давраи таъ-рихї дигаргунсозињоро дар фаъолиятњои сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангї таќозо мекунад, принсипњои мазбур њамчун рукнњои аслии иморати давлат бетаѓйир мемонанд.


Рўињамрафта, љараёни демократикунї љараёни душвор ва мењнатталаб аст. Ва он фаќат бо азму иродаи роњ барияти давлат амалї намегардад, балки кори њаётии тамоми афроди љомеа аст. Танњо дар њамбастагии зичи маќомоти роњбарї ва шањрвандони Тољикистон камоли матлуб – заминаи боэъти-моди давлатдории тољик - бунёд хоњад шуд.

ТоЉиКиСТоН Ба аСри XXI Бо ЭМоМаЛї рањМоН

Баъд аз якуним сол, тибќи солшумории милодї инсоният ба асри XXI ќадам мемонад, њарчанд таърихи пайдоиши њаёт дар рўи Замин ва таърихи тамаддуни башар њудуди ин ду њазор солро аз пеш рахна карда, ба жарфои гузаштањои дур меравад, њарчанд дар дунё солшуморињои мухталиф њастанд ва будаанд.

Таърихи давлатдории тољикон, ки то ба аъмоќи се њазор сол ва аз ин њам зиёд мерасад, низ бар њасби њаводиси беамо-ни рўзгорон дар асри бисту якуми милодї бо шумораи гурўњи воњиди амали њисоб андоза мешавад ва он рўз – 9 сентябри соли 2000-ум - хоњем гуфт, ки Тољикистони соњибистиќлол 9-сола шуд! Ин тазод аст? Оре, тазод аст. Вале њаќиќат аст.

Шояд чунин њам мешуд, ки дар асри бисту якум муратти-бони харитаи дунё дар рўи пораи коѓази рангин, ки њудудњо бо номи миллаташон сабт мегарданд, номи тољикро намена-виштанд ва давлате бо номи Тољикистон бо шаш миллион мардуми сарњолу парешонаш аз забонњо афтода ва аз хотирњо фаромўш мегашт.

Вале хушбахтона, имрўз Тољикистон вуљуд дорад ва мар-думи боазму иродааш бо кўшишњои хастанопазир заминаи бо-эътимоди баќои њаёти давлаташро бунёд мекунад.

Тољикистони соњибистиклол бар хилофи ќоидаи маъмул ду таърихи таваллуд дорад – 9 сентябри соли 1991 ва 16 нояб-ри соли 1992.

9 сентябри соли 1991 Тољикистон зери парчами Итти њоди Шўравї, ки нафасњои охиринашро мекашид, истиќ ло лияти худро эълом кард. Мисли ин ки халќи тољик зан љирњоеро,


ки барои такомули як давлате бо суннатњои хосси миллї ва нажодї имкон намедод, бар канор афканда, бо суръат пеш меравад. Вале...

Њарчанд боварнакарданист, истиќлолияти Тољикистон бо вайрон кардани давлат огоз шуд. Ќуввањои мухталифи сиёсї аз вазъияти мављуда – аз байн рафтани дастгоњи абарќудрати идеологї ва низомии Иттињоди Шўравї ва њанўз ба шарои-ти нав созгор нашудани сохторњои идо рї ва низомии давла-ти мањаллї – истифода карда, даъвои њокимияти сиёсї кар-данд. Ба онњо чунин намуд, ки тољи давлатдорї сари роњ аф-тодааст. Вале ин роњ аз рўи таќдири њазорон њазор њамватанон мегузашт, ки бе рехтани хуни онон, ин тољро ба даст овар-дан мумкин набуд. Љанги шадиде ба вуќўь пайваст. Ањолии шањрњо, ноњияњо, шањрчаву дењот торафт ба набарди хунї кашида мешуд. Хатари нобуд шудани Тољикистон њаќиќати воќеї шуда буд.

Бо эњтимоми фарзандони ватандўст ва љоннисори миллати тољик, пас аз кўшишњои пайгирона ва машварату маслињатњои тўлонї, нињоят имконият даст дод, ки рўзи 16 ноябри соли 1992 дар шањри Хуљанди бостонї љаласаи XVI Шўрои Олї баргузор гардад. Ин љаласа, ки дар он ба таври ќатъї паёми вањдат ва ягонагии миллати тољик садо дод, марњилаи наверо дар таърихи Тољикистони навин боз намуд. Тољикистон соњиби њукумати ќонунї гардид ва давлати Тољикистон роњбари хеш-ро интихоб намуд ва бо њамин давлати навини соњибистиклоли Тољикистон соњиби сарвар гашт.

Аќидае, ки бо њосил шудани муоњидаи нерўњои мухта-лифи сиёсї дар бораи ќатъи љанг дар пеши назари намоян-дагони халќ ва бо воситаи телевизиои – дар шоњидии тамо-ми тољикистониён љанг ба охир расид, сањландешї аст. Агар ин тавр мебуд, имрўз Тољикистон ранги дигар мегирифт. Сад афсўс, ки њоло њам баъд аз ба имзо расидани шартномаи уму-мии оштии миллї, нерўњои ифротие њастанд, ки барои ноо-ром намудани вазъи сиёсии Тољикистон ба корњои зишти худ идома медињанд ва њар гоње дар нуќоти мухталифи мамлакат садои худро тавассути тиру гранат баланд мекунанд.


Вале, љараёни тањким бахшидан ба вањдати миллї ва якди гарфањмиву якдигарбахшї дар Тољикистон, ки аз ноя-бри соли 1992 оѓоз шудааст, идома дорад ва зикри ин њаќиќат, ки имрўзњо дар сарњадњои Тољикистон оромї њукмфармост ва дар забони мардум калимаи «мухолифин» тадриљан аз такал-лум хориљ мегардад, баёнгари дурустии роњи пешгирифтаи Њукумати Тољикистон ва роњбарияти сиёсии мамлакат бо сар-варии Эмомалї Рањмон аст.

Албатта, онњое, ки аз шарри дуздону авбошон ва зўро-варони силоњбадаст ба дод омадаанд ва онњое, ки бо музди мењнат ва пули нафаќа рўз гузаронида наметавонанд, хоњони дигаргунињои куллї њастанд. Ин амри воќеъ аст ва ин аз талабњои ќонунии онњост.

Вале ќонуни сахтгири зиндагї чунин аст ва таърих низ шањо дат медињад, ки њељ мамлакате, ки љангро аз сар гуза-ронидааст, дар як муддати кўтоњ осудањолии мардумонаш-ро ба даст наовардааст. Камоли матлуби њар рањбари давлат осоишу рифоњ ва амну фароѓи мардуми мамлакат аст. Зеро рўњияи мардуми мамлакате, ки дар рафъи эњтиёљоти зиндагї душворї намекашад, баланд аст ва нерўи созандагии вай нис-бат бар афроди љамъияте, ки дар тангдастї зиндагї мекунад, ба маротибањо зиёд аст, ки ин барои нигоњ доштани вазъия-ти мўътадили сиёсї нишондињандаи муњим ба њисоб меравад. Яъне некўањволии мардуми мамлакат њамон иммунитети ор-ганизми љомеа аст, ки дар дохили худ бо падидањои номатлу-би зиндагї мубориза мекунад, балки ба пайдо шудани онњо њатталимкон роњ намедињад.

Президент Эмомалї Рањмон, ки худ парвардаи волидайни зањматкаш ва муњити мењнати сахти дењот аст, бењ тар аз њар роњбаре мушкилоти мардуми мамлакати худро медонад. Вай аз ањволи на фаќат дењотиён, ки ба њар њол ќуте бо мењнат аз замин мебардоранд, балки аз њоли вазнини зиёиёни шањрњо – муаллимону олимон ва нависандагону рўзноманигорон ва одамони касбу кори гуногун, - ки фаќат ба музди давлат рўз мегузаронанд ва оила нигоњ медоранду фарзанд тарбият ме-


кунанд, огоњии комил дорад. Боре дар яке аз суханронињояш ў чунин гуфт:

«Њар боре, ки бо ходимони илму фарњанг вомехўрам, њис мекунам, ки сухан бояд њатман аз мушкилоти рўзгор равад ва ин табиист. Вазъи иљтимоии илму адаб ва њунар, воќеан њам, ба ислоњи љиддї ниёз дорад.

Њоло, ки буљаи марказї имконияти камтар дорад ва ёрињои мо ба олимон, адибон, муаллимон ночиз аст, ба роњбарони ноњияњо тавсия кардаам ва тавсия мекунам, ки аз ањволи зи-ёиён, ветеранњо ва шахсони обрўманди шањру ноњияи худ бо-хабар шаванд, ба онњо дасти мадад дароз кунанд».

Оре, шароити зиндагии ќисме аз ањолии шањрњо ва ноњияњо, ки дар сояи буљаи давлат зиндагї мекунанд, дар сатњи мат-луб нест.

Душворї ва ё вазнинии шароит дар ќиёс маълум мешавад. Оё чањор-панљ сол пеш зиндагии бисёре аз мардум, њоли онњое, ки имрўз аз њаракату тараддуди хеш нон мехўранд, душвор набуд? Ин нишонаи он аст, ки одамон ба муносибатњои нави иќтисоди бозорї созгор шуда, аз дасту пои худ занљирњои ка-рахтиву камњавсалагй ва бетафовутиву камљуръатиро ба ка-нор афганда ба љунбншу њаракат омадаанд. Онњо дарк на-мудаанд, ки соњиби зиндагї ва нигањбони осудањолии инсон мењнату фаъолияти созандаи худи ўст.

Гуфган ин ки одамон худ ба худ вориди муомилањои нкти-соди бозорї шудаанд, чандон сањењ нест. Ин амр дар заминаи тадбирњои њукумати мамлакат, ки мутобиќ ба авзоъи кунунии иљтимої ва иќтисодї андешида шудааст, сурат мегирад. Яъне, давлат бо назардоштн сатњи пасти умумии зиндагии мардум аз фишангњои иќтисодї, ки дар дигар мамлакатњо истифода меку-нанд, ба таври бояду шояд истифода намекунад, ки ин худаш имтиёзи калон барон фаъолиятњои тиљоративу истењсолї аст.

Хулоса, душворї њаст, камбизоативу камбаѓалї њаст. Вале инњо њама гузарандаанд, ислоњпазиранд. Муњим ин, ки дар љомеа сулњ бошад, якдигарфањмї бошад. Он гоњ зери сояи сулњи пойдор роњ ба сўи ояндаи нек наздик мегардад.


Ин камбизоативу камбаѓалї дар љомеаи мо, ки марду-маш хокро зар мегардонад ва басе мењнатќарин ва мушкил-писанд аст, дер намепояд. Ба шарте, ки мо аз гузаштаи талхи худ сабаќ гирем ва дарк кунем, ки барои љомеа як такягоњи нерўманде лозим аст ва ин такягоњ давлат асг. Фаќат давла-ти устувор ва нерўманд метавонад, ки барои шањрвандонаш шароити мусоиди кору фаъолият фароњам оварад, заифонро зери сояи худ гирад ва љомеаро аз шарри душманони дохили-ву хориљї эмин дорад.

Давлат њам монанди иморат аст, кн одамон барои аз сар-диву гармї паноњ бурдан месозанд. Мардони хирадманду дур-бин ваќте иморат бунёд мекунанд, пояњои онро устувор ва деворњову саќфу фаршашро аз масолењи дерпоянда тањия ме-созанд, то ки он иморат ба наслњои оянда низ хидмат кунад.

Сиёсатмадори дурандеш низ мисли кадхудои оќилу фар-зона аст, ки бинои давлатро на мутобиќ ба ањди њукмронии худ, балки барои наслњои оянда низ бунёд мекунад. Вай аз хи-зонаи хирадаш дарёфтааст, ки баќои миллат вобаста ба баќои давлати он миллат аст. Ва баќои давлат вобаста ба устуворї ва нерўмандиаш аст. Ва ба ќавли Президент Эмомалї Рањмон, «чунин давлат на танњо омили инкишофи худшиносии мил-лию давлатї, балки пояи боэътимоди таъмини пешрафтњои иќтисодї, иљтимої, фарњангї, баланд бардоштани сатњи зин-дагии љомеа, ташаккули ахлоќу маънавиёт мебошад».

Иљлосияи XVI таърихии Шўрои Олї, ки ба фарзанди барў-манди халќи тољик Эмомалї Рањмон ваколати роњбарї ба љомеаи Тољикистонро дод, њамзамон ба дўши ў вазифаи му-раккаб, вале муќаддаси бунёди давлати воќеан соњибистиќлол ва демократиро вогузошт. Эмомалї Рањмон ба сифати сар-меъморе баргузида шуд, ки мебоист на фаќат иморати аз љанг вайроншудаи давлати тољикро тармим кунад, балки сохтмони онро бар пояњои устувору ќавии сифатан нав барпо намояд.

Дар тўли панљ сол бо вуљуди душворињои вазъияти баъд-азљангии дохили кишвар ва љанги тўлонии наз ди сарњади дав-лати Тољикистон тањти роњбарии оќилона ва хирадмандонаи Эмомалї Рањмон дар роњи тањкими пояњои давлатдории худ


ќадамњои љиддї гузошт. Сохторњои идории дар асари мухоли-фати сиёсии њамватанї заъифгашта ва дар баъзе љойњо тамоман азбайнрафта, барќарор ва устувор карда шуданд, сохторњои низомї ташаккул ёфтанд, артиши миллии кишвар дар љои холї ба вуљуд оварда ва он нерўманд гардонида шуд.

Њукумат дар кори зинда кардани иќтисоди фалаљгар дидаи кишвар ќадамњои баланд бардошт. Бисёре аз корхонањое, ки ќисман ё тамоман аз фаъолият бозмонда буданд, аз нав ба истењсолу тавлид шурўъ карданд. Зиёда аз он, дар мннтаќањои гуногуни мамлакат корхонањои истењсолии худї ва муштарак бунёд ёфтанд.

Бо вуљуди ноором будани вазъи сиёсї Њукумат тавонист, ки таваљљўњи созмонњои бонуфузи молиявии бай нал халќї, аз љумла, Бонки љањонї, Бунёди байналмилалии асъор, Бонки инкишоф ва азнавсозии Аврупо, Бонки исломї ва дигарњоро ба иќтисоди мамлакат љалб созад.

Ба далели таъхирнопазирии созмон додан ва тањким бах-шидани сохторњои идориву низомии мамлакат, ки нерўи созан-даи Њукумат асосан ба онњо равона карда шуда буд, фаќат дар аввали тирамоњи соли 1995 имконият даст дод, ки роњбарияти мамлакат ба татбиќи Барномаи ислоњоти иќтисодї шурўъ ку-над.

Вале дар муддати гузашта аз оѓози ислоњоти иќти содї, ки чандои тўлонї нест, сатњи зиндагонии сокинони мамлакат рў ба бењбудї гузоштааст. Њарчанд ки ии дигаргунињоро куллї ва чашмгир гуфтан нашояд, рўи њамрафта, ба сифати пешпайѓоми ислоњоти солими иќтисодї тавсиф кардан мумкин аст.

Дар ин миён муњимтарин дастоварде, ки њукумат ба он ноил шудаасг, ин аст, ки вай тавонист дар ин муддат мар-думро аз банди карахтї, бењавсалагї, коњилї, бетафовутиву бељурьатї рањо намуда, њисси ѓайрату ибтикори онњоро бедор кунад. Одамонро ба мењнат кардан бар нафъи худ ва обод сох-тани рўзгори хеш шавќманд гардонад.

Гуфтан ин, ки њар роњбарияте, ки ба љои рањбарияти кунунї мебуд, чунин мекард ва ё дастовардњои мављударо ночиз ва кам арзёбї кардан, маънои хотираи таърихии кўтоњ доштан


ва ё ки аслан муѓризона тањлил ва ќиёс кардани рўйдодњои дирўзу имрўзи мамлакат, зиёда аз ин нафањмидани љараёнњои умдаи њаёти сиёсиву иќтисодї ва хунсард будан ба такдири халќу Ватан аст.

Айбљўиву хурдагирї бар фаъолияти рањбарияти мамла-кат нишонаи хайрхоњї нисбати халќу Ватан нест. Агар касе ба нерўи заковату донишу хиради хеш бовар дорад ва мета-вонад як барномаи дар воќеъ коргари рањо кардани мамлакат аз бўњрони иљтимоиву иќтисодиро тарњрезї кунад, чаро дар њамкорї бо давлат ин амри солењро анљом намедињад? Чї касе ва чї њизби сиёсие имрўз гуфта метавонад, ки як чунин бар-номаро ба давлат пешнињод намуд, вале давлат напазируфт?

Не, баръакс, ќуввањои сиёсие, ки сар карда аз солњои боз-созї то имрўз ба вуљуд омадаанд ва њастанд ва ё дар асари их-ти лофи дохилии худ аз байн рафтаанд, фаќат як маќсад – маќ-сади ба даст овардани њокимияги сиёсиро доштаанд ва доранд.

Албагта, ин њизбњо дар барномањои сиёсиашон дар бароба-ри зикри он, ки маќсадашон дар љамъият мавќеи њизби пештоз-ро касб кардан аст, гуфтаанд, ки њадафашон Тољикистонро аз бўњрони иќтисодї берун кашида, ба шоњроњи тараќќї нињодан аст. Вале нагуфтаанд, ки ин амри аъзамро, ки камоли матлуби њар фарди љомеа аст, чї тавр ва бо чї роњ ба амал мебароранд.

Пешрафтро дар чї коре набошад, фаќат бо эълом дошта-ни њадафњои бузург касб кардан мумкин нест. Фењристи гу-стурдаи масъалањои њаётан муњимро номбар карда, ба ин ва-сила, кўшиши халќро ба љониби худ кашидан сиёсат не, бал-ки бозигарии сиёсї аст.

Шояд онњо иддао кунанд, ки ба амал баровардани ин њадафњо фаќат дар сурати дар даст доштани фишангњои воќеии њукумати сиёсї барояшон имконпазир мегардад.

Тањлили њодисањои сиёсии дањсолаи охир, ки дар пањнои собиќ Иттињоди Шўравї ба амал омадаанд, ба равшанї ни-шон медињад, ки он нерўњо ва шахсиятњои сиёсие, ки рў-рўи амвољи сиёсатбозињои ба ном демократї ва миллатпарастї ба сари ќудрат омаданд, дар як муддати кўтоњ чун ноўњдабаро ва заифи сиёсї аз љониби љамъият рад карда шуданд.


Ва ё дар мисоли Тољикистон: дар шароити пасаз со њиб-истиќлол шудани мамлакат, ки њанўз корхонаву кор гоњњо, иншооти техникиву гидротехникиву саноатї ва инфра струк-турањои соњањои мухталиф дуруст ва ќобили фаъолият буданд ва ба мардум њанўз ба таври густурда вируси сиёсатбозињо си-роят накарда буд, чї омиле дасти роњбарони он айёмро баста буд, ки бо созандагї машѓул шаванд, бо истифода аз манёв-ри сиёсї созмонњои низомии таркибии Иттињоди Шўравиро ба љузву томњои худї табдил дода, ва њам вазоратњои амни-яту дохиларо пурќувват карда, кишварро аз хатари љанг, ки шабањаш дар мамлакаг сайр мекард, эмин доранд?

Ба онњо иродаи матин, котеият дар кори рањбарї бар тўда-њои мардум ва муносибат бо њизбњову њаракатњои сиёсї на-мерасид.

Таъриху таљрубаи мамлакатњои пешрафта нишон медињад, ки њатто демократитарин љомеа ниёз ба давлати нерўманд ва роњбари сахтгир дорад. Зеро майдони сиёсат, мутаассифона, фаќат љои гирдињамоии одамони покдилу поквиљдон набуда-аст. Дар он љо дар либоси дўсти хайрхоњи миллат шахсиятњои худхоњу худкома низ роњ меёбанд ва гуфтан мумкин аст, бо истифода аз усулњои моњиронаи бозигарињои сиёсї, аз бай-ни мардумони содадил ва зудбовар љонибдорони зиёде пай-до мекунанд.

Дар зиндагї њамеша љои ниёз ба эњтиёљоти чи моддї ва чи маьнавї холист. Хоњишњои инсон чун зиндагии башар бе-поён аст. Чизе, ки дирўз идеал буд, баъди ба даст омаданаш як чизи оддї ва маъмулї мегардад.

Бозигарони сиёсї њисоби худро дар заминаи њамин пањлўи рўњияи инсонї бино мекунанд. Онњо сабаби камбудињои воќеии зиндагии љомеаро гуноњи рањбарияти кунунї маънидод кар-да, тамоми фаъолиятњои њокимияти сиёсиро сиёњ ба ќалам медињанд. Њатто амали унсурњои носолими љомеаро чун сиё-сати билќасди давлат мефањмо нанд.

Файласуфе гуфтааст, ки шахси зањролуд ба дигарон аз да-руни њолати зањролудиаш нигоњ мекунад. Мисли ин, раќибони сиёсї дигаронро чун худашон пиндошта ѓалат мекунанд.


Мардуми тољик дар тўли ин њама солњои пас аз пош хўрдани Иттињоди Шўравї њам дар мисоли кишвари худ ва њам дар ми-соли љумњурињои Иттињоди Давлатњои Мустаќил дарси сиёсї омўхт, медонад, ки сиёсат дигар аст ва бозињои сиёсї дигар.

Ќисми зиёде аз мардуми Тољикистон имрўзњо зери бори иѓвову дасиса нарафта, бо сабру бурдбории як миллати кўњансоли шебу фарози таърих дида, њама мураккабї ва пе-чидагии вазьияти иљтимоиву иќтисодиро тањаммул мекунад. Онњо ба фаъолияти роњбарияти љумњурї на му тобиќ ба андо-заи музду нафаќа, на аз рўи њаљми «сан дуќи истеъмол»-ашон, балки аз рўи арзиши сулњ бањо медињанд.

Рўзе, ки Созишномаи умумии барќарории сулњ ва ризоя-ти миллї имзо шуд, дар пойтахт шоњиди он будем, ки одамон якдигарро табрик мегуфтанд. Њатто онњоеро, ки эњсосотї гуф-тан душвор аст, медидем, ки кўдаквор хурсандї мекарданд. Он рўз дар мамлакат ва балки дар ошёнаи дилњо ид буд.

Оре, чунин аст намои аслии мусаввараи афкори умум ва арзёбии фаъолияти Президент Эмомалї Рањмон.

Бо имзо шудани Созишномаи оштии миллї марњилаи душ-воре аз таърихи навини Тољикистон паси сар шуд. Президент Эмомалї Рањмон рисолати худро њамчун бунёдгузори дав-латдории сифатан нав, ки дар пояи сиёсати вањдати миллї ва арзишњои демокративу дунявї ќарор мегирад, бо сарбаландї анљом дод ва собит намуд, ки ќодир аст, дар мураккабтарин ва печидатарин вазьияти сиёсиву иљтимої ва њарбї аз фењристи тадбирњои гуногун мањз тадбири барои шароити муайян му-носибро интихоб намояд ва корбаст кунад.

Њаќиќат нн аст, ки созандагињои иќтисодї бо њама рави-ши солимаш ва нитиљањои самарабахшаш дар рўзгори мардум њоло ба таври равшан эњсос нашудааст. Ва ин сабаб дорад.

Иќтисодиёти кишвар дар асари љанг он ќадар ба бўњрони амиќ фурў рафта буд, ки барои ўро фаќат ба сатњ баровардан зиёда аз панљ сол лозим омад. Барои Тољикистон, ки асосан минтаќаи таъминкунанда бо маводи хом буд ва иќтидори на чандон бузурги истењсолї дошт, бо воситаи дар љои холї ба вуљуд овардани иќгидорњои истењсолї ва ба ин васила љуброн


кардани хисороги љанг, ки зиёда аз њафт миллиард доллари амрикоиро ташкил медињад, басе кори душвор аст.

Халќи Тољикистон дар мисоли он корхонањое, ки дар мањалњояшон воќеъанд, хуб медонанд, ки дар замони љанг ва баъдазљангї чї ањвол доштанд.

Сабаби дигар ин аст, ки иќтисодиёти имрўзаи То љи кис тон характери худсозиро дорад. Яъне, ки даромади кор хонањо асосан барои тармиму таъмири бахшњои ња нўз аз фаъолият бозмондаи худ ва барои васеъ кардан ва бо технологияи нав таљњизонидани он корхонањо сарф мешавад.

Ва сабаби аслии аз пешрафтњои эњсосшаванда бархур-дор набудани иќтисод дар собит набудани вазъи сиёсї-њарбї дар мамлакат буд, ки то як сол пеш давом дошт. То ин ваќт Њукумати Тољикистонро лозим меомад, ки дар чанд љабња фа-ъолият кунад ва бо њалли масъалањои марбут ба амнияти дав-лат ва пурќувват намудани сохторњои низомии кишвар маш-гул шавад.

Зикр намудани омили дигаре, ки садди пешрафт на фаќат дар иќтисодиёт, балки дар тамоми соњањои њаёти љамъиятї ме-бошад, бамаврид аст. Ин омили инсонї аст ва сањењтар, оми-ли «ѓайриинсонї» – авбошї, дуздї, зўроварї, порахўрї ва мо-нанди инњо, ки хатари шадиде бар тинљии мамлакат ва зинда-гии осоиштаи мардум гаштаасг. Ин љинояткорињо, ки аз тух-ми љанг ва нотинљї реша давонда, ба мазраи ободї чун њашра пањн мешаванд, хатари сахттаре аз радикализм ва экстремиз-ми сиёсї барои давлат ва љомеа мебошанд.

Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти он, ки баъди хотимаи мухолифатњои њарбї дар сарњад диќќати асосии дав-лат ба сохторњои амниятиву њифзи њуќуќи мамлакат нигаро-нида шудааст, мегўяд:

«Муњим аст, ки дар кўтоњтарии муддат сохторњои низомии мамлакатро аз одамони тасодуфї ва вайронкунандаи ќонун пок созем.

То даме, ки охирин силоњи ѓайриќонуниро аз дасти авбо-шону зўроварон мусодира насозем, тинљии мулк ва зиндагии осудањолонаро таъмин кардан мушкил аст.


Решаи бисёр љинояткорињо барои он мустањкам аст, ки дар мамлакат порахўрї ва аз љазо рањо додани дуздону ѓоратгарон ављ гирифтааст.

Барои мо зарур аст, ки барои барњам додани порахўрї, ба яѓмо бурдани моликияти давлат, молу сармояи халќ ва дигар љинояткорињои вазнин ба њељ кас, ба ягон мансаб дор, сарфи назар аз обрў ва хизматњои пештарааш, рањм накунем.

Ваќти он расидааст, ки аз бахшишњои бељо ва гузашт њои бемаврид, ки дар натиљаи онњо баъзе мансабдорон тамо ман аз худ рафтаанд, даст кашем, ќуввату ќудрати давлат ва маќомоти њифзи њуќуќро минбаъд њам љасурона нишон дињем.

Ман ин аќидаро бо масъулияти бузург ва ќотеъона баён карда, ошкоро мегўям: давлат барои хиёнатњои иќти содї, ама-лиётњои зиддиконститутсионї, пеши по задани манфиати халќу миллат њељ касро намебахшад».

Барои пешрафт дар иќтисод фаќат мављуд будани заминаи моддиву техникї ва инфраструктуравї кам аст. Лозим аст, ки заминаи њуќуќї низ фароњам оварда шавад.

Њукумати Тољикистон ба вазъияти душвори солњои гузаш-та нигоњ накарда, заминањои њуќуќии иќтисодиёти мамлакат-ро ба вуљуд овард. Дар соњаи гузаштан аз тарзи иќтисодиёти фар мон фармої ба иќтисоди озоди бозорї низ корњои зиёде анљом дода шуд.

Имрўзњо ба тарзи музояда ба фурўш баровардани кор хо-нањои саноатии бекорхобида идома дорад, ки дар фар дои на-здик ин корхонањо тањти идораи соњибкорони кўшову ѓайрат-манд фаъолият карда, барои пешбурди иќти содиёти мамлакат сањм мегиранд.

Президент бо фармони махсусаш рањбарони бонкњо, вазоратњои молия, умури дохила, кумитаи гумрук ва дигар идорањоро масъул гардонидааст, ки низоми молиявии мам-лакатро тањти назари худ гиранд ва дар њолати солим воќеъ шуданашро таъмин намоянд.

Ба наќша гирифта шудааст, ки то љашни фархундаи 1100-солагии давлати Сомониён сохтмонњои барои мамлаката-мон муњим – нерўгоњњои барќии Сангтўдаю Роѓун, роњи оњани


Ќўргонтеппа – Кўлоб, роњи автомобилгарди Кўлоб – Ќалъаи Хумб – Хоруѓ ва туннели Анзоб ба њадди фарљоми сохтмони худ наздик шаванд.

Ба далели он, ки Њукумати Тољикистон бо фаъолият њои пайгирона заминањои мусоиди пешрафтњои иќтисо диро ба тар-зи дуруст ва тибќи меъёрњои байналмилалии иќтисодї эљод кардааст, созмонњои бонуфузи љањонї ба ин тадбирњо бањои баланд додаанд ва ибрози кўмаку дасттирї намудаанд.

Итминон аст, ки пас аз муддатњое омода шудан ба пешрафт-њои босуръат, иќтисодиёти мамлакати мо бо бархурдорї аз рўњияи кўшандаи халќ ва дар сояи давлати демокративу њуќуќ-бунёд ва дар њамкорињои густурда бо созмонњои байнал милалї ба пеш меравад. Ва он рўз дур нест, ки мо њамаи хайрхоњони миллати тољикро шоњиди дигаргунињои азими зиндагии хеш мегардонем.

Имрўз чи дар мамлакати мо ва чи дар доирањои сиёсии љањон бурди сиёсї, ки Тољикистон бо хотима додан ба низо-ъи њамватанї ва гузаштан ба њаёти осоишта ба даст оварда-аст, бо номи Эмомалї Рањмон тавъам аст.

Њељ љои муболиѓа нест ва дар њаќиќат њам чи пеш ра вии давлат, ки имрўз шоњиди он њастем ва чи аќибни ши нии он, ки шукр ин кор рух надод, вобаста ба истеъдоди Эмомалї Рањмон буд. Чаро бояд каззобї кард? – вай ин сиёсатро тарњрезї кард ва худи вай бо ќотеъият ин барномаро амалї гардонид.

Оре, Президент хоксорона мегўяд: «Њукумати Тољи кис-тон...», вале мо медонем, ки њељ маљмаъе, њатто камнуфустари-не аз он, бидуни лидер, бидуни шахсе, ки сухани ў њалкунанда бошад, вуљуд надорад.

Давлати навбунёд, давлате, ки мардумаш њанўз аз маърифа-ти арзишњои демократї бархурдор нест – ва хосса, мамлакате, ки дар дирўзи наздик зери парчамњои њизбу њаракатњои гуногун пањну парешон буд ва аз риштаи вањ даташ бўи мањалгароиву минтаќагарої меояд – бидуни рањбари сахтгир ва ќотеъ дер намепояд.

Њоло мамлакати мо дар сари роњи омўзиши демокра тия ќа рор дорад. Демократияро мо фаќат бо аќл фањ мидаем, вале


њанўз ба малакаи рафтори љамъиятї табдил надодаем. Ва ба зудї табдил дода њам наметавонем, чунки малака ваќт мехоњад. Вале то он рўз мо бояд кафили њуќуќи демократї ва зиёда аз ин, кафили худи демократияро дошта бошем.

Аз ин нуќгаи назар, мо бояд, ки барои ояндаи наздик тибќи њуќуќи консгитутсиявї чунин рањбареро, ки зимоми умури дав-лати ба ин мушкилї тањкимшудаи моро ба дасти ќавии худ бигирад ва онро идора кунад, интихоб намоем. Чаро мо бояд бо таќдир дар сари бозї бошем?! Мо инчунин шахсро дорем, ки на як солу ду сол рањбари њаќи ќї будани худро дар амал, дар шадидтарин ва мураккабтарин вазъият нишон додааст. Ин шахс Эмомалї Рањмон аст!

Мо бо Президент Эмомалї Рањмон ба асри XXI хоњем ќа дам гузошт. Тољикистон дар асри XXI бо Эмомалї Рањмон, бо Президенти соњибтаљриба ва соњибсиёсат, кордидаву разм-ди да ва пирўзу муваффаќ хоњад буд!

с. 1998


ПрЕЗидЕНТ ЭМоМаЛї рањМоН Ва ГУСТариШи ХУдШиНоСии МиЛЛї

ПЕШГУфТор

Дар зиндагии љомеа масъалањое пеш меоянд, ки њалли он њо бо баќову пойдории миллат ва давлати миллї робитаи но гус-ас танї дорад. Дар даврони навини таърихи миллати тољик чу нин масъала – масъалаи густариш додан ва бо рўњи замон му вофиќ кардани худшиносии миллї гардид. Љараёни босуръ-ати густариш ва тањаќќуќи худшиносии миллї дар Тољикистон пас аз соњибистиќлол шудани он мисли дигар муваффаќиятњое, ки халќи тољик ба он даст ёфтааст, бо номи шарофатманди фарзанди бузурги миллати тољик Президенти Љумњурии То љи-кистон Эмомалї Рањмон пайванди људонопазир дорад.

Мањз Эмомалї Рањмон ањамияти густариш додан ва та-њаќќуќ бахшидан ба худшиносии миллиро аз масъалањои бу-нёдии давлатдорї ташхис дода, роњу равиши даст ёфтан ба ин њадафи бузургро муайян намуд.

Президент Эмомалї Рањмон њам аз маќоми Сарвари дав лат ва њам аз мавќеи як нафар фарзанди миллат фаъолияти сиё-сии худро бо кори таълиму тарбия ва эљоди осори таърихї – фал сафї омезиш дода, ба хидмати халќу Ватани хеш гузошт.

Дар як давраи кўтоњ бо ибтикору эњтимоми шахсї ва тањти роњбарии бевоситаи ў таљлил шудани љашнњои бу зург дошти 1100-солагии Давлати Сомониён, 1000-солагии «Шоњнома»-и Фирдавсї, 680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї, 675-сола-гии Камоли Хуљандї, 90-солагии Бобољон Ѓафуров, њарсола 9 сентябр бо шукўњи хоса љашн гирифтани Рўзи истиќлолияти


Тољикистон ва њамчунин рўи кор омадани маќолаву маърўзањо ва осори гаронмояи таърихї-фалсафии «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомониён»-и Президенти кишвар бо фарогирии равандњои асосии таърихї, бо арзёбии омилњо ва сабабњои такомулу инќирози давлату давлатдории ниёгон ва роњу тарзи анбоштан ва бардоштани донишу сабаќи таърихї барои наслњои имрўзу фардо дар заминаи густариши худши-носии миллї наќши муайянкунандае ифо намудаанд.

Ѓамхорї ба адабиёту фарњанг, таъмини озодии сухан, кў-маку дастгирии эљодкорон ва нашрияњои адабию фарњангї, дас тањо ва гурўњњои њунарии миллї ва этно графию фолклорї, додани имтиёзњо ва мукофотњои давлатї, дар маркази диќќати њамешагї ќарор додан ва њамаљониба мусоидат кардан ба раванди ислоњоти мактабу маориф ва пажўњишњои илмї, ба вуљуд овардани заминаи техникии васоити электронии ахбори умум дар минтаќањои кўњии мамлакат фењристи номукаммале аз тадбирњои Президент Эмомалї Рањмон барои бар пояњои баланди маърифат бардоштани илму адабу фарњанги миллї ва љањонбинии мардуми Тољикистон аст.

Барои Эмомалї Рањмон муќаддастарину волотарин њадафи сиёсї вањдату ягонагии миллати тољик ва тамоми халќњои Тољикистон аст. Вай ин ормони муќаддасро дар фаъолияти густурдаи сиёсии хеш чун мењвари асосї муайян намуда, њар иќдомеро, ки аз рўзи нахустини бар садри љомеаи Тољикистон омаданаш то ба имрўз анљом додааст, дар атрофи њамин мењвар ба марњалаи иљро расонидааст. Ба ин хотир аст, ки дар миёни мардуми Тољикистон ва хайрхоњони миллати тољик дар тамо-ми љањон номи Эмомалї Рањмон бо мафњуми вањдати миллї бо њам омезиш ёфта, таљассумгари якдигар шудаанд.

Бадењист, ки њадаф аз даст ёфтан ба вањдату ягонагї, чун мо њияту мазмуни зиндагии дастљамъї ва муносибатњои мусо-ли њатомез ва ёрии байнињамдигарии афроди љомеа, муваффаќ гар дидан ба некўањволї ва зиндагии шоиста аст. Аз ин хотир, Пре зиденти кишвар вазифаи таърихии худро дар марњалаи наве дар рўзгори сиёсиву иљтимоии мардуми Тољикистон дар


бењбудї бахшидан ба зиндагї ва ба даст овардани осудањолї ва амну рифоњи халќи мамлакат мебинад.

Вале нахустзаминаи ин њадафи нињої њамоно густариши худшиносии миллї – дарёфти фањмиши умумият ва пайвастагии мањкам бо хоњарону бародарони хеш, зодаи як хоки муќаддас, як нажод ва роњпаймои як масире, ки дар он њам шебу фароз, њам пешрафту таназзул ва њам шодкомиву мањрумиятро бо њам дидаву чашидаем. Худшиносии миллї – пай бурдан ба ња ќи-ќати таърихї, омўхтани роњи паймудаи миллат ва бардошта-ни сабаќ аз сањву хатоњое, ки дар гузашта кардаем. Худши-но сии миллї – нигоњи тоза ба имрўз, расидан ба ќадри неъ-мати бебањои истиќлолияту озодї ва гиромї доштан ва афзу-дан ба он гироишњои неке, ки сароѓози онро ниёгони бузур-ги мо гузоштаанд.

Омўзиш ва баррасии фаъолияти густурда ва афкори наза-риявии тарбиявї-ахлоќии Президенти мамлакат ва њамчунин пайравї аз ибрати шахсии ў имконият медињад, ки њарчи ба суръати раванди густариш ва тањаќќуќи худшиносии миллї ва тањкими вањдату ягонагии миллати тољик ва тамоми халќњои Тољикистон афзуда шавад. Нигоњи гузор ба роњи паймудаи мо пас аз иљлосияи таърихии XVI Шўрои Олии Љумњурии То љи кистон ва гироишњои неке, ки бо њидояту рањнамунии Сарвари давлат пеш гирифтаем, гувоњи онанд, ки мо роњи худро дар шоњроњи худшиносии миллї, вањдату созандагї, дастовардњои бузурги иќтисодиву иљтимої, кашфиётњои бе-назир дар илму техника ва эљодњои тоза дар фарњангу тамад-дун идома хоњем дод.

ХУдШиНоСии МиЛЛї дар СоЯњои ГУЗаШТа Ва дар раВШаНии иМрЎЗ

Охири асри ХХ – сањаргоњи истиќлолияти Тољикистон – дар таърихномаи миллати тољик ба унвони як даврони пурта-зод – мухолифатњои шадид – ва њамчунин даврони тањаќќуќи бесобиќаи вањдати миллї ва густариши худшиносии миллї ёд хоњад шуд.


Тазоди аслии ин даврон дар он аст, ки бар хилофи њо-дисањои марбут ба даст ёфтан ба истиќлолияти миллї, ки мил-латњо ва халќњо бо истеъморгарон ва њокимони аљнабї бо на бардњои хунин меомезанд, халќи Тољикистон истиќлолияти барояш бехунрезї дастдодаро бо камоли беэњтиётї рў-рўи амвољи дастњои ќудратталаби њизбњову созмонњо, ки њар яке иддао дошт ормонњои мардумро бењтар аз дигарон таљассум мекунад, истиќбол намуд. То он лањза, ки сари њол омад ва истиќлоли хешро љўё шуд, онро ѓарќ дар хоку хун дид…

Ва ањамияти хосаи ин пораи таърихї дар он аст, ки халќи тољик тавонист аз ѓафлат бедор шуда, мамлакатро аз дасти бе-додиву хунрезї рањо кунад ва ба дармони тани бемору абго-ри худ пардозад. Вале кор ба ин осонї сурат нагирифтааст…

Бемории иљтимоии халќи тољик – суст гардидани дарки њамбастагии нажодиву фарњангї - дар мафкураи афроди мил-лат решањои амиќи таърихї дорад.

Дар фосилаи дури дастрас ба илми таърих, ки аљдо ди тољикон дар вазъияти мураккабу печидаи сиёсиву иљтимої, ки гоње дар њайати як давлати бузург гирд омадаву гоње дар парешонии сиёсї зиндагї ба сар мебурданд, њамоно аз арзишњо ва меъёрњои худшиносие, ки фарњанги бостониашон фароњам оварда буд, бархурдор буданд. Аз ин рў, гуфтан мумкин аст, ки ниёгони мо омили чи сохтори бузург ё кўчак, пањновар ё мањдуди сиёсї набошанд, истиќлоли фарњангиро бо худ до-штаанд.

Вале њодисањои пуршиддати парешонии сиёсї, ки дар ќарнњои чањоруму панљуми милодї дар Мовароуннањру Ху-росон ба вуќўъ омада, то ба садаи њафтум боз њам ќув ват ги-рифта буд, бо он охир шуд, ки њам истиќлоли сиёсї ва њам соњиб ихтиёрии фарњангиро аз даст доданд. Аллома Бобољон Ѓафуров дар китоби «Тољикон» менависад:

«То кадом андоза будани ин парокандагиро аз ин љо низ фањ мидан мумкин аст, ки дар замони дохил шудани араб њо ба хоки кунунии Тољикистон, дар ин сарзамин миќ дори зиёди мулкњои мустаќил ва ниммустаќил ву људ доштанд».


Созмон додани Давлати Сомониён ва эњёи баъзе сун нат-њои асили ориёї гўё халќи тољикро барои њамеша ба роњи худ шиносї ва њамдигаршиносї гузошт. Вале боз таќдир ба мо сари ќањр бардошт ва сад соле бештар нагузашт, ки давла-ти бузурги миллии тољикон аз њам фурў рехт ва халќи тољик њамчун миллати номбардори давлат дар биёбони парешонї ба гирдбоди њаводис партоб гардид.

Њазор сол, ки њатто дар миќёси кайњонї ваќти каме нест, халќи тољик суннатњои давлатдории хешро аз ёд бурд ва дар маф кураи афроди миллат он кайфият ва эњсоси гуворои соњиб-давлат будан хира гашт. Наслњое, ки ба дунё меомаданд, њар он чї медиданд, онро ба нањви лозим дарёфт мекарданд. Зин-дагии пањлўбапањлў бо халќњои дигар дар мафкураи онњо њисси ба истилоњи имрўза интернатсионализм, вале интернатсиона-лизми мањдуд дар доираи маишиётро меофарид. Зеро онњое, ки бо тољикон њамзист буданд ва омили фазои муштарак бу-данд, ба љуз забон њамон анъанаву суннат ва расму русумеро ба љо меоварданд, ки тољикон низ ба љо меоварданд. Дар ин вазъ халќи тољикро аз нобудї ва бо нажоди дигар омехта шу-дан фарњанги асилаш наљот дод. Ва асолати фарњангии ў низ ба дигар далел аст, ки то тољик соњибдавлат набуд, забони ў соњибдавлат буд, то он љо ки њатто шоњону амироне, ки ба ў њукумат мекарданд, на фаќат ба тољикї коргузорї мекарданд, балки баъзе аз онњо бо тафаннун ашъоре ба тољикї месуруданд.

Осори адабиву фарњангии ниёгони халќи тољик на бо тарѓиби идеяњои миллї, балки бо асолат ва бартарии маъ-навию ахлоќии худ тољикро дар роњи худшиносї тарбия ме-кард. Дар авроќи сершумори осори гузаштагон идеяи иттињоди миллї хеле кам ба чашм мехўрад. Њама фалсафаи осори гузаш-тагони мо соф гуманизм ва ситоиши ростиву њаќшиносї аст.

Фикри миллатро мањсули форматсияи капиталистї шу-моридани классикони марксизм гўё махсуси халќи тољик аст, фаќат бо он фарќ, ки даврони зиндагии мо дар форматсияи феодалии асримиёнагии даврони салтанати амирони манѓит риштањои њамбастагии миллии моро ба шиддат суст намуд.


Ваќте ки инќилоби Октябр рух дод, љомеае, ки то љи кон шомили он буданд, љомеае буд ба њадди нињоят аќиб монда, фаќир, љоњил, поймоли ситамњои амирону вакилон, бо марду-ми сияњрўз, ки на танњо дорои тани дардманд, балки бо рўње пургирењ ва ќалбе бетавозун. Љомеае буд саршор аз ранљу ма-лол, ќањтињо, гуруснагиву ноамнињо. Дар рўзгори сарду тираи чунин љамъият даргирифтани гулхани инќилоб, бо њама он от-аши тарухушксўзонаш, башорате аз ояндаи равшан дошт. Дар заминаи он вазъи хароб, ки халќи тољик дар остонаи парешонї ќарор гирифта буд, инќилоб барои ў шароити мусоиди наљот ёфтан ва дунбол кардани анъанањои зиндагии њамагониро пеш овард.

Њаќшиносона бояд гуфт, ки зиндагї дар даврони шўравї ба рои халќњои Осиёи Марказї ва минљумла то љикон, аз би-сёр љињат дорои ањамияти бузурги таърихї аст. Ба мањзи сиё-сати иќтисодии њукумати шўравї мардумони Осиёи Марказї сарзамини худро обод карданд ва биёбонњои лабташнаро ба водињои зархез табдил доданд. Фазои ягонаи фарњангї имко-ният дод, ки илму фарњанги асримиёнагии мо ба пояњои ба-ланди рушду такомул боло шавад. Бархурдорї аз арзишњо ва меъёрњои сиёсиву иљтимої, ки имрўз давлатдории худро тибќи он анљом медињем, натиљаи њамзистї ва њамкорињои мо бо дигар халќњои шўравист. Ва нињоят, барои истиќлолияти миллї, ки саранљом насиби мо гардид, якумра сипосгузор аз Инќилоби Октябр њастем.

Иќдомоти густурдаи њукумати шўравї дар роњи босавод кар дани саросари мардуми мамлакат, рушди бошиддати илму ма орифу њунар аз лињози маърифати инсонї ва ташаккули љањон бинии муосир ањамияти бузурги таърихї дорад.

Зиёиёни тољики даврони шўравї аз лињози маќоми иљтимої аз ниёгони худ, ки дар хидмати њокимони замон ќарор дош-та, мадњгўи салтанату шавкат ва адолатљўиву раият парварии њузури олї буданд ва ё тамоман аз даст гоњи умури иљтимоъ худро дур гирифта, ба таври озод эљод ва зиндагї мекарданд, фарќи куллї доштанд. Дар давлати шўравї тамоми риштањои иќтисоду иљтимою фарњанг, ки давлатї буд, бадењист, ки зиёи-


ён шомили чи сохторе набошанд, пайрави идеологияи њокима ва тањти таъсири сиёсати давлат ќарор мегирифтанд. Ин вазъи зиёиён бо њама мањдудияти зоњириаш дар заминаи амалї карда-ни иќдомњои миллатхоњона њатто як навъ афзалият њам дошт. Зеро он зиёиёни равшанфикр ва ватандўст, ки дар маќомоти баланди њизбию давлатї ифои вазифа мекарданд, имкон до-штанд, ки бо истифода аз салоњият ва маќому мартабаи худ барои амалї гардидани иќдомњои ањамияти миллидошта роњ боз намоянд. Аз ин лињоз роњу тарзи эљодкорона ва оќилонаву ботадбиронаи њар иќдоми хусусияти миллидоштаро дар либо-си идеологияи њокима печондан ва ба он рўњи замонро дамон-дан вобаста ба зиёиёни равшанфикр ва ватандўсти миллат буд. Мањз ба шарофати чунин тарзу усули ботадбирона иќдомњои бузурги миллї ба марњалаи иљрои худ расиданд.

Нахустин маъракаи бузурге, ки дар роњи ташаккули худ-ши носї ва густариши эњсоси ифтихори миллї соз мон дода шуд, Рўзи Рўдакї буд, ки соли 1925 бо саъйу эњти моми фар-зандони бономуси миллат бо сарварии устод Садрид дин Айнї баргузор гардид.

Ин љашни бузургдошти саромади адабиёти форсу тољик њамчун иди пирўзї бар душманони миллати тољик, ки асола-ти таърихии ўро инкор мекарданд, таљлил гашт ва дар роњи даст ёфтан ба љумњурии иттифоќї Тољикистонро боз чанд ќадам ба пеш бурд.

Бузургдошти 1100-солагии устод Рўдакї, ки соли 1958 дар Тољикистон ба таври густурда таљлил гардид, дар њаёти фар-њангии тољикон воќеаи муњимми таърихию фарњангї ба шу-мор меравад. Дар шерозаи омодагињо ба ин рўзи фархунда эњ дос гаштани маќбараи устод Рўдакї дар зодгоњаш, бозсо-зии симои таърихии ў аз љониби антропологи бузурги шўравї М. М. Герасимов, ќомат афрохтани муљассамаи шоњи шоиро-ни Аљам дар пойтахти кишвар, ба Тољикистон ташриф овар-дани симоњои намоёни илму адаби шўравї ва љањон, далели бузургї ва беназирии осори љовидони устод Рўдакї мебошад.


Бо танаффус ба бист сол, соли 1978 љашни 100-солагии по-ягузори адабиёти навин ва устоди бузурги адабиёти тољик Са-дриддин Айнї баргузор шуд. Ин рўйдоди фарњангї дар зами-наи худшиносї ва ифтихори миллї ва таљдиди назар кардан ба равандњо ва гироишњои таърихии эњёи фарњанг ва маъна-виёти халќи тољик дар даврони нав воќеаи дорои ањамияти бу-зург гардид. Дар нуќтаи бањамрасии ду хиёбони бузурги шањри Душанбе ќомат афрохтани муљассамаи мўњташами устод Са-дриддин Айнї рамзи сипоси халќ барои хизматњои ў бањри собит кардани адолати таърихї ва эњёи миллати тољик аст. Дар он рўзњо буд, ки шоири мумтози тољик устод Бозор Со-бир ин шеърро офарид:

Халќ њамчун пайкареву пайкаре чун халќ хест,Кўњи хоропайкаре дар њайкале бедор шуд.Рўйи ў бар сўйи мову рўйи мо бар сўйи ў,Халќ дар тимсоли Айнї халќи минбардор шуд.

Ва боз дар њамин шеър:

Умри Айнї аз барои халќ сарфи хома шуд,Халќи моро дафтари Айнї шањодатнома шуд.

Соли 1980 дар тамоми марказњои илмии шўравї ва бахусус дар Тољикистон 1000-солагии фарзанди бузурги халќи тољик, олими энсиклопедист ва табиби нодиракор Абўалї ибни Сино ба таври густурда ва бо шукўњу љалоли махсус истиќбол гириф-та шуд. Муљассамаи ин ниёи бузурги миллати тољик, ки симои таърихиаш дар њолати сукути мутафаккирона эњдос гардида-аст, ёдгори он рўзњост, ки ањли илму адаб ва фарњанги тољик бо ишќу шўр солгарди ин абармарди таърихи халќи хешро ба иди бузурги миллї табдил дода буданд. Чопу интишори осо-ри илмиву адабї ва баргузории мањфилњо ва конфронсњо зин-натбахши ин љашни бошукўњ гардида буданд.


Њар љомеае, дорои чи низоми сиёсии томраво ва шадид набошад, ногузир ба марњалае мерасад, ки идома додани си-ёсати пешина барояш ѓайриимкон мегардад. Дар Иттињоди Шўравї дар ин замина солњои 60-ум дигаргунињои куллие рух доданд, ки дар таърихи даврони шўравї бо номи «оттепель» («обгушойї») маълум аст. Дар ин солњо њизби коммунистї ва давлати шўравї ба даврони репрессияњо хотима дода, ба маљрои сиёсати нисбатан мулойими дохиливу хориљї ворид гардиданд. Ба шарофати сиёсати нисбатан мулойим дар њаёти иљтимоию фарњангии Иттињоди Шўравї тањаввулоти љиддие ба вуќўъ пайваст, ки насими он ба ањли фарњанги Тољикистон аввали солњои 70-ум расид.

Њамоњанг бо осору ашъори саромадони тањаввулоти фарњангї, адибони рус Е. Евтушенко, Р. Рождественский, Б. Оку љава, Б. Ањмадулина, И. Бродский, А. Вознесенский ва ди-гарон дар адабиёти тољики он солњо нахустин шеърњои граж-дании љанбаи миллидошта ба арсаи эљоди бадеї падид ома-данд. Адабиёти тољик ба таъриху фарњанг ва унсурњои тамад-дуни миллї рўйовар шуд.

Ба файзи интишори китоби «Тољикон»-и аллома Бо бољон Ѓафуров, ки таконе дар худшиносї ва њувияти мил лї ворид овард, шеърњое ба ситоиши тољику таърихи тољик ва муал-лифи барўманди ин шоњасар пайи њам чоп мешуданд. Гуф-тан мумкин аст, ки интишори чунин китобе бо номи баръало миллї – «Тољикон» ба бедории халќи тољик ва пеш аз њама зиёиёни тољик давраи тозаеро оѓоз намуд.

Ба рўзгори мардуми тољик бозгаштани љашнгирии иди Нав рўз аз падидањои љонбахши њаёти иљтимої ва фарњангї буд. Дар тамоми таърихи даврони шўравї, ки ягон аз идњои анъа навї ва миллї ба таври озодона таљлил намегардид, ба таври ошкоро ва оммавї дар боѓњои ис тироњат, майдонњои вар зишї, дар сањфаи телевизион бо шукўњу љалоли махсус љашн гирифтани ќадимтарин ва асоситарин аз идњои марду-мони ориёинажод њодисаи нодир дар њаёти халќи кишвар буд. Бозгашти Наврўзи фархундапай дилњои шоирони тољикро ба


шўр овард ва то имрўз њар шоире кўшиш мекунад, ки аз ягон пањлўи ин иди бузург ворид шуда, шеъре офарад.

Оре, бозгашти Наврўз дар заминаи шинохти иљтимої ва огоњї пайдо кардан аз асолат ва ќадимии таърихи Ватан наќши бузурге ифо намудааст.

Марњалаи дигари мулойим кардани сиёсати њизбу дав-лат дар Иттињоди Шўравї, ки соли 1985 бо номи «боз созї» шу рўъ шуд, дар асл пешпайѓоми сардаргумї дар љомеа ва ноамнї дар мамлакат гардид. Сабаби бо нокомї охир шуда-ни иќдоми бозсозї дар он буд, ки дастгоњи идории маѓз андар маѓзаш идеологї њамроњ бо суст шудани таъсири шадиди њизби коммунистї, ки моњият ва усули идораи њаёти љомеаро муай-ян мекард, корношоям гардид. Њолати иќтисодии мамлакат, ки ба сабаби бе њељ гуна заминањои њуќуќї ба муносибатњои ба ном «бозорї» дохил шудан, сахт ба њам хўрда буд, вазъро дар кишвар боз њам ошуфтатар гардонид.

Мутобиќ ба пайдо шудани арзишњо ва меъёрњои њаёти љамъиятї симоњои нав ба арсаи сиёсат ба зуњур омаданд. Њарчанд он симоњо то ба он рўзгор дар љомеа маъруфияте на-доштанд, дар муќобили роњбарони рўз, ки бо худ рўњи давро-ни кўњанро таљассум мекарданд, мавриди ќабули љомеа ќарор гирифтанд. Ин гуна ашхос дар муддати кўтоње бо шиорњои дифоъкунанда аз њуќуќи инсон ва пешнињоди роњу тарзи дав-латдории љавобгўйи ормонњои халќ он ќадар машњур гаш-танд, ки бо шуоъи номашон номњои арбобони барљастаи илму фарњангро, ки дар тамоми даврони шўравї бо тамкину тавозўъ ва бо зўри аќлу дониш њокимони замонро ба иќдомњои раият-парварона водор месохтанд, хира намуданд. Љомеа дар асари такя ба чунин ашхос, ки фишангњои воќеии њукумати сиёсиро дар даст надоштанд ва бо бетафовутї ба њукумати ќонунї, ки дар асл хунсо шуда буд, ориёнтирњои њаёти иљтимоии худро гум кард. Бўњрони сиёсї бўњрони иќтисодї ва маънавию њуќуќиро ба вуљуд овард. Дар холигоњи байни иќтисоди сустшудаи фармонфармої ва иќтисоди безаминаи бозорї њаннотону авбо-шон љойгир шуданд ва бо суръати кайњонї ѓорату торољи мо-


ликияти давлатї доман густаронид. Ќашшоќшавии рўзафзуни оммаи халќ заминаи таркишпазиреро дар љомеа ба вуљуд ме-овард.

Дар арафаи аз њам рехтани Иттињоди Шўравї дар акса-ри љамоњири муттањида ба њар навъе мухолифатњои шадид ба вуќўъ пайвастанд. Гўё ќуввањои манфиатдори экстремизми бай налхалќї бо ин имтињоне оростанд, то бифањманд, ки дар кадом минтаќа ба роњ андохтани мољароњои сиёсї мувофиќтар аст.

Мутаассифона, Тољикистон бо мардуми ба ѓафлат аф-тода аш љавлонгоњи љангандозон гардид ва љанги њам ватанї ба вуќўъ пайваст.

Њаќиќати барои мо талх ин аст, ки дар љомеае, ки афро-даш худшинос аст ва ба ин васила риштањои вањдати милли-аш мањкам аст, њаргиз љанги бародаркушї ба амал намеояд. Ва низ дар љомеае, ки лидерњои бонуфуз дорад, ки чун падар дар оила ба љанги бародарон роњ намедињад, чунин њодисаи нангине рух наменамояд.

Худи факти мављудияти миллат – далели мављудияти вањдат байни афроди ин миллат аст. Аз ин лињоз мабнои ихтилофњо ва сўъитафоњумњо дар љомеа на ба далели набудани иттињод, балки вобаста ба сифати иттињод аст. Аммо ба иллати омилњои гуногун, ки ба таври фишурда дар боло зикр гардид, барои вањдати миллии риштањояш сустгашта он тамоюлњои солиме, ки дар њамаи ин муддат ба шарофати талошу муборизањои ќисми равшанфикри халќ љараён доштанд, кофї набудаанд, ки эњсоси комили умумияти нажодиву фарњангиро дар маф-кураи тамоми тољикон парвариш дињанд. Ва халќи тољик дар сањаргоњи истиќлолияти хеш бо њисси карахти худшиносї ва риштањои сусти вањдаташ ба арсаи сиёсати љањон ќадам нињод.

Вале бо таъхир бошад њам, нерўи иттињоди ќисми равшан-фикри љомеа боло гирифт ва дар садади барќарор намудани сулњу осоиш ва бар марњалаи амал баровардани истиќлолияти воќеии Тољикистон баромад. Дар заминаи бўњрони шадиди си-ёсиву иќтисодї ва иљтимоиву маънавї ба давлату давлатдо-


рии сифатан нав даст ёфтан ва дар муддати кўтоњи таърихї аз бемории иљтимої сињат гашта ба по хестан, хусусияти мил-латест, ки дар шадидтарин ва беамонтарин лањзањои таърихи фољеабораш дар жарфои њастии хеш нерўю тавони нуњуфтае пайдо кунад ва мисли самандар аз даруни оташ зинда берун ояд.

Ќиссаи мурѓи самандар пеши ман афсона нест,Саргузашти мардуми печидафарёди ман аст.Он ки умре мурда-мурда зиндагї карду намурд,Сўхта носўхтан эљоди аљдоди ман аст.

Љараёни тањаќќуќи вањдати миллї ва густариши худ ши-носї ва ифтихори миллї дар даврони навин бо номи фарзанди барўманди халќи тољик Эмомалї Рањмон робитаи ногусастанї дорад. Мањз Эмомалї Рањмон худшиносии миллиро ба унво-ни масъалаи бунёдии њаёти иљтимої ташхис дод ва роњу ра-виши густариш ва такомули онро муайян намуд. Вай наќши давлатро њамчун омили асосии инкишофи худшиносї ва муттањидсозандаи халќ таъйин намуда, масъалаи вањдати мил-лиро бар садри иќдомоти густурдаи сиёсиву иљтимої бардошт.

Эмомалї Рањмон дар айёме бар раъси љомеаи Тољикис тон омад, ки ду унсури њамдигарсоз – давлат ва миллат аз њам дар фосила ќарор доштанд. Давлат ба иллати фалаљ шудани њо ки мияти давлатї наметавонист аз њуќуќи шањр вандон ди-фоъ кунад ва ба ин васила вазифаи аслии худро анљом дињад. Шањр вандон дар мавриди набудани як нерўи пештози сиёсї, ки тавонад љомеаро зери парчами марому маќсади муайяни иљтимоии љавобгўи ормонњои мардум фароњам биоварад, дар њолати парешонї ќарор доштанд.

Хизмати бузург ва таърихии Эмомалї Рањмон дар он зоњир мегардад, ки тавонист дар шароити бўњрони амиќи иќтисодиву маънавї ва дар вазъияти мураккаби сиёсиву њарбї њам пояњои давлатдориро бунёд созад ва њам мардуми мамлакатро зери парчами иттињоди иљтимої фароњам биоварад.


Ташаккули созмони сиёсие чун давлат ва такомули он аз сохтори фишордињанда то ба дастгоњи танзимкунандаи њаё ти љамъият кори дањсолањост. Бахусус пас аз зиндагии чанд насл дар фазои давлати дорои низоми фармонфармої, ки мўњру нишони фаровоне аз худ боќї гузоштааст, созмон додани давлати типи нав, ки бар пояи арзишњо ва меъёрњои нав ќарор гирад, корест басо душвор. Мањз арзишњои нав бо озодињои иљтимоиаш дар шароити љомеаи ба њизбњову созмонњо таќсимшуда барои идора кардан номувофиќ аст. Зеро ин озодињо ба шахсони мансабљў ва сарватпараст, ки бо роњи демократї наметавонанд ба сари ќудрат биоянд, имконият медињад, ки њар гуна дасисаву найранги сиёсї ба роњ андозанд.

Вале Эмомалї Рањмон аз ин гуна оќибатњои ногувор нањаросид ва бо љасорати сиёсї дар садади созмони давлати демок ратї ва дунявию њуќуќбунёд баромад. Вай бовар дошт, ки мардуми Тољикистон ба фаъолияти пурмашаќќат ва фидо-коронаи роњбарияти љумњурї бо чашми дил нигариста, њаргиз фирефтаи дурўѓу бўњтони пархошљўёни сиёсї намешавад.

Аз давлати иљтимої ва демокративу њуќуќбунёд љо ниб дорї кардани мардуми Тољикистон ормони миллатест, ки мехоњад дар фазои ягонаи сиёсї, бо имконияти комили баровардани ниёзњои инсонї, бо озодињои густурдаи иљтимої ва бо бар-хурдорї аз анъанаву русуми миллї зиндагї ба сар барад. Халќи тољик пазмони давлате буд, ки бо иродаи њадди аксари афроди љомеа ва бо истифода аз афзорњои сиёсї ва њуќуќї њаёти осо-ишта ва сулњи пойдорро таъмин кунад. Пазмони лидере буд, ки вањдати комили миллиро ба вуљуд биоварад.

Беш аз њадди интизори мардум Њукумати нави Тољи кистон ва роњбари љавони он Эмомалї Рањмон бо азму иштиёќ ва бо љўшу њарорат ба эњёи пояњои давлатдории устувор ба арзишњои демократї ва дунявї пардохт.

Эмомалї Рањмон на фаќат њамчун роњбари сиёсї ва бу-нёдкори давлатдории навин, њамчунин ба њайси таблиѓгари фаъ оли ѓояњои вањдати миллї, худшиносї ва ифтихори миллї ба майдони фаъолият ворид шуд.


Фаъолияти амалї ва афкори назариявии ў на фаќат мав-риди таваљљўњи мардуми аз аввал ба сохти консти тут сиявї содиќ, балки мўљиби таѓйири аќида намудани онњое гар-дид, ки то муддате мавќеи бетарафиро ихтиёр карда буданд. Иќдомњои густурдаи барои ба ватан бозгардонидани фирори-ён ва мурољиатњои такрор ба такрор ба гурезагони иљборї, ки бо лутфу мењри бародарона ва фарзандона садо медоданд, корвони рањгумзадаи њаммењанонро сўи Ватан рањнамун сохт.

Чанд сатр аз суханњои Сарвари давлатро, ки дар робита бо бозгардонидани гурезањо гуфта шудаанд, дар зер меова рем. Ин нуктањои пурмазмун, афкори баланд ва каломи мењрубононаро шахсе метавонад бигўяд, ки њар тољикро бародарвор, фар-зандвор ва падарвор дўст медорад ва дарду ранљи онњоро дар љисму љони худ эњсос мекунад:

«То даме, ки мо халќи љафокашу бо њукми таќдир парешон-шудаамонро аз нав љамъ насозем, то даме, ки охирин ѓариби тољикро аз берун наорем, набояд хотирљамъ шавем».

«Ба ватан баргардонидани њамаи фирориён маќсади стра-тегии мо, зиёда аз он, таќозои нангу номуси ватандории мост».

«Мо њар азизеро, ки ёди Ватан мекунад, «хуш омадї!» ме-гўем ва барои ў њама шароитеро, ки бародарону хоња рони ў аз он дар љумњурї бархурдоранд, муњайё месозем. Мо бовар дорем, ки њисси беолоиши ватанхоњии шумо боло хоњад ги-рифт ва шумо омилњоеро, ки метавонанд пеши роњи бозгаш-ти шуморо бигиранд, обрўмандона рафъ хоњед кард. Карам намову фуруд о, ки хона хонаи туст.

Азизон, тољикон як Ватан доранд, вазифаи њамаи мост, ки онро азиз дорем ва ободаш кунем».

«Тољикони ѓарибафтода, њамаи њамватаноне, ки дар ай-ёми ноосудагии кишвар хоки Тољикистонро тарк намудаед, ман ба шумо мурољиат мекунам.

Магар нолаи чуѓзе нашунидаед, ки манзилатон ба ёд на-меояд?

Ба Ватани худ баргардед. Хонаи шумо танњо ба шумо на-сиб мекунад…

Ватан бе шумо холист, аммо донед, ки шумо низ бе Ва-тан пурра нестед. Сарзамини мењмоннавози афѓон барои шумо нишемангоњ аст, аммо замини хуни нофрехтаи шумо инљост. Ёд доред, ки мегўянд: «хоки Ватан аз тахти Сулаймон хуштар».

Ман ба шумо мурољиат мекунам: халќи азизам, падару мо дарон, хоњару бародарон ва фарзандон! Шуморо хонаатон, зами натон, боѓатон, мактабатон интизор аст! Шумо тољику тољикистониед, Тољикистон шуморо интизор аст!»

Бо ќарорњои махсус якчанд бор авфи умум эълон карда-ни Шўрои Олии Тољикистон барои онњое, ки зўран ба љанги бародаркушї љалб шуда буданд ва даъвати шахсии Сарвари давлат аз иштирокчиёни мухолифатњо бобати аз гуноњи якди-гар гузаштан, ба зиндагии осоишта ќадам нињодан бенатиља на-монд. Садњо ва њазорон љавонони рањгумзада силоњњои худро ба намояндагони њукуматњои мањаллї ва кормандони њифзи њуќуќ супорида, кинаву адоватро ба бурдборї ва аз гуноњи як-дигар гузаштан иваз карда, ба сулњу салоњ рў оварданд.

Таъсиси артиши миллї ва нерўњои сарњадї ва даъва-ти љавонон ба сафњои ќуввањои мусаллањ дар роњи баланд бар дош тани рўњи ватанпарварї ва боз њам пойдор намуда-ни истиќлолият ва раванди тањкими сулњ басо муассир аст. Эмомалї Рањмон аз лањзањои нахустини бар сари давлат омада-наш доктринаи њарбї ва сиёсати стратегии Њукумати Тољикис-тонро муаяйн намуд: «Идеали сиёсии мо вањдати миллї аст… Мо ягон масъалаи принсипиалии љомеаамонро бо роњи зўрї аз тариќи набарди мусаллањона њал карданї нестем. Муроду маќсадамон бунёдкорї асту бас».

Эмомалї Рањмон бо дар сатњи давлатї бардоштани иде-яи вањдати миллї ва мубориза бурдан дар роњи расидан ба ин њадафи бузург меъёрњо ва арзишњои даврони пешинро бо арзишњои нав, ки моњияти зиндагии љомеаро муайян меку-нанд, иваз намуд. Муайян сохт, ки падидањое чун худшиносї, ватандўстї, вањдату ягонагї ваќте густариш меёбанд, ки агар афроди љомеа љавњари истиќлолияти худро дарк намоянд. Аммо


барои он ки мардум ин љавњари идеологиро дарк намояд, бояд иќдомњои густурдае чи дар сатњи баланди давлатї ва чи дар њокимияти давлатї дар мањалњо сурат гиранд. Дар ин замина худи Сарвари давлат ба сифати идеологи асосии истиќлолият ва тарѓибгари ѓояњои вањдату ягонагї, худшиносї ва ифтихо-ри миллї ба иќдом пардохт.

Дар фаъолияти пурсамари Эмомалї Рањмон дар тањаќќуќ бахшидан ва густариш додани худшиносии мил лї ду самти асосї мушоњида мешавад: самти сиёсї ва самти маърифатї-фарњангї.

Самти сиёсї: аз нав бунёд кардан ва устувор гардонидани дастгоњњои сиёсии давлат; бо роњбарии бевоситаи Сарвари дав-лат танзиму тањия шудан ва аз тариќи раъйпурсии умумихалќї ќабул гардидани Конститутсияи Љумњурии Тољикистон; таъ-сиси њокимияти мустаќили судї; бо роњи музокираи сиёсї да-стёб шудан ба мусолињаи миллї; фароњам овардани фазои гу-ногунандешии сиёсї ва мафкуравї; созмон додани Њаракати Вањдати Миллї ва Эњёи Тољикистон; ба имзо расонидани «Ањд-номаи ризояти миллї дар Тољикистон» ва як ќатор дигар чу-нин тадбирњои муфид.

Самти маърифатї-фарњангї: бо кўшиши шахсї ва бо роњ барии бевосита баргузор кардани љашнњои бузургдошти 1100-солагии Давлати Сомониён; 1000-солагии «Шоњнома»-и Фирдавсї; 680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї; 765-сола-гии Камоли Хуљандї; 90-солагии Бобољон Ѓафуров; ба тартиб даровардани расму оинњои миллї; таълифи асарњои таърихї-фалсафии «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомо-ниён»; зиёд кардани моњонаи нависандагони халќии Тољикистон ва њаќќи узвияти аъзои Академияи илмњо; мустањкам гардо-нидани заминањои моддї-техникии пажўњишњои илмї; таъси-си стипендияњои Президент барои аспирантњо ва донишљўёну талабагони боистеъдод ва боз чанд иќдомњои шоиста.

Иќдомњои дар самти сиёсї ба амал баровардаи Прези-дент Эмомалї Рањмон имконият медињад, ки шањрванд дар фаъ олияти иљтимоии худ ва дар љараёни баровардани ниёзњои зиндагии хеш њимояи ќонун ва ба ин васила њимояи давлатро


эњсос кунад ва дар зењну шуури ў њисси ќаноатмандї ва оми-ли ќонуният ва љамъият будан мустањкам гардад.

Иќдомњои маърифатию фарњангии Эмомалї Рањмон дар омезиш бо иќдомњои сиёсї дар такомули шахсият њамчун узви љомеа наќши созандае ифо мекунанд. Зеро њељ чиз, мисли меро-си таърихї, наметавонад њисси ѓурури инсонро такон бидињад ва њастии ўро чун љузви муташаккилаи як иттињод таъкид на-мояд.

Бори нахустин натиљањои ин сиёсати самарабахш моњи но-ябри соли 1994, ваќте ки раъйпурсии умумихалќии ќабули Кон-ститутсия ва интихоботи Президенти Љум њурии Тољикистон бар гузор шуд, ба таври равшан собит гаштанд. Мардуми Тољи-кистон ба унвони љонибдорї аз дав лати демокративу дунявї ва њуќуќбунёд бо аксарияти овоз Сарќонуни зиндагии худро ќабул кард. Эмомалї Рањ монро ба њайси Президенти Тољикистон интихоб намудани халќи кишвар нишонаи муттањид шудани миллат дар атрофи лидери миллї гардид.

Пас аз камтар аз чањор моњ – 26 феврали соли 1995 интихо-боти Маљлиси Олї ва маљлиси мањаллии вакилони халќ баргу-зор шуданд. Бо рўйдоди ин њодисаи муњимми сиёсї марњалаи дар љумњурї ба вуљуд овардани заминањои њуќуќї ва омилњои ба таври демократї ва мутамаддин таъсис додани маќомњои на-мояндагии умумимиллї ва мањаллї ба охир расид. Президент Эмомалї Рањмон дар робита бо ин њодисаи дорои ањамияти бузурги таъ ри хї зимни маърўзаи барномавии худ дар наху-стин иљ ло сияи Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон бо ка-моли ќаноатмандї гуфт:

«Нахустин иљлосияи Маљлиси Олї, бешубња, воќеаи дорои ањамияти бузурги сиёсї ва таърихї мебошад. Хусусияти асо-сии иљлосияи њозира дар он аст, ки маќоми олии ќонунгузор дар шароити истиќлолияти љумњурї ва амали Конститутсияи нав ба фаъолияти худ шурўъ менамояд.

Чунин аќида, ки гўё Тољикистон њанўз дар чорроњаи таъ-рих ќарор дорад, дуруст нест. Мардуми кишвари мо рўзи 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалќї роњи ояндаи худро бебозгашт муайян намуд. Њамаи он наќшањое, ки ман


зимни Изњороти сиёсии худ аз ин минбар дар таърихи 28 де-кабри соли 1993 эълон дошта будам, дар амал пурра татбиќ гардиданд.

Акнун њамчун Президенти Љумњурии Тољикистон вазифаи аввалиндараљаи худро дар он мебинам, ки кафолатњои дар Конститутсия эълоншуда ба шиори хушку холї табдил наё-банд, балки моњияти воќеї пайдо кунанд ва дар амал татбиќ гарданд».

Дар ин нутќи барномавї, ки дар оѓози марњалаи тозае дар тањкими пояњои давлатдорї ва вањдати миллї эрод гардид, роњбари давлати Тољикистон самтњои асосии сиёсати дохилї ва хориљии кишварро барои дурнамои наздик ва оянда муай-ян намуд. Вай дар баробари пешнињод кардани иќдомњои гу-стурдаи дигаргунсозињои сиёсиву иљтимої дар мамлакат, таъ-кид намуд, ки мењвари тамоми сиёсати давлат, њукумат ва пар-лумони љумњурї таъмини вањдати миллї аст:

«Њамаи гуфтањоро дар мавриди тактика ва стратегияи сиё-сати дохилї љамъбаст карда, њаминро гуфтанї њастам, ки роњи расидан ба маќсадро, пеш аз њама дар фањмиши реалистонаи зиндагї, бо назардошти талабот ва имконоти воќеии кишвар ва муттањид сохтани тамоми нерўњои солими љомеа мебинам».

Дар партави чунин афкори баланд Президент Эмомалї Рањмон ба намояндагони халќ изњор намуд, ки барои ба даст овадани суботи сиёсї ва сулњу осоиш, ки шарти асосии во-рид шудани кишвари мо ба тамаддуни муосир аст, Њукумати Тољикистон кўшиш дорад дар њамкорињои зич бо ташкилотњои байналхалќї раванди гуфтушунидњои сулњомезро бо мухоли-фин суръат бахшад.

Гуфтушунидњои бардавом ва музокирањои тўлонї бо роњ-барияти иттињоди мухолифин ва гузаштњои Њукумати Тољи-кистон, ки ба хотири ба даст овардани сулњу ризояти комил дар љомеа аз худ нишон медод, саранљом натиљањои мусбат до-данд. Марњала ба марњала фазои музокирот тозатар аз ѓубори якдигарнафањмї ва исроркорї мегардид.


Рўзи 27 июни соли 1997 дар таърихи навини тољикон њам-чун рўзи ѓалабаи хирад, рўзи пирўзии ѓояњои ватан дўстї ва иттињоди миллї боќї мемонад. Дар ин рўз дар шањри Ма-скав Созишномаи барќарории сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистон имзо гардид.

Дастоварди Њукумати Тољикистон дар ин рўйдоди таърихї аз он иборат аст, ки бо такя ба иродаи халќ ва дар асоси дах-лнопазирии меъёрњои конститутсиявї бо мухо лифин тавофуќ њосил намояд. Яъне, мухолифин бо имзо намудани Созишнома њамзамон эњтиром ва эътирофи худро нисбати Конститутси-яи Љумњурии Тољикистон таъйид намуданд. Ва он таѓйироте, ки бо пешнињоди собиќ мухолифин ва аз тариќи раъйпурсии умумихалќї рўзи 26 сентябри соли 1999 ба Конститутсия ворид карда шуданд, баракс институти парламентии мамлакати мо ро такмил намуданд ва дар бобати суръат бахшидан ба љараёни эљод ва тасвиби ќонунњои барои пешрафтњои њама љониба за-рур мусоидат намуданд.

Пас аз имзо шудани Созишномаи барќарории сулњ ва ри-зояти миллї, бо илњом аз чунин рўйдоди фарањбахш ва бо маќсади боз њам тањким бахшидан ба вањдату ягонагии марду-ми мамлакат бо саъйу эњтимоми Президенти кишвар Њаракати умумихалќии Вањдати Миллї ва Эњёи Тољикистон таъсис ёфт ва дар андак ваќт дар тамоми гўшаву канори Тољикистон љонибдорони зиёде пайдо намуд. Мењвари ин њаракати бузур-гро, пеш аз њама, зиёиён – олимони обрўманду шинохта, шо-ирону нависандагон ва рўзноманигорон – ташкил доданд, ки ба шањру навоњї ва вилоятњои љумњурї сафар карда, рољеъ ба таъриху фарњанги ниёгон, дўстиву бародарї ва муттањидї ва расидан ба ќадри сулњу осоиш сўњбатњо ва мулоќотњо ме-оростанд.

Дар рўзи 6-умин солгарди истиќлолияти Тољикистон ду соли боќимонда то тирамоњи соли 1999-умро давраи омодагї ба бузургдошти 1100-солагии Давлати Сомониён эълон карда-ни Президент Эмомалї Рањмон аз иќдомњои бузурги роњбари давлат дар тањаќќуќи вањдати миллї ва густариши худшино-


сии миллї аст. Ин ду сол дар тамоми муддати дастёб шудан ба истиќлолияти давлатї давраи инкишофи бесобиќаи худшиносї ва огоњии миллї дар мамлакат гардид. Бидуни муболиѓа мета-вон гуфт, ки номи баланди Оли Сомон ва бузургтарин чењраи сиёсии даврони Сомониён – Исмоили Сомонї - ба дилу хоти-ри њар шањрванд љой гирифт. Имрўз дар мамлакат касеро на-метавон пайдо кард, ки ин шахси наљиб ва пешвои миллати тољикро надонад. Таърихи давлати Сомониён, осори бузур-гони илму адаби тољик, ки аз сарчашмаи маънавии он давро-ни пуршукўњ бањравар гардидаанд, бо эњтимоми Президен-ти кишвар, ки дар сафи пеши тарѓибу ташвиќ ќарор гириф-та буд ва њамчунин тавассути донишмандони риштањои таъ-риху фалсафаю адабиёт, рўзноманигорон, кормандони ради-ову телевизион ба зењну тафаккури њар шањрванд расонида шуданд. Шиору лавњањо, тасвири Исмоили Сомонї, ки дар њар кўчаву хиёбон, дар њар идораву дўкону маѓоза насб шу-данд, ин ду соли омодагї ба љашнро ба ду соли њама рўз ид табдил доданд. Нуќтаи олии ин рўйдоди бузург рўзњои 6-13 моњи сентябри соли 1999 гардиданд, ки дар поён аз ин хусус сухан хоњад рафт.

Соли 1999 соли маъракањои бузурги сиёсиву фарњангї гар-дид. Дере аз љашни фархундаи 1100-солагии Давлати Сомо-ниён нагузашт, ки 26 сентябр раъйпурсии умуми халќї бобати ба Конститутсия ворид кардани таѓйироту иловањо баргузор шуд. Халќи Тољикистон таѓйироту ило вањоро ба Сарќонуни зин дагии хеш, ки бо пешнињоди Комиссияи Оштии Миллї ва бо љонибдории Президент ва Маљлиси Олї ба салоњдиди шањр вандон гузошта буданд, бо њисси масъулияти гражданї маъќул донист.

Интихоботи Президенти Љумњурии Тољикистон, ки 6-уми ноябри соли 1999 баргузор шуд, рамзи ягонагї, мут тањидї, худшиносї ва њамчун нишонаи њамбастагии мањками халќ бо лидери эътирофшудаи миллат гардид. Мардуми Тољикистон ба љонибдории Эмомалї Рањ мон овоз дода, ба пойдоркунан-даи сулњ дар мамлакат, ба баён кунандаи ормонњои озоди-


ву истиќлол, ба тањким бах шандаи вањдату ягонагии миллати тољик ва халќњои Тољикистон овоз доданд. Бо аксарияти ово-зи интихобкунандагон аз сари нав роњбари љомеаи Тољикистон баргузида шудани Эмомалї Рањмон далели равшани боло раф-тани њисси худшиносї, маърифати сиёсиву давлатї, таќвият пайдо кардани тафаккури иттињоди бародарона ва муќаддас шуморидани ѓояњои давлати соњибистиќлол ва демократи-ву дунявї аст. Зеро дар њафт соли сипаришуда пас аз ноябри соли 1992 шахсияти Эмомалї Рањмон бо ин њама ормонњои муќаддас, ки ниёзи аслї ва воќеии њар инсони худшинос ва озоду ватанпарвар аст, дар зењну шуури тољикистониён бо њам сахт омезиш ёфтанд.

Интихоботи парлумони касбї, ки бо иштироки фаъоло-наи њадди аксари интихобкунандагони Тољикистон 26 февра-ли соли 2000-ум баргузор гардид, њамчун интињои як давраи муњимми бунёд ва тањкими асосњои конститутсиявии њаёти си-ёсии мамлакат воќеъ шуд.

Интихоботи Президенти мамлакат ва парлумони кас бї боз аз он лињоз дорои ањамияти бузурги таърихї њас танд, ки ин маъракањои сиёсї бори аввал дар таърихи на вини Тољикистон дар фазои нави љамъиятиву сиёсї ва бо иштироки тамоми азњоби сиёсї ва иттињодияњои љамъиятї ба таври демократи-ву озод ва дар шароити суботи дохилии кишвар баргузор гар-диданд.

Ба ин тарз, давроне пас аз иљлосияи таърихии XVI Шўрои Олии Тољикистон даврони бедории сиёсї ва худшиносии мар-думи тољик буд, ки дар ин муддати кўтоњи таърихї роњи дањ-солањоро паймуда, дар ватани аљдодии хеш давлатдории си-фатан нави устувор бар пояњои њуќуќњои демократї ва дуня-виро барпо намуд.

Ба мањзи ин ки њукумати воќеан халќї бо роњбарии фар-занди барўманд, лидери шоистаи миллат Эмомалї Рањ мон зи-момдори Тољикистон гардид ва рисолати ба нињоят душвор, вале муќаддаси эњёи суннатњои асили давлатдории дерини ориёї ва сомониро бар дўш гирифт, миллати тољик ба роњи


талошњои бузурги милливу фарњангї, таљаддуди хештаншиносї ва њувияти таърихии худ рањнамун шуд.

МЕЪЁрњои ГУСТариШи ХУдШиНоСии МиЛЛї

Ташаккули давлати соњибистиќлол ва рушду нумўи он би-дуни такомули шахсият – омили љамъият ва дар иттињод бо дигар аъзои љомеа манбаи асосии њокимияти дав латї - им-кон нопазир аст. Ин фикрро Президент Эмомалї Рањмон дар ќолаби љумлаи пурмўњтавое фаро гирифта, гуфта аст:

«Ташаккули давлатдории навин ва рушди њамаљонибаи он бо эњёи маънавї ва худшиносии миллї пайванди ногу састанї дорад».

Роњу усули муайян намудани меъёрњои худшиносии миллї дар фаъолияти пурсамар ва ибтикороти доманадори Сарвари давлат мавќеи хосаеро дорост. Президент Эмомалї Рањмон масъалаи густариш бахшидан ба худшиносии миллиро ба унво-ни масъалаи бунёдии давлатдорї ќарор дода, бо роњи омўзиш ва тањќиќи сабабњо ва омил њои рукуди ин шакли тафаккури љамъиятї фикру аќидањои пурарзиш баён намудааст.

Президент Эмомалї Рањмон бар он аст, ки худшиносии миллї тарбиятпазир буда, бо роњи таълиму парвариши нек ва бо бедор намудани эњсоси ифтихори таърихї ва ѓурури миллї ба он суръат бахшидан мумкин аст.

Сарвари давлат худшиносиро дар таълимоти худ њам чун омили дарк намудани маќому манзалати инсонї, љус туљўи њаќиќату адолат ва озодиву истиќлол маънидод мекунад ва ни-шон медињад, ки мањз эњсоси худшиносии миллї халќи тољикро дар марњалањои гуногуни таърихи дуру дароз ва пурфољеааш ба талошу муборизањо бањри истиќлолу озодї рањнамун сох-тааст. Таъкид менамояд, ки бедории сиёсї ва худшиносии мар-дум буд, ки љумњурии мо дар муддати кўтоњи таърихї дар роњи бунёди љомеаи демократї, њуќуќбунёд ва дунявї ќадамњои устувор гузошт.

Нуктаи маълум ин аст, ки дар љамъияти инсонї афро-ди љомеа дар зинаи баробари такомули иљтимої ќарор надо-


ранд. Ин гуногунии мафкуравї вобаста ба шароити таърихї ва равандњои сиёсию иљтимоии сохтори љамъиятиест, ки ода-мон шомили он њастанд. Масалан, дар давронњои гузашта, то он замоне, ки усули фаъолияти дастљамъие чун демократия мављуд набуд, њадди аксари ањли љамъият нисбати давлат ва сиёсат бетафовут буданд. Бадењист, ки таѓйир ёфтани меъёрњо ва арзишњои нави давлатдорї ба якборагї дар мафкураи ода-мон роњ намеёбад.

Бо назардошти чунин воќеият, ки аз њаќиќати радно пазири зиндагии љомеа аст, Сарвари давлат ба сатњи лозим бардош-тани тафаккури худшиносї ва ташаккули инсони фаъоли шо-истаи давлатдории навинро нахуст ба дўши давлат ва сипас ба зиммаи равшанфикрони миллат, онњое, ки бештар баёнга-ри ормонњои милливу фарњангї њастанд, мегузорад. Прези-дент итминони ќавї дорад, ки зиёиён метавонанд ѓояи вањдати миллиро дар зењну шуури мардум љой карда, халќро барои якдигарфањмї омода созанд.

Тазаккури ин нукта лозим аст, ки дар таълимоти Эмо малї Рањмон категорияњои «вањдати миллї» ва «худшиносии миллї» маънои тавъам доранд, зеро иттињоди одамон фаќат дар зами-наи огоњї аз мавќеъу маќоми шахсият ва дарки умумияти нажо-диву фарњангї ва таърихиву иљтимої сурат мепазирад. Инсон омили љараёни таърих аст ва таърих ваќти муљассами рушди љомеаи инсонї аст. Давронњои гузаштаро ваќте таърих мено-манд, ки аз он давронњо осори моддию маънавї ба ёдгор мон-даанд, ки барои тамаддуни баъдина ба унвони замина арзёбї мешаванд. Аз ин лињоз, инсон фаќат андаруни љомеа, ки ба-рои рафъи ниёзњои љисмонї ва рўњонии худ неъматњои моддї ва маънавї ба вуљуд меоварад, метавонад шахсият бошад.

Барои халќи тољик, ки иттињоди иљтимоияш аз даврон-њои дури таърихї сарчашма мегирад, густариш додани та-факкури умумияти таърихиву фарњангї ва ирќиву нажодї аз масъалањои сифатї аст. Яъне пешорўи равшанфикрони мил-лат на ин ки масъалаи ба вуљуд овардани эњсоси њамбастагии афроди љомеа, балки густариш додан ва тањким бахшидани


вањдати иљтимої ва ба шакли нав даровардани худшиносии миллї ќарор дорад.

Ба шакли нав даровардани худшиносї таќозои шароити нави таърихист, ки аз моњияту мундариљаи истиќлол барме-ояд. То ин даврон, ки худшиносї бештар дарки њамбастагии ирќиву нажодї буд, акнун бояд, ки моњият ва маънои сиёсиро низ касб кунад. Яъне шахсият худро на танњо омили љамъияти этникї, балки низ њамчун љузъи фаъоли омили сиёсї ва сар-чашмаи њокимияти давлатї шиносад.

Дар парвариш додани тафаккури сифатан нави худши-носї, ки маънои мутобиќат кунонидан ба арзишњои тамадду-ни имрўзро дорад, омили таърихиву фарњангї наќши муай-янкунанда дорад. Президент Эмомалї Рањмон дар робита ба ин нукта гуфтааст:

«Эњёи худшиносї бе тафаккури таърихї номумкин аст.Мо роњи худшиносї ва эњёи халќамонро пазируфта, ба

мероси гузашта њамчун манбаи зиёбахши бунёди љо меаи нав, вањдати љумлаи тољикон ва тамоми халќи То љикистон эњтиром мегузорем».

Дар пайвастагї бо ин андешаи баланд афзудани ин нук-та лозим аст, ки «мероси гузашта» ва «тафаккури таъ рихї» бо халќе иртибот дорад, ки бархурдор аз пешинаи боифтихор ва собиќаи бошукўњи илмиву фарњангї ва маъ навию ахлоќї аст. Мањз њамин заминањои боэътимоди таърихиву фарњангї ва маънавию ахлоќиро Президенти кишвар њамчун меъёрњо ва омилњои густариш ва таљад дуди худшиносии миллї муай-ян намудааст.

оМЎЗиШи ТаЪриХ

Президент Эмомалї Рањмон омўзиш ва фарогирии таъ-рихро аз сарчашмањои муњимтарини густариши худшиносии миллї ва ифтихори огоњонаи ватандорї медонад. Ў таъкид мекунад, ки «рў овардан ба таърих ва омўзиши он мањз ба-рои худогоњї, бедорї ва њушёрии миллати мо басо ногузир аст. Ифтихор аз гузаштаи таърихии халќу миллати худ ваќте


баљову шоиста аст, ки онро донї, дарк кунї ва аз бурду бох-таш огоњ шавї. Вагарна ифтихорат пучу бепоя аст ва ба љуз саргарангию гумроњї њосиле нахоњад дошт».

Шояд дар таърихи инсоният назири халќи тољикро ёфтан муњол бувад, ки бо он ки собиќаи давлатдориаш то ба жар-фои гузаштањои дур, ба рўзгоре, ки имрўз дар шакли асотиру афсона роиљанд, мерасад, ќисми зиёде аз давронеро бо солшу-мории милодї дар нокомиву мањрумї аз давлату давлатдорї ба сар бурдааст. Ва њам халќеро ёфтан муњол бошад, ки бо сарватњои бузурги илмиву фарњангие, ки дар тўли умри таъ-рихии дарозаш анбоштааст, дар зувоёи сардаргумии фарњангї ва дар љањолату ноогоњї ба сар бурда, саранљом дар ќиёс бо сатњи тамаддуни љањон дар сафи халќњои аќибмонда љой гирад.

Омўзиши таърихи халќи худ на фаќат барои комил карда-ни сатњи иттилоотї, балки барои дарк намудани ќадимии мил-лати хеш, пайдо намудани эњсоси он ки аљдоди мо дар бунёди тамаддуни дунё фаќат назорагар набудаанд ва дар риштањои мухталифи илму фарњанг ва иљтимову сиёсат сањми арзандае доштаанд, фавќулодда муњим аст.

Љињати дигари муњимми омўзиши таърихи миллати хеш бардоштани сабаќи таърихї аст. Президент Эмомалї Рањмон таърихро ба оина шабоњат медињад, ки инсон ба он нигари-ста, њастии иљтимоии худ, симои љамъиятии хешро мушоњида менамояд:

«Ба таърихи миллати худ чун ба оинаи поку муќаддас назар бояд кард. Оинае, ки акси халќро танњо бо њама шукўњу љалол ё айбу нуќсон нишон медињад. Яъне таърих дўсти њаќиќатгўст ва сањифањои пурифтихор ва пуринњирофи онро бо тањаммул бояд омўхт. Ва бахусус, дар ин марњалаи хеле њассоси сар-навиштсози таърихї, ки таќдир давлату истиќлолро насиби миллати тољик ва мардуми Тољикистон гардонидааст, лозим аст, ки мо ба оинаи таърињамон аз њар љињат амиќ назар аф-ганем. Ин барои худшиносии љомеа дар ин айёми мураккаб, пурмољаро ва ихтилофи назарњо хеле зарур аст. Танњо оинаи таърих, басо нозуку комил омўхтани даврони гуногуни дав-латдории аљдод чашми худшиносии моро мекушояд ва пай-


ванди моро ба гузаштагонамон ќавї месозад, барои бењбуди ояндаи љамъият ва ободии кишвар роњ мекушояд. Нигари-стан ба пайроњањои таърихи миллат ва муроду номуродињои он њангоми рўйдодњои печдарпеч, муборизањои хунин, дар айни њол аз њамин љињат муњим мебошад. Ва пўшида нест, ки љараёни ташаккулёбии халќи тољик њам аз шебу фарозњо, гирудорњо ва љоннисорињо дар канор набудааст.

Пеш аз он ки номи миллат ва забони он тањаввулоти таъ-рихиро аз сар гузаронида, ташаккул ёбад, тољикон тўли асрњо барои истиќлолият ва њувияти худ бо аљнабиён муборизањои дуру дарози мазњабию фарњангї бурдаанд».

Дар омўзиши таърих дар зењну тафаккур ва аќлу виљ дон ќиёс намудани љањду талоши аљдод ва вазифаи худ шарти ло-зими пай бурдан ба моњияту мундариљаи истиќ лолу озодї аст. Аљдоди ватанпарвари тољик ба сарсахтї ва љонфишонињо ва азхудгузаштанњо бањри баќову пойдории миллат мубори-за кардаанд, то ин ки наслњои имрўз дар озодагї аз завлона-ву занљири маданияту забони бегонагон, дар бархурдорї аз ар зишњои асили миллї зиндагї кунанд. Аммо вазифаи нас-ли имрўз, ки дар баробари љањду талоши ниёгон ба маротиб сабук аст ва он њамоно пос доштан ва густариш бахшидани ѓояњои истиќлолу озодї ва вањдату ягонагї мебошад, кори виљ дони њар тољик аст.

Чун дар њар иќдом, ки Президенти кишвар дар сафи пеши фаъолияти созанда ќадам мезанад, аз рўзњои нахустини бар раъси давлат омаданаш бо њама мураккабии вазъияти сиёсию иљтимої ва анљоми њарсоатаи корњои марбут ба тањкими сох-тори сиёсии давлат соатњое људо мекунад, то бо њамватанон дидору мулоќотњо ороста, чун муаллиму омўзгор сухан аз омў зиш ва гиромидошти таърих бикушояд ва мардумро ба роњи фарогирї ва сабаќандўзї аз таърихи миллати хеш њидоят намояд.

Дар ин замина бо ибтикори шахсї ва бо роњбарии бе во-ситаи хеш таљлил намудани љашнњои бузургдош ти 1100-сола-гии Давлати Сомониён, 1000-солагии «Шоњномаи»-и Фирдавсї,


680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї, 675-солагии Камоли Хуљандї, 90-солагии Бобољон Ѓафуров ва њамчунин бо унвони олии Ќањ рамони Тољикистон ќадрдонї кардани хидматњои ду си мои барљастаи илму адаби тољик – устод Садриддин Айнї ва аллома Бобољон Ѓафуров сањми бузурги Президент Эмомалї Рањмон дар бањрабардории амалї аз гузаштаи пурифтихо-ри миллат ва арзи сипос аз хидматњои ниёгони шарофатман-ди тољик аст.

Барњаќ, дар ин ќатор љашни 1100-солагии Давлати Со-мониён дар њаёти сиёсиву фарњангии мардуми Тољикистон аз воќеањои бузурги таърихї гардид. Ду соли омодагї ба ин љашни бузурги миллї, ки дар саросари мамлакат тавассути тамоми васоити ахбори омма омўзиш ва баррасии таърихи пурмўњтавои Давлати Сомониён – асри тиллоии фарњангу та-маддуни миллати тољик сурат пазируфт, дар густариши худши-носии миллї ва ифтихори таърихї наќши созанда эљоб намуд. Дар шерозаи омодагї ба љашн дар як ќатор шањру ноњияњо ќомат афрохтани муљассамаи пешвои миллати тољик Шоњ Исмоили Сомонї, дар сатњи давлатї тасдиќ ва сипас инти-шор шудани симои таърихии Исмоили Сомонї дар шинохти њувияти миллї ва ќутбсозии сиёсиву таърихї њодисаи ањамияти бузург гардид. Дастурњо ва нишондодњои Президенти мамла-кат бобати фарогириву омўзиш ва тадќиќу тањлили сабабњо ва омилњои инкишоф ва инќирози Давлати бузурги Сомониён ва ба зењну тафаккури мардум расонидани он аз љониби зиёи-ёни эљодкор дастгирии њамаљониба пайдо кард. Дар ин зами-на якчанд асарњои илмиву тадќиќотї ва бадеиву сањнавї рўи кор омаданд, ки бидуни шубња арзишмандтарин аз ин осор китобњои Эмомалї Рањмон «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомониён» аст. Эмомалї Рањмон дар асарњои мазкур бо тадќиќу тањлили сарењ ва диди амиќи сиёсї хидма-ти бузурги аљдоди тољиконро дар рушди тамаддуни башарї нишон дода, роњњо ва равандњои тараќќиёти минбаъдаи киш-варамонро муайян намудааст.

Нуќтаи ављи ин маъракаи бузурги сиёсиву фарњангї рўз-њои аз 6 то 13 моњи сентябри соли 1999 буд, ки дар саросари


мамлакат ва бахусус дар пойтахти кишвар шањ ри Душанбе бо ширкати мењмонони зиёд аз мамолики хориљї, ки ба љашн даъ-ват шуда буданд, семинару конфронсњои илмї, дидорбинињои фарњангї ва маљлису мањфилњои адабї баргузор шуданд. Дар дили мамлакат, дар майдони марказии пойтахт ќомат афрохта-ни муљассамаи мўњташами Шоњ Исмоили Сомонї ва баргузор шудани маљлиси ботантанаи ифтитоњи расмии љашни бузург-дошти 1100-солагии Давлати Сомониён ва нутќи пурмўњтавои Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон зиннат-бахши ин рўйдоди муњимми сиёсиву фарњангї гардиданд.

Президенти кишвар зимни суханронии худ дар ин мањфили бузург ба тањлили равандњои умдаи дигаргун со зињои сиёсї дар дунё пардохта, ибрози аќида намуд, ки истиќлолияти То љи кистон низ мутобиќ ба ин дигар гу нињои демокративу истиќлолљўї, ки аз омили аслии фурўпошии Иттињоди Шўравї аст, барои мардуми тољик даст додааст. Вай таъкид намуд, ки љашнгирии солгарди Давлати Сомониён ба унвони љашнгирии ибтидои таърихи давлатдории тољик набуда, бузургдошти дав-ронест, ки пас аз фољиаи бузурги шикасти давлатдорї ва аз байн рафтани суннату анъанањои асили ориёї, нерўи созан-даи миллат, њисси истиќлолхоњї ва озодипарастии ў боло ги-рифта, бањри эњёи давлатдории хоси миллї ва зинда карда-ни унсурњои тамаддуну фарњанги хеш мубориза кардааст ва пирўз гаштааст.

Муборизаву талоши аљдоди миллати тољик бањри бозгар-дондани њувияти миллї ва рањо гаштан аз таъсири фарњангу тамаддуни бегонагон дар тамоми имтидоди давраи истилои араб лањзае ќатъ нагардидааст. Дар сањифањои таърихи дав-латдории баъдазисломии тољик номњои фарзандони барўманду ватанпарвари Тоњириён ва Саффориён, ки бунёди давлатдории тољиконро дар он давра асос гузоштаанд, низ дурахши хосае-ро соњибанд. Вале мањз дар даврони Сомониён кўшиши барпо кардани давлати мутамарказу соњибихтиёр ва эњёи анъанањои миллї ва муваффаќ шудан ба озодии сиёсиву фарњангї аз зул-ми якунимасраи аљнабиён бо пирўзї анљомид. Ба мањзи ин ки сулолаи бошавкати ориёитабори Сомонї зимомдори саросари


пањнои Мовароуннањру Хуросон шуд, халќи тољик ва дигар халќњои ориёї ормонњои барбодрафтаи озодиву истиќлолро ба даст оварданд ва ба рисолати пешинаи худ – бунёдкорї ва созандагињои густурдаи илмиву фарњангї ва сиёсиву иљтимої пардохтанд.

Президенти кишвар ањамияти хосаи ин даврони таъ рихї ва хизмати шоистаи асосгузори давлати бузурги Сомониён – Исмоили Сомониро тавсиф намуда, иброз дошт, ки «хидма-ти бузурги Исмоили Сомонї ва ниёгони ў дар он буд, ки ни-зоми нињоят муназзам, муассир ва фаъоли идораи марказї ва мањаллиро бунёд гузоштанд.

Ин низом унсурњо ва арзишњои муњимтарини давлатдории ориёиро эњё намуда, онњоро бо арзишњои тамаддуни гузашта ва мављудаи дур омезиш дод.

Дар натиља, ин низом таљассумгари арзишњои бењта рини давлатдорї ва ба эътирофи донишмандон, мутамаддинтарин давлати замони худ гардид.

Ин низом, ки бо номи «Девони Сомониён» машњур аст, на фаќат давлати соњибќудрат ва нерўмандро эљод кард ва тањ ким бахшид, балки муносибати оќилонаву гуногуншаклро дар байни марказ ва вилоятњо бунёд гузошт.

Исмоили Сомонї ва ворисони шоистаи ў ба тањкими бунё-ди маънавию ахлоќии давлат ањамияти бузург дода, шахсиятњои тавонои илму фарњангро ба идоракунии кишвар љалб мена-муданд.

Аксарияти вазирони Сомониён аз хонадонњои маш њури Љайњонї, Балъамї ва Утбї баромада, аз љумлаи донишманд-тарин афроди замони худ ба њисоб мерафтанд.

Зиёда аз ин, худи амирони Сомонї донишу маърифати баланд дошта, дар маљлису мањфилњои илмї фаъолона шир-кат меварзиданд».

Президент Эмомалї Рањмон ба тавсифи Давлати Сомо ниён њамчун машъале, ки «роњи тамаддун ва давлат дорињоро дар давоми садсолањо мунаввар сохта, як давраи хеле пурбаракат ва мусоиди болоравї ва љовидонаи миллати тољикро дар арсаи


таърих фароњам овард ва як њавзаи пањновари муттањидсозандаи халќ, эњёи арзишњои фарњангиву дастовардњои моддию маъ-навии ниёгони мо гардид» пардохта, дар зимн бо диди амиќи сиёсї ва тањлили сарењи илмї сабабњо ва омилњои инќирози ин давлати бошукўњро мавриди арзёбї ќарор дод. Президент гуфт:

«Давлати Сомониён дар нињояти кор як љавлонгоње шуд, ки кишвари фарњангхез ва миллати фарњангпарвари тољик бори дигар заковати фитрї ва њувияти миллии хешро ба љањони мутамаддин нишон дод. Ин давра чун љамъбасти роњи таъ-рихии ташаккули миллати тољик ва ба ављи камолот расида-ни давлат ва давлатдории миллии тољикон эътироф шудааст.

Давлати Сомониён бо вуљуди њамаи ин комёбињо аз раван-ди умумии таърихии ташаккул, шукуфої ва таназзули низоми дав латдорї истисно набуд. Бояд гуфт, ки дар шикасту таназ-зули ин давлат чанд омил ё сабаби асосї наќши њалкунанда доштанд.

Аввалан, вањдати ягонаи роњбарияти олии давлат ва худи хонадони Сомониён то охир таъмин нашуд. Дар мар њалаи ав вали давлатдорї ин вањдату ягонагї таъмин буд ва омили нињоят муњимми пешрафти Давлати Сомониён гардид.

Њангоме, ки муборизаи ќудратталабї дар байни хонадо-ни Сомониён ављ гирифт, ин вањдат аз байн рафт ва заминаи заволи давлат фароњам омад.

Дуввум, таъсис ва нуфузи сипоњи ѓайримиллї – горди Со-мониён, ки асосан аз њисоби ѓуломони зархариди турк ташкил шуда буд, дар лањзањои њалкунанда василаи боэътимоди њифзи кишвар ва њатто њокимияти Сомониён нагардид.

Севвум, муборизаи њокимони бонуфувзи баъзе вилоят њо барои ќудрат ва соњибихтиёрї њукумати марказиро тадриљан заиф намуда, боиси низоъ ва муноќишањои дохиливу хориљии мамлакат гардид.

Чањорум, фаъолияти зиддимиллї ва ихтилофангези баъ-зе гурўњњои рўњониён, ки мардумро аз пуштибониву дифоъ аз


истиќлолияти миллї бозмедоштанд, дар шикасти давлати му-тамаркази Сомониён таъсири љиддї дошт.

Панљум, афзоиши фишори рўзафзуни нерўњои хориљї дар шароити бўњрони дохилии сиёсии Давлати Сомониён аз омилњои асосии шикасти давлат гардид».

Президенти мамлакат омилњо ва сабабњои мазбурро ба си-фати сабаќи таърихї номбар карда, таъкид намуд, ки «имрўз мо аз ин сабабњо ва омилњои таърихї бояд сабаќњои зарурї андўзем. Мардуми тољик бояд он ња ќи ќати талхро донад, ки сабаби асосии шикасти давлати абар ќудрати Сомониён танг-назарии њокимон, мансабтало шиву худхоњии як зумра сиёсат-мадорону сипоњиён, каш макашњои бемаънии дохилї, хиёнати аљнабиён ва ќуввањои зиддихалќии марказгурез буданд.

Таърих баъд аз њазор сол моро водор месозад, ки аз таљри-баи талхи ниёгони худ сабаќ гирем, манфиати давлату милла-тро аз њама боло шуморем, ба ќадри давлату давлатдорї ва ватани аљдодї бирасем, кишварро аз офати парокандагї, мил-латро аз хатари нобудшавї нигоњ дорем.

Танњо вањдати мардуми Тољикистон, мењнати њалолу бун-ёд корона ва дўстиву њамкорињои судманд бо мамла кат њои пешќадами дунё моро ба ояндаи пурсаодат мерасонад».

Президент Эмомалї Рањмон зикр намуд, ки заволи Дав-лати Сомониён маънои комилан аз байн рафтани анъа нањои давлатдории тољикро надошт. Бо он ки ин халќи љафопеша ва ситамкаш дар тўли њазор сол бе давлату давлатдорї буд, он њама давлатњо ва сохторњои сиёсии ба давлат шабоњатдошта, ки дар пањнои Мовароуннањру Хуросон омада, аз байн мераф-танд, дар низоми умури сиёсї аз унсурњои давлатдории Сомо-ниён пайравї мекарданд.

Сарвари давлат ба њукми итмоми сайри таърихї дар давро-ни бошукўњи таърихи миллати тољик ва ањди тиллоии фарњангу тамаддуни халќњои ориёї, њадафи аслии љашнгирии 1100-со-лагии Давлати Сомониёнро тавзењ намуда, иброз дошт:

«Ањди Сомониён, алалхусус замони давлатдории Ис мо-или Сомониро, метавон яке аз ќуллањои камолоти худ ши носї


ва асри шукўњу љалоли истиќлолияти миллати тољик номид. Фар зандони оќилу хирадпешаи миллат мањз дар њамин айём бо асарњои безаволи хеш сарчашмаи маънавие офариданд, ки асрњо боз оби зулоли он насл ба насли инсониятро шодоб ме-созад.

Аз њамин хотир, мо имсол љашни бузурги 1100-солагии Дав лати Сомониёнро истиќбол мегирем, то ки марњалањои гу-заштаву имрўза ва ояндаро бо њам васл намоем.

Ин љашн барои мо танњо сањифањои сипаригаштаи таърих нест, балки сарчашмаи шуљоату мардонагї, таљассуми симои давлатдории миллї, сабаќу таљрибаи ниёгон ва дар айни њол шўълаест, ки аз дурињо роњи ояндаи миллатро равшан месозад.

…Мехоњем, ки таърихи гузаштаи миллат, давлатдориамон-ро хубтар омўзем, њамчун давлати соњибистиќлоли миллї аз чанголи карахтиву бегонапарастї рањида, ба ќадри тамаддун ва арзишњои фарњангї, забони миллї ва шеъру сухани олам-гири ниёгон бирасем, дар зери парчами Тољикистон гирд ома-да, истиќлолият ва якиорчагии Ватани азиз, иттињоду вањдати њамагониро пеш гирем ва давлати воќеан мутамаддин созем».

Нутќи пурмазмуну пурмўњтаво ва тањлилу тафсири илмии як даврони пуршукўњи таърихи тољикон дар пай вастагї бо соир нишондодњои ў, ки дар дидору муло ќот њои зиёд бо ањли киш-вар ва зимни суханронињои Сарвари давлат дар љашнњои бу-зургдошти ниёгони тољик садо додаанд ва њамчунин нуктањои љолибе, ки дар осори таърихї-фалсафии ў иброз шудаанд, ба њукми барномаи амалии ба марњалаи иљро расонидани ѓояњои вањдату ягонагї ва густариши худшиносии миллї хидмат ме-кунанд.

Омили таърихиро њамчун сарчашмаи асосии худши носї муайян кардани Президент Эмомалї Рањмон ва ташаббусу эњтимоми шахсии ў дар бобати ба амал баровардани иќдомњои фарњангї намунаи барљастаи ягонагии ќавлу амал дар мав-риди гиромидошт ва бањрабардорї аз собиќаи пурѓановати аљдоди бузурги миллати тољик аст.


ЗаБоН Ва адаБиЁТ

Забон муњимтарин ва асоситарин рукни тамаддуни инсонї аст. Забон, ки баамалбароварандаи иртиботи байни одамон ва воситаи аслии инъикоси афкор аст, баробар бо љомеаи инсонї рушд мекунад. Аз ин лињоз, ѓановати њар забон инъикоску-нандаи сарватмандии фарњангї, илмї ва маънавии соњибони он забон аст.

Забони тољикии муосир, ки аз сарчашмаи бою дерини за-бони форсии нав ва адабиёти оламшумули классикии тољику форс бањраманд аст, аз забонњои универсалї ба шумор мера-вад, ки дар баёни мураккабтарин маъно ва пе чидатарин фикр имконияти фаровони луѓавї аз худ ни шон медињад.

Президент Эмомалї Рањмон забонро «омили асосии руш-ду камоли миллат ва давлат» тавсиф намуда, таъкид мекунад, ки омўзишу фарогирии бештари онро ба роњ монем. Сарвари давлат бар он аст, ки «забони њар миллат ёдгории азизест, ки решаи он аз сарчашмаи чандин наслњои нажоди ў об хўрда, мояи ифтихору худшиносии наслњои баъдина мегардад».

Мояи ифтихору худшиносї будани забони тољикї ќадимии ў ва масолењи бинои бегазанди сухани асили аљдоди бузурги тољик будани ўст.

Умри дарози забони тољикї нишонаи барљастаи пой дории миллати тољик ва бартарии тамаддуни ў бар фар њанги бего-нагон – ѓосибони давлати тољикон аст.

Ин забони шевову равону салис ва латифу хушоњанг дар марњалањои гуногуни муборизаи соњибзабонон бањри дифои фарњангу тамаддуни хеш бар мисоли шамшер ќавї ва душ-маншикан будааст. Ин лафзи пурлатофати ошиќона гоњо чун наъраи шери жаён ба дилњои њасудон ва душманони миллати тољик биму њарос меандохтааст.

Мављудияти забони мукаммали тољик ва шоњкорњои ада-биву илмї ба ин забон мўљиб шуд, ки халќи тољик дар тўли ња зор соли бенасибї аз давлату давлатдорї аз байн наравад. Зеро онњое, ки бар ў њукумат мекарданд ва ўро дар панљаи зулму асорат нигоњ медоштанд, њамвора ниёз ба забони ў ва


нерўи эљодкориву созандагии ў доштанд. Забони тољикї офа-ридаи миллати тољик – нигањбони њастии ў дар тўли садсолањо гардид.

Шукри неъмати истиќлол, ки забони тољикї дар гањ вораи худ боз аз сари нав, чун њазор сол пеш, забони рас мї шуд ва маќоми пешина ва деринаи худро касб кард.

Зикри ин нукта муњим аст, ки забони тољикї бар илла-ти носозгорињои њаводиси беамони таърих бо он ки дар осо-ри адибон, олимон ва маорифпарварон роњи тараќќї ва тако-мулро мепаймуд, дар нутќи соњибони забон ѓановати пешина-ашро аз даст дод. Њарчанд ки пас аз Инќилоби Октябр халќи тољик ба маљрои густариши забону адабиёт ворид гардид, ба сабаби расмї набудани забони тољикї ва русї будани забо-ни осори илмњои даќиќ, таъриху фалсафа, сиёсатнигорї ва иљтимоънигорї доираи равнаќу густариши он мањдуд гашт. Забони тољикї мунњасиран забони маишї ва забони адаби-ёти миллї гардид, ки дар осори бадеї, ки ба њазорон риш-та бо тамоми илмњо пайваст аст, низ латофату зебоии замо-ни Рўдакиву Фирдавсї ва Ибни Синову Хайёмро гум кард.

Бо вуљуди он ки бо соњибистиќлол шудани Тољикистон љунбуљўше дар кори ба асолати пешин баргардонидани забони тољикї ба чашм мерасад, ин ибтикорот љанбаи фардї дорад. Яъне њар шахси ватандўст ва ба тамаддуни миллї содиќ, ба ќавли шоир, худро дар мактаби худ сухандонї ва суханпардозї ёд дода, бо сабки тољикона сухан ба риштаи тањрир мекашад. Аммо лозим аст, ки тарзу усули мусоиди омўзиш ва фароги-рии забони модариро олимону адибоне, ки худашон њамчун устоди сухан дар љомеа эътироф шудаанд, ба зимма гиранд ва дастурњои таълимии сифатан нав ба вуљуд оваранд.

Хусусияти хоси забони тољикї ин аст, ки забони адабї аз забони гуфтугўї фарќи назаррас дорад. Бар њасби шароити таърихї ва мавќеи љуѓрофии ватани тољикон, соњибзабонон дар мањаллу нуќоти гуногун ба лањљањо ва шевањои мутафо-вут њарф мезананд. Бо назардошти чунин вазъи истифода аз забони тољикї, њанўз дар ибтидои асри гузашта устод Са-


дриддин Айнї бар садад баромада буд, ки дар тамоми мар-зу нуќоти Тољикистон забони ягонаи адабии тољикї – забо-ни меъёрро интишор дињад. Устоди бузурги адабиёти тољик бо маќсади њарчи зудтар ва осонтар ба зењну тафаккури ањли миллат расонидани калимањои забон, таркиби луѓавии онро аз калимањои душворњазми арабиасос ва луѓатњои пурдабда-баву пуртакаллуф покиза намуда, аз њисоби калимањои барои бештари мањалњо шинос ва маъмул, забони адабии њозираро тадвин намуд. Вай таълим медод, ки забонро фаќат ба тар-зи амалї мешавад фаро гирифт. Аммо раванди минбаъдаи омўзиши забон, ки ба дасти дигарон, онњое, ки аз фарњанги пешрафтаи миллати рус дар мавриди лозиму нолозим пайравї мекарданд, афтод, бар хилофи нишондодњои устод љараёни дигареро пеш гирифт.

Барои њар миллати мутамаддин пеш бурдани тамоми илм-њои муосир зарур аст. Бидуни шубња, илми забоншиносии тољик аз илмњоест, ки пешрафти хосаеро касб кардааст. Вале дар мавриди омўзиши рукни асосии фарњанги миллат, ки он њамоно забон аст, бояд хеле боназокат ва эњтиёткорона раф-тор кунем. Дар ин маврид вазифањои мактаби миёна ва мак-таби олиро аз њам људо намеом. Мактаби ибтидої ва миёна љои савод омўхтан ва дониш андўхтан; ва мактаби олї љои фаро гирифтани илм ва конуни омўзиши роњу усули тадќиќот ва тањќиќоти илмї аст.

Эњтиром гузоштан ба забони миллї омўхтану аз бар кар-дани он аст. Инсон ваќте ба чизе дил мебандад ва шефта ме-гардад, ки онро донад ва бо мафњуму моњияти он ошно бошад.

Имрўзњо дар кўчаву хиёбонњо, дар даромадгоњи баъзе идораву корхонањо ва њатто дар рўзномањо навиштањоеро мушоњида мекунем, ки бо бемантиќї ва хатову ѓалатњои имлої табъи касро хира мекунанд. Онњое, ки ин лавњањову шиорњову байтњои шоирони бузургро дар њадди бесаводї навиштаанд, оё мактаб нахондаанд? Мактаб хондаанд, вале онњоро ба тар-зи дуруст навиштану гуфтан наомў зонидаанд.


Вазифаи асосии мактабу маориф имрўз ба насли наврас омўзонидани забони умумитољикї – забони меъёр, забоне, ки бояд ба тадриљ забони тамоми тољикон, ново баста аз мањаллу минтаќаи зисташон гардад, мебошад.

Омўхтан ва ба малакаи гуфтори њамешагї табдил дода-ни забони адабии тољикї на фаќат ањамияти фарњангї, балки ањамияти сиёсї дорад. Имрўзњо мушоњида кардан мумкин аст, ки шеваи гуфтори як мањал ё минтаќа барои намояндаи мањал ё минтаќаи дигар мўљиби тамасхур ва писханд мегардад. Њатто баъзењо аз гуфтори мањалли дигар, ки ба назарашон аљиб на-мудааст, латифањо бофта, дар чойхонањо ва дар тўю маъракањо ба њамсўњбатон бо обу ранги махсус наќл менамоянд. Албат-та, ин зуњуроти номатлуб дар мамлакат љанбаи саросарї на-дорад, вале мављудияти онро касе наметавонад инкор кунад.

Аз ин лињоз, интишор ва густариши забони умумито љи кї метавонад ин гуна зуњуротро аз байн бурда, омили вањ дату ягонагї ва ба партоби таърих сарнагун шудани њисси мањал-гарої ва худхоњї гардад.

Бояд иќрор шуд, ки омўзиш ва бањрабардорї аз осори ада-биёти оламшумули тољику форс дар мамлакати мо ба ислоњи љиддї ниёз дорад. Ва он чї дар мактабњо аз осори ниёгони бузург меомўзанд, ба иллати услуби идеологишудаи таълими замони шўравї натиљаи матлуберо, ки як чунин сарчашмаи муњимми худшиносї бояд ди њад, намедињад. Аз осори пур аз маънињои баланд, мў ши кофињои файласуфонаю њакимонаи ниёгон фаќат чизњое баргузида шудаанд, ки онњоро метавон њамчун зиддияти «антагонистии» халќи зањматкаш ва њокимони замон тафсир кард.

Адабиёт ќабл аз њама маъно ва њикмат аст, маъно ва њик-мате, ки дар ќолаби сухани дилчасп, наќли љолиб ва бо исти-фодаи санъатњои баланди бадеї, ташбењу истиораву таносу-би калом офарида шудааст.

Адабиёт чун дигар њунарњои бадеї тимсоли љанбаи офа-ридгорї доштани рўњи инсон аст. Эљодкор бо тасвир карда-ни манзарањои њаёти инсон ва ба он дамондани рўњи зиндагї ташнагињои нерўи созандагї ва офаридгории худ ро таскин


медињад. Вай тавассути образњо муносибатњои мураккабу пе-чидаи инсонї, тазодњои зиндагї ва нокомилии расми њаётро ба намоиш мегузорад ва ба ин васила одамонро ба адлу дод, ба эњтироми якдигар ва ѓанимат шуморидани лањзањои зиндагї даъват мекунад.

Инсон дар зоти худ мушоњидагари рафтори дигарон аст. Некў бадро дар дигарон нисбат дар худ бештар ва зудтар да-рёб мекунад. Аз ин лињоз, осори бадеї дар парваридани њисси дарёфти некў бад, њаќќу ботил ва зишту зебо ањамияти бузур-ги тарбиявї дорад.

Аз ин сабаб адабиётро аз сарчашмањои муњимми худ ши-носї муайян намудани Президенти кишвар ва дастуру пешни-њодњои ў барои њамаљониба омўхтани осори ниёгони бузург ва бањра бардоштан аз афкори файласуфона ва њакимонаи аљ дод ва адибони муосир вазифаи њар шахсест, ки худро во-риси осори шўњратманди адабиёти оламшумули тољик медо-над. Дар зимн Сарвари давлат таъкид мекунад, ки ифтихор аз фарњанги миллї, ки забону адабиёт аз унсурњои асосии он мебошанд, набояд заминаи худхоњї ва миллатгарої гардад. То љикон бояд дар баробари ба хубї фаро гирифтани забони модарї, ба омўзиши забонњои русї ва англисї таваљљўњ дошта бошанд. Зеро њамкорињои байналхалќї, ки аз шарти пешраф-ти њар љомеаи мутамаддин аст, бе донистани забонњои асосии љањони муосир имконнопазир аст.

Президент Эмомалї Рањмон бо зикри он ки забони то-љикї «барои он зинда ва поянда монд, ки њиссиёти ба родарї, якдигарфањмї ва равшан намудани роњи вањдату бунёдкори-ро софдилона ва тољикона сутудааст», итминон дорад, ки «ба ин суннати олии забонамон содиќ будан шарафи бузург аст».

иЛМ Ва Маориф

Сарчашмаи боэътимоди дигар ва меъёри густариши худ-шиносї бахусус ва худшиносии миллї аз љумла, рушду тако-мули илму маориф аст.


Президенти кишвар ин омили такондињандаи пешрафти иљтимоиро тавсиф намуда, иброз доштааст: «фаќат миллате, ки барои рушду такомули илму маориф ва фарњанг ѓамхорї мекунад, ба давлатдорї сазовор аст».

Љараёни рушду такомули илму маорифро Президенти мам-лакат бар ду самт муайян намудааст: ислоњоти љиддии низо-ми фаъолияти муассисањои илмї ва омўзишї; роњу усули фа-рогирии илмњои муосир ва ба зиндагии љомеа татбиќ наму-дани онњо.

Сарвари давлат бо изњори ташвиш аз вазъи кунунии омў-зиш ва бањрабардорї аз илми муосир ва бобати бар пояњои нис батан баландтар бардоштани сифати таъ лим дар мактабњои олї ва парвариши мутахассисони риштањои гуногуни илму маърифат нуктањои судманд иброз доштааст. Сарвари давлат дар бораи вазифањо ва њадафњои мактабу маориф сухан рон-да, таъкид мекунад, ки «таълиму тарбия ва ба камол расони-дани насли дилсўзу ѓамхори Ватан, халќу љамъият, насле, ки масъулияти фардои Тољикистонро ба дўш гирифта тавонад, ва-зифаи аввалиндараља ва муќаддаси системаи маорифи мост».

Воќеан, тарбият кардани насле, ки фардои љомеаро ба тав-ри шоиста бар дўши худ гирад, русуми аслї ва ќону нияти баќои зиндагии љамъият аст. Таркиби љомеа њамеша дар таѓйиру тањаввул аст ва зиндагии инсон ба мисли дави дангоњи эстафетї аст, ки насли калонсол пайки идома додани роњро ба љавонон месупорад ва љавонон, ки баъди муддате вазифаи љамъиятии худро ба марњалаи иљро мерасонанд, боз њам насли аз худ љавонро љойнишини худ мекунанд. Аз ин лињоз, чї гуна сурат пазируфтани сифати такомули иљтимоии насли оянда робитаи мањкаме бо сатњи тамаддуни насли имрўз дорад.

Барои миллати тољик, ки механизми идроки афкор дар ў њанўз дар давронњои дури таърихї шакл гирифтааст ва тамо-ми зинањои маърифати инсониро паймудааст, рушду густа-риш додани илму маориф љанбаи тадорукї дорад. Яъне ба ќавли Президент Эмомалї Рањмон, «барои тарбия ва ба ка-мол расонидани чунин насл миллати мо њама гуна имкониятњо


ва заминањои маънавї, равонї, ахлоќї ва таърихиро дорад. Та маддуни ќадимтарин, таърихи пурѓановату рангин, ган-љинаи гаронбањои илмї, адабї, бадеї ва ахлоќие, ки дар тўли њазорсолањо аз љониби аљдоди мову шумо офарида шудаанд, суннат, оин ва анъанањое, ки дар кўраи замонањо сайќал хўрда, пухта шудаанд – инњо њама тањкурсии тайёру боэътимоде ме-бошанд, ки мо метавонем бинои тарбияи наслњои ояндаи киш-варамонро дар заминаи онњо бунёд намоем…

Имрўз бо соњибистиќлол гардидани кишвари тољикон ва ба миён омадани ниёзи љиддї барои дарёфти роњу мароми мустаќили љумњуриамон ба сўи ояндаи мутамаддин ваќташ расидааст, ки мо низоми таълиму тарбия ва мактабу мао-рифамонро дар заминаи њамин сарватњои бебањои маънавї, ахлоќї, фарњангї ва равонии халќамон ва педагогикаи миллї бо назардошти имконоту таќозои замони муосир ва арзишњои умумибашарї ба роњ монем».

Бояд зикр намуд, ки дар самти ба низоми муайян даровар-дани таълиму тадрис аз љониби давлат иќдомњои некў умед-бахш анљом гирифтаанд. Тадвин ва тасдиќи «Низомномаи мак-таби тањсилоти њамагонї» ва ќабули ќонун «Дар бораи мао-риф» аз љумлаи ин иќдомњои судманд аст.

Ташкил ва таъсиси муассисањои таълимии муосир – кол-лељњо, литсейњо ва гимназияњо ва аз ибтидои соли тањсили 1995-1996 дар шањри Душанбе ба фаъолият оѓоз намудани лит-сейи љумњуриявии баччагони лаёќатманд тањти парастории Пре-зиденти Љумњурии Тољикистон, ки дар халќ бо номи «литсейи президентї» машњур аст, дар мактабњои тањсилоти њамагонї љорї карда шудани усули таълими тафриќавї умед медињад, ки низоми таълиму тадрис шакл ва моњияти дархури замони муосир ва љавобгўи шароити истиќлолияти миллї мегардад.

Вале рўињамрафта сатњи таълиму тадрис ва фарогирии илм-њои муосир ва ба вуљуд овардани гурўњи бузурги ихтироъко-рон, меъморони рўњияи миллидошта, омезиш додани санъати њунари меъморї бо услуби муосир, шањр созон ва амсоли онњо дар ќиёс бо сатњи мамолики мутамаддин ба шиддат паст аст.


Албатта, љои инкор нест, ки барои даст ёфтан ба пеш рафт-њои баробар бо такомули љањони мутараќќї барои љумњурии мо офаридани заминаи моддию техникии љавобгўи рўз ло-зим аст. Вале бо ба кор андохтани майлу хоњиши љиддї ва эњсос кардани масъулият дар назди халќу Ватан роњу рави-ши ба маќсад расиданро пайдо кардан мумкин аст. Масалан, равобити густурда ва бисёрљабњае, ки љумњурии мо бо Феде-ратсияи Русия дорад, имконият медињад, ки ба донишкадањои њавопаймої, конструкторї, меъморї ва дигар мактабњои олии њунарии ин мамлакат наврасон ва љавонони тољикистониро барои тањсил бифиристем.

Бояд тазаккур дод, ки дар тарбияи насли љавони соњиб-илм ва эљодкор дар љумњурї њанўз захираву имкониятњои фа-ровон мављуданд. Муњим ин аст, ки онњоро ба таври оќилона ва самарабахш истифода кунем. Дар њамаи даврону замонњо барои мардумони кўшо ва љўянда имконияти расидан ба њадаф аввалан кўшишу таќалло будааст. Зиндагї ва фаъоли-яти эљодии насли дањсолањои аввали мављудияти Тољикистон ва дар кўтоњтарин муддат дар радифи шахсиятњои намоёни илми шўравї ва љањон ќарор гирифтани фарзандони миллати тољик далели равшани омили асосї будани ибтикору ташаб-бус ва кўшишу талоши шахсї аст.

Аз њељ кас пинњон нест, ки халќњои камшумор ва аз ли-њози маданияти муосир аќибмонда дар пеши намояндагони миллатњои бузургу пешрафта худро нороњат њис мекунанд. Бар соиќаи њамин њолати худкамгирї намояндагони миллатњои аќибмонда њар чизеро, ки аз тарафи миллатњои пешрафта па-дид меояд, дар њадди камол мешиносанд.

Одатан дараљаи маданияти халќњоро бо мафњумњои «пеш-рафта», «аќибмонда» ва «барукудафтода» таъбир меку нанд. Аз ин лињоз, њолати маънавї ва сатњи маърифати миллати то љикро бо калимаи «аќибмонда» арзёбї кардан сањењ нест.

Аќибмондагиро нисбати халќу миллате мегўянд, ки дар тўли мављудияти хеш дар ягон давру замон бо зинањои та-


маддун боло нарафтааст ва умрашро дар љањолату но огоњї аз илму ирфон сипарї кардааст. Вале миллати тољикро, ки решаи давлатдориаш ба чанд њазор сол рафта мерасад ва ги-лашро бо оби шеъру њикмати олї сириштаанд, чї гуна меша-вад аќибмонда номид?

Президент Эмомалї Рањмон дар робита ба ин нукта зим-ни сўњбат бо омўзгорон чунин гуфт:

«Фаќат як далел меорам. Њангоми сафарам ба Љум њурии Исломии Эрон аз комплекси меъмории Тахти Љамшед дидан кардам. Њатто њамин харобањои баъди њазорсолањо боќимонда гувоњи онанд, ки аљдоди мо чї гуна ба сатњи баланди мада-нияти меъморї, шањрсозї, ободонї, наќќошї ва пайкарсозї расида будаанд.

Системаи обгузаронї (водопровод), ки Аврупо њамагї дар асри гузашта азхуд кард, њанўз дуюним њазор сол пеш дар ин шањр аљдоди мо сохта будаанд.

Ё ба ёд оред, осори илмии Абўалї ибни Сино, Абўрай њони Берунї, Умари Хайём ва садњо бузургони дигарамонро, ки рољеъ ба њамаи илмњое, ки имрўз «муосир»-ашон меноманд, офарида шудаанд».

Нисбати тамаддуни халќи тољик мафњуми «рукуд»-ро таъ-бир кардан ба њаќиќати таърихї мувофиќ аст. Ва вазифаи онњое, ки худашон дар зинаи маданият аз сатњи умум болотар ќарор доранд ва онњое, ки аз рўи вазифаашон ба тарбияи нас-ли наврас машѓуланд, бояд дар зењну тафаккури ањли миллат њисси ѓуруру шоистагии миллиро парвариш дињанд ва эњсоси худкамгириро аз мафкураи онњо берун кунанд.

Шароити истиќлолият талаб мекунад, ки њатталимкон ниёз-њои илмиву техникиву технологї дар худи љумњурї бароварда шаванд. Сарватњои бебањои сарзамини тољикон, ки дар дили кўњњо нуњуфтаанд, кашшофони болаёќат, кимиёгарони соњир ва ихтироъкорони мўъљизакорро мунтазиранд. Дарёњои сероб, ки ќодиранд агрегатњои садњо нерўгоњњои барќиро гирд гар-донанд, ба ќавли Њофиз, бо ишорат аз умри гузарон, њамвора љорианд. Тўпњои пахтаи аълосифати замини зархези тољикон


бе он ки ришта шаванд ва матоъ шаванд, ба кишварњои дур рафта, бозпас бо нархи гарон ба мазњари хеш мегарданд.

Президенти мамлакат роњњо ва вазифањои илму маорифро муайян намуда, таъкид мекунад, ки «энергетика, маъданшиносї, саноати коркарди мањсулоти кишоварзї ва худи кишоварзї бояд чун соњањои афзалиятноки тадќи ќоти илмї ќарор ги-ранд. Дар ин риштањо мо бояд бештар кадр ба воя расонем.

Зарур аст, ки бо ќувваи дучанд мењнат карда, илму њунар ва дониш андўхта, таљрибаи љањониро дар ин соњањо азхуд на-моем. Мактабиён бояд соњиби чунон салоњиятњои маърифа-тию ахлоќї шаванд, ки дар доираи њуќуќњои шањрвандї ба-рои ноил шудан ба маќсаду эътиќоди хеш ба онњо ёрї расон-да тавонад».

Хулоса, бар пояњои баланд бардоштани сифати таълиму тарбия ва парвариши кадрњои илмии болаёќат барои љомеаи Тољикистон имконият медињад, ки дар шароити истиќлолияти кишвар бо мамлакатњои мутамаддин аз пояи баробарии илми-ву фарњангї муносибат карда, обрўю нуфузи миллати тољик ва давлати тољиконро баланд бардорем.

Пешбурди илму маориф бо худшиносї робитаи мута ќобила дорад. Аз як тараф, ба сатњи баланд бардоштани си фати таъ-лиму тарбия дар бобати густариши худшиносї омили боэъти-мод аст, аз тарафи дигар, шахси бархурдор аз њисси баланди худшиносии миллї дар омўзиш ва фарогирии илму донише, ки дар шароити муайяни таърихї барои халќу Ватан муњим аст, аз худ масъулиятшиносї зоњир менамояд.

Зикри ин нукта муњим аст, ки барои фарогирии илму до-ниши муосир сафарбар шуда, аз суннатњои асили илму дониш ва ахлоќу маънавиёти аљдодї ѓофил намонем. Чунин падида дар замони шўравї мушоњида мешуд, ки баъзе аз мутахасси-сони риштањои илмњои даќиќ ва техникаву сохтмон ва амсо-ли инњо, ки донишашон бар заминаи дастовардњои асри нав ташаккул меёфт, бо он ки дорои маълумоти олї њисоб мешу-данд, дар мавриди огоњї аз таърих, илм ва адабиёти миллї бехабарии комил аз худ нишон медоданд ва зиёда аз ин ба


адабиёт ва осори илмии аљдоди худ чун ба як унсури замони кўњан ва азэътибормонда муносибат мекарданд.

Маънои «маълумоти олї» огоњии комил аст. Чї гуна шахс-ро дорои огоњии комил метавон гуфт, ки агар вай ба љуз маъ-лумот аз касби худ, дигар чизе надонад. Маълум мешавад, њамон касби худро њам ба пуррагї фаро нагирифтааст. Агар шахсият аз ињота намудани муњимтарин унсурњо ва арзишњои маънавию ахлоќии миллати худ ољиз бошад, дар фарогирии як ришта ё як касб низ нотавон аст.

Вазифаи дигаре, ки мо бояд дар чањордевори мактабу до-нишгоњњо анљом дињем, ин парвариши хонандагон ва толи-билмон дар рўњияи одобу рафтори миллї аст.

Масалан, солњои 70-ум ва 80-ум дар сањифањои рўзно мањо бањсњое сурат мегирифтанд, ки духтари тољик бояд чї гуна ли-бос пўшад ё ин ки чї ороише ва чї сару сурате дошта бошад.

Бояд иќрор шуд, ки дар мавриди либоси миллї ва ороиши миллї фаќат даст ба домони зан задан нишонаи мањдудият ва ноогоњї аз равандњои таърихї аст.

Бо мурур ва таќозои замон, чи ќадаре либосу ороиши зану духтари тољик дигар шуда бошад, либосу ороиши мардон низ дигаргунии камеро надидааст. Аммо чун сухан аз одобу раф-тори миллї рафт, чаро бошад, ки либосу ороиши занњову дух тарњоро ба миён мебиёранд.

Бидуни шак, либосу ороиш аз унсурњои муайянкунан-даи сатњи одобу ахлоќи њар миллат аст. Вале ба љуз пероњани дўхташ якхелаи атласи «тољикї» дигар либосро номувофиќ ба шаъну одоби миллї њисобидан нодуруст аст.

Инсон дар зоти худ њамон чизеро мепарастад ва бењтар ме-донад, ки роњатбахш ва дар истифода кардан мувофиќ бошад ва албатта, як љузъи иловагии пероядињандаи њусни ў гардад. Зан, ки худаш тимсоли зебої, тавозун ва мазњари малоњату сабоњат аст, либосро бештар ба сифати пероя ба бар мекунад ва бо зиннат додани њусни табиї тавозун ва таодули рўњї ба даст меоварад.


Рўињамрафта, мавозини ахлоќї фаќат аз риояи пўши шу пе-роя иборат нест. Мавозини ахлоќии миллати тољик, ки њанўз дар давронњои дури таърихї шакл гирифта буд, бар пояи фал-сафаи баланди ниёгонамон, дар риояи се асл: «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек» ќарор дошт. Ин се муайянкунан-даи асолати инсонї бо гузаштани њазорсолањо ва бо таѓйир ёфтани меъёрњо ва арзишњои њаёти иљтимої ва шароитњои гу-ногуни сиёсї ба унвони асоси бунёдии ахлоќ барои бисёре аз халќњо ва миллатњои дунё боќї мондаанд.

Дар нормањои ахлоќии мо гиромидошти калонсолон ва па дару модар мавќеи асосиро ишѓол мекунад. Албатта, њар инсоне дар рўи замин ба волидайни худ эњтиром мегузорад. Вале хусусияти хосаи ахлоќии миллати тољик ва халќњое, ки аз асо лати ахлоќии мо бањра бардоштаанд, ин аст, ки дар мил-лати тољик калонсолон имтиёзи мартабаї доранд. Дар оилаи тољик ва дар љомеаи тољик сухани падару модар ва сухани пиру устод ва иродаи онњо муайянкунанда аст. Маќому мартабаи махсусеро доро будани падару модар ва пирони рўзгордида ва шебу фарози зиндагиро паймуда аз маданияти бою деринаи халќ сарчашма мегирад, ки он њамоно гиромидошти таљрибаи насли гузашта аст.

Мутаассифона, имрўзњо дар байни баъзе аз афроди љомеа эњтиром ба падару модар ва пирону устодон коњиш ёфтааст. Яке аз омилњои доман густаронидани љанги бемаънии њамватанї њам бар пояи коњиши эњтиром ба волидайн ва беэътиної ба панду андарзи пирону устодон ва пандномаи ниёгони бузург буд. Эњё ва густариши эњтиром гузоштан на фаќат ба воли-дайн ва пиронсолон, балки ба тамоми њамватанон аз вазифаи муќаддаси мактабу маориф ва умуман тамоми равшанфикро-ни хирадпешаи миллат аст.

Рукни дигар ва баѓоят муњимми ахлоќи миллї тарѓибу таш виќи саъю кўшиш ба мењнати њалол аст. Мактабу муал-лим ва дастурњои таълимї њамон аз овони кўдакї ба насли на-врас ин фикрро талќин кунанд, ки бе саъю кўшиш ва мењнати њалол ба маќсаду орзу расидан имконнопазир аст. Бо мисолњои


фаровон аз мероси адабии ниёгон ва адабиёти муосир дар зењну тафаккури насли љавон њисси танаффур ба њаромхўрї, танбаливу коњилї ва дуздиву авбоширо пайдо кунонидан аз вазифањои маориф ва њамчунин волидайн ба шумор меравад.

Накўкорї, хайру эњсон ва дастгирии одамони камбизоат ва дасткўтоњ њамеша аз хислатњои олии инсонї ва ља вон мардиву шањомат аст.

Шароити нави иќтисодї ва бўњроне, ки хоси њар давраи гу зариш аст, мутаассифона, имрўз дар љомеаи мо гурўњи ода-монеро ба вуљуд овардааст, ки дар шароити ба нињоят танги иќтисодї зиндагї ба сар мебаранд. Бинобарин, дастгирї ва кўмаки моддї ба ин гуна одамњо вазифаи њар шахси соњибдил ва боахлоќу ватандўст аст.

Падидаи номатлубе, ки имрўзњо на фаќат ба ахлоќу маъ-навиёт зарба мезанад, балки заминаи љинояткорињои вазнин дар байни љавонон гаштааст, ин густариш ёфтани майпарастї ва нашъамандї аст.

Мубориза бо нашъамандї – вабои асри ХХ (ва имрўз ва-бои асри XXI) алњол дар маркази диќќати роњбарияти давлатњо ва тамоми афроди солимфикри љомеаи љањон ќарор дорад. Дар Тољикистон низ ин мубориза дар сатњи баланди давлатї тарњрезї шуда, самтњои он муайян шудаанд.

Вале дар Тољикистон, ба иллати мавќеи љуѓрофиаш, ки љи нояткорон масири интиќоли ин зањри ќотил иттихоз дода-анд, илова ба нашъамандї муомила ва нигоњдории маводи нашъаовар ва содироти минбаъдаи он ба мамолики мушта-ракулманофеъ боиси ташвишу нигаронии роњбарияти мамла-кат ва њам љомеаи Тољикистон гаштааст.

Таблиѓу ташвиќи парњез аз май ва маводи нашъаовар ва ба зењну шуури насли наврас расонидани оќибатњои хароби-овари истеъмоли ин моддањои кушанда ба саломатии инсон ва наслњои фардо вазифаи муњимтарини мактабу маориф ва њар фарди дилсўзи љомеа аст.

Фењристи номукаммали масъалањое, ки шароити ис тиќ-лолияти милливу давлатї ва равандњои умдаи густа риш ва та комули шахсият њамчун инсони худшинос, та ќо зо мекунад,


ки мактабу донишгоњ дар маркази љањду талош бањри раси-дан ба њадафњои бузург ќарор гиранд, ки ин њамоно ба вуљуд овардани як насли бархурдор аз донишњои комили љањони му-осир, шахсиятњои худшинос, инсонњои хирадпеша ва ќодир ба њифз ва густариши њарчи бештари вањдати миллї ва давлату давлатдории навин ва дархури асри нав – асри созандагињо ва бунёдкорињост.

Дар фароварди ин бахш, ки њама нуктањо дар партави нишондодњо ва таъкиду таъйини Президенти мамлакат омада-анд, бахшњоеро аз андешањо ва таълимоти судманди Эмомалї Рањмон меоварем:

«Мо сиёсати давлатдории худро тавре ба роњ монданї њастем, ки равандњои ислоњоти иќтисодї бо камолоти маънавї, покизагии ахлоќ ва бо ташаккули маърифати љомеа њамќадам, њамоњанг ва дар пайвастагии доимї ља раён дошта бошад».

«Халќу миллате, ки ба гузаштаи таърихии худ, ба сар ватњои маънавию ирфонї, анъанаву суннатњои аљдодї ва муќаддасоти хеш арљ мегузорад, ба ояндаи нек умед баста метавонад».

«Иллату решањои суст шудани ахлоќ, паст рафтани маќому мартабаи дониш, заиф гардидани обрўю эътибори мактабу му-аллимро низ дар дурию људоии мўњтавои таълим аз зиндагии воќеъї ва ниёзњои љомеа љустан лозим аст».

«Тамоми осори гузаштагони мо аз «Авасто» сар карда, то Рўдакию Фирдавсї, Мавлавию Хайём, Носири Хисрав ва Хоља Камол, Саъдию Њофиз, Љомию Соиб, Сайидою Дониш ва садњо дигарро маљмўаи одобу ахлоќ номидан мумкин аст. Њољати аз берун овардани меъёрњои ахлоќї нест. Фаќат омўзишу фа-рогирии ин осор ва арзишњои маънавиро пайгирона ба роњ мондан лозим аст».

«Умуман, дар маркази тамоми низоми таълиму тарби-яи кишвари мо бояд мафкураи истиќлолият, ќадршиносии ин неъмати бебањо, ифтихори ватандорї, эњтиром ба таърих, фар њанг, анъанот, расму оини мардум ва дигар арзишњои мил-лию умумибашарї ќарор дошта бошад».


роБиТањои њаМаЉоНиБаи МиНТаЌањо Ва ШањрУ НоњиЯњои КиШВар

Омили дигаре, ки ба густариши худшиносии миллї ва тањ-кими вањдату ягонагии миллати тољик ва халќњои Тољи кистон мусоидат мекунад, суръат бахшидан ба равобити густурдаи истењсолї, фарњангї ва иттилоотии байни минтаќањои мухта-лиф ва вилоёту шањру навоњии љумњурї мебошад.

Ањамияти бузурги суръату сифат бахшидан ба робита њои густурдаи байни ањолии минтаќањои љумњурї пеш аз њама алоќаманд бо иљрои маќсадест, ки он аз беху бум решакан кардани њисси худхоњї ва мањалгароиву минта ќагарої аст.

Президент Эмомалї Рањмон дар марњалаи тањкими пояњои давлатдорї ва боз њам бо алоќаи зич пайванд додани минтаќањо, ки он яке аз омилњои муњимми вањдати миллї ва ягонагии тамоми халќњои Тољикистон аст, ба унвони таъйи-ди вазъияти мављуда ва роњњои њалли он изњори аќида наму-дааст, ки «дар Тољикистон барои ташаккули вањдати миллї монеањои зиёде дар шакли омилњои маънавї, иќтисодї ва љуѓрофї мављуданд.

Барои бартараф кардани онњо аз байн бурдани таассу-би мазњабию мафкуравї, мањалгарої, таъмини омўзиш ва эњтироми арзишњои маънавию фарњангии Тољикистон, аз сатњи ифодаи маромњои мањал ба савияи баёнгари манфиатњои миллї баровардани фарњангу санъати касбї зарур аст.

Аз љињати дигар, барои ягонагии миллї шароити табиї ва тарзи зисти сокинони Тољикистонро бояд ба эътибор гирем. Зеро мардум аз сабаби доимо мављуд набудани роњњои оњан, њавої ва мошингард имкон надоранд, ки тамоми фасли сол бо якдигар робитаю алоќа ва мубодилаи озодона дошта бошанд.

Аз ин рў, барои бо њам наздик кардани сокинони мин-таќаю мањалњои гуногун ва таъмини иттињоди миллї кушо-дани роњњои доимии њавої, роњњои оњан ва мошингард, таш-кили бозорњо, намоишгоњњо, корхонањои муштарак, сањњомї ва монанди инњо лозим аст».


Президенти мамлакат наќши зиёиёни эљодкор ва ањли фарњангу њунарро дар ин замина басо муассир њисобида, да-стур медињад, ки онњо дар парвариши њисси вањдату ягонагї бояд бештар аз њар ваќт фаъол бошанд:

«Зиёиёни мо метавонанд мафкураи вањдати миллиро дар зењну шуури мардум љой карда, халќро барои якдигар фањмї омода созанд.

Хуб мешуд, агар равшанфикрони хуљандии мо ба водии Ѓарм рафта, аз ањволи мардуми он љо хабар гиранд, халќро дилпур созанд.

Бигузор, зиёиёни Њисору Хатлон ба Помир рафта, бо мар-дум вохўранд ва ањли њунари Бадахшон ба Хатлону Њисор ва Хуљанду Исфара сафар намоянд».

Президенти кишвар бо хотиррасон кардани ин ки «вањдати миллї, њисси ватандўстї, кўшиши пойдору устувор нигоњ до-штани Ватани аљдодї мавзўъњое њастанд, ки њамеша диќќати ањли илму адабро ба худ љалб менамуданд», бо овардани мисолњое аз таърихи дуру наздики миллат ин нуктаро та-ъйид мебахшад ва таъкид мекунад, ки насли эљодкори имрўз на фаќат вориси осори бузурги аљдоди худ, балки пайрави фаъолиятњои ватанпарварона ва миллатдўстонаи онњо бошанд:

«Фирдавсии бузургро бе Ватани азизаш тасаввур кардан им кон надорад.

«Шоњнома» дар замоне эљод гардид, ки њокимияти мил-лии мо – Давлати Сомониён рў ба шикаст нињод, аз сўи дигар, арзишњои бостонии Аљамро арзишњои сифатан нави ис ломї фаро мегирифт. Ва Фирдавсї тавонист ба ранљу азоби то ќат-фарсо нигоњ накарда, бо сухани љаззоби шоирона Аљамро аз нав зинда карда, мероси бузурги фарњангї ва анъанањои ва тан дўстии халќашро барои наслњои оянда ёдгор бимонад.

Ё дур нарафта адибони асри худамонро гирем.Мањз ѓурури миллї, кўшиш барои баќои Ватан ва нигоњ

доштани фарњанг ба Садриддин Айнї имкон дод, ки очерки пурмўњтавои «Темурмалик»-ро нависад. Ба азобу шиканља ва калтаккўбињо нигоњ накарда, устод Айнї таърихи адабиёти


моро эљод кард. Вай собит намуд, ки халќи тољик на танњо вуљуд дорад, балки дорои тамаддуни бостонї њам мебошад.

Мирзо Турсунзодаи љавон на фаќат бо шеърњои хубаш, бал ки њамроњи њазорњо ватандўстон кўњњои касногузарро ши-кофта, ба маркази Помир роњ баровард.

Мирсаид Миршакару Боќї Рањимзода, Рањим Ља лилу Со-тим Улуѓзода дар водии Вахш, каналњои калони Фарѓонаю Њисор њамроњи халќи худ кор карда, ба зањ мати бунёдкоронаи мардум рўњу илњом мебахшиданд. Чунки ба онњо мањалгарої бегона буд. Онњо фарзандони Ватани ягона – Тољикистони азиз - буданд.

Фидокории Бобољон Ѓафуров, ки барои Ватани азизаш њам бо ќалам ва њам бо кори амалї хизмати арзанда кардааст, чї тавр фаромўш мешавад? Китоби љовидонаи ў «Тољикон» му-осирони моро бо таърихи Ватан пайваст.

Дар давраи мањви бесаводї садњо фарзандони бомаъри-фат аз Хуљанду Исфара, Конибодом, Ўротеппа, Панљакент, аз шањрњои тољикнишини Ўзбекистон дар Ѓарму Кўлоб кор карда, ба њамватанони худ савод ме омўхтанд.

Дар њамон ваќт њам љанг буд, дар њамон ваќт њам гуруснагї, домана ва дигар беморињо гиребонгири хал ќамон буд. Вале ба хотири Ватан њељ кас аз мушкилї намењаросид».

Иллати вазъи љуѓрофї ва дар миёни минтаќањои тољик-ни шин бо сукути сангин ќарор гирифтани силсилаи кўњњои бузург аз замонњои хеле ќадим робитањои гус турдаи миёни тољиконро дар њадди нињоят душвор мегардонид. Ва њатто имрўз бо мављуд будани роњњои мошингард, ки минтаќањоро бо роњи дуру дароз бошад њам, мепайвандад, дидорбинињои то љи кон мавсимї аст. Ин роњњои кўњї, ки аз фарози аќабањои баланду бимнок мегузаранд, њанўз аз охири фасли тирамоњ бо барфу яхи фаровон пўшида шуда, то ба оѓози фасли тоби-стон имконияти рафтуомади автомобилњоро ба рўи мусофи-рон мебанданд.

Албатта, фаќат њамин далел омили асосии зуњур намуда-ни падидаи номатлубе, ба мисли мањалгарої ва минтаќагарої набошад њам, яке аз сабабњои аслии он ба шумор меравад.


Президент Эмомалї Рањмон дар мавриди зикр намудани фењристи монеањое, ки дар сари роњи густариши вањ дати миллї ќарор доранд, ба омили љуѓрофї, яъне роњњо ањамияти хоса медињад. Президенти кишвар роњро ба шоњраги пайкари ин-сон шабоњат дода, таъкид мекунад, ки барои љумњурии мо, ки наваду се фоизаш кўњсор аст, роњњо ањамияти стратегї доранд.

Бо ибтикори шахсї ва бо роњбарии бевоситаи Сарвари дав лат бунёд гардидани шоњроњи байналхалќии мошингарди Душанбе-Кўлоб-Ќулма-Ќароќурум, роњи оњани Ќўрѓонтеппа-Кўлоб, бо суръати баланд идома доштани сохтмони туннели Анзоб далели ѓамхории Президенти кишвар барои даст ёфтан ба ќуллањои баланди вањдату ягонагї ва дўстиву бародарии тамоми тољикон ва халќњои Тољикистон аст.

Хотиррасон кардан ва таъкид намудани Президент бо сай ре дар таърихи гузашта ва дањсолањои начандон дур, ки бо вуљуди монеањои зиёди маънавї, сиёсї ва иљтимої ниёго-ни мо бањри баланд бардоштани савияи маънавии халќ, та-шаккул додани њисси ифтихор аз Ватани мањбуб ва бо алоќаи мустањкам ба њам пайвастани афроди миллат аз худ намунањои барљастаи фидокорї ва ќањрамонї нишон медоданд, бар он ра-вона карда шудааст, ки зиёиёну равшанфикрон, њунармандон, роњбарони иттињодияњои эљодї, шоирону нависандагон ва уму-ман њар касе, ки ободии Ватан ва вањдату ягонагии халќи киш-вар бароиш азиз аст, аз мушкилоти мављуда нањаросида, фа-ъолияти хешро аз доираи мањдуди мањаллу минтаќа ба фазои умумимиллї ироя дињанд. Дастовардњои иќтисодї, фарњангї, маънавї ва ахлоќии як минтаќа ё мањал ба таври мустаќим мав-риди табодул бо ањолии дигар мањаллу минтаќањои љумњурї ќарор гирад. Хурсандиовар аст, ки дар заминаи дастурњо ва нишондодњои Президенти мамлакат корњои зиёде ба марњалаи иљро расидаанд. Рўзњои фарњангу маданияти Бадахшон дар Душанбе, њафтаи фарњангу њунари вилояти Ленинобод дар вилояти Хатлон ва баръакс, сафари кишоварзони ноњияњои вилояти Хатлон ба вилояти Ленинобод, сафарњои њунарии театрњои касбии вилояти Хатлон ба Душанбе ва ба дигар шањру навоњии љумњурї ва дањњо чунин маъракањои муњим


ба сифати пешпайѓоми рушду густариши робитањои доимии байни минтаќањо ва мањалњои Тољикистон хидмат мекунанд.

Вазифаи дигаре, ки Президент Эмомалї Рањмон њалли онро муњим мешуморад, ин љараён додани роњу усули бањрабардории тамоми мардуми Тољикистон аз љойњои таърихї ва музейњои шањру навоњии мухталифи мамлакат аст.

Њудуди Тољикистони имрўза, ки мазњари таърихи ќа дим-тарин ва гањвораи тамаддуни нажоди ориёї аст, дар њадди ак-сари минтаќањо љойњое њастанд, ки нишонањои њунари воло, катибањо, олоту афзори ниёгон дар асари њафриёти бостонши-носон аз ќаъри хок берун шуда, бо забони безабонї аз шукўњу таљаммули рўзгорони дури пешиниён њикоятњои аљибе меку-нанд.

Натиљањои њафриёти бостоншиносї ва шарњу тафсири мукаммали онњо дар китобњои зиёд ва дар авроќи бешумори њисоботи илмї сабт шудаву мањфузанд. Онњо, бидуни шубња, чун сарчашмањои дороии илмї барои миллат хидмат меку-нанд. Вале бозёфтњои бостоншиносї ва натиљањои тадќиќоти таърихиро дар хидмати умум ва мавриди мушоњидаи бевоси-та ќарор додан ба маќсаду њадафњои рўз мувофиќ аст.

Ба иллати мураккабии вазъи иќтисодии мамлакат дар мар-њалаи гузариш, дар мавриде, ки рафтуомади мардум ба шањру ноњияњои мамлакат душвор сурат мегирад, созмон додани рўзњои музейи як минтаќа ё як шањр дар шањру ноњияи дигар дар кори осон намудани шиносої бо бозёфтњои таърихї ва кишваршиносї хеле судманд хоњанд буд. Бигузор, масалан, кормандони музейи вилоятии шањри Хуљанд экспонатњои мар-бут ба таърихро барои чанд муддат ба маркази вилояти Хат-лон биоваранд. Ё ин ки музейњои шањрњои Ќўрѓонтеппа ва Кўлоб њамин гуна экспонатњоро барои чанд њафта дар маъ-рази тамошои хуљандиён ва бошандагони шањру ноњияњои њамсоя ќарор дињанд.

Роњи дигари њалли масъалаи шиносоии тољикистониён бо осори бостоншиносии минтаќањои мухталифи мамлакат тартиб


додани албомњои бостоншиносї бо шарњу тафсири мукам мал ва бо забони содаву равон ва роњнамоњои шањрњои бостонї ва љойњои таърихї аст.

Воситаи дигари муассир ва мувофиќ тартиб додани барно-мањои махсуси телевизионї бо љалб намудани бостоншиносон ва олимони риштаи таъриху фалсафа аст.

Бардоштани филмњои мустанад ва ё ба забони тољикї бар гардонидани чунин филмњое, ки дар хазинаи кинои тољик мављуданд, дар њалли масъалаи мазкур то дараљае сањм мегу-зоранд.

Албатта, ба ташкили боздидњои дастаљамъї (экскур сияњо), ки шахс дар мањалли вуќўъ ва дар мазњари пади дањои таърихї воќеъ мегардад ва як љањон таассурот мебардорад, чї расад! Вале шароити имрўзаи иќтисодї дасту пои моро мебандад. Аммо дар ояндаи наздик, ки итминони ќавї дорем, рўзгорамон рў ба бењбудї мегузорад, ба роњ мондани чунин тарзи роби-таи амалиро дар наќша дошта бошем.

Барои њар як шахси аз таърихи миллат андаке огоњ маълум аст, ки халќњои тољику эрониву афѓонистонї пешинаи муш-тарак доранд ва зиндагиашон аз як сарчашмаи пурфайзе, ки аљдоди умумиамон ба вуљуд овардаанд, шодоб аст. Дар замо-ни дури таърихї – мазњари асотиру ривоятњои мўъљизанамо, ки њатто таърихшиносон дар абњоми он рањгум мезананд ва умри сарчашмањои ахлоќиву маънавии аљдоди моро гоњо ба њафт њазор сол ва баъзан ба шаш њазор сол муайян мекунанд, ниёгони мо дар пањнои бузурге, ки имрўз якчанд давлатњои мустаќил љой гирифтаанд, дар даврањои мухталиф ба ављи тараќќиёте, ки њатто аз нигоњи имрўз касро ба њайрат меова-ранд, расида будаанд. Нишонањои ин тамаддуни баланд, ки дар шакли харобањо пас аз њуљуми лашкари юнонї ва сипас дар асари харобкорињои шадиди арабњо боќї мондаанд, ќисман дар њудуди Тољикистон ва Эрон воќеъ њастанд. Бањрабардорї аз осори зерихокї, ки дар Тољикистон мављуданд, ба њар на-въе њам бошад, барои миллати тољик дастрас њастанд. Аммо осори зерихокї, сангнабиштањо ва боќимондањои хароби


Чињилсутун, Тахти Љамшед, Бесутун, Наќши Рустам, Истахр (Персиполис), Нањованд, ки намунаи барљастаи њунари воло ва маданияти баланди ниёгон мебошанд, ба далели равша-ни дар фазои мустаќили сиёсиву љуѓрофї воќеъ буданашон аз дидањои тољикон пинњон мондаанд. Ва низ ба њамин сабаб аст, ки тољикон наметавонанд оромгоњи бузургони илму ада-би хешро зиёрат кунанд ва бўи турбати пурѓурбати онњоро эњсос намоянд.

Аз ин лињоз, моро зарур аст, ки бо истифода аз имко ният-њои техникї ва полиграфї ин монеањоро бартараф намуда, бо воситаи табъу нашри албомњо ва ба навор бардоштани љойњои алоќаманд бо зиндагї ва оромгоњњои Абулќосими Фирдавсї, Ибни Сино, Хайём, Саъдї, Њофиз, Камол пайванди бештари гузаштаву имрўзро ба даст биоварем.

Зикри ин нукта муњим аст, ки чун дар Эрони фар њанг дўст, ки аз оромгоњи бузургон соле зиёда аз панљ-шаш мил лиён ало-ќа мандони таъриху тамаддун ва шефтагони шеъру њикмати олии ниёгон дидан мекунанд, маќбараи устод Рўдакиро ба зиёратгоњи њар шахси ватандўст ва ќадршиноси рисолати бу-зурги устоди шоирони Аљам табдил дињем. Муљассамањои Исмоили Сомонї, устод Рўдакї, њаким Фирдавсї, Абўалї ибни Сино, Камоли Хуљандї, устод Айниро дар њолати олии меъморї ва таљаллои дархури шаъну эътибор ва маќому мар-табаи таърихиашон нигоњ дорем. Вале самимитарин арзи си-пос аз ин симоњои бузурги таъриху Ватану миллат гироми-дошти ѓояњои ватандўстї, озодиву истиќлол ва вањдату яго-нагии мардуми Тољикистон аст.

Њалли масъалањои мазбур, ки аз нишондодњои Сарвари давлат бармеоянд, заминаи боэътимоде барои парвариш ёф-тани њисси худшиносї, ифтихори таърихї ва вањдату ягонагї хоњад шуд.


раСМУ оиНњои МиЛЛї Ва ЉаШНњои БУЗУрГдоШТи НиЁГоН

Таљлили идњои миллї ва љашнњои бузургдошти ниёгони шўњ ратманди тољик омилњое њастанд, ки метавонанд пеш аз њама бо маънову мўњтавояшон ба густариш ва такомули эњсоси умумияти милливу нажодї мусоидат намоянд. Фазои тантана-ву шодї ба њастии иљтимоии шахсият таъсири мўъљизаосо до-рад. Зеро њамагон дар атрофи як њодиса, як чиз ва ё як шах-сият фароњам меоянд, ки ба њар кас ва ба њама тааллуќ дорад.

Дар рўзгори даврони шўравї, дар солњои њафтодум эњё гар дидани таљлили љашни Наврўз аз хурсандибахштарин рўйдодњои фарњангї буд ва дар он солњои ташнагињои ша-дид ба идњои миллї чун оби љонбахш ба дашти лабташнаи маъ навиёти халќ равон шуд. Ва бидуни шубња, яке аз омилњои такондињанда ба шинохти миллї ва дарки асолати таърихї гардид.

Шароити истиќлолияти Тољикистон ва бахусус бўњро ни маънавие, ки дар оѓози истиќлолият ба амал омад ва њанўз нишонањояш дар љомеа мушоњида мешавад, таќозо мекунад, ки маъно ва мўњтавои расму оинњои миллиро дар баробари рангин гардонидани зиндагии маънавї дар роњи шинохти мил-лї, идроки умумияти таърихиву фарњангї ва вањдату ягона-гии мардуми тољик ва халќњои Тољикистон истифода намоем.

Ањамияти расму оинро њамчун сарчашмаи муњим барои тарбият кардани рўњияи ватанпарастї, ифтихори миллї ва густариш додани худшиносї ба назар гирифта, Президент Эмомалї Рањмон хотирнишон месозад, ки «миллате, ки бо анъанањо ва оинњои миллии хеш ифтихор надорад, намета-вонад аз неъмати бебањои истиќлол бањра гирад, дар бунёди давлат ва давлатдории навин сањм гузорад».

Сарвари давлат таъкид мекунад, ки «мо вазифадор њастем, ки пеш аз њама боигарињои маънавии ќадимаи халќамонро њамчун манбаи нодиру гаронбањо дар тарбияи љавонон истифо-да барем».


Бузургтарин иде, ки роњи дуру дарози таърихиро паймуда, то ба рўзгори мо расидааст, Иди Наврўз мебошад. Президен-ти кишвар бобати баќои ин љашни бостонї андешида, мегўяд:

«Биёед, як лањза биандешем, ки чаро Наврўз – ин оини бостонї аз ќаъри асрњо гузашта, то ба замони мо омада расид? Умуман ин иди дењќон, иди киштукор ва мењнат аст. Наврўз оѓози бедории табиат, оѓози нафаси гарми хок асту мардумро ба иљрои корњои муфид ва созанда ташвиќ мекунад.

Љашни Наврўз зодаи хирад, андеша, љањонбинї, тафак-кури гузаштагони бузурги мост ва мањз њамин кате горияњои ахлоќию фалсафиро, ки љомеаи мо имрўз аз њарваќта дида бештар ба онњо ниёзманд аст, дар нињоди худ дорад.

Ин иди мубораки бостониро чун оини ниёгон бояд ба тав-ри сазовор љашн гирем. Зеро бо таљлили он дар шуури нас-ли наврас њисси ватанпарастї, мењри зањмати њалол ва эњсоси њамдигарфањмиву созандагї љой мегирад».

Ба љуз иди мубораки Наврўз, ки воќеан ба таври сазовор таљлил мегардад, барои мардуми тољик боз идњои асили ориёї аз ќабили Сада ва Мењргон фаќат бо номашон шиносанд ва ба таври густурда истиќбол намешаванд. Дигар ќисмати иду љашн ва расму оин пайдошудаи даврони исломианд, ки дар да-розои зиёда аз њазору дусад сол ба суннатњои мардуми тољик табдил ёфтаанд.

Дар баробари иди Ќурбон, иди Фитр ва тўйи хатнаву љаш-ни хонадоршавї, ки аз суннатњои мардум мебошанд, боз як ќатор дигар расму оинњое њастанд, ки ба далели бо фалса-фаи охирату дунёи пас аз марг пайваст буданашон, мутаас-сифона, бо мавњумот ва хурофот њамроњанд ва ба љои оми-ли ќаноатмандї шуданашон мўљиби ранљу зањмати зиёд ва исрофкорињои бемавриду бењудаи мардум гаштаанд. Ва низ тўйи хатнаву хонадоршавї, ки як расми зарурии инсон аст, бино ба пайравињои бешуурона ба ашхоси худнамову сарват-манд, ба бори гарон ва миёншикан табдил ёфта, моњияти асо-сии худ – омили шодиву нишот буданашонро гум карда, васи-лаи ќашшоќшавї ва ќарздоршавї гардидаанд.


Президент Эмомалї Рањмон ба маќсади ислоњи вазъияти ногувор дар анљом додани оинњои миллї бо фармони махсуси худ њуљљати муњимми «Дар бораи љашну маъракањо ва расму оинњои мардумї дар Љумњурии Тољикистон»-ро ба имзо ра-сонид. Бахшида ба ин иќдоми муњимми сиёсї Сарвари давлат маљлиси умумиљумњуриявї доир намуда, дар назди њозирон вазъияти мављуда ва роњњои ислоњи онро мавриди баррасии амиќ ќарор дод. Президенти кишвар њамчунин ањамияти рас-му оинњои миллиеро, ки ба манзури гиромидошти суннатњои ниёгон ва ба хотири риояи расму одоби миллї анљом дода ме-шаванд ва аз њама гуна хурофот ва исрофкорињои бењуда по-киза њастанд, тавсиф намуд.

Президент Эмомалї Рањмон таъкид намуд, ки «бунёди љо меаи мутамаддин таќозо мекунад, ки расму оинњоро аз зуњу-роти барои имрўз ва ояндаи љамъият номатлуб тоза созем, он њоро мутобиќи вазъи кунунии сиёсї, иљтимої, иќтисодї ва фарњангї танзим намоем. Муњимтарини онњоро њамчун ќисми таркибии тамаддун ва фарњанги миллї њамаљониба инкишоф дињем.

Аммо танзим намудан маънои мањдуд кардани анъана ва расму оинњоро надорад, балки яке аз роњњои мусоидат наму-дан ба густариши худшиносї ва маданияти халќамон мебошад.

Фаќат дар њамин сурат мероси бостонї ва расму оин-њои мо метавонад инкишофи ќобилияти шахсро дар даврони истиќлолият таъмин намояд ва рушду такомул ёбад.

Чї тавре, ки ёдгорињои меъморию таърихї ба нигоњу бину таъмир зарурат доранд, расму оинњои мардумї низ ниёзманди ислоњоту дигаргунї мебошанд. Чунки онњо аз љињати мазмун ва шакл бояд љавобгўи талаботу замон бошанд.

Аз ин рў, мо бояд ба инкишофи мероси фарњангї, таъ рихї, фолклорї, этнографї ва дигар суннатњои мардумї таваљљўњи хоса зоњир намоем. Аз раисони њукуматњои мањаллї, шўроњои љамоатњо, мањаллањо сар карда, то маќомоти марказии дав-лат бояд ба масъалаи такомули расму оинњо њамчун меъмо-рони хушсалиќа муносибат намоем. Аз дўши мардум ташви-


шу харољот ва бори нолозимро сабук кунем, ки боиси коста шудани нерўи эљодии халќ нагарданд.

Мо бояд тарзи зиндагии мутамаддинро дар сарзамини худ такмил дињем ва аз ин рў барои мо имрўз масъалаи танзими расму оинњо, ки зиндагии њаррўзаи халќро аз гањвора то марг фаро мегиранд, хеле муњим аст».

Сабаби ба њадди ифрот расидани баъзе маъракагузаро-нињои мардуми мо адами дарки моњияти иљтимоии расму оини миллї мебошад.

Њар кореро, ки инсон дар зиндагии худ анљом медињад, ба манзури даст ёфтан ба њадафу маќсади муайян анљом медињад. Аз ин рў, бењадафї ва бемантиќии дањњо маро симу маъракањое, ки мардуми мо дар тўли зиндагии худ барпо мекунанд ва ба ин восита худро аз хушињои зиндагї ноком мегардонанд, та-зоди аслии воќеияти зиндагии љомеа мебошад.

Гуфтан инки ин маъракабарпокунињо «њадаф» надоранд, низ нодуруст аст. Њадаф доранд ва њадафашон барои бархе аз дигарон аќиб намондан, барои бархе худнамої кардан ва сарва-ту дороии худро намоиш додан ва барои ќисми дигар кўшиши охирати худро андешидан аст. Вале њамаи инњоро њадаф наме-тавон гуфт, фаќат ба ин манзур, ки ин њама иќдом бо њадафи аслии зиндагии инсони фаъол – ба таври шоиста зиндагї кар-дан, фарзандони нек ба дунё оварда тарбият кардан, дастгири мўњтољон будан ва амсоли инњо њељ робитае надоранд.

Маќсади Президенти кишвар аз танзим намудани расму оинњои мардумї ин аст, ки дар баробари аз дўши халќ гириф-тани бори гарони маросиму маъракањои нолозим нерўи созан-дагии халќро барои обод ва пурмаъно гардонидани зиндагии худашон ва, дар маљмўъ, барои осудањолии тамоми љомеаи Тољикистон равона созад.

Њадафи дигар ва стратегии Сарвари давлат ин аст, ки нерўи ташвиќ ба ин маросимњои худхоњонаро, яъне ору номуси ин-сонии халќи кишварро ба самти матлуб љараён дињад. Пре-зидент мўътаќид аст, ки агар одам ору номуси инсониро на


барои сабќатњои маъракасозмондињї, балки барои мусобиќа кардан дар парваронидани фарзандњои хушодобу хушахлоќ, бомаърифату бодониш ва бархурдор аз фарњанги љањони му-тамаддин истифода намояд, њам зиндагии худро пурмаънову рангин мегардонад ва њам мамлакатро обод ва аз лињози илму фарњанг нерўманд месозад.

Президенти мамлакат дар баробари зикр намудани ања-мияти маросимњои миллии тоза аз хурофот, наќши созандаи ма росимњои навро, ки дар даврони пас аз соњиби сохтори сиёсї шудани Тољикистон дар зиндагии мардум ба зуњур пайваста-анд, тавсиф намуда, густариши њарчи бештари онњоро таъкид намуд. Президент бар он аст, ки маросими гусели љавонон ба хизмати њарбї, доир намудани маљлисњои ботантана ба му-носибат ба нафаќа баромадани кормандони шоистаи давла-тиву љамъиятї, љашн гирифтани синни камолоти ходимони барљастаи давлатї, олимону њунарпешагон ва шоирону нави-сандагон барои тарбияи насли љавон дар рўњияи ватандўстї, гиромї доштани насли калонсол ва ѓанї гардонидани маъна-виёт ва фарњанги миллї мусоидат мекунанд.

Сарвари давлат њамчунин хотиррасон мекунад, ки шаро-ити истиќлолият ва њам кўшиши њампой будан бо сатњи та-маддуни умумибашарї ба мо таќозо дорад, ки аз арзишњо ва суннатњои шоистаи даврони навин бархурдор бошем:

«Тољикистони соњибистиќлол њамчун давлати демок ратї ба љомеаи љањонї пайвастааст. Мо бояд ба арзишњои умуми-ба шарї эњтиром гузошта, кўшиш намоем, ки сарватњои маъ-навию фарњангии дар тўли асрњо андўхтаи инсониятро бо па-дидаву мазмунњои нав ѓанї гардонем.

Аз ин нуќтаи назар, риоияи баъзе суннатњо ва маро сим њои байналхалќї бо дарназардошти хусусиятњои хоси миллї ло-зим меояд. Аз љашнњои байналхалќї таљлил намудани Рўзи кў њан солон, Рўзи байналхалќии занон, Рўзи њифзи кўдакон бо меъёрњои ахлоќию фарњангї ва орзую ормонњои мардуми мо созгор њастанд.


Ифодаи мењру шафќат ва ќадршиносї нисбати пиронсо-лон, арзи эњтиром ба зан-модар ва кўдакон ба расму оинњои мо мусоидат мекунанд.

Дар ин бобат низ њукуматњои мањаллї якљоя бо шўро њои мўйсафедон, шўрои занон ва созмонњои љавонон кор њои зиё-ди тарбиявиро метавонанд анљом дињанд».

Президент Эмомалї Рањмон Љашни Ѓалабаро аз љашнњои муњимми мардуми Тољикистон њисоб мекунад:

«Мо ба ин љашн – Ѓалабаи халќи шўравї бар фашизм эњти ром ва таваљљўњи хоса дорем. Ин амри тасодуф нест. Зеро мо њам дар тўли 70 сол узви комилњуќуќи ин итти њоди яго-наи халќњо будем. Аз ин рў, тамоми бурду бохти он давра, аз љум ла Љанги Бузурги Ватанї як љузъи таърихи халќи тољик низ мебошад».

Президенти мамлакат бар он аст, ки ба даврони шў равї ва иттињоди бародаронаи халќњои гуногуни мамла кати мо дар он замон ва мањсули ин иттињоди созанда – роњ њои оњану мошин-гарди Душанбе-Тирмиз, Душанбе-Помир, Душанбе-Хуљанд, Душанбе-Кўлоб, канали калони Њисор, нерўгоњи барќии Но-рак, заводи алюминии тољик ва иншооти дигар, ки ањамияти ин иншоотњои азим дар рушди иќтисодию иљтимоии давлати соњибистиќлоли мо баѓоят бузург аст, бо чашми ибрат назар андозем. Ин сохтмонњо натиљаи дўстиву ягонагї ва нишонаи таърихи муштараки халќњои шўравї мебошанд.

Чун ин нишонањои бузурги ягонагї ва дўстиву ёрии бай-ни њамдигарї, ки дар боло зикр шуд, ѓалаба бар фашизм низ таърихи бо гузашти солњо хиранашавандаи яго нагї ва ватан-дўс тиву озодипарастии мардумони бародари шўравї аст. Пре-зидент Эмомалї Рањмон дар ин бора мегўяд:

«Њар халќе, ки худро шинохтааст, таърихи худро ќадр ме-кунад ва гиромї медорад.

Ба Љанги Бузурги Ватанї низ пеш аз њама аз њамин нуќтаи назар бояд муносибат кард.

…Торумор намудани фашизми гитлерї хизмати халќи људогона набуда, балки намунаи олии якдилї ва хизмати таъ-


рихии тамоми халќу миллатњои собиќ Иттињоди Шўравї ме-бошад».

Президенти мамлакат бо иброз намудани он ки Љашни Ѓалаба бар фашизм љашни эњтиром ба насли калонсол – бо-боёну падарони мо, иди пирўзии якдилию муттањидї, таъкид мекунад, ки ин санаи муборак лањзањои андешаву мулоњиза бар сабабњо ва омилњои пирўзии аљдоди мо бар душмани озо-диву истиќлол аст. Сарвари давлат мегўяд:

«Ѓалабаи бузург бар фашизм исбот намуд, ки дар њама њо лат сарчашмаи аввалиндараљаи пирўзї – ин доштани маро-му маќсади ягона, иттињоду якдилї, ватандўстї ва муќаддас дош тани њимояи халќу Ватан мебошад. Бояд тамоми ањли љомеа, алалхусус насли љавон мањз дар њамин рўњияву маро-ми маѓлубнашаванда тарбия ёбад».

Президент Эмомалї Рањмон дар баробари њидоят намуда-ни ањли љомеа бобати сабаќи таърихї ќарор додани азму раз-ми ќањрамонона ва љоннисоронаи аљдоди худ дар роњи рањо наму дани Ватан аз панљаи истилогарон њамзамон таъкид ме-кунад, ки њамаи мо ба ќадри љоннисориву зањмати аљдоди худ бирасем:

«Расидан ба ќадри љоннисориву зањмати насли калонсол ва кўмаку ѓамхорї дар њаќќи иштирокчиён ва собиќадорони љангу мењнат ќарзи инсонии њар шањрванди баору номус аст. Роњбарони идораву муассисањо, корхонаву ширкатњо, тољирону соњибкорон ва умуман онњое, ки имконияти молии мусоид до-ранд, метавонанд дар ин кори хайр ба ќадри тавони худ сањм гиранд».

Зикри ин нукта муњим аст, ки барои Президент Эмо малї Рањмон ѓамхорї ба собиќадорони љангу мењнат љузъи иќдомњои инсондўстонаи ўст. Вай дар њар маљлису машварат ва сўњбатњои корї бо роњбарони вилоёту шањру ноњияњо таъкид мекунад, ки аз ањволи пиронсолон, онњое, ки ба ёрию кўмаки љомеа мўњтољанд, бохабар бошанд. Сарвари давлат аз њар имконияти пешомада истифода намуда, барои сабук кардани бори зањмату зиндагии эњтиёљмандон дар ин даврони душвори марњалаи гу-зариш ба иќдом мепардозад. Аз ин љумла, декабри соли 1994


Президенти љумњурї бо фармони худ иштирокдорон ва маъю-бони Љанги Бузурги Ватанї ва муњорибањои Афѓонистонро пурра аз пардохти маблаѓи гази табиї, ќувваи барќ, телефон ва дигар хизматрасонињои маишї озод намуд;

Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон «Дар бораи собиќадорон», ки соли 1996 содир шуд, ба њамаи соби ќадорони љангу мењнат (бартарафкунандагони садамаи Чернобил, ма-ъюбони сохторњои интизомї ва хидматї) имтиёзњои бепул ис-тифода бурдан аз манзил, газ, барќ, хидмати тиббї ва дигар намудњои бењдошти зистро медињад;

Тибќи Ќонун «Дар бораи нафаќаи шањрвандони Љумњурии Тољикистон», ки дар танзими он хизмати Президенти кишвар бузург аст, ба њукуматњои мањаллї њуќуќ дода шудааст, ки ба нафаќахўрон мувофиќи хизматњояшон нафаќаи иловагї дињанд;

То ба имрўз дар саросари мамлакат 55 бахши ёрии иљ тимої дар хона амал мекунад, ки он ба маъюбон, собиќадорони бе-парастори љангу мењнат дар манзилашон кўмак мерасонад;

Президент Эмомалї Рањмон бо амри худ аз 24 марти соли 2000-ум ба муносибати 55-солагии Ѓалаба бар фа шизм ба иш-тирокчиёни Љанги Бузурги Ватанї ва оилањои љанговарони дар ин љанг фавтида аз њисоби фонди эњтиётии Президен-ти Љумњурии Тољикистон мукофоти пулї дар њаљми 20 њазор рубл ба њар кас људо намуд, ки ин далели ќадрдонии Сарвари давлат нисбати насли калонсоли кишвар аст, ки дар љабњањои љанг ва дар мењнату машаќќати аќибгоњ пирўзии Ватанро таъ-мин намудаанд.

Љашни Ѓалаба бар фашизм дар тўли солњои зиёд на фаќат иди миллї, њамчунин китоби ќањрамонї ва љон ни сорињои аљдоди мо бањри њифзи Ватан ва дастури худ ши носї барои наслњои имрўзу оянда хоњад буд.

Ањли соњибзавќ ва санъатдўсти мамлакат, шефта гони муси-ќии классикии тољик ва бахусус устодони шашма ќомхон дар чанд рўзи бањори соли 2000 ид доштанд ва дар маркази созу на-вои дилошўб ва рўњпарвари «Шашмаќом» – ганљинаи мусиќии миллии тољикон воќеъ шуданд. Дар ин рўзњо дар доирањои


њунарї, ќасру залњои консертї ва тавассути радиову телеви-зион љашни бузургдошти «Шашмаќом» баргузор гардид.

Президент Эмомалї Рањмон дар машварати умумиљум-њу риявї бо маќомоти роњбарии љумњурї ва вилоёту шањру ноњия њо дар баробари тањлили амиќи вазъи љамъиятиву сиё-сї дар мамлакат, бо таваљљўњи хоса ба рушди фарњангу ма-да нияти миллї дар робита ба таљлили љашни бузургдошти «Шаш маќом» иброз дошт:

«Ман борњо гуфта будам ва њоло боз мегўям: фаќат мил-лате, ки барои рушду инкишофи илму фарњанг ѓам хорї зоњир мекунад, ба давлатдорї сазовор аст.

Халќи тољик пеш аз њама тавассути фарњанги оламгири худ симои хешро мањфуз дошт ва нуфузу мартаба пай до кард. Мо фарњанги ниёгонамонро ќадр мекунем ва тамоми кўшишро ба харљ медињем, ки он минбаъд њам ривољу равнаќ ёбад.

Солњои охир дар ин соњаи муњим пешравињо ба назар мера-санд, ки доир шудани як ќатор чорабинињои муњимми фарњангї аз ин шањодат медињанд. Ёдовар шудани фаќат яке аз онњоро кифоя медонам, ки чанде пеш баргузор гардида буд ва акса-ри аъзоёни њукумат дар он иштирок доштанд.

Ман љашни бузургдошти «Шашмаќом»-и безаволро дар назар дорам. Чунин чорабинињо на фаќат завќи моро тарби-ят мекунанд, балки ба худшиносї ва вањдати миллї мусои-дат менамоянд».

«Шашмаќом»-ро безавол номидани Сарвари давлат ва таваљљўњи хоса зоњир намудани ў бањри ривољу рав наќ дода-ни мусиќии миллї њамчун тарбияткунандаи завќ ва омили му-соиди худшиносї ва вањдати миллї бар пояи тањлилу тадќиќи амиќи раванди ташаккули шахсият ќарор мегирад. Президент Эмомалї Рањмон љою маќоми њар унсури фарњангиро дар та-шаккули инсони худшинос ба хубї муайян намуда, роњу тарзи бањрабардорї аз ин унсурњоро ба таври возењ нишон медињад.

Мусиќї, ки дар моњияташ барангезандаи эњсоси латиф ва покизакунандаву ќувватбахшандаи рўњи инсон аст, панљаи аљдоди ромишгару сењрофарини мо зеру бами онро барои баёни эњсоси шодиву тантана, ѓаму ѓусса, сўзу гудози ошиќ, ѓарибї аз


Ватан моил кардаанд. Асбоб њои мусиќї дар дарозои таърихи тўлонї ва пуртазоду пур фољиаи тољикон њамовоз ва њамнавои табъу њолати рўњиашон будааст. Навоњои «Шашмаќом», ки дар онњо оњанги њузн бартарї дорад, баёнгари њолати маънавї ва вазъи иљтимоии халќест, ки дар тўли умри дарозаш басо кул-фату озорњо дидааст.

Чун дар њама риштањои илму фарњанг, ки ниёгони бузурги мо ќудрату тавоноии аќлонї намоиш додаанд, дар офарини-ши осори илмию назариявии рољеъ ба мусиќї низ шоњкорњое ба тамаддуни љањонї ба ёдгор гузоштаанд.

Таърихнависон шањодат медињанд, ки њадди аксари оли-мон ва шоирони ањди Сомониён ва асрњои минбаъда аз ис-теъдоди баланди навозандагї ва сарояндагї бархурдор буда-анд. Асарњои илмии доир ба мусиќї офаридаи энсиклопеди-стони тољик Абўнасри Форобї ва Абўалї ибни Сино нафаќат пешбурди назарияи мусиќии тољикро, балки инкишофи наза-рияи мусиќии љањонро дар чанд асри минбаъда муайян наму-да будаанд.

Њикояти љолиби шоњи Сомониро бо суруд ба Бухоро таш-виќ намудани устод Рўдакиро кадом тољики шеърпарвар на-медонад! Суруди ў, ки дар њавои чангу руд бо садои дилнавоз адо мешуд, дили њар шунавандаро ба шўр меовард. Воќеан, устод Рўдакиро офарандаи оњанги ушшоќ ва навои раќсии уфар ва њамчунин эљодкунандаи яке аз оњангњои шодиёнаи тарона њисоб мекунанд, ки баъдан ин осор ба «Шашмаќом» ворид гаштааст.

Њарчанд ки «Шашмаќом» дар асрњои минбаъда танзим шу-дааст, заминањои он, анъанањои мусиќии шифоњии классикии тољик ва достонњои мусиќии овозї дар даврони тиллоии таъ-рихи тољикон – Давлати Сомониён шакл гирифтааст, ки баъ-дан дар «Дувоздањмаќом» тадвин гардида, бо мурури асрњои дигар ва таљдиди дигарбора ба «Шашмаќом» табдил ёфтааст.

Бо он ки заминањои ин осори безаволи мусиќї дар ањди Со мониён ба вуљуд омадааст, умри ў боз њам дарозтар аст, зеро худи тамаддуну фарњанги Сомониён решањои амиќ дар асрњои гузашта дорад. Устод Нўъмон Неъматов дар китоби


«Давлати Сомониён» меоварад: «Чунонки маъхазњои бадеї ва таърихї нишон медињанд, санъати мусиќї дар асрњои IXX ба тамоми љабњањои њаёти љамъият мустањкам љойгир шуда-аст, мусиќї ќисми људонашавандаи тўйњои арўсию базмњо, идњо ва муњорибањо, љашнњо ва маросимњои ботантана, урфу одатњои динию мотам гардидааст. Муњаммад Наршахї дар бо-раи сурудњои мотамї хабар медињад, ки аз ќадимулайём вуљуд доштаанд. Бино ба маълумоти ў, дар байни сокинони Бухо-ро суруди «Кини Сиёвуш» (аз хусуси марги Сиёвуш), инчунин навњањои (марсияњои) дар њамаи кишварњо машњури «ба мар-ги Сиёвуш» вуљуд доштанд, ки онњоро бадењагўйњо «навњаи муѓон» номидаанд. Дар бораи мусиќии идона, љангї ва мотамї дар «Шоњнома»-и Фирдавсї, асарњои Рўдакї ва Даќиќї маъ-лумоти муњим мављуд аст».

Инак, «Шашмаќом» – ин ёдгори ниёгони бузурги мо - на фаќат мероси гаронбањои фарњангї, балки низ акси садои пе-шиниён аст, ки аз дурии замонањо бо ларзиши торњо садои ќалби пур аз тантанаву нишот, моломол аз шодиву сурур ва лабрез аз ѓаму ѓуссаи ниёгонро, ки хоси зиндагии њар инсон аст, ба гўши мо мерасонад. «Шашмаќом» торњоест, ки дирўзро бо имрўз, пешиниёнро бо имрўзиён пайванд медињад ва, бо тааллуќ доштани ин мероси бузург ба њамаи мо, моро ба як-дигар наздиктар меоварад.

3-юми июни соли 2000-ум дар њаёти сиёсию иљтимої ва фарњангии сокинони вилояти Ленинобод воќеаи хурсанди-бахш рух дод. Дар ин рўз Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон ба маркази вилоят шањри Хуљанд ташриф оварда, дар маљлиси ботантана бахшида ба љашни 60-сола-гии ташкилёбии вилояти Ленинобод паёми табрикотї эрод намуд ва дар нутќи муфассали хеш наќши вилоятро дар њаёти сиёсию иљтимої ва иќтисодию фарњангии љумњурї аз рўзњои аввали мављудияташ то ба имрўз мавриди арзёбї ќарор дод.

Ташрифи Сарвари давлат ба љашни санаи камолоти вило-яти Ленинобод, ки таљаммуле бо њузури худ бар он эњдо на-муд, баёнгари таваљљўњи хосаи Президент ба ин мар зи ном-


дори Ватан, мазњари мардони номдори миллат ва парчамбар-дори сулњу вањдат ва озодиву истиќлоли Тољикистони азиз аст. Вилояти Ленинобод, ки дар дирўзи наздик сарчашмадо-ри мењнати созанда ва пешоњанги мубориза бањри ободии Ва-тан буд, имрўзњо низ тањти роњбарии сарвари оќилу кордон ва ѓайратманду ташаббускор Ќосимљон Ќосимов, ки аз боэъ-тимодтарин пайравони сиёсати ватанпарваронаи Президент Эмомалї Рањмон аст ва дастуру нишондодњои Сарвари дав-латро бо њисси масъулияти бузург бањри ободиву сарсабзии мам лакат бо сарбаландї ба марњалаи иљро мерасонад, дар пеши љањду талош барои расидан ба њадафи олї – обод кар-дани мамлакат ва саодатманд гардонидани мардуми кишвар ќадам мезанад.

Мавќеи вилояти Ленинободро дар иќтисоди кишвар дар ќатори шањрњои Душанбею Турсунзода «пешоњанги саноати мам лакат» тавсиф намуда, Президент Эмомалї Рањмон таъкид намуд, ки «барои нигоњ доштани ин анъана кўшишу ѓайрати мунтазами саноатчиён зарур аст. Онњо бо мањсулоти хушси-фату бозоргир ва молњои ба раќобат тобовар бояд ба бозори љањонї роњи васеъ кушоянд».

Сарвари давлати тољикон аз гузаштаи начандон дур ёдо-вар шуда, иброз дошт, ки «вилояти Ленинобод дар тўли дањсо-лањои гузашта ба арсаи илму фарњанг, сиёсату давлатдорї, иќ тисоду тиљорат ва дигар соњањо садњо фарзандони фидоко-ру болаёќатро ба камол расонидааст.

Фарзандони арљманди вилоят – Бобољон Ѓафуров, Турсун Ўлљабоев, Љаббор Расулов, Рањмон Набиев ва Ќањ њор Мањ-камов - солњои дароз роњбарии Тољикистонро бар ўњда дош-танд. Ќањрамони миллат – академик Ѓафуров - бо шоњасари љовидонааш «Тољикон» њамчун алломаи миллат шинохта шуд».

Наќши фарзандони вилоятро дар баргузоркунии ин ќи лоби фарњангї дар Тољикистон таъкид намуда, Президенти кишвар гуфт: «Онњо ба дењоти кўњистон дили пурмењру нури маърифат мебурданд, хавфу хатар ва душворињои сангинро паси сар на-муда, ба фарзандони мењнаткашон хату савод меомўзониданд.


Зеро медонистанд, ки Тољикистон бароишон ватани ягона ва њар фарзандаш – бародару хоњари якдигаранд.

Ин ба пайванди байни мањалњо, густариши хешутаборї ва арзи вуљуд кардани миллати тољик мусоидат мекард».

Сарвари давлат хидматњои мардуми вилоятро дар раван-ди сулњ дар Тољикистон махсус ќайд намуд:

«Сањми мардуми вилоят дар раванди сулњу субот ва оро-мии кишвар низ калон аст.

Иљлосияи шонздањуми таърихии Шўрои Олии љум њурї, ки аз 16 то 30 ноябри соли 1992 дар шањри бостонии Хуљанд бар по гардид, далели ин гуфтањост.

Њамон рўзњо агар халќи тољик хатари ба сараш омадаро дарк намекард, агар таќдири худаш ва кишварашро ба даст намегирифт, гумон буд, ки мо оташи љанги хонумонсўзро фурў нишонем, ба сулњу осоиш ва вањдати миллї муваффаќ шавем, њамватанони гурезаи худро аз кишварњои хориља баргардонем ва имрўз ба чунин љашну тантанањо расем».

Вазифањои мардуми мамлакат ва аз љумла сокинони вило-яти Ленинободро барои обод кардани сарзамин ва муваффаќ шудан ба зиндагии некўањволона дар шароити сулњу субот му-айян намуда, Сарвари давлат хотиррасон сохт, ки њамаи мо бояд дар роњи таъмини сулњи пойдор ва боз њам мустањкаму устувор намудани иттињоду ягонагии афроди кишвар кўшишу ѓайрат кунем.

Президенти мамлакат омили сулњу оромиро аз шарт њои муњимми густариши њамкорињои иќтисодиву тиљоратї бо ма-молики хориља ва воридоти рўзафзуни маблаѓњои хориљї ба иќтисоди мамлакат тавсиф намуда, дар мисол њои равшан ни-шон дод, ки дар муддати кўтоњ бунёд гар дидан ва ба истењсол шурўъ намудани корхонањое аз ќабили сехи тиллошўї дар иттињодияи «Востокредмет» ва корхонањои муштараки «Зараф-шон», «Кабоол-То љик-текстайлз», «Абрешим» ва боз чанде ди-гар нишонаи бењтарини сулњу субот ва афзоиши маблаѓгузории хориљї мебошад.

Сарвари давлат бобати суръату сифат бахшидан ба ислоњот дар риштањои мухталифи иќтисодиёт ва саноат сухан рон-


да, ба пахтакорї, њамчун ба соњаи афзалиятноки кишоварзї, таваљ љўњи махсус зоњир намуд.

Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти ањамияти бу-зурги сиёсї ва иќтисодиву фарњангї доштани бунёди тунне-ли Анзоб гуфт:

«Имрўз диќќати ањолии мамлакат ба сохтмони туннели Ан-зоб нигаронида шудааст. Ба анљом расонидани он имконият медињад, ки аѓбаи Анзоб тамоми фаслњои сол барои њаракати наќлиёт кушода бошад.

…Ман доир ба ањамияти туннели Анзоб борњо гуфтаам. Ва фикр мекунам, ки њар фарди Тољикистон ин масъаларо хуб дарк кардааст.

Танњо њаминро хотирнишон кардан мехоњам, ки бунё-ди туннели мазкур дар баробари сохтмони нерўгоњи барќии Сангтўда аз љумлаи бузургтарин њадафњои стра тегї ва вази-фаи умумимиллї боќї хоњад монд.

Бањри иљрои ин вазифаи муќаддас бояд мардуми вилоят низ тамоми кўшишу ѓайратро равона созанд».

Президент Эмомалї Рањмон ќисмати ќобили таваљљўње аз нутќи пурмўњтавои худро ба масъалаи густариши худшино-сии миллї бахшид.

Сарвари давлат дар бораи ањамияти бузурги фарњангї до-штан ва омили густариши худшиносии миллї будани баргузор-кунии љашнњоро ќайд намуда, изњори аќида кард, ки «њангоми ба наќша гирифтани ин ё он љашн бояд андеша кунем, ки то кадом андоза ба талабот ва рўњияи замона мувофиќанд, то чї дараља бо анъанањои таърихии халќамон мутобиќат доранд.

Мо бояд санањоеро љашн гирем, ки ба болоравии эњсоси худшиносї ва ифтихори миллї, боз њам мустањкам шудани вањдату якдигарфањмии халќ мусоидат намоянд».

Президенти мамлакат дар њамоњангї ба ин мавзўъ таъ-кид намуд, ки љашни 10-солагии истиќлолияти Тољикистон ва 2500-солагии шањри Ўротеппа дар соли 2002 аз љумлаи чорабинињое мебошанд, ки мо бояд ба љашнгирии онњо омо-дагии хуб бинем ва дар сатњи баланд баргузор намоем. «Зеро


ин љашнњо ањамияти умумимиллї доранд ва бешубња, боиси ифтихори њар кадоми мо мебошанд».

Президент Эмомалї Рањмон иброз дошт, ки шароити ис-тиќ лолияти Тољикистон ва дигаргунињои куллии сиёсиву иљти-мої дар њаёти љамъиятї фазои нави сиёсї ва фарњангиро ба вуљуд овардааст:

Сарвари давлат гуфт:«Њоло даврае фаро расидааст, ки дар фазои сулњу осо-

иш ба хотири эњёи арзишњои миллї ва тањкими истиќ лолияти љумњурї, мустањкам намудани пояњои давлатдории миллї мун-тазам ва љиддї кор кунем.

Љавононро дар рўњияи ватанпарастї, эњтироми сарзамини аљдодї ва мероси ниёгон тарбия намоем, онњоро ба сўи оян-даи нек рањнамої созем.

Истиќлолияти воќеии љумњурї мањз дар заминаи худши-носии миллї ва асолати ватанпарастї тањким меёбад ва по-янда мемонад».

Президент Эмомалї Рањмон дар ин муњити иду тантана, ки бидуни шубња, дар бобати бањрабардорї аз таљрибаву собиќаи насли калонсол наќши созанда ифо мекунад, бо пайгирї аз ри-солати худ ба назарияи худшиносї ва роњу тарзи давлатдорї афкори пурарзише баён намуд:

«Худшиносии миллие, ки мо имрўз кўшиши ба он ноил шуданро дорем, зинаи сифатан ва мазмунан нави худшиносї буда, дар маркази он ягонагии марому ормонњо ва арзишњое ќарор доранд, ки давлатдории миллии мо дар заминаи онњо ба вуљуд омадааст ва онњоро њимоя мекунад.

Аз ин рў, дар марњалаи њозира барои мо зарур аст, ки шу-ури иљтимоии оммаро аз сатњи худшиносии этникї ва мањду-дият њои мањаллї рањонида, ба дараљаи худшиносии миллї расонем.

Њамзамон бо ташвиќи заминањои худшиносии миллї мо эњсос ва шуури бегонапарастиро мањкум мекунем. Зеро мил-лати мо дигар ба аќидаву идеологияи ѓайр мўњтољ нест.

Бо ин маќсад, дар Тољикистон бояд фазои иљтимоию фар-њангии мусоиде фароњам оварда шавад, ки он тамоми шањр-


вандони мамлакатро дар атрофи мењвари миллї ва давлатдории миллї муттањид намуда, дар шуури онњо ифтихори тољикистонї ва фарзанди сарзамини тољикон буданро ќувват бахшад.

Мањз давлати миллї метавонад тавассути барномањои мушаххас нерўи бузурги сокинони мамлакатро ба ободонию созандагї равона созад.

Танњо дарки арзишњои миллї ва манфиатњои умуми давлатї имкон медињад, ки аз доираи њама гуна мањду дият њо рањо ёф та, манфиатњои миллию умумибашарї аз онњо болотар гу-зошта шаванд».

Президент Эмомалї Рањмон бо руљўъе ба масъалаи таѓйири номи мањалњо гуфт:

«Раванди худшиносии миллї, ки аксарияти кишварњои ља њонро фаро гирифтааст, масъалаи эњёи анъанањои ќадима, аз љумла номи таърихии мањалњоро ба миён овард. Солњои охир дар Тољикистон як ќатор шањру ноњия њо бо пешнињоди ањли фарњанг номњои аслии худ ро гирифтанд. Аз љумла Хат-лон, Бохтар, Кофарнињон ва ѓайра.

Мо медонем, ки дар замони худ зиёиёни Хуљанд барои он ки номи ќадимаи шањрашон зинда шавад, чї ќадар талошњо карда буданд…

Ба назарам ваќти он расидааст, ки дар бобати таѓйи роти номи вилоят низ фикр кунем. Номи шањру мањалњо таљассуми рўњи замона мебошанд.

Онњо бояд аз таърихи куњанбунёди халќамон башорат ди њанд, ба худшиносии миллї ва тањкими ифтихор аз Ватан мусоидат намоянд.

Хушбахтона, мардум имрўз инро хуб мефањманд. Ба Њукумати Љумњурии Тољикистон аз номи сокинони вилояти Ленинобод дар бобати таѓйири номи вилоят низ номањо во-рид шуда буданд. Аз љумла таклиф шудааст, ки вилояти Ле-нинобод ба худ номи Суѓдро гирад.

Фикр мекунам, ки ин дуруст аст. Зеро Суѓди ќадим, ки ќа-лам рави бузургро дар бар мегирифт, як сањифаи пур ифти хори таърихи миллати мост. Њамчунин мехоњам ёдовар шавам, ки


номи ќадимии Ўротеппа Истаравшан буду водии Ќаротегин – Рашт.

Бубинед, чи калимањои зебои тољикона. Баробари ба за-бон овардани онњо гўё таърих зинда мешавад, мо ба аљдоди сарбаланду фарњангпарвари худ пайванд мегардем».

Таѓйири номи вилояти зафарманди Ленинобод ва шањри бостонии Ўротеппа боз як далели равшан аз ѓамхории Прези-дент Эмомалї Рањмон бобати дар хидмати мардуми мамла кат ќарор додани асолати таърихии миллат ва эњтироми шахсии Сарвари давлат ба гузаштаи пурифтихори ниёгон ва зинда-ву љовид нигоњ доштани мероси аљдоди шарофатманди халќи тољик аст.

Инак, љашни 60-солагии ташкилёбии вилояти Ленинобод, љашни камолоти як бахши маъмурии сарсабзи љумњурї ва мин-бари маљлиси бошукўњи он, ки Президент Эмомалї Рањмон аз он бо паёми табрикотї баромад кард, минтабри ташвиќу тарѓиби ѓояњои худшиносї ва вањдату ягонагии миллати тољик ва халќњои Ватани мањбубамон гардид.

Конститутсияи Љумњурии Тољикистон бо раъйи худи хал ќи мамлакат давлати тољиконро иљтимої эълом намудааст. Иљти-мої будани давлат маънои онро дорад, ки њар шањрванд ново-баста ба маќому мартабаи иљтимоиаш ва вазифањои давлативу љамъиятиаш дар пайвастагї бо дигар афроди љомеа, манбаъи асосии њокимияти давлатї, танзимгари сохтори њукуматї ва бу-нёдкори зиндагии хеш аст. Яъне, бо таъбири дигар, шањрванди кунунї на назоратчии бетараф ва бесалоњият, балки ишти-рокчии фаъоли њокимияти давлатї ва муайянкунандаи пеш-рафт ё рукуди њаёти сиёсию иљтимої ва иќтисодиву фарњангї аст. Аз ин рў чї гуна сурат гирифтани симои давлат ва дар чї вазъ ќарор доштани давлатдорї ба куллї вобаста аз њисси масъулиятшиносї, ватандўстї, худшиносиву ифтихори миллї доштани њар фарди Тољикистон аст.

Шароити истиќлолияти мамлакат, ин неъмати бебањои таъ-рих, ки пас аз гузашти њазор сол ба мо даст додааст, таќозо ме-кунад, ки мо имрўз дар њар чиз аз нуќтаи назари манфиатњои


давлатї нигарем, корамон, рафторамон ва пиндорамон бояд љанбаи ватандўстї, худшиносї ва миллатшиносї дошта бошад.

Президенти мамлакат бо назардошти шароити кунунї ва вазифањое, ки дар назди љомеа марњалаи њалли худро мунта-зиранд, мегўяд:

«Сањми шахсии њар фарди соњибдил, ба назари ман, пеш аз њама адо намудани ќарзи шањрвандї ва инсонии хеш мебошад.

Агар њар кадоми мо ба анъанањо ва расму оинњои пешо-мада кўркўрона таќлид накунему ба онњо аз рўи аќли солим ва талаботи замон бањо дињем, роњи осону сарфакоронаи онро пеш гирем, бевосита ќарзи инсонї ва шањрвандии худро адо мекунем».

Президент Эмомалї Рањмон таљлили солгарди ниёгони бу-зург ва гиромидошти рўйдодњои муњимми сиёсиву фарњангии таърихи миллатро аз омилњои муассири густариши вањдати миллї мењисобад.

Дар ин бобат таърихи давлатдории тољик сиёсатмадореро дар ёд надорад, ки ба мисли Президент Эмомалї Рањмон дар як давраи кўтоњ ва боз њам дар шароити мураккаби иќтисодии марњалаи гузариш бо иќдоми шахсї ва роњбарии бевоситаи хеш теъдоди зиёди љашнњои муњимми сиёсиро баргузор кар-да бошад.

Эмомалї Рањмон аз лањзањои аввали ба садри љомеаи То-љикистон омаданаш дар баробари анљом додани тад бир њои таъхирнопазири марбут ба поён бахшидан ба му холифатњои мусаллањона ва тармиму таъмири иморати футурёфтаи њоки-мияти давлатї, чун табиби њозиќ аз паи дармони маънавиёти ба беморї афтодаи миллат шуд. Вай бо диди амиќи сиёсї да-рёфт, ки агар миллат аз касалињои худхоњї ва мањалгароиву минтаќагарої сињат наёбад ва ба роњи беш аз пеш дар тафак-кури худ таќвият додани дарки умумияти таърихиву фарњангї ва ирќиву нажодї рањнамун нагардад, дар љамъият хавфи ба зуњур омадани ихтилофњо ва сўъитафоњумњо њамоно боќї ме-монад. Артиши миллї, сохторњои амнияти љомеа ва давлат, ки барои боз њам нерўманд гардонидани онњо Сарвари давлат


шабу рўз дар талош аст, фаќат дар як марњалаи муайян мета-вонанд пеши даргирињои сиёсии дохилиро гиранд. Лозим аст, ки иммунитети худи миллат ба кор андохта шавад. Он гоњ вай метавонад бо њар гуна беморињои сиёсиву иљтимої, ки даст ба домани саломатии љомеа мезананд, мубориза кунад ва пирўз гардад. Сарвари давлат чунин иммунитетро дар категорияи худшиносї дарёфт намуд.

Роњбари давлати тољикон худшиносиро дар таълимоти тарбиявї-ахлоќии худ њамчун боэътимодтарин заминаи вањдати миллї муайян намуда, дар фаъолияти доманадори маърифати-аш ин љашнњоро чун воситањои аёнї ва минбари онро ба мин-бари устоду тарбиятгари халќу миллат ташхис дод.

Ба њељ гуна муболиѓа роњ намедињем, агар гўем, ки халќи тољик њељ гоње дар тўли таърихи дарозаш ба ин дараља дар маркази таблиѓу ташвиќ барои худро шинохтан, мавќеу ман-залати худро њамчун миллати куњансол њифз намудан, таърих-ро фаро гирифта, пешрафту таназзули давлатдории ниёгонро сабаќи зиндагї кардан, аз мероси файласуфонаю њакимонаи ниёгон бањравар будан ва умуман, худро чун инсони комил такомул додан воќеъ нашуда буд.

Ќобил ба зикр аст, ки Президенти мамлакат дар чи маљлису мањфил ва конфронсу симпозиум њозир шавад, суханаш аз вањдату ягонагї ва дар роњи таблиѓу ташвиќ барои расидан ба ин њадафњои бузург аст. Чунки Эмомалї Рањмонро худи таърих ва раванди таърихї ба сифати наљотдињандаи миллати тољик ва давлатдории тољикон бар садри љомеаи Тољикистон овардааст.

Ба таљлили љашнњои бузург аз равзанаи гуфтањои боло ни-гариста, њамзамон мебинем, ки ин љашнњо дар баробари он ки самари бузурге дар дарахти шинохти миллї меоваранд, оми-ли бисёр муассири ободии Ватан низ мегарданд. Мењмонони хориљие, ки ба ифтихори љашни бузургдошти 1100-солагии Сомониён ба Тољикистон ташриф оварда буданд, њама яксара изњори мафтуният аз роњбарияти љумњурї намуданд ва изњор доштанд, ки Душанберо дар ин чанд соле, ки дар ин шањр таш-риф надоштанд, ба таври аљиб зебову муљаллал ва чењрањои


мардумашро озода аз ѓубори ташвишу нигаронї ёфтанд. Ак-сарияти онњо Президенти кишвари моро тањсин карда, ибро-зи аќида намуданд, ки Тољикистон бо ин суръате, ки дар роњи давлатдории навин ва обод кардани мамлакат ќадам мезанад, ба зудї метавонад ба манзили њадафњои равшани худ бирасад.

Рўињамрафта пањлўи маънавию тарбиявии ин љашнги-рињо ва алалхусус маќолаву китобњо ва суханронињои Пре-зиденти кишвар, ки дар давраи омодагї ба љашнњо ва дар расми ифтитоњ анљом медињад, ба сифати бењтарин матолиби омўзишу парвариш хидмат мекунанд.

Чанд намунае аз гуфтањои Президент Эмомалї Рањ мон ро дар робита ба мавзўи љашнњо овардан бар таъй иди нуктањои боло судманд хоњад буд.

Љашни 1000-солагии «Шоњнома»-и безаволи Фирдавсї дар рўзњое рост омад, ки халќи Тољикистон сесолагии истиќлолияти давлати худро истиќбол менамуд. Президенти мамлакат дар симпозиуми байналхалќї бахшида ба њазораи «Шоњнома» шир-кат карда, суханронї намуд. Вай дар оѓози нутќи худ гуфт:

«Дар арафаи сесолагии истиќлолияти љумњуриамон баргу-зор шудани симпозиуми байналхалќии њазораи «Шоњ нома»-и њакими бузургвори тўсї аз он љињат бисёр муњим аст, ки фал-сафаи њаётбахши Фирдавсї моро аз гузаштагонамон огоњ сох-та, сабаќи омўзанда ва ибратбахш ба наслњои имрўз ва фар-до хоњад шуд.

Халќи тољик мисли њамаи ќавмњои эронї аз он ифтихор до-рад, ки њаким Фирдавсї дар «Шоњнома»-и љови донаи худ ман-зараи барљастаи Ватанамонро аз нахустин падидањои зиндагї дар ин сарзамин то рўзгори худ бо ќалами сењрофарин тасвир намудааст ва мо њамроњи нависандаи ин њамосаи љовидонї шоњиди њам фирўзињо ва њам нокомињо, њам сарбаландињо ва њам шикастњо мешавем. Бадахшону Вахшону Хатлон ва Фарѓонаву Хоразму Тахористон, Суѓду Бохтар ва мулки Шу-мон дар «Шоњнома» бо тамоми кўњу дашту даманњояш ба тав-ри њайратангез ба ќалам дода шудааст.


«Шоњнома» танњо китоби базму разм, диловарию ќањ-рамонї, ривояту афсона нест. Вай пандномаи беназир, ахлоќ-нома ва дастури омўзандаи хулќу атвори њасана, хислат ва ху-сусиёти неки инсонист.

Аз достонњои љангї, ишќї ва наќлу ривоёти «Шоњ нома» мо таърихи пурифтихори халќњои ориёинажод, суннат ва анъанањои мардум, одоби зисту зиндагї, оини мам лакатдорї, раиятпарварї, ватандўстї, таъмини истиќ лолияти кишвар, озодї ва озодагї, маънои љангу сулњ ва шинохтани њаќќу бо-тил, фирўзии нур бар зулмот, мардумшиносї, њаллу фасли мушкилоти байни давлатњо, бемаъно будани ихтилофоти ди-нию мазњабї, эњтиром гузоштан ба њаќќу њуќуќи дигарон ва дўстию рафоќатро меомўзем.

Ман бовар дорам, ки дар музокирањои илмї пиромуни бузургтарин китоби таърихи эрониён, балки тамоми љањони аќлу хирад пањлўњои гуногуни фалсафаи Фирдавсии бузург-вор баррасї хоњад шуд ва ин маљлиси дониш ва биниш, ки дар он, хушбахтона, олимони машњури эроншинос аз би-сёр кишварњои љањон ширкат меварзанд, имкон медињад, ки мўњтавои «Шоњнома»-ро бењтару хубтар дарк намоем ва аз му-боризаи некї бо бадї, нур бо зулмот даќиќтар огоњ шавем».

Сипас Сарвари давлат рўйдодњои нангбори дохили киш-варро бо њамоњангї бо мавзўъи «Шоњнома» «љанги нуру зул-мот» ва љангандозонро ба «нерўњои ањриманї» шабоњат дода, иброз дошт, ки њакими бузургвори тўсї низ љангњои дохилии Эронзаминро њамчун љангњои зишту бемаъно ба ќалам додааст.

Эмомалї Рањмон ба тавсифи фалсафаи Фирдавсї пар-дохта, онро њамчун фалсафаи ватандўстї, башардўстї, сулњу сафо ва њифзи љон арзёбї намуд. Вай бо таассуф изњор дошт, ки онњое, ки дар Ватани худ бо бародарони њам хуни худ ба љанг бархостанд ва садњо љони љавонро ќур бони ниятњои худ намуданд, аз панду андарзи бузур гоне чун Фирдавсї пайравї накарданд, ки бузургвор фармудааст:

Ба пеши бародар бародар ба љангНаёяд, агар бошадаш ному нанг!


Ва дар идомаи суханаш ба мардуми Тољикистон мурољиат намуда, гуфт:

«Агар мо бихоњем, ки љовидон дар ин сарзамин рўњи Фир-давсиро зиндаву покиза нигоњ дорем ва худро вориси воќеии ў бидонем, бояд њама андарзњои ўро њифз намуда, тибќи онњо амал бикунем, бањри оромиву осоиш, вањдату ягонагї ва пой-дор гардидани сулњ ба љон бикўшем ва нагузорем, ки миёни мо тухми нифоќу кина бикоранду бародарро ба ќасди љони бародар бифиристанд».

Таљлили љашни 680-солагии олам ва мутафаккири бузурги Шарќ Мирсайид Алии Њамадонї дар таърихи пас аз соњиб-истиќлол шудани Тољикистон, аз рўйдодњои муњимми фарњангї гардид. Шўњрати дубораро касб кардани номи ин олим ва му-тафаккири бузург ба шарофати истиќлолият ва озодандешї буд, ки то ба он рўз бо сабаб њои маълум ному осори олимо-не, ки тафаккурашон љанбаи ирфонї дошт, дар фаромўшхонаи таърих мањфуз мемонданд.

Президенти кишвар дар маросими ботантана бахшида ба љашни бузургдошти Мирсайид Алии Њамадонї суханронї кар-да, рољеъ ба пањлўњо ва моњияти мероси гуно гунљабњаи ин му-тафаккири бузург изњори аќида намуд.

Президент Эмомалї Рањмон осори пурмоя ва гуногун-пањлўи Мирсаийд Алии Њамадониро, ки дар мавзўъњои идо-раи давлат, риояи адлу адолат ва ахлоќи њамида афкори пу-рарзиш баён намудааст, тањлил карда, дар зимн бо пайванд додан бо шароити имрўз иброз дошт, ки:

«Маѓз андар маѓзи осори Мирсайид Алии Њамадониро вас-фи инсон, баланд бардоштани манзалату мартабаи ў, њимояти манфиати њаётии вай, таъкиди маќоми иљти мої ва сиёсии њар фард, эњтироми зан, модар, такмилу таќвияти суннатњои фал-сафию ирфонии худшиносию худогоњї, роњу тариќањои тар-бияи ахлоќї ташкил медињанд.

…Бисёр њикматњои пурарзиши он њазрат ба ањдофи режим-њои дунявї созгор ва ба њар сохти иљтимоии адолатпарвар судманданд.


Илми идораи давлат, риояи адлу адолат ва ахлоќи њамида асоспояи давлату давлатдории имрўз њам буда метавонанд».

Президенти мамлакат бо тавсифи хидматњои ин олими бу-зург, ки бидуни шубња, дороињои илмиву ирфонї ва маънавию ахлоќии миллати тољикро боз њам ѓанї гардондааст ва ба ин љињат фарохури омўзиш ва пайравист ва зиёда аз ин мояи иф-тихори њар шањрвандест, ки худро вориси бузургоне чун Ами-ри Кабир медонад, нуктаеро таъкид намуд, ки:

«Пос доштани хотираи бузургоне мисли Мир Сайид Алии Њамадонї ва дигар шахсиятњои нотакрори илму адабамон на-бояд фаќат ба хотири ифтихору болидан бошад.

Мо фаќат дар њамон сурат эњтироми бузургонамонро коми-лан ба љо меорем, ки осори онњоро омўзем, фарзандо намонро дар рўњияи таълимоти онњо тарбия кунем, фармудаи онњоро дастури амал ќарор дињем, то ки дар оянда њам аз байни халќи мо Рўдакињо, Фирдавсињо, Бўалињо, Хайёмњо, Мир Сайидњо ба воя расанду мо дар рушди тамаддуни башар сањмгузор бошем».

Дар соли 2001-ум љашн гирифтани 2700-солагии «Авасто» – бузургтарин сарчашмаи таърихї ва талиаи тамаддуни ориёї ва дар соли 2002-ум таљлил кардани 2500-солагии шањри Ис-таравшан, ки Президент Эмомалї Рањмон бо фармонњои мах-сусаш эълом намудааст, идомаи иќдомњои пайгиронаи Сар-вари давлат бобати дар хизмати љомеа ќарор додани таъриху фарњанги миллї ва боло бурдани худшиносии миллати тољик ва њисси ватандории ўст.

Љашн гирифтани 2700-солагии «Авасто», ки ба шањо дати таърихшиносон дар баробари «Шоњнома» ва осорњои зерихокї ва сангнабиштањо аз маъхази мўътабари таърихи ќадимтарини нажоди ориёї ба шумор меравад, барои пайвастани марњалањои гуногуни таърихї ва ба ин васила боз њам баланд бардошта-ни њисси њувияти таърихї ва худшиносї хизмати бузурги Пре-зиденти кишвар аст.

Албатта, дар таъйин намудани ќадимияти «Авасто» њо ли њозир илми таърих ба иллати дар даст надоштани маъ хаз њои


мўътабар, ољиз аст. Чунки ба шањодати бозёфт њои бос тон-шиносї ва наќлу ривояти таърихнависони кўњан, аљдоди дури мо – ориёињои тољиктабор њанўз дар ќадимтарин давронњо – чањон-панљ њазор сол пештар аз зуњури эњтимолии пайѓамбар Зардушт пайрави оини Маздаясно будаанд. Дуввум ин, ки то за-мони зуњури Зардушт, ки ба даврони салтанати Њахоманишиён рост меояд, оини Маздаясно дар шакли таронањо азбар шуда, аз насл ба насл мегузаштааст ва пайѓамбар Зардушт онњоро ба шакли китоби муќаддаси «Авасто» тадвин намудааст.

Таърихро бидуни маъхаз ва сарчашмањои мўътамад, фаќат бар пояи ривоятњои њатто хеле ќадими таърихнависон, масалан Њеродот, ки низ аз муаррихини ќадим њисоб мешавад, сохтан имконнопазир аст. Аз ин лињоз, бо он ки чанд њазор сол умри «Авасто»-ро кўтоњ мешуморанд, ќадимии он ва наќши муасси-ри он ба унвони сарчашмаи мўътабари таърихї ва фалсафии замони кўњан ва пояи дину мазњабњои баъдина кам нагаштааст.

Ањамияти таљлили 2700-солагии «Авасто» барои мо аз он љињат фавќулодда муњим аст, ки бо фаро гирифтан ва омўхтани боќимондањои ин китоби бузург бо аљдоди дури худ шиносої пайдо карда, аз тарзи тафаккур, њолати иљтимої, расму оинњои онон огоњї пайдо мекунем.

Таълимоти ин китоби бузург, ки бар пояи се асл – пиндо ри нек, гуфтори нек, кирдори нек ќарор гирифта буд ва аз бай-ни ин се асл гуфтори некро сарќонуни худої медонист, та-моми њукми шаръиро бар мабнои ростї бино менамуд. Ал-лома Бобољон Ѓафуров ањамияти дини зардуштиро зикр на-муда, мегўяд, ки «роњи некиро дини поки ба замин овардаи пайѓамбар Зардушт нишон медињад…

Вазифаи асосии инсон дар мусоидат бо некї дар мубори-заи он бо бадї – гузориши намозу иљрои маросим њисоб на-меёфт… Вазифањои асосї зиндагии одилонаи тавассути дини њаќ муайянгардида ва «пиндори нек», «гуфтори нек», «кир-дори нек» буданд, ки бо воситаи онњо инсон бо бадї мубо-риза мебурд».

Чанде аз њукми муайянкардаи ин оини бостонї, ки дар да-страси таърихшиносон воќеъ шудааст, чунин мебошад:


– зарурияти риояи покизагии бадан;– кўшиш ба тарбияи неки фарзандон. Њеродот, муарри-

хи юнонї ин нуктаро равшан намуда, навиштааст: «тарбияти фарзанд дар миёни порсиён бисёр сода ва ягона њадафашон ин буд, ки мардони дуруст ва сарбозони лоиќ парвариш дињанд»;

– кўшиш дар ободї ва ободонї. Зардушт гуфтааст: «Мар-ди муќаддас он касест, ки дар ин дунё љойгоње бисозад ва от-ашу чорпоён ва зану фарзанд ва галањои хуб дар он нигоњ дорад. Њар кї гандум мекорад ва дар замин дарахти мева ме-ши нонад, вай тухми сафо кошта, ба ќадри сад ќурбонї дини Ањура маздоро густариш додааст»;

– дурї љустан аз танбалї. Дар бахше аз ин китоби бу-зург омадааст: «Аз танбалї барњазар бош, то аз анљоми корњо бознамонї»;

– саъй дар њифзи њайвоноти фоидаовар. Таърихшиносон бино бар маъхазњо овардаанд, ки зардуштиён сагро азизтарин њайвон мењисобидаанд ва њар касе сагро кушад, чун ќотили инсон ба марг мањкум мегардидааст;

– парњез кардан аз ќарзгирї. Дар бахше аз «Авасто» ома-дааст, ки «њељ гоњ кас набояд худро ќарздор кунад. Бо ќарздор шудан мо монанди дуздон мешавем». Њеродот навиштааст, ки эрониён њељ чизро ба ќадри дурўѓ мўљиби шармсорї намедо-нанд ва баъд аз дурўѓ ќарз гирифтанро шармандагї њисоб меку-нанд, зеро мегўянд: «он кас, ки ќарз дорад, дурўѓ њам мегўяд»;

– дурї љустан аз корњои зиште, ки оин манъ кардааст: рибо-хўрї, худхоњї, њасад, тамаъ, ѓурур, саркашї, дуздї, хашм, кина-љўї, тўњмат, хабаркашї, исрофкорї, худкушї, зино, пурхўрї, азодорї барои мурдагон;

– саъй дар илмомўзї. Зардушт мегўяд: «Эй, росттарин до-ниши Маздо, офаридаи муќаддас, агар ту дар пеш бошї – мун-тазири ман шав; ва агар пас бошї – ба мо бирас!»

Аз ин овардањои кўтоњ аз оини зардуштї ба хубї равшан мегардад, ки чаро аљдоди дури мо ба пояњои баланди давлат-дорї ва тамаддуни тобнок расида будаанд. Агар кас маъхази ин њукмњоро сарфи назар кунад, мисли ин аст, ин фармоишо-тро на ин ки чанд њазор сол пеш, балки имрўз гуфта бошанд.


Аз хусусиятњои аслии «Авасто» ин аст, ки вай комилан ба рўњияи миллат ва бо хўйи порсої ва созандагї ва доништала-бии ориёиён мувофиќат мекард ва тавассути њукми муќаддас холигоњеро дар рафтори одамоне, ки андаке бошад њам тао-дулро гум мекарданд, пур намуда, љомеаро бањри обод кар-дан ва обод нигоњ доштани мулк рањнамун месохт.

Њамин далели таърихї, ки то ба замони зуњури Зардушт дар ањди Њахоманишї, ки тадвини «Авасто» ба он даврон нис-бат дода мешавад, аз дањон ба дањон ва аз хотира ба хотира гу заш тани фењристи бузурги таронањои муќаддаси оини Маз-даясно, баёнкунандаи гиромидошти мардуми ориёї аз дину диёнати аљдоди худ аст.

Шояд яке аз омилњои шикасти нажоди ориёї дар бароба-ри лашкари аљнабиён, нобадгумонї ва дар парњез аз кирдор ва пиндори бад будани зардуштиён буд, ки њељ наметавони-станд биандешанд, ки инсон метавонад вањшию хунхор шавад ва ба куштани нажоди одамї аз худ берањмї зоњир кунад. Ин гумон аз эњтимол дур нест, зеро аљдоди мо, ки дар зоти худ басо њалим ва пайрави њар нуктаи баланд буданд, дар умри дарози таърихии хеш, ки њарсоата тањти таъсири ѓояњои гума-нистии оини худ, ки куштани одамро аз ќабењтарин гуноњ ме-донист, воќеъ мешуданд, ба соиќаи ин хўю хислат натавони-станд бар зидди истилогарони таррор ба имдоди љанговарон бирасанд ва аљнабиёни бадќасдро аз хоки муќаддаси Ватан берун кунанд.

Барои мо, ворисони аљдоди бошарафу бономуси ориё иён ва Сомониён, муњим он аст, ки аз гузаштаи шукўњ манди пеши-ниён сабаќ гирем ва он хатогињо ва он баѓаф лат афтоданњои аљдоди худро ба њељ ваљњ такрор нанамоем. Умумияти фољеањои бузурги миллати хешро, ки дар њамаи давронњои таназзули давлатдории худ гиребонгири як омили асосї – омили паро-кандагии миллї будааст, дар хотир дошта, њамеша дар роњи таќвият бахшидан ба вањдату ягонагї ќадам занем. Агар мо тавонем, ки аз имрўз ба фардо ва аз имсол ба соли дигар бо


риштањои мањкамтар ба њамбастагии миллї бирасем, њам рўњи аљдоди бузурги худро шод мегардонем ва њам зиндагии худро ободу равшан месозем. Нуру зиё он меросест, ки аз «Авасто» бо он таронањои диловезаш аз жарфои таърихи дуру дароз ба мо омада расидаст ва роњи моро барои асри њоло ва асрњои минбаъда равшан мекунад.

Яке аз сањифањои дурахшони таърихи миллати тољик бо шањри Истаравшан, ки дар замонњои гузаштаи дур Курушка-да, Уструшана (Уструшан, Усрушан) ва баъдан Ўротеппа ном мебурдаанд ва бо њунармандї ва бо шуљоату далерии фарзан-донаш машњур будааст, робитаи ногусастанї дорад.

Ин шањри ќадима бо мардуми ватанпарвар, мењнатдўст ва њунармандаш дар тамоми даврањои таърихи пуршукўњ ва њам чунин фољиабори миллати тољик пешоњанги мубориза бар зидди душманони тамаддуни асили ориёї будааст ва имрўз њам наќши худро њамчун яке аз марказњои фарњанг ва њунари волои миллї њифз намудааст.

Таърихи як шањр аз шањрњои мамлакат ва ё гузаштаи як минтаќа аз манотиќи кишвар таърихи умумии миллат аст. Зеро раванди таърих нишон медињад, ки ниёгони мо пас аз муќим-нишин шудан ба тадриљ водињо ва доманакўњњоро фаро гириф-та, ба ќадри афзоиши нуфус торафт бар пањнои Мовароуннањру Хуросон ва дигар минтаќањои љањони пањновар густариш ёфта-анд. Аз ин лињоз, кўњансолї ё нисбатан баъдтар ба вуљуд ома-дани шањрњои бузургу хурд, бар пояи њамин воќеияти таърихї ва албатта, бар мабнои дигар омилњои сиёсиву иљтимої ќарор мегиранд.

Вале барои мо муњим он аст, ки гузаштаи пур аз сабаќњои таърихиро мавриди омўзиш ва фарогирї ќарор дода, бешта-ру бењтар ба аслу асолати худ сарфањм биравем. Президент Эмо малї Рањмон дар пешгуфтораш ба китоби бузурги «То љи-кон»-и Бобољон Ѓафуров ин маъниро ба таври сарењ гуфтааст:

«Агар фарди љомеа таърихи аљдоди худро надонад, инсо-ни комил нахоњад буд!


Ин хитобаи сода ва дар айни њол бисёр љиддии бузурго-ни илму адаби мо аз ќаъри асрњо ба гўш мерасад ва њушдор медињад, ки аз таърихи миллату сарзамин, анъанаву русум ва оини худ мудом воќиф бошем. Дар воќеъ, таърихро хотираи инсоният мегўянд. Пас њар фард бидуни омўхтани таърихи кишвари худ наметавонад аслу насаб ва маърифати бумиву зотии худро пойдору бегазанд нигоњ дорад, аз решаи хеш дур монда ва ё бо он ќатъи робита намуда, ба вартаи гумномиву фано ќадам мегузорад ва ё ба таъбири имрўзиён манќурт ме-шавад. Яъне агар инсон таърихи гузаштаи худро фаро наги-рад, табиист, ки аз зоти худ, роњи тайнамуда, аз дастовардњои сиёсиву фарњангї ва аз бурду бохти мардуми худ ноогоњ мон-да, чун махлуќи одамсурат, вале бепарво, бемасъулият ва бе-нишон умр ба сар мебарад. Охир, орї аз хотираи гузашта, фориѓ аз ѓами фардо чї гуна худро инсон медонї? Агар чунин фољиае давлат, миллат ва ё ќавмеро бигирад, чї хоњад шуд?»

Таљлил шудани љашни 2500-солагии шањри Истаравшан ба-рои мардуми мо дар роњи шинохти миллї ва пай бурдани беш-тар ба аслу насаби таърихии худ мактаби дигаре хоњад шуд.

Инак, дар тўли камтар аз дањ сол, ки бо ташаббусу иб-тикори Президент Эмомалї Рањмон љашнњои бузурги дорои ањамияти сиёсї баргузор шуданд, далели равшани хиради сиёсї ва фитрати волои давлатдории Президент Эмомалї Рањмон аст, ки дар роњи расидан ба њадафњои бузурги сиёсї – ба даст овардани вањдати комили миллї ва ба ин васила муваффаќ шудан ба зиндагии шоистаи мардуми љумњурї ба таври пай-гирона талош меварзад.

ХУдШиНоСї Ва ХУдШиНоСоНї

Инсон бино бар моњияти худ њамеша тањти таъсири ду дас та ниёзмандињо – моддї ва маънавї воќеъ мешавад. Аз ин лињоз, фард ваќте тавозуни комили рўњї ва љисмонї ба даст меоварад, ки ин њарду ниёзро бароварда бошад.


Дарёфти маќоми шоиста пеши инсони огоњ баландтар ва муќаддамтар аз даст ёфтан ба молу сарват аст.

Худшиносї, ки маќому љойгоњи шоистаи худро дар љавлон-гоњи њастї ёфтан аст, худшиносии миллї чунин маќому љойгоњи шоиста ёфтан барои миллат ва симои сиёсии он – давлати мил лї аст.

Бадењист, то он ки моро шиносанд, бояд мо худамонро ши-но сонем. Вале шиносонидани миллат дар дунёи пурраќобат ва пурљунбуљўш, ки њар миллате барои худ љавлонгоњи манфиат-њои хешро љустуљў мекунад ва то ба имрўз миллатњое дар ин замин ба муваффаќиятњои бузург даст ёфтаанд, басо душвор ва зањматталаб аст. Аз ин нуќтаи назар, барои ин ки садои мо ро шунаванд ва моро шиносанд, овозамон њарчи баланд-тар ва ќотеътар бояд танин андозад.

Расми шиносої ва робитањои дўстї пайдо кардан дар ду-нёи сиёсату иќтисод, чун дар байни инсонњост. Дар он љо низ бо миллатњое, ки бо номуросої, љангљўї ва пархошчигї ном баровардаанд ва наметавонанд, ки бо њаммиллатони худ ба таври мусолињатомез зиндагї ба сар баранд, майли гуфтугузор ва робитабандї намекунанд. Дар дунёи имрўз, ки арзишњои башардўстона моњияти аслии сиёсатњоро муайян мекунанд, њељ давлати пешрафтаи демократї моил нест, ки бо давлатњои пайрави режимњои томравою шадид, ки шањрвандони ху-дро дар панљаи фишору тазйиќ нигоњ дошта, онњоро аз од-дитарин озодињои инсонї мањрум месозанд, омадурафт ва додугирифтњои иќтисодиву фарњангиро ба роњ андозад.

Воќеањое, ки дар субњгоњи истиќлолияти Тољикистон сар заданд, ба якборагї миллати моро дар сар то сари олам «маш-њур» карданд. Сарвари давлати тољикон Эмо малї Рањмон дар маќолаи пурмўњтавои «Роњи рањої аз бўњрони азими њамагонї», ки марти соли 1993 дар рўз но мањои ватаниву хориљї ба табъ расида буд, ин њаќиќати таас суфангезро чунин баён кардааст:

«Тољикистони моро чанд сол пеш дар љањони бузург ќариб намешинохтанд, дар бораи он њарф намезаданд ва агар гоњ-гоњ аз он ёд мешуд, мисли дигар љумњурињои њампояи Иттињоди Шўравии собиќ сухан аз гўшаю канори аз сиёсат дурафтода


мерафт. Имрўз кишвари аз ёд рафтаву дар гўшаи хотири касе набудаи мо дар матбуот ва дигар воситањои ахбори љањон яку якбора ба сафи аввал баромада, воќеањои пурфољиаи он мавзўи тањќиќу баррасии сиёсатшиносону мањфили иљтимоии бузург-тарин давлатњои љањон воќеъ гардидааст».

Барои он, ки худшиносии миллати тољик бо сарварии ли-дери миллии вай чї гуна сурат гирифта ва чї натиљае ба кор овардааст, мулоњиза шавад, порае аз суханронии Президенти Федератсияи Россия Владимир Путинро, ки он ваќт бар њайси Раиси Њукумати Федератсияи Россия дар расми савгандёдку-нии Президенти Љумњурии Тољикистон ташриф оварда буд, иќтибос кардан мувофиќи маќсад аст.

«Эмомалї Рањмон на танњо дар њудуди собиќи хоки шў-равї, на танњо дар љањон, балки дар Русия низ хеле машњур аст. Дар Русия ўро дар ќатори сиёсатмадорони соњибтаљрибаи кишварњои узви Иттињод ном мебаранд ва ин тасодуфї нест, зеро бо кўшишу саъйи ў раванди сулњ дар Тољикистон тавре љараён меёбад, ки мислаш дар ягон љой нест. Баъди Созиш-номаи умумии дар Маскав имзошуда муддати зиёде нагузаш-тааст, аммо дар ин муддат кори зиёде анљом пазируфтааст ва он воќеоте, ки дар Тољикистон ба вуќўъ пайвастаанд, шоистаи пайравї барои мардумон ва кишварњои зиёд мебошад. Мо аз он чизњое, ки мардуми Тољикистон имрўз ба поён овард, хеле шоду мамнун њастем… Ин маънои онро дорад, ки мардуми Тољикистон метавонад аз њамаи дастовардњояш ифтихор до-шта бошад. Мардуми кишвари шумо дар кори созандагии хеш ба фарњанг ва давлатдории худ такя менамояд ва ин заминаи асосии муваффаќиятњояш хоњад буд».

Оё чунин бањои баланди сарвари бузургтарин давлати дунё, ки ба миллати тољик ва лидери он додааст, боиси иф-тихор нест?

Албатта, дањњо роњбарони мамлакатњои гуногун ва ар-бобони барљастаи сиёсат дар тамоми дунё ба хираду зако-вати халќи тољик ва таљассумгари ормонњои ў – Президен-ти Тољикистон Эмомалї Рањмон тањсин гуфтаанд. Вале арзё-бии хизмати бузурги Эмомалї Рањмон дар кори ба сулњу осо-


иш овардани мардуми кишвар ва тањкиму устувор намудани пояњои давлатдорї, аз љониби роњбари мамлакати бузурге чун Русия, ки дар хоки худ бо дастањои экстремизм ва терроризми байналхалќї мубориза мекунад ва њама мураккабї ва душво-рии даст ёфтан ба суботи сиёсиро дар амал медонад, ањамияти басо муњимро дорост.

Ниёгони бузурги мо гуфтаанд, ки «соле, ки накўст аз бањо-раш пайдост». Ва манзараи бањори истиќлолияти мо бо он љунбуљўш дар кори тоза намудани майдони њастї аз алаф-њар зањои кинаву адоват ва тухми нифоќу душманї ва ко-ри дани њубби дўстиву бародарї ва вањдату ягонагї, ки ал-ла кай гулу гиёње аз он рўйида, бо накњати љонбахшаш фа-зои сиёсиву иљтимоиро муаттар кардааст, аз соли пурфайзе аз солгардњои беинтињои умри љовидонаи давлати тољикон пай ѓоми нек медињад.

Назари гузоре ба андаке камтар аз дањ сол, пас аз баргу-зории иљлосияи таърихии XVI Шўрои Олии Љумњурии Тољи-кис тон, ки чун њодисаи бузурги сиёсиву таърихї ва сарна-виштсоз барои тамоми давронњои минбаъда боќї мемонад, ба равшанї намоён месозад, ки миллати тољик дар ин муд-дати кўтоњ чи роњи дуру дарозеро дар пайроњаи худшиносї пай мудааст. Њоло боз роњи тўлоние, ки ќуллањои шинохти иљтимої ва љойгоњи маќому мартабаи шоистаи миллиро дар пай дорад, моро дар пеш аст. Вале дастовардњое, ки то ба њоло ба он муваффаќ шудаем, низ мўљиби арљу эњтиром гузоштани љањониён ба фитрату заковат ва аќлу хиради миллати кўњансолу сулњљўи тољик гардидааст. Ва ин њама дастовардњо бо номи шарофатманди вориси њаќќонии давлатдории Сомониёни бу-зург – Эмомалї Рањмон робитаи мустањкам дорад. Мањз бо роњбарии ў ва мањз бо иродаю матонати ў ва тадбирњои љасу-рона ва ѓайримаъмулии Эмомалї Рањмон халќи тољик рисо-лати њамешагии худро аз сар гирифт, ки он њамоно созандагї ва бунёдкорї ва маќоми шоиста касб кардан дар тамаддуни умуми башарї аст.


Љањониён имрўз огоњї пайдо кардаанд, ки халќе бо номи тољик, ки дар марзе аз ќитъаи Осиё зиндагї мекунад, рањгузаре дар масири таърихи инсоният набуда, яке аз ќофиласолорњои корвони фарњангу тамаддуни љањон ва вориси њаќиќии симоњои бузурги илму маърифат ва фалсафаву адабиёти љањон будааст. Барои доирањо ва мањфилњои сиёсии љањон маълум гашт, ки тољик як миллати ноањлу нотифоќ ва љангљўву кинатўз набуда, халќест, ки пайвандњои иљтимоиашро устодоне бо номи таъ-риху тамаддун аз масолење ба исми таљрибаву сабаќи таърихї бофтаанд.

Њамчунин маълум шуд, ки давлату давлатдорї барои тољик тўњфаи гаронбањо ва ё ѓанимате аз пањлўи чарби тани импе-рияи мурдаистодаи шўравї набуда, аз сар гирифтани собиќаи бузурги давлатдориаш будааст.

Аз њамин нуќтаи назар ба таљлили љашнњои бузурге, ки Пре зиденти мамлакат сомон медињад, нигоњ афканем, маълум ме гардад, ки барои чї Сарвари давлат ба њама гирифторї ва серкорї, ки њар даќиќаи умраш ваќфи танзими амалии њаёти мураккаби сиёсиву иќтисодиву иљтимої аст, нигоњ накарда, ба худ зањмати омода кардан ва гузаронидани чунин маъракањои бузургро мегирад.

Маърўзаву маќолањо ва китобњои ў, ки бар ивази хобу фа-роѓат ба вуљуд омадаанд, барои густариши худшиносї наќши бузургеро ифо кардаанд.

Хиради сиёсии Эмомалї Рањмон боз дар он зоњир мегар-дад, ки вай аз рўзњои нахустини бар садри давлат ома данаш бо Созмони Милали Муттањид ва бевосита бо роњбари он – Сар муншии Созмон - робитаи мустаќим пайдо намуд ва мин-бари ин маркази бонуфузи њамоњангсозии масъалањои уму-мисайёравиро њамчун пойгоњи шиносонидани Тољикистон ташхис дода, тавассути он љањониёнро аз вазъияти воќеии Тољикистон, равандњои умдаи сиёсиву иљтимої ва роњи њалли мусолињатомезеро, ки роњбарияти мамлакат бо иродаи халќи худ пеш гирифтааст, огоњ намуд. Ањли мањфили сиёсии љањон ва роњбарияти СММ, ки аз соле ба соле роњбари Тољикистон


дар наздашон аз иќдомњои баамаловардаи роњбарияти љумњурї бањри расидан ба сулњи пойдор ва дигар масоили њалталаби њаёти сиёсии мамлакат сухан мегуфт, ба самимияти ў, ки дар корњои амалии анљомдодааш таљассум ёфта буд, итминони ќавї пайдо намуданд. Ба ин сабаб буд, ки Тољикистон ва ра-ванди њаллу фасли масоили он дар маркази диќќати маќомоти роњбарї ва махсусан мавриди таваљљўњи Сармуншии Созмони Милали Муттањид ќарор гирифт. Сулњи комиле, ки бо имзо шу-дани Созишномаи умумии барќарории сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистон ба амал омад, эътибору нуфузи мамлакати мо ва обрўи Сарвари давлати тољиконро боз њам зиёд намуд.

Ба њамин далел, Эмомалї Рањмон аввалин сиёсатмадоре гардид, ки бо нишони тиллоии Алберт Швейсер барои сиёса-ти инсонпарваронааш сарфароз шудааст.

Ба њамин далел аст, ки Президенти Љумњурии Тољи кис тон Эмомалї Рањмон - аз миёни сарони кишварњои ИДМ аввалин шуда дар соли 1999 дар Ассамблеяи 54-уми СММ раисї кард.

Ба њамин далел аст, ки зиёда аз 80 мамлакати љањон бо То љикистон њамкорињои тиљоративу иќтисодиро ба роњ мон-даанд, инвеститсияњои хориљї ба иќтисодиёти љумњурї афзо-иш ёфта истодаанд. Бо сањми сармояи хориљї алњол дар мам-лакати мо зиёда аз 300 корхонањои муштарак сохта шудаанд.

Инак, Президент Эмомалї Рањмон – ин фарзанди соди ќи халќи тољик њар кореро ва зиёдтар аз онеро, ки хоси як сиёсат-мадор, роњбари миллат, таблиѓотгари сулњу осоиш ва вањдату ягонагї, муаллиму омўзгор, пажўњиш гари таъриху фарњанги миллї аст, бо сарбаландї ва бо кўшишу талоши хастанопазир анљом медињад. Аз ин рў, мо – халќи љумњурї низ бо пайравї аз ибрати шахсии ў корњоеро анљом дињем, ки дар пайвастагї бо иќдомњои Президенти кишвар роњи моро ба шоњроњи та-маддуни умумибашарї наздик намояд.

Барои рушди босуръати илмиву техникї мо аз имко ниятњои билќувваи аќливу зењнї ба њадди лозим бархурдор њастем. Вале моро он њисси худкамгирї, ки ба иллати омилњои таърихї дар зењну шуурамон мањкам нишастааст, садди роњ мешавад.


Албатта, ба њар кас изтиробу њаяљони лањзаи бархўрд ба њар чизи нав ва ё њолати ношинос хос аст. Вале дар ботини ин-сон хусусиятњои дигаре низ нуњуфтаанд. Масалан, дар байни олимон як њолати махсуси эљодї маълум аст, ки онро бо ибо-раи «љасорати илмї» ифода кардаанд. Бидуни шакку шубња метавон гуфт, ки нерўи њаракатдињанда ба тамоми кашфиётњои бузурги илмї, ки имрўз инсоният аз самари ширини он ком мегирад, мањз њамин «љасорати илмї» будааст.

Ваќте ки Эмомалї Рањмон роњбарї ба Тољикистони љангзада ва пурошўбро ба ўњда гирифт, ўро њамин љасо рати сиё сї њамроњ буд. Ё ин ки дар давраи аввал, ки Эмомалї Рањ-мони љавон дар вохўрии сарони мамолики муштаракул манофеъ ширкат меварзид, дидан мумкин буд, ки чи бо шоис тагї ва бо тамкину тавозўъ худро дар байни роњбарони дав латњои ди-гар, ки аксарияти онњо аз собиќаи тўлонии сар варї ба мам-лакатњояшон бархурдоранд, нигоњ медорад ва аз ман фиатњои кишвари худ дифоъ мекунад. Ва дере нагузашт, ки бо ин раф-тори шоиста дар миёни онњо ва дар пеши дигар сиёсатмадо-рони варзидаи љањон соњиби шаъну обрўи хосе шуд.

Дуруст аст, ки мо имрўз дар пеши љањониён бо сулњу ризо-яте, ки дар сарзамини худ ба амал овардаем, шоистаи тањсин ва соњиби шаъну обрў гаштаем. Дуруст аст, ки моро ањли ба-шар чун мардуми сулњдўст ва бофарњанг ва собиќадори дав-латдории дерин шинохт. Ва ин њама боиси ифтихори мост. Аммо ин тањсину табрик барои дар марњалаи муайян аз ўњдаи иљрои вазифаи мушаххас баромадани мо буд. Мардуми љањон њоло мунтазири он њастанд, ки мо шароити сулњу осоишро дар њаёти иќтисодиву иљтимоии худ чї тавр истифода мекунем. Онњо ки огоњї пайдо карданд, мо ворисони осори арзишман-ди илмиву бадеии ниёгони бузург будаем, њоло намедонанд, ки мо то чї дараља љавњари фаросати эљодї ва созандагиву бунёдкории гузаштагони худро ба мерос гирифтаем.

Аз ин рў, ваќти он расидааст, ки дар ин самт низ ворисо-ни њаќиќии гузаштагони соњибфарњанг ва бунёдкору созандаи хеш будани худро собит намоем. Ин вазифаи таърихии мил-


лат ва давлати мо дар марњалаи нав – асри ХХI мебошад ва ин вазифаи таърихиро дар он сурат иљро кардан мумкин аст, ки ба ќавли Президенти кишвар «одамони бомаърифат, мута-хас сисони варзидаву обрўманд, хушахлоќ ва дорои тафакку-ри созанда масъулиятро ба ўњда гиранд».

Сарвари давлат њадафи мавќеи шоиста гирифтани милла-ти тољикро дар арсаи љањон дар як љумлаи пурмўњтаво фаро ги рифта, гуфтааст:

«Мо мехоњем, ки дар љомеаи љањонї дар оилаи халќњои сайёра њамкори бообрўву боэњтироми иќтисодї бошем».

Яъне, барои он ки мо маќом ва љойгоњи дархури миллати кў њансолу бофарњангро пайдо кунем, лозим аст, ки бо густариш додани иќтисодиёти љавобгўи меъёрњои байналхалќї ва бо до-ниши комили равандњои умдаи бозори љањонї бо њамкорони хориљии худ бинои муносиботро гузорем.

Љои бањс нест, ки мо аз лињози тараќќиёти технологї аз дав латњои пешрафта дар фосилаи ќобили мулоњиза ќарор до-рем. Вале бо вуљуди ин имконияти технологии мо дар дараљае нест, ки дар њама соњањо аќибмонда бошем. Масалан, кор-шиносони тармиму таљдиди ќолинњо шањодат медињанд, ки ќолинњои тољикї, ки дар шањри Ќайроќум истењсол меша-ванд, њам аз љињати сифати маводи аввалия ва њам аз лињози боф ташон аз ќолинњои сохти Эрон, ки дар љањон машњуранд, ба маротиб бењтаранд. Ё ин ки обњои маъдании кишвари мо аз лињози ашбоъи анвои минералњо аз обњое, ки то имрўз ба љумњурии мо ворид мешаванд, ѓанитар будаанд.

Дигар аз имконияти бузурге, ки мо дорем ва онро Пре-зидент Эмомалї Рањмон яке аз омилњои пешрафти босуръати иќтисодиёти мамлакат муайян намуда, ба тараќќї додани он ањамияти хоса медињад, энергетикаи обї аст. Сарвари давлат бо назардошти ањамияти стратегї доштани ин соња изњори аќида намуда, дар яке аз мулоќотњояш бо љавонон гуфт:

«Фаъолияти ягон навъи истењсолот бе мављудияти ќуд рат-њои энергетикї имкон надорад. Давлатњое, ки имрўз аз нафту газ ва таљњизоти истењсолии худ ифтихор доранд, табиист, ки


ин иќтидорњоро абадї нигоњ дошта наме тавонанд. Нафт њам тамом мешаваду газ њам беохир нест. Хушбахтона, кишвари мо манбаи бепоёни энергетикї дорад.

Оби фаровони кўњистони кишварамон, ки 65 дар сади эњтиёљоти Осиёи Марказиро ќонеъ мегардонад, имкон медињад, ки дар рўдњои пурхурўши мо нерўгоњњои барќї сохта, соле то 500 миллиард киловатт-соат ќувваи барќ истењсол кунем ва на танњо эњтиёљоти љумњуриро пурра ќонеъ гардонем, балки ќувваи барќро ба миќдори зиёд ба кишварњои дуру наздики минтаќа интиќол дињем.

Асри XXI дар минтаќаи мо асри энергетикаи обї, асри Ватани мову шумо хоњад шуд!»

Ба љуз соњањои мазбур Президенти кишвар риштањои гео-логия, маъданшиносї, саноати коркарди мањсулоти кишоварзї ва худи кишоварзиро, ки аз шароити љуѓрофии мамлаката-мон бармеояд, њамчун соњањои афзалиятнок тавсиф намуда, таъкид мекунад, ки мо бояд дар ин риштањо бештар мутахас-сис ба воя расонем.

Оре, марњалаи аввали рушди иќтисодї ва наздик шу дан ба дараљаи такомули мамлакатњои пешрафтаи саноатї аз иљрои ду вазифа бармеояд. Аввал инки имко ният њои мављударо са-маранок истифода намуда, сифати мањсу лотро мутобиќ ба стандартњои љањонї баланд бардорем. Ва дуввум, бо омўхтани илму дониш ва техникаву тех нологияи љањони муосир дар худ тафаккури нави иќ ти со диро тарбия намоем.

Шароити имрўзаи сиёсиву иљтимої ва ќарордодњои иќ-ти содиву фарњангие, ки Њукумати Тољикистон бо дав латњои мутараќќї ба имзо расонидааст, ба инсонњои кўшо имкони-ят медињад, ки дар доираи бозори дохилї мањдуд нашуда, ба фазои васеи муносибатњои иќтисодии берунї барои худ роњ кушоянд ва њам сарвату сармоя барои фаъолияти густурдаи ис тењсолии худ андўзанд ва њам нерўи созандагии миллати тољикро пеши љањониён бишиносонанд.

Худро ба љањониён шинос кардан ва соњиби обрў гарди-дан, дунбол гирифтани эњсоси худхоњии миллї нест. Шарики бообрў ва њамкори шоиста гардидан дар нињояти кор ба даст


овардани истиќлолияти комили иќтисодї аст. Мо наметавонем њамеша дар маќоми шогирд бимонем ва имдодталаби кўмаку дастгирии дигарон бошем. Барои расидан ба ин њадафњои бу-зург муњим он аст, ки њарчи бештар, бо тамоми нерўи эњсос моњияти истиќлолият ва мазмуну мундариљаи озодиро дарк на моем. Дар ин замина моро таълимоти тарбиявию ахлоќии Президент Эмомалї Рањмон ва панду андарзи ниёгони бузур-ги мо њидоятгар хоњанд буд.

с. 2002


ЭМоМаЛї рањМоН – БУНЁдГУЗори арТиШи МиЛЛии ТоЉиКиСТоН

ПЕШГУфТор

Даст ёфтан ба истиќлолияти миллї барои њар халќе дар сањнаи сиёсати печидаву мураккаби љањонї, ки гоњо тазод бар ќонунмандї, ѓараз бар адолат, сиёсати тавсеаталабї бар њуќуќи истиќлоли миллї, фишори мутакаббирона бар манфиатњои геополитикї бартарї пайдо мекунад, бебањотарин тўњфаи таќдир аст. Ин тўњфа боз њам нодиртар ва беназир хоњад буд, агар миллате истиќлоли садњо сол пеш аздастрафтаро бозпас баргардонад.

Бунёди давлати соњибистиќлол ва демокративу њуќуќ бунёд љараёни мураккаби таърихї аст, ки мављудияти он фаќат бо эъ-лом доштани истиќлолият ва пайдо шудан дар харитаи сиёсии љањон мањдуд намегардад. Давлат мањсули тафаккури љамъиятї аст. Дахлнопазирии њаёт, ќадру номус ва дигар њуќуќњои ас-лии инсонро, ки худи халќ дар Конститутсия эълом доштааст ва онро давлат таъмин менамояд, бояд ки заминањои воќеї дар шуури љамъиятї, дар суннату оинњо ва дар рўњияи мардум дош та бошад. Халќе, ки баёнгари соњибихтиёрї ва сарчашмаи яго наи њокимияти давлатї аст, бояд ки дорои ѓановати маъ-навию ахлоќї бошад.

Шарти дигари муњим дар давлатдорї доштани гулчини (элитаи) сиёсї ва фарњангии љомеа аст, ки аслан роњбарї бар љамъиятро ба ўњда мегирад.

Нуктаи маълум аст, ки дар ин ё он давронњои таърихї таќ дири халќњо ва миллатњоро шахсиятњои бузурги таъ рихї муай ян мекунанд. Шахсияти бузурги таърихиро шароити му-


айяни таърихї, орзуву ормони мардум, маљмўъи сабаќњо ва таљ рибањои пешиниён ва ногузирии њалли масъалањои марбут ба баќои зиндагии миллат ба арсаи сиёсат меоварад.

Дар таърихи халќњо ва миллатњои нобархурдор аз истиќ-лоли давлатї борњо чунин шудааст, ки дар шароити нисбатан мусоиди даст ёфтан ба истиќлоли миллї тўдањои инќилобї ба сабаби надоштани шахсияти барљаста, ки тавонад нерўи љунбишњои мардумиро ба самти лозим љараён дињад, пирўзиро аз даст додаанд.

Хушбахтона, дар таърихи нав ва навини худ миллати тољик аз хазинаи хираду заковати таърихиаш шахсиятњои бузургро ба сањнаи сиёсат баровард ва дар муборизањои шадид бо душ-манон пирўз гашта, дар замини аљдодии худ соњиби давлат ва давлатдорї гардид. Номњои шахсиятњои бузурги миллати тољик устод Садриддин Айнї, Шириншо Шотемур, Чинор Имомов, Абдуќодир Муњиддинов, Нусратулло Махсум, ки барои даст ёфтан ба сохтори давлатии мухтор ва баъдан иттифоќї дар њайати Иттињоди Шўравї бењтарин намунањои фидокорї аз худ нишон додаанд, дар сањифаи таърихи давлатдории пас аз Сомониён љою маќоми хосеро соњибанд.

Миллати тољик аз аллома Бобољон Ѓафуров, ки дар бар-гузоркунии инќилоби фарњангї ва эњёи њувияти таъ рихї ва худшиносии миллї хидматњои бузург кардааст, љовидон си-посгузор аст.

Мањз заминањои маънавию фарњангї ва эњёи худшиносии миллї, ки тавассути хидматњои ин бузургон ва садњо дигар зи-ёиёни тољик дар даврони шўравї сурат гирифта буд, гулчи-ни (элитаи) сиёсиву фарњангї – насли наве, ки истиќлолияти воќеии Тољикистонро ба амал баровард, ба сањнаи сиёсат во-рид гашт.

Бузургтарин шахсияти сиёсие, ки таърихи кўњанбунёд ва фарњанги ќадимаи миллати тољик дар даврони навин ба сањнаи сиёсати љањон овард, Эмомалї Рањмон аст. Бузургии шахсияти Эмомалї Рањмон таљассумгари бузургии миллати тољик аст.

Љанги шањрвандї дар Тољикистон, ки истиќлолияти дав-лати моро дар сари вартаи нобудї ќарор дод, аз тазод њои бу-


зурги таърих ва раванди ташаккули миллати тољик ба шумор меравад. Вале бузургии миллат ва баромада аз ин бузургии гулчини сиёсиву фарњангии миллат дар он зоњир мегардад, ки чї гуна тазоди бо сабабњо ва омилњои гуногун баамало-мадаро бартараф мекунад ва инкишофи љомеаро бо љараёни ќонунманди такомул ва тараќќї пеш мебарад.

Омўзиши таърихи барќарор кардани сохти конститут сионї дар Тољикистон ба равшанї нишон медињад, ки мањз эли-таи сиёсиву фарњангї – намояндагони мардумї, муаллимон, њунарпешагон, кормандони сатњи миёна ва поёни идорањои давлатї ва сохторњои амният ва тартиботи њуќуќ аввалин шуда ба мубориза бархостанд ва љунбишњои мардумиро барои ди-фоъ аз њукумати ќонунї сарварї намуданд.

Ба мањзи исрорњои ќотеъонаи нерўњои равшанфикри љомеа, иттињодияњои эљодї, созмонњои собиќадорон, занон, љавонон, ки аз аввали даргирињо роњи мусолињатомези њалли ихтилофњоро дар љомеа пешнињод менамуданд, имконият пеш омад, ки иљлосияи Шўрои Олї бо иштироки намояндагони ќуввањои даргир баргузор гардад.

Баргузоршавии иљлосияи XVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон умуман падидаи иљтимої аст, ки њамчун мањ сули тафаккури љамъиятї ба зуњур пайвастааст. Аз падидаи иљтимої будани ин иљлосия њамин далел шањодат медињад, ки милла-ти тољик тавассути намояндагони худ бар ивази номенклату-раи аз лињози маънавї кўњнашуда нерўи тоза – намояндагони насли миёна ва љавон, парвардаи мактаби худшиносии солњои баъди њафтодумро рўи кор овард.

Дар давраи сарнавиштсоз ва њассосе аз таърихи хеш ан-дешидан ва ба марњилаи амал баровардани тадбирњои ду-руст ва бехато, аз миёни зумраи сиёсатмадорони соњиб таљриба барчидани намояндагони насли љавон ва ба дасти онњо су-поридани таќдири халќу Ватан хоси миллатест, ки хираду заковати дастљамъияш аз сарчашмаи таърихи бою дерин ва фарњанги кўњансолу ѓанї шодоб аст. Ва раванди минбаъдаи њодиса ва чун натиља – фазои сиёсиву љамъиятї ва фарњангии имрўзи Тољикистон, обрўю эътиборе, ки мамлакати мо дар


арсаи байналхалќї касб намудааст, бараъло нишон медињад, ки халќи тољик дар интихоби сарвари миллии хеш некбинї ва пешбинии њайратоваре аз худ зоњир намудааст.

Вазифањои мураккаби ташаккули сиёсии давлати на-вбунёди Тољикистон ва њалли зиддиятњои дохилии љамъ ият, ки пояњои бе он њам сустгаштаи давлатдориро дар остонаи фурўрезї ќарор дода буданд, мутобиќ ба њаљ му андозаашон дањсолањоро таќозо мекарданд. Вале Эмомалї Рањмон бо такя ба хираду заковати сиёсатмадори бузург ва бо истифо-да аз иќдомњои љасурона ва ѓайри муќаррарї дар як мудда-ти нисбатан кўтоњ ба баргузор кардани ислоњоти сиёсї ва њуќуќї муваффаќ гардида, пояњои давлатдории навинро гу-зошт ва онро мустањкам гардонд. Ислоњоти иќтисодиро рўи кор овард ва ба он заминаи конститутсионї бахшид. Дар њалли мухолифатњои мусаллањона усули гуфтушуниди сиёсиро чун ягона роњи расидан ба сулњу ризоят дар љомеа муайян намуд. Гурезагони иљбориро ба Ватан баргардонд ва барои зинда-гии онњо дар доираи имкониятњои моддиву молиявии давлат шароит фароњам овард. Барои густариши њисси худшиносии миллї ва њамчунин ба љањониён шиносонидани аслу насаб ва решањои таърихии миллати тољик ва сањми аљдодони мо дар тамаддуни умумибашарї љашнњои бузургдошти 1100-солагии Давлати Сомониён, 1000-солагии «Шоњнома»-и Фирдавсї, 680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї, 675-солагии Камо-ли Хуљандї, 90-солагии Бобољон Ѓафуровро баргузор намуд, осори пурмўњтавои таърихї – фалсафии «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомониён»-ро эљод намуд.

Фењристи мукаммали иќдомњои Президенти Љумњурии То љикистон Эмомалї Рањмон дар тўли давроне пас аз баргу-зоршавии иљлосияи ХVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон фарохўри дањњо китоб аст, ки пажўњишгарон ва нависандагон њатман рўи кор хоњанд овард.

Ин китоб, ки ба хонандаи арљманд пешкаш мешавад, дар бораи яке аз пањлўњои фаъолияти сиёсии доманадори Пре зидент Эмомалї Рањмон њамчун бунёдгузори Ќуввањои Мусаллањ, ќўшунњои сарњадї, ќўшунњои дохилии Вазорати корњои дохилї,


Гвардияи Президент, ќўшунњои мудофиаи гражданї ва ди-гар воњидњои њарбї, ки амният, истиќлол, якпорчагї ва сох-ти конститутсионии Љумњурии Тољикистонро њимоя мекунанд, иншо гардидааст.

Сохтмони њарбї љараёни мураккабест, ки фаъолияти гус-турдаи њокимияти давлатиро дар маљмўи тадбирњои сиёсї, њу ќуќї, иќтисодиву иљтимої ва маънавию ахлоќї фаро ме-гирад. Махсусан тадбирњои сиёсї ва њуќуќї дар љараёни сох-тмони њарбї ањамияти хоса дорад. Зеро сохтмони Ќуввањои Му саллањ – яке аз асоситарин аз пояњои давлатдорї ва дав-лати демокративу њуќуќбунёд фаќат дар асоси Конститут-сия, ќонунњо ва меъёрњои њуќуќи байналхалќї сурат меги-рад. Ќонуният реша ва бунёди Ќуввањои Мусаллањ ва сохто-ру воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон мебошад.

Созмон додани Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњид њои њарбї љузъи таркибии фаъолияти сиёсии Эмома лї Рањмон дар роњи бунёд ва тањкими пояњои давлатдорї аст. Аз ин лињоз дар китоб ба љињати сиёсии ин масъала бештар ањамият дода шуда, бунёди Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбї дар раванди умумии ислоњоти сиёсиву њуќуќї ва тадбирњои мўътадилгардонии вазъи љамъиятиву сиёсї дар љумњурї, ки сар-дори давлат анљом додааст, мавриди арзёбї ќарор гирифтааст.

Афкори илмию назариявї, тарбиявию ахлоќї ва њар бї-ватандўстии Президент Эмомалї Рањмон њадафи ин китобро барои дар мафкураи њаммењанон, махсусан љавонон, парва-риш додани њисси ватандўстї, далерию шуљоат, нангу номуси ватандорї, њамчунин ба онњо фањмондани мазмуну моњияти хизмат ба Ватан ва ќарзи фарзандї ба маќсад мувофиќ наму-даанд.

БУНЁди ПойдЕВори аМНиЯТ Ва иСТиЌЛоЛ

Бунёди Ќуввањои Мусаллањ ва нерўњои њарбии таъми ни мудофиа дар таърихи навини давлатдории тољик њо ди саи њам-маќом бо истиќлолияти миллии Љумњурии То љи кистон аст. Зеро


нерўњои њарбии таъмини мудофиа кафили давлату давлатдорї буданд ва хоњанд монд.

Хизмати Эмомалї Рањмон – њамчун бунёдгузори Ќув ва-њои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбї - дар он аст, ки дар марњилае, ки ќуввањои зиддидавлатї ва њамчунин гурўњњои мута шаккили љиної дар вусъат ба шумораи умумии нерўњои низомии давлатї бартарї доштанд, стратегияи мушаххаси њам мубориза ва њам созмон додани нерўњои њарбии таъмини мудо-фиаи Тољикистонро муайян намуд ва онро ба амал баровард.

Зикри ин нукта муњим аст, ки баъд аз соњибистиќлол шу-дани Љумњурии Тољикистон роњбарияти онваќтаи љум њурї дар бобати созмон додани артиши миллї кўшиш њое аз худ ни-шон дода буд, вале бо сабабњои обйективї ва субйективї ин кў шишњо номуваффаќ анљом шуданд. Њарљу марљи сиёсї ва но суботии авзои иљтимої имкон намедод, ки мутобиќ ба ша-роити истиќлолияти мамлакат артиши миллї – муњимтарин аз унсурњои давлати соњиб истиќлол созмон дода шавад.

Нахустин кўшиш дар ин замина Фармони Президенти Љум-њурии Тољикистон аз 24 декабри соли 1991 «Дар бораи таш-кил намудани Горди миллї» буд, ки тибќи он идораи мушо-вири давлатї оид ба масъалањои мудофиа, амнияти миллї ва маќомоти њифзи тартиботи њуќуќї таъсис гардид ва роњбари идораи мазкур њамзамон фармондењи Горди миллї таъйин шуд.

Баъдтар, яъне 4 январи соли 1992 Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон «Дар бораи ташкил намудани Кумитаи мудофиаи Љумњурии Тољикистон» содир гардид. Вазифањои ку-митаи навташкили мудофиа дар оѓози марњилаи азњамрезии артиши шўравии собиќ, ки акнун номи артиши муттањидаи ИДМ-ро гирифта буд, асосан бо љобаљокунии даъватшаванда-гони тољикистонї дар ќисмњои њарбии дар ќаламрави љумњурї будаи Ќуввањои Мусаллањи ИДМ мањдуд мешуд.

1 майи соли 1992 Фармони Президенти Љумњурии Тољикис-тон «Доири баталони људогона дар њайати бригадаи таъиноти махсус» баромад, ки мебоист тибќи он дар мўњлати ду њафта таъ сис дода мешуд. Вале рўзи 7 майи соли 1992 тањти фишори нерўњои мухталифи сиёсї ва мазњабї Президенти љумњурї бо


фармони дигари худ фармони мазкурро бекор кард ва тибќи он њам бригадаи таъиноти махсус ва њам баталони људогона барњам дода шуд.

10 июни соли 1992 Фармони Президенти Љумњурии Тољи-кистон «Дар бораи таъсиси горди халќї» содир шуд, ки он њам ба сабаби нобасомонии авзои сиёсї дар мўњлати таъиншуда иљро нагардид ва фаќат 22 сентябри соли 1992 иљрокунандаи вазифаи Президенти Љумњурии Тољикистон ба ин масъала бар-гашта, бо фармони худ командири горди халќиро таъин на-муд. Вале ин горд дар муќобили дањњо гурўњњои ѓайриќонунї таъсисшудаи мусаллањ амалан корношоям ба назар мерасид.

Рўзи 17 сентябри соли 1992 Фармони иљрокунандаи вази-фаи Президенти Љумњурии Тољикистон «Дар бораи таъсиси Ва зорати мудофиаи Љумњурии Тољикистон» ба имзо расид. Таъ сиси Вазорати мудофиа, ќабл аз њама, амри бо зарурат пе-шомада буд, зеро то ба ин муддат љум њурињои собиќ шўравї артишњои худро ташкил карда, амалан заминаи аз тобеъияти фармондењии умумии артиши муттањидаи ИДМ баромадан-ро фароњам овар да буданд. Ва дар сурати пароканда шуда-ни артиши муттањидаи ИДМ, Тољикистон мебоист чун дигар љамоњири соњибистиќлол артиши худро дошта бошад.

Албатта, Вазорати мудофиа бо маќсади заминагузорї ба артиши миллї бо роњи љалб намудан ва зери парчами худ фаро гирифтани гурўњњои мусаллањи худмуњофизаи шањру навоњии љумњурї кўшишњое аз худ нишон дод ва мурољиатномањо пахш намуд. Аммо дар он вазъияти баамаломадаи бўњрони давлатдорї муњол буд, ки гурўње бихоњад ихтиёран худро ба тобеъияти дастгоњи корношоями давлатї дароварад.

Ба њамин тартиб, авзои носолими сиёсї ва њодисањои пе-чида ва мураккаби оѓози истиќлолияти Тољикистон ва дигар омилњо, ки минбаъд дар ин бора сухан хоњад рафт, боис гарди-данд, ки таъсиси яке аз рукнњои асосии давлати соњибистиќлол ба таъхир гузошта шуд ва фаќат пас аз дигарбора сари кор омадани њукумати ќонунї дар иљлосияи таърихии XVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон дар шањри Хуљанд бунёди арти-ши миллї ба таври њаќќонї сурат гирифт.


Њаќиќати таърихї ин аст ва њуљљатњои ќабулшуда дар иљлосияи ХVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон собит меку-нанд, ки Раёсати нави парлумони Тољикистон њамчун роњбари сиёсии сулњовар ба вазифаи таърихии худ шурўъ намуд ва ќуввањои бо њам муќобилаткунандаро ба сулњу салоњ даъват намуда, ба таври ќонунї рўзи 26 ноябри соли 1992-ро Рўзи сулњ ва ризояти миллии халќи Тољикистон эълон намуд.

Вале љанги шањрвандї, ки аз рўи ќонуни беамонаш ба шадидтарин марњалаи худ расида буд, бо оташи баландтаре забона зад. Ќонунњои Љумњурии Тољикистон «Дар бораи аз љавобгарии љиної, интизомї ва маъмурї озод кардани шах-соне, ки дар давраи аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар минтаќаи мухолифатњои мусаллањона љиноят ва амалњои ѓайри-ќонунї содир кардаанд» ва «Дар бораи тадбирњои пурзўр кар-дани љавобгарї барои љиноятњои барои саломатї ва њаёти одамон хатарнок», њамчунин ќарори Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи аз таъќиби љиноятї озод кардани шах-соне, ки то 25 декабри соли 1992 яроќро месупоранд» натиљањои дилхоњ надоданд.

Воќеъият чунин аст, ки њанўз барваќттар то тобистони со ли 1992 системаи маќомоти давлатии мањаллї ва тартибо-ти њуќуќї хароб гардида, ќариб тамоми минтаќањои љануб ва мар казии мамлакат тањти назорати гурўњњои мусаллањ ќарор дошт. Љанги шањрвандї, ки дар ибтидо њамчун муќобилати ду љониб – ќуввањои ѓосиби њокимияти давлатї ва нерўњои љониб дори сохти конститутсиявї оѓоз гардида буд, дар охири тирамоњи соли 1992 аз њисоби гурўњњои мусаллањи љиноии ба ягон аз ду тараф шомил набуда доман пањн карда, мањалњои мавриди даргирї ќарордоштаро ба макони бедодиву ѓорат ва љабру зулм табдил дода буд.

Вайрон шудани системаи таъмини амният ва аз байн рафта-ни маќомоти њокимияти мањаллї боиси беш аз пеш ављ гириф-тани љиноятњои муташаккилона ва ба вуљуд омадани гурўњњои зиёди бузургу миёнаи криминалї гардид.

Нуфузпазирии сарњади давлатї ва набудани назорати кофї аз љониби нерўњои муњофизати сарњад, маќомоти њифзи


њуќуќ ва тартиботи љамъиятї барои гурўњњои љи ної шароит фароњам меовард, ки бемамониат бо тамоми муњимоти љангї ва тахрибкорї мусаллањ шаванд.

Илова бар ин, ќуввањои берунаи бадхоњи истиќлолияти То љикистон, ки лањзае аз содир намудани аъмоли касофатбо-ри худ бознамеистоданд, бо истифода аз тамоми воситањои тахрибкории њарбиву техникї вазъи ошуфтаи мамлакатро боз њам ошуфтатар мегардонданд. Он њо бо ташкил ва ба роњ мондани чунин амалиётњои ба рўњияи мардум сахт таъсири манфї расонанда, аз ќабили гаравгонгирї, роњзанї, терро-ри ходимони давлативу љамъиятї, пањн кардани вараќањо ва видеофилмњои иѓво ангез, ки дар онњо кормандони давлатї ва нерўњои љонибдор аз сохти конститутсионї дар ќабењтарин симоњо нишон дода мешуданд, мехостанд дар мамлакат муњити нобоварї ва тарсу њарос ба вуљуд оваранд. Ва гуфтан мумкин аст, ба ин то андозае муваффаќ њам гашта буданд.

Дар чунин вазъият Эмомалї Рањмон њамчун роњбари сиёсї ба сари давлат омада, моњиятан дастгоњи давлатии азњамрехта ва ѓайриќобили коршударо ба «мерос» гирифт. Вале ў бо азми устувор ва љасорати сиёсатмадори тавоно бо он камтарин им-конияте, ки вазъи печидаи сиёсї ва иќтисодии бабўњронафтода даст медод, ба иљрои вазифаи таърихии худ бањри наљоти Ватан ва миллат шурўъ намуд. Њанўз то фарорасии соли нави 1993 ў як ќатор тадбирњои муњими сиёсї анљом дода, бо назардошти таъхирнопазирии њалли масъалањои њарбї, таъминоти њуќуќї ва њарчи зудтар хотима бахшидан ба љанги шањрвандї ва му-бориза бурдан бо љинояткорї љобаљогузории кадрњои њуќуќї ва блоки ќудратии њукуматро мавриди ислоњоти љиддї ќарор дод ва онњоро аз њисоби кадрњои кордону соњибтаљриба пурра намуд. Бо таќозои зарурат, яъне нокифоягии ќуввањои низомии давлатї аз сарварони Иттињоди Давлатњои Мустаќил даъват ба амал овард, ки ба Тољикистон ќуввањои сулњовар бифири-станд. Ин иќдоми сардори давлат баъдтар ваќте, ки дар моњи июни соли 1993 ќуввањои сулњовари се мамлакати ИДМ – Рос-сия, Ќазоќистон ва Ўзбекистон вориди хоки мамлакат шуда,


иншоотњои муњим ва шоњроњњоро тањти муњофизати худ гириф-танд ва њамчунин барои мустањкам кардани сарњад љалб карда шуданд, имконият дод, ки ќисме аз низомиёни бо сулњоварон ивазшуда ба самти муќовимат бо нерўњои зиддидавлатї ва му-бориза бо љинояткории муташаккилона сафарбар карда ша-ванд. Бо роњбарии бевоситаи Раиси Шўрои Олии Тољикистон Эмомалї Рањмон раёсати парлумони мамлакат ва њукумати љумњурї дар масъалаи яроќсупории гурўњњои мусаллањ, бењтар кардани авзои иќтисодї як силсила ќарорњо ќабул намуданд ва механизми иљрои бечунучарои онро муайян сохтанд.

Нуктаи маълум аст, ки яккасардорї ва идоракунии му-тамарказ аз принсипњои асосии сохтмон, фаъолият ва сафар-бар кунии нерўњои мусаллањи сохторњои низомї ва њалли му-ваф фаќиятомези масъалањои вобаста ба мўътадилгардонии вазъи сиёсиву њарбї ва таъмини амнияти миллї мебошад. Дар ин замина содир гаштани Фармони Раёсати Шўрои Олии Љум њурии Тољикистон аз 18 декабри соли 1992 «Дар бораи роњ барии фаврї (оперативї) аз болои Вазорати корњои дохи-лии Љумњурии Тољикистон, Кумитаи давлатии амнияти мил-лии Љумњурии

Тољикистон ва Вазорати мудофиаи Љумњурии Тољикис тон», ки бо назардошти вазъияти баамаломада дар љум њурї ва бо маќсади таъмини њарчи зудтари ба эътидол овар дани вазъи иљтимоию сиёсї ва амнияти миллї дар мамлакат, њифзи њуќуќу озодињои шањрвандон то ба эътидол омадани вазъи сиёсию иљтимої дар љумњурї роњбарии фаврї (оперативї)-ро аз болои Вазорати корњои дохилї, Кумитаи давлатии амнияти миллї ва Вазорати мудофиа ба ўњдаи Раиси Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон вогузор кард, наќши созанда иљро намуд.

Дар ихтиёри Сардори давлат, Раиси Шўрои Олии Љум-њурии Тољикистон Эмомалї Рањмон ќарор гирифтани идо-раи мутамарказ ва роњбарии фаврї аз болои тамоми ќуввањои њар бию низомии мамлакат далели хиради сиёсии роњбарияти љумњурї ва њамчунин зарурати мут тањид намудани тамоми ќувваю воситањо ва сафар бар кардани онњо ба минтаќа ва мав зеъњои осебпазири муќовиматњои мусаллањона дар дав-


раи мураккаби барќарор созии сохти конститутсионї ва му-бориза кардан бо нерўњои зиддидавлатї ва бартараф сохтани гурўњ њои ѓайриќонунї мусаллањшуда мебошад. Ва чуноне, ки раванди минбаъдаи њодисањо нишон доданд, Эмомалї Рањмон дар идораи мутамаркази нерўњои њарбию низомї ва истифодаи тактикї ва стратегии воњидњо ва сохторњо аз мањорати балан-ди њарбї ва дониши амиќи бањо додан ба вазъияти мављудаи њарбї ва интихоб намудани роњи њалли муваффаќиятноки он бархурдор аст.

Рўзи 18 декабри соли 1992 бо имзои Эмомалї Рањмон Ќа-рори Раёсати Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи таъ сиси Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикис тон» ќабул гардид, ки заминаи њуќуќии ташкили артиши миллиро фароњам овард. Вале заминаи амалии он бо таъсиси Бригадаи таъйино-ти махсуси Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон ба вуљуд оварда шуд.

Бригадаи таъйиноти махсуси Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон, ки 5 декабри соли 1992 таъсис дода шуд, бо маљмўи вазифањои бар зиммааш гузошташуда, нахуст-сохтори артиши миллї, пешоњанги мубориза бо ќуввањои зид-дидавлатї ва гурўњњои ѓайриќонунї мусаллањшуда њисоб ме-шавад.

Хизмати њайати командирї ва шахсии бригадаи таъйино-ти махсус дар таъмини амнияти роњбарияти сиёсии љумњурї, барпо намудани маъракаи халъи силоњ, безарар гардонидан ва рафъ намудани дастањо ва гурўњњои ѓайриќонунї мусаллањшуда дар пойтахти кишвар, мубориза бо нерўњои зиддидавлатї дар ноњияњои наздисарњадї ва дар хатти сарњади давлатї дар на-хустин рўзњои фаъолияти њукумати нави ќонунї ва даврони минбаъда баѓоят бузург аст.

Тазаккури ин нукта муњим аст, ки мафњуми артиши миллї дар робита бо нерўњои њарбии таъмини мудофиаи Тољикистон ифо дагари моњияту мазмуни воќеъї ва баёнгари њаќиќати таъ рихї аст. Зеро нерўњои миллї-озодихоњ – љавњари артиши миллї барваќттар аз замони танзимашон њамчун сохторњои њарбии давлатї ба адои вазифаи таърихии худ шурўъ намуда,


дар даврони мураккабтарини даст ёфтан ба истиќлоли сиёсї њаќќи ќонунии миллати тољикро ба давлату давлатдорї дифоъ намудаанд. Хусусияти хос ва ањамияти даврони мазбур њам дар њамин аст, ки худи халќ барои истиќлоли миллии худ мубориза намуда, пирўзии онро ба давлати ќонунї пешкаш намудааст.

Тањлили равандњои сиёсиву иљтимоии он айём ва омил њое, ки дар маљмўъ вазъи фалокатбори он рўзњоро муайян мекар-данд, нишон медињад, ки њодиса ба дигар тарз њам наметаво-нист сурат бигирад. Яъне давлат дар марњилаи аввал фаќат дар асоси сафарбар кардани хизматчиёни сохторњои њарбии Вазорати корњои дохилї, КАМ ва Ќуввањои Мусаллањи аз њи-соби размандагони Љабњаи Халќии Тољикистон пуркардашу-да бар зидди нерўњои зиддидавлатї ва гурўњњои ѓайриќонунї мусаллањшуда метавонист мубориза кунад. Зеро дар он айём, ки њар лањзаи таъхир оќибатњои ногувор ба бар дошт, имко-ни даъват ба хизмати њарбї њам аз лињози ташкилї ва њам аз лињози омодагии њарбии даъватшавандагон хеле проблеманок буд. Албатта, комиссариатњои њарбии мањалњо дар заминаи даъват ба сафњои артиши миллї аз њисоби шањрвандони дар захирабуда, ки ихтисоси њарбиашон барои пур кардани кам-буди њайати шахсии воњидњои њарбї мувофиќат мекарданд, корњое анљом медоданд. Вале ин маърака њам чандон натиљаи матлуб намебахшид, зеро дар он айёми бесарусомонї маќомоти давлатии мањаллї он салоњиятеро, ки тавонанд ба таври боя-ду шояд аз хизмати њарбї саркашикардагонро пайдо намуда, дар баробари таќозои ќонун ќарор дињанд, аз даст додаву ди-гарбора он салоњиятро ба даст наоварда буданд.

Ноќисии заминањои њуќуќии даъват ба хизмати њарбї, кор-ношоямии маќомоти давлатии мањаллї ва тартиботи њуќуќї омили боздорандаи љараёни ташаккули артиши миллї ва нерўњои њарбии таъмини амнияти давлат гашта буданд.

Эмомалї Рањмон, ки њанўз дар љараёни иљлосияи ХVI Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон масъалаи эљоди ќонунњои дар марњилаи аввали истиќрори давлати соњиб истиќлол муњим-ро ба миён гузошта буд, ба таври ќатъї раванди эљод ва ќабули ин санадњои муњими њаёти сиёсиро ташкил ва роњбарї намуд.


Бо азму талош ва фаъолияти хастанопазири Раёсати Шўрои Олї ва кумитањои марбутаи парлумони мамлакат њанўз то ним-солаи аввали соли 1993 маљмўъи ќонунњо ва асноди дахлдор барои ташаккул, танзим, такмил ва љобаљогузории Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї эљод ва ба мавќеъи иљро гузошта шуданд.

Дар марњилаи аввал тарњрезии он ќонунњо ва меъёрњои њуќуќие ба роњ монда шуданд, ки масъалањои интизоми дохилї, таъмини волоияти ќонун ва тартиботи њуќуќиро дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї танзим менамоянд.

Дар ин замина 17 феврали соли 1993 «Низомномаи тар-тиби ќабули Савганди њарбї» (№ 1072) тасдиќ карда шуд, ки ања мияти он барои дар шерозаи ќонуният гузоштани фаъоли-яти хизматчиёни њарбї ва муайян намудани вазифа ва масъ-улияти онњо дар љараёни хизмати њарбї баѓоят бузург аст.

Њамчунин дар таърихи 2 августи соли 1993 тасдиќ шу дани «Низомномаи додситонии њарбї», ки дар њамин марњила сурат пазируфт, барои таъмини волоияти ќо нун, тањкими ќонуният ва назорати иљрои ќонунњо дар Ќув вањои Мусаллањ ва сохто-ру воњидњои њарбї наќши муассире эљод намуд.

Тасвиби ќонун «Дар бораи статус ва замонатњои њи мояи иљтимої ва њуќуќии хизматчиёни њарбї ва ањли оилаи онњо» (26.VI.1993) симои давлатро њамчун кафили њуќуќи шањрвандон таъйин намуда, боиси рўњбаландии хизматчиёни њарбї, ки дар ин рўзњо дар шароити мураккаби мубориза бо ќуввањои зиддидавлатї ќањрамонињо аз худ нишон медоданд, гардид.

Ќабул гардидан ва ба мавќеъи иљро гузошта шудани ќонун «Дар бораи мудофиа» (26.VI.1993) дар танзими системаи мудо-фиаи миллї ќадами љиддї мебошад. Зеро ќонуни мазкур асосњо ва ташкили мудофиаи Љумњурии Тољикистон, ваколатњои ташкилотњои њокимияти давлатї ва худидораи мањаллї, кор-хонаю муассисањо, шахсони мансабдор ва шањрвандонро дар соњаи мудофиа мушаххас сохта, мудофиаро яке аз вазифањои муњимтарини давлат, кори тамоми халќ муайян менамояд.


Дар асоси ќонун «Дар бораи мудофиа», њамчун пойго њи њу ќуќї, Ќонун «Дар бораи Ќуввањои Мусаллањи Љум њурии Тољи кистон» (26.VI.1993, № 788) ќабул гардид.

Ќонуни номбурда њамчун меъёр ва асосњои њуќуќии мављудият ва фаъолияти Ќуввањои Мусаллањ, гуфтан мумкин аст, шањодатномаи камолоти он гардид ва марњилаи наве-ро дар роњи ташаккул ва такмили он њамчун сохтори њарбии дав латї боз намуд.

Дар ин замина Ќарори Шўрои Олии Љумњурии Тољи кистон «Дар хусуси тартиби ба мавќеъи иљро гузоштани ќонун «Дар бораи Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољи кистон» (26.VI.1993, № 789) ќабул шуд. Бо ин ќарор ба Шўрои Вазирони Љумњурии Тољикистон супориш дода шуд, ки то 1 сентябри соли 1993 та њияи пешнињодотро дар бораи сохтори умумии Ќуввањои Мусал лањ, миќдори афроди онњо ва њаљми маблаѓљудокунии буљетї барои таъмину нигоњдории онњо анљом дода, ба муњо-кимаи Шў рои Олї гузорад.

Ќонунњо «Дар бораи ўњдадории умумии њарбї ва хизма-ти њарбї» (26.Y1.1993, № 790) ва «Дар бораи низоми њуќуќии вазъияти фавќулодда» (25.VI.1993, № 785), ки мањсули њамин давра мебошанд, њамчунин эљоди меъёрњои њуќуќии такмилу танзими сафњои Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї ва фаъолияти тамоми системаи њокимияти давлатї дар таъмини мудофиаи Љумњурии Тољикистон дар мавриди рўй до-дани њодисањои марбут ба љорї кардани вазъияти фавќулодда, аз кори пурсамар ва масъулияти шохаи ќонунгузори давлати соњибистиќлоли Тољикистон шањодат медињанд.

Бояд зикр намуд, ки љараёни такмил ва ташаккули Ќув-ва њои Мусаллањ ва ба вуљуд овардани сохторњои таркибии он њам аз лињози моддї-техникї ва њам аз лињози пурра кардан бо мутахассисони баландихтисоси соњањои мухталифи њарбї то ба имрўз давом дорад. Вале бо камоли итминон ќайд кар-дан мумкин аст, ки заминањои асосии он мањз дар шароити нињоят душвори соли 1993 гузошта шудаанд.

Дар љои холї ва њам дар шароити нињоят мураккаби иќти-содї ба вуљуд овардани Ќуввањои Мусаллањ, ќўшунњои сарњадї


ва дигар сохтору воњидњои њарбї ва бо таљњизот, аслиња ва муњимоти љангї таъмин кардани онњо, барќарор намудани маќомоти Кумитаи амнияти миллї, умури дохила, додсито-нии љумњурї ва сохторњои таркиботии онњо дар мањалњо, на-зорат ва иштирок дар љараёни эљоди ќонунњои њаётан муњим, њалли масъалањои њифзи иљтимої, омода кардан ва бастани созишномањои њамкорињои байналхалќї, минљумла дар соњаи њарбї, роњбарии умумї ба Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сох-тору воњидњои њарбї хоси сиёсатмадорест, ки тамоми ќувваю ѓайрат ва аќлу дониши худро барои маќсади олї – њифзи Ва-тан ва дахлнопазирии марзу буми он ва њаёти осоиштаи халќи кишвар равона месозад.

Тањлили маљмўъи масъалањои асосии нимсолаи аввали соли 1993 ва тадбирњои дар ин замина ба амал овардаи Эмомалї Рањмон ва анљоми муваффаќиятомези онњо аз нигоњи имрўз дар чањорчўби тасаввур ба душворї ѓунљоиш меёбанд. Вале ин фак-ти таърихї аст, ки њанўз то баргузоршавии иљлосияи њабдањуми Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон љанги шањрвандї асосан ба охир расид, дар ноњияву шањрњо њокимияти халќї, маќомоти идоракунии давлатии мањаллї ва маќомоти њифзи тартибо-ти љамъиятї барќарор карда шуданд. Дар љумњурї вазъият мўъ тадил гардонида шуд ва дар пойтахти кишвар – шањри Ду шан бе оромию осоиштагї њукмрон гардида, зиндагї ба маљрои нав даромад.

Иљлосияи њабдањуми Шўрои Олии Љумњурии Тољикис тон, ки рўзњои 25-26 моњи июни соли 1993 баргузор гардид, ди-гаргунсозињои бузурги сиёсиву љамъиятиро дар њаёти мамла-кат љамъбаст намуда, ба марњилаи наве дар ташаккули сиёсии давлат ва минљумла системаи мудофиаи кишвар оѓоз бахшид.

Сардори давлат Раиси Шўрои Олии Љумњурии Тољи-кистон Эмомалї Рањмон дар гузориши пурмўњтавои худ ба намоян дагони мардумї дар парлумони мамлакат аз фаъоли-яти роњбарияти давлат дар бобати мўътадилгардонии вазъ-ияти сиёсию њарбї ва тадбирњои ба эътидол овардани вазъи иљтимої дар мамлакат сухан ронда, ќайд намуд, ки ќатъ кар-дани љанги шањрвандї кори асоситарине буд, ки роњбарияти


љумњурї анљом дод. Ў хизматњои шоёни маќомоти њифзи тар-тиботи љамъиятї, нерўњои таъмини мудофиа ва њамчунин хиз-мати Россияро самимона ќадр карда гуфт:

«Њазорон шукр, ки љанги бародаркушї асосан ба охир ра-сид. Шахсан ман инро кори асоситарин њисоб мекунам. Дар иљрои ин кор Фронти халќї, ходимони милитсия, Кумитаи амнияти Љумњурии Тољикистон ва артиши Россия хизматњои шоён карданд.

Ќатъ шудани љанги хонумонсўз натиљаи аќли солим, ор-зуи мардуми азияткашидаи мо, амали шумо, намояндагони мардумї ва нерўњои ватанпарвари кишварамон буд».

Роњбари Тољикистон дар баробари ин таъкид сохт, ки Раё-сати Шўрои Олї ва њукумати мамлакат тамоми тад бирњоро меан дешанд, ки сулњу осоиш дар кишвар ба таври бебоз-гашт истиќрор ёбад. Аз ин рў, масъалањои боз њам мустањкам кар дани сарњад ташаккули минбаъдаи Ќуввањои Мусаллањ њамеша дар маркази фаъолияти роњбарияти сиёсї ва Њукумати Тољикистон ќарор хоњад дошт.

Эмомалї Рањмон бо ќаноатмандї вазъи мављудаи сарњад ва хизмати сарњадбонони Россия, нерўњои сулњ овари Ќазоќистону Ўзбекистонро ќайд намуда, иброз дошт, ки азму ирода ва ќуд-рати якљояи давлатњои ба њам дўст омили муњимтарини таъми-ни бехатарии давлат ва осоиши мардуми кишварамон мебошад.

Сарвари давлати тољикон бо изњори ташвиш диќќати на-мояндагони мардумиро ба зуњуроти номатлубе, ки дар аса-ри љанги шањрвандї ба амал омада, хатари зиёдтар аз ради-кализми сиёсї ба амнияти кишвар тањдид мекунад, љалб на-муд. Ў гуфт:

«Њаёти осудаю умедбахши моро баъзан амали нафратовару вањшонияти ашхосе, ки худро муборизи роњи конститутсионї мењисобанду, вале аслан ба ѓоратгарию куштор машѓуланд, нињоят ѓамангез мекунад. Мањз њамин хел гурўњњо, мутаасси-фона, шабохунзанињои роњзанона, сўиќасд ба љону молу мулк, иѓвогарию дасисабозињоро њанўз њам давом медињанд. Њукумат ба кирдори ин гурўњњои аз хунрезї сернашуда аз паси панља нигаристанї нест».


Ва ташвиши сардори давлат бесабаб набуд.Пас аз ба минтаќањои наздисарњадї ва хати сарњад кўчи-

дани љабњаи мубориза бо ќуввањои зиддидавлатї, дар мав-ри де, ки гумон мерафт гўё дигар нерўе, ки маќсадаш ѓасби њоки мият бошад, намондааст, олами љиної бо тамоми вусъа-ти дањшатангезаш ба назарњо падид омад. Гурўњњои љиної ба дараљае бисёр ва бо аслињаи навъњои гуногун муљањњаз буданд, ки бидуни њар гуна тарсу њарос аз маќомоти тартиботи њуќуќ дар мањалњо даст ба аъмоли зишти худ мезаданд. Ва аз њама бадтар он буд, ки бо либоси низомї гашта, ба њар љое пайдо мешуданд, худро барќароркунандагони сохти конститутсионї муаррифї мекарданд. Берўйї ва бешарафии онњо то ба љое ра-сида буд, ки рўирост дар рўзи равшан ба корхонањои саноатї, муассисаву ташкилот, бозору маѓоза рафта молу маводи дав-лативу љамъиятї ва шахсиро ба ѓорат мебурданд ва њар касе-ро, ки муќобилият нишон медод, ба таври вањшиёна латукўб мекарданд ва ё ба ќатл мерасонданд. Дуздї, роњзанї, шабо-хун задан ба хонањои одамон, таљовуз ба молу мулк ва шарафу номуси занњову духтарњо – фењристи номукаммали љиноятњои ин гурўњњо буд, ки дар баёноти оперативии маќомоти њифзи њуќуќ дар он айём њар рўз дањњо маротиба номбар мегардид.

Мавриди зикр аст, ки доман густаронидани љиноят корї дар мамлакат ба манфиати душманони миллати тољик, онњое буд, ки бо барафрўхтани оташи љанг байни бародарон мехостанд Тољикистонро ба як гулхани бузург табдил дода, дастњои но-поки худро гарм кунанд. Акнун чун диданд, ки оташи љанги андохтаашон хомўш мегардад, роњи иѓвову фиреб ва бўњтонро пеш гирифтанд. Дар архиви вазоратњои амният ва корњои дохи-ла, Прокуратураи љумњурї садњо њуљљатњои мўътамад ва баёно-ти дар њангоми содири љиноят дастгиршудањо мањфуз аст, ки ба равшанї аъмоли бадхоњони миллати тољикро нишон медињад, ки љавонњои рањгумзадаи тољик ва шањрвандони хориљиро бар ивази пулу мол ба ќочоќи силоњи оташфишон, тиру ту-фанг ва ба пањн кардани вараќањои иѓвоангез љалб намуда-анд. Гаравгонгирии кормандони ташкилотњои байналхалќї, амалиётњои террористї нисбати афсарону хизматчиёни нерўњои


сулњовар, куштори ходимони намоёни давлативу љамъиятї ва рўзноманигорони варзида, таркондани кўпрукњо дар мавзењои тамоман дур аз мањалњои дар собиќ майдони љанг буда ва ди-гар аъмоли вањшиёна, ки аз рўзе ба рўзе ва аз њафтае ба њафтае рух медоданд, умеди мардумро ба ноумедї мубаддал карда, дар љомеа муњити тарсу њарос ба амал меоварданд ва боиси изтиробу нигаронии мардум мегаштанд.

Албатта, ташкилкунандагони ин амалиётњои ѓайриин со-нона чї њадафе доштанд, мисли рўз равшан аст. Аввал ин ки дар Тољикистон муњити носолим ва тарсу њарос ба вуљуд овар-да, мардумро аз њукумат њамчун аз ќувваи роњбарикунандаи ноўњдабаро дилхунук кунанд ва дар пайаш кўшишњои дига-ри табаддулоти давлатиро ба роњ монанд. Ва дигар ин ки Тољи кистонро ба чашми љањониён њамчун нуќтаи доѓ ва сар-замини беамният ва бесубот намоиш дода, љомеаи љањониро аз њамкорињои иќтисодї ва сиёсї бо мамлакати мо боздоранд.

Чунин сурат гирифтани вазъият, дар мавриди њанўз марњи-лаи бозсозиро аз сар гузаронидани системаи таъмини амни-яти миллї, фаъолияти роњбарияти мамлакатро дар панљаи мањ ду диятњои њарбию низомї ва моддию техникї ќарор ме-дод. Вале Роњбари давлат, Њукумати Тољикистон бо он азму иродае, ки дар роњи таъмини сулњу субот ќадам мезаданд, дар баробари ин мушкилї низ бо ќотеъият истодагарї намуда, бар зидди љинояткории муташаккилона ва амалњои террористї ва иѓвоандозї муборизаи беамон эълом карданд.

Ќарори Шўрои Вазирони Љумњурии Тољикистон «Дар бо-раи тасдиќ намудани «Низомномаи хизмати шарт номавї дар Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон» (12.IX.1993, № 466) дар бобати такмили артиши миллї наќши мусбат эљод на-муд ва барои сафарбар кардани воњидњои аз њисоби контрак-тчиён пурракардашуда барои мустањкам кардани сарњад ва муњофизати обйектњои муњими хољагии халќ ва аз мавќеъњои маз бур гирифта, ба муборизаи зидди силоњдорони ѓайриќонунї равона намудани хизматчиёни сохторњои њарбии Вазорати кор њои дохилї ва Кумитаи амнияти миллї имконият фароњам овард.


Њамчунин бо Ќарори Шўрои Вазирони Љумњурии То љи-кистон аз таърихи 12 сентябри соли 1993, № 467 таъсис гарди-дани полки оперативии Идораи њифзи сарњади давлатии Ку-митаи амнияти миллї дар бобати баланд бар доштани сатњи фаъолияти љустуљўї – оперативї дар ноњияњои наздисарњадї, пешгирї ва рафъ кардани амалиёти ќочоќчиёни силоњ, лаво-зимоти љангї ва маводи таблиѓотии иѓвоангез сањми босазое гузошт.

Барои боз њам пурзўр кардани мубориза бар зидди силоњ-дорони ѓайриќонунї ва дигар љинояткорињои вазнин, аз таъ-рихи 30 сентябри соли 1993 Фармони Раёсати Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи чорањои иловагии бештар мўъ тадил сохтани вазъи љамъиятию сиёсї дар љумњурї» ба-ромад.

Бо ин фармон ба маќомот ва кормандону хизматчиёни Ва-зорати корњои дохилї, Кумитаи амният, Вазорати мудофиа су-пориш дода шуд, ки:

– то 25 октябр воњидњои низомие, ки тобеи Вазорати корњои дохилї, Вазорати мудофиа ва Кумитаи амният не-станд, пароканда карда шаванд;

– муњофизони мусаллањи мансабдорон ва ашхоси дигар, ки дар рўйхати тасдиќкардаи Раёсати Шўрои Олии Љум њурии Тољикистон нестанд, то 20 октябр пароканда кар да шаванд;

– шахсоне, ки иљозаи гирифта гаштани силоњ доранд, то 20 октябр дар Вазорати корњои дохилї аз ќайд гузаранд.

Фармони мазкур њамчунин Вазорати корњои дохилї ва Ва-зорати мудофиаро вазифадор мекард, ки:

– масъулиятро нисбати интизоми хизматї ва њарбї, пўшида гаштани либоси муќарраркардашуда, нигоњ доштану муоми-ла кардан бо тиру туфангро пурзўр намоянд;

– барои нигоњ доштани тартиботи љамъиятї дар кўча ва љой њои љамъиятї ва ба маќсади ошкор кардани шахсоне, ки бо худ ѓайриќонунї силоњи оташфишон гирифта мегарданд, либоси муќарраркардашудаи маќомоти корњои дохилї, мудо-фиа ва амнияти миллиро пўшида мегарданд, посбонии якљоя ташкил намоянд.


Дар љараёни иљрои фармони мазкур нерўњои њарбї ва маќомоти њифзи њуќуќ фаъолияти худро дар њамоњангии беш-тар бо якдигар ба роњ монда, ба натиљањои назаррас ноил гар-диданд.

Дар натиљаи ин њамкорињо гурўњњои зиёди ѓайри ќо нунї мусал лањшуда безарар гардонида ва дастгир карда шуданд. Бо саъю кўшиши сохторњои низомї ва фаврї-љус туљўї зиёда аз 200 љинояткороне, ки дар содир намудани амалиётњои террористї ва тахрибкорї даст доштанд, ошкор ва ба љавобгарї кашида шуданд. Зиёда аз як њазор адад яроќи оташфишон ва миќдори зиёди му њи моти љангї мусодира карда шуд.

Њамзамон бо пурзўр шудани мубориза бо гурўњњои мусал-ла њи ѓайриќонунї ва амалиётњои террористї, роњбарияти мам-лакат тањким ва такмили Ќуввањои Мусал лањ ва дигар сохтор-њои таъмини амниятро дар маркази фаъолияти худ ќарор дода, њамеша дар садади ба вуљуд овардан ва пурра гардонидани зами нањои њуќуќї ва моддиву техникии ин сохторњо ќарор дошт.

Дар ин замина дар охири соли 1993 муњимтарин ќо нунњои танзимкунандаи фаъолияти системаи таъмини амнияти миллї ќабул гашта ба мавќеъи иљро гузошта шуданд.

Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи Ќўшунњои дохи лии Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон» (28.XII.1993, № 916) заминаи њуќуќии сохтори њарбиро, ки вази фањояш таъмини амнияти давлат, муњофизати тартибо-ти љамъиятї, посбонї ва муњофизати обйектњо ва иншоотњои махсусан муњим буда, дар замони љанг захираи Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон мебошад, фароњам оварда шуд.

Ќонунњои «Дар бораи амният» (28.XII.1993, № 918) ва «Дар бораи Кумитаи давлатии амнияти миллии Љумњурии То љи кистон» (28.XII.1993, № 917) вазифањо ва самтњои асо-сии фаъолияти маќомоти амнияти миллиро дар таъмини ам-нияти шахсият, љамъият ва давлат муайян намуда, дар боба-ти мушаххас сохтани мафњуми амният, унсур њои асосї, нерўњо ва воситањои таъмини амният наќ ши муњим эљод намуданд.


Зикри ин нукта муњим аст, ки то арафаи соли нави 1994 дар Тољикистон асосан заминаи меъёрњои њуќуќии созмон ва фаъ олияти нерўњои њарбии таъмини мудофиа ба вуљуд оварда шуда, такмили минбаъдаи онњо ба роњ монда шуданд.

Соли 1994 барои мардуми Тољикистон соли бурдборї аз душворињои азими сиёсию иќтисодї ва њам соли им тињони ка-молоти маънавї ва њуќуќї буд.

Дар ин сол дар асари љанги шањрвандї ва беш аз пеш кан-да шудани муносибатњои сиёсию иќтисодї бо мамолики собиќ шўравї, сатњи истењсолот паст фаромада, мамлакат торафт ба бўњрони амиќи иќтисодї фурў мерафт. Беќурбшавии пул, на-будани љои кор ба олами љиної шароити бештаре фароњам овард, ки аз њисоби љавонони беирода ва рањгумзада сафњои худро васеъ намояд.

Вазъи ноороми сарњад ва ноњияњои наздисарњадї ва аз ин лињоз љалби хизматчиёни маќомоти низомї ба нуќтањои доѓ имконият медод, ки гурўњњои ѓайриќонунї мусаллањшуда ва њанўз ба дасти нерўњои давлатї наафтода, ба бедодгарињои хунини худ идома дињанд.

Дар охири моњи маи соли 1994 Фармони Раёсати Шў рои Олии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи таъсиси Ќўшунњои сарњадии Вазорати амният» (30.Y.1994, № 273) баромад.

Таъсис шудани ќўшунњои сарњадї дар мустањкам кардани сарњад аз амалиётњои сарњадвайронкунї бо маќсади пешгирї кардани инкишофи амалиётњои террористї дар дохили киш-вар ва њамчунин барои пешгирї ва рафъ намудани кўшишњои ќочоќи силоњ ва дигар амалиётњои душманона, самаранокии фаъолияти сарњадбонони тољикро дар њамкорї бо гурўњи сар-њадии Россия ба сатњи баландтаре бардошт.

Таъсиси Ќўшунњои сарњадї дар такмил намудани даст-гоњи њарбї ва нерўи мудофиавии Тољикистон боз як ќадами љиддї гардид.

Чї тавре дар сањифањои гузашта аз ќавли Сардори давлат Раиси Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон Эмо малї Рањмон таъ кид шуда буд, ќонуният асос ва пояи Ќув вањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї мебошад. Аз ин лињоз, таъми-


ни ќонуният дар ќисмњои њарбї њамеша дар маркази диќќати роњбарияти љумњурї ва маќомоти њифзи њуќуќи мамлакат ќарор дорад.

Дар ин замина бо имзои Эмомалї Рањмон дар таърихи 18 июни соли 1994 Раёсати Шўрои Олии Љумњурии То љи кистон дар бораи ташкил кардани додгоњњои њарбии гарни зонњои Ду-шанбе, Хуљанд ва Хатлон ќарор ќабул намуд.

Ташкил кардани додгоњњои њарбї дар гарнизонњо дар дав раи мазкур аз якчанд љињат муњим буд. Аввал ин ки кор-мандони судњои њарбї, њамчун мутахассиси баррасикунандаи љиноятњои аз љониби њарбиён содиршуда, малакаи тахассусии худро такмил мекунанд, ки ин барои нисбатан даќиќ омўхтани сабабњо ва омилњои ќонунвайронкунї аз љониби њарбиён ва чора андешидан барои пешгирии љиноятњои монанд имко-ният фароњам меоварад. Дуввум ин, ки кормандони судњои њарбї бевосита дар байни њарбиён бо корњои профилактикї ва фањмондадињии ќонунњо машѓул мешаванд, ки ин бешубња, ба кам шудани љиноят дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї мусоидат мекунад. Ва дигар ин ки таљрибаи њаррўза андўхтаи кормандони судњои њарбї имконият медињад, ки ќонунгузорї дар ин соња, ки акнун ќадамњои аввалашро ме-гузорад, бо пешнињодњои онњо такмили бештаре касб кунад.

Дар тўли се моњ – апрел, май ва июн, дар љумњурї маъ ра-каи муњими сиёсї, муњокимаи умумихалќии лоињаи Консти-тут сияи Љумњурии Тољикистон, љараён гирифт.

Натиљањои муњокимаи умумихалќии Сарќонун, ки дар он намояндагони тамоми табаќањои иљтимої ва мутахассисони соњањои гуногун ширкат варзиданд, нишон дод, ки љомеаи Тољикистон љонибдори давлати њуќуќбунёд ва демокративу дунявї ва њамчунин тарафдори шакли президентии идораи дав-лат њастанд. Ин маърака равшан сохт, ки халќи Тољикистон аз лињози маънавї, сатњи маърифати њуќуќї ва бо дарки масъу-лият бањри тањкиму пойдор гардонидани давлати миллї барои баргузоркунии ислоњоти конститутсионї омода аст.

Бо назардошти ба вуљуд омадани заминањои мусоиди иљ ти моиву маънавї ва њамчунин бо ба эътибор гирифтани


на ти љањои муњокимаи умумихалќии лоињаи Конститутсия Ќо нуни конститутсионии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи исло њоти конститутсионї дар Љумњурии Тољикистон, тарти-би ќабул намудан ва мавриди амал ќарор додани Конститут-сияи (Сарќонуни) Љумњурии Тољикистон» (VII.1994, № 1715) ќабул гардид.

Рўзи 6-уми ноябри соли 1994 дар њаёти сиёсии халќи мам-лакат воќеаи бузурги таърихї ба вуќўъ пайваст. Халќи тољик дар ин рўз бори аввал дар шароити истиќлолияти миллї Кон-ститутсияи (Сарќонуни) Љумњурии Тољикистон – бунёди асо-сии њуќуќии давлати худро аз тариќи раъйпурсии умумихалќї ќабул намуд ва сарвари эътирофшудаи миллии хешро ба мас-нади Президенти Љумњурии Тољикистон пазируфт.

Мардуми Тољикистон бо ќабули ќонуни асосии зинда-гии худ, роњи ояндаи хешро барои асрњо муайян намуда, љою маќоми худро дар арсаи сиёсати љањон таъйин кард.

Эмомалї Рањмон дар нутќи пурмўњтавои худ, пас аз ёд кар дани савганди Президенти Љумњурии Тољикистон дар ир-ти бот бо ин њодисаи муњим дар њаёти сиёсии мамлакат, аз љумла чунин гуфт:

«Халќи тољик дар таърихи беш аз њазорсолаи давлатдо-риаш бори аввал Конститутсияи Љумњурии Тољикис тонро бо раъйпурсии умумихалќї ќабул карда, Президенти љумњуриро интихоб намуд. Иштироки фаъолонаи шањр вандони љумњурї дар ин маъракаи муњими сиёсї яке аз дастовардњои бузург ва пирўзии демократия дар Тољикистон мебошад.

Президенти Љумњурии Тољикистон кафили амалї гарди-дани Конститутсия мебошад. Ман ба њайси Президент шумо-ро бовар мекунонам, ки њифзи њуќуќњо, озодињои шањрвандон, тамомияти арзии љумњурї, вањдати миллї, сулњу салоњро дар љумњурї таъмин хоњам кард.

Тавре, ки ду сол пеш гуфта будам, боз мегўям: «тану љон ва њастии худро фидои миллатам намуда, њељ чизро аз халќи худам дареѓ намедорам».


Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон дар баробари муайян намудани самтњои фаъолияти роњ барияти мамлакат дар марњилаи нав пас аз ќабули Конститутсия ва такмил гардидани сохтори идораи роњбарияти љумњурї ба масъ алаи ќонуният ањамияти махсус дода гуфт:

«Тамоми фаъолиятамонро ба он равона мекунем, ки де-мократия ва риояи ќонун барои њама баробар татбиќ гардад.

Мо органњои назоратие ба вуљуд меоварем, ки татбиќи ќонуну ќонуниятро дар кишвар амалї намоянд ва њама гуна ќонунвайронкуниро бартараф кунанд.

Дар навбати аввал барои ба вуљуд овардани шароити озод ва демократї мо бояд њатман ба њалли масъалаи яроќ супорї ноил гардем. Ин масъала чанд пањлў дорад ва проблемаи нав нест.

Вобаста ба ин як масъалаи дигар – масъалаи кадрњои соњаи њуќуќ ва муњофизати тартиботи љамъиятиро низ хотирнишон карданиям.

Њифз, риоя ва эњтироми њуќуќи инсон ва шањрванд, ба-робарии њама дар назди ќонун, таъмини волоияти ќонун дар љомеа яке аз вазифањои аввалиндараљаи Президент мебошад.

Ман хуб дарк мекунам, ки маќомоти њифзи њуќуќ ва арти-ши миллї оинаи њар як давлатанд, коркунони ин соњањо на-мояндаи давлат буда, аз номи он амал мекунанд.

Њоло, ки шароити нисбатан мусоидтар ба амал омадааст, барои тоза кардани сафњои маќомоти њифзи њуќуќ ва артиши миллї аз одамони ношоиста чорањои ќатъї ва муассир анде-шидан зарур мебошад».

Президент Эмомалї Рањмон мавзўъи гуфтушунид бо му-холифини давлатро мавриди баррасї ќарор дода, изњор на-муд, ки роњбарияти Тољикистон барои ба даст овардани сулњи комил ва ризояти миллї дар мамлакат минбаъд њам раванди гуфтушунидро бо мухолифин идома медињад.

Ќабули Конститутсия ва интихоботи Президенти Љум-њу рии Тољикистон ба суръати дигаргунињои куллї дар њаёти сиё сиву иљтимоии мамлакат такони тозае бахшид. Президент бо такя ба меъёрњои Сарќонун ва бо истифода аз ваколатњои


хеш дар як муддати кўтоње дар роњи танзими вазъи сиёсию иљ тимої иќдомњои зиёде анљом дод, ки муњимтарин дар ин ќатор фармонњои Президенти љумњурї аз таърихи 2 декабри соли 1994, № 2 «Дар бораи ихтиёран супоридан ва мусоди-ра кардани силоњи оташфишон, лавозимоти љангї ва техни-каи њарбї аз ањолии Љумњурии Тољикистон» ва «Дар бораи чорањои таъхирнопазири минбаъд бењтар намудани фаъолия-ти маќомоти корњои дохилї, амният ва Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон» аз таърихи 21 декабри соли 1994 ме-бошанд.

Дар њолати мўътадил нигоњ доштани вазъи љамъиятиву сиёсї, тањким намудани сулњу субот ва дигар масъалањои муњиме, ки дар марњилаи наве дар ташаккули давлатдорї оѓоз шуд, њамоњангии фаъолиятњои тамоми шохањои њокимияти дав-латиро дар њама сатњ таќозо мекунанд. Бо назардошти вусъ-ати дигаргунињои куллї ва бо маќсади њарчи бештар тезони-дани ин љараён ва мушаххас намудани вазифањои маќомоти роњбарї Эмомалї Рањмон дар таърихи 24 декабри соли 1994 машварати нахустини худро дар маќоми Президенти Љумњурии Тољикистон бо роњбарони вилоятњову шањру ноњияњо ва вазо-рату кумитањои мамлакат доир намуд.

Президент Эмомалї Рањмон вазъи бўњронии иќтисо диёти мамлакат ва роњњои тадриљан аз он баромаданро мавриди тањ лилу баррасї ќарор дода, вазифањои роњба рияти давлат ва маќомоти роњбарикунанда дар мањалњоро дар соли фарораси-даи 1995 муайян намуд. Президенти љумњурї дар фароварди нутќи худ вазифањои маќомоти роњбариро бори дигар хотир-расон намуда гуфт:

«Дар ин машварат мо умдатарин масъалањои рўзро гуфтем.Масъалањоеро ба миён гузоштем, ки фардо гуфтани онњо

дер мешавад. Пас мо барномаи минимуми худ – барномаи соли 1995-ро дорем. Дар ин сол мо интихоботи вакилони Маљлиси Олиро гузаронида, ба оламиён садоќати худро нисбат ба де-мократия ва адолати иљтимої бори дигар исбот мекунем; дар ин сол мо аз дасти одамони ѓайрињарбї яроќро пурра гириф-та, заминаи бештари бехатарии мардумро таъмин ва шаро-


ити зиёдтарро барои бозгашти тамоми гурезањое, ки асосан дар Љумњурии Исломии Афѓонистон ва кишварњои собиќи шўроњо мондаанд, фароњам месозем; тамоми имкониятро ис-тифода бурда, пастравии истењсолотро бозмедорем ва зами-наи пешрафти иќтисодиро таъмин мекунем».

Соли 1995 дар партави нишондодњои Президенти мам-лакат ва фармону дастурњои ў бо муборизаи оштинопазири нерўњои таъмини амният ва маќомоти њифзи њуќуќ бар зид-ди љинояткорї ва ќонунвайронкунињо оѓоз гардида, то бар-гузоршавии маъракаи дигари муњиме дар њаёти сиёсии мам-лакат – интихоботи Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон ва маљлиси вакилони мањаллї вусъат пайдо намуд ва идома ёфт.

Дар ин муддат ихтиёран ва ба таври маљбуркунї ња зор-њо адад яроќи оташфишон, техникаи њарбї ва садњо њазор му њи моти љангї гирифта шуд. Бо љањду талоши маќомоти њифзи њуќуќ амали дањњо гурўњњо ва дастањои ѓайриќонунї мусаллањшуда ва љинояткорону роњзанњо боздошта шуд. Ин имконият дод, ки шумораи љиноятњои вазнин бо истифодаи силоњи оташфишон ба таври ќобили мулоњиза кам гардад.

Аз тарафи кормандону хизматчиёни вазоратњои корњои дохилї ва амният, Прокуратураи љумњурї љиноятњои зиёди му та шаккили пештар содиршуда ошкор карда шуданд.

Дар љараёни иљрои Фармони Президенти љумњурї аз 21 декабри соли 1994 «Дар бораи чорањои таъхирнопазири мин-баъд бењтар намудани фаъолияти маќомоти корњои дохилї, амният ва Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон» атте-статсияи њайати шахсии љузву томњои Вазорати корњои дохилї, Вазорати амният ва Ќуввањои Мусаллањ амалан ба анљом ра-сонида шуд.

Рўзи 26-уми феврали соли 1995 чун идомаи ислоњоти конститутсионї интихоботи Маљлиси Олї ва маљлиси мањаллии вакилони халќ баргузор шуданд. Бо ин рўйдоди муњими сиёсї дар љумњурї ба вуљуд овардани заминањои њуќуќї ва омилњои ба таври демократї ва мутамаддин таъсис додани маќомоти на мояндагии умумимиллї ва мањаллї фарљом пазируфт.


Президент дар робита бо ин рўйдоди дорои ањамияти бузур-ги таърихї зимни маърўзаи барномавии худ дар нахустин иљлосияи Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон 7 апрели соли 1995 бо камоли ќаноатмандї гуфт:

«Нахустин иљлосияи Маљлиси Олї, бешубња, воќеаи дорои ањамияти бузурги сиёсї ва таърихї мебошад. Хусусияти асо-сии иљлосияи њозира дар он аст, ки маќоми олии ќонунгузор дар шароити истиќлолияти љумњурї ва амали Конститутсияи нав ба фаъолияти худ шурўъ менамояд.

Чунин аќида, ки гўё Тољикистон њанўз дар чорроњаи таъ-рих ќарор дорад, дуруст нест. Мардуми кишвари мо рўзи 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалќї роњи ояндаи худро бебозгашт муайян намуд. Њамаи он наќ шањое, ки ман зимни Изњороти сиёсии худ аз ин минбар дар таърихи 28 де-кабри соли 1993 эълом дошта будам, дар амал пурра татбиќ гардиданд.

Акнун њамчун Президенти Љумњурии Тољикистон вази-фаи аввалиндараљаи худро дар он мебинам, ки кафолатњои дар Конститутсия эълоншуда ба шиорњои хушку холї таб-дил наёбанд, балки моњияти воќеъї пайдо кунанд ва дар амал татбиќ гарданд».

Президенти љумњурї диќќати намояндагони мардумиро ба масъалаи таъмини амният ва тањкими истиќлолияти То-љикистон љалб намуда гуфт:

«Мо ва шумо, депутатњои мўњтарам, барои таъмини вањ-дату ягпорчагии миллат ва тањкими истиќлолияти Тољи кистони азиз масъул мебошем.

Мавзўъи кафолатњои истиќлолият, ягонагї ва тамомия-ти арзии давлат ба проблемаи Нерўњои Мусаллањамон зич ало ќаманд аст. Нерўњои Мусаллањ ба мо танњо барои њалли масъалањои мудофиа заруранд. Тољикистон ба касе тањдид на-мекунад ва сиёсати сулњдўстонаро ба роњ монда, истиќлолияти мамлакатњои дигарро эњтиром менамояд.

Мо меморандуми Алмааторо дар бораи њимояи сулњ ва осо-иш дар Иттињоди Давлатњои Мустаќил имзо карда, њамроњ бо


дигар мамлакатњо ўњдадор шудем, ки аз њама гуна намудњои фишори низомї, иќтисодї ва ѓайра худдорї хоњем кард.

Зиёда аз он мо тарафдори инкишофи минбаъдаи тамоми маљмўъи созишномањои дутарафа оид ба бунёди фазои ягонаи низомию сиёсии давлатњои аъзои Иттињод мебошем. Аз ин хо-тир ислоњоти њарбиро ба роњ монда, сатњи омодагии нерўњои мусаллањи љумњуриро мувофиќан баланд бардоштан лозим аст.

Вазорати мудофиа ва идорањои тобеи он, маќомоти мањал-лии њокимият барои он масъул њастанд, ки шањр ван дони мам-лакати мо хизмати Ватанро сарбаландона иљ ро карда, ман-фиатњои давлатро њимоя намоянд, бехатарии онро мус тањкам кунанд».

Мундариљаи ислоњоти њарбї дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї баъд аз сафари Прези денти Љум њурии Тољикистон Эмомалї Рањмон ба ви лоятњои Лени-нобод, Хатлон ва Вилояти Мухтори Кўњис то ни Бадахшон дар моњњои май-июли соли 1995 бо дарна зардошти пешнињодњои сардори давлат сурати мушаххас ба худ гирифт. Вохўрињо ва мулоќотњои Президенти љумњурї бо фаъолон ва ањолии љумњурї як ќатор норасоињо ва ноќисињоро дар масъалаи ин-кишофи сиёсати дохилї, иќтисодиву иљтимої, љобаљогузории кадрњои роњ барикунанда, мустањкам намудани ќонуният ва тартиботи њуќуќї ва интизоми дохилии Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї ошкор намуданд. Президент Эмомалї Рањмон дар љараёни сафар ба роњбарони вазорату идорањо, раисони њукуматњои мањаллї дастур дод, ки барои мўътадил гардондани вазъи сиёсиву иљтимої ва иќтисодии љумњурї ва таъмини волоияти ќонун чорањои таъхирнопа-зир андешанд. Бо Ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон аз 24 июли соли 1995, № 478 «Дар бораи тадбирњои татбиќи дастурњои Президенти Љумњурии Тољикистон Э.Ш.Рањмон, ки дар љараёни сафари ў дар љумњурї пешнињод гардидаанд» маќомоти мазкур ўњдадор карда шуданд, ки чорабинињоро оид ба татбиќи дастурњои Президенти љумњурї тањия ва амалї на-моянд. Аз љумла дар ин њуљљат фаъолияти ѓайриќаноатбахши Вазорати мудофиа оиди кор бо њайати шахсї дар воњидњо ва


ќисмњои њарбї ва сатњи пасти интизом дар байни хизматчиё-ни њарбї ќайд карда шуда, Вазорати номбурда ўњдадор карда шуд, ки оид ба бартараф кардани камбудињои мављуда дар кор бо њайати шахсї, мустањкам намудани интизоми хизматчиёни њарбї, пурра намудани ќисмњо ва воњидњои њарбї бо кадрњои фармондењии ихтисоснок тадбирњои таъхирнопазир андешад:

– якљоя бо Вазорати амният, давра ба давра, то 1 сентябри соли 1995 воњидњои њарбии дар њудуди ноњияњои Колхозобод ва Вахш бударо бо маќсади таъмини бехатарии сарњади давлатї ба самтњои хатарноки бештар рахнашаванда гузаронанд;

– бо маќсади такмили сохтори ташкилии Ќўшунњои дохи-лии Вазорати корњои дохилї ва бењтар намудани роњбарияти фаврии ќуввањо, воњидњои Ќўшунњои Вазорати корњои дохи-лие, ки дар ноњияи Вахш љойгир аст, пароканда карда шавад;

– Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон дар мўњ лати як моњ мувофиќи тартиби муайянгардида супо ридани њай ати шахсї, силоњ ва базаи моддию техникии воњиди њарбии маз курро ба ќисмњои тобеи њарбї мутобиќи штати зарурї анљом дињад;

– Вазорати адлия, Вазорати амният, Вазорати корњои до-хи лї бо иштироки Прокуратураи Љумњурии Тољикистон на дер тар аз 1 октябри соли 1995 лоињаи ќонунњо «Дар бораи риш ватхўрї» ва «Дар бораи мубориза бо љиноятњои муташак-ки лона»-ро ба баррасии Њукумат пешнињод намоянд;

– Вазорати амнияти Љумњурии Тољикистон на дертар аз 1 ноябри соли 1995 дар њудуди шумораи умумии Вазорат ќисми махсусро оид ба мубориза бо терроризм таъсис дода, онро бо њайати шахсии боэътимоди аз њар љињат омода пурра намояд;

– Вазорати мудофиа то 1 сентябри соли 1995 дар заминаи коллељи олии њарбї курсњои тайёрии њайати хурди офитсерї ва курсњои азнавтайёркунии њайати офитсериро ташкил дињад.

Барои тезонидани њалли масъалањои мазбур тибќи мод-даи сездањуми Ќарори номбурда бо супориши Президенти љум њурї Комиссияи давлатї оид ба омўхтани фаъолияти Ва-зорати амният, Вазорати корњои дохилї, Прокуратура, Куми-таи гумрук таъсис дода шуд. Комиссияи мазкур, ки дар њайати


он намояндагони басалоњияти Њукумати љумњурї ва Дастгоњи иљроияи Президенти Љумњурии Тољикистон шомил гаштанд, вазъи шиддатбори мављударо омўхта, тадбирњои мушаххаси њалли онро муайян намуданд. Ин тадбирњо њамчун дастура-мали фаъолияти тамоми маќомоти давлатї ба мавќеъи амал гузошта шуданд.

Њамчун идомаи иќдомњои густурдаи мўътадилгардонии вазъи сиёсиву иљтимої ва амалї гардонидани барномае, ки Сардори давлат дар иљлосияи нахустини Маљлиси Олї эъ-лом дошта буд, бо маќсади таъмин намудани кафолатњои њифзи њуќуќу озодињои инсон ва шањрванд, ки Конститут-сияи Љумњурии Тољикистон муќаррар намудааст, инчунин мус тањкам намудани ќонуният, тартиботи њуќуќї ва пурзўр наму дани мубориза бар зидди љинояткорї дар таърихи 23 сен тябри соли 1995 Фармони № 341 Президенти Љумњурии Тољи кистон «Дар бораи чорањои пурзўр намудани мубориза бар зидди љинояткорї, мустањкам намудани ќонуният ва тар-тиботи њуќуќї» ба имзо расонд.

Бо назардошти ањамияти махсуси ин њуљљати муњими давлатї, ки асоси иќдомњои муассир дар мубориза бо љиноят-корї ва бо њуќуќвайронкунї гаштааст, лозим донистем нуктањои асосии онро пурра биёрем.

Бо ин Фармон:1. Дар назди Президенти Љумњурии Тољикистон му во фиќи

хайати замимагардида (аз рўи вазифа) Шўрои њамо њангсозии мубориза бо љинояткорї таъсис дода шуд.

2. Ба Њукумати Љумњурии Тољикистон супориш дода шуд:а) то 1 ноябри соли 1995 Барномаи Давлатии мубориза

бо љинояткорї, мустањкам намудани ќонуният ва тартибо-ти њуќуќиро тартиб дода, онро ба муњокимаи Маљ лиси Олии Љумњурии Тољикистон пешнињод намояд;

б) ба Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон дар хусуси даровардани таѓйироту иловањо ба ќонунњои амалкунандаи Љумњурии Тољикистон таклифњо пешнињод намуда, дар онњо пурзўр намудани масъулиятро барои аъмоли зерин дар на-зар дорад:


– барои ѓайриќонунї гирифта гаштан, нигоњ доштан, ха-ридан, тайёр кардан (сохтан) ё фурўхтани силоњи оташфишон;

– барои љиноятњои бо истифодаи силоњи оташфишон ало-ќадошта, аз љумла аз љониби хизматчиёни њарбї ва кормандо-ни маќомоти њифзи тартиботи њуќуќї содиршуда;

– барои љинояту ќонуншиканињои дигаре, ки нисбати хиз-матчиёни њарбї ва кормандони маќомоти њифзи тартиботи њуќуќї содир шудаанд;

– барои ѓайриќонунї нигоњ доштани муњофизон аз љониби шахсоне, ки чунин њуќуќ надоранд;

– барои пањн кардани маводи нашъаовар, рабудану дуз-дидани воситањои наќлиёт;

– барои њар гуна аъмоле, ки ба вайрон кардани тамоми-яти арзии давлат, пањн кардани худпарастии минтаќавї, ба-рангехтани мањалгарої дар байни ањолї ва ё гурўњи шахсон равона гардидаанд;

в) дар мўњлати як моњ масъалаи ба тартибдаровардани ќои дањои баќайдгирї, сукунат ва истиќомати шањрвандон дар пойтахти Љумњурии Тољикистон – шањри Душанбе бар расї ва њал намояд.

3. Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон, Ва-зорати амнияти Љумњурии Тољикистон, Вазорати мудо фиаи Љум њурии Тољикистон, Прокуратураи Љумњурии Тољикистон, Вазорати адлияи Љумњурии Тољикистон, кумитањои гумрук ва андози назди Њукумати Љумњурии Тољикистон тањти масъ-улияти шахсии роњбаронашон тар тиби ягонаи баќайдгирии вазъи воќеии љинояткорї ва ќонуншиканињои маъмуриро, ки пуррагии маълумоти дахлдор оиди љинояткорї дар љумњурї ва воќеияти њатмии онњоро таъмин мекунад, тањия намоянд.

4. Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон, раи-сони вилоятњо ва шањру ноњияњо аз њисоби азнавтаќ сим кунии ќувваю воситањо бањри мустањкам намудани хадамоте, ки бо муњофизати тартиботи љамъиятї машѓуланд, ба онњо расони-дани кўмаки иловагии молиявї ва моддию техникї тадбирњо андешанд.


5. Прокуратураи Љумњурии Тољикистон ва Суди Олии Љум-њурии Тољикистон ба принсипи бо љазои ба мањ кум шудагон муќарраргардида мувофиќ будани љиноятњои со дир кардаи онњо, махсусан, љиноятњои хатари зиёди љамъиятї дошта, ин-чунин, бо истифодаи силоњи оташфишон содиргардидаро риоя кардани судњои љумњурї пурзўр намоянд.

6. Комиссияи љумњуриявии назорат ба мусодираи силоњи оташфишон, муњимот ва техникаи њарбї дар мўњ лати як моњ ои ди љавобгарии шахсони вазифадор барои ба таври бояду шояд иљро накардани Фармони Президенти Љумњурии Тољи кис-тон аз 2 декабри соли 1994 № 2 «Дар бораи ихтиёран супурдан ва мусодираи силоњи оташфи шон, муњимот ва техникаи њарбї аз ањолии Љумњурии Тољи кистон» таклифњо пешнињод намояд.

7. Вазорати фарњанг ва иттилооти Љумњурии Тољикис тон масъалањои мубориза бо љинояткориро дар воситањои ахбо-ри омма мунтазам шарњу тавзењ дода, баромади роњбарони маќомоти њифзи тартиботи њуќуќї, репортажњо аз мурофиањои кушоди судї ташкил кунад ва дигар чо рањоеро, ки ба баланд бардоштани маданияти њуќуќии ањолї равона гардидаанд, ан-дешад.

8. Љараёни иљрои фармони мазкур њар се моња дар чала-саи Шўрои њамоњангсозии мубориза бо љинояткорї мавриди баррасї ќарор дода шавад.

Шўрои њамоњангсозии мубориза бо љинояткорї, ки ба њай ати он роњбарони олирутбаи Њукумат, Дастгоњи иљроияи Президенти Љумњурии Тољикистон ва тамоми роњбарони блоки ќудратии Њукумат, маќомоти њифзи њуќуќ, судї, ташкилотњои сиёсию љамъиятии љумњурї шомил гаштанд, дар њамкории зич бо вазоратњо, ташкилоту муассисањои давлатию љамъиятии ман-фиатдор ва дар асоси пешнињодњои онњо, фикру мулоњизањои ањолии љумњурї, омўзиши маводи васоити ахбори умум доир ба масъалањои љинояткорї ва тартиботи њуќуќї, Барномаи давлатии Љумњурии Тољикистон оид ба пурзўргардонии мубо-риза зидди љинояткорї дар солњои 1996-1997-ро тањия намуд,


ки он дар таърихи 4 ноябри соли 1995 аз љониби Президент Эмомалї Рањмон имзо шуда, ба мавќеи иљро гузошта шуд.

Ин Барнома, пеш аз њама, барои он дорои ањамияти бу-зург аст, ки мубориза бо љинояткориро вазифаи афзалиятно-ки умумидавлатї эътироф карда, кўшишњои асосии давлат ва љамъиятро барои ташкил додани системаи боэътимоди мубо-риза бо љинояткорї равона намуд. Ва ањамияти он боз дар он аст, ки Барнома дар асоси принсипњои ќонуният, демократизм ва ошкорбаёнї тартиб дода шудааст.

Муќаддимаи ин њуљљат дар шарњи умумии њолати љи-нояткорї ва тамоюлњои асосии инкишофи вазъи љиної дар Тољикистон, бо тањлили амиќи илмї манзараи вазъи љиноиро дар љумњурї пас аз љанги шањрвандї тасвир намуда, тамоми вусъати фалокатбори он ва раванди афзоиш ва самтњои густа-риши онро нишон медињад. Аз љумла дар муќаддимаи Барно-ма ќайд шудааст:

«Дар натиљаи муќовимати маълуми соли 1992 ба андо-заи зиёд мусаллањшавии ањолї хусусияти тањдидкунанда пай-до кард. Сарфи назар аз ин ки тадбирњои зиёд андешида ме-шаванд, ба маќомоти њифзи њуќуќ муяссар намегардад, ки ба силоњдорї назорати пурра муќаррар кунад. Дар натиља њар љинояти дањум дар љумњурї ва аз љумлаи љиноятњои хатар-нок њар љинояти панљум бо истифода аз силоњ сурат мегирад...

Яке аз тамоюлњои љинояткорињои муосир ин аст, ки сох-торњои љиноятбор кўшиш мекунанд, ки ба иќтисодиёт, сиёсат ва маќомоти њифзи њуќуќ сар дароварда, дар онњо мустањкам љойгир шаванд. Дар раванди раќобати шадид барои назорат ба соњањои фоидаовари фаъолияти иќтисодї доирањои љинояткор муташаккил ва мусаллањ мешаванд.

Вусъатёбии ѓайриќонунии маводи нашъаовар дар Љумњурии Тољикистон ба њадди хатарнок расидааст. Љи ноятњое, ки аз љониби корчалонњои нашъа содир мешаванд, торафт бештар хусусияти касбї ва муташаккилона пайдо мекунад. Ќочоќи маводи нашъаовар ва якљошавии мафияи нашъафурўшони Тољикистон бо системаи байналхалќии савдо, ки гурўњњои љи-нояткори мамлакатњои Иттињоди Давлатњои Мустаќил, Скан-

динавия, Европа ва Осиё ба он шомиланд, ќувват гирифта ис-тодааст. Муњофизати нокифояи сарњади давлатї, сарњадњои осонгузари ИДМ, инчунин вазъи љуѓрофии љумњурї ва роњи нисбатан камхатари интиќоли пинњонии маводи нашъаовар ба Россия ва, баъд, аз он љо ба Европаи Ѓарбї майлу раѓбати нашъ афурўшони байналхалќиро ба Тољикистон бештар ме-гардонад.

Хатари имконпазири аъмоли душманонаи мухолифи-ни мусаллањ ва дигар гурўњњои террористї, ки дар ноњияњои љанубии љумњурї ва дар шањри Душанбе фаъолона амал ме-кунанд, боќї мемонанд. Вазъият дар сарњади байни Љумњурии Тољикистон ва Љумњурии Исломии Афѓонистон, ки аз љониби ќуввањои мухолифини мусаллањи оштинопазир ва зархаридо-ни хориљї фактњои зиёди иѓвогарї, ќочоќи маводи нашъао-вару силоњ рўй медињанд, муташанниљ мебошад...

Њолати тартиботи њуќуќї дар кўчањо, дар љойњои љамъи-ятї, шањру шањракчањо боиси изтироби љиддист. Дараљаи таљ њи зонии моддию техникии хадамоти патрулию посбонї, камии ќувваи барќ ва ободонии нокофии шањрњо назоратро ба муњофизати тартиботи љамъиятї дар шањру шањракњои љум њурї суст кардаанд. Дар натиља сї фоизи њамаи љиноятњо дар шањрњо содир шудаанд...

Тамоюли манфї дар Ќуввањои Мусаллањи љумњурї ба миён омада истодааст, ки дар он љо далелњои сершумори муно си-бат њои ѓайриоинномавї миёни хизматчиёни њарбї, ѓайр аз ин оиди масъалаи даъвати љавонон ба хизмати њарбї ва тай-ёр кардани онњо барои хизмат дар Ќуввањои Мусаллањ муно-си бати принсипиалї вуљуд надорад».

Барнома бо ќайд намудани вазъи муросонопазири њолати љиної дар мамлакат самтњои асосии фаъолияти маќомоти њокимияти давлатиро дар таъмин ва пурзўр на му дани мубо-риза бо љинояткорї, таъмини амнияти шањр вандон ва њимояи бо эъ тимоди сохти конститутсионї муайян кард.

Барнома тадбирњои моњияти перспективидошта ва тадбир-њои дорои хусусияти умумидоштаро дарбар гирифта, чорањои зеринро пешбинї намуд:


– пурзўр кардани мубориза зидди љиноятњои зўроварї ва зўроварии ѓаразнок, сўиќасд ба дахлнопазирии манзил, амвол ва ба тартиботи љамъиятї;

– пурзўргардонии мубориза зидди љинояткорињои нав ва намудњои анъанавии иќтисодии онњо, ки ба манфиатњои ќо-нунии шањрвандон ва соњибкории ќонунї тањдид мекунанд;

– ба муборизаи зидди шаклњои муташаккили љиноят корї, аз љумла байниминтаќавї ва байнидавлатї сафарбар намуда-ни куввањои асосї;

– пурзўр гардондани мубориза зидди терроризм ва дигар амалиётњои душманонаи мухолифини мусаллањ, мусодира на-мудани аслињаи ѓайриќонунї дар дасти ањолї мављудбуда ва пинњонкардашуда, халъи силоњ ва пароканда кардани воњидњои мусаллањ ва гурўњњои муњофизони ѓайриќонунї;

– баланд бардоштани самарабахшии мубориза зидди савдои маводи нашъаовар ва дигар љиноятњое, ки бо он алоќаманданд;

– барќароркунї ва вусъат додани пешгирии љиноят ко рињо ва иштироки ањли љомеа дар мубориза бо њуќуќвай ронкунињо;

– пурзўр намудани мубориза зидди љинояткорињо дар Ќув-вањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон.

Дар љараёни татбиќи Барномаи давлатї ва бо маќсади иљ-рои Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон аз 23 сентяб-ри соли 1995, № 341 Њукумати Тољикистон иќдом њои густур-даи ташкилї ва амалї анљом дод, ки баъдан он ба таъсиси ку митањои њифзи сарњади давлатї, саноати мудофиа, таъми-ни амволи махсус ва Комиссияи давлатї оид ба назорат аз бо-лои маводи нашъадор асос гузошт.

Барномаи мазкур аз рўи принсипи ошкорбаёнї вазъияти ногувори љой доштани муносибатњои ѓайри оин но мавиро дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњид њои њарбї ва ќо-нун вайронкунињоро аз љониби хизматчиёни њарбї ошкор на-муда, самтњои муборизаро бо ин гуна зуњуроти номатлуб му-айян намуд.

Дар соли 1995 чун давраи идомаи ислоњоти конститут-си онї якчанд ќонунњои конститутсионї, аз љумла Ќонуни кон ститутсионии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи низоми


њуќуќии вазъияти фавќулодда» (3.XI.1995, № 94), Ќонуни кон-сти тутсионии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи судњои њарбї» (3.XI.1995, № 96) ќабул гардиданд ва инчунин ба ќонунњои «Дар бораи мудофиа» ва «Дар бораи амният» бо маќсади так мил намудан ва бо Консти тутсия мувофиќат кунонидан таѓйироту иловањо ворид карда шуданд.

Дар ин давра Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи мудофиаи гражданї» (№ 132, 4.II.1995) ќабул гардид. Ќабул шудани ин ќонун сохтмони мудофиаи Љумњурии Тољикистонро, ки мудофиаи гражданї як љузъи таркибии бехатарии миллї мебошад, боз њам такмил намуд.

Ќабул шудани Ќонун «Дар бораи Гвардияи Президенти Љум њурии Тољикистон» (4.XI.1995, № 207) њодисаи ањамияти сиёсї гардид. Зеро бори аввал дар давраи ис тиќ лолияти Тољи-кистон асосњои њуќуќии фаъолияти во њиди њарбии таъиноти махсус гузошта шуд, ки вазифаи асосиаш таъмини муњофизат ва амнияти Президенти Љумњурии Тољикистон, роњбарони дав латњо ва таш ки лотњои байналхалќии ба љумњурї ташрифо-варанда, муњо физат ва мудофиаи обйектњои махсусан муњими давлатї бо супориши Президенти Љумњурии Тољикистон, ишти-рок дар мудофиаи гражданї ва њудудии Тољикистон мебошад.

Ќобили зикр аст, ки Гвардияи Президенти Љумњурии Тољи-кистон бо матонату садоќат ва бо омодагии комили њар бии њайати афсариву шахсиаш дар сафи пеши сохторњо ва воњидњои њарбии Тољикистон ќадам мезанад, дар тўли мављудияташ бор-њо дар пуртањлукатарин рўзњо бо душманони давлати соњиб-истиќлоли Тољикистон мубориза бурда, дар пирўзии умумии нерўњои давлатї сањми арзанда гузоштааст.

Соли 1995 барои Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии То љи кис-тон соли оѓози дигаргунсозињои куллї њисоб ме ша вад. То ин давра, яъне то ба охири соли 1995, ки Ќувва њои Мусал ла њи Љумњурии Тољикистон бо вуљуди муш ки ли њои зиёди иќти содї дар ташкилкунии маќомоти идо рї, воњидњои бузург (соеди-ненияњо), ќисмњо ва љузъу томњо кор њои зиёдеро анљом дода буданд ва сохтори таркибии Ќув вањои Мусаллањ вобаста ба имкониятњои мављуда асосан аз баталонњо ва бригадањои


алоњидаи навъњои ќўшун њо ва гурўњњои чархболї иборат буд, роњбарияти Вазорати мудофиа дар садади он ќарор гирифт, ки самтњои асосии сохтмони њарбиро дар асоси илмї муайян созад ва онро амалї гардонад. Бо ин маќсад дар соли 1995 аз љониби роњбарияти Вазорати мудофиа дар асоси илмї наќшаи марњалавии сохтмони муназзами Ќуввањои Мусаллањ та њия гардид, ки он ду марњалаи инкишофро дарбар мегирифт:

марњалаи якум (солњои 1995-1997) – тањия ва тасдиќ наму-дани сохторњои ташкилию штатии маќомоти идорї, воњидњои бузург ва љузъу томњо вобаста ба шумораи барои Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон муќарраршуда, муайян намудани самтњои асосии сохтмони њарбї, ки аз ќонунгузории Љумњурии Тољикистон дар соњаи мазкур сарчашма мегирад, љойгиркунии ќисмњои њарбї мувофиќи таъиноти онњо ва ташкил кардани системаи муназзами идораи ќўшунњо;

марњалаи дуввум (солњои 1998-2000) – ба анљом расонида-ни сохтмони Ќуввањои Мусаллањ, муайян намудани самтњои инкишофи минбаъдаи он, ташкил кардани системаи устувори идоракунии нерўњои мусаллањ дар фаъолияти њамарўза ва дар шароити вазъияти фавќулодда, таъмини вусъатдињии таъљилии онњо дар замони тањдидкунанда ба амнияти љумњурї дар асо-си Наќшаи сафарбаркунї гузаштани мамлакат аз њолати за-мони осоиштї ба њолати замони љанг.

Соли 1995 соли мушкил, вале барои ба эътидол овардани назму низоми њаёти љамъиятї дар кишвар соли бобароре буд.

Дар соли 1995 дар Тољикистон дар роњи бунёди сохтори ќонунии њокимият иќдомњои љиддї анљом гирифт ва дар асоси меъёрњои Конститутсия тамоми шохањои њо кимияти давлатї: ќонунгузор, иљроия ва судї созмон дода шуд.

Дар ин сол маќомоти њукуматї бо кўмаки худи халќ таво-нист, ки пеши роњи бесарусомонињои асари љанги њамватаниро гирифта, бар зидди љинояткорї муборизаи беамонро оѓоз намо-яд, ки ин мубориза дар соли 1996 вусъати бештаре пайдо кард.


Дар соли 1996 дар чањорчўбаи Наќшаи марњилавии сох-тмони муназзами Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон азнавсозии артиши миллї идома ёфт, инфра структураи сохто-ри њарбї такмил карда шуд ва якчанд ќонунњои муњим ќабул гардид.

Ќабул шудани ќонун «Дар бораи яроќ» (1.02.1996, № 232) барои танзими гардиши яроќ ва лавозимоти њарбї дар ќа ламрави Тољикистон хеле муњим аст. Ин ќонун им коният медињад, ки доираи истифодабарї, мањфуз дош тан ва вори-доту содироти яроќ ва муњимоти њарбї пурра тањти назорати маќомоти салоњиятдори давлатї ќарор ги рад.

11 марти соли 1996 Ќонуни конститутсионии Љум њурии То-љикистон «Дар бораи маќомоти Прокуратураи Љумњурии Тољи-кистон» № 289 ќабул гардид, ки дар он аз љумла хусусиятњои ташкил ва таъмини фаъолияти Прокуратураи њарбї ва мавќеъи он њамчун воњиди сохторї муайян шудааст.

Дар ин сол њамчунин Ќонун «Дар бораи сирри дав латї» (14.12.96.) ќабул шуд, ки он асосњои њуќуќї ва системаи яго-наи њифзи сирри давлатиро дар тамоми намудњои фаъолияти маќомоти њокимият ва идораи давлатї, кор хонањо, муассисањо, иттињодияњо ва ташкилотњо, сарфи назар аз шакли молики-ят, љузъу томњои њарбї ва шањр вандони Тољикистон дар са-росари ќаламрави љумњурї ва берун аз он муайян менамояд.

Дар ин Ќонун мафњуми асосї ин тавр шарњ дода шудааст:Сирри давлатї – маълумоти соњаи мудофиа, иќтисо диёт,

робитањои хориљї, амнияти давлатї ва њифзи тартиботи њуќу-ќї, ки аз тарафи давлат њифз гардида, пањн кар дани онњо ба амнияти Љумњурии Тољикистон зарар ра сонда метавонад. Сир-ри давлатї моликияти Љумњурии Тољи кистон мебошад.

Дар соли 1996 бо маќсади самаранок идора намудани корхонањои истењсолкунандаи мањсулоти саноатї барои эњтиё-љоти мудофиаи љумњурї ва татбиќи сиёсати дав латї дар соњаи мудофиа Кумитаи саноати мудофиаи назди Њукумати Љумњурии Тољикистон таъсис дода шуд. Таъсиси Кумитаи мазкур имко-ният медињад, ки инкишофи саноати мудофиавї ва таъмини


мутамаркази моддию тех никии сохторњои низомї ба таври љид дї ба роњ монда шавад.

Соли 1996 дар бобати даст ёфтан ба сулњу ризояти миллї дар Тољикистон соли њалкунанда ба шумор меравад. Дар ин замина 11 март баргузор шудани иљлосияи махсуси Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон ва ба кори он даъват шудани на-мояндаи махсуси Сармуншии Созмони Милали Муттањид, но-зирон аз давлатњои миёнарав дар музокироти байни тољикон ќадами љиддии роњбарияти Тољикистон барои расидан ба сулњи комил мебошад.

Президенти Тољикистон Эмомалї Рањмон, њамчун ташаб-бускори асосии музокироти байни тољикон ва иљлосияи маз-кур, дар назди њозирон бо нутќи пурмўњтаво баромад карда, дар баробари шарњи муфассали раванди мураккаби музокирот ва мавќеъи роњбарияти љумњурї ва сабањои ба таъхир афто-дани сулњи деринтизор дар мамлакат, як ќатор пешнињодњои мушаххас ба амал овард.

Президент Эмомалї Рањмон аз љумла гуфт:«Баргузории иљлосияи њозираи Маљлиси Олиро, ки ба

кори он намояндаи махсуси Сармуншии Созмони Милали Мут тањид, нозирон аз давлатњои миёнарав дар музокироти миёни тољикон даъват шудаанд, як иќдоми љиддї ва умедбах-ше дар роњи дарёфти ризояти миллї ва расидан ба сулњу оштї дар Тољикистон номидан мумкин аст.

Чунин таљриба шояд дар таърихи сиёсии дунё камназир бошад. Аммо ба хотири ќатъи њама гуна муноќишот, ба хоти-ри сарљамъии миллати азизамон ва таъмини осудагии рўзгори мардум ба ин кор иќдом намудем.

Ба иљлосия даъват шудани роњбарияти мухолифин тан њо як маќсад дорад: азбаски давраи бетанаффуси гуфтушуниди байни тољикон ба кўчаи сарбаста ворид шуд, ќарор додем, ки дар ин иљлосия бо роњбарияти мухолифин рў ба рў, ошкоро, бепардапўшињои дипломатї гуфтугў кунем…

Умед мекунем ва боварї дорем, ки гуфтугўи имрўза гирењи мушкилоти пешомадаро боз менамояд.


Халќи Тољикистон, њамватанони бурунмарзї, мардуми хайрхоњи дунё аз мо њаминро интизоранд».

Президент Эмомалї Рањмон дар идомаи суханронии худ дар бораи вазъи сиёсию иќтисодии мамлакат ва иќдомњои дар ин замина баамаловардаи роњбарияти љумњурї диќќати њозиронро љалб карда, ќайд намуд, ки Њукумати Љумњурии То љикистон бо вуљуди оќибатњои дањ шатбори љанги гражданї ва таъсирњои манфии ин рўйдоди нанговар ба рўњия, тафаккур ва љањонбинии мардум, аз оѓози фаъолияташ барои марњила ба марњила густариш ёфтани меъёрњои давлати соњибистиќлол, љомеаи демократї ва мутамаддин дар кишвар саъю талош ме-варзад.

Президенти мамлакат таъкид намуд, ки муњимтарин дасто-варди таърихии њукумати имрўза, ки аз љониби љомеаи љањонї эътироф гардидааст, ин аст, ки вай тавонист дар кўтоњтарин муддат оташи љанги хонумонсўзи гражданиро дар Тољикистон хомўш созад.

Узвияти љумњурии мо ба Созмони Милали Муттањид, эъ-ти рофи Љумњурии Тољикистон аз љониби 117 кишвари дунё, бар ќарор шудани робитањои дипломатї бо аксарияти ин дав-лат њо, узвият дар чандин созмону ташкилотњои бонуфузи бай-нал ми лалї гувоњи дурустии роњи пешгирифтаи мо мебошад.

Сардори давлат ќабули умумихалќии Конститутсия, ин-тихоби Президент, Маљлиси Олї ва маљлисњои мањаллии њокимият дар асоси бисёрњизбї ва алтернативї, гузаштан ба иќтисоди бозориро махсусан ќайд намуда, онњоро ќадамњои устувор дар роњи бунёди љомеаи демократї арзёбї намуд.

Президент масъалаи ислоњоти иќтисодї ва иќдомњои нек ва умедбахшро дар ин соња ќайд намуда, таъкид кард, ки бо ву људи он ки дастовардњои мо дар ин соња назаррас набо-шанд њам, Тољикистон соли 1995 ба марњилаи сифатан нави ис лоњоти иќтисодї, ки он дар Барномаи дарозмуддати ислоњоти иќтисодї таљассум ёфтааст, ворид шуд.

Президенти љумњурї њамчунин зикр намуд, ки бо ву људи мушкилоти азими иќтисодиву молиявї дар љум њу рї ба сохтмо-ни обйектњои њаётан муњим – роњи оњани Ќўр ѓон теппа-Кўлоб,


роњи автомобилгарди Кўлоб-Ќалъаи хум, нерўгоњи барќии Санг тўда, туннели Анзоб ањамияти љиддї дода мешавад.

Президент Эмомалї Рањмон дар поёни гузориш бо нињояти афсўс гуфт:

«Тамоми ин иќдомот ва кўшишњои мо дар роњи ободию пешрафти Ватан натиљањои бењтаре дода метавонистанд, агар дар сарњадњоямон оромию осудагї њукмфармо мебуд».

Сардори давлат баъди марњила ба марњила зикр намуда-ни кўшишу талошњои роњбарияти љумњурї барои ба роњ мон-дани гуфтушунидњои судбахш бо мухолифин гуфт:

«Мо роњбарон, пешвоён, сарварони гурўњу табаќањои иљ-тимоиву сиёсї, сарфи назар аз аќидаамон, дар кадом зинае, ки набошем, имрўз дар назди таърих, дар назди таќ дири халќи кишварамон масъулияти азимеро бар дўш дорем.

Мо вазифадорем, ки хатоњои гузаштаро ба ислоњ оварем, захмњои дили мардумро шифо бахшем, кинањоро аз дили мар-дум берун намоем, миллатамонро сарљамъ ва са ришта ку-нем. Ватанамонро аз таънаву маломат рањо сохта, онро обо-ду шукуфон гардонем, зиндагии шоистаеро барои мардума-мон муњайё созем.

Ору номуси ватандориро ман дар њамин мебинам. Дигар њама гуна даъвоњои ватанхоњию ватанпарастї, миллатдўстї, њаќљўї, агар њамин њадафњоро пайгир набошанд, ба љуз су-ханпардозии пуч чизи дигаре нестанд».

Президент Эмомалї Рањмон тарафи мухолифинро ба идома додани гуфтушунид бо маќсади њарчи зудтар расидан ба сулњу оштї даъват намуда, дар зимн таъкид сохт, ки роњбарияти Тољикистон фаќат бо такя ба Конститутсия, ки бо иродаи аксари кулли мардуми мамлакат ќабул шудааст, бо мухоли-фин гуфтушунид мекунад ва њаргиз ба он роњ намедињад, ки меъёрњои Сарќонун халал ёбанд. Ў гуфт:

«Њар амале, ки дар давлатдории мо ба вуќўъ мепайван-дад, танњо ва танњо дар чањорчўбаи Конститутсия сурат ме-гирад. Дигар хел буда њам наметавонад».

Президенти љумњурї дар хотимаи нутќи хеш боз як бори дигар ба зарурати гуфтушунидњо баргашта гуфт:


«Имрўз агар тамоми раванди гуфтугўњоро чун навор аз на-зар гузаронем, мебинем, ки бо чї ќадар душворињо, гўё бо нўги сўзан мо ин пешравињоро аз даврае ба давра љамъ овардем.

Акнун боз дар баробари суоли нињоят муњиме ќарор ги-рифтаем: ба муваффаќиятњоямон шукр гуфта, онро минбаъд инкишоф дињем ё боз аз њамдигар рў гардонда, даст ба силоњ занем?!

Роњи якум – роњи наљот, роњи вањдату сарљамъии миллат, роњи ободию осудагии халќу кишвар аст.

Роњи дуюм Ватану миллати моро ногузир ба вартаи нобудї, харобї, ќашшоќї ва бадбахтї мебарад.

Ман аз номи роњбарияти Тољикистон, аз номи халќи тољик дар шоњидии вакилони мардумї, дар гувоњии мењмонони хори-љиамон мегўям: мо тайёр њастем тамоми чорањоро бинем, ки мушкилоти дар раванди музокирот бавуљудомада хушї ба хушї аз миён бардошта шавад. Барои ба маќсад расидан мо аз ду роњ истифода мекунем:

Якум, ба комиссияи њукуматї супориш дода мешавад, ки гуфтушунидро давом дода, роњи њалли масъалањоро пайдо кунад. Барои њалли онњо танњо як чорчўб муайян мекунем: эњтиром ва риояи Конститутсияи љумњурї, ки он бо раъйдињии умумихалќї ќабул шудааст.

Мавзўъ барои гуфтушунид њаст, аз љумла онњо мавзўъ ва вазифањое мебошанд, ки дар Протоколи аз таърихи 17 авгу-сти соли 1995 имзокардаи мо зикр шудаанд.

Њамчунин мо бар ин аќидаем, ки пешнињоди намояндаи махсуси муншии умумии Созмони Милали Муттањид Пирис Баллон дар гуфтушуниди Ашќобод низ метавонад мавзўъи бањс бошад. Ман гумон мекунам, ки њамаи мавзўъњои дар ин пешнињод ба миён гузошташуда ќобили мулоњиза мебошанд. Онњоро амиќ омўхтан, роњи њалли онњоро ёфтан аз вазифањои навбатии њайати њукуматї аст.

Дуюм, мо омода њастем барои изњори њусни ниятамон худи њозир бо мухолифин дар бораи сулњи доимї бе њељ гуна шар-ти пешакї Созишнома имзо кунем.


Мо ба чунин сулњ омода будем, њастем ва чунин сулњро пешнињод мекунем».

Кўшишњои Њукумати Тољикистон барои суръат бахшидан ба раванди гуфтушунидњо, иќдомњои пайдарпайи роњбарияти мамлакат бобати даъват аз мухолифин бо маќсади њарчи зуд-тар хотима гузоштан ба муноќишањои сиёсї ва муќовиматњои њарбї дар сарњадоти мамлакат ва гузаштњои љониби њукуматї, душманони миллати тољикро, ки медиданд сулњи деринтизор бо душворї бошад њам, наздик мешавад, ба тањлука андохт. Душманон чї аз дохил ва чї аз хориљ бо барангехтани мо-љароњои сиёсї, ба амал баровардани амалиётњои террористї, гаравгонгирї мехостанд мардуми мамлакатро, ки дастхуши як пешомади нек – сулњ бо бародарон буданд, њайрону па-решон сохта, обрўву нуфузи давлатро пеши љомеаи љањонї кос та гардонанд.

Дар натиљаи чунин амалиётњои манфурона дар соли 1996 дар як ќатор минтаќањои мамлакат ва, аз љумла, дар шањри Душанбе њодисањои ба таври вањшиёна ба ќатл ра сонида шу-дани олимону ходимони барљаста ва рўз номанигорон ва гарав-гонгирии кормандони ташки лотњои байналхалќї рўй доданд.

Мубориза бо терроризм, роњзанї, гаравгонгирї ва бо ди-гар љиноятњои бадќасдона, ки пеш аз ин њам аз самтњои афза-лиятноки фаъолияти сохторњои низомї буд, дар охири соли 1996 ва аввали соли 1997 вусъати нав пайдо намуд.

Вусъат ёфтани мубориза далели вусъат ёфтани љи ноят корї аст. Ба ин далел дар охири соли 1996 ва аввал њои соли 1997, ки ду Созишномаи њаётан муњим бо роњба рия ти иттињоди му-холифин ба имзо расида, амалан ба муно ќишањои сиёсї ва муќовиматњои њарбї хотима гузошта шуд, аз љониби ќуввањои бадхоњ кўшиши фишори сиёсї бо истифода аз воситањои гу-ногун, аз љумла аз амалиётњои террористї, ќувват гирифт.

Дар чунин вазъият Президенти Љумњурии Тољикистон Эмо-малї Рањмон бо маќсади таъмини њифзи сохти конс титут сионї ва бо дарназардошти пањн шудани терро ризм ва бо маќсади пешгирии он фармони худро «Дар бораи тадбирњои пурзўр кардани мубориза бо терроризм» (21.04.1997,№ ) баровард.


Дар љараёни иљрои ин Фармон аз љониби маќомоти њифзи њуќуќ ва дигар маќомоти њокимияти давлатї, ки фаъолия-ташонро дар самти пурзўр кардани мубориза бо терроризм ња моњанг гардониданд, иќдомњои густурдае анљом дода шу-данд. Аз љумла: Њукумати Тољикистон дар кўтоњтарин муд-дат номгўйи обйектњои дорои ањамияти хеле муњимро муай-ян намуда, оид ба њар як обйект наќшањои комплексии таъми-ни амниятро тањия намуда, љињати њифзи онњо чорањо анде-шид; бањисобгирї ва таъмини њифзи корхонањоро, ки маводи химиявї ва дигар маводи хеле хатарнок, силоњи оташфишон ва дигар муњимоти њарбиро нигоњ медоранд, анљом дод; Ва-зорати амният мубориза бо терроризмро яке аз самтњои аф-залиятноки фаъолияти худ ќарор дода, воњиди махсуси опера-тивию низомии мубориза бо терроризмро дар њайати раёса-ти њамном таъсис намуд. Вазорати номбурда њамчунин доир ба ифщо ва пешгирии роњњои алоќаи байналхалќии гурўњњои террористї ва робитаи онњо бо сарпарастони хориљиашон, ки маблаѓгузорї ва мусаллањ мекунанд, тадбирњои мушаххас ан-дешид. Дар ин давра барои маќомоти њифзи њуќуќ ва таъми-ни амният давраи њарчи бештар вусъат додани њамкорињо дар масъалаи ташкили кашф ва боздошти терроризм бо њамкорони хориљї буд, ки баъдан ин њамкорињо ба узвияти Тољикистон ба маркази зиддитеррористии давлатњои иштирокчии Иттињоди Давлатњои Мустаќил оварда расонд.

Соли 1997 ба раѓми душманони дохиливу берунї, ки бо маќсади боздоштани љараёни оштии миллї бозори њилаву най-рангро тезонида, бо пањн кардани овозањои бардурўѓ моњияти созгории миллиро тањриф мекарданд ва коњи кўњнаро бод дода, кинаву адоватро дар дили мардуме, ки то дирўзи наздик дар гирдоби њодисањои хунин ѓарќ шуда, чашмашон дўсту душман-ро намешинохт, мехостанд аз нав барангезанд, соли гардиши куллї дар њаёти сиёсию иљтимоии мардуми Тољикистон гардид.

Аввалан имзо шудани созишномаи созгории миллї ва масъ-алањои низомї, чун хотимаи як давраи тўлонии зиддиятњои мусаллањонаи байни тољикон, умеди ба пинак рафтаи мардум-ро ба ояндаи нек бедор намуд. Халќи Тољикистон боз як бори


дигар бовар кард, ки сулњу осоиш шиори сиёсии беасос набу-да, маќсади асосї ва моњияту мазмуни фаъолияти роњбарияти давлат аст. Ин далели таърихї ба якборагї бебунёд будани он њама дурўѓу бўњтони ќуввањои бадхоњро фош карда, бова-рии мардумро ба роњбарияти ќонунан интихобкардаи худ ба-маротиб афзун намуд.

Дар давраи то ба имзо расидани Созишномаи умумї, ки зиёда аз се моњ монда буд, дар мамлакат фазои комилан нави љамъиятиву сиёсї ба вуљуд омад. Мардум гўё аз як хоби дањ-ша тангез бедор шуда, худро дар муњити ором ёфта бошанд, бо дилгармї ва самимият ин рўйдоди муњимро арзёбї мекарданд. Аз чењрањои мардум равшан мегардид, ки онњо дар инти зори як гардиши куллї дар њаёти мамлакат зиндагї ба сар мебаранд.

Президент Эмомалї Рањмон бар таъйиди ин њолати рўњии мардум рўзи 19 марти соли 1997 дар вохўрї бо зиёиён рўйдоди таърихии чанд рўз пеш бавуќўъомадаро тавзењ дода, моњияти сулњу ризоятро дар мамлакат арзёбї намуда гуфт:

«Мусолињаи миллї барои љумњурї чун обу њаво зарур аст. Мо танњо бо роњи вањдат, якдигарфањмї истиќлоли кишвар-ро муњофизату пойдор ва ягонагии мардуми љумњуриро усту-вор карда метавонем.

Анљоми њамаи љангњо сулњу оштист, хоса низоњое, ки дар сари љањлу ѓазаб, нофањмї ё бо ангезаи ќуввањои бадхоњ бай-ни бародарон сар мезанад.

Имрўз Тољикистон ба марњилаи нав ќадам мегузорад ва њар як фарзанди он агар нангу номус дошта бошад, дар ин ља њони пурњодиса бояд ѓами ояндаи давлату миллатро хўрад».

Сардори давлат ин мавзўъро дар дигар мулоќотњои худ, аз љумла дар таърихи 23 маи соли 1997 дар вохўрї бо љавонон мавриди баррасї ва шарњу тафсир ќарор дода гуфтааст:

«Бо дилпурї гуфтан мумкин аст, ки акнун љараёни нобо-варию мухолифат ба марњалаи њамкорї дар роњи бунёди дав-лати демократї дар Ватани азизамон табдил ёфт…

Устувору пойдор нигоњ доштани якпорчагии Тољи кис тон, вањдати миллї ва осоишу некўањволии халќ њадафњое њастанд, ки њамаи њамватанонро муттањид сохта метавонанд».


Нуќтаи олї ба фарљоми музокироти байни тољикон дар рўзи 27 июни соли 1997 гузошта шуд. Дар ин рўз дар шањри Москва Созишномаи умумии барќарории сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистон ба имзо расид. Ин њуљљати муњими таърихї ба ихтилофи байни тољикон хотима гузошта, асосњои ќонунии равобити минбаъдаи тарафњоро фароњам овард.

Бо имзо шудани Созишнома дар инкишофу тањкими дав-латдории тољикон ва аз љумла Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї марњилаи сифатан нав оѓоз гардид. Сар карда аз ин давра такмили артиши миллї бо љараёне, ки сохторњои њарбї дар давраи осоишта такмил ва тањким ме-гарданд, роњи инкишофро пеш гирифт.

Њамчунин дар ин марњила бо маќсади амалї гардонда-ни нуктањои Созишномаи барќарории сулњ, тањким бахши-дан ба созгории миллї ва таъмини якиорчагии Тољикистон, ворид кардани нерўњои њарбии мухолифин ба сохторњои ни-зомии љумњурї оѓоз гардид.

Давраи мазкурро њамчун марњилаи баохиррасии бунёди заминањои њуќуќии артиши миллї, ќуввањои сарњадї ва дигар сохтор ва воњидњои њарбї номидан мумкин аст. Зеро мањз дар њамин давра эљод ва тасдиќу ќабули меъёрњои асосии њуќуќии ин сохторњо ба охир расида, сохторњои мазбур сурат ва си-мои мушаххаси худро соњиб гардида, доираи фаъолияташон муайян карда шуд.

Дар соли 1997 марњилаи аввали азнавсозии артиши миллї, ки дар Наќшаи марњилавии сохтмони муназзами Ќуввањои Мусаллањ пешбинї шуда буд, иљро гардид. Дар тўли солњои 1995-1997 азнавташкилкунии маќомоти асосии идоракунан-да – Вазорати мудофиаи Љумњурии Тољикистон, Сарситоди Ќуввањои Мусаллањ, ситодњои воњидњои бузург (соединенияњо), ќисмњо ва љузъу томњо, сохторњои комиссариатњои њарбии вилоятї ва ноњиявї ба амал бароварда шуд. Баталонњои алоњида ба баталонњои тирандози савора ва тирандози кўњї табдил дода шуда, ба њайати бригадањо дохил карда шу-данд. Маркази таълимї доир ба тайёр кардани мутахассисо-ни хурд барои ќисмњои умумиќўшунї ва ќисмњои Мудофиаи


зиддињавої таъсис карда шуд, ташкили системаи устувори таъ-минию аќибгоњї ва техникии ќўшунњо оѓоз гардид.

Воќеъият чунин аст, ки нооромї дар сарњад, беш аз пеш густариш ёфтани љиноятњои муташаккилона, вусъат ёфтани тах-рибкорињо дар минтаќањои гуногуни мамлакат аз роњ барияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї таќозо менамуд, ки дар њамоњангї ва њамкорињои зич фаъолияти љузъу томњо ва воњидњои тобеъи худро барои иљрои вазифањои љорї воба-ста ба вазъияти сиёсиву њарбї сафарбар намоянд. Аз тарафи дигар њам масъалањои марбут ба бартарафкунии хатари ам-нияти давлат ва љамъият ва њам кифоят накардани ќуввањо ва воситањо зарурат ба миён меовард, ки сохторњои ќудратї як-дигарро иваз намуда, ба самтњои нисбатан осебпазир сафар-бар карда шаванд.

Акнун ки дар сарњадоти мамлакат вазъият нисбатан ором гардид ва њам то ин давра сохторњои низомї зина ба зина аз лињози таъминоти моддию техникї ва њам аз лињози касри њайати афсарї ва шахсї нисбатан мукаммал гардонида шу-данд, имконият ба вуљуд омад, ки њар кадоме аз сохторњо ва воњидњои њарбї бо вазифањои худ машѓул шуда, дар самти ба-роишон муайянгардида амал кунанд ва аз рўи барномањои му-шаххас тарбияи њайати афсарию шахсиро аз лињози омодагии љангї ва њам аз лињози њарбї-ватанпарварї ба роњ монанд.

Ба ин далел тасдиќ гардидани «Низомномаи Вазорати му дофиаи Љумњурии Тољикистон» (15.07.1997, № 301) дар за-минаи муайян кардани маќоми вазорати мазбур, вазифањо ва салоњияти ин идораи њарбї њуљљати муњим мебошад.

«Низомномаи Сарситоди Ќуввањои Мусаллањи Љум њурии Тољикистон» (5.06.1997, № 1997), ки дар њамин давра тасдиќ шуд, маќоми Сарситоди Ќуввањои Мусаллањро њамчун идораи асосии оперативии Ќуввањои Мусаллањ муайян намуда, доираи салоњият ва вазифањои онро ба таври мушаххас таъйин намуд.

Дар ин марњила ќабул шудани Ќонун «Дар бораи сарњади давлатии Љумњурии Тољикистон» (1.08.1997, № 482) ва Ќонун «Дар бораи ўњдадории умумии њарбї ва хизмати њарбї» (1.08.1997, № 484) дар кори боз њам танзим гардидани асосњои


њуќуќии такмили нерўњои њарбии таъмини мудофиа ва муайя-ну мушаххас гардидани вазифањо, салоњиятњо ва ўњдадорињои њарбии тамоми маќомоти давлатї, маќомоти њукуматњои мањаллї ва њар шањрванди Тољикистон наќши созанда эљод намуданд.

Бояд ќайд кард, ки бо имзо шудани Созишномаи мусо ли-њаи миллї масъалањои марбут ба муќовиматњои мусал лањона ва шиддати вазъият дар ноњияњои наздисарњадї ва нуќоти тањти назорати ќуввањои мухолифини мусаллањ, якбора њалли худро пайдо нанамуданд. Воќеъият чунин аст, ки на њамаи нерўњои мусаллањи иттињоди мухолифин бо нуктањои Созиш-номаи мусолињаи миллї мувофиќ буданд, њамчуноне, ки баъзе аз ќумондонњои нерўњои давлатї низ намехостанд бо он розї шаванд, ки миќдори муайяни мухолифини мусаллањ њатто ба-рои таъмини њифзи роњбарияти хеш вориди хоки Тољикистон гарданд.

Тазоди ин даврон њам дар њамин аст, ки масъалаи сулњ ро баъзе аз ќуввањо мехостанд бо воситаи љанг њал на моянд.

Ба далели њамин гуна мавќеъро интихоб намудани ќуввањои дохилии зидди сулњ ва аз њисоби шањрвандони рањ гумзада пур кардани сафњои худ ва ба онњо таќсим карда додани яроќу аслиња дар моњњои июл-августи соли 1997 дар баъзе аз навоњии вилояти Хатлон як навъ исёни зиддидавлатї сурат гирифт. Вале саркардагони ин бесо монињо њамин нуктаро ба њисоб нагирифта буданд, ки давлати Тољикистон он давлати оѓози соли 1992 нест, ки дар баробари њар гуна зўрї, новобаста аз он ки аз куљо ва аз љониби кї зоњир мегардад, ба зону занад. Ба њамин далел чанд рўзе нагузашт, ки шўриш бартараф кар-да шуда, яроќу аслињаи ба њаммаќсадони онњо таќсим карда-шуда мусодира карда шуд ва зиндагї дар ин минтаќањо ба маљрои пешинаи худ даромад.

Дар љараёни бартараф намудани ин кўшиши табаддулоти давлатї њайати шахсии нерўњои њарбии мудофиаи Тољикистон љавонмардиву матонат ва омодагии комили њарбї ва садоќати хешро ба халќу Ватан намоиш доданд. Онњо бо ин ѓалабаи худ душманони миллатро огоњ намуданд, ки низомиёни тољик


– фарзандони содиќи халќ ќодир њастанд ва њаргиз намегузо-ранд, ки зўри силоњ омили дар пеши њукумати ќонунї гузош-тани пешнињодњои ѓаразнок шуда тавонад.

Иљрои Фармони Президенти љумњурї аз 13 августи соли 1997, № 798 «Дар бораи баъзе тадбирњои ба эътидол овардани вазъи њарбию сиёсї дар Љумњурии Тољикистон» дар кўтоњтарин муддат далели равшани гуфтањои боло мебошанд.

Зикри ин нукта муњим аст, ки гуфтушуниди давлат бо му-холифин аз рўзи аввали музокирањо ва то фар љоми мантиќии он, имзо шудани Созишномаи умумии барќарории сулњ ва ри-зояти миллї бар пояи муњимтарин категорияи ахлоќї – садоќат ба ќавлу ният – ќарор гирифта буд, ки дар нињояти кор сама-ри матлуб, вазъи солими љамъиятиву сиёсї ва сулњи босубо-тро њамчун мукофоти амал ба вуљуд овард.

Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон аз таърихи 28 октябри соли 1997, № 859 «Дар бо раи таъ сиси комиссияи марказии муштараки аттестат сияи њайати шах сии реинтегратсияшудаи воњидњои њарбии иттињоди му-холифини тољик ва сохторњои њарбии Њу кумати Љумњурии Тољикистон», ки моњиятан оѓози ља раёни дохил кардани не-рў њои мусаллањи мухолифин ба таркиби сохторњои низомии Тољикистон аст, низ аз рўи њамин категорияи ахлоќї сурат ги-рифтааст, ки зикри он дар матни Фармон низ омадааст:

«Мутобиќи Протоколи масъалањои њарбї ва бо маќсади таъ мини иљрои пурра ва содиќонаи Созишномаи умумии ис-тиќрори сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистон ва татбиќи масъ алањои њарбї фармон медињам…»

Умуман, тамоми фаъолияти Президент Эмомалї Рањ монро аз рўзи нахустини ба садри љомеаи Тољикистон ома данаш то ба имрўз, агар бо як калима ифода карда шавад, ин калимаи са доќат аст. Садоќат ба халќу Ватан, садоќат ба ќавлу ният, садо ќат ба савганд, садоќат ба вазифаи таърихии муттањид кар-дани миллати тољик ва устувор намудани давлати тољикон…

Њамин садоќати бепоён фикру андешаи ўро, нияти ўро, њар сухан ва њар иќдоми ўро роњбар аст, ки миллати тољик баъди њазор сол дар замини аљдодии худ ба давлату давлатдорї сазо-


вор гашта, имрўз дар фазои сулњу осоиш бо мењнату созандагї ба оѓўши фардои нек ќадамњои баланд мегузорад.

Сулње, ки дар Тољикистон ба вуќўъ пайвастааст, самари ко ру пайкор, ранљу машаќќат ва љонфишонињову ќањрамонињои њазорњо фарзандони љоннисори Ватан аст, ки онро аз даруни оташи љанг берун оварда, дар оби чашми модарон ва ашки яти-мон шустушў додаанд. Ин сулњ ќимати љони њазорон љавонони пурармон аздунёрафта ва арзиши баќои умри миллатро дорад. Аз ин рў, њифзу нигањбонї аз он кори њар шахсест, ки Вата-ну миллат бароиш азизу муќаддас аст.

Бо имзо гаштани Созишномаи умумии сулњ, ки муњим та-рин дастоварди њукумат дар даврони истиќлолият мебошад, на роњбарияти мамлакат ва на роњбарияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї лањзае аз муваффаќият саргарм на-шуда, низоми фаъолияти худро боз њам устувортар намуданд. Зеро вазъи мураккаби љиноятї дар мамлакат њанўз боќї мон-да, олами љиної бо таѓйир додани тарзу усул ва воситањои нави содири љиноят ва худро мувофиќ кунонидан ба шарои-ти нави иќтисодиву иљтимої, барои давлат ва љамъият хата-ри љиддї гашта буд.

Аммо њолати саргарм шудан аз муваффаќият ва бамаротиб зиёд бањо додан ба хизматњои хеш дар назди давлат ва љамъият дар миёни ќисме аз хизматчиён ва њайати командирии сатњи миёна ва поёни воњидњои низомї ба вуљуд омада, ба тадриљ онњо ба як нерўи идоранашаванда ва худсар табдил ёфтанд.

Рафтори номатлуби ин ќабил хизматчиёни њарбї ба як ќисми олами љиної имкон медод, ки худро хизматчиёни сох-торњои низомї вонамуд карда, дар љамъият озод гардад ва бељазо монад.

Ин аз њаќиќати раднашавандаи он рўзњост, ки аз авбошони либоси низомипўш ва мусаллањ на фаќат дўкондору бозорни-шину дењќон, балки кормандони милитсия дар участкањо низ мењаросиданд. Зеро барои ин авбошон, ки одатан гурўњ-гурўњ ва мошинсавор, бо автоматњои пуртир, ки ду тирдонро бо на-вор ба њам баста насб карда мегаштанд, лату кўб ё бадтар аз


ин нобуд кардани корманди милитсия ва ба нуќтаи номаълум ѓайб задан аз эњтимол дур набуд.

Дар чунин шароит ягона роњи дуруст худтозакунии сох-торњои низомї буд, ки интихоб њам ба њамин усул ќарор ги-рифта буд.

Зикри ин нукта муњим аст, ки худтозакунии воњидњои ни зомї аз нахустин рўзи мављудияти артиши миллї яке аз самтњои асосии фаъолияти онњо буд. Ин тадбир бо њар гуна роњ – бо роњи иваз кардани хизматчиёни вайронкунандаи ин-тизоми дохилии њарбї бо мутахассисони болаёќат ва аз рўи ихтисос тањсилкарда; бо роњи ихтисори штатњо ва њатто па-роканда кардани воњидњои њарбї; бо роњи аттестатсия аз хиз-мат љавоб додани хизматчиёне, ки донишу малакаашон ба та-лабот номувофиќ ва амсоли инњо сурат мегирифт. Дар ин за-мина фаъолияти сохторњои таркибии Прокуратураи њарбї ва судњои њарбиро дар гарнизонњо дар мавриди ба љавобгарї ка-шидани хизматчиёни љиноят содиркарда ва њам дар гузарони-дани корњои профилактикї ва фањмондадињии ќонунњо ќайд кардан бамаврид аст.

Аммо дар мавриди тозакунии яксараи чунин ташкилоте чун сохторњои њарбї, ки таљаммўъи силоњ аст, хеле боназокат бояд рафтор кард. Њамеша дар хотир нигоњ доштан даркор, ки љавњари њайати шахсии ин сохторњо то дирўзи наздик дар пањлўи якдигар истода, аз дами оташу марг баромадаанд. Ва чунин нашавад, ки онњое, ки садоќати худро ба нони њалол дар чї шароите набошад, нигоњ медоранд, боз аз рўи дигар ќонунњои нонавиштаи зиндагї пањлўи рафиќони гуноњкардаи худ ќарор бигиранд.

Барои худтозакунї бо роњи осебнопазир ва бо нигоњ до-штани њамвазнии дохилии сохторњо ва воњидњои њарбї лозим буд, ки њайати афсарї ва фармондењии сатњи миёна ва поёни сохторњои мазкур вобаста ба тайёр шудани кадрњои афсарї иваз карда шаванд.

Дар ин замина роњбарияти мамлакат дар солњои аввал њамзамон бо таъсиси артиши миллї, бо вуљуди мањдудиятњои иќтисодї фаъолияти коллељи олии њарбиро ба роњ монда, онро


бо њайати омўзгорї ва тамоми лавозимоти моддию техникии њарбии таълимї таъмин намуд. Ба Вазорати навтаъсиси му-дофиа ва Вазорати маориф супориш дода шуд, ки дар зами-наи кафедрањои њарбии мављудбудаи донишкадањои олии мам-лакат мутобиќан ба талаботи навъњои ќўшунњои Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохторњо ва воњидњои њарбї тайёр кардани мутахассисон ба роњ монда шавад. Бо эњтимоми шахсии Сар-дори давлат дар асоси шартномањои байнидавлатї фиристода-ни љавонон ба омўзишгоњњо ва академияњои њарбии Россия ва дигар мамлакатњои Иттињод ба њукми анъанаи нек даромад.

Президенти љумњурї Эмомалї Рањмон бо моддаи да њуми Ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон аз 24 июли соли 1995, № 478 махсусан дастур дод, ки Вазорати мудофиа дар заминаи коллељи олии њарбї курсњои тайёрии њайати хурди офитсерї ва курсњои азнавтайёркунии њайати офитсериро ташкил дињад.

Моддаи дањуми Фармони Президенти Љумњурии Тољи-кистон аз таърихи 12 апрели соли 1996 ба њамин масъала нига-ронида шуда, ба Вазорати корњои дохилї супориш дода шуд, ки љињати тарбия ва бозомўзии кадрњо, дар базаи мактаби олї ва дигар марказњои таълимии тобеъи вазорат даврањои тай-ёрии шунавандагон ва курсантњоро пешбинї намуда, базаи моддию техникии љузъу томњои экспертиро васеъ ва такмили онњоро бо кадрњои баландихтисос таъмин кунад.

Дар таърихи 15 июли соли 1997 Президент Эмомалї Рањ-мон ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистонро «Дар бораи тадбирњои бењтар кардани тарбияи мутахассион барои Ќув-вањои Мусаллањ, Гвардияи Президент, ќўшунњои сарњадї ва дохилї дар мактабњои таълимии Ташкилоти мададгори мудо-фиаи Љумњурии Тољикистон» имзо кард.

Тоза кардани сафњои сохторњои низомї аз шахсони бесалоњият ва аз љињати касбї нотайёр дар шароити ба мар-њилаи нав гузаштани инкишофи Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї дар заминаи мављуд будани асосњои њуќуќї дар соли 1998 суръати бештареро касб намуд.

Дар таърихи 24 июли соли 1998 барои боз њам вусъат бах-шидан ба љараёни инкишофу тараќќии артиши миллї ва пурзўр


кардани масъулияти сохторњои низомї дар таъмини амнияти миллї Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон «Дар бо-раи тадбирњои таъхирнопазири тањ ки ми ќонуният, тартибо-ти њуќуќї, баланд бардоштани интизоми њарбї дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон» содир шуд.

Дар љараёни иљрои ин Фармон, ки маљмўъи тадбирњои њу-ќуќиву ташкилї ва тарбиявию ахлоќиро пешбинї карда, тамо-ми субйектњои дастгоњи давлатиро њамчун таъмингари иљрои нуктањои Фармон љалб намуд, маъракаи вусъатноки мубори-за бањри пурзўр кардани маќоми ќонун ва тањкими ќонуният дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї ба роњ монда шуд.

Тадбирњои густурдаи роњбарияти давлат барои боз њам пурзўр кардани тањкими ќонуният дар сохторњои низомї бо маќсади бењтар кардани интизоми њарбї ва нигоњ доштани тар-тиби оинномавї, душманони Тољикистонро, ки ба сохторњои низомии мо мароќ зоњир мекарданд, ба хулоса овард, ки њолати омодагии љангии артиши миллї дар сатњи зарурї нест ва им-кон њаст, ки ба мамлакат њамла оварда, бо осонї њокимиятро ѓасб кунанд.

Њодисањои кўшиши табаддулоти давлатї дар моњи ноябр дар вилояти Ленинобод, бо пайдо шудан аз њудуди мамлакати њамсоя, ки мардуми њамсоянавоз ва хушгумони тољик њаргиз чашмдор набуд, мањз дар пояи нодида гирифтани ќудрати њарбии нерўњои давлатии Тољикистон рух додааст. Вале хеле зуд табаддулотчиён фањмиданд, ки давлат ќудрату тавоноии кофї дорад, ки дар кўтоњтарин муддат пеши роњи таљовузро гирифта, ба душман зарбањои њалокатовар занад ва парчами музаффариятро боло бардорад.

Байраќи љангї, ки рамзи шуљоату шараф ва ба њар як хиз матчии њарбї ёдовари анъанањои ќањрамонї ва вазифаи муќаддаси њимояи Ватан мебошад, ќабул шудани «Низомнома дар бораи байраќи љангии ќисми њарбии Ќуввањои Мусаллањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон» мањз дар моњи ноябри соли 1998 тимсоли маѓлубнопазирии


артиши миллии Тољикистон – муњофизи истиќлолияти дав-лати тољикон ва њаёти осоиштаи халќи мамлакат - мебошад.

Соли 1998 дар фаъолияти Ќуввањои Мусаллањ соли махсус мебошад. Дар ин сол роњбарияти Вазорати мудофиа натиљањои марњилаи аввали дигаргунсозињои сохториро љамъбаст кар-да, ба иљрои наќшањои марњилаи дуввум оѓоз намуд. Тибќи наќшаи марњилавии сохтмони муназзами Ќуввањои Мусаллањ дар марњилаи дуввум дар назди Вазорати мудофиа вазифањои мувофиќат кунонидани сохторњои ташкилию штатї бо шумо-раи барои Ќуввањои Мусаллањ муайянкардаи Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон, баланд бардоштани сатњи омодагии љангї ва интизоми њарбї дар ќўшунњо ва њамоњанг кунони-дани фаъолияти воњидњо ва љузъу томњои Ќуввањои Мусаллањ бо дигар сохторњои ќудратии љумњурї ќарор гирифта буд.

Бо маќсади њарчи зудтар амалї намудани наќшаи маз-кур роњбарияти Вазорати мудофиа њанўз дар оѓози марњилаи дув вум, яъне дар соли 1998 сохторњои ташкиливу штатии ња-маи маќомоти идорї, воњидњои бузург ва ќисмњоро бо шу-мо раи барои Ќуввањои Мусаллањ муайяншуда мувофиќ сохт, дастурњои вазири мудофиа ва штатњоро барои ташкил кардани бригадањои алоњидаи њуљумкунандагии десантї ва артиллерї омода ва муайян намуд, њуљљатњои роњбарикунанда оид ба омодагии љангию сафарбарї, наќшаи таъљилии истифодабарии Ќуввањои Мусаллањро дар шароитњои фавќулодда ва наќшаи њамкорї бо дигар сохторњои ќудратии љумњуриро тањия намуд. Бо вуљуди борњо љалб карда шудани ќисм њои њарбї ба иљрои вазифањои љангии њимояи сохти конститутсионї, Вазорати му-дофиа имконият пайдо кард, ки фаъолияти маќомоти идорї, малакаи сањроии ќўшунњо ва омодагии љангї ва сафарбарку-нии онњоро ба сатњи баландтаре бардорад.

Мувофиќи вазифањои нави ќўшунњо иртиботи бевоси таи роњбарияти идораи њарбї ба роњ монда шуд. Зимни ин ир ти-ботњо вазифањои љангии ќисмњо ва љузъу томњо дар мањалњо му-айян карда шуда, њамкорї бо сохторњои ќуд ратї ва ќўшунњои сарњадї ба амал оварда шуданд. Машќ њои алоњидаву мушта-раки фармондењї – ситодї, аз љумла бо идоракунии ќўшунњо


дар мањалњо баргузор гардиданд. Бо маќсади баланд бардошта-ни дараљаи иќтидори љангии ќисмњо ва љузъу томњо, омодагии онњо барои амал кардан дар њолатњои фавќулодда, дар њар як ќисми њарбї гурўњњои тактикии љузъї ташкил карда шуданд.

Ќобилияти Сарситоди Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии То-љикистон дар ташкили идоракунии ќўшунњо баланд бардош та шуд, ки ба ин далел амалиётњои бомуваф фа ќиятонаи ќў шунњо дар њодисањои майи соли 1998 барои аз байн бурдани гурўњњои мусаллањ дар ќисмати шарќии шањри Душанбе, барќароркунии тартиботи њуќуќї дар шањри Кофарнињон ва њодисањои ноя-бри соли 1998 дар вилояти Ленинобод шањодат медињанд.

Тањлили фаъолияти Ќуввањои Мусаллањ дар соли 1998 ни-шон медињад, ки бо вуљуди камбудињои хислати воќеъидошта, роњбарияти Вазорати мудофиаи Љумњурии Тољикистон, Сарси-тоди Ќуввањои Мусаллањ, раёсати фар мондењии ќўшунњо до-имо дар садади такмили сохтори њарбї, тањкими њолати омо-дагии љангии њайати шахсї ва њосил кардани малакаи исти-фодабарии ќўшунњо дар њолатњои бўњронї мебошанд, ки ин дар пирўзињои бадастовардаашон дар набард бо душманони сулњу осоиш ба хубї равшан гаштааст.

Соли 1999 дар бобати тањкими пояњои давлатдорї, волоия-ти ќонун ва љорї намудани риояи ќатъии ќонуният дар тамоми соњањои њаёти љамъиятї соли њалкунанда ба шумор меравад.

Дар ин сол дар мамлакат љараёни њамаљонибаи тоза на-му дани тамоми соњањои њаёти љомеа аз зуњуроти номатлуби оќибатњои муќовимати байнимиллї оѓоз гардид, ки ибтидои он рўзи 9 феврал дар машварати умуми љум њуриявии корман-дони маќомоти њифзи њуќуќ ва сох тор њои низомї гузошта шуд. Машварати мазкур дар асоси тезисњо ва пешнињодњои Президенти Љумњурии Тољи кистон Эмомалї Рањмон њуљљати љамъбастї ќабул намуд, ки он дастурамали фаъолияти тамоми маќомоти њокимияти давлатї, махсусан роњбарияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї гардид.

Президент Эмомалї Рањмон дар суханронии худ дар ин машварат муњимтарин масъалањои фаъолияти ма ќо моти њиф зи


њуќуќ ва сохторњои низомиро мавриди бар расї ќарор дода, камбудиву норасоињои онњоро ба таври ошкоро ќайд намуд ва роњњои њалли мушкилот ва самтњои афзалиятноку авва лин-дараљаи кори маќомоти мазкурро муайян сохт.

Прзиденти љумњурї таъкид кард, ки тањкими пояи дав-лат, эътимоди халќ ба њукумат аз бисёр љињат ба њаллу фас ли ња мин масъалањо бевосита алоќаманд аст. Президент гуфт:

«Дар хотир бояд дошт, ки халќ ба Њукумат, аз љумла аз рўи фаъолияти нерўњои низомї бањо медињад. Бинобар ин кор мандони маќомоти мазкур, сарфи назар аз вазъи душвор, бояд дар тањкими ќонунияту тартибот, мубориза бар зидди љи нояткорї ва мўътадилгардонии вазъи љамъиятиву сиёсии љумњурї фаъолона сањм гузоранд».

Президент Эмомалї Рањмон Ќуввањои Мусаллањро њамчун кафили асосии баќои истиќлолияти давлат тавсиф намуда, ба-рои њозирин хотиррасон намуд, ки раванди ташаккули артиш дар Тољикистон дар шароити нињоят мушкил оѓоз ёфт. Ў гуфт:

«Њаминро тазаккур додан кофист, ки бар хилофи дигар кишварњои Осиёи Марказї ва умуман мамлакатњои Иттињоди Давлатњои Мустаќил ба мо лозим омад, ки корро дар љои холї оѓоз намоем.

Дар сурате, ки баъзе љумњурињо дорои округњои томи њар-бї шуданд ва корпусњои муљањњазро ба мерос гирифтанд, ба Тољикистон, ки гирифтори љанг буд, чизе нарасид.

Аммо сарфи назар аз њама мушкилот мо имрўз бо ифтихор гуфта метавонем, ки артиши миллии тољик ба вуљуд омад. Он ба дараљаи кофї ќудрат дорад, ки мамлакатро аз њама гуна ќасди бади душманони дохиливу хориљї њифз намояд».

Президенти љумњурї дар баробари ин гуфтањо бо эрод аз фаъолияти роњбарияти Вазорати мудофиа, ќайд намуд:

«Пеш аз њама бояд гуфт, ки вазъи љиної дар Ќуввањои Му саллањи љумњурї њамоно мураккаб аст. Соли гузашта аз љо ниби хизматчиёни њарбии Ќуввањои Мусаллањ зиёда аз ду њазор љиноят содир гаштааст.


Ќисми зиёди љиноятњо аз тарафи хизматчиёни њарбии вазоратњои мудофиа, корњои дохилї ва Кумитаи њифзи сарњади давлатї содир шудааст.

Њодисањои худсарона партофта рафтани ќисмњои њарбї ва саркашї аз хизмат хеле зиёд мушоњида мегарданд. Соли гузашта чилу ду њодисаи ба куштор даст задани хизматчиё-ни њарбї бо истифодаи яроќи оташфишон ба ќайд гирифта шуд. Њодисањои роњзаниву ѓоратгарї, иштирок дар муомило-ти ѓайриќонунии маводи нашъадор ва ѓайра низ љой доранд.

Тањлили сабаб ва омилњои рўй додани љиноятњо аз тара-фи хизматчиёни њарбї нишон медињад, ки назорат аз болои нигоњдорї ва таќсимоти яроќ њанўз љиддї ба роњ монда на-шудааст».

Президенти љумњурї омилњои дигареро, ки ба вазъи маъ-навию психологї ва интизоми њарбї таъсир мерасонанд, ном-бар карда, ќайд намуд, ки сарбозон ва њатто бисёре аз афсарон ќоидањои тартибу интизом ва талаботи оинномањои њарбиро намедонанд. Онњо дар кўчањои шањр бо либосњои нимнизоми-ву ифлос, тугмањои кандаву кушода, бо намуди ба сарбоз хос набуда озодона сайругашт карда мегарданд.

Аз ин лињоз, Сардори давлат аз фаъолияти кормандони комендатурањо эрод гирифта, таъкид кард, ки сохтори мазкур фаъолияташро мувофиќ ба талаботи вазъи љорї ба роњ монад.

Президент Эмомалї Рањмон фаъолияти разведкаи Вазо-рати мудофиаро ѓайриќаноатбахш арзёбї намуда, зикр кард, ки бо маќсади таъмин намудани ќудрати мудофиавии мамла-кат, эмин нигоњ доштани сохторњои низомї аз аъмоли харо-биовари душман сохтори мазкур бояд, ки њушёрї ва фаъоли-яти баланд нишон дињад.

Фаъолияти комиссариатњои њарбї, ки маъракаи ба сафи артиш љалб намудани даъватшавандагонро бо роњњои ѓайри-ќонунї ба воситаи аз кўчањо дошта бурдани љавонон анљом медињанд, мавриди танќиди сахт ќарор гирифт. Президент аз роњбарият ва шахсони масъули Вазорати мудофиа талаб на-муд, ки ба ин равияи шармовар хотима дињанд.


Президенти љумњурї диќќати њозиронро ба масъалаи муњим – њифзи сарњади давлатї - љалб намуда, таъкид сохт, ки њифзи сарњад асоси оромии мамлакат аст. Ў гуфт:

«Бояд ќайд кард, ки дар кори њифзи сарњад камбудињои љид дї љой доранд.

Убури ѓайриќонунии сарњад, интиќоли маводи нашъадор ва яроќ, бемамониат аз сарњад гузаштани љи ноят корон, бе ас-ноди расмї ба љумњурї ворид шудани шањр вандони хориљї ва ѓайра њодисаи муќаррарї шудааст…

Таљриба нишон медињад: то ваќте ки сарњадбонон як љоя бо ањолї бар зидди вайронкунандагони сарњад, ки асосан бо ин ти ќоли маводи нашъадор ва яроќ машѓуланд, мубориза на-баранд, гирифтани пеши роњи сарњадшиканон аз имкон бе-рун аст…

Кори њимояи сарњад фаќат ба дўши сарњадбонон гузош-та шудааст. Ањолї ва маќомоти роњбарии ноњияњо худро аз мус тањкам намудани сарњад дар канор гирифтаанд. Њатто њодисањои пинњон кардан ва кўмак расонидан ба вайронку-нандагони сарњад низ ба назар мерасанд. Мутаассифона, дар баъзе љиноятњо кормандони Кумитаи њифзи сарњади давлатї низ иштирок мекунанд.

Вусъати чунин зуњуроти љиної – иштироки кормандо-ни сохторњои низомї, алалхусус Кумитаи сарњади давлатї ха рак тери сиёсї касб мекунад ва ба фазои љамъиятї таъсири бад мерасонад».

Президент Эмомалї Рањмон кори Сарпрокуратураи њар-биро низ мавриди танќид ќарор дод. Ў талаб на муд, ки фаъ-олияти Сарпрокуратураи њарбї ба куллї таѓйир дода шуда, чора њои бетаъхири бартараф намудани ќонуншиканињо дар Ќув вањои Мусаллањ андешида шаванд. Бояд њар як љинояте, ки аз љониби низомиён содир мегардад, мавриди тафтиши љиддї ќарор гирад ва љинояткорон мувофиќи ќонун љазо бинанд».

Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон дар фароварди нутќи барномавии хеш бори дигар таъкид намуд, ки аз фаъолияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї


то чї андоза мустањкам будани пояњои давлат ва аз рафтори кормандони ин сохторњо обрўю нуфузи њукумат вобаста аст.

Сардори давлат бо ќайд намудани он ки дар шароите, ки љомеаи Тољикистон ба марњилаи сифатан нави тараќќиёти худ ворид шудааст ва роњи сохтмони давлати демократї ва њуќуќбунёдро бебозгашт пеш гирифтааст, ба зиммаи маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї дар бобати пурзўр намуда-ни мубориза бо љинояткории муташаккилона ва коррупсия мустањкам намудани ќонуният ва тартиботи њуќуќї, таъми-ни амнияти љумњурї вазифањои нав ва масъулиятнок гузош-та мешаванд, аз сохторњои мазкур иљрои масъалањои зерин-ро таќозо намуд:

1. Таъмини волоияти ќонун ва риояи њатмии ќонуният дар тамоми соњањои њаёти љомеа.

2. Интизоми ќатъї ва риояи њатмии ќонуният дар бай-ни кормандони маќомоти њифзи њуќуќ ва хизматчиёни њарбї.

3. Ба куллї таѓйир додани сиёсати интихоб ва љоба љо гу-зории кадрњо дар маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї; тавассути аттестатсияи сахтгирона тоза кардани сафњои ин маќомоту сохторњо аз шахсони нолоиќ ва љалб намудани кор-мандони босалоњият, поквиљдон ва ба халќу Ватан содиќ.

4. Ба таври зарурї ба роњ мондани кори Шўрои њамо-њангсозии мубориза бо љинояткорї, мустањкам намудани ќонуният ва тартиботи њуќуќї; дарёфти нави шаклњои њамкорї миёни маќомоти њифзи њуќуќ, сохторњои низомї ва љомеа.

5. Бо дарназардошти шароити ба вуљудомада Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон аз 2 декабри соли 1994 дар бораи халъи силоњ такмил дода, дар бобати иљрои бечунуча-рои он тадбирњои мушаххас андешида шаванд.

6. Минбаъд дар љойњои љамъиятї, идгоњњо, раставу бозорњо ва умуман љойњои берун аз хизмат бо силоњ гаш тани низоми-ён, ѓайр аз кормандони маќомоти корњои дохилї, ки бо таъ-мини тартиботи љамъиятї сарукор доранд, ќатъиян манъ кар-да шавад.

7. Њамоњангсозони татбиќи иљрои Протоколи масъала њои низомї аз тарафи њукумат вазифадор карда шаванд, ки якљоя


бо аъзои зеркомиссияи њарбии Комиссияи оштии миллї иљрои нуктањои Протоколи мазкурро њарчи тезтар ба анљом расонанд.

8. Ба хотири пурзўр намудани мубориза ба муќобили љи-ноятњои иќтисодие, ки ба пешрафти имрўзу фардои љамъият монеъ мегарданд ва боиси ташвиши љиддии мардум шуда ис-тодаанд, махсусан љиноятњои муташаккилона, коррупсия, му-омилоти ѓайриќонунии маводи нашъадор, тадбирњои таъхир-нопазир андешида шаванд.

9. То якуми майи соли љорї тамоми силоњи мављуда, му-њимоти љангї, техникаи њарбї ва лавозимоти дигари низомї ба ќайд гирифта шавад.

10. Минбаъд дар пойтахти мамлакат – шањри Душанбе таш кил кардан ва љойгир намудани ќисмњои њарбї ва љузъу томњои низомї ќатъиян манъ карда шавад.

11. Аз худи њамин рўз сар карда, тамоми шањодатно мањои шахсии кормандони сохторњои низомї беэътибор њисобида, ба онњо дар муддати ду моњ танњо бо имзои шахсони якуми вазоратњо ва бо роњи баќайдгирї дар системаи компютерї шањодатномањои нав дода шавад.

12. Аз њамин рўз сар карда, рафтуомади автомошинањои сиёњшишае, ки мутобиќи рўйхати тасдиќкардаи маќомоти дахл-дор иљозатномањои махсус надоранд, дар тамоми ќаламрави љумњурї манъ карда шавад.

13. Ба хотири тарбияи њуќуќии ањолї базаи кофии њу ќуќї ба вуљуд оварда, нисбат ба њама гуна зуњуроти ќо нун шиканї ва љинояткорї муњити оштинопазир эљод карда шавад.

14. Ањолї аз натиљањои кори маќомоти њифзи њуќуќ ва сох торњои низомї ва иљрои супоришњои мазкур тавассути воситањои ахбори умум мунтазам воќиф карда шавад.

Президент Эмомалї Рањмон бо гузоштани ин масъала њо бо итминони ќавї аз он, ки халќи мамлакат бо камоли майл њамаќидаи сарвари давлати хеш мешавад ва пешни њоди ўро бо љону дил мепазирад, соли 1999-ро соли муборизаи ошти-нопазир бар зидди љинояткории муташаккилона, терроризм, коррупсия, муомилоти ѓайриќонунии маводи нашъадор, соли волоияти ќонун ва адолати судї, риояи интизоми ќатъї дар


сохторњои низомї, сулњу субот ва ризояти шањрвандї эълон намуд ва бо мурољиат ба кормандони маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї гуфт:

«Боварии комил дорам, ки шумо, кормандони маќо моти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї, такягоњи давлат ва халќ њастед, сарфи назар аз њама мушкилот, ки дар сари роњи шумо ба вуљуд меоянд, аз ўњдаи ин вазифаи масъулиятнок ва пур-шараф сарбаландона мебароед. Шумо омодагї ва матонати худро барои њифзи сохти конститутсионї, амнияти давлат ва осоиштагии мардум дар чанд соли охир на як бору ду бор со-бит намудаед. Бе њељ шакку шубња шумо минбаъд низ тамо-ми ќувва, таљриба ва имкониятњои худро ба он равона хоњед кард, ки мардуми шарифи Тољикистон дар шароити ором кор ва зиндагї намуда, ба ободонї ва пешравињои бузурги мам-лакат муваффаќ гардад».

Ва дар њаќиќат њам боварии сардори давлат ва умеди мардуми кишвар ба ноумедї мубаддал нагардид. Роњбарияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї, сар карда аз њамон соати ба охир расидани машварати умуми љумњуриявї бо рўњи баланд аз боварии Президенти кишвар дар садади иљрои супоришњои дар наздашон гузошташуда ќарор гириф-танд ва љараёни тоза кардани љомеа аз зуњуроти номатлуб ва нанговари оќибатњои љанги шањрвандї суръат гирифт.

Дигаргунињои назаррасе, ки дар фаъолияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї дар самти мубориза бо љи-нояткорї ва бењтар кардани интизоми њарбї ба вуќўъ пайваст, дар авзои љомеа инъикос гардида, дар мамлакат фазои коми-лан нави љамъиятиву сиёсї ва маънавию ахлоќї ба вуљуд омад. Раванди солимгардонии тамоми соњањои њаёти љамъиятї таъ-сири мусбати худро ба рўњияи мардум расонида, омили боз њам муттањид гаштани халќ дар атрофи роњбарияти давлат ва сарвари миллии хеш – Президенти Тољикистон Эмомалї Рањмон гардид.

То баргузоршавии љашни бузурги 1100-солагии Давла-ти Сомониён дар шароити сулњу суботи беш аз пеш тањким-ша ванда ва ба шарофати иќдомњои Президент ва маќомоти


роњбарикунанда дар мањалњо мамлакат ба таљлили идњои бу-зурги миллї ва гузаронидани Раъйпурсї барои ворид карда-ни таѓйироту иловањо ба Конститутсия ва интихоботи Прези-денти Љумњурии Тољикистон омода гашт.

Дар баргузории ин маъракањои муњими сиёсї ва фарњангї дар сатњи олї, ки дар муњити комилан созгори тартиботи љамъиятї ва дар вазъи босуботи љамъиятиву сиёсї воќеъ шу-данд, хизмати маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї басо назаррас аст. Кормандони ин сохторњо нафаќат њамчун шањрванд дар ин маъракањо фаъолона ширкат варзиданд, бал-ки бо њушёрии дучанд ва бо салоњияти касбї вазифањои дар пешашон гузоштаи Президенти љумњуриро бањри нигоњ дошта-ни муњити солими љамъиятї бо сарбаландї иљро намуданд.

Дар ибтидои соли 1999 дар сохтори Ќуввањои Мусал лањи Љум њурии Тољикистон комилан се навъи ќуввањои мусаллањ: ќўшунњои хушкигард, ќўшунњои зиддињавої ва ќуввањои њарбии њавої таъсис ёфтанд ва бевосита ба иљрои вазифањои худ оѓоз намуданд.

Ќисмњои таъиноти аќибгоњ ва техникї вусъат дода шу-данд. Маркази тадќиќоти илми њарбї ба фаъолият пардохт.

Давраи мазкур аз лињози такмили таркибии нерўњои таъ-мини мудофиа ва заминањои њуќуќї низ пурмањсул буд. Дар таърихи июни соли 1999 бо фармони Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон Вазорати њолатњои фавќулодда ва мудофиаи гражданї таъсис дода шуд. Декабри соли 1999 Маљлиси Олї Ќонун «Дар бораи омодагии сафарбарї ва са-фарбарї»-ро ќабул намуд.

Интихоботи Президенти Љумњурии Тољикистон, ки рўзи 6 ноябри соли 1999 баргузор гардид, њамчун ба амал татбиќ шу-дани меъёрњои Конститутсия ва њуќуќу озо дињои конститутси-онии шањрвандон рўйдоди дорои ања мияти муњими сиёсї аст.

Натиљањои интихобот бори дигар собит намуд, ки мар-думи Тољикистон дар шароити њозираи таърихї ба Эмо ма-лї Рањмон њамчун шахсияти сиёсї ва давлатдори ќодир ба иќдомњои бузургу љасурона барои рањо кардани љомеа аз бўњрони иќтисодиву иљтимої дигар алтернатива намебинад.


Хусусияти дигар ва хеле муњими интихоботи президенти соли 1999 аз интихоботи соли 1994 дар он аст, ки агар шањрвандон бори аввал ба тарафдории Эмомалї Рањмон бо маќсади да-рёфти такягоњ овоз дода бошанд, ин дафъа ин корро бо лутфу мењр ва арзи сипос аз хидматњои ин давлатдори бузург, бунёд-гузор ва тањкимгари давлати навини демокративу њуќуќбунёд ва дунявии Тољикистон анљом доданд.

Интихоботи парлумони касбии дупалатаї, ки дар таъри-хи 26 феврали соли 2000-ум баргузор гардид, њамчун интињои як давраи муњими бунёд ва тањкими асосњои конститутсионии њаёти сиёсии мамлакат воќеъ шуд. Аз самаранокии кори пар-лумони нав, ки палатаи поёни он њамчун эљодкори ќонунњо ба таври њамешагї фаъолият мекунад, њамин далеле, ки то ба солгарди интихоб шуданаш, яъне то феврали соли 2001-ум зиёда аз сад ќонун ва дигар асноди њуќуќї ќабул намуда, ба мавќеъи иљро гузошт, равшан шањодат медињад.

Дар соли 2000-ум ва то ба имрўз бобати боз њам тањким намудани ќонуният, баланд бардоштани сатњи интизоми њарбї ва ба роњ мондани риояи бечунучарои талаботи оинномањои њарбї дар Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбї аз љониби Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон якчанд тадбирњои муассир андешида шуд.

Сардори давлат рўзи 27 апрели соли 2000 дар нахустин љаласаи якљояи Маљлиси миллї ва Маљлиси намояндагони Маљ лиси Олї Паёми Президенти Љумњурии Тољикистонро эрод намуда, дар мавриди иброз доштани назари худ доир ба вазъи љории њаёти љомеа, масъалањои асосии сиёсї, иќти содї, иљтимої, фарњангї ва умуман њадафњои стратегї ва пешо-мадњои солњои наздик, боби махсусе аз Паёми худро ба масъ-алаи тартиботи њуќуќї ва мубориза бар зидди љинояткорї бахшид.

Президент Эмомалї Рањмон ќайд намуд, ки баъд аз маш-варати умумиљумњуриявии 9 феврали соли 1999, ки дар он ба зиммаи маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї дар бо-бати пурзўр намудани мубориза бар зидди љинояткории мута-шаккилона, коррупсия, терроризм, муомилоти ѓайриќонунии


маводи нашъадор, мустањкам намудани ќонуният ва тартиботи њуќуќї ва умуман таъмини амнияти љумњурї вазифањои нави масъулиятнок гузошта шуданд, фаъолияти маќомоти мазкур то андозае љоннок гардил. Сардори давлат ин дастовардњоро кам арзёбї намуда, таъкид кард, ки тамоюли зиёдшавии љиноятњо дар љомеа њанўз њам боќї монда, боиси ташвишу изтироби мар дум гаштааст.

Президент бо овардани мисолњо нишон дод, ки сабаби асо-сии ќонуншиканињо ва содир кардани љиноят аз љониби хиз-матчиёни њарбї паст будани интизоми њарбї мебошад. Ў гуфт:

«Бо вуљуди чорањои андешидашуда, соли 1999 њангоми гу-заронидани санљишњо зиёда аз 2800 нафар хизматчиёни њарбї, ки дар љойњои љамъиятї бе иљозати махсус ва ѓайриќонунї ги рифтану гардонидани яроќ гаштугузор мекарданд, дастгир шуданд.

Аз ин шумора ќариб 800 нафарро афсарон ташкил меди-њанд, ки ин раќам далели паст будани интизоми њарбї мебо-шад.

То њол шумораи зиёди шахсони мансабдор ва баъзе коман-дирони ќисмњои њарбї бо худ ѓайриќонунї муњо физони шах-сии мусаллањро гирифта мегарданд, ки бисёр ќонуншиканињо ва љиноятњо аз тарафи онњо содир мешаванд».

Президенти љумњурї дар баробари ин гуфтањо иброз дошт, ки интизоми пасти хизматчиёни њарбї ва афзудани ќо нун-шиканињо дар сафњои Ќуввањои Мусаллањ ўро водор намуд, ки барои аз нимаи дуюми соли 2000 барњам додани хизмати њарбї тибќи ќарордод фармони дахлдорро омода созад.

Њамчунин бо фармони дигар, ки аввали моњи май ќабул хоњад шуд, аз њудуди ќисми њарбї бо силоњ ва техникаи низомї баромадани хизматчиёни њарбї, ѓайр аз кормандони милит-сия ва маќомоти амният, ки вазифаи хизматии худро адо ме-кунанд, ќатъиян манъ карда мешавад.

Вобаста ба масъалаи интизоми њарбї Президент Эмома лї Рањмон бори дигар ин нуктаро таъкид намуд, ки «ќонунши ка-нї ва љинояткории низомиён њатто ба паст шавии обрўи бай-


налхалќии кишвар ва кам шудани њаљми сармоягузории дохи-лию хориљї ба иќтисодиёти мамлакат сабаб шуда истодааст».

Сардори давлат ба хотири њарчи бештар мустањкам наму-дани интизоми њарбї ва таъмини фаъолияти пурсамари маќо-моти њифзи њуќуќ пешнињодњои зеринро ба амал овард:

1. Бо дарназардошти вазъи љамъиятию сиёсї дар дохили мамлакат, инчунин вазъи сиёсии минтаќа ва љањон дар муд дати кўтоњтарин «Консепсияи амнияти миллии Љумњурии Тољи-кистон», «Доктринаи њарбии Љумњурии Тољикистон», «Кон-сепсияи корњои тарбиявї дар Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон» ќабул карда шаванд.

2. Ба он ќонунњое, ки фаъолияти сохторњои низомї ва ма-ќомоти њифзи њуќуќро танзим менамоянд, таѓйироту ило вањои дахлдор ворид карда шаванд.

3. Иљрои њатмии Фармонњои Президенти љумњурї оид ба халъи силоњ ва пурзўр намудани мубориза зидди љинояткорї зери назорати доимї гирифта шуда, њисоботи маќомоти низо-мї, њифзи хуќуќ ва дигар маќомоти дахлдор њар як нимсола шунида шаванд.

4. Корњои тарбиявиро дар маќомоти номбурда пур зўр кар-да, барои баланд бардоштани савияи дониши њуќуќии њар як сарбозу афсар ва кормандони њифзи њуќуќ тад бирњои ќатъї андешида шавад.

5. Дар давоми соли 2000-ум сохтори ташкилии маќо моти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї аз нав дида баромада шавад.

Зикри ин нукта муњим аст, ки тањия ва ќабули чунин њуљ-љатњои муњиме чун «Консепсияи амнияти миллии Љум њурии Тољикистон», «Доктринаи њарбии Љумњурии Тољи кистон», «Кон сепсияи корњои тарбиявї дар Ќуввањои Мусал лањи Љум-њурии Тољикистон» таќозои марњилаи сифатан наве дар бунёд ва тањкими пояњои давлатдорї ва таъ мини боэътимоди яки-орчагии Љумњурии Тољикистон мебошад.

Консепсияи амнияти миллї назарияи илман асоснокшу-даи сиёсати ягонаи давлатї дар соњаи таъмини амният мебо-шад, ки бо омўзиши амиќи вазъи љамъиятию сиёсии љорї ва тамоюлњои инкишофи он, мавќеъи геополитикии љумњурї,


иќлими сиёсии минтаќа ва љањон, сиёсати њарбии давлатњои њамсоя, хатари билќувваи экстремизм, терроризм ва ќочоќи силоњу маводи нашъадор ва адабиёти даъваткунанда ба та-баддулоти давлатї ва экстремизми динї ва ѓайра тањия мегар-дад ва маљмўъи тадбирњои дорои хусусияти сиёсї, иќтисодї, ташкилї ва амсоли инњо бударо, ки љавобгўи бартараф кар-дани тањдид ба манфиатњои њаётан муњими шахс, љамъият ва давлат њастанд, пешбинї менамояд.

«Доктринаи њарбии Љумњурии Тољикистон», ки асосњо ва принсипњои он дар Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи мудофиа» аз таърихи 4 ноябри соли 1995, № 208 дарљ гарди-дааст, дар моњияташ сулљўёна буда, аз рўи усули басандагии мудофиа дар сохтмони Ќуввањои Му сал лањ амал карда, ба он асос меёбад, ки Љумњурии То љи кистон:

љанг ё истифодаи ќувваи њарбиро чун воситаи њалли масъ-алањои байналхалќї эътироф намекунад;

дорои силоњи зарравї нест ва кўшиши истењсол карда-ну ба даст овардани силоњи зарравї ва ё истифодаи онро аз њудуди худ надорад;

ба ягон давлат даъвои арзї надорад ва дар симои ягон халќ душманро намебинад;

њељ гоњ аввалин шуда ба муќобили њељ мамлакате амалиё ти љангиро сар намекунад, агар худи вай њадафи таљовуз ќарор нагирад;

муњофизати сулњ ва амнияти байналхалќиро чун кафола-ти пойдории ањли башар эътироф менамояд.

«Консепсияи корњои тарбиявї дар Ќуввањои Мусал лањи Љум њурии Тољикистон» маљмўъи муназзами аќидаву назария ва арзишу меъёрњое њастанд, ки барои тарбияи маънавии њайати шахсии Ќуввањои Мусаллањ ва дар мафкураи онњо ташаккул додани принсипњои олии ахлоќї ва идеалњои башардўстї ра-вона карда шудааст.

Консепсияе, ки тањия ва ќабули онро Президент Эмо малї Рањмон пешнињод намудааст, бояд ки хусусияти умумимиллї ва умумибашарї дошта, манфиатњои асосии миллати тољик


ва халќњои Тољикистонро дар худ таљассум намояд. Ва ин њадафи олї њифзи истиќлолияти Тољикистон, тањкими вањдат ва ризояти миллї, таъмини осоиштагї ва шукуфоии мамла-кат мебошанд.

Консепсия дар асоси меъёрњои Конститутсияи Љум њурии Тољикистон, ки бо эъломи принсипњои асосии ба шар дўстона тамоми њуќуќу озодињои инсонро ќатъи назар аз миллат, љинс, забон, эътиќоди динї, мавќеъи сиёсї, вазъи иљтимої, маълу-мот, молу мулк, кафолат медињад, тарњ резї шуда, тарѓиби ѓояњои ватандўстї, башардўстї, ахлоќу одоби нек, бародариву ёриибайнињамдигарї, дўстї, садоќати бепоён ба Ватан, ба сох-ти конститутсионї ва ба Президенти љумњурї – Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистонро дар мўњтавояш до-шта бошад.

Нуктаи маълум аст, ки таѓйир ёфтани шаклњои молики-ят ва гузаштан ба иќтисоди бозорї боиси дар љомеа ба вуљуд омадани ќишрњо ва гурўњњои азњамфарќкунандаи иљтимої ме-гардад. Бо сабабњо ва омилњои воќеии гуногунандешии сиёсї, ки онро Конститутсия кафолат медињад, њизбњову созмонњои љамъиятии эътиќодманд ба назария ва љањонбинињои гуногун арзи вуљуд мекунанд. Ѓайр аз ин дар љомеаи мо њанўз дарди љонкоње мисли њисси худхоњонаи мањалгарої ва минтаќагарої сињат наёфтааст ва хатари он ба тањкими вањдату ягонагї ва ризояти комили халќи мамлакат тањдид менамояд.

Аз ин рў, доштани як назарияи мукаммали фарогирандаи маљмўъи тадбирњои тарбиявї дар Ќуввањои Му саллањ, ки та-вонад намояндагони тамоми мањалњо ва минтаќањои мамла-кат, фарзандони миллатњои гуногун, эътиќодмандони равияњои диниву аќидавии мухталиф, фарзандони оилањои сарватманд ва камбизоатро дар атрофи як њадафи олї – хизмат кардан ба Ватан муттањид созад, аз масъалањои мубрами њаёти сиёсию љамъиятї ва омили муассири вањдати миллї ва таъмини яки-орчагии Љумњурии Тољикистон мебошад.

Рўзи 15 майи соли 2000-ум, чї тавре ки Президент Эмомалї Рањмон дар Паёми худ ба намояндагони Маљ лиси Олї ќаблан эълом дошта буд, бо маќсади тањ кими ќонуният ва тартибо-


ти њуќуќї дар Ќуввањои Мусаллањ ва тањкими заминаи мод-дию техникии кўшунњо ду Фармони муњими худро: «Дар бо-раи ќатъиян манъ намудани баромадани хизматчиёни њарбї аз њудуди ќисмњои њарбї бо силоњ ва техникаи њарбї» № 295 ва «Дар бораи барњам додани хизмати њарбї дар асоси ќарордод дар Ќуввањои Мусаллањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон» № 296 баровард.

Фармони Президент «Дар бораи ќатъиян манъ намуда-ни баромадани хизматчиёни њарбї аз њудуди ќисмњои њарбї бо силоњ ва техникаи њарбї», ки бо дарназардошти афзоиши ќо нуншиканї ва љинояткорї дар байни хизматчиёни њарбї, аз тарафи онњо бо истифодаи ѓайриќонунї аз силоњи оташфи-шон содир шудани љиноятњои вазнин ва муташаккилона, бо маќсади тањкими ќонуният ва тартиботи њуќуќї дар Ќуввањои Мусаллањ, дигар сохторњои низомї ва тамоми љомеа содир гар-дид, барои роњбарияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї, ки бо маќсади иљрои супоришњои Сардори давлат дар ин самт корњои зиёдеро анљом медоданд, барои боз њам пурзўр кардани фаъолияти онњо заминаи њуќуќии боэътимод фароњам овард.

Президент бо ин њуљљати муњими давлатї фармон дод, ки аз 16 майи соли 2000 дар тамоми ќаламрави Љумњурии То-љикистон ба њамаи командирони ќисмњои њарбї ва хизматчи-ёни њарбии Ќуввањои Мусаллањ, ќўшунњо ва дигар воњидњои низомї баромадан аз њудуди ќисмњои њарбї ва љои хизмат бо аслињаи оташфишон ва муњимоти љангї, инчунин техникаи њарбї ва истифода аз онњо ќатъиян манъ карда шавад.

Роњбарони аввали вазоратњои амният, мудофиа, кор њои дохилї, њолатњои фавќулодда ва мудофиаи гражданї, куми-тањои њифзи сарњади давлатї, таъмини амволи махсус, гум-рук, андоз, Гвардияи Президент, ташкилоти мададгори мудо-фиа вазифадор карда шуданд, ки:

а) иљрои бечунучарои банди аввали њамин Фармонро таъ-мин намоянд;

б) истифодаи муњофизони шахсї ва ташкили дидбон гоњ-њоро аз тарафи командирон ва дигар хизматчиёни њарбие, ки


бо тартиби муќарраргардида чунин њуќуќро надоранд, манъ намоянд;

в) то 1 июли соли 2000 тамоми аслиња, лавозимот ва тех-никаи њарбии дар ќисмњои њарбї мављудбударо бо тартиби муќарраршуда бори дигар ба њисоб гирифта, нигоњдорї, ба хиз-матчиёни њарбї дар њолатњои зарурї ва бо маќсадњои хизматї бо иљозати њайати фармондењї додан ва баргардонида гириф-тани онро ба таври ќатъї таъмин намоянд;

г) доир ба командирон, афсарон ва хизматчиёни њар бие, ки аз иљрои вазифањои оинномавии худ саркашї намуда, ќоидањои гирифта гаштан ва истифодаи аслињаи оташфишон, лавози-моти љангї ва техникаи њарбиро вайрон менамоянд, андеши-дани чорањои ќатъии ќонунї, то њадди сабукдўш намудан аз хизмати њарбї ва ба љавобгарии љиноятї кашидани онњоро таъмин намоянд.

Ба Вазорати адлия ва Прокуратураи генералї супориш дода шуд, ки якљоя бо вазорату идорањои дахлдор оид ба пурзўр намудани љазо нисбати шањрвандоне, ки ѓайриќонунї аслиња ва лавозимоти љангиро нигоњ медоранд, гирифта мегарданд ва аз он истифода мебаранд, мувофиќи тартиби муќарраршуда таклиф пешнињод намоянд.

Прокурори генералї масъул гардонида шуд, ки назора-тро аз болои иљрои њамин Фармон таъмин намуда, дар њолати ошкор намудани њодисањои риоя нашудани талаботњои он, ѓайриќонунї гирифта гаштани аслињаю лавозимоти љангї, гунањкорон ва роњбарони масъули вазорату идорањо, ќисмњои њарбї ва маќомоти њифзи њуќуќ, мутобиќи ќонунњои Љумњурии Тољикистон ба љавобгарї кашида шаванд.

Мушоњидањои бевосита ва тањлили Маркази тадќиќоти њарбии Вазорати мудофиа нишон медињад, ки мутахассисони сатњи поёнии сохторњои њарбї, он хизматчиёне, ки дар асоси ќарордод ба хизмати њарбї дохил шудаанд, ќатъи назар аз мўњлати зиёди хизмат дар сохторњои њарбии љумњурї ба боло рафтани сатњи омодагии љангии ќўшунњо ва тањкими интизоми њарбї мусоидат нанамуданд. Балки ин контингент омили боз-


дорандаи раванди ташаккули артиши миллї ва, зиёда аз он, ќувваи бавуљудоварандаи вазъи љиної дар артиш гашта буд.

Аз ин рў, Фармони Президенти љумњурї «Дар бораи бар-њам додани хизмати њарбї дар асоси ќарордод дар Ќуввањои Му сал лањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољи-кистон» аз 15 майи соли 2000, № 296, ки бо дарназардош-ти зарурати бењтар намудани таъминоти пулии хизматчиёни њарбї, тањкими заминаи моддию техникии ќўшунњо, содир гар-дид, инчунин маќсади тоза намудани сафњои артиши миллї аз кадрњои нолоиќ ва вайронкунандаи талаботи ќонунњо ва оинномањои њарбї, ба вуљуд овардани шароити мусоид ба-рои баланд бардоштани сатњи омодагии љангї ва интизоми њарбиро дар пай дошт.

Бо ин њуљљати муњими давлатї Президенти Тољикистон фармон дод, ки аз 1 августи соли 2000 хизмати њарбї дар асоси ќарордод дар Ќуввањои Мусаллањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон барњам дода шавад.

Сардори давлат бо моддаи дуввуми Фармон ба вазиро-ни мудофиа, корњои дохилї, њолатњои фавќулодда ва мудо-фиаи гражданї, раисони кумитањои њифзи сарњади давлатї, оид ба таъмини амволи махсус, фармондењи Гвардияи Прези-дент супориш дод, ки то 1 августи соли 2000 сохтори ташки-лию штатї ва санадњои идоравии меъёрию њуќуќиеро, ки тар-тиби адои хизматро дар Ќуввањои Мусаллањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон танзим менамоянд, бо ин фармон мутобиќ гардонанд.

Ба вазири молияи љумњурї супориш шуд, ки якљоя бо дигар вазорату идорањои манфиатдор барои бењтар намудани таъми-ноти пулї ва нафаќавии хизматчиёни харбї, тањкими заминаи моддию техникии ќўшунњо истифода гардидани маблаѓњоеро, ки аз њисоби ихтисори шумораи штатии хизматчиёни њарбии дар асоси ќарордод хизматкунанда сарфа мегарданд, њал на-мояд.

Вазорати мењнат ва шуѓли ањолї ва раисони вилоятњо, шањру ноњияњо масъул гардонида шуданд, ки барои бо кор таъмин намудани хизматчиёни њарбии дар асоси ќарордод хиз-


маткунандае, ки ба истеъфо рухсат дода мешаванд, тадбирњои таъхирнопазир андешанд.

Ба Њукумати Љумњурии Тољикистон супориш шуд, ки дар мўњлати як моњ дар бобати ворид намудани таѓйироту иловањо ба ќонунгузории љумњурї бинобар барњам дода шудани хизмат аз рўи ќарордод дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбї пешнињодот ирсол намояд.

Иљрои пурраи талабњои Фармони мазкур дар мўњлати муайянкардаи Президенти Љумњурии Тољикистон аз љониби роњбарони вазорату идорањое, ки дар онњо тибќи ќонунњои марбутаи Љумњурии Тољикистон хизмати њарбї пешбинї шу-дааст ва инчунин Њукумати љумњурї, вазоратњои молия, мењнат ва шуѓли ањолї, раисони вилоятњо, шањру ноњияњои мамлакат дар самти бо Фармон бароишон муайяншуда, далели равшани баланд рафтани интизоми давлатї ва дарки масъулияти тамо-ми шохањои њокимият бобати боз њам солим гардонидани ав-зои љамъиятию сиёсї ва тањким намудани нерўи мудофиавии Љумњурии Тољикистон мебошад.

Баррасии марњилањои ба вуљуд овардани Ќуввањои Мусал-лањ ва дигар сохторњо ва воњидњои њарбии таъмини мудофиаи Тољикистон ба равшанї нишон медињад, ки роњбарияти мам-лакат бо дастгирии тамоми ќуввањои ватанпарвари љомеа дар муддати кўтоњи таърихї роњи душвор ва њамзамон бошарафро тай намуда, имрўз як системаи тому мукаммали дифоъкунанда аз манфиатњои миллї, муњофизи боэътимоди амнияту истиќлол ва зиндагии осоиштаи мардуми Тољикистон – артиши миллиро ба вуљуд овардааст. Ва дар ин дастовард хизмати бунёдгузори он Президенти Љумњурии Тољикистон, Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон Эмомалї Рањмон баѓоят бу-зург аст.

Сохтмони Ќуввањои Мусаллањ њамчун сохторе бо таркибо-ти аз лињози техникї мураккаб ва сермасраф то имрўз идома дорад ва ташкили пурраи он ба охир нарасидааст. Вале корњое, ки дар ин замина анљом дода шудаанд, хеле назаррасанд. Дар ин солњо се навъи асосии Ќуввањои Мусаллањ: ќўшунњои хушки-гард, ќуввањои њарбии њавої, ќўшунњои муњорибаи зиддињавої


ба вуљуд оварда шудаанд. Ѓайр аз ин воњидњо ва ќисмњои техникї ва махсуси тобеъи идораи марказї таъсис гардидаанд, ки ба Вазорати мудофиа ва Сарситоди Ќуввањои Мусаллањ то-беанд. Ба ин ќатор бригадаи алоњидаи десантї шомил аст, ки њамзамон захираи Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Љумњурии Тољикистон њисоб мешавад.

Ќўшунњои дохилї таъсис дода шуд, ки ташкилоти њарбии Вазорати корњои дохилии Љумњурии Тољикистон мебошад. Ќўшунњои дохилї барои иљрои вазифањои хизматї– муњорибавї пешбинї шуда, барои муњофизати амният ва манфиатњои дав-латї захираи Ќуввањои Мусал лањ дар замони љанг аст.

Таъсиси ќўшунњои сарњадї дар таркиби Вазорати амният ва баъдан дода шудани он ба Кумитаи њифзи сарњади давлатии назди Њукумати Тољикистон иќдоми муњим барои муњофизати мусал лањонаи марзи давлатї гардид.

Дар давраи мазкур Гвардияи Президенти Љумњурии Тољи-кис тон таъсис дода шуд.

Таъсиси ќўшунњои мудофиаи граждании Кумитаи оид ба њолатњои фавќулодда ва корњои мудофиаи граждании назди Њукумати Тољикистон, ки баъдан дар соли 1999 ба Вазорати њолатњои фавќулодда ва мудофиаи гражданї табдил дода шуд, самараи фаъолияти хастанопазири роњбарияти сиёсии мамла-кат дар даврони мазбур мебошад.

Зикри ин нукта муњим аст, ки тамоми навъњо ва љузъу том-њои воњидњои њарбие, ки номбар шуданд, бо вуљуди марњила ба марњила созмон дода шуданашон, дар замоне сурат гириф-танд, ки мамлакат гирифтор дар бўњрони амиќи иќтисодии баъ дазљангї буд. Вале ба тамоми душворињо нигоњ накарда, роњбарияти давлат ва шахсан Президент Эмомалї Рањмон бо иќдомњои ѓайримаъмулї ва љасурона имконияти моддї да-рёфт намуда, онро барои ба ќадри кофї таъмин намудани Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбї бо аслиња, тех никаи њарбї, сару либоси расмї ва дигар лавозимот ва ам-воли махсус равона намуд. Артиши миллии имрўза аз арти-ши њашт сол пеш ва њатто ду-се сол ќабл ба куллї фарќ ме-кунад. Имрўз артиши миллии Тољикистон њам аз лињози таъ-


миноти моддию техникї ва њам аз лињози ќудрату мањорати њарбї, малакаи љангї, интизоми њарбии њайати шахсї пурра љавобгўи њолати зарурии сохтори њарбиест, ки вазифаи аслї ва муќаддасаш муњофизати Ватан ва мењнати осоишта ва со-зандаи халќи мамлакат мебошад.

Президент Эмомалї Рањмон њамчун Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон, ки ба артиш роњбарї намуда, маќомоти идораи ташкилот, сохтор ва воњидњои њарбиро ба-рои дар њолати омодагии доимии њарбї ва маънавию ахлоќии њайати шахсї нигоњ доштани ќўшунњо ва афзудан ба нерўи билќувваи онњо бо додани дастурњои мушаххас рањнамун ме-созад, њамчунин пайваста ба фикри бењтар кардани шароити маишии хизматчиёни њарбї аст. Бо дастуру пешнињодњои Пре-зидент барои таъмини хизматчиёни њарбї бо хўроки серѓизо њукуматњои мањалњо барои ба роњ мондани фаъолиятњои хољагии њарбиён дар љойњои мувофиќ ќитъањои замин људо намудаанд. Хизматчиёни њарбї бо дарки солими вазъи душ-вори иќтисодии давраи гузариш бо мењнати њалол ќисме аз харољоти давлатро ба ўњда гирифтаанд. Вале ин фаъолият тавре ба роњ монда шудааст, ки кор дар хољагии ёрирасон ба њељ ваљњ ба тайёрии њарбї ва ќобилияти љангиашон таъсир намерасонад.

Мавќеъњои буду бош, казармањо, шањрчањои варзишї, клуб њои њарбї, пунктњои тиббї, ошхона ва утоќњои батарти-боварии сару либоси низомї ва љињози онњо пурра ба стандар-ти шањракњои низомї мувофиќат кунонида шуда, дар њолати хуби санитарию гигиенї нигоњ дошта мешаванд.

Ташкили шароити хуби хизматї ва маишї омили баланд бардошта шудани рўњияи њарбї ва дилбастагї ба касб мегар-дад, ки аз вазифаи асосии роњбарияти Ќуввањои Мусаллањ ва пеш аз њама њайати афсарї дар ќўшунњо ва воњидњои њарбї мебошад.

Хушбахтона, имрўз он мушкилињои солњои аввал, ки нара-сидани афсарон – мутахассисони соњањои гуногуни њарбї, ки кори устодон ва тарбиятгаронро ба њайати шахсї адо менамо-янд, дигар монеъи фаъолият намегардад. Ќуввањои Мусаллањ


ва сохтору воњидњои њарбї имрўз аз афсарон, хатмкунандаго-ни академия ва муассисањои олии њарбии мамлакатњои ба мо дўст, пеш аз њама Россия, коллељи олии њарбии љумњурї, ба ќадри кифоякунанда такмил шудаанд.

Бењтарин роњи омўзиши касби њарбї ва онро дар мизони таљриба санљида дидан, машќњои њарбї мебошанд. Машќњои њарбї дар Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбии То љикистон њамчун санљиши љиддии омодагии њарбї ва кас-бии ќўшунњо ба таври муттасил њар се моњ баргузор карда ме-шаванд ва дар љараёни ин машќњо њар дафъа тарзу усули нави гузаронидани амалиётњои љангї такмил меёбанд ва малакаву мањорати низомиён дар амал аз назар гузаронида мешаванд. Фаќат дар соли гузаштаи 2000-ум машќњои тактикї, аз љумла бо иштироки ќисмњои десантї, панљ маротиба гузаронида шу-данд. Аз рўи анъанаи неке, ки њосил шудааст, дар ин машќњо ќисмњои дивизияи 201-уми дар ќаламрави Тољикистон будаи артиши Федератсияи Россия низ ширкат меварзанд.

Президент Эмомалї Рањмон њамчун Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањ ба машќњои њарбї диќќати махсус дода, дар ташкил ва гузаронидани онњо ширкат ва роњбарї мекунад ва љараёни гузаронидани амалиёти љангиро дар ин машќњо маври-ди тањлили даќиќ ќарор дода, амали ќўшунњо, њамфаъолиятии зичи ќисмњо ва воњидњои њарбї ва тарзу усули дар сатњи ба-ланд анљом додани амалиётњои љангии умумиќўшуниро так-мил менамояд.

Яке аз тарзњои хуби дар амал аз назар гузаронидан ва боз њам танзим намудани њамоњангии фаъолияти сох торњои ни зо мї баргузоркунии машќњои фармондењию ситодї мебо-шанд, ки дар Тољикистон њар сол якчанд маротиба гузарони-да мешаванд.

Дар моњи декабри соли 2000-ум дар вилояти Суѓд машќњои фармондењию ситодии якљояи сохторњои низомї гузарони-да шуданд. Ањамияти хосаи ин машќњо боз дар он аст, ки ба онњо маќомоти идории мањаллї ва худидоракунї – њукуматњо, комиссариатњои њарбї, љамоатњо љалб карда шуданд. Дар љараёни ин машќњо њамоњангсозии сохторњои гуногуни си-


стемаи таъмини мудофиаи мамлакат дар њолати амали вазъи фавќулодда тамрин карда шуданд.

Аз 15 то 20 феврали соли 2001-ум дар ду машќгоњи љангии вилояти Хатлон машќњои фармондењию ситодии якљояи сохторњои низомии Тољикистон ва Федератсияи Россия бар-гузор шуданд. Машќњо дар ду марњила сурат гирифтанд. Дар марњилаи аввал аз 15 то 17 феврал тамоми сохторњои ќудратии љумњурї якљоя бо дивизияи 201 моторикунонидашудаи ти-рандоз ва гурўњи сарњадии Хадамоти Федералии Сарњадии Россия дар рўи харитањо тамоми љузъиёти тайёрї ва гузаро-нидани амалиёти љангї, амалї намудани маъракаи махсуси њамоњангсозии зичи ќуввањоро бидуни сафарбаркунии ќўшунњо тамрин намуданд.

Баъд аз дар ситодњо њаллу фасл шудани масъалањо дар рўи харитаи љангї, аз 19 то 20-уми феврал ќисмати амалии машќњо сурат гирифтанд ва Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон бидуни иштироки нерўњои њарбии Федератсияи Россия, мустаќилона дар њамоњангии зич бо дигар воњидњои њарбии љумњурї машќњои тактикии баталиониро бо тирандозии истифода аз муњимоти љангї идома дода, ба поён расониданд.

Ин машќњо бори дигар њамоњангии фаъолияти Ќув вањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбї ва њусни тафоњуми комили онњоро намоиш доданд.

Сар карда аз соли 1999 машќњои фармондењию ситодї ва тактикї дар шакли боз њам густурда, бо иштироки артишњои давлатњои иштирокчии Иттињоди Давлатњои Мустаќил бар-гузор мегарданд. Дар ин замина њар сол баргузор шудани машќњои фармондењию ситодии «Сипари љанубии Иттињод» дар бобати баланд бардоштани омодагии љангии артиши мо ва њамоњангкунии фаъолияти он бо иттифоќчиён ањамияти фавќулодда дорад.

Бори аввал машќњои «Сипари љанубии Иттињод» дар њудуди давлатњои Ўзбекистон, Тољикистон ва Ќирѓизистон гуза-ронида шуданд. Воњидњои Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон дар њудуди љумњурии Ўзбекистон 1500 километр роњпаймої карда, ба шимоли љумњурї ва минтаќањои љанубии Ќирѓизистон раси-


данд ва вазифањои дар наздашон гузошташударо бо сарбаландї иљро намуданд.

Соли гузашта машќњои муштараки тактикии «Сипари љанубї 2000» дар њудуди боз њам фарохтар, аз соњил њои бањ-ри Хазар то минтаќањои љанубии Тољикистон баргузор гар-диданд, ки дар он Ќуввањои Мусаллањи љум њурињои Рос сия, То љикистон, Белоруссия, Арманис тон; Ќа зоќистон, Ќирѓизис-тон ва Ўзбекистон ширкат варзиданд. Дар љараёни машќњои муш тарак аксуламали нерўњои њарбї бар зидди терроризми бай налхалќї, ки душмани умумии давлатњои мо њастанд, там-рин карда шуданд.

Љамъбасти амалиёти љангї ва натиљањои машќњои мушта-рак нишон доданд, ки хусусияти муњими артиши Тољикистон асарбахш гузаронидани амалиёти љангї дар шароити душво-ри минтаќњои кўњї ва њалли бомуваф фаќияти масъалањои мар-бут ба амнияти минтаќа дар мубориза бо ќуввањои террориз-ми байналхалќї мебошад.

Лозим ба зикр аст, ки дар ин машќњо мањорати касбї ва ма лакаи љангии њайати шахсии Нерўњои Мусаллањи То љикис-тон њам аз љониби экспертњои њарбї ва њам аз љониби Сарфар-мондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Љум њурии Тољикистон Эмомалї Рањмон бањои баланд гирифтанд.

Нуктаи маълум аст, ки интизоми ќатъии њарбї дар ќўшунњо ва воњидњои њарбї омили аслии муваффаќиятњо дар кори азбар намудани донишу малакаи њарбї ва дар сатњи зарурї нигоњ доштани омодагии доимии љангии Ќуввањои Мусаллањ ва сох-тору воњидњои њарбї аст.

Президент Эмомалї Рањмон њамчун Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон аз рўзњои аввали таъсиси ар-тиши миллї ба масъалаи интизоми њарбии дохилї дар ќўшунњо, тартиби ќатъии њайати шахсї дар доираи талаботи оинномањои танзимкунандаи њаёти њарбї, тањкими ќонуният, назорати љиддї ба њифзу нигоњдории аслињаи љангї, техникаи њарбї ва дигар лавозимот ва амоли махсус диќќати маќомоти роњбарии сохторњои низомиро љалб намуда, аз онњо иљрои ќатъї ва са-марабахши масъалањои мазкурро талаб менамояд.


Артиши нерўманд њамон артиш аст, ки њайати шахсиаш ин тизоми мустањками њарбї, донишу малакаи комили љангї ва рўњияи баланди ватандўстї дорад. Чунин артиш метавонад дар њаќиќат кафили сулњу субот дар љомеа ва омили боло бур-дани обрўю эътибори сиёсии давлат дар арсаи љањон гардад.

Иќдомњои Президент Эмомалї Рањмон дар бобати пур-зўр намудани тањкими ќонуният дар Ќуввањои Му саллањ ва сохтору воњидњои њарбї дар тамоми даврони мављудияти сох торњои низомї ва дар ин замина борњо баровардани дас-туру фармонњо ва баргузор намудани ислоњоти њарбї сама-ри матлуби худро доданд. Махсусан, Фармони Президенти Љум њурии Тољикистон «Дар бораи тадбирњои таъхирнопази-ри тањкими ќонуният, тартиботи њуќуќї, баланд бардоштани интизоми њарбї дар Ќуввањои Мусаллањ ва дигар воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон» аз таърихи 24 июли соли 1998; њуљљати љамъбастии машварати умумиљумњуриявии сохторњои низомї аз 9 феврали 1999; нуктаву дастурњои дар масъалаи тартиботи њуќуќї ва мубориза бо љинояткорї зикршуда дар Паёми Президенти Љумњурии Тољикистон ба намояндагони Маљлиси Олї аз 27 апрели соли 2000; Фармони Президен-ти љумњурї «Дар бораи барњам додани хизмати њарбї дар асоси ќарордод дар Ќуввањои Мусаллањ, дигар ќўшунњо ва воњидњои њарбии Љумњурии Тољикистон» (15.V.2000, № 296) ва «Дар бораи ќатъиян манъ намудани баромадани хизмат-чиёни њарбї аз њудуди ќисмњои њарбї бо техникаи њарбї» (15.V.2000, № 295) ва як ќатор дигар пешнињодоти моњиятан муњим дар бобати таъмини волоияти ќонун, љорї намудани интизоми мустањками њарбї ва ба таври куллї таѓйир додани усули интихоб ва љобаљогузории кадрњо ва тоза кардани сафњои маќомоту сохторњои низомї аз шахсони нолоиќу тасодуфї дар марњилаи сифатан нави ташаккули Ќуввањои Мусаллањ ва сох-тору воњидњои њарбї наќши муассир эљод намуданд.

Ба шарофати иќдомњои пайвастаи Президент Эмомалї Рањмон, иродаи ў, принсипњои садоќат ба ќонун ва тартибот, ки мењвари сиёсати вай мебошанд, Ќуввањои Мусаллањ ва сох-тору воњидњои њарбии Тољикистон сурат ва моњияти хоси таш-


килоти њарбиро соњиб гашта, имрўз бо интизоми ќавї, донишу малакаи комил, рўњи баланди ватандўстї ва бо садоќат ба кас-би бошарафи худ вазифаи муќаддас – њимояи Ватани мањбуб ва њифзи зиндагии осоишта ва мењнати созандаи халќи хеш-ро анљом медињанд.

Ќайд кардан бамаврид аст, ки дар кори даст ёфтан ба ин муваффаќиятњои бузург наќши Шўрои амнияти Љумњурии То-љикистон, ки Президент роњбараш мебошад, Кумитаи мудофиа ва тартиботи њуќуќии Маљлиси Олї, Идораи мушовири дав-ла тии Президенти Љумњурии Тољикистон оид ба масъалањои мудофиа ва тартиботи њуќуќї, шўъбаи мудофиа ва тартибо-ти њуќуќии Њукумати љумњурї созанда ва назаррас аст. Кор-мандони ин сохторњо, ки зикрашон рафт, дар мураккабтарин вазъияти солњои пасазљангї ва минбаъда бо њисси масъулия-ти баланд њар супориши Сардори давлатро ба љон пазируф-та, дар иљрои он ба таври хастанопазир кўшиш намудаанд. Онњо њамеша такягоњи Президент буданд ва њастанд. Корман-дони маќомот ва сохторњои мазкур бо дониши амиќи касбї ва њуќуќї дар эљоди заминањои њуќуќии давлати демократї, њуќуќбунёд ва дунявии Тољикистон, ки артиши миллї яке аз пояњои асосии он мебошад, њиссаи арзанда доранд.

Дар ташаккули сиёсии давлати тозабунёд ва навќадам-монда ба сањна сиёсати љањон муайян намудани шарики асосї аз њисоби давлатњои муќтадир ва хайрхоњ аз омилњои муњими дар пойгоњи сиёсии дунё њамчун давлати соњибистиќлол боќї мондан ва рушд кардан аст. Тољикистон пас аз пошхўрии Иттињоди Шўравї чунин шарики асосиро дар симои Феде-ратсияи Россия ташхис дода, дар асоси равобити то он замон мављудбуда, муносибатњои сифатан навро ба роњ монд.

Хусусияти хоси муносибатњои густурдаи байни Тољи-кистону Россия чї дар доираи Иттињоди Давлатњои Мус та-ќил ва чї дар асоси ањдномањои дуљониба дар он аст, ки ин ро битањо бар пояи принсипњои баробарњуќуќї, соњиб истиќ-лолї, эњтироми тарафайн, дахолат накардан ба корњои дохи-лии якдигар, ёрии байнињамдигарї ва њусни тафоњум ќарор гирифтаанд.


Эмомалї Рањмон аз рўзњои аввали ба сари ќудрат омада-наш Федератсияи Россияро шарики стратегї эълон намуда, барои бар пояњои сифатан нав бардоштани муносибатњои гу-стурда иќдомњои муассир анљом дод. Ба шарофати љањду та-лоши Сардори давлат ва дастгирии роњбарияти сиёсии Феде-ратсияи Россия, дар навбати аввал ва дигар љумњурињои дўсту њамсоя буд, ки дар давраи пурошўби муќовимати њамватанї ва баъдазљангї хатари гуруснагї дар мамлакати мо барта-раф карда шуд.

Иштироки фаъолона дар Иттињоди Давлатњои Мус таќил ва ба роњ мондани муносибатњои афзалиятноки бисёр љониба ва дуљониба бо давлатњои иштирокчии ИДМ аз самтњои муњими сиёсати берунии Президент Эмомалї Рањмон мебошад. Воќеан, Тољикистон ягона давлат дар ИДМ аст, ки наваду нўњ дар сади тамоми ќарордод ва шарт номањоеро, ки сарони давлатњои иш-тирокчии Иттињод ба имзо мерасонанд, иљро мекунад.

Рўињамрафта, яке аз самтњои њамкории Тољикистон бо Фе-дератсияи Россия њамкории њарбию сиёсї мебошад.

Њамкории њарбию сиёсии Тољикистону Россия дар охири асри ХХ дар шароити баамаломада дар сиёсати љањон баъд аз фурўпошии Иттињоди Шўравї таќозои замон ва воќеъияти дав-рони мазбур буда, ин њамкорї барои њарду љониб судманд аст.

Россия бо дунбол намудани њадафњои геополитикии худ дар Осиёи Марказї ба њељ ваљњ иродаи худро ба Тољи кистон ва ё ба дигар давлатњои мустаќили минтаќа тањмил накарда-аст ва намекунад. Баръакс, Россия дар асоси меъёрњои њуќуќи байналхалќї муносибатњои зичу дўстона, аз љумла њамкорињои њарбиро ба роњ монда, ба Тољикистон дар роњи бунёди давлати демокративу њуќуќиву дунявї, таќвияти ќобилияти мудофиавї ва нерўманд гардонидани артиши миллї њамаљониба мусои-дат менамояд.

Кўмаки Россия дар тайёр кардани кадрњои баландихтисос барои Ќуввањои Мусаллањ ва Ќўшунњои сарњадии Тољикистон басо назаррасанд. Дар панљ соли охир зиёда аз 24 њазор хизмат-чии њарбї тайёриро дар ќўшунњои сарњадии Хадамоти Федера-лии Сарњадии дар ќаламрави Тољикистон будаи Россия гузаро-


ниданд. Кадрњои афсарї барои Кумитаи њифзи сарњади давлатї тайёрии худро дар донишкадаи њарбии Голитсин ба амал ме-оваранд. Фиристодагони Кумитаи њифзи сарњад, аз љумлаи командирони бригадањои сарњадї дар шўъбаи ѓоибонаи Ака-демияи Хадамоти Федералии Сарњадї ва чанд нафари дигар дар шўъбаи рўзонаи Академияи мазкур алњол тањсил доранд.

Федератсияи Россия њамчунин дар тайёр кардани њай ати командирї барои Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сох торњои ни-зомї ёрдам мекунад. Фаќат дар самти њарбї дар муассисањои олии њарбии гуногуни Россия 541 курсант ва 48 афсари тољик машѓули тањсил њастанд.

Россия дар бобати расонидани кўмакњои методї ва назария-вию амалии њарбї бериё хидмат менамояд. Дар ин замина дар Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон институти мушовирони њарбї амал мекунад.

Њамкории Тољикистон бо Федератсияи Россия дар соњаи муњофизати зиддињавої махсусан ќобили ќайд аст. Ин њамкорї њам дар доираи системаи ягонаи муњофизати зиддињавоии мам-лакатњои Иттињоди Давлатњои Мустаќил ва њам дар асоси со-зишномаи дуљонибаи Тољикистону Россия сурат мегирад ва то ба имрўз самараи матлуби худро додааст. Натиљањои машќњои муштараки фармондењию ситодї дар машќгоњи Ашулуки ви-лояти Астрахан, ки ќисмњои ќўшунњои зиддињавоии мо низ дар онњо ширкат карданд, собит намуд, ки зиддињавочиёни тољик, сарфи назар аз навќадам буданашон дар ин соњаи њарбї, мањорати баланди љангї касб кардаанд. Муносибати њуб бо техникаи њарбї ва амалиёти мураттаби хизматчиёни моро њам роњбарияти машќњо ва њам њамкасбони онњо аз љумњурињои Бе-лорус, Ќазоќистон, Арманистон ва дигар мамлакатњои Иттињод тањсин намуда, ба онњо бањои баланд доданд.

Ќўшунњои мудофиаи зиддињавоии мо њоло хеле љавон ва аз лињози техникї ба сатњи лозимї таъмин нестанд. Вале шомил будани Тољикистон ба системаи ягонаи мудофиаи зиддињавоии мамлакатњои ИДМ ва њамкорињои зиддињавочиёни тољик бо њамкасбони россиягии худ умед мебахшанд, ки њар гуна таљовуз


дар њудуди њавоии кишвари мо сари ваќт пешгирї ва рафъ карда мешаванд.

Тољикистони тозабунёд дар баробари ба роњ мондани њам-корињои њарбї бо Федератсияи Россия ва дигар мамлакатњои Ит тињод, дар шерозаи Созишномаи амнияти коллективї, ба-рои њамкорињои њарбї бо дигар мамлакатњои сулњљўї низ омода аст.

Дар ин замина то имрўз њамкорињои њарбї-техникии То-љикистон бо Эрон, Олмон, Хитой ба роњ монда шудаанд.

Узвияти Тољикистон ба «Панљгонаи Шанхай» ва шир кати фаъоли Сардори давлати мо дар ин созмони бонуфузи бай-нал халќї, ки омили ташаккули низоми нави љањонии асосёф-та бар принсипњои эътирофшудаи муносибатњои байналхалќї, бисёрќутбии љањон ва манфиатњои тарафњо гардидааст, дорои ањамияти бузурги сиёсї мебошад.

«Панљгонаи Шанхай», ки 5 июли соли 2000 дар Душан-бе бо пешнињоди Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон «Форуми Шанхай» ном гирифт, созмони минтаќавии муносибатњои бисёрљониба буда, доираи масъалањое, ки са-рони давлатњои иштирокчии он дар вохўрињои худ мавриди баррасї ќарор медињанд ва доир ба њалли онњо иќдом мена-моянд, хеле васеъ мебошад ва муносибатњои сиёсї, тиљоративу иќтисодї ва њамкорињои бисёрљонибаро дар мубориза бар зид-ди терроризм ва экстремизми байналхалќї, гурўњњои муташак-кили љиноии транссарњадї, сепаратизм ва ќочоќи силоњу ма-води мухаддар ва ѓайра дарбар мегирад.

Оѓози вохўрињо дар доираи «Панљгонаи Шанхай» 26 апрели соли 1996 дар Шанхай гузошта шуда буд. Дар он љо роњбарони панљ давлати бо якдигар сарњади умуми доштаи Љумњурии Хал ќии Чин, Федератсияи Россия, Љум њурии Ќазоќистон, Љум-њурии Ќирѓизистон ва Љум њурии Тољикистон љамъ омада бу-данд. Дар љараёни вохўрии аввалин масъалањои тањкими њусни тафоњум дар соњаи њарбї дар минтаќањои сарњадї ва имзои созиш нома дар соњаи мазкур сурат гирифт, ки заминаи бунё-дии њамкорињои ояндаро фароњам овард.


Вохўрии дуввуми «Панљгонаи Шанхай» дар моњи ап рели 1997 дар шањри Москва баргузор шуд. Дар ин вохўрї Созиш-номаи ихтисори нерўњои мусаллањ дар минтаќаи наздисарњадї имзо шуд, ки хоњиши тарафњоро бобати густариш додани њам корињо ва боз њам тањким бахшидан ба муносибатњои њамсоягии нек собит намуд.

Вохўрии севвуми роњбарони давлатњои «Панљгонаи Шан-хай», ки моњи апрели соли 1998 дар Алмаато гузашт, сањифаи наверо дар њамкорињои давлатњо боз намуда, заминањои мусои-ди муносибатњои иќтисодиву тиљоратиро дар асоси принсипњои баробарї ва барои тарафњо судманд эълом дошт.

Дар љараёни вохўрии чањоруми сарони давлатњои «Панљ-гонаи Шанхай» рўзњои 24-25 августи соли 1999 дар шањри Бишкек рафти иљро ва татбиќи созишномањои ќаблан имзошу-да мавриди баррасї ќарор гирифта, табодули назар дар атро-фи масъалањои амнияти минтаќавї сурат пазируфт. Љонибњо њам чунин доир ба боз њам фаъол намудани муносибатњои иќ-тисодиву тиљоратї ибрози назар карда, ќайд намуданд, ки эњёи Роњи бузурги Абрешим ба рушди босуръати иќтисодї ва шу-куфоии давлатњои минтаќа мусоидат хоњад кард.

Дар љараёни саммит њамчунин њаллу фасли ќазияи Аф-ѓонистон дар раванди умумии амнияти минтаќа, љониб до-рии љараёни тањкими сулњ дар Тољикистон, то расонидан ба фар љоми мантиќии он мавриди табодули назари сарони дав-латњо ќарор гирифт. Иштирокчиёни саммит бо ќаноатмандї таљрибаи мусбати гуфтушуниди байни тољиконро бобати њалли мусолињатомези масъалањои мураккаби њаёти љомеа ва наќши фаъолона ва сулњоваронаи љомеаи љањониро ќайд намуданд.

Дар саммити Бишкек сарварони панљ давлат бо як дилї из њор доштанд, ки бисёрќутбї дар сиёсати љањонї тамоюли умумии ташаккули дунёи муосир буда, ба суботи устувори вазъи байналхалќї мусоидат менамояд.

Дар вохўрии панљуми роњбарони давлатњои иштирок-чии «Панљгонаи Шанхай», ки 5 июли соли 2000 дар шањри Душан бе баргузор гардид, вобаста ба дигаргун шудани вазъ-ияти байналхалќї, роњњои минбаъдаи боз њам густариш дода-


ни муносибатњои бисёрљонибаи тиљоратию иќтисодї, тањияи асосњои ташкиливу њуќуќии њамкорињои зич дар мубориза бо ќуввањои терроризми байналхалќї, гурўњњои муташакки-ли љиноии трансмиллї ва ќочоќчиёни силоњу маводи нашъа-овар мавриди табодули назари иштирокчиён ќарор гирифт. Диќќати махсуси роњбарони давлатњо ба мавзўъи истиќрори суботи сиёсї ва устувории авзои љањон нигаронида шуд. Дар ин замина сўњбати муфассал дар атрофи ќазияи Афѓонистон сурат гирифт ва иштирокчиёни саммит якдилона ќайд наму-данд, ки мухолифатњои дохилии Афѓонистонро фаќат бо роњи сиёсї ва гуфтушуниди сулњомези тарафњои муќобилаткунандаи дохили ин кишвар ва дастгирии сулњоваронаи љомеаи љањонї ва ташкилотњои бонуфузи байналхалќї њал кардан мумкин аст.

Вохўрии роњбарони давлатњои иштирокчии «Форуми Шан-хай» дар Душанбе боз як сањифаи равшанеро дар њамкорињои байналхалќии Тољикистон, аз љумла дар соњаи њарбї боз намуд.

14-15 июни соли 2001-ум дар шањри Шанхайи Љум њурии Мардумии Чин вохўрии шашуми роњбарони дав латњои узви «Форуми Шанхай» баргузор гардид. Ања мияти ин саммит дар он аст, ки сарони давлатњои узви созмон бо маќсади ташаккул ва такмил додани роњу усулњои њамкории мамлакатњои узви «Панљгонаи Шанхай» Эъломияи таъсиси Созмони њамкории Шанхайро имзо карданд ва њамчунин бо назардошти зарура-ти таъмини амният ва суботи вазъияти мамлакатњояшон ба ањд номаи мубориза ба муќобили терроризм, људоиандозї ва моља рољўї имзо гузоштанд. Дар ин мулоќот Љумњурии Ўзбе-кис тон њамчун иштирокчии комилњуќуќ ба узвияти созмони мазкур пазируфта шуд.

Дар чањорчўби саммит мулоќоти вазирони мудофиаи шаш мамлакати узви Созмони њамкории Шанхай баргузор гардид. Дар натиљаи он Баёнияи муштарак имзо шуд, ки дар он мавќеъи ягонаи шаш мамлакат дар масъалањои таќвияти њамкорї дар соњаи низомї, ба роњ андохтани њамкории амалии ќуввањои мусаллањ дар мубориза ба муќобили терроризм, мољарољўї ва људоиандозї, инчунин андешидани тадбирњои муштарак ба-рои бунёди системањои мудофиа аз њуљуми ракетањо дар баъ-


зе мамлакатњои минтаќаи Осиё ва њавзаи уќёнуси Ором ифо-да ёфтааст.

Зикри ин нукта муњим аст, ки Президент Эмомалї Рањ мон тавонист, ки бо такя ба истеъдоди баланди сиёсї «Форуми Шан хай»-ро њамчун воситаи амалї намудани њамкорињои гус-турдаи њарбї бо мамлакатњои минтаќа бобати тањкими њимояи сарњади давлатї, мубориза бар зидди терроризми байналхалќї ва ќочоќи силоњу маводи нашъадор ва њамчунин гирифтани кўмакњои моддиву техникї ва усуливу амалї дар соњаи њарбї истифода намояд.

Роњбарияти Тољикистон ба густариши робита бо ташки-лоти бонуфузи НАТО низ манфиатдор аст. Њамроњ шудани мамлакати мо ба барномаи НАТО «Њамкорї ба хотири сулњ» далели гуфтањои боло мебошанд.

Дар мавриди густариш ёфтани робитаи Тољикистон бо ташкилоти њарбию сиёсии НАТО ва давлатњои аъзои он ќайд намудан бамаврид аст, ки ин робитањо аслан баъд аз рух до-дани њодисањои фољеабори 11 сентябри соли 2001 дар Амри-ко суръат касб намуданд.

Воќеањои мудњиши дар Амрико рухдода нишон доданд, ки созмонњои террористии дар Афѓонистон маъвоёфта мах-суси маќсадњои сиёсии онњо дар ин мамлакат набуда, душма-ни тамоми олами мутамаддин ва вайронкунандагони низоми сиёсии сайёра мебошанд.

Президент Эмомалї Рањмон аз нахустин рўзњои бар садри Тољикистон омаданаш њамчун кафили амният ва истиќлоли Тољикистон аз ихтилофи охирнашавандаи Афѓонистон ва беш-тару бештар ба маъвои экстремизм ва терроризм мубаддал гаш-тани ин мамлакат доимо дар ташвиш буд ва дар тўли солњо ба таври пайгирона аз минбарњои созмонњои бонуфузи байналми-лаливу минтаќавї, дар вохўрї бо сарони давлатњо ва њайатњои дипломатии мамлакатњои манфиатдор ба хотимаи љанг дар Афѓонистон даъват ба амал меовард, ки љомеаи љањонї он ха-тари шадидеро, ки бўњрони Афѓонистон ба амнияти минтаќа ва љањон дар пай дорад, дарк намоянд ва дар якљоягї барои њаллу фасли ќазияи ин мамлакати љангзада тадбирњои муассир


анљом дињанд. Чунин даъват аз љониби Президенти Тољикистон фаќат аз минбари баланди СММ њашт маротиба садо дода-аст. Вале, мутаассифона, љомеаи љањонї роњу воситаи коргаре пайдо нанамуд, ки сари ваќт низоми иртиљоии толибонро но-буд сохта, хоки кишвари Афѓонистонро аз ќадами шуми тер-рористони байналмилалї покиза гардонад.

Хиради сиёсии Президент Эмомалї Рањмон мањз дар он зоњир мегардад, ки ў бо диди амиќ ва бо тањлили да ќиќи њо-дисањои дохили Афѓонистон ба ниятњои нопоки режими толи-бон ва пуштибонњои онњо, ки дар паси пардаи шиори «њи моят аз дин», дар асл наќшаи комилан таѓйир додани низоми сиё-сии сайёраро дар дил мепарваронанд, пай бурд. Вай дар симои Иттињоди шимол, ки дар љанги нобаробар бо ќуввањои афзу-ни толибон ва зархаридони хориљии онњо муќобилиат нишон медод, ягона ќувваи дар он замон боздорандаи хатари густа-риши идеяи иртиљоии режими толибонро дар минтаќа ташхис дода, бо њар воситаи имконпазир аз онњо љонибдорї мекард.

Раванди минбаъдаи њодисањо комилан дуруст будани мавќеи роњбарияти Тољикистонро собит намуд. Пирў зињои дар муборизаи пурвусъати зиддитеррористї дар Афѓонистон, ки чанде баъд аз њодисањои мудњиши 11 сентябри соли 2001 оѓоз шуд, мањз бо ширкати фаъолонаи Иттињоди шимол имконпа-зир гардид. Нерўњои зиддитеррористии давлатњои ИМА, Бри-тониёи Кабир, Итолиё, Фаронса, Канада ва Япония дар саркўб намудани толибон ва нобуд сохтани пойгоњњои террористони байналхалќї наќши њалкунанда доранд, вале рўйињамрафта сањми Ит тињоди шимол дар ин мубориза хеле бузург аст.

Бадењист, ки мавќеи устувор ва сиёсати дурандешонаи роњбарияти Тољикистон назари љањониёнро ба мамлакати мо таѓйир дод ва таваљљўњи онњоро бамаротиб нисбати кишвари мо афзуд. Бисёре аз роњбарону сиёсатмадорони давлатњо ва созмонњои бонуфузи байналмилалї мавќеъ ва сиёсати дурусти пешгирифтаи давлати моро ба таври воќеї арзёбї намуданд.

Амри воќеъ аст, ки суботи сиёсї дар Афѓонистон баъ-ди љанги тўлоние, ки ќариб чањоряк аср идома дошт, фаќат бо саркўб намудани режими иртиљоии толибон ва нобуд сох-


тани пойгоњњои террористон дарњол даст намедињад. Ба-рои њамсоягони Афѓонистон, ки дар ин мамлакат њам бу-нёди ахлоќии љомеа ва њам сохтори иќтисодиаш хароб гар-дида, одамон дар тўли солњои дароз барои бартараф кар-дани ниёзњои воќеї, яъне барои аз гуруснагиву сармо эмин дош тани худашон ва зану фарзандњояшон ногузир ба дои-раи амалиётњои махуфу мухарраб кашида мешуданд, мубо-риза бо ќочоќи силоњу маводи нашъаовар ва бо гурўњњои му-ташаккили љиноии транссарњадї масъалаи доѓ боќї хоњад монд. Инро роњбарияти давлатњои ИДМ ва пеш аз њама Рос-сия ба хубї дарк мекунанд. Ба њамин далел аст, ки дар сам-мити сарони давлатњои Иттињод моњи апрели соли 1999 бо якдилии роњбарони давлатњои иштирокчии Созишномаи ам-ния ти коллективї мўњлати ин ањднома барои панљ соли оян-да дароз карда шуд.

Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон њам-чун љонибдори собитќадами амнияти дастљамъии дав лат њои Иттињод, бар ин аќида аст, ки дар шароити кунунии геопо-ли тикї, дар мавриди вазъи бўњронии минтаќа, торафт шид-дат пайдо карда истодани хатари экстремизм ва терроризми бай нал халќї ба амнияти минтаќаи Осиёи Марказї ва берун аз њудуди он, њолати амнияти коллективї на фаќат дар шак-ли мављудааш боќї монад, балки самарабахшии он ба сатњи си фатан нав бардошта шавад.

Таќвияти њамкорињои њарбї бо давлатњои ИДМ дар доираи Созишномаи амнияти коллективї роњбарияти Ќуввањои Му-саллањ, маќомоти идораи ќўшунњо, сохтор ва воњидњои њарбии моро бобати боз њам баланд бардоштани сатњи омодагии љангї ва интизоми ќатъии њарбии њайати шахсї, такмили беш аз пеши усул ва тарзи анљом додани амалиёти умумиќўшунї дар набарди мудофиавї ва дар сатњи олї њамоњангї карда-ни артиши Тољикистон бо нерўњои њарбии иттифоќчиён, ба масъулиятњои љид дї водор мекунад. Ва њарбиёни тољик бо он омодагии њамешагии љангї, интизоми њарбии беш аз пеш таќ виятёбанда, рўњи баланди ватандўстї, ки тайи солњои мав људияти артиши миллї дар пурошўбтарин лањзањо намо-


иш додаанд, чи дар њамфаъолиятї бо иттифоќчиён ва чи дар мустаќилї тайёр њастанд, ки марзу буми Ватани азизамонро аз њар гуна хатару таљовуз эмин доранд.

ПрЕЗидЕНТ ЭМоМаЛї рањМоН: «ХиЗМаТ Ба ВаТаН ВаЗифаи МУЌаддаС

Ва Шарафи БУЗУрГ аСТ!»

Дар Конститутсияи Љумњурии Тољикистон – ќонун номаи асосии давлати мо дарљ гардидааст, ки њифзи Ватан, њимояи ман фиатњои давлат, тањкими истиќлолият ва иќтидори мудо-фиавии он вазифаи муќаддаси шањрванд аст.

Оре, њифзи Ватан ва дастовардњои истиќлолият ва сулњу осоиш вазифаи муќаддас ва шарафи бузург аст. Ва ин вазифањои муњимро мо, мардуми Тољикистон ваќте сарбаландона иљро карда метавонем, ки аввалан ба моњияти истиќлол, арзишњои давлати демокративу њуќуќбунёд сарфањм равем ва бо воси-таи чунин дарки воќеъї ба тањаввулоти мафкуравии гироми-дошти ин меъёрњо, ки омили аслии мављудияти љомеаи мута-маддин ва ободии рўзгори њар фард аст, муваффаќ гардем. Дар ин замина шарти муњимтар он аст, ки эњсоси соњибватан будан ро дар худ парвариш дињем ва дар аќлу идроки худ раси-дан ба ќадри неъмати бебањои ватандориро мароми зиндагии хеш созем. Президент Эмомалї Рањмон дар ин бора гуфтааст:

«Ватандорї бахти бузург аст, вале ба ќадри истиќ лолияти миллї ва давлати соњибихтиёр расида тавонистан аз он њам бо-лотар аст. Зеро соњибватан будан, таќдири фарзандон, таќдири миллат, забон ва иќтисоду фарњанги хешро дар даст доштан на ба њар халќу миллат ба осонї муяссар мегардад».

Бењтарин ифодаи шукргузорї аз соњибватан будан ва ра-сидан ба ќадри истиќлолияти миллї ва давлати соњиб ихтиёр, ин ватандўстї, аст. Ва равшантарин изњори ватандўстї, хиз-мат кардан ба Ватан аст.

Хизмат кардан ба Ватан, аслан хизмат кардан ба падару модар, барои некўањволии фарзандон ва ободии рўзгори худи инсон аст. Зеро Ватан ва ифодаи сиёсии он – давлат мањсули


афкори дастљамъии инсонњост, ки бо иродаи худ барои тан-зими бомароми зиндагї ва таъмини осоишу амнияти хеш бу-нёд намудаанд. Аз ин рўй њар ќадар, ки давлат муќтадир ва поя њои давлатдорї мустањкам бошад, њамон ќадар њаёти љомеа ва оромию осоиши ў ба таври боэътимод таъмин мегардад. Дарки ин нукта махсусан дар марњилаи њозираи давлатдории мо нињоят муњим мебошад.

Мо аз таљрибаи таърихии миллати худ медонем, ки фољеа-њои аљдодони мо дар шикасти давлатдорї иборат аз як оми-ли асосї ва басо муассир – суст шудани пояњои давлатдорї ба сабаби коњиш ёфтани њамбастагии дастгоњи давлатї ва халќи мамлакат будааст, ки ин омили асосї дањњо дигар омилњои дар маљмўъ харобкунандаи давлатњои дар собиќ муќтадири аљдодони моро ба вуљуд оварда, боиси аз сањнаи сиёсати љањон фурў афтодани онњо гардидааст.

Ва низ њодисањои нанговари оѓози истиќлолияти То љи-кистон, ки дар асари муќовиматњои шадиди њизбу созмонњо бо њукумати љумњурї, тамоюли марказгурезро ихтиёр наму-дани маќомоти давлатии мањалњо ва коњиш ёфтани пайванди мустањками мењнаткашон бо давлат, ки андаке дигар монда буд, ки мамлакат ба вартаи нобудї сарозер шавад, дар амал нишон дод, ки парешонии сиёсї ва мафкуравї дар љомеа чї оќибатњоро ба бор меоварад.

Фољеањои гузаштагони дури мо ва фољеае, ки дирўзи на-здик аз сар гузаронда, истиќлолияти бељангу мубориза наси-бамонгаштаро бар ивази љони њазорон љавонони гулгункафан бозпас баргардондем, бароимон сабаќ шавад, ки дар мафкура-амон ин ду маъно: Ватан ва Давлатро бо њам омезиш дињем ва бо тамоми њастї ва аќлу шуур дарк намоем, ки Ватан ва Дав-лат муќаддасоте њастанд, ки бидуни онњо халќу миллате вуљуд дошта наметавонад. Кўшиш кунем, ки ватандўстї ва њифзи манфиатњои дав лат барои њар шањрванд маънову моњияти зин-дагии ўро ташкил дињад.

Президент Эмомалї Рањмон дар бораи ѓояи ватандўстї чунин фикрњои пурарзиш баён намудааст.


«Ѓояи ватандўстї муњимтарин фишанги њаракатди њандаи пешрафти љамъият аст. Вале ватану ватандўстї ду љињати му-ассир дорад. Яке сарзаминест, ки дар он кору зиндагї мекунї ва дигараш миллатест, ки ба он таал луќ дорї. Дар аксарияти давлатњои демократии љањон ѓояи асосии ватандўстї аз риояи ќонунњое иборат аст, ки баќои миллатро кафолат медињад. Аз ин рў, агар Тољикистон Ватани њамаи тољикистониён аст, пас ватандўстии шањрвандони мо таќозо мекунад, ки аввалтар аз њама дар бораи Ватани ягонаи худ андеша ва ѓамхорї кунем».

Дар бораи Ватан андеша ва ѓамхорї кардан бар пояи идроки вазифањои муњиме, ки дар пеши љомеа дар мар њилаи муайяни инкишофи он истодаанд, ќарор мегирад. Ва чунин вазифањо дар мавриде, ки Тољикистон ба мар њилаи сифатан нави тараќќиёти худ ворид гаштааст, бисёранд ва њамаи ин вазифањо бо маънову моњияташон дар атрофи як маќсади олї – боз њам пойдор гардонидани давлатдории миллї таљаммўъ мешаванд.

Пойдор гардонидани давлатдории миллї њамчун шарти асосии наљоти миллат дар даврони навини тараќќиёти љомеа Тољикистонро дар баробари интихоби шакли давлатдории де мокративу њуќуќбунёд ќарор дод. Идеияи љонбахши демок-ратия бо арзишњои њаќиќатан њам љавобгўи ормонњои озо-дии инсон тўдањои мардумро дар он айёми бесарусомонии са њаргоњи истиќлолияти Тољикистон ба мубориза хезонд ва овози озодихоњї ва истиќлолталабии онњоро бештару бештар боисрортар намуд. Мањз њамин љунбиши мардумї нерўи си-ёсии тоза – роњбарияти ќонунан интихобшудаи Шўрои Олии Љумњурии Тољикистонро дар моњи ноябри соли 1992 рўи кор овард, ки дар раъси он Эмомалї Рањмон ќарор гирифт.

Бо бар садри давлат омадани Эмомалї Рањмон ва кў шишу талошњои пайваста ва хастанопазири ин шахсияти нодир ва ватандори матин сурату симои давлат шакли мушаххас ва му-айян гирифта, тањкими пояњои давлатдорї ва идеяи вањдати миллї мазмун ва мундариљаи њаќиќиро касб намуд. Эмомалї Рањмон дар якчанд марњила ислоњоти њуќуќї ва конститутси-ониро баргузор намуда, ба он муваффаќ гашт, ки имрўз дар


Тољикистон се шохаи асосии њокимияти давлатї: ќонунгузор, иљроия ва судї дар шакли муносибтарин ва самараноктарин фаъолият мекунанд.

Дар њамин давра бо роњбарии ў њаллу фасли масъа ла њои мухталифи танзими муносибатњои иљтимоии гу рўњ њо ва соз-монњои љамъиятї, бунёди артиши милливу ќуввањои сар њадї, ба роњ мондани фаъолияти маќомоти њифзи њуќуќ ва сохторњои низомї, такмили асосњои ќо нунгузории мамлакат анљом дода шуданд. Тањти сар варии ў барномањои рушди иќтисодї, иљтимої ва фарњангї тартиб дода шуда, татбиќашон оѓоз гар-дидааст ва натиљањои умедбахши он аз њоло дар зиндагии мар-дум батадриљ эњсос шуда истодааст.

Фаъолияти сиёсии гуногунпањлўи Эмомалї Рањмон дар бу-нёди давлати сифатан нави устувор бар пояи мутамад динтарин арзишњои давлатдории муосир намунаи барљастаи ватандўстї ва адои ќарзи фарзандї дар назди халќу Ватан аст.

Эмомалї Рањмон, ки бо дарки амиќи вазифањои таъхирно-пазири наљоти Ватан ба садри дастгоњи идораи давлат ва љо-меаи Тољикистон омад, бо дониши амиќ аз вазъи мураккаби онрўзаи мамлакат, ки ислоњи он аз њар шањрванд ва алалхусус аз сардори давлат мењнату ма шаќ ќати шабонарўзиро та ќозо менамуд, пеш аз њама ва зифањои худро, чун кафили сулњу осо-иш дар кишвар ва вазифањои роњбарияти мамлакат ро муай-ян намуда, дар нахустин мурољиатномааш ба халќи љумњурї гуфта буд:

«Бародарон ва хоњарони азиз! Њамватанони мўњтарам!Ман ба њар яки Шумо дар давраи барои Ватан хеле душ-

вор мурољиат карда, ба аќлу заковати Шумо, ки ворисони фар-зандони барўманди тољик њастед, бовар мекунам. Ман ќасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таљрибаамро барои дар њар хона ва њар оила барќарор шудани сулњ равона карда, барои гулгулшукуфии Ватани азизам садоќатмандона мењнат меку-нам. Барои ноил шудан ба ин нияти муќаддас агар лозим ша-вад, љон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки ватанам ва њаёти хушбахтонаи халќи азияткашидаам бовар дорам».


Њамин садоќати бепоёни Эмомалї Рањмон ба халќу Ва-тан ва ќавлу нияти хеш буд, ки Љумњурии Тољикистон тањти сар варии ў аз нав эњё гардида, њамчун давлати мустаќил ба љомеаи љањонї дохил шуд ва дар роњи инкишофи демократия ва тањкими истиќлолият, тараќќиёти иќтисодї ва густариши худшиносии миллї ќадамњои баланду устувор бардошт. Ва њамаи ин барои он мумкин гардид, ки дар баробари дош тани нияти нек ва садоќат ба халќу Ватан, аз истеъдоди баланди дав латдорї ва ќобилияти бо нерўи сухан муттањид намудан ва ба иќдомњои ватанхоњона рањнамун сохтани халќи киш-вар бархурдор аст.

Президент Эмомалї Рањмон њамчун роњбари сиёсии Тољи-кистон ва пешвои маънавии миллати тољик пайваста бо тарѓибу ташвиќи ѓояњои олии ватандўстї ва тањкими истиќлолият ва пойдор намудани рукнњои давлатдорї аст. Ў дар амалї на-мудани демократияи њаќиќї бо ба вуљуд овардани мафку-раи нави дарки воќеии арзишњои истиќлолият дар доираи са лоњияти худ њам бо воситањои тадбириву тадорукотї ва њам бо ба роњ мондани фаъолияти эљодию таблиѓотї – таълифи ки-тобу маќолањо, доир намудани вохўрї ва машварат бо намо-яндагони ањли љамоатчигии мамлакат, зиёиён, љавонон, занњо, собиќадорони љангу мењнат ин кори бузургро анљом медињад.

Президент Эмомалї Рањмон дар таълифоти худ ва зимни суханронињояш дар вохўриву маљлису машваратњо бо бини-ши амиќи илмї равандњои умдаи тараќќиёти мамлакат ва маљ мўъи масъалањоеро, ки дар назди љомеаи мо халли худро таќозо менамоянд, мавриди баррасї ќарор дода, њамзамон ва-зифа ва масъулиятњои маќомоти давлатї ва њар шањрвандро дар баргузоркунии тањаввулоти куллї дар њаёти љамъиятї ба-рои муваффаќ шудан ба пешрафтњои азими иќтисодиву сиёсї ва иљтимої муайян месозад.

Аз нигоњи Президент Эмомалї Рањмон сарчашмаи њамаи пирўзињо, аввал доштани як њадафи олї аст, ки барои ањли љомеа вазифаи ќутбнаморо иљро мекунад. Президент бар он аст, ки љомеаи навбаистиќлолрасида ба як идеяи умумимиллї, умумиљамъиятї, ба як њадафи олию муќаддас, ки тавонад мар-


думи кишварро дар атрофаш муттањид созад, илњом бахшад, эњсоси ифтихори ватандориро бедор созад, ниёз дорад. Ва чунин идея ва њадафи волоро бо назардошти вазъи љорї ва пешомадњои минбаъдаи кишвар Президент ба ин тарз муайян сохтааст: «Тољикистон Ватан – модари ягонаи тамоми тољи-кис тониён аст. Онро бо вањдат, њамдилию њамдастї, бо такя ба нерўи худ ва захирањои дохилї ба кишвари пешрафтаю шу-куфон табдил медињем» ва аз тамоми нерўњои интеллектуалї: олимон, адибон, рўзноманигорон ва дигар зиёиёни кишвар даъват менамояд, ки бо ќудрати эљодкоронаи худ барои мар-думи сарзаминро дар атрофи ин њадафи воло муттањид сох-тан њамаљониба мусоидат намоянд.

Президент Эмомалї Рањмон аз нерўњои интеллектуалии мамлакат барои дар атрофи ин њадафи олї љамъ овардани мар-думи кишвар даъват ба амал оварда, худаш дар сафи пеши ин мубориза ќарор гирифтааст ва моњияту мазмуни онро файла-суфона шарњ дода, гуфтааст:

«Мубориза танњо он нест, ки дар даст бо яроќ биљангї, бал ки мубориза њамчунон он аст, ки дар ин роњ кўмакатро дареѓ надорї, барои миллату давлат дилсўз бошї, Ватанро чун модар пос дорї, дар ѓаму шодии он шарик ва дар њаёти љамъия тиву сиёсї мушоњидачии беѓараз не, балки бунёдкори фаъол бошї».

Аз фењристи категорияњои ахлоќї Президент ватан дўстиро махсусан ќайд намуда, иброз доштааст, ки њалли вазифањои му-раккаби таъмини истиќлолияти воќеъии давлат аз бисёр љињат ба эњсоси ватандўстї вобаста аст. Сардори давлат ватандўстиро бо муњофизати Ватан тавъам дониста мегўяд: «Ваќте ки мо ватандўстї мегўем, пеш аз њама, муњофизати Ватан ва тамо-мияти арзии кишварро дар назар дорем» ва дар иртибот бо ин фикр иброз намудааст, ки имрўз вазифањои њар як шањрванди некхоњ ва њар тољики ватандўст, аз хурд то бузург, афзудан ба дастовардњои истиќлолият ва тањкими рукнњои давлатдорї аст, ки яке аз ин рукнњо Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон мебошад.

Бунёд ва тањкими Ќуввањои Мусаллањ ва дигар сохтору воњидњои њарбии таъмини амният ва мудофиаи Тољикистон


дар таърихи навини давлатдории тољикон ва дар корномаи Президент Эмомалї Рањмон сањифаи дурахшоне мебошад.

Президент Эмомалї Рањмон њамчун кафили амният ва истиќлоли мамлакат ва њамчун Сарфармондењи Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон бо такя ба меъёрњои Конститутсия ва ќонунњои марбута муњофизати Ватан ва дифоъ аз манфиатњои мамлакатро вазифаи асосии давлат ва кори тамоми халќ му-айян намуда, тамоми масъалањои вобаста ба тањкиму такми-ли артиши миллї, фаъолияти он, омодагии доимии љангии ќўшунњо ва њаёти њарбиро дар маркази диќќати худ ќарор дода, барои боз њам бењтар кардани шароити хизмат ва ањволи мод-дию маишии хизматчиёни њарбї пайваста ѓамхорї менамояд.

Президент Эмомалї Рањмон, ки худаш сарчашмадори ар-тиши миллї аст, ањамияти фавќулодда бузурги нерўњои му-саллањро дар кафолатњои истиќлолият ва амнияти давлат ќайд намуда, дар ин замина фикрњои пурарзиш баён намудааст, ки ин фикру андешањо як навъ доктринаи њарбї мебошанд.

Президент мегўяд:«Мавзўъи кафолатњои истиќлолият, ягонагї ва тамомияти

арзии давлат ба проблемаи сохтмони Нерўњои Мусаллањамон зич алоќаманд аст. Нерўњои Мусаллањ барои мо танњо ба-рои њалли масъалањои мудофиа заруранд. Тољикистон ба касе тањдид намекунад ва сиёсати сулњдўстонаро ба роњ монда, истиќлолияти мамлакатњои дигарро эњтиром мегузорад».

Сардори давлат кори мудофиа ва таъмини сулњу суботро пеш аз њама вазифаи роњбарияти сиёсии мамлакат муайян намуда, таъкид мекунад, ки бузургтарин вазифаи њар як сиё-сатмадор њифзи сулњу субот мебошад. Роњбарияти Љумњурии Тољикистон фаъолияти худро дар навбати аввал бо дарки амиќи ин масъулияти бузург ба роњ монда, њамеша њамин си-ёсати ба ормонњои халќ мувофиќро идома хоњад дод.

Ифтихормандии Президент аз бунёди Ќуввањои Му сал-лањ ифтихормандии роњбарест, ки дар даврони мураккаби муќовиматњои њамватанї ва шароити душвори иќтисодї бо такя ба иродаи маѓлубнопазири фарзан дони шарофатманди Тољикистон нерўњои мусаллањ – муњофизи аслии истиќлолият


ва якиорчагии Ватани мањбубамонро бунёд гузоштааст. Сар-дори давлат дар яке аз суханронињояш вобаста ба ањамияти таърихии бунёди артиши миллї ва вазифањои низомиёни киш-вар ва њамчунин сањми давлат дар ин замина гуфт:

«Мо баъди њазор сол ба шарофати истиќлолият соњиби ар тиши миллї шудем. Шукронаи онро мекунем, ки Ќуввањои Мусаллањи худро бунёд карда тавонистем. Вале ин њанўз кам аст. Дар назди нерўњои низомии мо корњои бисёре истода-анд. Мо мехоњем, ки низомиёни мо чун падару бобоёни худ бо халќ њамдилу њамнафас бошанд, аз љониби шањрвандон чун њи моягари Ватан пазируфта шаванд. Аз ин рў, њар як афса-ру сарбозро лозим аст, ки бењтарин анъанањои њарбиро ривољ дињанд, аз интизоми намунавї, матонат ва садоќати ба халќу Ватан доштаи наслњои гузашта сабаќ гиранд».

«Давлат аз тарафи худ кўшиш мекунад, ки њар як сарбоз ва афсар ќарзи ватандории худро сарбаландона адо карда, аз ѓамхорї ва диќќату таваљљўњи љамъият бенасиб намонад. Ар-тиши миллї бояд мактаби масъулияти шањрвандї, мардонагї ва ватандўстї гардад».

Президент Эмомалї Рањмон дар баробари бар ўњдаи дав-лат ва маќомоти роњбарї ва њайати фармондењию аф сарї гузош тани њалли масъалањои тањкими Ќуввањои Мусаллањ ва сохтору воњидњои њарбї, вазифањо ва масъулиятњои тамоми таба ќањои иљтимої, созмонњои љамъиятї, мактабу маориф, иттињодияњои эљодї ва падару модаронро барои ба хизмати њарбї омода намудани љавонон ва дар мафкураи онњо парва-риш додани њисси ватандўстї ва муќаддас шуморидани хиз-мати Ватанро таќозо менамояд.

Сардори давлат љавононро нерўи пешбар ва созанда но-мида, итминон дорад, ки насли љавони мамлакат дар кори њифзи дастовардњои истиќлолият ва сулњу осоиши мамлакат аз худ масъулиятнокї зоњир менамоянд. Президенти мамла-кат корнамоињои бењамтои љавононро дар барќарор кардани њукумати конститутсионї махсусан ќайд карда, бар он аст, ки онњо њамчун ќувваи бузург, ки ќодир њастанд дар њалли тамо-ми масъалањои њаёти љомеа сањми беназири худро гузоранд,


дар такмил намудани Ќуввањои Мусаллањ ва њифзи боэътимо-ди сарњадњои мамлакат низ бо њисси баланди ватандўстї сањм мегиранд. Президент мегўяд:

«Такмили Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон, пурзўр наму-дани муњофизати сарњади давлатии љумњурї вазифаи љонии љавонон аст. Мо ба њамаи љавонон, махсусан ба даъватшаван-дагон мурољиат намуда, онњоро даъват менамоем, ки ќарзи ватандўстонаи худро софдилона иљро намоянд ва ба сафи Ќуввањои Мусаллањ дохил шаванд».

Сардори давлат сафњои артиши миллиро на танњо љои адо кардани ќарзи фарзандиву ватандорї, њамчунин мактаби ка-молоти инсонї ва шуљоату мардонагї њисоб мекунад:

«Барои насли наврас яке аз муњимтарин мактаби обуто би њаёт хизмат дар Ќуввањои Мусаллањи мамлакат аст. Мањз дар њамин љо љавонписарон шуљоату мардонагї омўхта, муќад-дас тарин арзиши њаёт – дўст доштан ва содиќона муњофизат кардани хоки поки Ватани азизро ёд мегиранд. Хизмат дар сафњои артиши миллї бояд ќарзи виљдон ва њаќќи фарзандии њар як љавони далер бошад. Муњофизати Ватан муњофизати обу хоки муќаддаси бобокалонњои номвари мост. Касе, ки аз хизмати Ватан саркашї мекунад, аз хизмати падару модар, аз эњтироми хоњару бародари худ саркашї мекунад. Даъват ба хизмати њарбї бояд ид бошад».

Президент дар ин замина бо овардани мисолњо аз таъ-рихи пуршарафи аљдодони тољикон, ба љавонон ёдрас меку-над, ки фарзандони шарофатманди миллати тољик њамеша ва дар њама давру замонњо муњофизати Ватан, анъанањои асили миллї ва њувияти таърихии худро њифз намуда, бо душманон муборизањои беамон мекарданд ва аз худ бењтарин намунањои шуљоату ќањрамонї нишон медоданд. Сардори давлат таъ-кид мекунад, ки корнамоињои Спитамени диловар, Деваш-тичи ватандўст, Темурмалики сафшикан ва Восеи шуљоъ, ки парчами озодиву истиќлолиятро баланд афрошта, дар миёни њазорон марди далер ифтихори миллї ва нангу номуси ватан-дориро бедор мекарданд, баъди садсолањо низ њамчун наму-наи олии ватандўстї љовидона мемонанд.


Сардори давлат љонфидоињои насли бузурги моро дар дав-раи Љанги Бузурги Ватанї тимсоли олии ватандўстї, вањдат, шуљоату мардонагї тавсиф намуда, барои насли љавон дар-си ибрат ва сабаќи љовидона мењисобад. Президент Эмомалї Рањмон корнамоињои ќањрамононаи насли бузургро бо камо-ли ифтихор ёдовар шуда мегўяд:

«Мо имрўз њам бо гузашти дањсолањо бо камоли ифтихор номи ќањрамонон ва фидокорони Љанги Бузурги Ватаниро ёдо-вар мешавем, хотираи онњоро пос медорем. Ягон муњорибае на-буд, ки дар он тољикон њамроњи намояндагони миллатњои ди-гар иштирок накарда бошанд. Мањорат, диловарї, мардонагї, шуљоат ва ќањрамонињое, ки фарзандони Тољикистон дар Љанги Бузурги Ватанї нишон додаанд, сазовори тањсин аст. Барои корнамоињои љангї 54 нафар фарзандони Тољикистон сазово-ри унвони олии Ќањрамони Иттифоќи Советї шудаанд ва 15 нафар њамдиёрони мо бо се дараљаи ордени «Шараф» сарфа-роз гардидаанд.

Ќањрамонии онњо њамеша ифтихори халќи тољик ва илњом-бахши артиши миллии љумњурии соњибистиќлоли Тољикистон хоњад буд».

Президенти кишвар таъкид мекунад, ки хизмат дар ар-тиши миллї барои љавонон фаќат адо кардани расмият ва мањ дуд шудан дар њудуди замони даъват ва ваќти рухсат аз Ќув вањои Мусаллањ нагардад, балки аз рўи виљдон ва бо амри дил сурат гирад. Љавонон ба сафњои артиши миллї чун ба адои муњимтарин кори худ дар зиндагї майл намоянд ва њар рўзу соати хизматро барои омўхтани нозукињои касби њарбї ва сайќал додани мањорати љангї истифода баранд.

Барои даст ёфтан ба чунин муносибати оќилона ва бошу-уронаи љавонон ба хизмати њарбї тамоми зина њои њокимияти давлатї ва ташкилотњои љамъиятї ва созмонњову иттињодияњо масъулият доранд. Президент Эмомалї Рањмон дастур медињад, ки барои баланд бардоштани њисси масъулияти љавонон ва дар мафкураи онњо парвариш додани дарки бошууронаи хиз-мат кардан дар сафњои артиши миллї, пеш аз њама дар бай-ни онњо тарѓибу ташвиќи меъёрњои Конститутсия ва ќонунњо


ва арзишњои демократиро ба роњ мондан зарур аст. Сардори давлат таъкид мекунад, ки барои ин кор ба вазоратњои адлия, маориф, фарњанг, созмонњои љавонон, њукуматњои шањру но-њияњо, комиссариатњои њарбї лозим аст, ки барномаи муфас-сали маърифати њуќуќии љавононро тартиб дода, њам дар мак-табу донишгоњњо, њам дар ќисмњои њарбї ва њам дар мањалли зисти љавонон таблиѓоти њуќу ќиро вусъат дињанд.

Дар бобати тайёр ва њидоят намудани љавонон ба хизма-ти њарбї Президенти љумњурї аз Созмони љавонони мамла-кат умедњои калон дорад. Сардори давлат мўътаќид аст, ки Соз мони љавонон метавонад тарбияи ватандўстию масъулия-ти шањрвандии љавононро ба сатњи зарурї бардорад.

Умуман, ба масъалаи тарбияи њуќуќии љавонон ва ба та-шак кули онњо њамчун шахсиятњои фаъоли љомеа ањамияти мах-сус додани Президент Эмомалї Рањмон бар мабнои ќонуни аза-лии зиндагии инсоният – пайванд ва ворисияти наслњо ќарор гирифтааст. Љавонон захира ва нерўи билќувваи њар љомеа њас танд. Аммо дар Тољикистон бино ба хусусиятњои махсу-си де мографї ва анъанањои бисёрфазандї, ки љавонон ќисми зиё ди ањолии мамлакатро ташкил мекунанд, тарбияи љавонон – љой ни шинони насли калон ва миёнаи љомеаи Тољикистон ба-рои давлат ањамияти стратегї дорад.

Президент консепсияи тарбияи насли љавонро пеш нињод на муда, дастур медињад, ки ба ташаккули насли љавон њамчун узви фаъоли љомеа якчанд омил метавонад замина гузорад. Яъне барои тарбияи насли наврас фаќат тарѓибу ташвиќ кам аст ва ўро дар омўзиши амалї ва ошноии бевосита бо ѓановати фар њангию маънавї ва ахлоќии миллат бояд ширкат дод. Сар-дори давлат бо назардошти он, ки баъд аз як давраи бесу-ботию носозгории марњилаи гузариш, фазои истиќлолият ва равандњои ислоњотию созандагї аз сари нав арзишњои ахлоќию маънавиро дар маќому мартабаи азалиашон љойнишин хоњад кард, ибрози назар карда мегўяд:

«Мо сиёсати давлатиро тарзе ба роњ монданї њастем, ки равандњои ислоњоти иќтисодї бо камолоти маънавї, покиза-


гии ахлоќї ва ташаккули маърифати љомеа њам ќа дам, њамоњанг ва дар пайвастагии доимї љараён дошта бошад.

Дар ин роњ пеш аз њама ба ашхоси бофарњанг, боистеъдоду љўянда ва дилсўзу ѓамхори Ватан, ки сарвати бебањои љумњурї мебошанд, такя мекунем. Зеро инњо шахсиятњое њастанд, ки мисли занљире миёни дирўзу им рўзу фардо моро бо гузашта ва ояндаамон ба њам мепайванданд, роњи моро бо нури фаз-лу њикмат равшан менамоянд.

Умуман, халќу миллате, ки ба гузаштаи таърихии худ, ба сарватњои маънавию ирфонї, анъанаву суннатњои аљдодї ва дигар муќаддасоти хеш арљ намегузорад, ба ояндаи нек умед баста наметавонад.

Вобаста ба ин масъала таълиму тарбия ањамияти авва-линдараља пайдо мекунад. Зеро эњтиром гузоштан ба ин њама муќаддасот аз донистани онњо шурўъ мешавад. Ба ин хотир мо бояд тамоми низоми таълиму тарбияро дар мамлакат бо на зардошти ниёзњои истиќлолияти давлат, самтњои пешрафти љомеа, арзишњои маънавию ахлоќии халќамон дар пайвастагї бо арзишњои умумибашарї таљдиди назар кунем».

«Умуман, дар маркази тамоми таълиму тарбияи кишва-ри мо бояд мафкураи истиќлолият, ќадршиносии ин неъма-ти бебањо, ифтихори ватандорї, эњтиром ба таърих, фарњанг, анъанот, расму оини мардум ва дигар арзишњои миллию уму-мибашарї ќарор дошта бошад».

Бо назардошти маљмўъи масъалањое, ки зикрашон дар боло рафт, Президент Эмомалї Рањмон бар он аст, ки таъли-му тарбияи насли дилсўзу ѓамхори Ватан вазифаи муќаддаси системаи маориф аст.

Мактаб пас аз оила дуввумин конунест, ки тору пуди шах-сиятро мебофад ва дасти шогирдонро ба иљрои аъмоли нек рост намуда, чашми онњоро ба дунёи донишу маърифат бино меку-над. Мактаб на фаќат љои таълиму тадриси дониш, њамчунин бор гоњи тарбияти мењнатдўстї, ватанпарварї ва омўзиши ах лоќу одоби нек аст. Мактаб фазоест, ки тамоми таљрибаи таъ рихї, фарњанг ва анъанаву русуми миллат ва бењтарин даст овардњои аќли инсон дар шакли китобњо ва дар махза-


ни дониши устодон таљаммўъ гардида, ба њар касе, ки вори-ди ин муќаддасгоњ мешавад ва дар муњити таълим ќарор ме-гирад, нуру зиёи ин њама неъматњои бебањои аќливу маънавї љањони замири ўро равшан карда, барои паймудани роњи оян-даи зиндагї омода месозад. Аз ин рў, чї гуна омода шудани насли наврас дар муњити мактабу устодон пурра вобаста ба салоњияти омўзгорон аст. Ба ин сабаб њам Сардори давлат бо ќотеъият аз роњбарияти Вазорати маориф ва муассисањои тар биятї талаб мекунад, ки ба маориф одамони тасодуфиро роњ надињанд. Президент Эмомалї Рањмон мактабро яке аз дастгоњњои боэътимоди амалї кардани сиёсати давлат муай-ян намуда мегўяд:

«Масъалаи тарбияи насли наврас ањамияти стратегї до-рад. Яке аз вазифањои пурифтихори мактаб он аст, ки тарби-яи инсондўстонаи насли наврас, тарѓибу ташвиќи пайванди наслњоро ба роњ монда, њисси шањрвандии шогирдонро бедор намояд, то ки онњо њуќуќ ва вазифањои худро дар назди халќу Ватан, љомеа ва давлат фањманд».

Дар тарбияи насли наврас ва омода кардани ў барои њифзи Ватан ва дастовардњои истиќлолият ва вањдату ягонагии мар-думи мамлакат наќши адабиёт хеле муњим аст. Адабиёт як шо хаи таълим дар мактаб мебошад. Вале сухани зиндаи адиб таъ сири бештаре дорад. Президент Эмомалї Рањмон наќши созандаи адибон ва адабиётро махсусан ќайд карда мегўяд, ки адабиёт, каломи бадеї эњсоси ватандўстї, нангу номуси ватан дории мардумро ба љўш меоварад.

Президенти љумњурї таъкид мекунад, ки «Вањдати миллї, њисси ватандўстї, кўшиши пойдору устувор нигоњ доштани Ва тани аљдодї мавзўъњое њастанд, ки њамеша диќќати ањли илму адабро ба худ љалб менамуданд.

Фирдавсии бузугро бе Ватани азизаш тасаввур кардан им-кон надорад.

«Шоњнома» дар замоне эљод гардид, ки аз як сў њоки мияти миллии мо – Давлати Сомониён - рў ба шикаст нињод, аз сўи дигар, љои арзишњои бостонии Аљамро арзишњои сифатан нави исломї фаро мегирифт. Ва Фирдавсї тавонист, ки ба ранљу


азоби тоќатфарсо нигоњ накарда, бо сухани љаззоби шоиро-на Аљамро аз нав зинда карда, мероси бузурги фарњангї ва анъанањои ватандўстии халќашро барои наслњои оянда ба ёд-гор бимонад.

Ё дур нарафта адибони асри худамонро гирем.Мањз ѓурури миллї, кўшиш барои баќои Ватан ва нигоњ

дош тани фарњанг ба Садриддин Айнї имкон дод, ки очерки пурмўњтавои «Темурмалик»-ро нависад. Ба азобу шиканља ва калтаккўбињо нигоњ накарда устод Айнї таърихи адабиё-ти моро эљод кард, вай собит намуд, ки халќи тољик на танњо вуљуд дорад, балки дорои тамаддуни бостонї њам мебошад.

Мирзо Турсунзодаи љавон на фаќат бо шеърњои хубаш, бал ки њамроњи њазорњо ватандўстон кўњњои касногузарро ши-кофта ба маркази Помир роњ баровард...

Фидокории Бобољон Ѓафуров, ки барои Ватани азизаш њам бо ќалам ва њам бо кори амалї хизмати арзанда кардааст, чї тавр фаромўш мешавад? Китоби љовидонии ў «Тољикон» муо си рони моро бо таърихи Ватан пайваст».

Сарвари давлат бо овардаи чунин мисолњо ањли адабро даъ ват мекунад, ки барои ташвиќу тарѓиби ѓояњои ватандўстї ва дарёфтани маънову моњияти воќеии истиќ лолият, бо ибрат гирифтан аз насли бузурги адибони то љик бештар фаъол бо-шанд. Осоре эљод кунанд, ки вањдати миллиро таќвият дињад ва моњияти дастовардњои бузурги истиќлолиятро ба мардум, махсусан љавонон фањмонда, онњоро ба роњи њарчи бештар обод кардани Ватан ва афзудан ба ќудрату тавоноии иќтисодии давлат рањнамун созад. Умуман, тамоми нерўи илњомбахшу са-фарбаркунандаи адабиёту њунар, санъату маданият ба он ра-вона карда шавад, ки мардум яктану муттањид, устувору ма-тин бошанд, ба пирўзии кори њаќ, ба ояндаи озоду ободи Ва-тан эътимоду боварї дошта бошанд.

Президент Эмомалї Рањмон собиќадорони љанг ва кор-намоињои ватандўстонаи онњоро барои насли љавон ва муњо-фи зони имрўзи Ватан намунаи ибрат нишон медињад.

Зиндагии љомеа чунин бино шудааст, ки насли бузург ба наслњои аз пасаш омада таљрибаю дониши андўхтаашро ба


ме рос мегузорад. Дар ин замина таљрибаи бои насли калони кишвари мо, махсусан собиќадорони љанг, ки дар душвортарин вазъияти љабњањои Љанги Бузурги Ватанї аз худ ќањрамонињо нишон дода, парчами пирўзиро дар мубориза бар душмани ин соният – фашизм боло бардоштаанд, на фаќат барои нас-ли им рўзаи муњофизони Ватан, балки барои наслњои фардо низ бењ тарин намунаи ибрат ва сарчашмаи оини ватандўстї ме бошад.

Сардори давлат бо итминони ќавї аз наќши созандаи нас-ли калонсол дар сафарбар кардани љавонон барои обод кар-дани мамлакат ва тањкими пояњои давлатдорї мегўяд:

«Мо аз пирони рўзгордида ва собиќадорони љангу мењнат умеди калон дорем. Онњо мисли пештара метавонанд дар тар-бияи ахлоќию маънавї ва мењнатии насли наврас, ба роњи ду-руст њидоят кардани љавонон мавќеи пешоњангро ишѓол намо-янд. Мо боварї дорем, ки чунин шахсон, ки то ин дам умри пурбаракати худро сарфи мењнати њалол кардаанд, имрўз њам њамсафу ёвари мо мешаванд».

Президенти љумњурї бо эњсоси ќаноатмандї аз хизмати насли љавони муњофизони Ватан, ки чун давомдињандагони са зовори анъанањои пуршарафи падарону бобоёни худ дар барќарорсозии сохти конститутсионї дар љумњурї, таъмини сулњу субот дар љомеа ва муњофизати сарњади кишвар наму-нањои далериву шуљоат нишон медињанд, бо мурољиат ба собиќадорон мегўяд:

«Мо ба хубї медонем, ки дар ин кор њиссаи арзандаи шумо њам њаст, зеро шумо њељ гоњ нисбат ба таќдири халќу љомеа бетараф набудед, бо ибрати шахсии худ, бо панду насињатњои оќилонаи худ дар кори тарбияю камолоти наслњои љавон фа-ъолона сањм мегузоштед.

Мо аз Шумо, ветеранњои азиз, ки дар кўраи мењнату му-бориза обутоб ёфтаед ва рамзу таљассуми њамагуна хис латњои њамидаи инсонї њастед, дар ин бобат, яъне дар амри тарбияи насли љавони мамлакатамон, камолоти маънавию љисмонии онњо минбаъд низ умедњои зиёд дорем».


Президенти мамлакат зиёиёнро ќувваи тавоно ва пешба-ранда тавсиф намуда, сањми онњоро дар тарбияи насли нав рас муњим мешуморад ва итминон дорад, ки зиёиёни тољик њамеша чун нерўи аќлу хирад дастгири халќи худ хоњанд шуд.

Кўшишу ѓайрати равшанфикрони љомеа, мактабу омў-зишгоњ ва дигар муассисањои таълимї дар бобати тарбияи нас-ли наврас ва омода намудани онњо барои корњои созандагї ва муњофизати Ватан њамон ваќт натиљањои дилхоњ медињад, ки агар љавонон дар оила дар муњити солими ахлоќиву маънавї ва панду андарзи падару модар фаро гирифта шаванд.

Устодони аввалини кўдак падару модар њастанд ва њарфњои нахустини эњтиромомезро нисбати халќу Ватан фарзандон аз волидайн мешунаванд. Худи падару модар, ки дар назди љомеа вазифаву масъулият доранд, чї гуна будани сурати иљ-рои вазифањои шањрвандии онњо дарси ибрат барои фарзан-дон мегардад. Бинобарин падару модар дар ташаккули нас-ли љавон њамчун шахсият ва инсони фаъол масъулияти бузур-гро бар ўњда доранд.

Масъалаи дигар ва басо муњими давлат ва љомеа, ин дар насли љавон тарбият намудани тафаккури иттињоди барода-рона бо тамоми халќњо ва миллатњои муќими Тољикистон ва барњам задани њисси манфии мањалгарої ва минтаќагарої аст.

Баробарии тамоми халќияту миллатњои гуногуни сокини мам лакатамонро Конститутсияи Љумњурии Тољикистон ва њам сиёсати давлатї кафолат медињад. Президент Эмомалї Рањмон дар ин бора мегўяд:

«Имрўз дар Тољикистон намояндагони ќариб сад миллату халќият зиндагї мекунанд. Конститутсияи Тољи кистон таъмини манфиатњои тамоми гурўњњои мил лї, ќавмї ва мазњабї, ривољи маданият, забон, оину сун нат њои онњоро кафолат медињад. Мо бояд анъанањои неки њамаи миллату халќиятњои муќими киш-варамонро њамчун сарвати бебањои маънавию фарњангї ва пай-вандгари риштањои дўстию бародарии њамватанонамон, њамчун омили вањдату ягонагии халќи Тољикистон истифода барем ва наслњои љавонро низ дар њамин рўњия ба камол расонем».


«Мо њама тољикистонием ва бояд, ки патриоти Тољи кистон бошем».

Сардори давлат сарчашмаи њама гуна низоъ ва бад бах-тињои љомеаро дар њиссиёти худхоњонаи мањалгарої дида ме-гўяд:

«Миёни Тољикистонро мањалгарої шикаст, ба оташи муќо-вимати фалокатбор мањалгароиву беадолатї равѓан рехт. Мо то ба муќобили ин дарди љонкоњ мубориза набарем, решаи онро то насўзонем, ба вањдат ва якдигарфањмии комил раси-данамон мушкил аст.

Дар маркази кори тарбиявии мо масъалаи ватандўстї, ифтихори тољикистонї будан бояд мавќеи аввалиндараља до-шта бошад».

Дар заминаи аз беху бун решакан кардани њисси миллат-гарої ва мањалгарої дар баробари иќдомњои дигар хизмат дар сафњои артиши миллї метавонад натиљањои хуб дињад. Артиш, ки мактаби мардонагиву шуљоат аст ва љавононро дар муњити комилан фарќкунанда аз зиндагии шањрвандї ва дар њолатњои нисбатан мураккаби њаёти њарбї ќарор медињад, шароит ба вуљуд меояд, ки љавонони халќу миллатњои гуногун дар даст-гирии якдигар ба њам дўсту рафиќ гарданд.

Хизмат дар Ќуввањои Мусаллањ аз омилњои муассири бар-њам задани њисси манфии мањалгарої шуда метавонад. Зеро масъулияту вазифањои умумие, ки љавонон дар љараёни адои хизмат доранд, њамаи онњоро бо њам муттањид месозад ва дар ља њонбинии онњо тафаккури узви як љомеа ва фарзанди як ва-тан буданро парвариш медињад.

Ба љиддї будани ин масъала ва таъхирнопазирии њалли он ин гуфтањои Президент Эмомалї Рањмон шањо дат медињанд:

«Бузургтарин хизмати наслњои имрўзаи Ватан дар хизмати таърих ва миллат аз он иборат хоњад буд, ки њисси мањал га-роиро аз беху бунёдаш решакан карда, вањдат, ягонагї, мутта-њидї ва якиорчагии халќу кишвари азизамонро таъмин намо-ем».

Маљмўъи вазифањое, ки Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти зарурати таърихии ташаккули љомеа ва дав ла ти


миллї дар пеши халќи мамлакат гузоштааст, бо пайванди ман-тиќї дар атрофи хадафи олї – пойдор кардани сулњ таљам мўъ мегарданд. «Сулњ маънои таърихи мо» – мегўяд Президент ва шарњ медињад: «Њар ќадар, ки мо пеш равем, сарчашмаи асосии пешрафти халќи мо бештар аён мегардад, ки он сулњи пойдор аст. Танњо сулњ асоси пешрафти љомеа аст ва танњо дар ша-роити сулњу субот аз неъматњои тараќќиёти љањонї бањравар шудан мумкин аст. Сулњ ба кулли арзишњои дигари инсонї маънї ва маром мебахшад».

Оре, сулњ сарчашмаи њамаи дигар арзишњои инсонї ва шираи ширинињои зиндагї аст. Сулњ он нуру сафо аст, ки роњи инсон ва роњи љомеаро равшан месозад. Вале барои он ки одамњо аз шираи ширинињои зиндагї ва нуру сафои сулњ бањр авар бошанд, бояд худашон онро эљод кунанд. Президент Эмомалї Рањмон дар ин бора мегўяд:

«Эљоди сулњ вазифаест, ки ќисмати фољиабори халќу мам-лакат дар назди њар кадоми мо гузоштааст, ин вазифаест, ки њамаи одамони некирода ва ќуввањои солим дар Тољикистон онро муќаддас медонанд.

...Дастоварди бузургтарини мо баъди ба њам омадани захмњои дардноки љанги гражданї ба љони халќ ин дарки за-рурати њаётии вањдат мебошад. Вањдат ва сулњ тавъаманд».

Эљоди сулњ он њама вазифањоянд, ки дар маљмўъ онњоро Пре зидент хидмат ба Ватан номидааст. Хидмат ба Ватан мо-њияти зиндагии дастљамъї аст, ки њадаф аз он дар муттањидї ва сарљамъї танзим намудани њаёт, таъмин намудани амнияти мулку мамлакат, обод карда дар ободї зистан аст. Мо њар ко-реро дар ин диёр мекунем, барои хушбахтї ва осудањолии ху-дамон ва осудањолии падару модар ва фарзандњоямон мекунем.

Хизмат дар сафњои Ќуввањои Мусаллањ барои он њам ва-зифаи муќаддас мебошад, ки дар љараёни адои он инсон пада-ру модарашро, хоњару бародарашро ва сарзамини хуни нофаш рехтаро аз шарри душман њимоя мекунад. Ва артиши миллї барои он мактаби њаёт ва љавонмардиву шуљоат аст, ки дар он љо инсон расми њимояи Ватан, яъне оини љавонмардиро меомўзад, дар љараёни машќњои љисмонї ва машќњои њарбї


тану љисми худро обутоб медињад ва дар муњити маънавии ар-тиш, ки њама, аз афсари олї то ба сарбози ќаторї бањри иљрои як њадафи олї– њимояи Ватан гирд омадаанд, рўњаш солим ва маънавиёташ баланд мегардад.

Мантиќи хизмати њарбї басо сода ва њамзамон олї аст, ки он аз ин маънї бармеояд: мо бояд дар якљоягї зин дагии осо-иштаи худамонро муњофизат кунем. Яъне њар насл бо навбат ба хизмати њарбї дохил шуда, оромиву осоиш ва мењнату со-зандагии њамватанонро, наслњоеро, ки низ дар навбати худ чу-нин вазифаро иљро карда буданд ва наслњои наврасро, ки чун ваќту соаташон расад, ба хизмати њарбї хоњанд рўй овард, њифзу нигањбонї мекунад.

Вазифаю масъулиятњои шањрванд дар хизмат кардан ба Ватан фаќат бо хизмат дар сафњои артиши милї мањдуд наме-гардад. Нерўмандии давлат ва тањкими пояњои давлатдорї, ки Артиши миллї яке аз онњост, аз аъзои љомеа фаъолиятњои гу-стурдаро дар тамоми соњањои њаёти љамъиятї таќозо мекунад. Зеро фаќат давлати нерўманд метавонад артиши ќудратманд дошта бошад ва сулњу осоишро дар љомеа пойдор нигоњ до-рад. Аз ин рў чї гуна сурат гирифтани вазъу њолати давлата-мон аз мењнату созандагии халќи мамлакат вобаста аст.

Имсол мо, тољикистониён, дањсолагии бунёди арти ши мил-лии худро љашн мегирем. Ин љашн дар шароите таљлил меша-вад, ки Ватани мо – Тољикистони соњибистиќлол бар марњилаи нави тараќќиёти худ дохил шуда, бо ќадамњои устувор барои боз њам пойдор гардонидани сулњ, тањкими арзишњои дав лати демокративу дунявї ва њуќуќбунёд пеш меравад. Њарчанд, ки артиши миллї пас аз гузаштани муддате баъд аз соњиб-истиќлол шудани љумњурї бунёд гардид, мањз ў њаќќи милла-ти куњанбунёд ва собиќадори давлатдории деринро ба давла-ту давлатдорї дар замони нав собит намуд ва имрўзњо низ ин вазифаи пуршараф ва муќаддаси худро адо карда истодааст.

Мо, њарбиён ва ѓайрињарбиён, ки њама дар назди хал ќу Ва-тан вазифадор њастем, сулњи пойдор ва якпорчагии Тољи кис-тони азизро чун гавњараки чашм њифзу нигањ бонї кунем, халќи мамлакат, Президенти Љумњурии Тољикистон, Сарфармондењи


Олии Ќуввањои Мусаллањи Тољикистон Эмомалї Рањмонро бо вар мекунонем, ки бо хиз мати намунавї ва бо мењнати со-занда ќудрати иќти содї ва нерўи мудофиавии давлатамонро афзун менамоем. Бо дилу љон ба Ватан хизмат карда, доимо бар он мекўшем, ки мамлакатамон љавлонгоњи мењнату зин-дагии осоишта ва хуррамбоѓи фароѓату роњати пирон ва ду-нёи равшану босафои кўдакон бошад. Чунки мо медонем: хиз-мат кардан ба Ватан вазифаи муќаддас ва шарафи бузург аст!

с. 2002


ПЕШБарУ рањНаМои МиЛЛаТ

ПЕШГУфТор

Њар халќу миллате дар даврањое аз таърихи хеш абармар-донеро парваридааст, ки љилову дурахши ному корнамоињои онњоро мурури замон зоил намесозад, балки дар осори адибо-ну таърихнависони наслњои оянда бо симои тозатар аз пешин ба љилва меоянд. Ин ќањрамонњои миллї сиёсатмадороне бу-даанд, ки дар замоне пояи давлатдории миллатеро гузошта-анд; ё шоирони бузурге будаанд, ки њамосаи таърихии халќи худро аз замони бошукўњи миллати худ сурудаанд; ё сарлаш-кароне будаанд, ки дар лањзаи таърихии њассосе дар мубори-заи шадид бо душманони миллат пирўзї ба даст овардаанд…

Ва ваќте, ки адибе аз корнамоии ин абармардон китобе ме-нависад, драманавис намоишномае менигорад ва кор гардоне филме мебардорад, ин пеш аз њама гиромдошти хотираи он шах си таърихї аст, ки замоне барои саодати мардуми вата-наш ва ё пешбурди фарњанги миллаташ хидмати бузурге ифо намудааст.

Маќсуд аз ин гиромидошт низ он аст, ки хотираи таъри-хии имрўзиён ва пеш аз њама, насли љавонро бедор кунанд ва он њоро ба корнамоињо бањри бењрўзии халќи кишвар рањнамун созанд.

Дар таърихи тўлонии худ миллати тољик садњо абар мар-дони сиёсату илму адаб парваридааст ва мо имрўз номи њар яке аз он бузургонро бо эњтиром дар гармтарин гўшаи ќалби худ нигоњ медорем ва бо тааллуќ доштани онњо ба миллати тољик ифтихор меварзем. Шоиру нависандагонамон дар бораи


ин родмардон шеърњову достонњову романњо менависанд ва коргардонњоямон бо навори филмњо симои таърихї ва осори безаволашонро дар назарњо зинда падид меоваранд.

Таърих, ки њодисаву рўйдодњои гузашта аст, бо имрўз пай-ванди ногусастанї дорад, зеро имрўз мояи фардост. Аз ин рў, корнамоии имрўзиён барои насли фардо таърих аст.

Рўйдодњои сиёсиву иљтимоии охири садаи бистум, ки дар таърихи давлатдории тољикон сањифаи наверо боз кардааст, ба сањнаи маъруфият шахсиятњоеро баро вар дааст, ки ба ша-рофати талошу муборизањои онњо То љи кистон њамчун давла-ти соњибистиќлол бо тамоми мушаххасоти давлати демокра-тиву њуќуќбунёду дунявї рўи пояњои мустањками давлатдорї ќарор гирифт ва аз љониби љомеаи љањонї пазируфта шуд. Ва намоёнтарин чењраи сиёсии ин айёми мураккаб ва њамзамон таќдирсоз Эмомалї Рањмон мебошад.

Дар ин китоб, ки дар атрофи фаъолияти сиёсї ва иќ домњои гус турдаи Президенти Љумњурии Тољикистон Эмо малї Рањмон дар роњи ба низом овардани идораи давлат ва танзими њаёти иќтисодиву иљтимоиву фарњангї сухан меравад ва афкори на-зариявии сиёсї ва ахлоќию маънавии роњбари давлат мавриди баррасї ќарор мегирад, кўшидаем дар ин замина хидматњои бузурги ўро бо ќадршиносиву сипосгузорї ва њамзамон бо иб рози воќеъияти таърихї ба ќалам дињем.

Дар байни мардум чунин маъмул аст, ки ба њар маќо лаву ки тобе, ки дар бораи роњбар навишта мешавад, бе он ки бо мазмуну мўњтавояш шинос шаванд, ба он «мўњр»-и «мадњия»-ро мегузоранд.

Аввалан, мадњу ситоиши шахсияте, ки дар мураккаб тарин шароити таърихї, ки тўфонњои нерўманди сиёсиву геополити-киву иќтисодї пояњои давлатњои бисёре ва њатто муќтадирро ба ларза оварда буд ва имрўз њам ин тўфони шадид вазидан дорад, бо роњбарии оќилона, љасурона ва бо иќдомњои ботад-биронааш сохтори давлатии бешаклурехт ва бепояву бунёдро ба давлати њаќиќї табдил додааст ва имрўзњо устуворона дар роњи пешрафту тараќќї пеш мебарад, барљо ва њатто зарур аст.


Зарур барои ин ки дар роњи муваффаќ шудан ба дарки воќеъии ѓояњои ватандўстї ва арзишњои бузурги истиќлол, дар баробари ташвиќу тарѓиби ин муќаддасот, ба сифати на-мунаи ибрат нишон додани хизматњои Президент дар назди халќу Ватан ањамияти хоса дорад.

Ва зарур боз њам аз ин љињат аст, ки наслњои ояндаи мил-лат тавассути ин китобњо тавонанд, ки ба гузашта рўй ова-ранд ва бубинанд, ки аљдоди онњо дар сарњади ду њазорсола чї тавр ва бо чї фидокорињову љонфишонињо Тољикистони мустаќил ва ободу хуррами онњоро бунёд нињодаанд.

Дигар ин ки асари адабиёт дар њамон сурат мадњия њисоб мешавад, агар ќањрамони асар аз лињози сифатњои инсонї мав-риди тавсифу таъриф ќарор гирад.

Дар китоби мо Эмомалї Рањмон њамчун шахсияти сиёсї, Пре зиденти Љумњурии Тољикистон тасвир мегардад, ки тибќи муќар рароти Конститутсияи Љумњурии Тољикистон масъули њифзи якиорчагиву рушду нумўи мамлакат ва таъмини њуќуќу озодињои шањрвандон мебошад.

Тарѓиби сиёсати Президент маънои тарѓиби ѓояњои давлат-дориро дорад, зеро сиёсати Президент ифодагари манфиатњои миллї ва омили пешбурди њаёти љамъиятї аст.

Тољикистон имрўзњо ба марњалаи сифатан нави та раќ ќиёти худ – тањким ва густариши беш аз пеши дасто вардњои сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангї ва ба ин васила бунёд сох-тани љомеаи навини воќеан демократї, њуќуќбунёд ва дунявї дохил шудааст. Аз ин рў, камоли матлуб ин аст, ки дар љомеа чунин фазои маънавию ахлоќї ба вуљуд оварем, ки сиёсати давлатї њамчун њидоятгару рањнамои пешрафтњои иљтимої ва омили муваффаќ шудан ба њаёти хушу босаодат гардад.

Мо бояд ба таври огоњона дарк намоем, ки њар шањр ванде, новобаста аз ин ки дар чї маќому вазифа ва дар чї ташкилоту муассиса кор мекунад, дар назди љомеа ва Ватани худ масъул аст, ки барои рушди муносибатњои навини иљтимої ва тарѓибу ташвиќи гиромидошти арзишњои љомеаи мутамаддин ва дав-лати демократї њисса гузорад.


Ин китоб, ки бо нияти ба мардум расонидани сиёсати дав-лат, наќшањои бузурги дигаргунсозињои иќтисодї, афкору анде-ша ва пешнињодњои судманди Президент Эмо малї Рањмон бо-бати эъмори љомеаи навини дархури ниёзњои инсонї, тарбияи њисси боэњтиромона нисбат ба Ватану њамватанон, эњтироми падару модар, парвариши фарзандони лоиќу соњибмаърифат иншо шудааст, умедворем, ки дар роњи тарѓиби арзишњои муњимми инсониву ахлоќї ва миллию фарњангї сањме хоњад дошт.

СУЛњ МаЪНои ТаЪриХи МоСТ

Имсол барои мардуми шарофатманди кишварамон соли рўйдодњои муњимми сиёсиву фарњангї аст. Дар ин сол мо 15-умин солгарди Истиќлолияти давлатии Тољикистон, 2700-сола-гии шањри бостонии Кўлоб, Соли гиромидошти тамаддуни ориёиро љашн мегирем, Анљу мани тољикон ва форсизабонон-ро баргузор менамоем ва маъракаи интихоботи Президенти Љумњурии Тољикистонро мегузаронем.

Корњои созандагї ва ободоние, ки дар тамоми мамлакат ба рои ба таври шоиста оростани ин маъракањои муњимми си-ёсиву фарњангї идома доранд ва истиќболи Наврўзи Аљам, ки имсол бо шукўњу љалоли бештар аз пешин љашн гириф-та шуд, шањодат медињанд, ки дар љомеаи мо тафаккури на-вини иљтимої, худшиносии миллї ва эњсоси гиромидошти анъ анањои таърихї бештар густариш меёбанд. Яъне, марду-ми кишвари мо пешрафтњои сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангии мамлакатамонро, ки њамчун самари истиќлол ва сулњу суботи пойдор ба зуњур мепайванданд, бо гузаштаи на-чандони дури оѓози истиќлолият муќоиса карда, эњсоси ри-зоят ва шукру сипос менамоянд, ки мо тавонистаем аз бахти истиќлоли миллї ва соњибдавлатї, ки таърих бароимон пеш-каш карда буд, бенасиб намонем.

Оре, њазорон шукр ба вуљуди родмардони ватанпарвар ва муборизони њифзи якиорчагии давлат ва ягонагии миллат, ки ба шарофати талошњои арљмандонаи онњо мо имрўз давлати


мустаќилу ягонаи миллї ва озоду демократии худро дорем ва дар шароити сулњу субот ва вањдату ризояти љамъиятї бо ќадамњои устувор бо шоњроњи рушду тараќќї пеш меравем.

Тољикистон чи дар низоми навини иќтисодї ва чи дар шоњ роњи демократия навќадам аст. Понздањ сол барои бунёди демократияе, ки ба тафаккури иљтимої ва малакаи рафтори љамъиятї табдил ёфта бошад, ваќти хеле кам аст. Ва низ яку-ним дањсола барои пешрафт кардан дар иќтисодиёте, ки коми-лан бар пояи низоми навин ќарор бигирад, мўњлати кўтоњест, хоса барои Тољикистон, ки дар муддати ќариб дањ сол аз ша-роиту заминањои мусоиди тараќќиву густариш мањрум буд.

Нуктаи маълум аст, ки мамлакати мо дар замони шў равї яке аз љумњурињои камтараќќикарда буд ва асосан манбаъи ашёи хом ба њисоб мерафт. Њарљу марљи солњои бозсозї ва љанги шањрвандї ва вайрону торољ гардидани корхонањои са-ноатї иќтисоди бе ин њам худнокифои љумњуриро ба бўњрони шадид гирифтор намуд.

Вале бо вуљуди ин мушкилињо Њукумати нави Тољи кистон бо сарварии Эмомалї Рањмон аз рўзњои аввали ба садри љум-њурї омадан, дар он шароити мураккаби њарбию сиёсї, дар баробари иљрои вазифањои таъхирнопазири созмон додан ва тањким бахшидани сохторњои идориву низомии давлат, дар амри ќобили њаёт нигоњ доштани сохтори иќтисодии мамла-кат чорањои зарурї андешид. Њанўз то имзои Созишномаи умумии истиќрори сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистон Њу-кумати љумњурї тавонист, ки ба татбиќи барномаи ислоњоти иќтисодї шурўъ кунад.

Дар марњалае пас аз соли 1994 то татбиќи пурраи нук тањои Созишномаи умумии сулњ ва ризояти миллї, яъне соли 2000-ум, Њукумати љумњурї ба мањдудиятњои молиявї нигоњ накарда, сохтмони як ќатор иншоотњои барои пешрафти минбаъдаи мам-лакат муњимро, аз љумлаи роњи оњани Ќўрѓонтеппа-Кўлоб, роњи мошингарди байналмилалии Кўлоб-Хоруѓ-Кулма-Ќароќурум, истихрољ ва истифодаи кони гази Хољасартез, бунёди нерўгоњи барќии обии Сангтўда, нерўгоњи барќии Помир, наќби Ан-зоб ва дањњо дигар сохтмонњоро оѓоз намуда, ќисми зиёде аз


онњоро ба анљом расонид, бисёре аз корхонањоеро, ки ќисман ва ё тамоман аз фаъолият монда буданд, ќобили истењсолу тавлид намуд.

Дар марњалаи сифатан нав дар амри эњёи иќтисоди мамла-кат, ки аз соли 2000-ум, давраи таъмини пурраи суботи сиёси-ву иљтимої оѓоз мегардад, Љумњурии Тољи кистон бо ќадамњои устувор пеш меравад. Дар тўли ин солњо иќтисодиёти мамла-кат беш аз пеш ба низоми навини бозаргонї мутобиќ гарди-да, пешрафти босуботро касб намудааст. Дар ин солњо дар шањру ноњияњои кишварамон дањњо корхонањои истењсоливу саноатї њам бо маблаѓњои дохилї ва њам бо инвеститсияњои хориљї бунёд гаштаанд ва иловатан дањњо њазор њамватанон бо кор таъмин шудаанд.

Фаќат рўйдодњои фарањбахштарини соли 2005-ум ва аввали соли 2006-ум – эњёи сохтмони нерўгоњњои Роѓун ва Сангтўда-1 ва оѓози сохтмони НБО-и Сангтўда-2-ро ёдовар шудан кофист, то бароимон аён бигардад, ки дар иќтисодиёти Тољикистон чї љањиши бузурге рух намудааст ва ин љањиши бузург чї им кониятњои пешрафту тараќ ќиро барои љумњурии мо боз ме кунад!

Имрўзњо мамлакати мо ба шарофати суботи устувори си-ёсиву љамъиятї ва заминањои мусоиди њуќуќии љалби сармоя беш аз пеш диќќати давлатњои тараќќикардаи љањон, ширкатњо ва доирањои сармоягузори бонуфузи дунёро ба худ љалб на-мудааст. Хусусан, дар як – якуним соли охир њафтае нест, ки изњори њамкорї ва маблаѓгузорї дар ин ё он риштаи иќтисод ва ё соњаи хидматрасонї аз љониби хориљиён садо надињад.

Оре, мамлакати мо дар остонаи гардиши куллї дар њаёти иќтисодиву иљтимої ќарор дорад ва мардуми хирадпешаи тољик бо дарки амиќи мураккабии равандњои таърихї њар ќадами дар пешрафт гузоштаи давлат ва Њукумати Тољикистонро бо шукру сипос арзёбї намуда, хайрандешона бовар доранд, ки бо талоши хастанопазир ва кўшишњои бошањомате, ки Прези-дент Эмомалї Рањмон дар роњи тараќќї додани иќтисодиёти мамлакат ба харљ медињад, њатман дар њамин чањор – панљ соли дигар ба рўзгори ободтар ва хуштар аз имрўз мерасем.


Зиндагии саодатмандона ниёзи аслии инсон аст ва љамъ-ияти одамони хушрўзу некиќбол њамон љамъиятест, ки дар он сулњу салоњ ва оромию тинљї њукмфармост. Ин њаќиќатро мардуми тољик аз рўи таљрибаи талхи сарнавишташ, шояд аз њар миллати дигаре хубтар медонад. Ва ба њамин сабаб њам њаст, ки мардуми мамлакати мо новобаста аз мушкилињои муайяни иљтимої, ки мутаассифона њанўз бар дўши ќисме аз њамватанон фишор меоварад, комилан љонибдори сиёса-ти Њукумати љумњурї ва Президенти Љумњурии Тољикистон мебошанд. Зеро аз рўи таљрибаи камтар аз чањордањ сол, ки Эмомалї Рањмон љумњуриро роњбарї мекунад, њамватанон омўхтаанд, ки Сардори давлат дар иљрои њар барномаву наќше, ки иќдом менамояд, садоќатмандона ва бо азми ќавї талош ме-варзад. Ва низ ин њаќиќат, ки Эмомалї Рањмон дар кўтоњтарин муддати таърихї тавонистааст як љумњурии љангзадаи бема-рому бенизомро ба босуботтарин давлати минтаќа табдил созад ва дарвозањои кишварро барои њамкорињои густур-да бо мамлакатњои тараќќикардаи љањон боз намояд, халќи Тољикистонро водор месозад, ки дар њар иќдоми Сардори дав-лат пайрав ва ба њар сухани ў њамовоз бошад.

Вале, муттассифона, аз даруни ин њамовозї њар гоње са-дои нољўри баъзе ашхоси ѓаразманд ба гўш мерасад, ки кам-будиву норасоињоеро дар фаъолияти маќомоти давлатии сатњи гуногун, ки асосан хусусияти фардї доранд, далел оварда, гоње пардапўшона ва баъзан ошкоро бар сиёсати иљтимоиву иќтисодии Њукумат нукта мегиранд ва суръати пешрафтњои иќтисодиро нокифоя ба ќалам дода, бо ноогоњї аз равандњои умдаи њаёти љомеа, њатто хидмати Њукумати љумњуриро бо баёни чунин аќида, ки гўё хидмати роњбарияти љумњурї дар истиќрори сулњу ризояти миллї ањаммияту арзиши собиќаашро надорад, мехоњанд мардумро рањгум зананд.

Ин гуна «мунаќќидон»-и фаъолияти Њукумат, ки худашон фарзандони њамин диёранд ва дањшатњои љанги шањрвандї ва оќибатњои фалокатбори ин рўйдоди нангинро на аз рўйи шу-нидаашон медонанд, оё ба ин зудї фаромўш кардаанд, ки ин љанг миллату давлати моро ба чї ањвол гирифтор карда буд?


Агар њофизаашон ба ин дараља суст бошад, хотиррасон меку-нем, ки ба миллати тољик бо он ки дар тўли њазор сол давлат надошт, хатари нобудшавие, ки љанги шањрвандї бо худ оварда буд, дар садсолањои гузашта чунин хатар тањдид накардааст. Зеро маќсади асосии душманоне, ки оташи љангро дар мамла-кати мо афрўхтанд, ба пуррагї аз байн бурдани Тољикистон ва соњиб шудан ба ин марзу буми муќаддаси ниёгони мо буд.

Дар асрњои гузашта дар њудуди умумии љумњурињои им-рўзаи Осиёи Миёна, ки ќисмати зиёде аз он, њудуди таърихии ниёгони тољик мебошад, ба маънои томи ин мафњум «давлати миллї»-е вуљуд надошт, ки манфиатњои миллати мушаххасеро дифоъ кунад ва шохае аз сиёсати худро ба густариши забону фарњанги ин миллат бахшида бошад. Он сохторњои бузургу кўчаки давлатнамое, ки ба вуљуд меомаданду аз байн мераф-танд, њатто дар сурати ќисми зиёди ањолиашонро ташкил до-дани халќияти муайяне, онро ба халќе, њамчуноне, ки имрўз маъмул аст, мансуб намедонистанд. Яъне њамчуноне, ки мил-лати тољик соњибдавлат набуд, дигар миллату халќиятњое, ки пањлў ба пањлў бо тољикон мезистанд, низ наметавонистанд бо эњсоси «давлатдорї» ѓурур намоянд. Ин яке аз сабабњои муассири чун миллат аз сањифаи таърих мањв нагардидани тољикон мебошад.

Талошу мубориза барои соњиб шудан ба марзњои пањн-овару барои зиндагї мусоид ва шањрњои таърихї замоне ављ гирифт, ки дар давлати шўравї масъалаи таъсис ва марзбан-дии љумњурињо аз рўи мансубияти миллї ба миён омад. Биду-ни баёни муфассали ин давраи мураккаби пур аз њилаву фире-бу ноадолатї ва барои тољикон аламовар, бо зикри ин нукта кифоят мекунем, ки агар талошу муборизањои фарзандони сар-супурдаву љоннисори миллати тољик намебуд, мо, тољикон, ба ин марзи аз сарзамини таърихии ниёгонамон ба маротибањо хурд њам соњиб намешудем ва дар охири асри ХХ њамчун со-кини ќисмати маъмурие дар њайати давлати ѓайритољикї ба таърихи навин мепайвастем, ё дурусташ – аз сањифаи таърих њам чун миллат мањв мегаштем.


Њодисањои сиёсии охири асри ХХ ва аввали асри љорї, ки дар њудуди давлати собиќи шўравї рух додаанд ва насли имрўза бевосита онро мушоњида мекунад, нишон медињад, ки мубо-ризаи истиќлолљўёнаи халќиятњои љумњурињо ва ё вилоятњои мухтор дар њайъати ин ё он давлати мустаќил кори душвор ва њатто амри комилан ѓайримумкин аст. Љомеаи љањонї дар симои давлатњо ва созмонњои байналмилалї бобати ин масъ-ала, яъне ба расмият шинохтани соњибихтиёрии давлатњои ху-дэълонкарда ба тавре эњтиёткорона муносибат мекунанд, ки на ба раъйи халќњо ва на ба њаќќи ќонунии муаяйн кардани сарнавишташон эътиное намедињанд.

Аз ин нуќтаи назар, агар дар сароѓози таъсиси Итти њоди Ља моњири Шўравї љумњурии мо чун вилояте дар њайъати љум-њурии дигаре дохил карда мешуд ва ё дар њамон шакли љум-њурии мухтор, ки то соли 1929 буд, боќї мемонд, тасаввур кар-дан душвор нест, ки сарнавишти мо чї мешуд.

Бо талошу муборизаи аќлонї даст ёфтан ба љумњурии комилњуќуќ дар иттињоди љумњурињои шўравї ин ќањра монии бемисли бузургони миллати тољик аст, ки дар хотираи таъри-хи тољикон љовидон боќї хоњад монд. Ин њодиса нахустин пирўзии халќи тољик дар роњи эњёи давлатдорї баъд аз дав-рони Сомониён ва ба ин васила наљоти миллат аз мањву фано шудан аз сањифаи таърих мебошад.

Хости сарнавишт будааст, ки абармардони миллати тољик-ро дар асри пурихтилофи ХХ бори дигар лозим омад бањри наљоти миллат талош варзанд ва ин њам дар марњалае, ки таъ-рих истиќлоли миллиро чун неъмати беминнат бароимон пеш-каш карда буд.

Ањамияту арзиши хидматњои Њукумати Тољикистон дар ба даст овардани мусолињаи миллї пеш аз њама дар он аст, ки Њукумати љумњурї тањти роњбарии Эмомалї Рањмон аз лањ зањои нахустини барќарор шуданаш сулњро ягона воси-та ва пойгоњи амалї кардани сиёсати давлатї ташхис дод ва ѓояи сулњро ба њама гуна мафкурањои сиёсї боло гузошта, онро њамчун идеологияи бунёди љомеаи озоду мутамаддин ин тихоб намуд.


Њамин нукта дар тамоми муддати музокироти тољикон њамчун љавњари оштии миллї њузур дошт ва бо њамин нукта мусолињаи воќеии тољикон ба вуќўъ пайваст.

Чї љойе ба зикр кардан аст, ки музокироти тољикон ба-рои сулњу ризояти миллї фаќат аз гуфтушуниди саримизии љонибњо иборат набуда, љараёни мураккабе буд, ки тору пуди љузъитарин созишро хеле дуртар аз макони гуфтушунид ва дар мавзеъњои пурхатар ва дар машварат бо ашхоси тундра-ву њадафгиро мебофтанд. Бинобар ин хеле равшан аст, ки ба-рои бо гули сулњ бастани пеши роњи тири фўлодї чї истеъдо-ду њунари сиёсї лозим аст!

Мушкили дигар ин вазъи љиної дар мамлакат буд. Љи-ноят корї дар њамаи соњањои њаёти љамъиятї нуфуз ёфта, љи-ноят корон кўшиш мекарданд ба иќтисодиёт, сиёсат ва маќо-моти њифзи њуќуќ сар дароваранд. Зиёда аз ин, доирањои љи ноят корон барои ба даст овардани соњањои фоидаовари иќти содиёту саноат муттањид ва боз њам мусаллањ мешуданд. Чунин гурўњњо кўшиш мекарданд, пеши роњи њар иќдоми бу-нёд коронаи роњбарияти мамлакатро бигиранд, то ба ин ва-сила Њукуматро дар пеши мардуми мамлакат беобрў наму-даву вазъи иљтимоиро пурошўб сохта, ба маќсадњои нопоки худ даст ёбанд.

Вале роњбарияти љумњурї бар зидди ин гуна гурўњњо ва сиёсату иќтисоди љиноятомези онњо муборизаи беамон эълом карда, мамлакатро аз вуљуди онњо покиза сохт ва суботу ни-зоми љамъиятиро пойдор намуд.

Иљрои њамаи ин вазифањои мураккаб барои он имконпа-зир гардид, ки роњбарияти Тољикистон бо сарварии Эмомалї Рањмон тавонист, ки ѓояи сулњро ба аќлу шуури шањрвандон расонад ва њисси сулњхоњии онњоро боз њам тањрик намояд.

Омўзиши таърихи халќњои кўњанбунёд собит мекунад, ки халќу миллатњое, ки умри дарози таърихї дидаанд, вањдаташон комилтар ва иттињоди љамъиятиашон мустањкамтар аст. Ин амр далолат ба ин њаќиќат мекунад, ки таљрибаи тўлонии зин дагии дастљамъонаи одамон ба онњо хислате ва ё як навъ ѓа ризаи иљтимоиеро њамчун нерўи аксуламал бар ноамнї ва


хатари љомеа ба вуљуд меоварад. Вагарна сарчашмаи худфи-доиву љоннисории ќањрамонони халќу миллатњои гуногун дар мубориза бо душманони озодиву истиќлоли ватанашон чист?!

Њарчанд гуфтани ин гуна суханњо барои онњое, ки фар занд, падар, шавњар, дўсту рафиќ гум кардаанд, бедор кардани хоти-роти талх аст, пирўзї дар мубориза бар зидди љинояткорони мусаллањ бе ќурбонии фарзандони ватанпарвар даст надода-аст ва дањњову садњо афсарону сарбозони сохторњои амниятиву низомї ва маќомоти њифзи њуќуќ дар ин пайкорњо ќањрамонона љон додаанд. Онњо медонистанд, ки азму размашон метавонад бо марг охир шавад, вале њисси баланди ватандўстї ва садоќат ба савганди вафодорї дили онњоро ќавї мегардонд ва тарсро аз вуљудашон берун меандохт.

Боиси афсўс аст, ки мо, тољикон, маънову моњият ва арзи-ши волои сулњро бо аз сар гузарондани таљрибаи талхи љанги байнињамдигарї ва аз даст додани њазорон фарзандони вафо-дори халќу Ватан дарёфт намудаем.

Њодисањои гузаштаро ислоњ кардан имконнопазир аст, вале имконпазир аст, ки бо тањлилу тадќиќи рўйдодњои гузашта пеши роњи њодисањои иљтимоие, ки афроди љомеаро ба якди-гар мешўронанд ва сулњро халалдор мекунанд, гирифта шавад.

Президент Эмомалї Рањмон, ки худаш сарчашмадори сулњи тољикон аст ва њамаи мураккабии ин љараёни њаётофаринро дар таљрибаи амалї медонад, мегўяд:

«Сулњ маънои таърихи мо» ва шарњ медињад: «Њар ќадар, ки мо пеш равем, сарчашмаи асосии пешрафти халќи мо беш-тар аён мегардад, ки он сулњи пойдор аст. Танњо сулњ асо-си пешрафти љомеа аст ва танњо дар шароити сулњу субот аз неъматњои тараќќиёти љањонї бањравар шудан мумкин аст. Сулњ ба кулли арзишњои дигари инсонї маънї ва маром ме-бахшад».

Оре, сулњ сарчашмаи њамаи арзишњои зиндагї аст. Сулњ нуру зиёест, ки роњи љамъиятро барои њаёти осудаву саодатман-дона мунаввар месозад. Вале сулњро низ чун дигар неъматњои маънавию моддии зиндагиро пайваста бояд ба вуљуд оварем ва эљод кунем. Президент Эмомалї Рањмон дар ин бора мегўяд:


«Эљоди сулњ вазифаест, ки ќисмати фољеабори халќу мил-лат дар назди њар кадоми мо гузоштааст, ин вазифаест, ки њамаи одамони некирода ва ќуввањои солим дар Тољикистон онро муќаддас медонанд. Дастовардњои бузургтарини мо баъ-ди ба њам омадани захмњои дардноки љанги гражданї ба љони халќ, ин дарки зарурати њаётии вањдат мебошад. Вањдат ва сулњ тавъаманд».

Мо, инак, дар ибтидои марњалаи нави таърихї ќарор до-рем, ки аз иљрои вазифањои хоси ин марњала ояндаи дурахшо-ни Ватанамон вобаста мебошад. Ва ин вазифањо: бо вањдату ягонагї боз њам тањким бахшидан ба сулњу субот, бо мењнати бунёдкоронаву созанда устувор нигоњ доштани раванди бо-суръати рушди иќтисодї ва бо омўхтани илму донишњои за-мони муосир ва њифз намудани анъанањои фарњанги миллї густариш додани худшиносии миллї ва тафаккури навини иљтимоии дархури даврони нави таърихї мебошанд.

Барои иљрои маљмўи вазифањое, ки зикр гардиданд, Њуку-мати Тољикистон бо сарварии Президент Эмомалї Рањ мон њама гуна шароитеро, ки барои пешрафти љо меаи навини демократї ва ташаккули инсони фаъолу созанда зарур њастанд, муњайё намуданд. Ва мо, халќи Тољикистон, бояд бо шукру сипос аз чунин имконияти мусоиди таърихї барои дар сањнаи сиёсати љањонї устувор намудани давлати миллии худ ва таъмини зин-дагии пурфайзу бобаракати хеш азму талош варзем.

СарЧаШМањои њаСТии МиЛЛаТ

Инкишофи давлатдории навин, пешравињои иќтисо диву иљтимої ва њифзи асолати милливу фарњангї бо масъалаи тарбияи насли љавони кишвар робитаи ногу састанї дорад. Тар бияи насли љавонро Президенти Љум њурии Тољикистон Эмо малї Рањмон аз самтњои стратегии сиёсати давлатї му-айян намудааст.

Иљрои вазифањои муњимми тарбия ва парвариши инсонњои боодобу хушахлоќ ва бархурдор аз донишњои замони муосир тибќи ќонуни азалии зиндагї бар дўши падару модар ва аз рўи


анъанаи даврони тамаддун бар зиммаи мактабу омўзгорон аст. Оила ва мактаб ду нињоданд, ки тору пуди шахсиятро мебо-фанд ва ўро аз тифли ноогоњ ба инсони фаъол ва меросбари анъанањои устуворшудаи љамъиятї табдил медињанд.

Барои њар љомеае таълиму тарбияи насли љавон аз вази-фањои муњимми њаёти сиёсиву иљтимоиву фарњангї ба шумор меравад. Вале барои љомеа ва давлати мо, ки ќадамњои на-хустинро дар љодаи соњибистиќлолї мегузорем ва тафаккури миллї ва муносибатамон ба арзишњои нави давлатдорї дар зинањои аввали шаклгирї ќарор дорад, масъалаи таълиму тар-бия ањамияти хоса дорад. Яъне мо, тољиконро дар ин марњала зарур аст, ки бо бањам омехтани рукнњои фарњанги миллї ва арзишњои давлатдории демокративу њуќуќбунёду дунявї, ма-данияти сифатан наверо ба вуљуд оварем, ки њам њамќадами замона бошем ва њам симои хоси миллии худро њифз намо-ем. Ва дар иљрои ин вазифаи мураккаб ва њамзамон муњимми таърихї сањми мактаб ва оила бенињоят бузург аст.

Њаёти инсон чунин бино шудааст, ки одамон бо чї касбе машѓул набошанд ва аъзои чї сохторњои давлатию љамъиятї ба њисоб нараванд, сараввал узви оилаанд ва зимни адои вазифањо ва масъулиятњое дар зиндагии оилавї, аз ќабили тавлид ва тарбияи фарзанд, таъ мини некўањволии аъзои оила, риояи суннатњои милливу мањаллї ва амсоли инњо њамзамон вазифаю масъулиятњоеро дар назди љамъият ва давлати миллї ба иљро мерасонанд. Аз ин лињоз, оила нахустин нињодест, ки татбиќи тамоми барномањои муњимме, ки ба ташаккули инсон нигаро-нида шудаанд, дар муњити он оѓоз мегарданд.

Мактаб низ чун оила мазњари шахсият аст. Њамаи шахсият-њои бузурги сиёсату фарњанг тарбиятгирифтаи мактаб ва усто-донанд. Нури донишу маърифат, ки дар мактаб ба замири нас ли љавон равона карда мешавад, фаќат дар он сурат ба чароѓи равшани аќлу хирад табдил меёбад, ки падару модар фарзандони худро бо тарбияи нек аз омилњое, ки ба ташакку-ли ахлоќию маънавии онњо таъсири манфї мерасонанд, њифзу њиросат намоянд.


Хулоса, мактаб ва оила ду омили муњим ва ду сарчашмаи асосии камолоти маънавии миллат мебошанд, ки дар роби-таи зичи байнињамдигарии онњо инсонњои боодобу хушахлоќ, тањсилкардаву огоњ ва шахсиятњои номбардори миллат ва ме-росбари шоистаи анъанањои неки ниёгон ба воя мерасанд.

Бо назардошти ањаммияти бузурги оила ва системаи ма-ориф дар ташаккули инсони нави фаъолу созанда ин бахши ки тобро ба тавзењи дастуру пешнињодњои Президент Эмомалї Рањмон, ки муфассалан дар пешнињодњои танзими оила ва рас-му оинњои халќї, Консепсияи миллии тањсилот дар Љумњурии Тољикистон, суханронињои барномавии Сардори давлат иброз гаштаанд, бахшидаем.

оиЛа ТаКЯГоњи даВЛаТ аСТ (Андешањо дар атрофи консепсияи Президент Эмомалї Рањмон «Дар бораи танзими оила»)

«оила дар њама давру замон муќаддас ва рук-ни ибтидоиву асосии давлат њисобида мешавад. аз ин рў, барпо нмудани оилањои мустањкам вазифаи ањли љомеа ва волидайн мебошад».

Эмомалї Рањмон

Муњимтарин коре, ки инсон дар умри худ анљом ме дињад, бунёди оила аст. Оила конунест, ки шахс дар му њити он худ ро аз ниёзњои инсонї бениёз мегардонад. Яъне њар инсоне дар муњити оила анъанањои табиии ба вуљуд овардани наслро идо-ма дода, бо воситаи оила ба љомеа мепайвандад ва шахсияту њувият касб мекунад.

Оила мањсули тамаддун аст ва навъ, шакл ва моњияти онро сохти сиёсию иљтимоии љомеа, ки оила рукни таркибии онро ташкил медињад, муайян месозад. Дар навбати худ оила низ ба њаёти љомеа бо воситаи таваллуду тарбияи кўдакон, ташки ли маишиёти оила, таъмини хонавода, нуфуз доштан дар тако-мули љисмонї, равонї ва ахлоќию маънавии аъзои оила таъ-сир мерасонад.


Халќи тољик, ки дар асри ХХ дар дигаргунсозињои кул-лии њаёти иљтимоиву фарњангии давлати шўравї ширкат наму-да, дар баробари ба дастовардњои бузурги сиёсиву иљтимоиву фарњангї ноил шудан, аз анъанањои комилан нав ва мутамад-дини муносибатњои иљтимої бархурдор гашт ва суннатњои ќадимаи миллии худро ѓанї гардонд, имрўзњо дар марњалаи сифатан нави густариши муносибатњои иљтимої, минљумла, мусибатњои оилавї, ки аз мазмуну моњияти истиќлоли миллї бармеояд, ќарор дорад. Ва ин марњала таќозо мекунад, ки дар шароити истиќлоли сиёсї ва дар фазои сулњу осоиш ба эњёи воќеии арзишњои миллию фарњангї, мустањкам намудани пояњои давлатдории демокративу њуќуќбунёду дунявї беш аз пеш љањду талош намоем. Дар ин замина наќши оила њамчун рукни ибтидоии љомеа басо муњим аст. Зеро оила нахустин бунёди иљтимоиест, ки дар он пайванд ва ворисияти наслњо амалї гашта, ташаккули инсон њамчун шахсияти бархурдор аз одобу фарњанги миллї сурат мепазирад.

Нуктаи маълум аст, ки бунёди давлатдории мустањкам бар пояи арзишњои демокративу дунявї ва бархурдор аз озодињои густурдаи иљтимої дар як – ду дањсола даст намедињад. Зеро дар љомеае, ки дар тўли зиёда аз њазор сол аз истиќлолият мањрум будааст, барпо намудани низоме, ки ба куллї ба ар-зиш њои давлатдорї ва фарњанги пешрафтаи дунёи муосир мувофиќат кунад, мушкил аст. Вале дар њоли интизор будан њам ба маќсад мувофиќ нест. Аз ин рў, Њукумати Тољикистон аз рўзњои нахустини барќарор намудани сохти конститутсионї дар моњи ноябри соли 1992, дар баробари иљрои вазифањои душвори рафъ намудани оќибатњои фољиабори муќовиматњои шањрвандї ва бунёду тањкими пояњои давлатдорї ба тањким ва танзими оила ва баланд бардоштани маќому мавќеи зан дар љомеа ањамияти љиддї медињад. Дар ин замина ин нукта-ро зикр кардан кофист, ки яке аз пањлўњои муњимми сиёсати Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон баланд бардоштани мавќеи зан дар љомеа мебошад.

Дар солњои истиќлолият ба шарофати сиёсати дурбино-на ва хирадмандонаи Президенти мамлакат шумораи занњое,


ки дар вазифањои мухталифи масъулиятнок, дар сохторњои њукуматї ва созмонњои љамъиятї, њукуматњои мањаллї, хољагї ва ташкилоту муассисањо фаъолият мекунанд, зиёд шуданд.

Зан ва оила маъноњои хеле ба њам наздиканд, зеро зан мењвари хонавода аст ва аз ин рў, Сардори давлат дастур меди-њад, ки «нишонаи солим будани љомеа ва камолоти љомеа пеш аз њама муносибати ѓамхорона ба зан-модар, зан-мураббии фарзандон ва нигоњдорандаи чароѓи хонадон аст.

Ба ин хотир дар њар оила, дар тамоми љомеа бояд рўњияи эњтироми беандоза нисбат ба зан-модар ба вуљуд оварда ша-вад, маќоми ў њамеша баланд бошад, њуќуќњояш њаргиз пой-мол нагарданд».

Дар фењристи тадбирњои Њукумати Тољикистон дар роњи гус тариши арзишњои пешќадами дунёи муосир ва ширкат дода-ни миллати тољик бо фарњангу маънавиёти баланд ва ба ин ва-сила боз њам солим гардонидани ахлоќу маънавиёт, Президент Эмомалї Рањмон консепсияи танзими оиларо пешнињод наму-дааст, ки ин консепсия бар пояи хираду заковат ва љањонбинии пешрафта ќарор гирифта, барои њалли маљмўъи масъалањои муњими зиндагї нигаронида шудааст.

Консепсияи танзими оила, ки дар нигоњи сатњї ва њам чунин бо назардошти њолати демографии Тољикистон, пешнињоди роњи њалли масъалаи нуфус ба назар менамояд, дар моњияташ назарияи аз њар лињоз муњимми сиёсї, иљтимої, фарњангї, ахлоќиву маънавї мебошад. Зеро танзими оила пеш аз њама ба низом овардани муњимтарин ва муќаддамтарин рукни љомеаро пешнињод менамояд, ки њолату сифати ў њолату сифати љомеа ва давлатро муайян месозад.

Бо назардошти он ки њолату сифати љомеаро љанбањои иљ тимої, демографї, ахлоќиву маънавї ва фарњангї муайян месозанд, моњияти танзими оиларо дар партави категорияњои мазкур мавриди баррасї ќарор медињем.


ЉаНБаи иЉТиМоии ТаНЗиМи оиЛа

Бидуни овардани далелу арќом ин нукта равшан аст, ки њанўз аз замони шўравї афзоиши нуфус дар Тољикистон ному-таносиб ба рушди иќтисодї ва инфраструктураи соњаи хизма-трасонии иљтимої ба назар мерасид ва имрўзњо низ ин тамоюл идома дорад. Ва ин номутаносибї сабаб мешавад, ки дар би-сёр оилањо одамон, махсусан кўдакон, аз муњимтарин ниёзњои инсонї: хўроки серѓизо, сару либоси мувофиќ, доруворї, хидма-ти сариваќтии тиббї ба таври бояду шояд бениёз намегарданд ва мубталои беморињои гуногун гашта, нерўву тансињатиро њанўз аз айёми хурдї аз даст медињанд.

Њамчуноне, ки иморати мўњташамро рўи бунёду пояи мус-тањкам месозанд, оилаи солим ва љамъияти солим аз одамо-ни солим бино мешавад. Вале инсонро ваќте солим метавон пар вард, ки вай њам аз ѓизои табиї ва њам аз ѓизои ахлоќиву маъ навї бањраманд бошад.

Вале воќеъият чунин аст, ки баъд аз пош хўрдани Ит ти-њоди Шўравї ва иваз гардидани низоми иќтисодиву иљтимої ва њамчунин дар асари љанги фалокатбори шањр вандї дар мам лакати мо суботи иљтимої ва некў ањволии мардум сахт коњиш ёфт. Дар асари ин ди гар гунињои иќ тисодиву иљтимої ва оќибатњои муќо билати шањрвандї фаъолияти муназзами корхо-наву муассисот ва инфраструктураи соњањои мухталиф, аз љумла мактабу муассисањои томактабї, интернатњо, дар монгоњњову фароѓатгоњњо, лагерњои љавонону наврасон, кўдакистонњову ятимхонањо ба рукуд рўбарў гардид.

Бо вуљуди он ки ба шарофати сулњу созгорї дар Ватана-мон иќтисоди мамлакат рў ба рушд нињодааст ва Њукумати љумњурї бањри эњё ва солим гардондани соњаи иљ тимоиёт пай-васта љидду љањд менамояд, барои фаъолияти шабакоти гу-стурдаи соњаи иљтимоиро аќаллан ба сатњи замони шўравї бардоштан њанўз имкониятњои мо мањдуданд.

Конститутсияи Љумњурии Тољикистон давлати моро дав-лати иљтимої муайян намудааст ва ин чунин маъно дорад, ки инсон ва ниёзњои аслии вай дар мадди аввал ќарор доранд ва


фаъолияти давлат бемайлон ба таъмини зиндагии шоистаи шањрванд нигаронида шудааст.

Вале дар баробари ин, иљтимої будани давлат маънои онро низ дорад, ки њар шањрванд барои такомули худ њамчун шахсият ва тарбияи фарзандони хеш њамчун инсони фаъоли љамъият масъулият дорад. Ба иборати дигар, љанбаи иљтимоии давлат ин муносибати мутаќобилаи давлат ва шањрванд мебо-шад. Чунки давлат таљассуми ормонњои инсонї ва шањрвандии одамон аст, ки дар иттињоду иттифоќи онњо давлат арзи њастї мекунад. Аз ин рў, дар њалли масъалањои зиндагии иљтимої мав ќеъ ва муносибати шањрвандон наќши њалкунанда дорад ва чигунагии симои мамлакат аз њама лињоз: сиёсї, иќтисодї, иљтимої, фарњангї марбути шањрвандон аст. Аз ин нигоњ тан-зими оила, ки аз масъалањои муњими иљтимої ба шумор ме-равад, аз њар шањрванд муносибати бошууронаро таќозо ме-намояд.

Таваллуди фарзанд барои њар инсоне њодисаи фархунда аст. Бо тавлид кардани насл инсон вазифањои аз табиат бар вай атошудаи идома ва ворисияти наслњоро иљро намуда, дар ба робари ин дар иљтимоъ, дар пеши њамнавъон бо эњсоси ба инсонњо хоси ќодир ба насл будан тафохур менамояд. Вале барои инсони пешрафта дар баробари тафохур ва эњсоси ри-зоят аз ќодир будан ба наслбиёрї, масъулияти бењдошти фар-занд ва парвариши ў њамчун инсони фаъол дар мадди аввал ќарор мегирад. Инсони пешрафтаву бофарњанг пеш аз он, ки ба сари ќароре ояд, ки фарзанд тавлид кунад, нахуст мутаваљљењи ањволи худ ва шароити муњит мегардад. Яъне ў дар баробари дањњо суол ба андеша меравад, ки оё ў ќодир аст, ки тифли аз њар лињоз осебпазирро метавонад аз беморињову сироятњо њифз кунад? Оё метавонад дар муњити рўз ба рўз ѓарќшаванда ба бўњронњои экологиву иќлимї солим ба камол расонад?

Чунин маъмул аст, ки одамон дар мавриди аз бобате дар зиндагї танќисї кашидан нахуст ба тарзи корбарии њукуматњои мањаллї ва фаъолияти муассисањои таъмини ниёзњои иљтимої шикоят мекунанд. Вале кам њодис мешавад, ки аз тарзи њаёт-барии худ, ки дидаву дониста дар шароити мањдуди модди-


ву маишї фарзандњои бисёр тавлид карда, њам худашонро ва њам он кўдакони маъсумро ба азоби камѓизохўрї ва аз сарди-ву рутубат азият кашидан гирифтор кардаанд, тафаккур на-меравонанд.

Инсон мављуди муќаддасу шариф аст ва вай аз рўзи ба дунё омадан то марњилаи зиндагиро падруд гуфтан бояд, ки ба тав-ри шоиста бо ѓамхорї фаро гирифта шавад. Вале оё падару мо-даре, ки шароити мусоиди парвариши кўдакони зиёдро надо-ранд, метавонанд ба тифлони бисёри худ, ки њар яке њаќдори зиндагии шоиста аст, ѓамхорї кунанд? Ва оё муассисањои тиб-бии низ имконияташон мањдуд барои бењдошти саломатии аф-роди зиёд ва торафт рў ба афзоиш ба таври бояду шояд хиз-мат расонанд? Агар масъултарин ашхос – падару модар, сари ваќт ба фикри фарзанд набошанд ва дар доираи имкониятњои моддиву молї оилањояшонро танзим накунанд, пас аз кї ва аз чї бояд гила дошт!

Зикри ин нукта муњим аст, ки Њукумати љумњурї дар дои-раи имкониятњои худ пайваста ба соњаи иљтимої ѓам хорї ме-намояд.

Њалли масъалањои иљтимої, пеш аз њама кўмаку ѓам хорї нисбат ба оилањои камбизоат, ятимону бепарас то рон, маъю-бону мўњтољон ва собиќадорони љангу мењнат аз самтњои асо-сии иљтимоии давлати Тољикистон аст.

Инкишофи бонизоми иќтисодии Тољикистон имконият фароњам оварда истодааст, ки дар њалли масъалаи паст карда-ни сатњи камбизоатї ба пешрафти назаррас ноил гардем. Дар муддати чањор сол зиёда аз 1,2 миллион нафар шањрвандони мамлакат аз панљаи камбизоатї рањонида шуданд.

Чї тавре ки Президент Эмомалї Рањмон дар Паёми худ ба Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон дар соли 2005 баён доштааст, дар натиљаи татбиќи барномањои сар моягузорињое, ки ба иќтисодиёти мамлакат, пеш аз њама дар соњаи энергети-ка, саноат ва кишоварзї гузошта мешаванд, солњои наздик ба баланд бардоштани сатњи зиндагии мардум ноил хоњем гашт. Дар оянда низ барои ба таври самарабахш татбиќ намудани Њуљљати стратегии паст кардани сатњи камбизоатї сиёсати


иљтимої фаъол гардонда шуда, ба рушди соњањои тандурустї, илму маориф, фарњанг, њифзи иљтимої ва шуѓли ањолї афза-лияти бештар дода мешавад. Аз ин рў, њар сол маблаѓгузорињо ба соњањои иљтимої аз њисоби буљети давлатї афзун мегар-дад. Танњо соли љорї 46 фоизи њаљми умумии буљет ба соњаи иљти мої равона карда шудааст. Илова бар ин, тибќи Барно-маи сармоягузории давлатї барои солњои 2005-2007 ва татбиќи лоињањои сармоягузории хориљї, вазъи иљтимої дар мамла-кат торафт бењтар карда мешавад. Дар ду соли охир танњо ба соњаи тандурустї зиёда аз 50 миллион сомонї љалб карда шуд. Дар соли 2004 дар кишварамон 109 муассисаи нави тандурустї мавриди истифода ќарор гирифт.

Мувофиќи ќонун «Дар бораи таъмини нафаќаи шањр ван-дон», ба заноне, ки дар соњањои алоњида як давраи муайян кор кардаанд ва инчунин заноне, ки зиёда аз 5 фарзандро тарбия намудаанд, нафаќаи имтиёзноки пеш аз мўњлат муќаррар гар-дидааст.

Дар ду соли охир барои таваллуд ва нигоњубини кўдак ба зиёда аз 83 њазор нафар модарон ба маблаѓи 3 миллиону 200 њазор сомонї кўмакиулї пардохта шуд.

Барои дастгирии молиявии оилањои серфарзанд ва камби-зоат љињати љуброни маблаѓи ќувваи барќ ва гази истифода-шуда дар солњои 2003-2005-ум аз буљети давлатї 54 миллион сомонї људо гардид.

Танњо соли гузаштаи 2005-ум ба 511 њазор оилањои кам-бизоат ва серфарзанд барои пардохти маблаѓи ќувваи барќ ва гази истифодашуда зиёда аз 20 миллион сомонї љубронпулї дода шуд.

Илова бар ин, дар солњои 2003-2005-ум ба оилањои кам-бизоат ва серфарзанде, ки кўдакони онњо дар мактабњои тањ-силоти умумї мехонанд, аз њисоби маблаѓњои буљетї 25 мил-лион сомонї пардохт гардид.

Њоло аз љониби Њукумати Тољикистон тањияи стра те ги яи миллии тараќќиёт, ки дар он њаллу фасли проб ле мањои мав-људаи иќтисодиву иљтимоии мамлакат њама љо ниба пешбинї


хоњад шуд, идома дорад. Ин имкон ме дињад, ки дар ояндаи на-здик вазъи иљтимоии мардуми љумњуриамон хеле бењтар шавад.

Оре, давлат ва Њукумати Тољикистон ба соњаи иљти мої пай васта ѓамхорї зоњир менамояд. Вале муњим он аст, ки худи шањрвандон бо дарки амиќи масъулият дар пеши фарзандон, ки ба дунё меоваранд, зиндагиашонро танзим намоянд.

Нуктаи маълум аст, ки инсон моњиятан моил ба зинда-гии хушу роњат аст. Вале мушоњидањо нишон медињанд, ки ќис мати ќобили мулоњизае аз шањрвандони љумњурии мо до-ниста худро ба азоб меафкананд. Боиси њайрат аст, ки пада-ру модаре, ки бобати таъмини се-чањор фарзанд танќисї ме-кашанд, боз тифли дигаре ба дунё меоваранд ва бори зинда-гии худро гаронтар месозанд.

Имрўзњо чунин манзарањои дилхарош маъмулї шуда анд, ки наврасон ва њатто кўдакони аз синни наврасї хурд тар дар бозорњо бо аробањо боркашонї мекунанд, дар лаби љўйборњо мошин мешўянд ва ё умуман бо дасти дароз дар сари кўчаву бозору растањо гадої ва талабандагї менамоянд.

Ингуна наврасону кўдакон аксаран падару модар доранд, вале чун даромади волидайнашон барои оилаи бисёрнафара кифоят намекунад, маљбур њастанд, буняи њанўз ташаккул на-ёфтаи худро зери бори гарони зиндагї гузоранд ва њанўз аз хурд солї мењнатзада шаванд. Оё барои падару модари чунин кўдакон савоб аст, ки пайињам ба дунё кўдак биёранд ва баъ-ди чанде он кўдаконро ба кўча барои нонёбї фиристанд?

Вазифаи асосии падару модар њам дар пеши Худованд, њам дар назди љомеа ва пеш аз њама дар пеши виљдон таълиму тар-бияи кўдак аз тифли ноогоњ ба инсони худшинос ва мусаллањ бо донишу њунар аст. Волидайн вазифадор њастанд, ки фарзан-дони худро дар сояи ѓамхории њамарўза фаро гирифта, шаро-ити мусоиди тањсил ва омўзиши касбу њунарро муњайё созанд. Ва баъдан фарзандон муваззафанд, ки волидайни пиронсоли худро мувозибат ва нигањбонї кунанд.

Инсон мављуди осебпазир аст ва њељ кас аз афтодан ба ќай-ди беморї, њодисањои нохуш ва пирї дар амон нест. Одамњо, ки ба дунё меоянд, дар зиндагии хеш њамеша тањти таъсири


омилњои гуногун ќарор мегиранд, ки омили муассир ин ша-роити муњит аст. Дар баробари ин инсон бояд насл ба дунё оварад, ки насл овардани инсон њам вазифаи табиї ва њам иљтимоии ў мебошад. Насли инсон аз нуќтаи назари иљтимої фаќат марбут ба падару модар ва оила нест, вай њамчунин узви љомеа ва давомдињандаи анъанањо ва расму одати усту-воршудаи љамъиятї аст. Аз ин рў, тарбият кардани фарзанд њамчун шањрванд, шахсияти фаъол ва инсони пешрафта ќабл аз њама вазифаи волидайн ва низ вазифаи љомеа дар симои дав-лат аст. Вале бунгоњи инсони бомаърифату бархурдор аз одо-бу ахлоќи њамида ва кўрае, ки хишти шахсиятро дар он мепа-занд, оила аст. Ва бесабаб нест, ки оиларо љузъи таркибї ва ибтидоии давлат номидаанд.

Тавзењи ин нукта муњим аст, ки оиларо љузъи таркибии дав-лат муайян намудани файласуфон ва љомеашиносон суханпар-дозие набуда, баёни моњияти воќеии оила аст. Ва бо такя ба ин нукта оиларо нафаќат љузъи таркибї, балки модели хурди дав-лат номидан мумкин аст. Зеро оила њамчун давлат бањри таъ-мини зиндагии боамну бениёзи аъзояш мекўшад, оила њамчун давлати барои бењтар кардани муњиту шароити зиндагї талош менамояд, роњбар дорад, ва нињоят, оила њамчун давлат дар до-ираи имкониятњои моддиву молии худ зиндагиашро барои дав-раи муайяне тарњрезї месозад. Пас, мантиќан бояд, ки оила низ чун давлат имконият ва иќтидори молии худро ва пешомадњои зиндагиро ба њисоб гирифта, наќшаи афзоиши нуфусро танзим намояд. Масалан, давлатњои гуногун вобаста ба анъанаву ша-роити ба худ хоси демографї ба иќдомњое даст мезананд, ки барои ба њадди эътидол расондани вазъи демографиашон за-рур аст. Давлатњое, ки дар онњо маргу мир нисбат ба тавлид зиёд аст, бо воситаи њавасмандкунии моддї оилањоро ба тав-лиди насл ташвиќ месозанд; роњбарияти мамлакатњое, ки аф-зоиши нуфусашон нафаќат бар рушди иќтисодї бартарї до-рад, балки зиёдшавии ањолї номутаносиб ба масоњати зами-нашон суръат дорад, ногузиранд, ки ба таври ќатъї дар са-дади манъи тавлиди беш аз як ё ду фарзанд бароинд. Албат-та, чунин тарзи ќатъии њалли масъалаи демографї дар дунё


ањёнан ба чашм мерасад ва дар аксари мамлакатњо масоили нуфус одатан бо воситаи механизмњои иќтисодї њаллу фасл карда мешаванд.

Хулласи калом, шабоњати оила ба давлат, аз њар лињоз мо-нандии комил дорад ва азбаски таљрибаи давлатдорї ва до-ниши давлатдорї комилтарин донишу таљриба мебошад, ху-сусияти мазкури давлатро, яъне вобаста ба имконият ва ша-роит танзим намудани нуфусро сармашќ кардани оилањо ба маќсад мувофиќ аст.

Нуктаи муњимтарине, ки консепсияи пешнињодкардаи Сар-дори давлат бобати танзими оила дар бар дорад, ин ѓамхорї нисбати бењдошти саломатии модар ва кўдак мебошад.

Бењдошти саломатии модар ва фарзанд ин маънову моњияти аслии зиндагї аст. Саломатии модар, ки зиндагии оила аз њар лињоз ба зањмати ў вобаста аст, љанбањои инсониву иљтимої дорад. Зан дар оила, ки дар баробари шавњараш аз кадхудоёни хонадон аст, вай барои фарзандон муќаддастарин инсон аст. Одамонро аз модар муќаддастар, шарифтар ва наљибтар шах-се нест. Модар аст, ки то охирин нафасаш љонашро дар гара-ви љони фарзанд мемонад ва серии фарзанд серии ўст, роњати фарзанд роњати ўст ва дарди фарзанд дарди ўст.

Вале мутаассифона, дар љомеаи мо бисёр њодис мешавад, ки зан-модар барои оила ва пеш аз њама барои шавњари худ асбоби тавлиди кўдак аст ва бе он ки пас аз тавлиди кўдаке ба дарёфти саломатии дар асари таваллуд коњишёфтааш да-стёб шавад, ногузир аст, ки боз њам њомила шуда фарзанд ба бор оварад.

Нуктаи маълум аст, ки Тољикистон дар замони шўравї аз лињози афзоиши ањолї дар яке аз љойњои аввал ќарор дошт. Вале мутаассифона дар масъалаи марги занон њангоми тавал-луд ва кўдакони мурда ба дунё омада ва фавтанда дар авва-лин соли зиндагї низ љумњурии мо пешсаф буд. Љои афсўси бештар аст, ки ин тамоюл боќї мондааст ва њатто рў ба аф-зоиш нињодааст.

Саломатии инсон бебањотарин арзиш њам барои шахс ва њам барои љамъият аст. Њифзи бењдошти саломатии зан-


модар нахуст бар дўши рафиќи њаёти ў – шавњар ва баъдан аз вазифањои муњимми соњаи тандурустї аст. Вале бењтарин ва пешрафтатарин муассисаи тандурустї дар табобати зане, ки дар асари пайдарпай таваллуд карда, нерўи љисмонї ва сало-матиашро аз даст додааст, ољиз мемонад.

Њомилагї ва таваллуди тифл љараёни мураккаби физиологї аст ва дар тамоми даврае, ки тифл дар батн ташаккул меё-бад, аъзову буняи модар башиддат фаъолият карда, нерўи он тадриљан заъиф мегардад. Одилонаву мантиќист ва илм со-бит намудааст, ки фосилаи байни тавлиди кўдакњо на кам аз се сол бошад. Зеро фаќат дар њамин сурат зан нерўю тавони барои бордорї ва тавлид сарф кардаашро барќарор намуда, барои обистании бомуваффаќона омода мегардад.

Аммо, мутаассифона, дар љамъияти мо ба пешнињоди илми тиб дар бисёр маврид беэътиної менамоянд ва модарон бе он ки танаффуси лозиме барои барќарор кардани бењдошти са ло матиашон кунанд, боз њам обистан мешаванд ва тифл ба дунё меоваранд.

Табиат чунин бино кардааст, ки дар буняи зани носолим тифли солим намерўяд. Басо њодис мешавад, ки тифле, ки во-лидайн бо беќарорї интизори тавлидаш њастанд, ё саќт меша-вад ва ё мурда ба дунё меояд. Ва аз њама пуртазод ин аст, ки дар аксар маврид дар чунин њолат волидайн духтуронро айб-дор месозанд, ки барои зинда ба дунё овардани тифл ба тав-ри бояду шояд чораљўї накарданд.

Бо бардошт аз он чї зикр гардид, хулоса кардан мумкин аст, ки хушбахтиву саодати оила комилан дар дасти худи мост. Агар мо бо дарки амиќи масъулиятшиносї дар пеши наслњои оянда зиндагии оилавии хешро танзим намоем ва дар доираи им кониятњои моддиву молї фарзанд ба дунё оварем, бо ин восита њам зиндагии хушу хуррами оилавиро ва њам рўзгори худро бомаром мегузаронем ва аз хушињои зиндагї бањравар мегардем.


ЉаНБаи дЕМоГрафии ТаНЗиМи оиЛа

Њарчанд ки консепсияи танзими оила аз љониби Президент Эмомалї Рањмон бо назардошти љанбаи иљтимої ва ахлоќиву маънавии ин масъала пешнињод шудааст, мавриди баррасї ќарор додани он њамчун масъалаи демо графї аз ањамият холї нест.

Насли калонсол ва миёнаи њамватанон ба хубї дар хо-тир доранд, ки дар њошияи дењоту мањаллањои ноњияњо, аз як дења то ба дењаи дигар сањроњои фарохи гандумзор ва боѓњои сарсабз мављуд буданд, ки имрўз љои онњоро њавлињо гириф-та дењањо бо њам омехтаанд.

Ба мањалли истиќомат табдил ёфтани сањроњои кишт ва боѓњои меваро аз рўи одат ба сари роњбарони њуку матњои ма-њаллї чун гуноњ бор кардан чї осон аст! Вале роњбарони сатњи гуногуни шањру ноњияњо дар њалли масъалаи таъмини манзи-ли оилањои сол аз сол рў ба афзоиш бояд чї роњеро пеш ме-гирифтанд? Ин суол пеш аз он ки љавоб дошта бошад, суоли дигаре ва душвортар аз ин суолро ба миён меоварад -оќибат чї хоњад шуд?

Аслан, ба масъалаи демографї фарохтар назар андохта, онро дар миќёси умумиљањонї нигарем, мебинем, ки сад сол пештар, дар ибтидои асри ХХ, дар сайёраи мо њамагї 1,6 мил-лиард одамон зиндагї мекарданд. Њоло ањолии љањон зиёда аз 6 миллиардро ташкил медињад. Чунин таѓйироти бузур-ги нуфус дар як садсола ба он боис гардид, ки аз ин миќдор одамон фаќат шашяке аз онњо зиндагии аз лињози моддї бе-ниёз доранд ва боќии онњо дар сатњи камбизоатї умр ба сар мебаранд. Тибќи тањлили мутахассион, аллакай дар чањоряки аввали асри ХХI дар љањон истењсоли ѓалла, ки муњимтарин ѓизо барои инсон аст, бо мушкилот рўбарў мешавад. Масалан, танњо кишвари Чин маљбур мегардад, ки соле 370 миллион тон-на ѓалла харад, дар сурате, ки дар соли 1995 тамоми содиро-ти мањсулоти ѓалла дар љањон таќрибан 200 миллион тоннаро ташкил медод. Дар асри ХХI то соли 2015 миќдори шањрњои бузург, ки онњоро мегаполис ном мебаранд, то 34 адад мера-


санд, њол он ки 50 сол пеш дар дунё ду мегаполис – Лондон ва Нью-Йорк вуљуд доштанд, ки њар яке аз ин шањрњо 8 мил-лион бештар нуфус доштанд.

Имрўз дар љањон барои ду миллиард ањолї ќувваи барќ да-страс нест, 65 фоизи ањолии сайёра миќдори кофии оби нўшокї надоранд ва чил фоизи одамони рўи Замин барои дастрасї ба оби тоза мубориза мебаранд.

Њоло дар љањон зиёда аз 190 миллион кўдакони аз панљсола поён њамарўза аз хўроки кофї мањруманд. Њарсола 6 милли-он нафар одамон аз беѓизої мефавтанд.

Чунин аст дар шакли фишурда манзараи демографии љањон.Чї тавре, ки дар сањифањои гузашта зикр гардид, дар њар

мамлакат масъалаи демографї вобаста ба шароити он кишвар њаллу фасл мегардад. Агар барои мамлакате афзоиши нуфус њамчун мушкилот воќеъ шуда бошад, барои мамлакати дига-ре пешгирии коњиши нуфус чун проблема ќарор гирифтааст.

Аз ин нуќтаи назар, Тољикистон њанўз аз лињози демо-графї ба нуќтае нарасидааст, ки бонги хатар занем. Вале та-моюли бемайлони афзоиши ањолї, ки тибќи маълумоти оли-мон дар соли 2016 ањолии Тољикистон ба 10 миллион нафар мерасад, моро водор месозад, ки аз њоло сари ин масъала ан-деша намоем.

Тазод аст ва ё як навъ ќонунмандист, ки дар тамоми мам-лакатњои љањон хонаводањое, ки сарватманданд, маъмулан кам фарзанд доранд ва баръакс оилањое, ки сатњи зиндагиа-шон паст аст, бештар фарзанд ба дунё меоваранд. Шояд ин аз он сабаб аст, ки ашхоси сарватманд ва одамони камбизоат ба арзишњои зиндагї назари хосаи худро доранд. Аммо дар баробари ин њама, њаќиќати раднопазири зиндагї ин аст, ки масоњати замин, ки дар он зиндагї мекунем ва захирањои ба-рои инсон зарури табиї беохир нестанд ва рўзе мерасад, ки љањон барои инсон тангї мекунад.

Албатта, барои инсон тангї кардани Замин масъалаи де-мографии умумиљањонї аст ва сарони давлатњои љањон дар њамбастагї метавонанд ин масъаларо њаллу фасл намоянд.


Тањлил нишон медињад, ки омили асосии масоили демо-графї дар мамлакати мо асосан бар рўи анъанањои устуворшу-даи миллї ва мањаллї ќарор доранд, ки тибќи он серфарзандї њамчун ѓановати маънавї дарёфт мешавад ва тибќи одат аз љониби ањли љомеа тањсин мегардад. Масалан, ваќте пирони рўзгордида ба навхонадорон фотињаи бахт медињанд, дуо ме-кунанд, ки соњиби фарзандони зиёд шаванд. Фарзанди бисёр барои мардуми мо дар аксар маврид бо сарватмандї маънои тавъам дорад.

Таљрибаи зиндагї ва њамчунин рафти зиндагї дар мамла-катњои мутараќќии љањон нишон медињад, ки тамаддуну саодат ва хушрўзии миллатњо на марбут ба серфарзандї ва шумораи зиёди ањолии мамлакат, балки бењрўзии љомеа иборат аз шу-мораи бештари мардумони тарбиятшуда ва фозилу боахлоќ аст, ки ќувваю ќудрати њаќиќї ва азамати воќеии љомеањоро ташкил медињанд.

Бинобар ин, моро лозим аст, ки ба танзими оила пеш аз њама аз нуќтаи назари ахлоќиву маънавї назар андозем ва ба ќавли мардуми худамон аз рўи маќоли «кам бошаду хуб бо-шад» амал карда, ба тарбияи ахлоќї, фарњангї, ватандўстї ва дигар хислатњои неки инсонии фарзандонамон бештар ањамият дињем ва бо солиму нерўманд гардонидани оилањоямон, дар маљмўъ мамлакатамонро ободу шукуфон созем.

ЉаНБаи аХЛоЌиВУ МаЪНаВии ТаНЗиМи оиЛа

Њамчуноне, ки дар сањифањои пеш зикр гардид, мењ вари аслї ва маќсади асосии пешнињоди консепсияи танзими оила аз љониби Президент Эмомалї Рањмон, ин љан баи ахлоќию маънавии он мебошад.

Нуктаи маълум аст, ки њама гуна иттињод бар пояи ња-да фу ѓояи муайяне бунёд мешавад. Аз ин нигоњ њадафу ѓояи ои ла њамчун иттињоди зану мард басо арзишманд аст, зеро оила сарчашмадори њастии инсоният ва идома дињан даи нас-ли башар аст.


Оила, ки дар аъмоќи таърих бар тибќи мантиќи басе соддаи бањамоии зану мард ба вуљуд омадааст, дар тўли њазорсолањо анъанаву суннат ва расму оинњоро фаро гирифта, дар давро-ни нав ва навини таърихи инсоният њамчун нахустомили зин-дагии љамъиятї, моњият ва хусусиятњои муайянро касб наму-дааст. Оила њамчун бахши ибтидої ва сарчашмадори шахсият дар тамоми мамолики бархурдор аз тамаддун дорои мавќеъю маќоми хоса буда, тањти муњофизати давлат ќарор дорад.

Бо он ки танзими муносибатњои оилавї, баробарњу ќу ќии зану шавњар, масъалањои дохили-оилавї, афзалияти тарбияи кўдакон ва дигар масъалањои марбут ба оиларо ќонун муайян менамояд, љавњар ва моњияту маънои аслии оила, ин ах лоќу маънавиёт аст. Ахлоќу маънавиёт поя ва бунёди бинои бо-шукўњи оила мебошад.

Танзими оила, ки имрўз дар љомеаи мо дар аксар маврид фаќат ба масъалаи коњиши нуфуси оила тавъам дониста ме-шавад, дар асл маънои ба низом овардани зиндагии оила ва тарњрезии наќшањои моддиву молї ва минљумла тавлид ва тар-бияи фарзандро дорад. Аз ин лињоз дар оилае, ки зану шавњар аз ахлоќу маънавиёти баланд бархурдоранд, танзими оила дур-бинонаву оќилона сурат мепазирад.

Љанбаи ахлоќиву маънавии оила пеш аз њама аз маънову моњияти зиндагї бармеояд. Ва агар ин матлабро ба таври сод-да бигўем, љанбаи ахлоќиву маънавї, ин посух ба суолест, ки мо барои чї фарзанд ба дунё меоварем ва бо ин амр пайги-ри чї њадафу маќсадем? Агар ба посухи ин савол гўем, ки чун њама инсонњо мо низ мехоњем фарзанддор бошем, љавобамон пурра наменамояд. Агар гўем, ки барои он мехоњем фарзанд-дор шавем, ки фарзандонамон рўзи пирї асоямон шаванд, ин љавоб як навъ худхоњона садо медињад.

Пас чї гуна ба ин суол посух гўем, то ин ки љавоб дуруст бошад ва њаќиќатро баён созад. Ана њамин љавоби дурустро, ва сањењтар бигўем, њадафу маќсади аслии моро љањонбинии мо ва сатњи маърифати мо шакл медињад.

Чї љои пинњон кардан, дар воќеъ њам дар бисёр маврид дар љомеаи мо фарзандон тибќи посухи аввал: «чун њама инсонњо


мехоњем фарзанддор бошем» ба дунё меоянд. Ва низ ќисмати зиёде аз тифлон бо «вазифа»-и «асои пирї» шудан ба арсаи њастї ќадам мегузоранд.

Њарчанд ин гуфта кинояомез аст, вале њаким Умари Хай-ём муносибати инсони њаќиќатбин ва дилсўзро хеле файласу-фона баён доштааст:

Гар н-омадагон агар донанд, ки моАз дањр чї мекашем, н-оянд дигар!

Бо овардани ин ду мисраъ аз осори безаволи Умари Хай-ём њаргиз маќсад ташвиќи фарзанд ба дунё наовардан нест, балки даъват ба он аст, ки пеш аз тасмими фарзанди дигаре овардан, пеши худ биандешем, ки оё мо метавонем дар ин ду-нёи пур аз гиру дор ва пурзањмату ранљ ин чањор-панљ тифлро ба таври шойиста бипарваронем, ба онњо ѓизои хуб, пўшоки хуб ва шароити хуб муњайё созем.

Бо таќлид ва пайравї ба дигарон ва барои «асои пирї» кардан ба дунё овардани фарзандони зиёд ин фалсафаи замо-ни кўњан ва асрњои пурљањолату нодонї аст. Мењру муњаббати падару модар беолоишу мусаффост ва орї аз њар гуна риёву тамаъ аст.

Албатта, њар падару модаре орзу мекунанд, ки фарзандо-нашон соњибкасбу соњибобрў ва дорову сарватманд гарданд ва дар рўзи пирии волидайн мувозиби онњо бошанд. Ва ба ин орзуи нек бо парвардани ду-се фарзанд њам расидан мумкин аст, муњим он ки фарзандон хуб тарбият шаванд, аз хислатњои њамидаи инсонпарварї, хайру эњсон кардан, дасти афтодагонро гирифтан бархурдор гарданд ва инсони комил ба воя расанд.

Тасаввур кардани чунин манзара, ки дар гирду атрофи падару модари пир њафт-њашт фарзанду бист-сї набера љамъ шудаанд, басе хурсандиовару гуворост, вале бењтар он аст, ки аз манзарањои гуворои хаёлї чашм ба њаќиќати зиндагї ан-дозем ва мувофиќ ба ќувваю ќудрати хеш бори зиндагиамон-ро тањия созем, то тавонем, ки бе зўри миёншикан ба манзи-ли маќсуд расем.


Нуктаи маълум аст, ки яке аз сарчашмањои ахлоќу маъ на-виёт анъанаву суннатњои халќї мебошанд. Ин анъанаву сун-натњо маъмулан бештар манбаъи шаръї доранд ва дар акса-ри мамолики дунё бо он ки муносибатњои оилавї дар доираи ќонунњо њаллу фасл мегарданд, аз лињози равонї ва ахлоќиву маънавї ањамияти собиќаи худро њифз карда, дар баъзе мав-рид нисбат ба таъйиноти ќонун бартарї доранд. Муассирта-рин аз ин љумла, никоњи шаръї мебошад.

Бо никоњи шаръї бастани риштаи издивољ барои пайра-вони њар дину мазњабе адои фарз аст ва ба амалї кардани он зану шавњар ризояти равонї ба даст меоваранд.

Дар замони шўравї ба таври ќонунї љорї шудани никоњи давлатї анъанаи аќди никоњро ѓанї гардонд. Ни коњи давлатї њамчун расми ќонунї љузъи таркибии њаёти дунявї гашта, њамроњ бо маросимњои ботантанааш, ки аз соле ба соле ран-гинтару боњашамат доир мешуд, ба муњимтарин маъракае дар силсилаи маъракањои тўйи навхонадорон табдил гардид.

Њарчанд ки дар замони шўравї расми аќди никоњи давлатї аз нигоњи ќонун ба таври њатмї ва аз тарафи мардум бо сами-мият иљро мегардид ва ин маросим бо шодиву тантана њамроњ буд, дар баробари он никоњи шаръї њамчун вољиботи динї амалї мегардид.

Аз замони шўравї то имрўз ин анъана давом дорад ва им-рўзњо гоње чунин мешавад, ки зану шавњар танњо бо ни коњи ша риатї риштаи издивољ баста, зиндагии оилавї ба сар ме-баранд.

Чунин хусусияти бартарї доштани никоњи шаръиро пар-чам карда, баъзе аз ашхоси сарватманд ва њаваспеша ба аъ-моли номатлуби бисёрзанї даст мезананд, ки ин дар давлати њуќуќбунёду дунявї комилан раво нест ва шаъни давлату мил-лати моро доѓдор месозад.

Бо он ки мувофиќи ќонунгузории мо шахс метавонад фа ќат дар ќайди як никоњ бошад, бо он, ки Кодекси љиноятии Љум-њурии Тољикистон ба бисёрзанї љавобгарии љиноятї пешбинї намудааст, бисёрзанї ќабл аз њама масъалаи ахлоќї аст.


Мушоњидањо нишон медињанд, ки дар бисёр маврид оила-њое, ки мардони дузанаву сезана бунёд мекунанд, дер давом нес танд. Зеро оилае, ки бар пояи њавас ва пул парастї эљод мегар дад, бебунёд аст.

Вайрон шудани иттињоди занушавњарии ду нафар њавас-пеша фољеае нест, вале барои фарзандони онњо, ки аз мењру муњаббати падарї ва аз шафќату мењрубонии модар мањрум мегарданд, мусибати сахт аст.

Марде, ки андешадор ва масъулиятшинос аст, њаргиз ба бунёди оилаи дигаре намеафтад. Ва низ зане, ки фикри солим дорад, бо марди оиладор издивољ намекунад.

Бисёрзанї дар љомеаи мо, ки барои бунёди давлати воќеан демокративу њуќуќбунёду дунявї талош меварзем ва дар ин самт ба дастовардњои назаррас ноил гаштаем, маънои дар масъалаи пайравї ба арзишњои дунёи мутамаддин ќадаме ба аќиб мондан аст. Аз ин рў, моро лозим аст, ки фарзандо-намонро њанўз аз хурдсолиашон дар оила ва дар мактаб дар рў њияи эњтироми арзишњои волои инсондўстї, эњтироми байни-њамдигарї, гиромї доштани оила ва анъанањои оилавї тар-бият кунем.

Зикри ин нукта барљост, ки бисёрникоњї рўи вайро на њои оилањои ќаблан азњамрехта пайдо мегардад. Яъне занњои дув-вуму севвум одатан занњое мебошанд, ки аз шавњарњои пеш-тараи худ људо гаштаанд.

Албатта, ба барњам хўрдани оилањо бисёр омилњо са баб ме-шаванд. Вале мушоњидањо нишон медињанд, ки са баби асосии аз њам рехтани оилањо дар бисёр маврид аз адами якдигарфањмї, аз бесабру бурдборї ва бета њам мулию сабуксарии заваљайн рух менамоянд.

Воќеъияти зиндагї чунин аст, ки њар ќадар мо пешраф таю оќилу доно бошем ва пайрави арзишњои мутамаддину муоси-рем, њамин ќадар муњофизакори анъанањои миллї њастем ва аз суннати ќадимаи халќи худ, ки дар муносибати занушавњарї ба усули падарсолорї такя мекунад, бархурдорем. Падарсолорї бо он, ки расми кўњан аст, вай бо арзишњои фарњангии замони нав чандон ихтилофоте надорад. Албатта, агар падарсолорї


њамчун рафтори ќањњорона ва разилонаи асримиёнагї тасав-вур шавад, љои гап нест! Вале падарсолорї ин падидаи коми-лан солим аст, ки падар, яъне шавњар дар оила сарвару саро-бон ва таъминкунандаи асосии маишиёти оила мебошад.

Њатто дар замони шўравї, ки бори нахуст дар љомеаи то-љик њуќуќи зану мард баробар эълом гардид, мазмуну моњияти падарсолорї таѓйир наёфт. Бо он ки зан низ мењнат карда, як тарафи бори рўзгори оилавиро мебардошт, маќоми зан њамчун кадхудо боќї монд.

Халќи ботадбири тољик ва низ дигар халќњои мамлака-ти шўравї моњияти аслии баробарии зану мардро дарк наму-да, ин баробариро на дар бекор кардани афзалияти шавњар дар идораи умури оила, на дар сарварї дар хонадон, балки дар бархурдорї аз озодињои иљтимої, яъне касби саводу до-ниш, мењнат дар истењсолот ва ѓайра дарёфт карда, дар оила зери сарварии мард ва бо гармии муњаббати зан зиндагї ба сар мебурданд.

Дар сањифањои гузашта аз ќавли файласуфон гуфта шуда буд, ки оила аз рўи моњияташ ба давлат шабоњат дорад ва мо-дели кўчаки давлат аст. Аз ин лињоз, њамчуноне, ки њатто де-мок ратитарин давлатро бидуни роњбари ќотеъ тасаввур наме-тавон кард, оила низ ба сарвар ниёз дорад. Таљрибаи зиндагї нишон медињад, ки дар оилае, ки марди ѓаюру мењнатдўст ва хирадманду оќил сарвар аст, он оила аз њар љињат солим ме-бошад.

Нишонаи солимии оила пеш аз њама ба эњтироми тара-файни зану шавњар вобаста аст. Зану шавњари ба якдигар мењ-рубон, ки тамоми масъалањои рўзгори оиларо дар машварату маслињат ва дар њамдигарфањмию њусни эътимод њаллу фасл менамоянд, бо рафтори њамида намунаи ибрат барои фарзан-дон мегарданд.

Њамчуноне, ки наќши мард – сарвар дар таъмини маишиё-ти оила бузург аст ва падар бо ќотеъият ва сахтгирї дар шак-лгирии рўњияи фарзандон сањмгузор аст, мавќеъи зан-њамсар ва зан-модар барои солим нигоњ доштани оила ва муњити со-згори тарбиявию ахлоќї басе муњим мебошад. Аз ин рў, мо


бояд њамеша бар он кўшем, ки маќоми баланди зан ва њисси эњтиром ба ў чї дар оила ва чї дар љомеа баланду бегазанд бошад.

Дар мамлакатњои пешрафта маќому мавќеъ ва наќши зан дар љомеа нишондињандаи асосии маданияту фарњанги љомеаро муайян месозад. Мо низ бояд љањд намоем, ки маќоми зани тољик дархури мартабаи баланди ў бошад.

Яке аз масъалањои муњимме, ки ба устувории оила бе восита алоќаманд мебошад, ин интихоби њамсар ба њисоб меравад.

Аз ќадимулайём тољикон расме доранд ва имрўз низ ба чашм мерасад, ки љониби домодшаванда барои пайдо карда-ни арўс ба хонањои духтарони дамибахт мераванд ва ин расм-ро хостгорї мегўянд.

Расми хостгорї дар замони шўравї, ки имконият дод, то ља вондухтарон низ дар баробари љавонписарон дар омўзиш-гоњњову донишкадањову донишгоњњо тањсил намоянд ва дар истењсолот мењнат кунанд, усулан таѓйир ёфт. Албатта, усули ба домодшаванда пайдо кардани арўсе, ки домод то хостгории волидонаш аз ў хабаре надорад, имрўз њам маъмул аст, вале сол ба сол бо ин тарз хонадор кардани фарзандон ањамияти собиќаашро аз даст медињад.

Њоло чун дар замони шўравї, дар бисёр маврид љавон-духтарону љавонписарон дар интихоби њамсари ояндаи худ иб-тикор меварзанд ва баъди он ки худашон ба сари ќароре ме-оянд, аз волидайн хоњиш мекунанд, ки барои издивољи онњо мусоидат намоянд. Маъмулан, модари домодшаванда бо чан-де аз наздикон ба хонаи арўсшаванда ба хостгорї мераванд ва баъд аз адои чанде «расмият»-и ќабл аз тўйи никоњ, ба-рои ду дилдода лањзањои саодат фаро мерасанд ва онњо бо мўњру хати давлатї ва никоњи мусулмонї бо њам бо риштањои издивољ мепайванданд.

Ба њам пайвастани ду дилдода ва ё нокомии дилдодагон мавзўъи чун дунё кўњна аст. Дар адабиёти љањон ва аз љумла дар адабиёти тољик садњо њикояту достон офарида шудаанд, ки аз ишќи шўрангези ошиќон њикоят карда, дили хонанда-


гонро ба шўр меоваранд. Муњол аст хонандае пайдо шавад, ки њамроњи Лайливу Маљнуни ноком дидагонаш тар нагардад.

Нокому ноумед кардани ошиќони дилдода имрўзњо низ дар љомеаи мо њодис мешавад. Баъзе аз падарону модарон бар тибќи хурофоти асримиёнагї ба писараке дил бохтани духта-рашонро њамчун кори нангин њисобанд, дигарон ба духтари дўстдоштаи писарашон, агар аз оилаи миёнањол ё намояндаи мањалли дигарест, эрод мегиранд ва коре бо эњсоси самимии дўстдорон ва орзуву ниятњои онњо надоранд.

Мусаллам аст, ки њар падару модаре фарзандашро хуш бахт дидан мехоњад. Вале мафњуми «хушбахтї» барои бисёрињо бо сарвату дорої тавъам аст.

Насли калонсол ва миёна њанўз дар хотир доранд, ки то охири солњои њафтодум бообрўтарин љавонписарњо, ки њамаи духтардорон ба онњо њавас мекарданд, донишљўён ва навхатм-кардагони мактабњои олї буданд. Муаллими љавон дар он айём мавќеъи хоса дошт. Њамчунин волидайни духтар љавононеро, ки аз хизмати њарбї монда бошанд, хуш намекарданд. Албат-та дар он замон њам одамоне буданд, ки ба духтаронашон пи-сарони одамони сарватмандро тарљењ медоданд, вале тамою-ли асосї он ваќт соњибилмї ба шумор мерафт. Ахлоќу маъ-навиёти солњои пешазбозсозии шўравиро мањз илму дониш муайян мекард.

Ба ќавле, замона дигар гашту арзишњои ахлоќиву маънавї низ дигар гаштанд. Имрўзњо, ки мо давраи мушкилеро дар эњёи давлатдории миллии худ мегузаронем ва тараќќиёти иќти-содиии кишварамонро тибќи усули иќтисоди бозорї ба роњ мондаем, мутаассифона, чунин ба назар мерасад, ки дар ахлоќу маънавиётамон низ усулњои «бозорї» роњ меёбанд. Садњо ми-сол овардан мумкин аст, ки падару модарон дар масъалаи хо-надор кардани фарзандњояшон мањз бар омили сарват фиреф-та шуда, сабаби бадбахтии онњо гаштаанд.

Њарчанд тазод аст, онњое, ки имконияти комили хонон дану соњибилму соњибкасб кардани фарзандонашон њастанд, ба љои ин, шояд аз дилсўзии нобихрадона бошад, ки љигаргўша-њояшонро агар писар бошад, бо мошини хориљиву бо ќабза-


ќабза пули хориљї таъмин карда, ба кўчањо рањо месозанд. Ва агар духтар бошад, тамоми аъзояшро бо ороишоти гаронбањо пероста, коре надоранд, ки онњо дар берун аз хона бо чї коре машѓуланд. Чунин рафтори «ѓамхорона» боис мегардад, ки љавонон умрашонро дар ресторану дискотекањо гузаронда аз арзишњои волои милливу фарњанги пешќадами дунёи муосир ѓофил мемонанд. Биёед, андеша кунем, оё ин писарону духта-роне, ки бароишон волотарин арзиши дунёи муосир дискотека ва пешрафтатарин маданият маданияти зери мусиќии аљнабии нофањмо сар афшондану по кўбидан аст, оилањои солим ме-тавонанд бисозанд?

Аљиб ин аст, ки ќисмате аз љавонон (мутаассифона, ќис мати ќобили мулоњизае аз онњо) аз маданияти пешраф таи Ѓарб фаќат тамошои филмњои гангстерї ва дорои мазмуни фисќу фуљурро интихоб мекунанд. Охир, Ѓарб фаќат филмњои зўроварї ва фисќу фуљур истењсол наме кунад. Дар Ѓарб технологияи пеш-рафта ва илми нерўманд низ њаст. Масалан, њадди аксари ба-рандагони љоизаи Нобел, ки њарсола ба олимони барљаста ба-рои кашфиётњои бузурги илмиашон таќдим мегардад, намо-яндагони мамлакатњои ѓарби сайёраанд.

Фарзандро меваи умр мегўянд, ки барњаќ чунин аст ва ў ба-рои падару модар хеле ширин аст. Вале ѓамхорї ва мењрубонї ба фарзанд он нест, ки онњоро аз шуѓли хондану касб омўхтан боздорем. Балки мењрубониву муваддат он аст, ки фарзандон-ро ба омўхтану донистан водорем, онњоро аз фарњанги бойи миллї, ахлоќу маънавиёти баланди халќамон огоњ созем, то ин ки ваќте фардои начандон дур соњиби зану фарзанд меша-ванд, тавонанд, ки ба таври шоиста анъанањои волои миллии халќамонро идома дињанд ва дар њамбастагї бо ањли љомеаи кишварамон барои ободї ва шукуфоии Ватани мањбубамон – Тољикистони соњибистиќлол - сањмгузор бошанд.

ЉаНБаи фарњаНГии ТаНЗиМи оиЛа

Масъалаи танзими оила, ки аз якчанд омил – иљтимої, ахлоќиву маънавї, демографї вобастагї дорад, дар маљ мўъ


масъалаи фарњангї мебошад. Фарњангї аз он хусус, ки ташвиќу таблиѓ ва даъват барои ба низом овардани ои ла њамон ваќт са-мар медињад, ки мухотаб, яъне онњое, ки дар маркази таблиѓу ташвиќу даъватанд, зарурати тан зими оиларо на њамчун ши-ори рўз, балки огоњона дарёфт намоянд.

Воќеан њам, сањландешї хоњад буд, агар пиндорем, ки ба њалли масъалаи танзими оила фаќат бо шиору даъват ноил шуданамон мумкин аст. Танзими оила њам чун таљдиди анъана ва сањењтар бигўем, таѓйири анъанаи бисёрфарзандї ба анъ-анаи камфарзандї, аз тамоми масъулони маќомоту соњањои мухталифи давлативу љамъиятї ибтикору фаъолияти доими-ву тўлониро таќозо мекунад. Барои амалї кардани ин консеп-сия кормандони риштањои маърифатї, тандурустї, созмонњои занон, љавонон, шўъбањои фарњанги шањру ноњия, телевизи-ону радио, идора ва шўъбаю бастњои сабти асноди њолати шањрвандї ва ѓайра бояд, ки сањм гиранд.

Чї тавре, ки дар сањифањои гузашта зикр гардид, баъзе мам лакатњо танзими оиларо бо роњи ќонунан манъ кардани бисёр фарзандї амалї месозанд. Аммо дар мамлакати мо ин масъала фаќат чун пешнињод, чун маслињати нек воќеъ гардида, барои муваффаќ шудан ба ин њадаф низ роњу усулї фарњангї пешнињод шудааст.

Воќеъият чунин аст, ки имрўзњо дар љомеаи мо оилањое њастанд, ки беш аз се фарзанд надоранд ва мушоњидањо ни шон медињад, ки аксари сарони ин оилањо одамони соњибмаъ лу-мотанд ва ё шањрвандонанд, ки маълумоти олї надошта бо-шанд њам, аз љањонбинии пешрафта бархурдоранд. Аз ин рў, оё гуфтан мумкин аст, ки таљдиди назар ба анъанањои бисёр-фарзандї аз љониби худи шањрвандон худбахуд сурат мепази-рад ва тадриљан њамаи оилањои љавон аз бисёрфарзандї даст мекашанд? Љавоб мусбат мешуд, дар сурате, ки дар айни замон шумораи оилањои љавони бисёрфарзанд аз миќдори оилањои камфарзанд бамаротиб зиёд намебуданд.

Аз чунин ањвол оё чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки консепсияи танзими оила ба девори мањками анъа нањои де-


рини бисёрфарзандї бархўрд? Мутаассифона, чунин хулоса баровардан мумкин аст. Вале ин сабабњои худро дорад.

Мушоњидањои мо баръало нишон медињанд, ки аз љумлаи омилњои зиёде ду омили муассире мављуд аст, ки дар садди роњи танзими оила ќарор дорад: омили фардї ва суст будан ва ё умуман љой надоштани таблиѓоту таш виќот ва корњои фањ мондадињии моњияту мазмуни консепсияи танзими оила.

Ба назари мо, дар амалї сохтани консепсияи танзим оила нахуст таѓйир додани афкори устувори дар тўли сад солањо ба як навъ одати миллї табдилёфтаи мардум шарти асосї мебо-шад.

Љомеа аз инсонњои фард иборат аст ва њар инсоне нисбат ба масъалањое, ки мо одатан онро љамъиятї меномем, мавќеъ ва назари хоси худро дорад. Аз ин рў, барои дастёб шудан ба њалли масъалаи танзими оила зарур аст, ки аќидаву назари фард мавриди таљдид ќарор гирад. Маќоли «бо як гул бањор намешавад» шояд бењтарин намунаи муносибати фард ба тан-зими оила бошад, аз ин љо ки њар касе мегўяд: «фаќат бо тан-зими як оилаи ман масъалаи танзими оила дар мамлакат њал намешавад»; ё ин ки «фарзандони ман дар баробари миллионњо кўдакони дигар ќатрањое аз дарёянд» ва амсоли инњо.

Дар воќеъ њам, аз равзанаи нигоњи фард њатто бузургта-рин масъала, ки дар асл њалли он аз мавќеъи як шахс оѓоз ме гардад, наменамояд. Яке аз сабабњои бо душворї ба њаёт татбиќ шудани њар падидаи нав ва бењсози њаёти љамъиятї њамин омили фард аст.

Табиист, ки кўњро бо нохун канда намешавад, њамчу ноне ки ба њалли масъалаи танзими оила бо як-ду бор дар якчанд сол шиор партофтан муваффаќ намегардем. Моро зарур аст, ки дар њамбастагї бо тамоми зиёиёни равшанфикри кишвар барои дар љомеа падид овардани афкори пешќадами фарњангї бањри дарки масъалањои умдатарини њаёти љамъиятї, аз љумла танзими оила, талош варзем. Хеле хуб ва айни муддао мебуд, ки кормандони воситањои ахбори умумї ва ќабл аз њама те-левизион дар ин кори муњим сањм мегирифтанд ва бо тањияи барномањои пурмазмун ва офаридани филмњои телевизионї


барои дар мафкураи њаммењанон пайдо кунонидани муносиба-ти огоњонаву оќилона ба чунин масъалаи муњимми иљтимої, чун танзими оила, ташаббус нишон медоданд.

Љанбањои танзими оила, ки ба тарзи фишурда баррасї на-мудем, нишон медињад, ки ин масъала њам моњияти давлати-ву сиёсї, њам иљтимоиву фарњангї ва њам ахлоќиву маънавї дорад ва барои њалли он густариши афкори навини љомеа ва бахусус занону духтарон шарти асосї ба шумор меравад.

Бо он ки сарвару кадхудои оила мард аст, маќоми зан дар хонадон њамчун мењвари зиндагии оила басе бузург аст. Зан-модар, ки аз табиат рисолати муќаддаси тавлиди инсон бар ў эњдо гардидааст, барњаќ сарчашмадори њаёти одами нав ва идомадињандаи насли башар мебошад. Њар ќадаре мо моњияти сиёсиву иљтимоиву депмографию фарњангии танзими оиларо тавсиф накунем, ављи мантиќии ин назария нигоњдории сало-матии зан ва таъмини њуќуќи ў ба зиндагии шоиста мебошад.

Њар инсоне аз модар ба дунё омадааст ва гиромї доштани зан ин гиромї доштани модар аст. Њар марде, ки аз маќоми шавњарї зани худро водор ба тавлиди пайдарпай мекунад ва бо ин рафтори разилона сабабгори ба беморї гирифтор шу-дани зан мегардад, вай нисбати модар хиёнат мекунад. Љомеа чунин мардонро бояд мањкум намояд.

Дар мамлакати мо чунин њодисањо бисёр рух медињанд, ки мардњои тангназару бефарњанг аз занњои худ тавлиди писарро таќозо мекунанд, гўё интихоби љинс дар ихтиёри зани маъсум бошад! Њатто чунин њам мешавад, ки дар асари ба дунё ома-дани тифли духтар падари нобихради ў аз бањри тифли навзод ва њам модари ў баромада, зани худро, ки њанўз аз азоби баъ-даззоиш азият мекашад, талоќ дода меравад.

Чунин муносибати беэњтиромона ба зан-модар ва аз ў сох-тани дастгоњи тавлиди пайдарпай ва таќозои љинси дилхоњ ма-гар бо арзишњои миллати бофарњангу ботамаддун ва дорои ахлоќу одоби баланд мувофиќат мекунад? Албатта не!

Барои мо, мардуми Тољикистон, ки мамлакатамонро ба љањониён њамчун меросбари давлатдории дерин ва фарњанг-амонро ќадимтарин ва ѓановатмандтарин фарњанги сањмдошта


дар тамаддуни умумиљањонї муаррифї месозем, магар месазад, ки дар љомеаи мо, агарчанде хусусияти сартосарї надошта бо-шад њам, муносибати разилона, беадабона ва ѓайриинсононаи бењурматї нисбат ба зан ва њуќуќњои вай љой дошта бошад! Барои расидан ба њадафњои бузурги бунёди давлати воќеан демокративу њуќуќбунёд ва дунявї, ки мо эълом доштаем, пеш аз њама бояд барњам додани таассубу хурофот, рафтору кирдори нанговар ва хилофи ахлоќ, бебандубориву бероњагї муваффаќ гардем. Зеро тафаккури навини љавобгўи арзишњои волои истиќлолият ва љомеаи демокративу њуќуќбунёд ваќте густариш меёбад, ки нахуст майдони густариши он аз зуњуроти номатлубу зараровари љамъиятї покиза сохта шавад.

Имрўзњо, ки давлати мо ба марњилаи тозаи пешрафту та-раќ ќї расидааст, беш аз њар ваќт моро лозим аст, ки барои тањ кими волотарин арзишњои инсониву ахлоќї, эњтироми як-дигар, муњаббату муваддат ва гиромидошти оила ва волидай-ну фарзандон фаъолият намоем.

Танзими оила бо њама умдагиву ањамияташ љузъест дар фењ ристи наќшањо ва барномањои бузурги дигаргун созии кул-лии љомеа ва давлати мо, ки бояд онро дар чанд соли наздик анљом дињем. Вале дар баробари ин, танзими оила њамчун масъалаи иљтимої, ки бо љавњари иљтимоъ – шањрванд мар-бут аст, мантиќан ва моњиятан робитаи мустаќим бо тамо-ми барномањои дигаргунсози куллии иљтимоиву иќтисодиву фар њангї дорад. Аз ин рў, дар чї дараљаву сифат њал шуда-ни танзими оила, дараљаву сифати зиндаги љомеаи моро му-айян мекунад.


МароСиМњои ХаЛЌї – рУКНи фарњаНГи МиЛЛї

«расму оинњо бояд танзим гардида, њамчун ќис ми таркибии тамаддун ва фарњанги миллї ба меъёрњои зиндагии солим, пешрафти миллат ва таќдири ояндаи фарзандон мусоидат намоянд».


Президент Эмомалї Рањмон консепсияи танзими расму оинњои халќиро пешнињод намуда, њамзамон таъкид мекунад, ки танзими расму оин маънои мањдуд кардани анъана ва рас-му оинњои гузаштаро надоранд, балки яке аз роњњои мусои-дат намудан ба тарзи зиндагии солим, густариши фарњанги оила дорї, сарфаю сариштакорї ва нињоят, боло рафтани сатњи маданияти халќамон мебошад.

Нуктаи маълум аст, ки њар халќе бо гиромидошт ва идо-ма додани анъанањои таърихї ва оину суннатњои хал ќии хеш симои хоси миллии худро нигоњ медорад.

Миллати тољик аз миллатњоест, ки анъанаву оинњои мар-думиаш аз даврањои ќадим сарчашма мегирад ва бо мазмуну фалсафаи амиќаш аз умќи таърих то ба айёми мо расидааст.

Гиромидошти анъанањои таърихї ва пайравї аз расму оини навин, ки аз мўњтавою мазмуни истиќлолияти дав латї барме-ояд, аз масъалањои муњимми густариши фарњанги миллї аст. Вале дар баробари ин танзим намудани расму оин ва анъанањои халќї ва бо рўњи замона созгор гардондани онњо ањамияти хоса дорад. Зеро танњо ба хотири риояи анъана пайравї кардан аз расму оинњои зиёде, ки мўњтавою мазмунашон бо рўњи замон ва тарзи зиндагии мутамаддин созгор нестанд, љањонбинии халќро мањдуд мегардонад ва нерўи эљодии мардумро коста месозад.

Маълум аст, ки њар расму оине бар пояи муносибати инсон ба рўйдоду њодисањое, ки дар зиндагї рух медињанд, ќарор до-рад – ин хоњ њодисаи шодиовар бошад, хоњ мусибатбор. Дунё чунин бино шудааст, ки одамон, ки ба дунё меоянд, баъд аз за моне онро падруд мегўянд. Ва агар миллатњои пешрафта-


ву оќил фосилаи байни тавлиду маргро ѓанимат дониста, бо омўхтани илму дониш зиндагиашонро пурмазмун кардаву ху-дро аз њар ниёзе бениёз намуда, умр ба сар баранд, халќњои аќибмонда бо мурооти дањњо оинњои беањамияту нодаркор, вале сермасрафу зањматталаб худро ба гирдоби фаќру бенавої афганда, аз шоњроњи пешрафту тараќќї бар канор мемонанд ва умр дар торикиву зулмот ба сар мебаранд.

Тавлиди кўдак њамчуноне, ки дар як хонадони тољик њодисаи хурсандиовар аст, дар як оилаи шањрванди мамла-кати пешрафта низ бо нишот њамроњ аст. Вале агар дар ои-лаи шањрванди мамлакати пешрафта волидайну дигар назди-кон мењрубониву муваддати худро фаќат ба хотири мувози-бат аз кўдак ба анљом расонанд, дар кишвари мо дар атрофи ин њодиса дањњо расму оини умуман бо шахси кўдак иртибот надошта ба вуќўъ мепайвандад: оши бегоњи панљ, номгузо-рон, гањворабандон, дандонкафак ва ѓайраву њоказо. Дар ин маросимњо дар оилаи тифли навзод одамони зиёд љамъ ома-да, обу зиёфатњои пурмасраф барпо мешаванд. Ва аз эњтимол дур нест, ки волидайн ќарздор шуда, барои таъмини тифл ва дигар фарзандони худ бо хўроку пўшок дасттангї мекашанд.

Оё бењтар нест, ки ба љои барпо кардани теъдоди зиёди русуми нолозими бо парвариши кўдак иртибот надошта, он маблаѓњоро барои бењдошти фарзандон сарф кунанд ва онњоро ба таври шоиста ба воя расонанд.

Расми дигаре, ки барои волидайн мушкилоти азим ба вуљуд меоварад, тўйи хатна мебошад. Албатта, барои оилаи сар-ватманде барпо кардани тўйи хатна бо маросимњои пурдаб-дабаю пурљамъият, њатто доир кардани бузкашиву даъвати овозхонњои машњур ва раќќосањои зиёд мушкилие надорад ва баръакс барои онњо тўйи хатна бањонае ва мавриди муносибест барои дороии худро ба атрофиён муаррифї намудан. Аммо барои бисёре аз шањрвандони мо, ки маоши ночиз мегиранд ва аз барои анљом додани чунин маъракањо ба мамлакатњои њамсоя ба кор мераванд, бори миёншикан аст.

Аслан расми хатна љанбаи бењдоштї барои кўдак дорад. Вале аз адабиёти таърихї маълум аст, ки одамони сар ват-


манд ин расмро, њамчунин дигар оинњои халќиро воситаи худнамої ва намоиши ќудрати молиявии хеш намуда, зиё-фатњои чандинрўза барпо мекарданд. Чун дар гузашта имрўз низ сарватмандон тўйи хатнаро воситаи ба даст овардани шўњрат ва намоиш додани сарвату дороии худ менамоянд. Вале аљиб ин ки шахсони нодор ва базањмат рўзгузарон низ бо ѓўтидан ба ќарзу ќавола ба барпо кардани тўйњои сермас-раф машѓуланд ва ин амали нобихрадонаро ќарзи инсонї ва њифзи обрў мењисобанд.

Чаро дар љомеаи мо чунин фањмишњои ѓалат дар љањон-бинии мардум роњ ёфтааст ва барпо кардани тўйи сермасраф-ро воситаи аз љамъият аќиб намондан ва нишонаи одамгарї ме њи собанд ва бо суханони пурњикмати гузаштагон: «хоњї нашавї расво, њамроњи љамоат бош!», ки дар асл маъною њикмати тамоман мухолиф бо анъанањои хурофотиро дорад, далелнок мекунанд?

Њикмати мазкур таблиѓи чунин аќида нест, ки кореро ан-љом дињї, ки берун аз ќудратат мебошад. «Хоњї на ша вї рас во, њамроњи љамоат бош» дар мавриде гуфта мешавад, ки иштиро-ки њамаи ањли љомеа дар њалли масъалањои муњимми иљтимої зарур аст, мисли бо иштироки оммаи мардум сохтани роњњо, кандани каналњо, бо роњи њашар бунёд намудани масљиду мактабњо ва амсоли инњо.

Асбоби нигоњдории ному нанг будани тўйбарпокунї реша-њои амиќи иљтимої дорад ва сабаби асосии дар солњои истиќ-лолият дигарбора ављ гирифтани ин гуна зу њурот дар паст бу-дани сатњи маърифатнокї ва љањон бинии ќисми зиёди марду-ми мамлакат мебошад.

Дар даврони шўравї, махсусан баъд аз солњои сиюм то ба нимаи аввали солњои њафтодуми асри ХХ, дар замоне, ки си-ёсати давлати шўравї хеле бо ќотеъият љорї мешуд, њаргуна маъ ракаороињои оммавї ба соњибони маъ рака пайомадњои но-гувор ба бор меовард. Вале баъдан, пас аз ба маљрои мулоим гузаштани сиёсати давлати шўравї, ки баъдан маълум шуд, дав рони рукуд ва ављ гирии коррупсия аз он давра оѓоз шуда будааст, кори танзими расму оинњои халќї ба њокимиятњои


давлатии љумњурињои иттифоќї вогузор гардид. Ин давра-ро метавон марњилаи аз нав эњё шудан ва бо дигар зуњуроти хуро фотї омехта гардидани оинњои халќї ном бурд.

Оинњои халќї мафњумест, ки ин ибора сифати ин унсури маданияти иљтимоиро муайян мекунад. Дар ин маф њум кали-маи «халќї» бо он ки сифати оинро, яъне халќї будани онро мефањмонад, баёнкунандаи воќеъияти зиндагї мебошад, ки ин оинњо мањз дар доираи халќ ва берун аз расмияти давлатї воќеъ шудаанд. Албатта, дар њамаи мамлакатњои љањон оинњои халќї бидуни дахолати дастгоњи давлатї муроот мешаванд. Вале дар мавриде, ки ин гуна расму оин аз њадди эътидол гу-зашта дар роњи пешрафт ва расидан ба сохти солиму мута-маддини иљтимої монеъ мегардад, лозим меояд, ки дастгоњи давлатї дахолат намояд ва барои ба чањорчўбаи муайян да-ровардани анъанањо чорањо андешад.

Таљрибаи чанд соли охир баъд аз бо иќдоми Президен-ти љумњурї ќабул шудани ќарори махсус доир ба танзими расму оинњо ва камхарљ гардондани онњо ва суханронї ва даъватњои Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмон дар маљлиси умумиљумњуриявї доир ба танзими расму оинњои халќї дар таърихи 9 июли соли 1999 собит месозад, ки по-киза намудани расму оинњои халќї аз зуњуроти номатлуб ва аз бидъату хурофот фаќат бо таблиѓоту ташвиќот дар сатњи олии роњбарияти мамлакат даст намедињад ва бояд, ки тамо-ми зинањои њокимияти давлатї ва маќомоти соњањои гуногуни иљтимої дар њалли ин масъала љидду љањд намоянд. Зеро ба-рои расидан ба рўзгори босаодат, ки њадафи аслии истиќлол мебошад, лозим аст, ки дар баробари њалли масъалањои бу-зурги созандагї ба бартараф кардани монеъаи асосии пешраф-ти иљтимої – танзим ва ба ќолаби муайян даровардани расму анъанањои миллї муваффаќ гардем.

Њалли масъалаи танзими расму оинњои халќї усулан њалли масоили иљтимої ва њатто иќтисодї мебошад. Зеро мушоњидањо нишон медињад, ки мушкилоти асосии оилањо ва бахусус оилањои серфарзандро адои суннатњои халќї фароњам меова-ранд. Далели равшани ин гуфтањоро маќоли халќии «кўдакро


ба гањвора банду аз пайи љињози хонадоркуниаш бош!» ба хубї бозгў менамояд. Яъне маросиму маъракањои халќї он ќадар пурмасрафанд, ки мояи зањмати волидайнро дар тўли солњои зиёд фароњам меоваранд. Ин манзара боз њам вахим-тар ба назар меояд, агар тасаввур кунем, ки дар оилаи тољик маъмулан чанд кўдакро ба гањвора баста, аз пайи таљњизи хо-надоркуниаш мешаванд.

Воќеан, расми хонадоркунии фарзандон аз мушкилтарин русуми мардуми мо ба шумор меравад, ки дањњо маросими кўчаку бузурги сермасрафро дар бар мегирад ва оилањои арўсу домодро дар баробари мушкилоти азими моддї ќарор медињад. Оилањое, ки фарзандонашонро хонадор мекунанд, ногузиранд, ки маросимњои зиёдеро аз ќабили ноншиканон, тўйи фотиња, сарулибосбинон, маслињатошї, ордбезон, маљлиси духтарон, базми љўрањои домод, оши никоњ, зиёфати баъд аз шаби зи-фоф, шармшиканон, келинталабону домодталабон, падарби-нон ва амсоли ин расмњои сермасрафро анљом дињанд.

Яке аз анъанањои аз даврони кўњан расида ва нангине, ки то њол дар љомеаи мо аз он пайравї мешавад, ин ширбањо, мањр ва ё ба шеваи мањаллї ќалин додани тарафи домодшаванда мебошад, ки шаъну эътибори халќи моро дар пеши љањониён коста месозад.

Ин падидаи номатлуб ба ѓайр аз он, ки бо рўњи љо меаи мута маддин созгор намебошад, аз нигоњи ахлоќї низ љанбаи ман фї дорад ва фазои мењру муњаббатро барои навхонадо-рон тира мегардонад.

Аз ростї, то чї њадде инсон ба худ берањму шафќат бояд бошад, ки даруни чоњи бетаги ин њама маъракаву маросим ва харљу масрафи миёншикан афтода, чашм ба дунёи равшан ку-шода натавонад.

Худ ќазоват кунед, оё миллати тољик бо анъанаи серфар-зандиаш, ки аз як тўю маъракае ќомат рост накарда, ба зери бори маъракаву маросими дигаре меафтад ва тамоми зинда-гиаш ваќфи тўйсомондињї мегардад ва њама дороиву нодо-рии худро сарф месозад, чї гуна фурсати онро пайдо меку-над, ки аз хушињои зиндагї аз ќабили сайру саёњат, истироњат


дар осоишгоњњову фароѓатгоњњо ва умуман тафрењу табобати оддї бархурдор бошад.

Дар сурате, ки дигар халќњои худшиносу худогоњ маъ нои ризоятмандї аз њастии хешро, ки мо онро нангу номус мено-мем, комилан дар илму донишомўзї ва мўши кофињои фаннї дарёфт намуда, њаёти худро бо ихтирооти барои инсон суд-манд рангин намудаанд, мо дар ќолабњои анъанањои ба ном халќї дар монда, роњи пешрафту тараќќиро барои худ бастаем.

Чунин ба назар мерасад, ки мо љавњару маънии зиндаги-ро на дар љойе, ки миллатњои мутамаддин пайдо кардаанд, љустуљў мекунем. Вале ноогоњона гумон дорем, ки мањз мо маъною љавњари зиндагиро дарёб кардаем.

Дигар бахше аз анъанањои халќии мо, ки на камтар аз ма-ро симњои шодмонї миёншикан воќеъ мегарданд, маросимњои азо мебошанд.

Баргузор кардани маросими дафни љаноза бо риояти ањ-коми динї ва анъанањои деринаи мањаллї як амали зарурї аст. Ва низ бо иштироки доираи муайяни хешовандону наздикон гу-зарондани маросими ёдбуди марњум амали савоб ва инсонї аст, ки бар мабнои эњтиром ба гузаштагон сурат мепазирад. Вале боиси таассуф аст, ки доираи муайяни рўњониён ин вољиботи динї ва таманниёти рўњонии одамонро ба асбоби касби маош табдил додаанд ва бо фатвои хеш теъдоди зиёди маросимњои серхарљу исрофкоронаро дар љомеа роиљ сохтаанд, ки ин ма-росим ва сарфу харљи онњо комилан бо шариати дини муби-ни ислом ва фармудањои азизони худо мувофиќат надоранд.

Мо, тољикон, Худоро шукр, мусулмон њастем ва њам чун пай рави дини равшани ислом ва ањкоми шариати муњаммадї ба мероси динї, меъёрњои ахлоќиву фарњангии ислом эњтиром дорем. Шояд пайравии мо ба дини мубини ислом ва эњтироми беандоза ба намояндагони рўњониён, ки гоњо ба таассуб њамроњ аст, чашмонамонро мебандад ва мо аъмоли носавоби ба ном њомиёни динро, ки фармудањои шариатро ба манфиати худ ба кор мебаранд, намебинем.


Зикри ин нукта муњим аст, ки ќисми равшанфикри рўњо-ниён, ки покизагии дин аз ширку хурофот бароишон азиз-тар аз молу сарвати дунёст, бар онанд, ки тоза кардани дин аз хурофоту бидъат ва шикастани ќолабњои урфу одатњое, ки дар тўли солњои зиёд дар тафаккури мардум мустањкам љой гириф таанд, кори сањле нест. Ва яке аз омилњои асосии муш-кил будани мубориза бо хурофоту бидъат, ин аъмоли ќисми муњо физакори рўњониён аст, ки онњо намехоњанд мардум аз ќайди хурофоту бидъат рањої ёбанд, зеро покиза шудани дин аз урфу одатњои хурофотї барои онњо маънои баста шудани манбаъи даромадњои безањматро дорад.

Дигар аз омили беш аз пеш шакли вахим гирифтани урфу одатњои хурофотї рўњия ва одати миллии мо, тољикон, мебо-шад. Мо одатан майли бо афкори умум созиш кардан дорем ва дар баробари ин муњофизакори њар гуна расму оин њастем ва бе он ки биандешем пайравї аз онњо ба њастии мо ва рўњи мо чї медињад, бо таќлид ба дигарон он анъанањоро анљом медињем. Зеро гумон мекунем, агар расму оини маъмулро риоя накунем, расвою радди маърака мегардем.

Барои шахси сарватманд мушкиле надорад, ки маъракаи бузурге барпо кардаву чанд гову гўсфанд сар зада, ба мардуми зиёде ошу оби фаровон дињад ва муллоёнро аз сар то по либосу љињоз пўшонад ва ба ин васила бар тибќи љањонбинии мањдуди хеш соњиби обрўву савоби зиёд гардад. Вале барои одаме, ки мао шашро базўр сарбасар мекунад, бо таќлиди бемаънї ба аш хоси сарватманд оростани маъракаи пурдабдаба басе га-рон меафтад.

Њамин тавр, дар маъракаорої сабќат кардани ашхоси сар-ватманд ва ба онњо пайравї намудани дигар табаќоти љамъи-ятї ба он овардааст, ки имрўз оини дафну ёдбуд аз маро симу маъракањои зиёд иборат шуда, азодоронро мўљиби гириф то-рињои зиёд гардонда, оилањоро ба камбаѓалию ќашшоќї мера-сонад. Ва пуртазод ин аст, ки касе пеши касе лаб ба шикоят на-мекушояд – худо накунад, ки ўро ба бедиёнатї айбдор кунанд!

Мусаллам аст, ки њар халќу миллате дар мавриди фав-ти наздикон вољиботи динї ва анъанањои хоси миллии хеш-


ро анљом медињад. Вољиботи дини мубини ислом барои мус-лимин ин аст, ки поси хотири мурдагон тавассути тиловати Ќуръон ва хайру садаќоти зиндагон барои гузаштагон сурат мегирад. Ва дар ягон љойе аз китобњои муќаддас наомада-аст, ки барои анљоми ин вољибот маъракањои пурњамњама бо дастархонњои оганда аз анвои таому меваю ширинињо ороста шавад ва онњое, ки Ќуръон тиловат мекунанд, бар ивазаш аз соњиби маърака пул ситонанд. Вале дар љомеаи мо чунин аст, ки муллоён нафаќат барои тиловати Ќуръон пул мегиранд, балки он хайру садаќотро, ки дин барои камбаѓалону дармон-дагон муайян намудааст, ба љайби худ мезананд.

Рўњониёни тањсилкардаву равшанфикр ва низ ашхосе, ки дар мамлакатњои низоми љамъиятиашон исломї борњо сафар намудаанд, шањодат медињанд, ки дар ягон аз гўшаи олам, ки мусулмонон зиндагї мекунанд, дар маросими дафну таъзияа-шон ба исрофкориву хурофот роњ намедињанд.

Пас, мантиќан суоле ба миён меояд, ки чаро мањз дар мам-ла кати мо, дар байни мардуми кишваре, ки аз лињози некў ањ-волї дар сатњи поёнтар аз кулли мамолики мусулмоннишин ќарор дорад ва ќисмати зиёд аз нисфи ањолиаш камбаѓал аст, чунин исрофкорию бидъату хурофот маъмул мебошад? Оё роњу воситае нест, ки пеши ин гуна исрофкорињо гирифта шавад?

Боиси ќаноатмандист, ки солњои охир ба эњтимоми Пре-зидент Эмомалї Рањмон барои танзими расму оинњои халќї ва камхарљ кардани онњо Њукумати мамлакат ќарори мах-сус ќабул карда, аз тамоми маќомоти давлатї, ташкилотњои љамъи ятї, намояндагони рўњониён даъват ба амал овард, ки дар њалли ин мушкилоти маънавї эљодкорона ва чораљўёна фаъолият намоянд.

Вале, мутаассифона, ба назар мерасад, ки ќарори мазкур татбиќи худро дар амал пайдо накарда истодааст.

Љойе ба тардид нест, ки фаъолияти якљояи њукуматњои мањал лї, ташкилотњои љамъиятї ва муассисањои фарњангї дар бобати ба мардум фањмондани ањаммияти танзими расму оин-њои халќї самара хоњад дод. Вале дар паст фаровардани шид-


дати вазъият Маркази исломї метавонад наќши њалкунанда дошта бошад.

Ин аз воќеияти зиндагии мост, ки тамоми расму оин њои халќии мо хоњ тоза аз хурофот ва хоњ хурофотї бошанд, њамчун адои вољиботи динї сурат мегиранд ва наќши рўњониён дар ин маросимњо асосї мебошад. Ва Маркази исломї, ки яке аз вазифањои асосиаш покиза нигоњ доштани дини мубини ис-лом аз бидъату хурофот мебошад, уламои дин бо истифода аз шаъну эътиборашон ва мавќеъашон дар иљтимоъ, ки раъя-шон бар мусулмонон вољиб аст, метавонанд ислоњи куллї ба анъанаву оинњое, ки бо бидъату хурофот олуда гаштаанд, во-рид оваранд.

Мусаллам аст, ки мувофиќ ба арзишњои истиќлолият ва таќозои зиндагии осудањолонаю бомаром танзим ва созгор на-мудани расму оинњои халќї кори як солу ду сол нест. Вале дар њолати интизор нишастан њам ба маќсад мувофиќ намебошад. Аз ин рў, мо бояд дар љомеа дар њамкории доимии маќомоти давлатї, ташкилотњои љамъиятї, намояндагони рўњониён, пи-рони корозмуда ва љавонони бофарњанг бар он кўшем, ки бо андешидани чораву тадбирњои муассир пеши роњи маъракаю маросимњои серхарљу пурдабдабаро гирифта,онњоро ба тала-боти рўз мувофиќ намоем.

Маъракањои бодабдаба ва маросимњои пуркарруфар ба ѓайр аз њангоматалабию худнамої ва сарфу харљи бењуда, њељ мо њияти иљтимої надоранд.

Магар он бењтар нест, ки ба љойи харољоти зиёд карда бе-њуда ба ќавле, пулро ба њаво пош додан, бо сарфи он маблаѓ-њо ба фарзандони худ дониши замонавї дињем, бо харида-ни китобњо ва компютерњо ва бедор кардани раѓбати онњо ба илму дониш тафаккурашонро тањрик дињем ва бо ин роњ фар зандонеро ба камол расонем, ки фардо тавонанд ба тарзи мат лубу самарабахш чархњои азими дастгоњи идорї, сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангии кишвари худро бичархо-нанд ва бо шоњроњи тамаддун бо суръат пеш рафта, зиндагии шоиста ба сар баранд.


Чуноне ки дар сањифањои гузашта таъкид шуд, гироми-дош ти анъанањои таърихї ва пайравї аз расму оини навин, ки аз мазмуну моњияти истиќлолият бармеояд, аз масъалањои муњимми густариши фарњанги миллї аст. Аз ин рў, таљлили идњои умумимиллдиву умумиљањонї ва љашнњое, ки барои халќи мо ањаммияти бузурги таърихї доранд, омилњое њастанд, ки метавонанд дар шуури шањрвандон, махсусан насли на-врас эњсоси умумияти таърихї, ватанпарастї, мењри зањмати њалол ва гиромидошти ёду хотираи аљдоди зафарманди хешро таќвият бахшанд, ба густариши худшиносї ва ифтихори миллї, боз њам мустањкам шудани вањдату якдигарфањї муосидат на-моянд. Фазои тантанаву шодї ба тафаккури шахсият таъсири мўъљизаосо дорад. Зеро њамагон дар атрофи рўйдоде фароњам меоянд, ки ба њар кас ва ба њама баробар тааллуќ дорад.

Барои миллати тољик ва тољикистониён Иди Истиќлол, Иди Наврўз, Рўзи Ѓалаба, Рўзи вањдат, Рўзи байналхалќии за-нон, идњои Фитр ва Ќурбон љашнњои муњим ба шумор мера-ванд ва бо шукўњу љалоли хосе истиќбол мешаванд.

Ид њодисаи фарањбахшу нусратангез дар рўзгори мардум аст. Вале ид њамзамон моњияти ахлоќиву фарњангї дорад, зеро њарчанд љашнњои умумимиллї дар сатњи давлатї баргузор ме-гарданд, онњо нахуст дар муњити оила сурат мепазиранд. Яъне барои ин ки љашне ба рўйдоди муњимми умумихалќї табдил ёбад, бояд, ки аввал дар оила аз љониби аъзои он њамчун санаи ѓайриоддї, њодисаи хурсандиовар дарёфт гардад. Такопўи па-дару модар барои тањия намудани сару либоси нав барои фар-зандон, оростани дастархони идона, дастљамъона њозир шудан ба мањалли тантана ва ѓайра, ки дар маљмўъ фазои идонаро ташкил медињад, дар аќлу шуури кўдак майлу раѓбати ширкат намудан ба ин рўйдоди пурнишотро бармеангезад. Кўдакон эњсос мекунанд, ки ин рўз аз рўзњои муќаррарї ба куллї фарќ мекунад ва рўзест, ки њама бояд либосњои нав пўшанд, шодиву хурсандї кунанд, таомњои болаззат хўранд. Посух ба суолњои кунљковонаи кўдак, ки барои чї имрўзро ид мекунем, дарси на-хустини огоњии миллї ва тарбиятии насли наврас дар рўњияи гиромдошти анъанањои неки ниёгон мегардад.


Эњтиром гузоштан ба гузашта ва гиромї доштани рўњи пе-шиниён аз анъанањои дерини мардуми тољик аст. Зинда мон-дан ва девори таърихро рахна карда то ба замони мо расидани анъанањои ќадимї ва осори бузургони илму адаби халќамон баёнгари гиромидошти мардуми тољик аз самари аќлу хира-ди аљдоди хеш аст.

Њар насл ва њар шахс њалќаи миёна дар силсилаи таъ-рих аст, ки тавассути мављудияти хеш гузаштаро ба оянда ва ояндаро ба гузашта пайванд медињад. Аз ин нуќтаи назар, чї гуна сурат гирифтани љањонбинии фарзандони мо, комилан вобаста аз мост. Мо њар ќадар бо њисси эњтиром ба арзишњои миллї муносибат кунем, фарзандони мо низ њамин хел муноси-бат хоњанд кард, зеро љањонбинї ва тафаккури онњо дар сояи љањонбинї ва тафаккури мо сурат мегирад.

Љашни Наврўз иди истиќболи бањор, паёмовари ризќу рўзии инсон, иди мењнату киштукор аст. Таљлили иди Наврўз, ки дар мамлакати мо ба таври сазовор ва бо шукўњу танта-на баргузор мегардад, бо ќадимият ва асолаташ пайвандга-ри имрўз бо рўзгори то ба њазорсолањо дури ниёгон, замо-ни асотиру афсона аст, ки дар он замон Наврўз натанњо иди оѓози бањор, њамчунин пирўзии нур бар зулмот дарёфт мешуд. Пи рўзии нур бар зулмот дар љањонбинї ва фалсафаи аљдоди дури мо њам ба маънои њаќиќї ва њам ба маънои маљозї бу-дааст. «Дониш андар дил чароѓи равшан аст» гуфтани устод Рўдакї баёни фалсафаи ниёгон аст, ки илму дониш ва касбу њу нарро, ки боиси ободии рўзгор мегардад, ба нуру рўшної мо нанд мекардаанд.

Љашнгирии Наврўз, ки ниёгони мо бо бархурдорї аз илм-њои табиї ва донистани мизони гардиши сайёрањо дар айё ми гардиши куллї дар табиат – эътидоли бањорї, њамчун оѓози тозаи зиндагї љашн мегирифтанд, барои мо на танњо мероси гаронбањои фарњанги ниёгон, њамчунин мавриди муносибест барои шинос шудан бо тарзи зиндагї, фалсафа ва тафакккури аљдоди дурамон мебошад, ки баќои зиндагии миллати моро дар он њазорсолањои дур фароњам овардаанд.


Чуноне, ки аз таърих медонем, ниёгони ориёии мо тибќи оини хеш чањор унсури табиї: оташ, хок, об ва бодро мепа-растиданд ва махсусан оташ пеши онњо имтиёзи бештар дошт ва бар мабнои парастиши оташ ба Хуршеду Моњ таъзим ме-карданд.

Таълимоти Зардушт, ки дар китоби муќаддаси ориён Ава-сто фароњам омадааст, зиндагии инсонро бар пояи се асл – пин-дори нек, гуфтори нек, рафтори нек муайян намуда, аз ин се асл гуфтори некро сарќонуни худої медонист ва тамоми њукми шаръиро бар пояи ростї бино менамуд.

Парастиши Хуршеду Моњ, оташ, замин, об, бод ва риояи пиндори нек, гуфтори нек, кирдори нек фаќат вољиботи ди-ние набуданд, ки бо анљом додани маросими махсуси мазњабї ба амал бароварда шаванд. Балки зардуштиён дар зиндагии њаррўзаи худ дар оила, дар муоширату муносибат бо њамнавъон ва бо зањмату мењнат садоќату имони худро ба таълимоти динї собит месохтанд.

Хусусияти хоси зиндагии рўњонии ниёгони мо ин буд, ки барои ба амал татбиќ кардани вољиботи динї љашнњои махсус барпо менамуданд. Масалан, љашни Наврўз ин пеш аз њама парастиши Хуршеди њаётбахш ва замину оби ризќу рўзиовар ва иди ободсозии рўзгор буд.

Дар бораи таърихи љашни Сада, ки подшоњи пешдодї Њушанг ба он оѓоз бахшидааст, њаким Абулќосими Фир давсї чунин байтњо дорад:

Шаб омад, барафрўхт оташ чу кўњ,Њамон шоњ дар гирди ў бо гурўњ.Яке љашн кард он шабу бода хвард,Сада номи он љашни фархунда кард.Зи Њушанг монд ин Сада ёдгор,Басе бод чун ў дигар шањриёр!

Љашни Мењргон дар рўзи эътидоли тирамоњї, њамчун иди самари мењнат ва мењрубонии табиат ба инсонњо ва мувадда-ти одамон ба якдигар таљлил мегашт.


Ба љуз ин љашнњои бузург љашнњое аз ќабили Бањ мангон, Урдубињиштагон, Шањриёрагон, Маздагирон, Хур додгон, Амр-додгон таљлил мегардиданд, ки дар ин рўзњо ниёгони мо анде-шаи пок, таќво ва дурустї, њу ку мати матлуб, муњаббат, сахо-ват, саломативу камол ва амсоли ин арзишњоро ситоиш мекар-данд ва дар ин рўзњои ид бо муњаббату самимият ба хонањои њамдигар мењмон мешуданд, аз пирону барљомондагон хабар мегирифтанд, хонањояшонро зеб медоданд ва нињолу бутта бар замин менишонданд.

Агар иди Наврўз, Сада, Мењргон ва умуман оини ниё го-намонро таълимоти дорои моњияти њифзи муњити зист, тако-мул дињандаи инсони фаъол ва таблиѓкунандаи ободї гўем, сањв нахоњем кард, зеро таълимоти оини ниёго намон аз њар љињат гуфтањои фавќро таъйид месозанд.

Барои мисол чанд њукми оини ориёиёнро меоварем, ки дар дастраси таърихшиносон воќеъ шудааст:

– зарурияти риояи покизагиии бадан;– кўшиш ба тарбияи неки фарзандон. Њеродот, муарри-

хи юнонї, ин нуктаро равшан намуда, навиштааст: «тарбияи фарзанд дар миёни порсиён бисёр сода ва ягона њадафашон ин буд, ки мардони дуруст ва сарбозони лоиќ парвариш дињанд»;

– кўшиш дар ободї ва ободонї. Зардушт гуфтааст: «Мар-ди муќаддас он касест, ки дар ин дунё љойгоње бисозад ва от-ашу чорпоён ва зану фарзанд ва галањои хуб дар он нигоњ до-рад. Њар кї гандум мекорад ва дар замин дарахти мева ме-нишонад, вай тухми сафо кошта ба ќадри сад ќурбонї дини Ањурамаздаро густариш додааст»;

– дурї љустан аз танбалї. Дар бахше аз китоби «Авасто» омадааст: «Аз танбалї барњазар бош, то аз анљоми корњо боз намонї!»;

– саъй дар њифзи њайвоноти фоидаовар.Таърихшиносон бино бар маъхазњо овардаанд, ки зардуш-

тиён сагро азизтарин њайвон мењисобидаанд ва њар касе са-гро кушад, чун ќотили инсон ба марг мањкум мегардидааст;

– парњез кардан аз ќарзгирї. Дар бахше аз Авасто ома да-аст, ки «њељ гоњ кас набояд худро ќарздор кунад. Бо ќарздор


шудан мо монанди дуздон мешавем». Њеродот навиштааст, ки ориёиён њељ чизро ба ќадри дурўѓ мўљиби шармсорї намедо-нанд ва баъд аз дурўѓ ќарз гирифтанро шармандагї њисоб меку-нанд, зеро мегўянд: «он кас, ки ќарз дорад, дурўѓ њам мегўяд»;

– дурї љустан аз корњои зиште, ки оин манъ кардааст: рибохўрї, худхоњї, њасад, тамаъ, ѓурур, саркашї, дуздї, хашм, кинаљўї, тўњмат, хабаркашї, исрофкорї, худкушї, зино, пурхўрї.

– саъй дар илмомўзї. Зардушт мегўяд: «Эй, росттарин до-ниши Маздо, офаридаи муќаддас, агар ту дар пеш бошї – мун-тазири ман шав; ва агар пас бошї – ба мо бирас!»

Аз ин овардањои кўтоњ аз оини зардуштї ба хубї рав-шан мегардад, ки чаро аљдоди дури мо ба пояњои баланди дав латдорї ва тамаддуни тобнок расида будаанд. Агар кас маъ хази ин њукмњоро сарфи назар кунад, мисли ин аст, ин фармудањоро на ин ки чанд њазор сол пеш, балки имрўз гуф-та бошанд.

Хулоса, Наврўз – муњимтарин љашни ниёгони мо, ки бо арзишњои волои ахлоќию маънавиаш ба ташаккули аљдоди мо њамчун миллати тољдор мусоидат намудааст, имрўз њам метавонад бо фалсафаю њикмати бузургаш миллати моро ба сарљамъї, мењнати њалол, ободонї, зиндагии орому осуда ва пурфайзу баракат њидоят намояд. Ин, албатта, пеш аз њама аз худи мо вобаста аст. Барои ин моро лозим аст, ки вазифањои инсонї ва шањрвандии худро дарк намуда, њувийят ва худши-носии миллиро дар партави њикмату фалсафаи Наврўз ва тибќи расму оинњои ниёгон тањаќќуќ бахшем, ба ќадри арзишњои истиќлолият бирасем, бунёдкориву созандагиро мароми ас-лии зиндагии хеш ќарор бидињем.

Рўзи Истиќлолият бузургтарин ва шукўњмандтарин санаи сиёсию таърихї барои миллати тољик аст. Ин рўз љашни мав-луди тифли ормонњои њазорсолаи ниёгони тољик мебошад, ки онро дар батни таърих бо ѓизои забони фанонопазири тољикї, шеъри оламгир ва анъанаву суннатњои љовидонї парварда ба арсаи њастї овардаанд.


Дар таърихи њар миллате санањое њастанд, ки арзишу ањамияти фавќулодда доранд. Барои мо, тољикон, чунин са-наи бузурги дорои ањаммияти таърихї – 9 сентябр, љашни Истиќлол мебошад.

Љашн ин пеш аз њама шодию сурур ва шукўњу тантана аст, шукўњу тантанае, ки дар замираш маънову рамзе дорад. Ва ин маънову рамз як љашнро аз љашни дигар мутамоиз месозад.

Маънои љашни Истиќлол чун таърих амиќ аст, зеро љашни Истиќлол барои тољикон рўзест, ки мўњтавои садсолањоро дар худ ѓунљоиш додааст. Рўзи Истиќлол ин љамъбасти талошу муборизањо ва худфарсоиву љоннисорињои абармардони мил-лат аст, ки барои озодию худмухтории халќи тољик ва давла-ти миллї аз худ нишон додаанд ва дар сањнаи ин муборизањои беамон љон супоридаанд.

Аз ин рў, љашни Истиќлол љашни омўзиши таърих ва ши-носої бо гузаштаи ниёгони бузург аст. Вагарна чї тавр мета-вонем арзишу асолати Истиќлолро дарк намоем!

Сайри кўтоње ба таърих нишон медињад, ки аљдоди мо њанўз дар њазорсолаи дуввум то милод соњиби суннатњои давлатдорї будаанд, ки он дар миёни таърихшиносон бо номи ањди Каёниён маълум аст.

Анъанањои давлатдории Каёниён, ки идома ва ташак-кули оини давлатдории ниёгони мо мебошад, аз суннатњои ќадимтарин ва дастури давлатдорї барои мамолики Ѓарбу Шарќ гардидааст.

Давлати Сосониён шакли идомаёфта ва такмилгардидаи суннатњои давлатдории пешиниён буд, ки дар охирин давраи давлатдории тоисломї ба ављи шукуфої расида буд. Вале дар асари њуљуми шадиди урдуи маќдунї аз њам пора гардид ва дар натиљаи таљовузи лашкари араб тамоман аз байн рафт.

Муборизаву талоши ќањрамононаи ниёгони мо барои истиќлолу озодї, ки бар мабнои анъанаву суннатњои дерини давлатдорї, фарњанги асил ва ифтихори ватандорї бино ёфта буд, алораѓми кўшишњои шовинистии истилогарони араб, ки дар садади он буданд, бо воситаи густариши забони арабї њувияту ифтихори миллї ва шарафу номуси аљдоди моро не-


сту нобуд кунанд, нахуст вањдати сиёсии тољиконро дар симои давлатњои Тоњириён ва Саффориён ба вуљуд овард ва баъдан ба бунёди давлати мутамаркази Сомониён поя гузошт.

Давлати Сомониён, ки 1100-солагии онро соли 1999 бо љалолу шукўњи хоса љашн гирифтем, барои ташаккули халќи тољик асос нињод ва илму фарњанги ўро ба ќуллањои балан-ди маърифат баровард. Адабиёти оламшумули тољикию фор-сиро бунёд гузошт ва бузургони илму маърифатро, ки осори љовидонаашон тамаддуни умумибашариро зеб медињад, ба ар-саи олам баровард.

Мутаассифона, Давлати Сомониён дар он даврони ноам-ну пурихтилофи асримиёнагї бар муќобили фишори нерўњои ќуд ратталаби дохилї ва душманони хориљї натавонист пойдо-риашро њифз кунад ва дар охирин соли њазораи якуми милодї ба њастии худ хотима дод.

Њазор сол, ки њатто дар миќёси кайњонї ваќти каме нест, миллати мо аз давлатдорї мањрум буд, то ин ки гулхани ин-ќилоби Октябр дар Россия дар дили мо шарораи умеди эњёи суннатњои давлатдориамонро барафрўхт. Ва шукри њазорон ба давлати шўравї, ки дар ќисмати андаке аз њудуди таърихиа-мон бошад њам, ба мо шароити аз сар гирифтани анъанањои давлатдориамонро фароњам овард.

Давлати шўравї, ки дар кори ба пояи баланд бардоштани илму маърифат ва ширкат додани миллати тољик бо тамад-дуни умумибашарї хидматњои бузург кардааст, дар охирин моњ њои мављудияташ боз як тўњфаи гаронбањо – Истиќлоли давлатї бароимон эњдо намуд. Ва ин њодисаи бузурги таърихї рўзи 9 сентябри соли 1991 рух намуд, ки дар он рўз Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон љумњурии моро соњибистиќлол эълон намуд.

Тољикистон бо ба даст овардани истиќлолияти дав латї, омили сиёсати љањонї гардид ва мо мебоистем инс ти тутњои дав-латие созмон медодем, ки ба сифати нави сиё сии љумњуриамон мувофиќат кунад. Таъмини суботи сиёсиву иќтисодиву иљтимої, ки мамлакати абарќудрати шўравї бо дастгоњњои варзида ва нерўманди низоми давлатдориаш муназзаман анљом медод,


бар дўши худамон афтод. Ва мо натавонистем ин бори гарон-ро бардорем ва мамлакат ба мунљилоби мухолифатњои дохилї ѓарќ гардид. Љанги њамватанї илова бар ќурбонињои зиёдаш иќтисоди бе ин њам худнокифои љумњуриро хароб кард, бунё-ди ахлоќиву маънавиро барњам зад.

Ваќте сари њол омада, бар садади бунёди давлати воќеъї, бо тамоми мушаххасоти давлатдории муосир баромадем, ба-роимон боз њам аёнтар гашт, ки мо нафаќат нерўи билќувваи моддї надорем, балки аз миёни элитаи сиёсиву фарњангии љо меа кам ашхосеро метавонем пайдо кунем, ки мафкура ва ља њон биниашон барои њалли масъалањои муњими давлатдорї ва танзими њаёти давлатї мувофиќат кунад.

Хизмати бузурги таърихии Эмомалї Рањмон низ дар њамин аст, ки вай дар сахттарин шароити бўњрони сиёсиву иќтисодиву маъ навї ва дар вазъияти парешонии иљтимої масъулияти бу-зурги боздоштани љараёни азњамрезии давлат ва ба низом да-ровардани њаёти љамъиятиро ба ўњда гирифт.

Таљрибаи таърихии кўтоњ, вале пурмўњтавои чањоррањ сол пас аз иљлосияи таърихии XVI Шўрои Олии Љумњурии То љи-кистон, ки дар ин марњила љомеаи мо парешони аќидативу маф куравиро ба вањдати миллї, мухолифатро ба мусолињат, њарљу марљи сиёсиро ба суботи сиёсї иваз намуд, њамзамон мактаби маърифати давлатдорї ва падидовари тафаккури на-вини иљтимої гардид.

Фаќат њамин сайри кўтоње ба таърихи дур ва гузаштаи наз дики халќамон ба равшанї нишон медињад, ки расидан ба ис тиќлоли миллї чї ќадар мушкил будааст. Вале ин мушкилї ва талошу муборизаи аљдоди зафармандамон барои имрўзиён њам чун сабаќи омўзанда њушдор медињад, ки истиќлолият – ин неъмати бебањоро, ки миллати моро соњиби комилњуќуќи сар-навишти хеш намуда, аз дастнигарии бегонагон рањо сохтааст, чун гавњараки чашм њифз намоем. Њар яки мо бояд худ ро њомї ва пуштибони Ватану миллат шуморем, аз гузаштаи пур аз фољеаи миллати худ хулоса бароварда, бо арзишњои муќаддаси давлатдорї ифтихор намоем ва њамеша шукр кунем, ки дар ин дунёи хоку бараш борњо байни аќвому нажоди мухталиф аз


даст ба даст гузашта, соњиби замину хок њастем ва љойгоње ба-рои худ дорем, ки онро бо ифтихор Ватан мегўем. Ин Ватанро муќаддасу гиромї донем, зеро барои инсон аз Ватан-Модар азизу муќаддастар чизе нест.

Барои расидан ба чунин дарки моњияти истиќлол мо ро зарур аст, ки тамоми имкониятњои мављудаи муас си сањои таъ-лимї, фарњангї, васоити ахбори умумро барои тарѓиби гироми-дошти муќаддасоти давлатї ва густаришу тањаќќуќи худшиносї ва ифтихори миллї ва ватанпарастї сафарбар намоем.

Мавриди зикр аст, ки Президенти Љумњурии Тољикис тон Эмомалї Рањмон бо диди амиќи сиёсї ва бо назардошти ањам-мияти бузурги ѓояњои миллї, густариши худшиносї ва ифти-хори миллиро ба пояи сиёсати давлатї бардошта, фаъолияти сиёсии худро бо такмили назарияи худшиносии миллї омезиш дода, ба хидмати халќи хеш гузоштааст.

Роњбари давлати тољикон худшиносиро њамчун боэъти-модтарин заминаи вањдати миллї муайян намуда, љашнњоро чун воситаи аёнї ва минбари онро ба минбари таблиѓу ташвиќи ѓояњои ватанпарварї ва эњтиром ба арзишњои муќаддаси давл-атдорї ташхис додааст.

Ба њељ гуна муболиѓа роњ намедињем, агар гўем, ки хал ќи тољик њељ гоњ дар тўли таърихи дарозаш ба ин дараља дар мар-кази таблиѓу ташвиќ барои худро шинохтан, мавќею манзала-ти худро њамчун миллати кўњанбунёд њифз намудан, таърих-ро фаро гирифта, пешрафту таназзули давлатдории ниёгонро сабаќи зиндагї кардан, аз мероси файласуфонаю њакимонаи ниёгон бањравар будан ва умуман, худро чун инсони комил такомул додан воќеъ нашуда буд.

Истиќлолияти мамлакат ин неъмати бебањои таърих, ки пас аз гузашти њазор сол ба мо даст додааст, таќо зо мекунад, ки мо имрўз дар њар чиз аз нуќтаи назари ман фиатњои давлатї ни гарем, корамон, рафторамон ва пиндорамон бояд љанбаи ва тандўстї дошта бошад.

Рўзи Истиќлолият нафаќат љашни бузурги сиёсии дав-лати тољикон, њамчунин тантанаи вањдати миллї, ни шо наи садоќату шукрона ба Ватани аљдодї ва љашни мењ на ти созан-


да ба хотири рушду нумўи кишвари азизамон – Тољикистони азиз мебошад.

Аз ин рў, њамаи андешаву кирдори худро ба он равона созем, ки омодагї ба ин љашни бузург ба марњалаи нави тањ-кими вањдат, густариши худшиносї, ифтихори миллї ва ватан-парастї табдил ёбад.

Љашни Рўзи вањдат њодисаи њаммаќом бо Истиќлолият аст, зеро ин ид бар пояи рўйдоди бузурге дар таърихи нави-ни миллати тољик – имзои Созишномаи умумии сулњ ва ри-зояти миллї дар Тољикистон, - ки роњро барои даст ёфтан ба истиќ лоли воќеї кушодааст, ќарор мегирад.

Љашни вањдат рўзи тантанаи аќлу хирад ва сулњпар варию ватандўсти миллати куњанбунёди тољик аст, ки мухолифатро ба мусолињат ва силоњро ба хомаи имзои ањди бародарї иваз на муда, бар раѓми бадхоњони Тољикистони азиз аз дари сулњу ризоят даромад.

Љанги байни тољикон бо чї ангезае сар назада бошад, ин са њифаи нангини таърихи навини мост. Вале дар ба ро бари ин њаќиќат њаќиќати дигаре низ њаст, ки хотима бахшидан ба љанг, ба даст овардани эътимоду бовари тарафњо ба хотири оян даи давлату миллат нишонаи тафаккури созандаву иродаи неки миллати тољик аст.

Барои ин ки ањамияту арзиши сулњу созиш, њамчун ягона омили боздоштани љомеа аз нобудшавї мулоњиза шавад, хи-сороти љониву молиро ба хотир меоварем, ки дар асари љанги шањрвандї рух додааст.

Дар рафти љанг дар дохили љумњурї ва љанги назди марзї 25 њазор оила аз сарпарасти худ мањрум шуд ва 55 њазор кўдакон ятим монданд. Аммо хисорате, ки љанг ба обрўю эътибори миллати тољик дар арсаи љањон ворид овард, латмањое, ки ба маънавиёт, ахлоќ, маданият зада шуд, ќобили њељ андоза нест.

Оворагию дарбадарии њазорон њамватанони мо дар мулк-њои бегона ва мусибату бадбахтии онњое, ки бепадару бепара-стор мондаанд, чї њисобу андоза дорад!


Таърихи миллати мо ба хости таќдир пур аз љангу љидол, ќатлу куштор ва љўйњои хун будааст. Ба ин сабаб аст, ки дар тамаддуни умумибашарї назири халќи тољикро ёфтан муњол аст, ки бузургонаш њама бидуни истисно осори худро ба пан-ду насињат дар боби ростиву дурустї, некўиву некокорї, адлу инсоф, беозорї, дўстию рафоќат бахшидаанд.

Ба хости сарнавишт будааст, ки тољик дар хоки худ дар тўли њазор сол бедавлат монад ва чун моли меросии њокимони аљнабї аз даст ба даст гузарад ва бо мањ румиятњо зиндагї ба сар барад. Пас, оё сулњ дар баробари љанг, озодї дар ба-робари асорат, истиќлол дар баробари истеъмор хушбахтї нест? Њаќиќатан, оё дар дунё неъмате волотар аз сулњ њаст?! Оё касе метавонад шубњае кунад, ки роњи наљот аз њама хата-ру мусибат вањдати миллї аст?! Ва оё метавон њадафе азим-тару бошукўњтар аз бинои вањдати миллї ва кўшише пурса-мартару пойдортар аз хидмат кардан ба мардуми Ватанро та-саввур кард?!

Бо имзо шудани Созишномаи умумии истиќрори сулњ ва ризояти миллї марњилаи басе душвор, вале таќдирсози таъри-хи навини Тољикистон, ки тањти шиори ду вазифаи сарнавишт-соз, яъне: поя гузоштан ба низоми сифатан нави давлатдорї; ва хотима бахшидан ба љанги шањрвандї ва дастёб шудан ба оштии миллї, ки андар якдигар ѓунљоиш ёфта буданд, бо дастовардњои матлуб дар доман анљом пазируфт ва мамлакат ба марњилаи сифатан нав – созандагиву бунёдкорї дохил шуд.

Инак, аз он њодисаи фарањманду таќдирсоз – имзои Со-зишномаи сулњ, ки нўњ сол мегузарад, дар љомеа фа зои нави љамъиятиву сиёсї ва ахлоќиву маънавї ба вуљуд омадааст. Дар ин солњои сипаришуда ба шарофати сул њи пойдор Ватани азизи мо – Тољикистон дар љомеаи ља њонї симои хоси худро соњиб шуд ва имрўз бисёре аз мам лакатњои пешрафтаи дунё ба кишвари мо таваљљўњ зоњир намуда, њамкорињои иќтисодиро беш аз пеш густариш мебахшанд.

Таљрибаи нўњ сол пас аз имзои Созишномаи сулњ, ки истиќ-лолияти Тољикистон тањким гашта, пешрафти тамоми соњањои иќтисодиву иљтимої ба миён омад, ба таври равшан собит ме-


созад, ки љомеа ва давлат фаќат дар шароити сулњи пойдор, ки љавњару моњияти зиндагии љамъиятї аст, метавонад ба пешраф-ту муваффаќиятњо ноил гардад ва бо ин восита некўањволии мардум ба даст ояд.

Љашни Рўзи вањдат бо моњияту мазмунаш боз як фурсати муносибест, барои тарбияи насли наврас дар рўњияи ватан-дўстї, вањдати миллї ва гиромидошти арзишњои истиќлол ва сулњи пойдор.

Иди байналхалќии занон – 8 март - дар замони шўравї њарчанд бо ибтикори дастгоњи њизбї љорї шуда буд, бино ба маз муни олияш – гиромидошти зан, аз љониби тамоми халќи шўравї гарму љўшон истиќбол шуд ва хеле зуд ба иди воќеъии миллї табдил ёфт. Иди занон дар маљмўъи идњои зиёде, ки ак-саран мазмуни сиёсї доштанд, дар баробари иди Соли нав иде буд, ки халќи шўравї онро бо самимият истиќбол менамуд ва сар карда аз оила то ба олитарин дастгоњи идораи давлат за-нону духтарон бо лутфу эњсоси гарм фаро гирифта мешуданд.

Барои миллати тољик чи дар даврони шўравї ва чи њоло Рўзи занон, хушбахтона, яке аз идњои муњим ба шумор меравад ва дар баробари Наврўз хеле гарму самимї истиќбол мешавад.

Иди занон моњиятан љашни муњаббат аст ва сабаби аз та-рафи халќњои гуногун чун оини миллї ќабул шуданаш низ њамин пањлўи ин љашни фархунда мебошад.

Мусалламу мантиќист, ки занон бояд њамеша бо му њаб бату муваддат фаро гирифта шаванд, нафаќат дар як рўзи махсусе. Вале рўзеро эълом доштани иди занњо, ин пеш аз њама таъ-киди махсусест ба маќоми баланди зан, фурсати дигарест ба изњори мењру лутфу сипос ба вуљуди офаридгори ў, ба худфар-соиву љоннисории ў, муњаббату мењрубонии ў.

Зан тимсоли малоњати њусн, гармии ќалб, латофати эњсос, наљобати рафтор аст – хоњ дар маќоми модар, хоњ дар наќши њамсар, хоњ дар сифати хоњар ва хоњ дар љилди маъшуќа.

Вале барои њар инсоне зан ин пеш аз њама тимсоли модар аст ва бузургии ў бар пояи њамин рисолати аз табиат гириф-таи ў бунёд шудааст.


Бузургони суханофарин, ваќте барои Ватан мафњуми ба-робару њаммаъное љустаанд, калимаи Модарро баргузидаанд, ки фаќат Модар метавонад дар муќаддасї ва арљмандї тавъ-аму њаммаъно бо Ватан бошад.

Модар, ки офаридгори насл аст, бо тамоми њастиаш му-ќобили љанг аст. Барои модарон мусибате сахттар аз љанг нест. Зеро љанг самари зиндагии онњо – фарзандонашонро мебарад.

Љанге, ки дар Ватани мо рух дод, ба занњо мусибати сахт овард: модарон фарзанд аз даст доданд, занњо њам саронашонро гум карданд.

Дар шароити душвори иќтисодии замони љанг ва баъда-азљангї бори вазнини зиндагї асосан ба дўши занњо афтод. Онњо њам барои таъмини маишиёти оила ва њам тар бияи фар-зандњояшон дар шароите, ки бўњрони амиќи ахлоќиву маънавї наврасону љавононро ба ботлоќи фасоду бадахлоќї мекашид, иродаву матонат нишон доданд ва пайвандони хешро аз таъ-сири бад њиросат намуданд.

Ва имрўз низ, чун аз азал тарбияи фарзанд, дар ќалбу вуљу-ди вай нињодани тухми мењру вафо, ахлоќи нек, эњсоси дўстї бо њаммиллатону њамватанон ва дигар хислатњои њамидаи инсонї бар зиммаи модарон аст. Бинобар ин, ѓамхорї ба зан-модар, ќадршиносии зањматњои бепоёни ў чи дар миёни аъзои оила ва чи дар љомеа вазифаи инсонии њар яки мост.

Боиси ќаноатмандист, ки давлат ва Њукумати Тољи кис тон ѓамхорї ба занонро бахши муњимми сиёсати дав латї муайян на-мудааст. Ќабул шудани «Наќшаи миллии тадбирњои Њукумати Љумњурии Тољикистон оид ба баланд бардоштани маќом ва наќши зан дар солњои 1998-2005» намунаи бењтарини ѓамхорї ва эътимоду боварї ба њисси баланди масъулиятшиносї ва ѓай рату кордонии занони љумњурї мебошад.

Ногуфта намонад, ки Њукумати Тољикистон дар пай вастагї бо тадбирњои баланд бардоштани мавќеъю ма ќо ми зан, нис-бати духтарон бобати њарчи бештар соњиб маълумот ва ихти-сосманди соњањои гуногуни иќтисоду фарњанг шудани онњо ѓамхорї менамояд. Яке аз корњои назаррасе, ки нисбати дух-тарон ва ояндаи онњо ба сомон расонда шуд, ин аст, ки дар


њамаи мактабњои олию миёнаи махсуси мамлакат барои дух-тарони ноњияњои кўњистон квотаи президентї љорї карда шуд.

Тибќи ин дастур нўњ сол мешавад, ки духтарони бо ба-њои аъло хатмкардаи мактабњои ноњияњои дурдасти кўњистон дар асоси имтиёзњои муайяннамудаи Президенти љумњурї ба донишкадањои олии пойтахт дохил мешаванд.

Албатта, ѓамхорї нисбати занону духтарон дар сатњи дав-латї боиси ќаноатмандист ва ин аз сиёсати оќилонаву хирад-мандонаи давлат ва Њукумати мамлакат дарак медињад. Вале камоли матлуб ин аст, ки дар њар оила ва дар тамоми љомеа рўњияи эњтиром ба занон ва арљгузории зањмати модарон гу-стариш ёбад. Зеро муносибати гарму самимї нисбати зано-ну духтарон далели љавонмардиву шањомати мард мебошад.

Табиат инсонњоро чунин бино кардааст, ки зан бе мард ва мард бе зан пурра нест ва дар бањамоии ин ду нимаи башар зиндагї моњияту маънї пайдо мекунад: оилањо пайдо меша-ванд, фарзандњо ба дунё меоянд. Аз ин рў, иттифоќу иттињоду як дигарфањмї ва эњтироми тарафайни зану шавњар омили асосии саодати оила мебошад. Ва пеш аз њама эњтироми зан ва махсусан модар ба зиндагии оила шукўњу њусн мебахшад ва пояњои оиларо мустањкам мегардонад. Устуворї ва соли-мии оилањо нишонаи устувории давлат аст, зеро оила љузъи тар кибии давлат ва ба ќавли Шайхурраис Абўалї ибни Сино «њавзаи хурди мулкдорї» мебошад.

Ѓамхорї ба зан ва эњтиром гузоштан ба ў аз љониби шавњар љанбањои гуногун дорад ва љанбаи муњим њифзи бењдошти са-ломатии зан аст. Аз мардони бошањомату мењрубон таманно дорем, ки дар фикри саломатии њамсарони худ бошед, ба хо-тири ба вуљуд овардани меросбардорони зиёд ва ба ин сабаб маљбур кардани њамсарони худ ба таваллудкунии пайдарпай љони онњоро ба хатар нагузоред. Њамеша дар хотир дошта бо-шед, ки расидан ба маќсадњои худхоњонаи хеш аз њисоби са-ломатии зан хоси марди асилу бошараф нест.

Ба њамин тарз, Иди занон – 8 март - њар ќадаре иди гиро-мидошти зан бошад, њамон ќадар иди изњори мењру муњаббат ва вафою садоќати мардон ба зан-модар, ба зан-њамсар ва


хоњарони мушфиќ аст. Аз ин рў, Иди занон – ин иди густа-риши одобу ахлоќи нек, иди лутфу сафо ва љашни муњаббату дўстдорї аст. Аз ин љашни фархунда, ки њамасола ќадам ба ќадам бо бањори хуррам меояд, њамчун аз омили муассири пешбурди фарњанги миллї ва одобу ахлоќи њасанаи инсонї барои тарбияи неки насли наврас истифода намудан судманд хоњад буд.

Рўзи Ѓалаба дар Љанги Бузурги Ватании солњои 1941-1945 аз бузургтарин љашнњои даврони шўравї буд ва имрўз низ њамчун љашни тантанаи адолат, бартарии хирад бар љањолат ва озодї бар асорат ањаммияти собиќаашро њифз намудааст.

Рўзи Ѓалаба барои тољикистониён, чун тамоми мардумо-ни мамлакати собиќи шўравї, ин пеш аз њама љашни гироми-дошти насли калонсол, онњое, ки њам дар љабњањои пурхатари љанг ва њам дар мењнати сахти аќибгоњ аз худ нишонањои бе-мисли ќањрамонї нишон дода, барои торумор кардани душ-мани инсоният – урдуи фашистї, ки маќсадаш несту нобуд кардани тамоми халќњои љањон буд, сањми бузург гузоштаанд.

Љашни Ѓалаба барои насли имрўзи Тољикистон дар баро-бари Рўзи вањдат фурсати муносибест барои дарки он ки танњо бо якдилї ва иттињоди мањками одамон ба иљрои вазифањои бузург даст ёфтан мумкин аст.

Ѓалаба дар Љанги Бузурги Ватанї ва њамчунин таљри баи сулњи тољикон ба равшанї шањодат медињад, ки агар њар хал-ќе, ки дар љавњари хирадаш бартарии сулњу са лоњро бар љан гу кинаварї дарёфт намудааст ва барои дар амал нишон дода-ни пирўзии адолат бар садад мебароид, њатманд пирўзї на-сиби ў мешавад.

Аслан ѓалабаи халќи шўравиро дар љабњањои муќо ви мати шадид онњое таъмин кардаанд, ки дар њаёти осоишта, дењќон, муаллим, сохтмончї, корманди соњаи фарњанг ва амсоли ин ки тахассусашон бо пешаи њарбї њељ робитае надорад. Вале ору номуси ватандорї ба онњо ќувва мебахшид, ки бар зид-ди лашкари варзидаи фашистї, ки то њуљум карданаш ба Ва-


тани мо нисфи Аврупоро зеру забар карда буд, ќањрамонона би љанганд ва бар вай пирўз гарданд.

Ва дар сулњи тољикон низ номуси ватандорї бар эњсоси кинаву кудурат ѓолиб гашт ва онњое, ки муддате пеш душ-мани якдигар буданд, силоњ ба замин гузошта, аз дари сулњу салоњ ворид шуданд.

Љашни Ѓалаба бар фашизм дар тўли солњои зиёд на фаќат иди миллї, њамчунин китоби ќањрамонї ва љон ни сорињои аљдоди мо бањри њифзи Ватан ва дастури худ шиносї барои насл њои имрўзу оянда хоњад буд.

Таљлили идњои Саиди Фитр ва Ќурбон аз анъанањои тоза-эњёшудаи даврони истиќлол мебошад ва моро лозим аст, ки ин оинњои муќаддасро бо татбиќи љанбањои ахлоќиву маънавиа-шон барои густариши дўстиву рафоќат, дастгирии мўњтољону дармондагон ва ба корњои хайр рањнамун сохтани њамватанон истифода намоем.

Иди Фитр нуќтаи олии моњи шарифи Рамазон, моњест, ки мусулмонон ќалбу рўњи худро аз њама гуна кинаву кудурат по-киза намуда, бо нияти нек, мењру муваддат ва садоќату муњаб-бат нисбати бародарону хоњарони хеш ба муњити иду тантана, љашни саховату љавонмардї ва хайру эњсон ворид мешаванд.

Изњори мењру иноят ва лутфу марњамат нисбати онњое, ки ниёзманди ёриву кўмак њастанд, аз хислатњои олии инсонї ва ља вонмардиву шањомат аст. Ва боиси хушнудист, ки меъёрњои ахлоќии дини мубини ислом мањз чунин рафторро аз банда-гони худо таќозо менамояд.

Иди мубораки Фитр ва иди саиди Ќурбон, ки дар бароба-ри рўзи шодмониву тантана буданашон, лањзањои адои ќарзи ин сонї ва имонианд, омили муњимми дар љомеа густариш ёф-тани фазои мењрубониву самимият мегарданд.

Воќеан њам фарњангу маърифати исломї, ки яке аз пояњои бунёдиаш дўстию бародарии кулли мусулмонон аст, дар мар-њилаи кунунї метавонад барои беш аз пеш таќвият додани худ-шиносии воќеъї ва вањдати миллї сањмгир бошад.


Боиси ќаноатмандист, ки солњои охир бисёре аз шахсо-ни саховатпешаи љумњурї ба оилањои камбизоат, маълуло-ну нафаќахўрон ва хонањои пиронсолону ятимон алоќадри њоли худ кўмак мекунанд, мазору ќабристонњоро обод месо-занд, њамчунин фитри рўзаро ба оилањои камбизоат ва яти-мону дармондагон медињанд.

Љомеаи имрўзаи мо ба њар дастгоњу усулу воситае, ки ме-та вонад мардумро ва алалхусус љавононро ба поктинатию нексириштї, ахлоќу одоби њамида, њурмату эњтироми њамдигар, муќаддас донистани Ватан, илму фарњанг, таърих, суннатњои миллї ва дигар аъмоли нек њидоят кунад, ниёз дорад. Аз ин лињоз аз анъанањои динї, ки сарчашмаи муњимтарин муќад да-сот мебошанд, ба тарзи самарабахш истифода намоем ва фар-зан донамонро барои адои вазифањои муњимми бунёди давла-ти воќеан демокративу њуќуќбунёд омода созем.

Иди мубораки Фитр ва иди саиди Ќурбон чун њамаи анъа-на њои фармудаи дини мубини ислом омили муњимми густа-риши умдатарин хислатњои инсонї мебошанд. Гиромидошти ин оинњои муќаддас ва бо таљлили шойистаи онњо дар рўњияи фарзандон парвариш додани њисси эњтиром ба арзишњои во-лои фарњангї вазифаи имониву инсони мост.

Танзими расму оинњои халќї ва камхарљу каммасраф гар-дон дани онњо ва пайравї аз анъанањои навине,ки бо рўњияи мил лии мо созгоранд ва бо мазмуну моњияти инсонпарваро-наашон барои густариши ахлоќу одоби баланд ва фарњанги пешрафтаи љањони муосир мусоидат мекунанд, барои љомеаи мо дар раванди дигаргунсозињои куллии њаёти иљтимоии дав-лати демокративу дунявї, ки барои ба вуљуд оварданаш та-лош меварзем, ба нињоят заруранд.

Танњо дар сурати муваффаќ шудан ба масъалањои тан-зими оила ва танзими расму оинњои халќї, ки мутаассифо-на садде дар роњи такомули љомеаи фарњангии бархурдор аз ар зиш њои ахлоќию маънавии љањони муосир гардидаанд, мо ме тавонем ба бунёди давлати воќеан демокративу њуќуќбунёд ва дунявї даст ёбем.


оМиЛи аСоСии ТањКиМи даВЛаТ

«Маориф омили асосии тањкими дав-лат ва наљоти миллат аст».


Маорифро омили асосии тањкими давлат ва наљоти мил-лат тавсиф намудани Президент Эмомалї Рањмон баёнгари таваљљўњи хосаи Сардори давлат ба ин соњаи муњимми фар-њангї мебошад, ки аз фаъолияти он њувийяти миллї ва љою ма ќоми давлати тољикон ва миллати тољик дар арсаи бай нал-милалї вобаста аст.

Нуктаи маълум аст, ки маориф чун соњае, ки аз коргари оддї то мутахассиси олї дар њаљри тарбияти он пар вариш меё банд, дар шароите, ки љомеа гардиши куллии сиёсиву иќти-содиву иљтимоиро аз сар мегузаронад, би дуни ислоњоти љиддї наметавонад вазифањои худро, њамчун боргоњи илму маъри-фати дархури шароити нав, ба анљом расонад.

Ањли фарњангдўсти кишвар ва пеш аз њама онњое, ки таъ-лиму тарбияи насли бодонишу бофарњанг барои шон вазифаи муќаддас аст, њанўз њам тањти таъсири нутќи пурмазмуни Пре-зидент Эмомалї Рањмон дар маш варати умуми љумњуриявї бо кормандони соњаи маориф мебошанд. Зеро дар ин машварат Сардори давлат муњим тарин масъалањои фаъолияти системаи маорифро мавриди баррасї ќарор дода, камбудиву норасоињои онро ќайд намуд ва роњњои њалли мушкилот ва вазифањои аввалиндараљаи муассисањои таълимиро муайян сохт.

Президенти кишвар бори дигар бо шарњу тафсири возењ ања мияти бузурги таълиму тарбияро дар рушди љомеа ва мав-ќеъи соњаи маорифро дар фаъолияти Њуку мати љумњурї таъ-кид намуда, иброз дошт, ки пешбурди соњаи мазкур аз самтњои стратегии сиёсати давлатї мебошад.

Зикри ин нукта муњим аст, ки њарчанд ин мулоќот нахус-тин машварат дар давраи истиќлол мебошад ва Сардори дав-лат ин нуктаро махсусан таъкид сохт, фаъолияти системаи ма ориф, таљдиди низоми таълиму тарбия, таъмини моддию


тех никии муассисањои таълимї ва ѓамхорї дар њаќќи усто-дону омўзгорон дар маркази диќќати роњ барияти љумњурї ќарор дорад. Ва ба њамин далел аст, ки дар давоми солњои гузашта то ба имрўз барои ба низом даровардани фаъолияти соњаи маориф ва самарабахш гар дондани кори таълиму тарбия ќонунњои Љумњурии То љикистон «Дар бораи маориф», «Дар бо-раи тањсилоти олї ва тањсилоти баъд аз муассисањои тањсилоти олии касбї», «Дар бораи љавонон», «Дар бораи тандурустї» њамчунин ќарорњои Њукумати Љумњурии Тољикистон дар бораи Вазорати маориф, дар бораи ќабули духтарон ва писарон тибќи квотаи президентї ба мактабњои олї, дар бораи стандартњои тањсилоти миёнаи умумї, тањсилоти миёнаи касбї ва олии кас бї, Консепсияи миллии тањсилоти Љумњурии Тољикистон ва дигар њуљљатњои меъёрию њуќуќї ќабул гардида, заминаи ќо нунгузории соњаи маориф дар сатњи меъёрњои байналхалќї ба вуљуд оварда шудааст.

Ду сол пеш бо маќсади љорї намудани технологияи муоси-ри таълим ду барномаи давлатї – такмили таълим ва омўзиши забони русї ва англисї барои солњои 2004-2007-ум ќабул гар-дида, ба њамин маќсад Њукумати љумњурї танњо дар соли 2005 барои мактабњои тањсилоти њамагонї 2700 адад компютер ха-ридорї карда, 500 синфи компютерї ташкил намуд. То имрўз мактабњои тањсилоти умумї соњиби зиёда аз 9000 адад ком-пю тер мебошанд, дар сурате, ки дар соли 2002-ум тамоми мак-табњои љумњурї 400 адад компютер доштанд.

Њукумати Љумњурии Тољикистон бо вуљуди мушкили њои муайяни иќтисодї пайваста њаљми буљети соњаи маорифро зиёд мекунад ва баробари афзоиши умумии буљети давлат њар сол харољоти соњаи маориф ба чандин дараља меафзояд. Масалан, соли 2000-ум ба соњаи маориф 42 миллион сомонї људо шуда бошад, соли 2005-ум њаљми маблаѓгузории буљетї 268 мил-лион сомониро ташкил додааст. Маблаѓгузории ин соња дар буљети соли 2006-ум дар њаљми 336 миллион сомонї муайян шудааст, ки ин ни шондод нисбат ба соли 2000-ум њафт маро-тиба зиёд мебошад.


Илова ба маблаѓгузорињои буљетї, њар сол аз фонди захи-равии Президенти љумњурї ва аз њисоби кўмакњои башар-дўстона ва дигар сарчашмањо ба соњаи маориф маблаѓњои зиёд харљ карда мешаванд. Дар ду соли охир танњо аз фон-ди захиравии Президенти мамлакат 21 миллион сомонї људо кар да шудааст.

Аз ин далелу раќам, ки нишондоди нопурраи маб лаѓ њои сарфшуда ба соњаи маориф мебошанд, аён мегардад, ки соњаи мазкур чї маќому мавќеъро дар сиёсати давлатї дорад ва аз чї имтиёзњое дар назди Њукумат ва Президенти љумњурї бар-хурдор аст.

Ба њамин тартиб, мулоќоти Сардори давлат бо кормандони соњаи маориф ба сифати як анљумани муњимми сиёсї бо маќ-сади такони тоза бахшидан ба ислоњоти соња ва муайян наму-дани вазифањои таъхирнопазири муассисањои таълимии кишвар дар марњалаи тозаи тараќ ќиёти устувори љомеа баргузор гар-дид. Ва нутќи фарогири Президенти љумњуриро дар ин машва-рат метавон барномаи фаъолияти тамоми шохањои њокимияти давлатї, иттињод ва созмонњои љамъиятї, муассисањои таълимї ва падарону модарон барои баланд бардоштани сифати таъ-лиму тарбияи насли љавон номид.

Бояд зикр намуд, ки дастуру вазифањое, ки дар ин машва-рат дар суханронии Сардори давлат баён гаштанд, аз муддатњое пеш, њанўз дар сароѓози давраи аввали ислоњти конститутсионї њамчун консепсияи такмили усулњои самарабахши таълиму тарбияи насли љавон аз љониби Президент Эмомалї Рањмон тарњрезї гашта, мењвари сиёсати давлатиро дар соњаи маориф ташкил медињанд. Ин таълимот бар пояи њадафи асосї – ба-ланд бардоштани сифати таълиму тарбия ва сатњи донишу маъ-рифати хонандагону донишљўён ќарор гирифта, роњу усул ва омилњоеро, ки ба тарбияи насли наврас ба таври самарабахш мусоидат мекунанд, нишон медињад.

Президент Эмомалї Рањмон вазифаи мактабу маорифро, ки дастгоњи ба иљро расонидани стратегияи Њукумати То-љи кистон бобати ба вуљуд овардани насли нав, шахсиятњои фаъ олу созанда ва дилсўзу ѓамхори Ватан мебошад, чунин


тав зењ медињад: «таълиму тарбия ва ба камол расонидани нас-ли дилсўзу ѓамхори Ватан, халќу љамъият, насле, ки масъули-яти фардои Тољикистонро ба дўш гирифта тавонад, вазифаи авва лин дараља ва муќаддаси системаи маорифи мост».

Воќеан, тарбият кардани насле, ки фардои љомеаро ба тав-ри шоиста бар дўши худ гирад, русуми аслї ва ќо нунияти баќои зиндагии љамъият аст. Аз ин лињоз, чї гуна сурат гирифтани сифати такомули иљтимоии насли оянда робитаи мањкаме бо сатњи тамаддуни насли имрўз дорад.

Барои миллати тољик, ки механизми идроки афкор дар ў њанўз дар давронњои дури таърихї шакл гирифтааст ва тамо-ми зинањои маърифати инсониро паймудааст, рушду густариш додани илму маориф љанбаи тадорукї дорад. Яъне ба ќавли Пре зидент Эмомалї Рањмон, «барои тарбия ва ба камол расо-ни дани чунин насл миллати мо њама гуна имкониятњо ва зами-нањои маънавї, равонї, ахлоќї ва таърихиро дорад. Тамаддуни ќадимтарин, таърихи пурѓановату рангин, ганљинаи гаронбањои илмї, адабї, бадеї ва ахлоќие, ки дар тўли њазорсолањо аз љониби аљдодони мову шумо офарида шудаанд, суннат, оин ва анъанањое, ки дар кўраи замонањо сайќал хўрда, пухта шу-да анд, – инњо њама тањкурсии тайёру боэътимоде мебошанд, ки мо метавонем бинои тарбияи наслњои ояндаи кишварамон-ро дар заминаи онњо бунёд намоем…

Имрўз бо соњибистиќлол гардидани кишвари тољикон ва ба миён омадани ниёзи љиддї барои дарёфти роњу мароми мус таќили љумњуриамон ба сўи ояндаи мутамаддин ваќташ раси дааст, ки мо низоми таълиму тарбия ва мактабу мао-рифа монро дар заминаи њамин сарватњои бебањои маънавї, ахлоќї, фарњангї ва равонии халќамон ва педагогикаи миллї бо назардошти имконоту таќозои замони муосир ва арзишњои умумибашарї ба роњ монем».

Шароити истиќлолият талаб мекунад, ки њатталимкон ниёз-њои илмиву техникиву технологї дар худи љумњурї бароварда шаванд. Сарватњои бебањои сарзамини тољикон, ки дар дили кўњњо нуњуфтаанд, кашшофони болаёќат, кимиёгарони соњир ва ихтироъкорони мўъљизакорро мунтазиранд. Оби дарёњои


мо, ки ќодиранд агрегатњои садњо нерўгоњњои барќиро гирд гардонанд, фардои наздик ба њазорон ва садњо њазор мутахас-сисон, ки бо ин обњо њам барќ истењсол мекунанду њам садњо њазор гектар заминњои ташнаро ба киштзорњои хуррам таб-дил медињанд, ниёз доранд. Барои пахтаи аълосифати зами-ни зархези тољикон дастгоњњои замонавї ва дастњои моњиру пурњунар лозиманд, то ин ки пахтаи мо дар дохили кишвар нах шавад, матоъ шавад ва либос шавад.

Бо назардошти чунин вазифањо Президенти мамлакат таъ-кид мекунад, ки «энергетика, маъданшиносї, саноати коркар-ди мањсулоти кишоварзї ва худи кишоварзї бояд чун соњањои афзалиятноки тадќиќоти илмї ќарор гиранд. Дар ин риштањо мо бояд бештар кадр ба воя расонем.

Зарур аст, ки бо ќувваи дучанд мењнат карда, илму њу нар ва дониш андўхта, таљрибаи љањониро дар ин соњањо аз худ на моем. Мактабиён бояд соњиби чунон салоњиятњои маърифа-тию ахлоќї шаванд, ки дар доираи њуќуќњои шањрвандї ба-рои ноил шудан ба маќсаду эътиќоди хеш ба онњо ёрї расо-нида тавонад».

Хулоса, бар пояњои баланд бардоштани сифати таълиму тар бия ва парвариши кадрњои илмии болаёќат барои љомеаи Тољи кистон имконият медињад, ки дар шароити истиќлолияти кишвар бо мамлакатњои мутамаддин аз пояи баробарии илми-ву фарњангї муносибат карда, обрўю нуфузи миллати тољик ва давлати тољиконро баланд бардорем.

Зикри ин нукта муњим аст, ки барои фарогирии илму до-ниши муосир сафарбар шуда, аз суннатњои асили илму дониш ва ахлоќу маънавиёти аљдодї ѓофил намонем.

Муњимтарин омили нигоњ доштани асолати миллї, яъне гус тариш додани худогоњии таърихї ва худшиносии миллї, омў зиши таърихи миллат ва бањрабардорї аз анъанаву суннат-њои ниёгон мебошад.

Шояд дар таърихи инсоният назири халќи тољикро ёф-тан муњол бувад, ки бо он ки собиќаи давлатдориаш то ба гу заш тањои дур, ба рўзгоре, ки имрўз дар шакли асотиру аф-сона роиљанд, мерасад, ќисми зиёде аз давронеро бо солшу-


мории милодї дар нокомиву мањрумї аз давлату давлатдорї ба сар бурдааст. Ва њам халќеро ёфтан муњол бошад, ки бо сарватњои бузурги илмиву фарњангие, ки дар тўли умри таъ-рихии дарозаш анбоштааст, дар зувоёи сардаргумии фарњангї ва дар љањолату ноогоњї ба сар бурда, саранљом дар ќиёс бо сатњи тамаддуни љањон дар сафи халќњои аќибмонда љой гирад.

Омўзиши таърихи халќи худ на фаќат барои комил карда-ни сатњи иттилоотї, балки барои дарк намудани ќадимии мил-лати хеш, пайдо намудани эњсоси он ки аљдоди мо дар бунёди тамаддуни дунё фаќат назорагар набудаанд ва дар риштањои мухталифи илму фарњанг ва иљтимоию сиёсат сањми арзанда доштаанд, фавќулодда муњим аст.

Љињати дигари муњимми омўзиши таърихи миллати хеш бардоштани сабаќи таърихї аст. Президент Эмомалї Рањмон таърихро ба оина шабоњат медињад, ки инсон ба он нигари-ста, њастии иљтимоии худ, симои љамъиятии хешро мушоњида менамояд:

«Ба таърихи миллати худ чун ба оинаи поку муќаддас назар бояд кард. Оинае, ки акси халќро танњо бо њама шукўњу љалол ё айбу нуќсон нишон медињад. Яъне таърих дўсти њаќиќатгўст ва сањифањои пурифтихор ва пур инњирофи онро бо тањаммул бояд омўхт. Ва бахусус дар ин марњилаи хеле њассоси сарна-виштсози таърихї, ки таќдир давлату истиќлолро насиби мил-лати тољик ва мардуми Тољикистон гардонидааст, лозим аст, ки мо ба оинаи таърињамон аз њар љињат амиќ назар афганем. Ин барои худшиносии љомеа хеле муњим аст».

Дар омўзиши таърих дар зењну тафаккур ва аќлу виљ дон ќиёс намудани љањду талоши аљдод ва вазифаи худ шарти ло-зими пай бурдан ба моњияту мундариљаи истиќлолу озодї аст. Аљдоди ватанпарвари тољик ба сарсахтї ва љонфишонињо ва азхудгузаштанњо бањри баќову пойдории миллат мубори-за кардаанд, то ин ки наслњои имрўз дар озодагї аз завлона-ву занљири маданияту забони бегонагон, дар бархурдорї аз арзишњои асили миллї зиндагї кунанд. Аммо вазифаи нас-ли имрўз, ки дар баробари љањду талоши ниёгон ба маротиб сабук аст ва он њамоно пос доштан ва густариш бахшидани


ѓояњои истиќлолу озодї ва вањдату ягонагї мебошад, кори виљдонии њар тољик аст.

Чун дар њар иќдом, ки Президенти кишвар дар сафи пеши фаъолияти созанда ќадам мезанад, аз рўзњои нахустини бар раъси давлат омаданаш, бо њама мураккабии вазъияти сиёсию иљтимої ва анљоми њарсоатаи корњои марбут ба тањкими сох-тори сиёсии давлат соатњое људо мекунад, то бо њамватанон ди дору мулоќотњо ороста, чун муаллиму омўзгор сухан аз омў зиш ва гиромидошти таърих бикушояд ва мардумро ба роњи фарогирї ва сабаќандўзї аз таърихи миллати хеш њидоят намояд.

Дар ин замина бо ибтикори шахсї ва бо роњбарии бе во-ситаи хеш таљлил намудани љашнњои бузургдошти 1100-сола-гии Давлати Сомониён, 1000-солагии «Шоњнома»-и Фирдавсї, 680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї, 675-солагии Камоли Хуљандї, 90-солагии Бобољон Ѓафуров, 2500-солагии шањри бостонии Истаравшан ва њамчунин љашнњои имсолаи Соли бу-зургдошти тамаддуни ориёї ва 2700-солагии шањри бостонии Кўлоб, ки ба таљлили сазоворашон омодагї мебинем, сањми бузурги Президент Эмомалї Рањмон дар бањрабардории амалї аз гузаштаи пурифтихори миллат ва арзи сипос аз хидматњои ниёгони шарофатманди тољик аст.

Барњаќ, дар ин ќатор љашни 1100-солагии Давлати Со-мониён дар њаёти сиёсиву фарњангии мардуми Тољикистон аз воќеањои бузурги таърихї гардид ва барои густариши худши-носии миллї ва ифтихори таърихї наќши созанда эљоб намуд. Дар шерозаи омодагї ба љашн дар як ќатор шањру ноњияњо ќомат афрохтани муљассамаи пешвои миллати тољик Шоњ Исмоили Сомонї, дар сатњи давлатї тасдиќ ва сипас инти-шор шудани симои таърихии Исмоили Сомонї дар шинохти њувияти миллї ва ќутбсозии сиёсиву таърихї њодисаи ањамияти бузург гардид. Дастурњо ва нишондодњои Президенти мамла-кат бобати фарогириву омўзиш ва тадќиќу тањлили сабабњо ва омилњои инкишоф ва инќирози Давлати бузурги Сомониён ва ба зењну тафаккури мардум расонидани он аз љониби зиёи-ёни эљодкор дастгирии њамаљониба пайдо кард. Дар ин зами-


на якчанд асарњои илмиву тадќиќотї ва бадеиву сањнавї рўи кор омаданд, ки бидуни шубња арзишмандтарин аз ин осор китобњои Эмомалї Рањмон «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомониён» аст. Эмомалї Рањмон дар асарњои маз кур бо тадќиќу тањлили сарењ ва диди амиќи сиёсї хидмати бузурги аљдоди тољиконро дар рушди тамаддуни умумибашарї нишон дода, роњњо ва равандњои тараќќиёти минбаъдаи киш-варамонро муайян намудааст.

Омили таърихро њамчун сарчашмаи асосии худшиносї муайян кардани Президент Эмомалї Рањмон ва ташаббусу эњ-тимоми шахсии ў дар бобати ба амал баровардани иќдомњои фар њангї намунаи барљастаи ягонагии ќавлу амал дар мав-риди гиромидошт ва бањрабардорї аз собиќаи пурѓановати аљдоди бузурги миллати тољик аст.

Президент Эмомалї Рањмон аз худ кардани забони мода-риро аз љониби наврасону љавонон ва густариш додану дар та-факкури миллї пойдор кардани онро њамчун забони давлатї масъалаи муњимми давлатї ва вазифаи муќаддаси мактабу ма-ориф муайян кардааст.

«Забон хишти аввалини кохи миллат буда, яке аз рукн њои асосии давлати миллї ва нахустунсури тафаккури миллї ме-бошад», – мегўяд Сардори давлат ва тавзењ медињад, ки: «Таъ-рих гувоњ аст, ки агар забон ва фарњанги миллї аз байн равад, миллат низ дер ё зуд тафаккури миллии худро аз даст дода, оќибат завол меёбад».

Забони тољикии муосир, ки аз сарчашмаи бою дерини за-бони форсии нав ва адабиёти оламшумули классикии тољику форс бањраманд аст, аз забонњои универсалї ба шумор мера-вад ки дар баёни мураккабтарин маъно ва печидатарин фикр имконияти фаровони луѓавї аз худ нишон медињад.

Умри дарози забони тољикї нишонаи барљастаи пой дории миллати тољик ва бартарии тамаддуни ў бар фар њанги бего-нагон – ѓосибони давлати тољикон - аст.

Мављудияти забони мукаммали тољикї ва шоњкорињои адабиву илмї ба ин забон мўљиб шуд, ки халќи тољик дар тў ли њазор соли бенасибї аз давлату давлатдорї аз байн на-


ра вад. Зеро онњое, ки бар ў њукумат мекарданд ва ўро дар пан љаи зулму асорат нигоњ медоштанд, њамвора ниёз ба за-бони ў ва нерўи эљодкориву созандагии ў доштанд. Забони тољикї офаридаи миллати тољик – нигањбони њастии ў дар тўли садсолањо гардид.

Шукри неъмати истиќлол, ки забони тољикї дар гањ вораи худ боз аз сари нав, чун њазор сол пеш, забони расмї шуд ва ма ќоми пешина ва деринаи худро касб кард.

Зикри ин нукта муњим аст, ки забони тољикї бар ил лати носозгорињои њаводиси беамони таърих бо он ки дар осори адибон, олимон ва маорифпарварон роњи тараќ ќї ва тако-мулро мепаймуд, дар нутќи соњибони забон ѓановати пешина-ашро аз даст дод. Њарчанд ки пас аз Инќилоби Октябр халќи тољик ба маљрои густариши забону адабиёт ворид гардид, ба сабаби расмї набудани забони тољикї ва русї будани забо-ни осори илмњои даќиќ, таъриху фалсафа, сиёсатнигорї ва иљтимоънигорї доираи равнаќу густариши он мањдуд гашт. Забони тољикї мунњасиран забони маишї ва забони адабиёти миллї гардид ва дар осори бадеї, ки бо њазорон ришта бо та-моми илмњо пайваст аст, низ латофату зебоии замони Рўдакиву Фирдавсї ва Ибни Синову Хайёмро гум кард.

Бо вуљуди он ки бо соњибистиќлол шудани Тољикистон љун буљўше дар кори ба асолати пешин баргардонидани забони тољикї ба чашм мерасад, ин ибтикорот љанбаи фардї дорад. Яъне њар шахси ватандўст ва ба тамаддуни миллї содиќ, ба ќавли шоир, худро дар мактаби худ сухандонї ва суханпардозї ёд дода, бо сабки тољикона сухан ба риштаи тањрир мекашад. Аммо лозим аст, ки тарзу усули мусоиди омўзиш ва фароги-рии забони модариро олимону адибоне, ки худашон њамчун устоди сухан дар љомеа эътироф шудаанд, ба зимма гиранд ва дастурњои таълимии сифатан нав ба вуљуд оваранд.

Хусусияти хоси забони тољикї ин аст, ки забони адабї аз забони гуфтугўї фарќи назаррас дорад. Бар њасби шароити таъ рихї ва мавќеи љуѓрофии ватани тољикон, соњибзабонон дар мањаллу нуќоти гуногун ба лањљањо ва шевањои мутафо-вут њарф мезананд. Бо назардошти чунин вазъи истифода аз


за бони тољикї, њанўз дар ибтидои асри гузашта устод Сад-риддин Айнї бар садад баромада буд, ки дар тамоми мар-зу нуќоти Тољикистон забони ягонаи адабии тољикї – забо-ни меъёрро интишор дињад. Устоди бузурги адабиёти тољик бо маќсади њарчи зудтар ва осонтар ба зењну тафаккури ањли мил лат расонидани калимањои забон, таркиби луѓавии онро аз калимањои душворњазми арабиасос ва луѓатњои пурдабда-баву пуртакаллуф покиза намуда, аз њисоби калимањои барои бештари мањалњо шинос ва маъмул, забони адабии њозираро тадвин намуд. Вай таълим медод, ки забонро фаќат ба тар-зи амалї мешавад фаро гирифт. Аммо раванди минбаъдаи омўзиши забон, ки ба дасти дигарон, онњое, ки аз фарњанги пешрафтаи миллати рус дар мавриди лозиму нолозим пайравї мекарданд, афтод, бар хилофи нишондодњои устод љараёни дигареро пеш гирифт.

Эњтиром гузоштан ба забони миллї омўхтану аз бар кар-дани он аст. Инсон, ваќте ба чизе дил мебандад, шефта мегар-дад, ки онро донад ва бо мафњуму моњияти он ошно бошад.

Имрўзњо дар кўчаву хиёбонњо, дар даромадгоњи баъзе идо-раву корхонањо ва њатто дар рўзномањо навиштањоеро му-шо њида мекунем, ки бо бемантиќї ва хатову ѓалатњои имлої табъи касро хира мекунанд. Онњое, ки ин лавњањову шиорњову байтњои шоирони бузургро дар њадди бесаводї на виштаанд, оё мактаб нахондаанд? Мактаб хондаанд, вале онњоро ба тар-зи дуруст навиштану гуфтан наомў зонидаанд.

Вазифаи асосии мактабу маориф имрўз ба насли наврас омўзонидани забони умумитољикї – забони меъёр, забоне, ки бояд ба тадриљ забони тамоми тољикон, новобаста аз мањаллу минтаќаи зисташон гардад, - мебошад.

Омўхтан ва ба малакаи гуфтори њамешагї табдил додани забони адабии тољикї на фаќат ањаммияти фарњангї, балки ањаммияти сиёсї дорад. Имрўзњо мушоњида кардан мумкин аст, ки шеваи гуфтори як мањал ё минтаќа барои намоян даи мањал ё минтаќаи дигар мўљиби тамасхур ва писханд мегар-дад. Њатто баъзењо аз гуфтори мањалли дигар, ки ба назара-шон аљиб намудааст, латифањо бофта, дар чойхонањо ва дар


тўю маъракањо ба њамсўњбатон бо обу ранги махсус наќл ме-на моянд. Албатта, ин зуњуроти номатлуб дар мамлакат љанбаи саросарї надорад, вале мављудияти онро касе наметавонад ин-кор кунад.

Аз ин лињоз, интишор ва густариши забони умуми тољи-кї метавонад ин гуна зуњуротро аз байн бурда, омили вањ-дату ягонагї ва ба партоби таърих сарнагун шудани њисси ма њалгарої гардад.

Бояд иќрор шуд, ки омўзиш ва бањрабардорї аз осори адабиёти оламшумули тољику форс, ки аз сарчашмањои асо-сии омўзиши забон аст, дар мамлакати мо ба ислоњи љиддї ниёз дорад. Ва он чї дар мактабњо аз осори ниёгони бузург меомўзанд, ба иллати услуби идеологишудаи таълими замони шўравї натиљаи матлуберо, ки як чунин сарчашмаи муњимми худшиносї бояд дињад, намедињад. Аз осори пур аз маънињои баланд, мўшикофињои файласуфонаю њакимонаи ниёгон фаќат чизњое баргузида шудаанд, ки онњоро метавон њамчун зиддия-ти «антагонистии» халќи зањматкаш ва њокимони замон таф-сир кард.

Адабиёт ќабл аз њама маъно ва њикмат аст, маъно ва њик-мате, ки дар ќолаби сухани дилчасп, наќли љолиб ва бо исти-фодаи санъатњои баланди бадеї, ташбењу истиораву таносу-би калом офарида шудааст.

Адабиёт чун дигар њунарњои бадеї, тимсоли љанбаи офа-рид горї доштани рўњи инсон аст. Эљодкор бо тасвир карда-ни манзарањои њаёти инсон ва ба он дамондани рўњи зиндагї таш нагињои нерўи созандагї ва офаридгории худро таскин медињад. Вай тавассути образњо муносибатњои мураккабу пе-чидаи инсонї, тазодњои зиндагї ва нокомилии расми њаётро ба намоиш мегузорад ва ба ин васила одамонро ба адлу дод, ба эњтироми якдигар ва ѓанимат шуморидани лањзањои зиндагї даъват мекунад.

Инсон дар зоти худ мушоњидагари рафтори дигарон аст. Некў бадро дар дигарон нисбат дар худ бештар ва зудтар да-рёб мекунад. Аз ин лињоз, осори бадеї дар парваридани њисси


дарёфти некў бад, њаќќу ботил ва зишту зебо ањаммияти бу-зурги тарбиявї дорад.

Аз ин сабаб адабиётро аз сарчашмањои муњимми худ шиносї муайян намудани Президенти кишвар ва дастуру пешнињодњои ў барои њамаљониба омўхтани осори ниёгони бузург ва бањра бардоштан аз афкори файласуфона ва њакимонаи аљдод ва адибони муосир вазифаи њар шахсест, ки худро вориси осори шўњратманди адабиёти оламшумули тољик медонад. Сардори давлат таъкид мекунад, ки ифтихор аз фарњанги миллї, ки за-бону адабиёт аз унсурњои асосии он мебошанд, набояд заминаи худхоњї ва миллатгарої гардад. Тољикон бояд дар баробари ба хубї фаро гирифтани забони модарї, ба омўзиши забонњои русї ва англисї таваљљўњ дошта бошанд. Зеро њамкорињои байналхалќї, ки аз шарти пешрафти њар љомеаи мутамаддин аст, бе донистани забонњои асосии љањони муосир имконно-пазир аст.

Президент Эмомалї Рањмон бо зикри ин ки забони то љи-кї «барои он зинда ва поянда монд, ки њиссиёти баро дарї, якди гарфањмї ва равшан намудани роњи вањдату бунёдкори-ро софдилона ва тољикона сутудааст», итминон дорад, ки «ба ин суннати олии забонамон содиќ будан шарафи бузург аст».

Вазифаи дигаре, ки мо бояд дар чањордевори мактабу до-нишгоњњо анљом дињем, ин парвариши хонандагон ва толи-билмон дар рўњияи одобу рафтори миллї ва ахлоќи њамидаи инсонї аст.

Президент Эмомалї Рањмон дастур медињад, ки «тарбия ва ташаккули хислатњои њамидаи инсонї дар насли наврас, на-сле, ки пояи илму фарњанги миллатро ба силсилаи пешќадами тамаддуни љањонї пайваст менамояд, ба устодону омўзгорон вобаста аст».

Дар нормањои ахлоќии миллати мо гиромидошти калонсо-лон ва падару модар мавќеи асосиро ишѓол мекунад. Албатта, њар инсоне дар рўи замин ба волидайни худ эњтиром мегузо-рад. Вале хусусияти хосаи ахлоќии миллати тољик ва халќњое, ки аз асолати ахлоќии мо бањра бардоштаанд, ин аст, ки дар


мил лати тољик калонсолон имтиёзи мартабаї доранд. Дар ои лаи тољик ва дар љомеаи тољик сухани падару модар ва су-хани пиру устод ва иродаи онњо муайянкунанда аст. Маќому мар табаи махсусеро доро будани падару модар ва пирони рўзгордида ва шебу фарози зиндагиро паймуда, аз мадания-ти бою деринаи халќ сарчашма мегирад, ки он њамоно гиро-мидошти таљрибаи насли гузашта аст.

Мутаассифона, имрўзњо дар баъзе аз афроди љомеа эњтиром ба падару модар ва пирону устодон коњиш ёфтааст. Яке аз омил њои доман густаронидани љанги бемаънии њамватанї њам бар пояи коњиши эњтиром ба волидайн ва беэътиної ба пан ду андарзи пирону устодон ва пандномаи ниёгони бузург буд. Эњё ва густариши эњтиром гузоштан на фаќат ба воли-дайн ва пиронсолон, балки ба тамоми њамватанон аз вазифаи муќад даси мактабу маориф ва умуман тамоми равшанфикро-ни хирадпешаи миллат аст.

Рукни дигар ва баѓоят муњимми ахлоќи миллї тарѓибу таш виќи саъю кўшиш ба мењнати њалол аст. Мактабу муаллим ва дастурњои таълимї њамон аз овони кўдакї ба насли нав рас ин фикрро талќин кунанд, ки бе саъю кўшиш ва мењнати њалол ба маќсаду орзу расидан имконнопазир аст. Бо мисолњои фа-ровон аз мероси адабии ниёгон ва адабиёти муосир дар зењну тафаккури насли љавон њисси танаффур ба њаромхўрї, танбали-ву коњилї ва дуздиву авбоширо пайдо кунонидан аз вазифањои маориф ва њамчунин волидайн ба шумор меравад.

Асре, ки дар он зиндагї ба сар мебарем, давраи пешрафти бесобиќаи илмиву технологї ва рушди босуръати мубодилаи иттилоотї дар тамоми сайёра аст. Ин дар заминаи инкишо фи маф куравї ва васеъ гардидани љањонбинии насли љавон хуб аст. Вале, аз тарафи дигар, дар мавриди тањти таъсири барномањои таб лиѓкунандаи тарзи зиндагї ва саргармињои комилан хило-фи ахлоќу одоби миллии мо мондани љавонон, оќибатњои но-гувор ба бор меоварад.

Сардори давлати мо бо дарназардошти ин ки инсоният дар ин марњилаи хеле њассос ва мураккаби таърихї нисбат ба тамо-ми даврањои дигар ба илму маърифат, њифзи арзишњои волои


фарњангиву ахлоќї, њамдиливу њамкорї ва мењру рафоќат ни-ёзи бештар дорад, дар суханронии худ дар Сессияи Генералии XXXIII ЮНЕСКО моњи октябри соли гузашта пешнињод кард, ки яке аз солњои наздик «Соли ахлоќи њамида» эълон гардад ва дар љараёни он принсипњои бењтарини ахлоќи умумиинсонї таблиѓ карда шаванд.

Аммо мо дар диёри худ барои ин ки унсуру арзишњои бе-гона ба љомеаи мо роњ наёбанд, бояд бо тарѓиби арзишњои во-лои ахлоќи миллиамон машѓул бошем ва тарзи зиндагии со-лим ва маънавиёти поки инсониро дар зењну тафаккури ањли љомеа ва пеш аз њама дар насли љавон парвариш дињем.

Масъалаи ташвишоваре, ки боиси нигаронии ањли љомеа ва роњбарияти мамлакат мебошад, ин љинояткорї дар байни љавонону наврасон ва даст задани онњо ба дуз диву авбошї ва майл намудан ба майхорагиву нашъа мандї аст.

Сардори давлат сабабњои асосии ин раванди нангинро дар беназоратии љавонону наврасон ба иллати ба таври муназзам фаъолият накардани баъзе аз мактабњо, аз тарафи нозирон оид ба корњои ноболиѓон ва љамоатњо дуруст ба роњ монда нашу-дани корњои тарбиявї ва таблиѓотї мебинад.

Президенти љумњурї бо овардани маълумоти маќомоти њифзи њуќуќ дар бораи њуќуќвайронкунињои љавонону нав расон, таъкид мекунад, ки агар раисони вилоятњо, шањру но њияњо, кумитањои кор бо љавонон, занон ва оилаи назди Њуку мати Тољикистон, маќомоти дигари масъул, комиссияњои кор оид бо ноболиѓон, занон ва оила, оид ба корњои маъмурї ва комис-сияњои дигаре, ки дар назди Маљлиси вакилони халќи вилоят ва шањру ноњияњо вуљуд доранд, вазифаашонро бо масъулияти том иљро намоянд, вазъияти маориф хеле бењтар шуда, бешубња шумораи љинояткорињо дар байни наврасону ноболиѓон кам хоњад гашт.

Ќобили зикр аст, ки Президенти љумњурї бо масъули асо-сии кори таълиму тарбия ташхис додани мактабу маориф, наќши оила, сањми маќомоти давлативу ташкилотњои љамъи-ятиро бобати ба вуљуд овардани насли љавони бархурдор аз


донишњои муосир ва пайрави анъанањои волои ниёгон хеле муњим арзёбї менамояд.

Сардори давлат дастур медињад, ки корро бояд тавре таш-кил кард, ки муносибати ањли маориф, маќомоти мањаллии њо ки мияти давлатї, падару модарон, њамаи сох торњои давла-тиву ѓай рињукуматї, њизбњои сиёсиву итти њодияњои љамъиятї, со њиб корону тољирон, хулоса, тамоми ањли љомеа муносиба-ти худро ба низоми таълиму тарбия ба таври љиддї ва куллї таѓйир дињанд.

Президент Эмомалї Рањмон бо таъкид намудани ин нук-та, ки вазифаи њар фарде, ки имрўзу ояндаи Ватан ва миллат барояш азиз аст, бояд дар роњи соњибмаърифату соњибкасб ва дар рўњияи худшиносии миллї ва ватандўстї ба камол раси-дани насли наврас ва љавонон сањми муносиб гузорад, итми-нони комил дорад, ки бо захираи бузурги зењнии љомеаи худ, ки ќисмати асосии онро муаллимону устодон ва зиёиёни соњаи маориф ташкил медињанд, мо аз ўњдаи иљрои рисолати таъри-хии хеш мебароем ва барои ояндаи Ватану миллатамон нас-ли сазовору арзанда, дорои дониши замонавї, љањонбинии ва-сеъ, ватандўсту худогоњ ва ворисону созандагони фардои ду-рахшони Тољикистони соњибистиќлолро тарбия карда ба воя мерасонем.

Дар фароварди ин бахш нуктањоеро аз афкору андеша ва таълимоти Президент Эмомалї Рањмон меоварем. Ин андеша-њои баланд ва нуктањои пурњикмат, ки ба сифати барномаи мукаммале баён гардидаанд, барои густариши ахлоќу одоби нек, таќвияти њисси инсондўстї ва эњтироми арзишњои волои фарњангї ва истиќлоли миллї ба тамоми тољикистониён ба-рои имрўзу оянда њамчун дастури рањнамо хидмат мекунанд.

Халќу миллате, ки ба гузаштаи таърихии худ, ба сар ватњои маънавию ирфонї, анъанаву суннатњои аљдодї ва муќаддасоти хеш арљ мегузорад, ба ояндаи нек умед бас та метавонад.


* * *Дар маркази тамоми низоми таълиму тарбияи кишвари

мо бояд мафкураи истиќлолият, ќадршиносии ин неъматњои бебањо, ифтихори ватандорї, эњтиром ба таърих, фарњанг, анъанот, расму оини мардум ва дигар арзишњои миллию умумибашарї ќарор дошта бошад.

* * *Тамоми таърихи инсоният мањсули офаридгории зан-модар

аст. Бузургтарин шахсиятњои таърих – арбобони давлату сиё-сат, илму фарњанг, адабиёту њунар - тарбиятдидаву парвари-даи модаранд. Ва агар гардишу љараёнњо, бурду бохт, арзи-шу дастовардњои таърихи инсоният бо ному фаъолият ва ме-роси онњо адоќаманд бошад, пас дар ин корномаи башарият, маќом ва манзалати зан-модар аз њама волотар аст.

* * *Модар барои њар инсон азаизтарин кас аст ва бесабаб

нест, ки муќаддастарин мафњум, яъне Ватанро бо мафњуми модар баробар ва њамрадиф донистаанд. Ин ду мафњум ба-рои њар як инсони соњибнаслу соњибватан арзишу манзала-ти якхела доранд.

* * *Њар хизмате, ки мо барои Ватан мекунем, хизмат ба мо-

дар аст ва њар хиёнате, ки нисбат ба Ватан сар мезанад, хиёнат нисбат ба модар мебошад. Зеро модар худ рамзи Ватан аст!

* * *Љомеае, ки ба заковати фитрї ва нерўи созандаи зан такя

намекунад, љомеаи демократию дунявї ва дорои адолати иљ-тимої шуда наметавонад.


* * *Зан на танњо модари мушфиќ, такягоњи оила ва соњиби

хо наи ободи мову шумост, балки роњбари кордон, љамоатчии фаъол, узви созанда ва комилњуќуќи љомеа ба шумор меравад.

* * *Занон зиёда аз нисфи ањолии мамлакати моро ташкил ме-

дињанд. Ин ќувваи бузург аст ва мо бо дилпурї гуфта метаво-нем, ки онњо дар њама риштањои зиндагї пешсаф њастанд ва дар њалли вазифањои муњимми љомеа сањми арзанда мегиранд.

* * *Бонуњои иззатманди кишварамон таљассуми хираду маъри-

фат, одобу ахлоќи њамида ва ободии рўзгору пешрафти њаёти љомеа мебошанд.

* * *Дар љомеае, ки сафи занњои босаводу бомаърифат меаф-

зояд, он љомеа бо суръат пеш хоњад рафт ва дар он шумораи зиёди фарзандони хуб тарбия хоњанд ёфт.

* * *Њаёт собит месозад: дар он хонаводае, ки зан-модар бо-

маърифату хушахлоќ мебошад, аксар ваќт фарзандони сазо-вори номи нек ба воя мерасанд.

* * *Љомеаи солиму пешќадам ба занони љисману рўњан солим,

нексиришту соњибмаърифат, ки ин хислатњояшон њатман дар хулќу атвори фарзандонашон зоњир мегардад, њамеша ниёз дорад.


* * *Занони кишвари мо низ ба мисли занони давлатњои мута-

раќќии љањон ба зиндагии хубтаре њаќ доранд ва ман итминони комил дорам, ки ин орзуњо зина ба зина амалї хоњанд гардид.

* * *Мањз модар бо иффат, аќлу фаросат, бо хулќи њамида,

мењру шафќат рўзгори моро зеб медињад. Модари тољик њамеша толиби сулњ аст, аз ин рў, ман бовар дорам, ки ў барои пойдо-рии сулњ ва эњёи Тољикистон мудом сањм мегирад ва њидоятгари корњои нек ба наврасону љавонон мешавад.

* * *Мо бояд њамеша дар ёд дошта бошем, ки нишонаи со-

лим будани оила ва камолоти љомеа пеш аз њама муноси-бати ѓамхорона ба зан-модар, зан-мураббии фарзандон ва нигоњдорандаи чароѓи хонадон аст.

* * *Дар њар оила, дар тамоми љомеа бояд рўњияи эњтироми бе-

андоза нисбат ба зан-модар ба вуљуд оварда шавад, маќоми ў њамеша баланд бошад, њуќуќњояш њаргиз поймол нагарданд.

Ин суннати муњимтарини љомеаи мутамаддин аст ва мо бояд њатман онро ба љо оварем.

* * *Оила дар њама давру замон муќаддас ва рукни ибтидои-

ву асосии давлат њисобида мешавад. Аз ин рў барпо намуда-ни оилањои комилу мустањкам вазифаи ањли љомеа ва воли-дайн мебошад.

* * *Ягон давлат, ягон љомеа, то даме, ки дар он вањдати мил-

лат таъмин набошад, пеш рафта наметавонад. Вобаста ба ин


мехоњам гўям, ки оилањои солим, тарбияи њисси поки боэњти-ромона ба падару модар, хешу аќрабо, дастгирии бечорагону корафтодагон њамон пайвандест, ки метавонад як оиларо ба оилаи дигар ва умуман тамоми халќи кишварро муттањид созад.

* * *Мо бояд сињатии модаронро таъмин кунем ва фарзандони

со лимро тарбия намоем, ба онњо касбу њунар омўзонем. Вале ба ин танњо дар сурати њал шудани масъалаи танзими оила му ваффаќ шудан мумкин аст.

* * *Танзими оила таќозои њаёт буда, пеш аз њама ба нафъи са-

ломатии зан-модар, ба нафъи њар як оила ва дар нињояти кор ба нафъи љомеа ва давлат аст.

* * *Бунёди љомеаи мутамаддин таќозо мекунад, ки расму

оинњоро аз зуњуроти барои имрўз ва ояндаи љамъият но мат-луб тоза созем, онњоро мутобиќи вазъи кунунии сиёсї, иљ-ти мої, иќтисодї ва фарњангї танзим намоем. Муњимтарини онњоро њамчун ќисми таркибии тамаддун ва фарњанги миллї њамаљониба инкишоф дињем.

* * *Танзими расму оин ва анъанањо љанбаи хеле муњимми масъ-

алаи миллї мебошад. Аз ин хотир, мо вазифадор њастем, ки пеш аз њама боигарињои маънавии ќадимаи халќамонро њамчун ман баи нодиру гаронбањо дар тарбияи љавонон истифода ба-рем.

* * *Танзим намудан маънои мањдуд кардани анъана ва расму

оинњоро надорад, балки яке аз роњњои мусоидат намудан ба густариши худшиносї ва маданияти халќамон мебошад. Фаќат


дар њамин сурат мероси бостонї ва расму оинњои мо метаво-нанд инкишофи ќобилияти шахсро дар даврони истиќлолият таъмин намоянд ва рушду такомул ёбанд.

* * *Мо бояд тарзи зиндагии мутамаддинро дар сарзамини худ

такмил дињем ва аз ин рў, барои мо имрўз масъалаи танзими расму оинњо, ки зиндагии њаррўзаи њалќро аз гањвора то марг фаро мегиранд, муњим аст.

* * *Расму оинњоро камхарљ намуда, бояд ба он муваффаќ ша-

вем, ки онњо ба маданияти баланд, пурмазмун ва таъсирбахш гузашта, боиси ифтихори миллї ва вањдати мардум гарданд.

* * *Вазифаи њар як фарди пешќадами љамъият аз он иборат

аст, ки ба муќобили анъанањои зарарнок њарчи бештар ва ќатъитар мубориза бурда, ба инкишофи анъанањои нави пеш-ќадам мусоидат намояд.

* * *Зарур аст, ки анъанањои аљдодї дастгирию пуштибонї

карда шаванд, зеро дар амал љорї шудани онњо боиси осо-иш дар љомеа мешавад ва ба њар гуна дабдабањои носавоб, худ намоињо, исрофкорињо хотима мебахшад.

* * *Миллате, ки бо анъанањо, урфу одатњои аљдодї ва оинњои

миллии хеш ифтихор надорад, наметавонад аз неъмати бебањои истиќлол бањра гирад, дар бунёди давлат ва давлатдории на-вин сањм гузорад.

* * *


Имрўз барои мо таблиѓу ташвиќоти чунин арзишњои фар-њангї ва анъанањое муњим аст, ки онњо ба инкишофи маъна-вии инсон ва такомули шахсияти вай мусоидат менамоянд.

* * *Тољикистони соњибистиќлол њамчун давлати демок ратї

ба љомеаи љањонї пайвастааст. Мо бояд ба арзишњои умуми-башарї эњтиром гузошта, кўшиш намоем, ки сар ватњои маъ-навию фарњангии дар тўли асрњо андўхтаи инсониятро бо па-дидаву мазмунњои нав ѓанї гардонем.

* * *Агар њар кадоми мо ба анъанањо ва расму оинњои пешо-

мада ноогоњона таќлид накунему ба онњо аз рўйи аќли со-лим ва талаботи замон бањо дињем, роњи осону сарфакоро-наи онро пеш гирем, бевосита ќарзи инсонї ва шањрвандии худ ро адо мекунем.

* * *Мо бояд роњ надињем, ки анъанањо ва суннатњои неки халќи

мо поймол шаванд ва бо унсурњои зарарноки бегона олуда гар данд.

Таърихи халќи хешро донистан, ба мероси фарњангї соњибї кардан, зери парчами анъанаву суннатњои неки инсонпарва-рона ва дигар фазилатњои наљиб муттањид кардани њамаи со-кинони кишвар маќсаду мароми мо мебошад.

* * *Наврўз оѓози бедории табиат, оѓози нафаси гарми хок

асту мардумро ба иљрои корњои муфид ва созанда ташвиќ ме-намояд. Ин иди мубораки бостониро, чун оини ниёгон, бояд ба таври сазовор љашн гирем. Зеро бо таљлили он дар шуу-ри насли наврас њисси ватанпарастї, мењри зањмати њалол ва эњсоси њамдигарфањмиву созандагї љой мегирад.


* * *Бузургтарин њикмати гузаштагони некноми мо «гуфтори

нек, рафтори нек, пиндори нек» мебошад, ки имрўз њам дасту-ри амали њар фарди ватандору бофарњанг ва баору номус бояд бошад. Ин њикмат дар сиришти њар шахс ахлоќи њамидаву мењру садоќат ва покизагии рафтору кирдор мепарварад, дар баробари ободиву файзу баракати њар хонавода ба пешраф-ту нерўмандии кишвар мусоидат менамояд.

* * *Мо бояд рисолати таърихї ва ќарзи шањрвандии худро

бори дигар эњсос намуда, њуввияти миллї ва њисси худшино-сии њар як сокини љумњуриро дар заминаи Наврўз ва дигар расму оинњои ниёгон тањким бахшем, аз истиќлолияти давлат-дории миллї воќеан ифтихор кунем, бунёдкориву созандаги-ро ба меъёри њаррўзаи зиндагї табдил дињем.

* * *Эњтиром гузоштан ба пиросолон, дастгирии оилањои кам-

бизоат, ятимон, маъюбон, шахсони бекасу бенаво аз суннатњои бењтарини мардумї аст. Мо инро бояд њамеша дар хотир до-шта бошем.

* * *Бузургтарин савоб гирифтани дасти бечорањолон, навози-

ши сари ятимон, пуштибонии пиронсолону дармондагон аст. Алалхусус, додани фитри рўза ба ятимону эњтиёљмандон дар ањкоми шариат фарзи аввал ва савоби волотарини охират аст.

* * *Таърихи гузаштаи миллат ва давлату давлатдориамон-

ро хубтар омўзем, њамчун давлати соњибистиќлоли миллї аз чан голи карахтї ва бегонапарастињо рањо ёфта, ба ќадри та-маддуну арзишњои фарњангї, забони миллї ва шеъру суха-


ни оламгири ниёгон бирасем, дар зери парчами Тољикистон гирд омада, истиќлолияту якиорчагии Ватани азиз, иттињоду вањдати њамагониро пеш гирем ва давлати воќеан мутамад-дин бунёд намоем.

* * *Имрўз тарбияи њисси эњтиром ба арзишњои волои мил-

лию фарњангї, њисси баланди ватанпарастї ва худшиносии миллї аз љумлаи вазифањои муњимтарин аст. Њамеша дар хо-тир бояд дошт, ки ватандўстї фаќат муњаббат ба зодгоњ ва мањал нест, балки он муњаббати бепоён ба Ватани ягонаамон – Тољикистон мебошад.

Аз ин рў, мо бояд дар дили њар фард њанўз аз синни кўдакї нангу номуси ватандорї ва ифтихори миллї, њисси бузурги эњтиромро ба рамзњои муќаддаси давлат – Конститутсия, Ни-шону Парчам, Суруди миллї ва дигар муќаддасоти миллати хеш тарбия намоем.

* * *Фарњанги њар миллат оинаест, ки симои воќеии ў дар он

инъикос меёбад. Барои љомеаи мо низ дар оинаи фарњангиамон симои худро шинохтан ва дар он наќши миллию инсонпарва-ронаи таърињамонро барљаста намудор кардан бояд аз љумлаи муњимтарин вазифањои замони истиќлолият бошад.

* * *Истиќлолият дари худшиносиро ба рўйи мо кушод, эњти-

роми њамаи суннату оинњои муќаддаси аљдодї, пос доштани ќадру ќимати давлати миллї ва вањдати миллиро ба њар фар-ди бедордил омўзонд.

* * *Њадафи асосї аз барпо кардани љашнњои бузурги миллї,

тањкими бинои дўстї ва вањдат дар мамлакат, тарбияи наслњои


минбаъда дар рўњи ватандўстї ва эњтиром ба гузаштаи мил-лати хеш аст.

Мо бояд аз сабаќњои таърих бањравар шавем, то ки истиќ-лолияти давлати миллии хеш ва ривољи минбаъдаи онро таъ-мин сохта тавонем. Ба ин маънї њар кадоми мо дар назди мил-лат ва Ватани худ масъулияти азим дорем.

* * *Вазифаи аввалиндараљаи њамаи мо истиќлолияти давла-

тамонро мустањкам карда, насли наврасу љавонро дар рўњияи ватандўстиву ифтихори миллї, садоќат ба анъанаву суннатњои таъ рихиву фарњангии миллат ва эњтиром ба арзишњои умуми-башарї тарбия намудан аст.

* * *Таълиму тарбия дар оила ва љомеа дар замони истиќ ло-

лияти кишвари мо ањаммияти хоса дорад. Зеро дар шароити бунёди давлати демократї ва љомеаи шањрвандї дар баробари меъёрњои байналмилалии давлатдории муосири мо анъанањои арзишманди тарбиявию ахлоќиро низ бояд њамчун унсури ѓояи миллї истифода намоем.

* * *Ба дили њамдигар роњ љўед, ба њамдигар некї кунед! Њаёти

љовидон дар вањдат ва саодати љовидон дар мењру муњаббат аст!

диЁри рЎШНої

Аљдоди мо, ки дар замонњои ќадим обро дар бароба-ри оташу хоку бод муќаддас мешумориданд ва бо сифатњои «зин дагї», «рўшної» месутуданд, оё метавонистанд бианде-шанд, ки баъди гузашти њазорсолањо оби ќуллањои сарсафе-ди сарзамини пурфайзашон барои авлоди онњо файзи дига-ре бо номи «барќ» ато мекунад ва боиси ободии рўзгорашон мегардад? Имрўзњо шояд рўњи онњо бо наззораи сохтмонњои


азими нерўгоњњои Роѓун, Сангтўда-1 ва Сангтўда-2, ки дар соњату майдонњои онњо мењнати созанда љўш мезанад, сил-силаи нерўгоњњо, ки бо хатњои бисёркилометра чун набзњои зиндагї ба хонањои мардум, корхонаву муассисањои истењсолї, табобатгоњу парваришгоњњо пайваст гардида, нуру зиёву нерў медињанд ва кўчаву гулгаштњоро чун рўз равшан мекунанд, шод мегардад.

Барњаќ, об рўшної аст ва мо, тољикон, хушиќболем, ки кишваре, ки ниёгонамон ба мо мерос гузоштаанд, аз ин фай-зи худододи табиат саршор аст.

Агар ба харитаи љуѓрофї нигарем, мебинем, ки дарёњои хур ду бузург чун рагњои хунгарди тани инсон сар тосари сар-за мини моро печондаанд. Бо он ки ин нукта маљозї аст, ин шо хобу дарёњо воќеан њам рагу пайи Тољикистонанд, ки бо љара ёни муназзамашон ќалби зиндагии кишварро ќобили њаёт нигоњ медоранд.

Захирањои фаровони об, ки дар 948 дарё ва аз ин љумла 5 дарёи бузург, ки дарозии умумиашон 28 њазор ки ло метр аст ва сарчашмањои бењудуди об, ки дар силсилаи пиряхњои табиї, ки теъдодашон ба 8000 мерасад ва масоњати умумии онњо 80 њазор километри мураббаъ буда, аз масоњати киштзорњои љумњурї ва-сеътар мебошад, нерўи бузурги њаётофаринї ва нерўофаринии сарзамини файзбори моро ташкил медињанд.

Имкониятњои гидроэнергетикии Тољикистон хеле бузург аст ва аз рўи ин нишондод љумњурии мо дар љањон яке аз љойњои аввалинро ишѓол мекунад. Потенсиали истењсоли солонаи барќ ба андозаест, ки аз нерўи барќе, ки имрўз дар тамоми мамлакатњои Осиёи Марказї ис тењ сол мешавад, зиёд мебошад. Ин заминаи мусоид барои ба кишвари содиркунандаи нерўи барќ табдил додани Тољикистон, натанњо ба мамлакатњои Оси-ёи Марказї, балки ба дигар давлатњои љањон аст.

Бояд зикр намуд, ки энергетика барои мамлакати мо дар ба робари кишоварзї аз соњањои заминасози иќти содиёти миллї ба њисоб меравад ва дараљаи рушди тамоми соњањои хољагии халќро муайян намуда, њамзамон бо бениёз кардани ањолї аз ниёзњои гармиву рўшної наќши иљтимої низ ифо менамояд.


Аз ин рў, ба истифода додани нерўгоњњои бунёдшаванда тако-ни љиддие ба пешрафти иќтисодиёти Тољикистон ворид оварда, на танњо дар масъалаи таъмини ањолї бо нерўи барќ, њамчунин барои рушди бизнеси бузургу миёна ва содироти калонњаљми нерўи барќ ба мамлакатњои минтаќа ва љањон, имкониятњои ва-сеъ фароњам меоварад. Ин имконият медињад, ки Тољикистон дар ояндаи наздик ба яке аз мамлакатњои тараќќикарда ва нерўманди саноатї дар минтаќа гардад.

Бо назардошти имкониятњои бењудуди энергетикаи обї Њукумати Тољикистон таъмини истиќлолияти энерге тикиро яке аз самтњои муњимтарини стратегї ва афзалиятноки иќтисодии мамлакат муайян намудааст.

Ба ин хотир аз ибтидои фаъолияти худ Њукумати љум њурї татбиќи барномаи энергетикиро вазифаи муњим тарини худ до-ниста, дар давоми солњои гузашта дар ин замина корњои зи-ёдеро анљом дода, ба он муваффаќ гардид, ки дар нуќоти гу-ногуни мамлакат 26 нерўгоњњои хурдро сохта ба кор андозад ва ба бунёди боз 14 нерўгоњи хурди барќї оѓоз намояд.

Натиљаи сиёсати оќилона ва дурбинонаи Президент Эмо-малї Рањмон ва обрўю эътибори ў чун сиёсатмадори сулњ офа-рин ва таъмингари суботи сиёсиву иљтимої аст, ки бо ишти-роки сармояи давлат ва ширкатњои бонуфузи Федератсияи Рос сия сохтмони нерўгоњи Сангтўда-1 ва бо љалби сармояи Љум њурии Исломии Эрон ва маблаѓгузории дохилї сохтмони нерўгоњи барќи обии Сангтўда-2 оѓоз гардиданд.

Љињати муњимми нерўгоњњои бузурги номбурда дар он аст, ки онњо дар муддати нисбатан кўтоњ бунёд мегарданд. Маса-лан, бунёдкорони нерўгоњи барќи обии Сангтўда-1 азм кар-даанд, ки сохтмони ин нерўгоњро дар муддати чањор сол ба анљом расонанд. Њол он ки сохтмони нерўгоњи обии барќии Бойѓозї, ки аз лињози шаклу њаљм нусхае аз Сангтўда-1 аст, панљ сол тўл кашида буд.

Бунёдкорони нерўгоњи Сангтўда-2 кўшиш доранд, ки сох-тмони ин иншооти бузургро дар мўњлати боз њам камтар – дар се сол ба поён расонанд.


Он рўз дур нест, ки татбиќи лоињаи тозаи Президент Эмо-малї Рањмон – нерўгоњи барќи обии Даштиљум, ки дар маљрои дарёи Панљ сохта мешавад, оѓоз мегардад ва сањифаи дигаре-ро дар корномаи бунёдкорї ва созандагии Сардори давлати тољикон боз менамояд.

Бунёди боз як нерўгоњи бузурги истењсоли барќ, ки чору-мин иншооти азими гидроэнергетикї дар Тољикистон мегар-дад, имрўз барои касе орзуи ширин наменамояд.

Ин нуктаро барои он зикр кардем, ки ваќте Эмомалї Рањ-мон дар он рўзњои аввали сарвари Тољикистон интихоб шу-данаш њангоми мулоќот бо ањли љамоатчигии мамлакат, дар сўњбат бо љавонон, бо занони фаъоли љумњурї, дар маљлису маш варатњои расмї аз наќшањои Њукумати љумњурї сухан рон-да, дар бораи истиќлолияти энергетикї, бунёди нерўгоњњои бу-зурги барќї њарф ба миён меовард, дар он шароити буѓранљ, ки мардум њатто аз рўзи дигар дилпур набуданд, ин суханњо басе афсонаомез ба гўш мерасид. Умуман, дар он шароити ошуф-таи сиёсиву иљтимоии баъд аз љанги шањрвандї, ки оќибатњои ин рўйдоди нанговар фалокатбортар аз худи љанг зоњир ме-гардид, бовар кардан на фаќат ба татбиќи наќшањои бузурги созандагї, балки умед бастан ба тинљию оромии маъмулї ор-зуи фиребанда ба назар мерасид.

Вале Эмомалї Рањмон, ки ба хираду заковати миллати хеш ва нерўи созандаи халќи худ бовар дошт, бо азми устувор ва талоши пайваста љомеаро бо шоњроњи сулњу вањдат ба майдо-ни бунёдкориву созандагї рањнамун месохт.

Инак, он рўзњои нек, ки аз дер дар интизорашон будем, фаро расидаанд. Њодисањои бузурге, ки порсолу имсол дар мам-лакати мо бо оѓози сохтмони нерўгоњњои барќи обии Роѓун, Сангтўда-1 ва Сангтўда-2 ба вуќўъ пайвастаанд, башорате аз ояндаи хурраму обод ва рушди бемислу монанди мамлака-ти мо дар њамаи соњањои њаёти љомеа мебошанд. Инњо њанўз оѓози пешрафтњои бузурганд.

Ањамияти бузурги ин рўйдодњои фарањбахш ба ѓайр аз оми ли муњимми татбиќи амалии наќшаи стратегии истиќлоли энергетикии Тољикистон будан, боз дар он аст, ки оѓози корњои


созандагї дар ин иншоотњои бузург марњалаи наву густурда-тареро дар њамкорињои байналхалќии Тољикистон боз наму-да, мамлакати моро дар назди љањониён њамчун кишвари аз лињози инвеститсиягузорї љолиб намоиш медињанд. Имрўзњо давлатњо ва доирањои сармоягузор аз мамлакатњое чун Иё-лоти Муттањидаи Амрико, Њиндустон, Чин, Покистон, Тур-кия, Ќазоќистон изњори ширкат дар лоињањои энергетикии Тољикистон намудаанд. Алњол давлати Покистон ва Бонки Тараќќиёти Осиё майли иштироки худро дар бунёди Нерўгоњи барќи обии Даштиљум иброз доштаанд.

Дар мавриди зикр намудани ањаммияти бузурги рушди соњаи энергетика ин нуктаро низ бояд дар назар дошта бошем, ки тараќќиёти ин соња дар партави худ на фаќат ба тараќќиёти соњањое аз ќабили истењсоли алюминий ва мошинсозї му-соидат хоњад кард. Амалї гаштани барномаи истиќлолияти энергетикї инчунин ба рушди босуръати истихрољ ва кор-карди боигарињои зеризаминии диёрамон замина хоњад гу-зошт. Имрўз дар минтаќањои гуногуни љумњурї дар натиљаи пажўњишњои заминшиносї захирањои фаровони нафту газ, ма-води сохтмон, сангњои ќимматбањо, фулузоти рангаву нодир кашф гардидаанд, ки зиёда аз 400 навъ мебошанд ва тамоми системаи даврии Менделеевро дар бар мегиранд. Тољикистон аз лињози дороии захирањои тилло, нуќра, мис, сурб, рўњ, бис-мут, сурма, волфром, стронсий, ангиштсанг ва обњои маъдани-ву гармчашмањо дар љањон яке аз љойњои аввалро ишѓол ме-кунад. Захирањои баъзе аз намудњои сарватњои табиии кишва-ри мо, аз љумлаи намак ва фулузоти нодир, барои садсолањо кифоят мекунанд.

Тасаввур кардан мушкил нест, ки дар сурати пешрафти бо-суръатро касб кардани истихрољу коркарди ин њама ѓановати табиї ва тараќќиёти дигар соњањои хољагии халќи мамлакат, ки дар сањифаи гузашта аз онњо сухан рафт, љомеаи моро чї ободию шукуфої ва зиндагии хушу босаодат интизор аст.

Тољикистон на фаќат бо захирањои бузурги об ва сарза-мини офтобиаш, ки соле 3000 соати офтобиву гарм дорад, диёри рўшної аст. Кишвари мо њамчунин бо мардуми рав-


шанзамираш диёри нуру сафо мебошад. Ниёгони заковатман-ди мо рўшноиро на танњо дар оташу хуршеду моњ медиданд. Онњо нурро инчунин дар њар чизу аъмоли нек мушоњида ме-карданд. Барои онњо об, ки сарчашмаи зиндагї ва нашъуна-мои љумлаи мављудоту наботот аст; сулњ, ки шароити мусои-ди зиндагиву мењнати созанда мебошад; илму дониш, ки яке аз омили муњимми пешрафти љомеа ба шумор меравад; мењру муњаббат, ки сарчашмаи вањдату ягонагии халќ мебошад; пин-дори нек, гуфтори нек ва рафтори нек, ки асли зиндаги бошу-уронаи инсонњост, њамчун мазњари нур ва акси ин омилњо зул-мот дарёфт мешуд.

Чї љои мисол овардану далел љустан аст, ки таърихи тў-лонии инсоният њаќќонияти фалсафаи ниёгони моро бор њову борњо собит намудааст.

Њазорон шукр, ки Тољикистони азизи мо чанд сол аст, ки аз сафои сулњу вањдат равшан аст ва мо, тољикон, дар партави ин нуру зиё, бо корбурди фитрату заковати аљдодиамон, ба-рои боз њам равшантар кардани диёри бињиштосоямон њам бо рўш ноињои маънавию ахлоќї ва њам бо рўшноии нерўгоњњои бузургу хурдамон ба сўи ояндаи хурраму босафо ќадам меза-нем, балки дар остонаи он ояндаи равшан ќарор дорем!

ЗањМаТКаШи арСаи СиЁСаТ

Мо, наслњои имрўзи Тољикистон, бо вуљуди нобасомо ни-њои оѓози истиќлолият, дар марњалаи нодири таърихї – эњёи дав латдории миллии худ зиндагї ба сар мебарем. Ва на танњо шоњиди рўйдодњои муњимму таќдирсозе дар таърихи навини миллати худ њастем, балки иштирокчии бевосита ва сањмгузори фаъоли тањаввулоти бузурги сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангї мебошем.

Ин марњала боз аз он љињат нодир аст, ки ќобилияти поён-нопазир ва истеъдоди бо гузашти асрњо хиранашавандаи дав-латофаринии миллати тољикро дар мисоли зумраи фарзандо-ни халќи тољик собит намудааст.


Воќеан њам ин рўйдод на танњо барои таърихи чан дин-њазораи тољикон, балки дар таљрибаи таърихи умумибашарї њодисаи нодир мебошад, ки иддае аз ља вонон бо сарварии шах-сияти боз њам љавонтар бе доштани таљрибаи кофї дар сиё-сати бузург масъулияти таърихии наљоти давлат ва миллатро дар њассостарин ва буѓранљтарин лањзањои сарнавишти халќ бар ўњда гиранд.

Тањлили сиёсиву иљтимоии айёми оѓози истиќлолият ва омилњое, ки дар маљмўъ вазъи фалокатбори он рўзњоро муайян мекарданд, нишон медињанд, ки њанўз барваќттар то тобисто-ни соли 1992 системаи маќомоти давлатии мањаллї ва тартибо-ти њуќуќї хароб гардида, ќариб тамоми минтаќањои љануб ва марказии мамлакат тањти назорати гурўњњои мусаллањ ќарор дошт. Љанги шањрвандї, ки дар ибтидо њамчун муќобилати ду љониб – ќуввањои ѓосиби њокимияти давлатї ва нерўњои љонибдори сохти конститутсиявї - оѓоз гардида буд, дар охири тирамоњи соли 1992 аз њисоби гурўњњои мусаллањи љиноии ба ягон аз ду тараф шомил набуда доман пањн карда, мањалњои мавриди даргирї ќарордоштаро ба макони бедодиву ѓорат ва љабру зулм табдил дода буд.

Вайрон шудани системаи таъмини амният ва аз байн рафта-ни маќомоти њокимияти мањаллї боиси беш аз пеш ављ гириф-тани љиноятњои муташаккилона ва ба вуљуд омадани гурўњњои зиёди бузургу миёнаи криминалї гардид.

Нуфузпазирии сарњади давлатї ва набудани назорати ко-фї аз љониби нерўњои муњофизати сарњад, маќомоти њифзи њу ќуќ ва тартиботи љамъиятї барои гурўњњои љиної шароит фа роњам меовард, ки бемамониат бо тамоми муњимоти љангї ва тахрибкорї мусаллањ шаванд.

Илова бар ин, ќуввањои берунаи бадхоњи истиќлолияти Тољикистон, ки лањзае аз содир намудани аъмоли касофатбори худ бознамеистоданд, бо истифода аз тамоми воситањои тах-рибкории њарбиву техникї вазъи ошуфтаи мамлакатро боз њам ошуфтатар мегардонданд. Он њо бо ташкил ва ба роњ мондани чунин амалиётњои ба рўњияи мардум сахт таъсири манфї ра-сонанда, аз ќабили гаравгонгирї, роњзанї, террори ходимони


давлативу љамъиятї дар мамлакат муњити нобоварї ва тарсу њарос ба вуљуд меоварданд.

Дар чунин вазъият Эмомалї Рањмон њамчун роњбари сиёсї ба сари давлат омада, моњиятан дастгоњи давлатии азњамрехта ва ѓайриќобили коршударо ба «мерос» гирифт. Вале ў бо азми устувор ва љасорати сиёсатмадори тавоно бо он камтарин им-конияте, ки вазъи печидаи сиёсї ва иќтисодии бабўњронафтода даст медод, ба иљ рои вазифаи таърихии худ бањри наљоти Ва-тан ва миллат шурўъ намуд.

Эмомалї Рањмон, ки ба рисолати таърихии худ – ќатъ кар дани љанг ва љорї намудани сулњ, њанўз то ба охир раси-дани иљлоисияи Шўрои Олї оѓоз карда буд, таваљљўњи халќи киш варро ба шахсияти худ дарњол љалб намуд. Мардуми аз љангу хунрезї бадодомада, чун диданд, ки ин роњбари љавон бо самимият мехоњад дар мамлакат тинљию оромї оварад, ба ў бовар карданд, роњбарони дараљањои гуногун ба суха-нонаш эътимод нињоданд ва батадриљ вилоёту шањру навоњї дар атрофи Њукумати љумњурї фароњам омаданд. Дар шањру навоњие, ки њукуматњои мањаллї ва маќомоти њифзи њуќуќ аз байн рафта буданд, аз нав барќарор карда шуда, ба фаъоли-ят шурўъ намуданд.

Мардуми мамлакат, роњбарони маќомоти марказї ва мањаллї барои он њам дар атрофи Эмомалї Рањмон муттањид шу данд, ки медиданд амали ў бо гуфтораш, ки дар нахустин суханрониаш баъд аз интихоб шудан ба вазифаи Раиси Шўрои Олии Љумњурии Тољикистон гуфта буд: «ман њатто љонамро ба-рои сулњ дареѓ намедорам», тавъам аст ва мардум ўро гоње дар минтаќањои љангзада медиданду гоње дар њалќаи коргарон ва гоње мешуниданд, ки ба гуфтушунид бо сардори силоњбадастоне рафтааст.

Мегўянд, ки душворї одамро бармањал баркамол меку-над. Мураккабии авзои сиёсиву њарбї ва њалли масъалањои таъхирно пазири њаёти давлатї Эмомалї Рањ мони дар сиёса-ти бузург навќадамро нафаќат рўз аз рўз, балки соат ба соат солору варзида менамуд. Ў, як љавоне, ки умраш дар музофо-ти љумњурї дар сањроњои пахтаву гандум, бо мардуми одди-


ву бетакаллуф гузашта буд, акнун мебоист дар анљуманњову мањфилњои бузурги минтаќавию умумиљањонї, дар миёни сиё-сатмадорони варзидаи дунё ширкат меварзид ва Тољикистонро муаррифї мекард. Ва Эмомалї Рањмон бо шоистагї аз ўњдаи ин кор баромад ва мо медидем, ки ў бо тамкину тавозўъ ва бо риояи комили одоби дипломатї дар мулоќотњои роњбарони Иттињоди Давлатњои Мустаќил, дигар мањфилу анљуманњои сиё сї, дар мулоќотњои хоса бо роњбарони давлатњои бузург ширкат меварзад ва манофеъи љумњурии моро ифода мекунад.

Албатта, барои роњбаре, ки дар пешорўйи ў њалли ва зифа-њои мураккаби таърихии поягузории давлатдории навин ќарор гирифтааст, дониши амиќи равандњои сиёсиву иќтисодї ва иљтимоиву фарњангї ва омилњои таъсиррасонанда ба ташак-кули сиёсиву маънавии љомеа зарур аст. Аз ин рў, Эмомалї Рањмон дар баробари њалли масъалањои таъхирнопазири њаёти давлатї ба такмили дониши сиёсиву фалсафию иќтисодии худ пардохт ва дар натиљаи омўзиши даќиќи таљрибаи љањонии шаклњои мухталифи давлату давлатдорї, низомњои мављудаи сиёсию иќтисодї ва арзишњои тамаддуни миллию умумибашарї ва муќоиса намудани онњо, роњу усули давлатдории хоси мил-лиро муайян намуд.

Сардори давлат бо дарки амиќи ин њаќиќат, ки ташакку-ли давлат ва рушди њамаљонибаи он бе эњёи маънавї ва худ-шиносии миллї имконнопазир аст, идеяи вањдати миллї ва худ шиносии миллиро ба дараљаи сиёсати дав латї бардошта, роњу равиши густариши ин омилњои барои давлатдорї му-њимро тарњрезї намуд.

Эмомалї Рањмон ба хулоса омад, ки љањонбинии наву пеш-рафта танњо бар пояи гузаштаи таърихї асос меёбад ва таъ-рих њамон ваќт дар шуури одамон зинда мегардад, ки агар ба њолати рўњї табдил ёбад. Аз ин рў, дар хотираи халќ бедор кар дани лањзањои олии зиндагии ниёгон, шукўњу љалоли дав-латдории онњо, пешрафту таназзули давлатњои муќтадири гу-заштагон, ки бо сабабњо ва омилњои монанд ба сабабу омилњое, ки дирўзи наздик миллати моро дар сари вартаи нобудї ќарор додаанд, аз њар љињат муњим ва сабаќомўзонанда мебошанд.


Бинобар ин, барои дар хотираи халќ зинда кардани сањифа-њои бошукўњи таърихи миллат ва бо ин васила даст ёфтан ба вањдати миллї ва густариши худшиносии таърихї Эмомалї Рањмон дар баробари њалли њарсоатаи масъалањои давлатї њам аз маќоми сардори давлат ва њам аз мавќеи фарзанди миллат фаъолияти сиёсии худро бо кори таълиму тарбия ва эљо ди осори таърихї-фалсафї омезиш дода, ба хидмати халќу Ватан гузашт.

Дар муддати солњои гузашта бо вуљуди душворињои иќти-содї бо эњтимоми шахсї ва тањти роњбарии бевоситаи ў таљлил шудани љашнњои 1100-солагии Давлати Сомониён, 1000-со-лагии «Шоњнома»-и Фирдавсї, 680-солагии Мирсайид Алии Њамадонї, 675-солагии Камоли Хуљандї, 90-солагии Бобољон Ѓафуров, 2500-солагии шањри бостони Истаравшан, њарсола бо шукўњи хоса љашн гирифтани Рўзи истиќлолияти Тољикистон ва Наврўзи Аљам ва њамчунин рўйи кор омадани маќолаву маърўзањо ва осори гаронбањои таърихї – фалсафии «Тољикон дар оинаи таърих» ва «Аз Ориён то Сомониён»-и Президенти кишвар бо фарогирии равандњои асосии таърихї, бо арзёбии омилњо ва сабабњои такомулу инќирози давлату давлатдории ниёгон ва роњу тарзи анбоштан ва бардоштани донишу сабаќи таърихї барои наслњои имрўзу фардо дар заминаи густариши худшиносии миллї наќши муайянкунандае ифо намудаанд.

Ѓамхорї ба адабиёту фарњанг, таъмини озодии сухан, кў-маку дастгирии эљодкорон ва нашрияњои адабию фарњангї, дас тањо ва гурўњњои њунарии миллї ва этнографию фолклорї, додани имтиёзњо ва мукофотњои давлатї, дар маркази диќќати њамешагї ќарор додан ва њамаљониба мусоидат кардан ба раванди ислоњоти мактабу маориф ва пажўњишњои илмї, ба ву људ овардани заминаи техникии васоити электронии ахбори умум дар минтаќањои кўњии мамлакат номгўйи номукаммале аз тадбирњои Президент Эмомалї Рањмон барои бар пояњои баланди маърифат бардоштани илму адабу фарњанги миллї ва худшиносии мардуми Тољикистон аст.

Барои Эмомалї Рањмон муќаддастарину волотарин њадафи сиёсї вањдату ягонагии миллати тољик ва тамоми халќњои


То љикистон аст. Вай ин ормони муќаддасро дар фаъолияти гус турдаи сиёсии хеш чун мењвари асосї муайян намуда, њар иќдомеро, ки аз рўзи нахустини бар садри љомеаи Тољикистон омаданаш то ба имрўз анљом додааст, дар атрофи њамин мењвар ба марњилаи иљро расонидааст. Ба ин хотир аст, ки дар миёни мардуми Тољикистон ва хайрхоњони миллати тољик дар тамо-ми љањон номи Эмомалї Рањмон бо мафњуми вањдати миллї бо њам омезиш ёфта, таљассумгари якдигар шудаанд.

Соњибтадбирии Эмомалї Рањмон боз дар он зоњир мегар-дад, ки аз рўзњои аввали сарвари Тољикистон интихоб шуда-наш, бо Созмони Милали Муттањид ва бевосита бо роњбари он – Сармуншии Созмон - робита барќарор намуд ва минбари ин маркази бонуфузи њамоњангсозии масъалањои умумиљањониро ба пойгоњи шиносонидани миллати тољик, авзои воќеъии сиёси-ву иљтимоии Тољикистон ќарор дода, тавассути он љањониёнро аз њаќиќати рўйдодњо, аз равандњои умдаи сиёсиву иљтимої ва роњњои њалли мусолињатомези мухолифату муќовимат, ки роњбарияти мамлакат бо иродаи халќи худ пеш гирифтааст, шинос намуд.

Мо аз нигоњи имрўз ва бо назардошти он айём бо итми-нони комил метавонем ин аќидаро иброз дорем, ки кулли пеш-рафтњои мо дар амри боздоштани љараёни азњамрезии давлат, барќарорсозии низоми давлатдорї, ќатъи љанги шањрвандї дар дохили мамлакат, оѓоз гаштани музокирот бо мухолифин во-бастаи аз љониби мардуми мамлакат ва нерўњои сиёсии љомеа эътироф гаштани Эмомалї Рањмон њамчун лидери миллї буд.

Эмомалї Рањмонро, ки зарурати таърихии барќарор кар-дани сулњ бар садри роњбарияти мамлакат оварда буд ва умда-тарин ваколаташ бозёфти сулњ буд, вай дар воќеъ њам вакили халќ дар масъалаи сулњ гардид ва худаш ба гуфтушунидњо ва мулоќотњо бо силоњбадастон мерафт ва барои ба даст оварда-ни суботи љамъиятї њатто аз сўњбат бо густохтарин саркардаи силоњбадастон парњез намекард. Борњо шудааст, ки њангоми сафарњояш ба минтаќањои муќовимат силоњбадастоне сари роњашро мегирифтанд ва раддубадалњое бо онњо рух мена-муд. Вале њар дафъа силоњбадастон ба љавонмардї, љасурї ва


мантиќи ќавии суханони ў тан дода, таѓйири аќида мекарданд ва њодиса бе рўй додани нохушї анљом меёфт.

Рисолати сулњоварии Эмомалї Рањмон махсусан дар љара-ёни музокироти тољикон барои сулњу ризоят боз њам равшан-тар аён гашт. Эмомалї Рањмон дар њассостарин марњилаи гуф-тушунид вориди музокирот шуда, ин љараёнро суръат бахшид. Вай бањри дарёфти сулњ омодагии худро иброз дошта, изњор намуд, ки дар њар куљое љониби оппозитсия даъват кунад, ба њамо љо хоњад рафт. Мисли ин ки барои имтињон бошад, на-хустин мулоќоташро бо роњбарии мухолифини тољик оппо-зитсия дар кишвари љангзадаи Афѓонистон таъйин намуд. Ва Эмомалї Рањмон бидуни тааммул озими мазњари љанг шуд, то љавњари сулњ ба даст биёрад. Ин рафтори љавонмардона ва љасорати инсониву таваккали сиёсиаш аз назарњо нопадид на-монд ва бисёре аз он нерўњое, ки берун аз Тољикистон иттилои нодуруст доштанд, аз самимияти маќсаду ниятњои роњбарияти кишвари мо воќиф гашта, тамоили худро таѓйир медоданд. Барои худи мухолифин низ кўшишњои роњбари љумњурї мав-риди писанд ќарор мегирифт ва њар мулоќоти Президент ва сарвари оппозитсия Тољикистонро торафт ба сулњи деринти-зор наздик меовард.

Ба даст овардани сулњу ризоятро муњимтарин муваф фа-ќияти роњбарияти нави сиёсии Тољикистон арзёбї намуда, пањлўи дигари масъаларо ба назар гирифтан даркор аст, ки Њукумати Тољикистон дар сурати оштї дода натавонистани ода моне, ки шадидан аз якдигар интиќомљўї мекарданд, ме-тавонист дар гирдоби муќовиматњои беохири шањрвандонаш ѓарќ гардад ва умуман, на ин ки масъалаи музокирот ва бо ин роњ ба даст овардани сулњро њал намояд, балки домани мамла-кати тољиконро аз ќаъри оташи љанг натавонад берун кашад. Барои дар шароити зиддияти шадиди шањрвандї боздошта-ни љанг барои роњбари дастгоњи корношоямшудаи давлатї чї ќобилияту истеъдод лозим буд, ки тавонад дар афкору аќлњои њаммиллатон муќаддасоте чун Ватан, давлати соњибистиќлол, сулњу ризоят ва вањдату ягонагиро талќин карда тавонад. Мар-думи мамлакатро, ки нафаќат аз мушкилињои иќтисодї, бал-


ки аз бедодгарињои љинояткорони силоњбадаст ба дод ома-да буд, ба зўри ќувваи ќонун бовар кунонад, онњоро ба саб ру тањаммул даъват намояд. Дар шароите, ки њар рўзи муќовимати њарбї љони ширини фарзандонро мерабуд, аз сулњ, аз поёнпа-зирии зиддиятњо сухан гуфта, фарзандони миллатро ба адои ќарзи фарзандї рањнамун созад ва онњоро омодаи дифои мар-зу буми аљдодї гардонад.

Чї љое ба такрор кардан аст, ки пурарзиштарин са њи фаи таърихи навини миллати тољик ба даст овардани сулњу ризо-яти миллї мебошад. Президент Эмомалї Рањмон, ки худаш сар чашмадори сулњ аст, ањамияти бузурги таърихии имзои Со-зишномаи истиќрори сулњ ва ризояти миллї дар Тољикистонро тавсиф намуда, онро дар як радиф бо Эъломияи истиќлолияти Љумњурии Тољикистон гузоштааст.

Сулње, ки дар Тољикистон ба вуќўъ пайвастааст, самари кору пайкор, ранљу машаќќат ва љонфишонињову ќањрамонињои њазорњо фарзандони љоннисори Ватан аст, ки онро аз даруни оташи љанг берун оварда, дар оби чашми модарон ва ашки яти-мон шустушў додаанд. Ин сулњ ќимати љони њазорон љавонони пурармон аздунёрафта ва арзиши баќои умри миллатро дорад. Аз ин рў, њифзу нигањбонї аз он кори њар шахсест, ки Вата-ну миллат барояш азизу муќаддас аст.

Барќарор шудани сулњу субот ва ризояти миллї ис тиќ-лолияти Тољикистонро боз њам тањким бахшид ва ба Њукумати љумњурї имконият пеш омад, ки ба татбиќи Барномаи ислоњоти иќтисодї шурўъ намояд. Ва муњимтар аз њама, ба шарофати сулњ эътимоди љомеаи љањонї ба Тољикистон њамчун давлати пайрави демократия ба маротибањо афзуд ва барои мо шаро-ити њамкорињои бештару густурдатар бо мамлакатњо ва таш-килоту доирањои молиявии љањон фароњам сохт.

Бо барќарор гардидани сулњу суботи комил дар мам ла-кат, Тољикистон марњалаи муњимеро дар тањкими поя њои дав-латдорї ва заминагузории пешрафтњои босуръати иќтисодї тай намуда, ба марњалаи сифатан нав – давраи тараќќиёти усту-вор дар тамоми соњањои њаёти давлатї ворид гашт.


Бояд ин нуктаро тазаккур дод, ки Тољикистон бо бар ќарор намудани сулњу ризояти миллї, њанўз дар ав вал њои соли 2000-ум суботи устувори сиёсиву иљти моиро ба даст оварда, барои густариши њарчи бештари њамкорињо бо мамлакатњои хориљї омода гашта буд. Вале авзои ноороми Афѓонистон, ки то аз љониби эътилофи зиддитеррористї сарнагун шудани режими толибон маркази терроризми байналхалќї ва мазњари хав-фу хатар на танњо барои минтаќа, балки барои љањон буд, њамкорињо бо мамлакатњо ва доирањои сармоягузори хориљї бо љараёни на он ќадар барои мо матлуб сурат мегирифтанд. Вале бо вуљуди ин, бо љањду талоши Президент Эмомалї Рањмон, мулоќотњояш бо роњбарони кишварњои бузурги саноатї ва даъватњои пайгиронаи ў аз доирањои молиявї ва коршиносо-ни хориљї њамкорињои судманд ба тадриљ густариш ёфтанд.

Давраи муњимму тањаввулотї дар њамкорињои иќти содии хо риљии Тољикистон тирамоњи соли 2004-ум, бо вусъати бена-зир ёфтани њамкорињои Тољикистону Россия, пеш аз њама дар соњањои гидроэнергетика ва истењсолу кор карди металлњои ран-га, оѓоз гардид. Майлу иродати њамкорињои стратегии давла-ти бузурге чун Федератсияи Россия, ки ўњдадор шудааст дар панљ соли наз дик ба иќтисодиёти Тољикистон ду миллиард доллар маблаѓгузорї кунад, таваљљўњи љањониёнро ба мамла-кати мо њамчун кишвари аз лињози инвеститсиягузорї љолиб бештар љалб намуд ва дере нагузашт, ки Љумњурии Исломии Эрон аз омодагии худ барои иштирок дар бунёди севвумин нерўгоњи бузурги барќї – Сангтўда-2 башорат дод ва баъд аз анљоми давраи тадорукотї, 20 феврали соли љорї, ба сохтмо-ни ин нерўгоњ оѓоз намуд.

Имрўз бисёре аз мамлакатњои пешрафтаи саноатї аз ќа-били ИМА, Чин, Њиндустон, Туркия, Покистон, Австрия, Гер мания, Япония, Ќазоќистон ва дигар давлатњо на фаќат ба соњаи гидроэнергетика, њамчунин ба соњањои истихрољу коркарди металлњои ќимматбањо, маводи сохтмон, коркарди мањсулоти кишоварзї, туризм ва ѓайра мароќ зоњир мекунанд. Дар аввали соли 2006-ум бо иштироки Президент Эмомалї Рањмон баргузор шудани маросимњои оѓози корњои сохтмо-


нии муљтамеъи коркарди пахта (бо ќудрати коркарди 8 њазор тонна тиллои сафед то ба мањсулоти тайёр) ва ду мењмонхонаи бузурги дараљаи байналхалќї далели гуфтањои болоянд.

Ин аст натиљањои суботи устувори љамъиятї ва ин аст са-мари сулњу ризоят дар љомеа, ки барои истиќрори он Эмомалї Рањмон зањмат кашидааст.

Дар ташаккули сиёсии давлати тозабунёд ва навќадам-монда ба сањнаи сиёсати љањонї, муайян кардани самтњои сиё-сати хориљї ва интихоби шарики стратегї аз њисоби давлатњои муќтадир ва хайрхоњ аз омилњои асосии дар пойгоњи сиёсии дунё њамчун давлати соњибистиќлол мондан ва рушд кардан аст. Тољикистон пас аз пошхўрии Иттињоди Шўравї чунин ша-рики стратегиро дар симои Федератсияи Россия ташхис дода, дар асоси равобити то он замон мављудбуда муносибатњои си-фатан навро ба роњ монд.

Эмомалї Рањмон - њамчун бунёдгузор ва роњбари сиёсати хориљии Љумњурии Тољикистон - дар баробари ба роњ монда-ни муносибатњои стратегї бо Россия ва муносибатњои афзали-ятнок бо кишварњои Иттињоди Дав латњои Мустаќил, ба густа-риши равобит бо дигар дав латњои љањон ањамият дода, барои њамаи кишварњое, ки моил њастанд бо давлати мо муносибатњои судманду хайрхоњона дошта бошанд, дарњои Тољикистонро кушода эълом намуд.

Президент Эмомалї Рањмон ба равобити самимию дўс-тонаи бисёрљабња ва беш аз пеш густаришёбанда бо кишвари њамзабону њамфарњанги Эрон ањамияти хоса медињад. Тањкими равобит бо мамлакатњои Афѓо нис тон, Њиндустон, Покистон, Туркия, кишварњои Араб, давлатњои пешрафтаи демократии љањон Иёлоти Мут тањидаи Амрико, Британияи Кабир, Ол-мон, Фаронса, Италия, Япония ва кишварњои дигари Шарќу Ѓарб низ аз самти муњими сиёсати хориљии Тољикистон аст.

Расми сиёсат дар дунёи имрўз чунин аст, ки њар давлате дар равобити худ бо давлати дигар, манфиатеро дар назар до-рад ва ин мусаллам аст. Ин манфиат метавонад сиёсї бошад, геосиёсї, мазњабї ва амсоли инњо. Ва аз ин рў, Тољикистон дар тарњрезии сиёсати байналмилалї тарзу усулеро мебояд пеш ме-


гирифт, ки њам манфиатњои миллиаш халал наёбанд ва њам дар байни давлатњои манфиатдор ба минтаќае, ки Тољикистон шо-мили он аст, сефи нифоќ нагардад. Ва роњбарияти Тољикистон бо сарварии Эмомалї Рањмон бо ихтиёр намудани миёнаи мўътадил ва бо эълом доштани сиёсати дарњои кушода ба та-моми мамолики љањон худро аз бунбасти геполитикї рањо на-муд ва то имрўз ягон давлате наметавонад иддао кунад, ки Тољикистон дар сиёсати байналхалќї аз стандартњои дупањлў истифода мекунад.

Натиљаи чунин сиёсати њамгирої ва ботавозун аст, ки То љи кистон имрўз узви созмонњои бонуфузи минтаќавї ва бай налмилалї буда, бо 130 мамлакати дунё равобити сиёсиву иќти содї ва дипломатї дорад ва њамаи ин давлатњо ва соз-монњои бонуфуз Тољикистонро њамчун давлати пайрави де-мок ратия шинохтаанд ва сулњи тољиконро тањсин намудаанд.

Инак, дар тўли андаке кам аз чањордањ сол миллати тољик бо роњбарии сарвари миллии хеш Эмомалї Рањ мон Тољикистони оѓушта ба хун ва љангзадаи сароѓози истиќлолиятро ба киш-вари бонизому босубот ва омода ба пешрафтњои босуръат табдил додааст. Дар дунёи муосир, ки сарнавишти халќњову миллатњо дар бањамхўрии манфиатњои доирањои бузурги сиё-сї ва дар бисёр маврид на аз рўи ќонунмандиву адолати таъ-рихї њаллу фасл мегарданд, дар фосилаи дар ќиёси таърихї кўтоњ ба дастовардњои беназир дар давлатдорї ноил шуда-ни Тољикистон рўйдоди нодир ва бебањои таърихї мебошад. Роње, ки мо дар ин понздањ сол дар шоњроњи истиќлоли миллї паймудем, роњи осоне набуд ва њалли маљмўи вазифањое, ки пешорўйи миллати мо ќарор дошт ва гаронии он, пеш аз њама, бар дўши масъули аввалини миллат – Эмомалї Рањмон - аф-тода буд, аслан кори дањсолањо буд. Вале Эмомалї Рањмон бо такя ба нерўи бузург ва иродаи неки халќи Тољикистон онро бетаъхир иљро намуд. Омода кардан ва гузарондани ислоњоти конститутсионї, љорї намудани низоми навини иќтисодї, бу-нёди артиши миллї ва тањкими дигар сохторњои низомї, ре-


шакан кардани љинояткории муташаккилона, барќарор сох-тани обрўю эътибори Тољикистон дар пеши љањониён, бовар кунонидан ба шарикии боэътимод ва ба ин восита љалб кар-дани инвеститсияњои бузург ба иќтисодиёти мамлакат номгўи номукаммали иќдомњоянд, ки Президент Эмомалї Рањмон дар муддати камтар аз понздањ сол анљом додааст. Ва иљрои њамаи ин вазифањои мураккаб барои он ба ў даст додаанд, ки ў рисолати таърихии худ – сулњ оварданро - садоќатмандона, љасурона ва љавонмардона ба иљро расонд. Ин дастовардњо ба-рои он имконпазир гаштанд, ки мазмуну моњият ва ѓояи дав-латии Президент Эмомалї Рањмон аз аќлу хирад ва фаросати сиёсии миллат сарчашма мегирад.

Имрўзњо, ки ба мамлакати мо бо сафари расмиву хидматї ташриф овардани воломаќомтарин сиёсатмадорон, роњбарони давлатњо, созмонњои байналхалќї, ширкатњои бонуфузи хориљї як амали маъмулї шудааст ва ин шахсиятњои обрўманд ваќте дар сўњбат бо хабарнигорон изњор мекунанд, ки «Тољикистон њамон мамлакатест, ки бояд ба он маблаѓгузорї кард» ё «Тољикистон аз тамоми кишварњои минтаќа љолибтарин мам-лакат барои њамкорї мебошад» ё худ «Мамлакати шумо босу-боттарин кишвари минтаќа аст ва мо омода њастем бо шумо њамкорињои густурдатареро ба роњ монем», мо бо худ мебо-лем ва аз давлати худ ифтихор мекунем.

Оё ин суханњои дилпазир лутфи мењмонон аст? Агар ња мин тавр бошад, пас он маблаѓњои бузургро, ки ба иќтисоди мо равона мекунанд ва ё иншооту корхонањои бузург ё мењмон-хонањои муљањњазтаринро дар Осиёи Мар казї дар мамлака-ти мо месозанд, низ аз рўйи мењру бонї аст?

Шахсиятњои варзидаи сиёсату иќтисоду тиљорат, ки ба мам-лакати мо меоянд, бо диди амиќ, бо чашми кордон Тољикис-тони моро босуботу бонизом ва иќтисодашро ояндадор ёфта-анд ва њамкорињои онњо бо мамлакати мо на аз рўйи эњсоси ба шардўстона, балки бо назардошти манфиатњои прагматї (амалгироёна) сурат мепазирад. Онњо дарк карданд, ки њамкорї бо Тољикистон аз њар љињат барояшон судманд аст.


Нуктаи маълум аст ва таљрибаи таърихї собит мекунад, ки њељ љомеае, чи бузургу чи хурд, бидуни сарвари оќилу доно, лидери эътирофкардаи мардум, ки сухани ў ва иродаи ў вазни бештар дар њалли масъалањои муњими давлатдорї дошта бо-шад, пеш намеравад. Њатто сиёсати демократитарин давлатњо дар давраи њокимияти ин ё он сиёсатмадор ба тањаввулоти на-заррас рў ба рў мегардад, ки ин далели равшани наќши шах-сият дар таърих ва давлатдорї мебошад.

Мо сипосгузори зањмату машаќќати президент Эмо малї Рањмон – ин шахсияти нодир, фарзанди содиќи халќи тољик - њастем, ки дар лањзањои сарнавиштсози таърихи миллат масъ-улияти гарони барќарорсозии сулњу субот ва бунёди љомеаи озоду кишвари ободро ба ўњда гирифт ва дар чанд марњала Тољикистонро ба намоёнтарин омили сиёсати минтаќа ва љањон табдил дод ва ба шоњроњи рушду густариш нињод.

Мо, мардуми Тољикистон, ки имрўзњо дар масири ин шоњ-роњ њастем ва ба сўи ояндаи дурахшони Ватани мањбубамон ра вонем, итминонамон комил аст, ки ба маќсуд мерасем. Зеро моро пешво ва пешбари миллати тољик Эмомалї Рањмон роњ-бар ва роњнамост!

с. 2006

М У Н д а р и Љ а

Эмомалї Рањмон: «Ман ба шумо сулњ меоварам» (с. 1998) .................................................. 3

Президент Эмомалї Рањмон ва густариши худшиносии миллї (с. 2002) ....................... 68

Эмомалї Рањмон – бунёдгузори Артиши миллииТољикистон (с. 2002) ......................... 158

Пешбару рањнамои миллат (с. 2006) .......................... 264

Воњид Ѓаффорї, Зафар Сайидзода

ЭМоМаЛї рањМоН дар оиНаи ЗаМоН

Нашрияи илмї-сиёсї

Муњаррир Абдуѓаффор Нуриддинов

Тарроњ Фарњод Рањимов

Мусањњењ Фарзод Сайидзода

Њуруфчин Манижа Ѓаффорї

Ба чопаш 05.09.2012 имзо шуд. Андозаи 60х841/16

. Коѓази офсетї. Чопи офсетї. Гарнитураи Times New Roman Tj. Љузъи чопии шартї 23,25. Теъдо-ди нашр 1000 нусха. Супориши №241.

ЉДММ “ЭР-граф”.734036, Душанбе, кўчаи Р. Набиев, 218.

Тел: +992 (37) 881-15-16. E-mail: [email protected].

ЭМоМаЛї рањМоН дар оиНаи...

Documents