2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984) YНЭ: 1000₮~ Соёлт хҮНий өглөө СоНиН уНшихааС ЭхЭлдЭг ~

ЗГМ

Ц.Балдорж

ubinfo.mnбүрэлдэхүүнкомпани

The official gazeTTe

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

2511.22 366.44 37.44

АЛТ ЗЭС 10-ЧИНГИС БОНД ХУРАЛДАй БОНД

108.320.13%

94.500.14%

60862.37%

ГЭРЭГЭ БОНД

95.1200.15%

1198.800.40%

Станц энэ өвөл хөлдөхгүй гэх баталгаа алга

Д.Өлзийбаатар: Энэ цаг үе 2035 онд үнэлэгдэнэ

Монгол өмнөх 45 жилээсээ ахиж чадсан уу гэдэг асуултын үнэлгээ 2035 онд хийгдэнэ. > 6

УДШ-ийн шийдвэрээр “Монголиан коппер корпорейшн”-ий 49 хувийн эзэмшлийн эрхийг баталгаажуулсан учир Засгийн газарт “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ТУЗ-ийг албан ёсоор хуралдуулах үүрэг үлдлээ. 2

онцлох

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©

ЦаГ аГаарЫн дэлГэрэнГYЙ мэдээллиЙГ 8 дУГаар нүүрээС УнШина УУ.

УЛААНБААТАР2018.09.20

ЦАСТАЙ

1° -2°

УЛС ТөРМонгол Чех улс нийгмийн хам­гааллын салбарт хамтран ажил-лах төслийг эцэслэн тохирчээ. хАА­н бүтээгдэхүүний экспор­тыг нэмэх ажлын хэсгийг Монгол, Хятад хоёр улс байгуулна. цахим орчинд хүүхэд хамгаалах зөвлөмжийг УИХ-ын даргад гардуулав. Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчи лан сэргийлэх хуулийн шинэчилсэн төслийг өргөн барилаа.

эдиЙН зАСАг“хөндий” төслийн алтны нөөц 751 мянган унц хүрснийг Erdene resource мэдээлэв. China Shenhua Energy­ийн нүүрсний борлуулалт өнгөрсөн сард 5.8 хувиар өсөв.Монголын ажил эрхлэлтийн түвшин таван жилийн дээд түвшинд хүрсэн гэж WE тооцжээ. Tоп 20 индекс 19951.76 нэгж болж, 0.01 хувиар буурлаа.

НиЙгэм70 гаруй ААн, байгууллагын 4000 гаруй ажлын байрыг нээлттэй зарлажээ. Д.Сарангэрэл: Бусад эрхтнийг гэмтээлгүйгээр хорт хавдрыг туяагаар эмчилнэ. Түгжирсэн уулзварт нэвтэрсэн жолоочид хариуцлага тооцно. Энэ сарын 22­нд төв зам хаагдах тул нийтийн тээврийн чиглэлд өөрчлөлт орно.

дэЛхиЙДээд уулзалтын үеэр хойд Солонгос цөмийн байгуулам-жуудаа устгах амлалт өгчээ. АнУ­ын цэргийн бааз байрлуулах Польшийн саналыг Д.Трамп авч үзэхээ мэдэгдэв. Space X­ийн 2023 онд сар руу хийх аяллын анхны зорчигчоор Японы тэрбумтан тодорлоо. Сирид оросын Ил­20 онгоц пуужинд өртсөнийг В.Путин азгүй явдал хэмээн тайлбарлав. Ford компани Детройт дахь байгууламжаа шинэчилж, технологийн төв болгоно.

ЦАГ АГААР

ДЦС тэг зогсолт хийхэд хүргэсэн ослын давтамж нэмэгдэж байна. > 3

Б.Батдорж / ЗГМ©

C.Батсайхан / ЗГМ©

11

ЭДИйН ЗАСАГ

Эдийн засаг урт хугацааны тэнцвэрийг хангахад төвлөрнө

төв банкны Мөнгөний бод ло гын хороо тун эгзэгтэй үед хуралдаж байна. өнөөдөр эхэлж буй ээлжит хурлыг угтсан мэт төгрөгийн ханш 12 хоног тасралтгүй унаж, ам.дол­ларын ханш “улаан шугам” болох 2500 төгрөгийг давсан. Бас ус, цахилгаан, ду лаан, оюутны сур­галтын төл бөрийн гээд олон үнэ зэрэг өсөж, суурь инфляц “шөвөлз­дөг” на мар цаг айлссан ийм үед манай мөнгөний бодлогын жо лоо атгагчид ирэх саруудын төгрөгийн ханшийг зураглах нь. тэдний шийдвэр таны, миний хэтэвч дэх хэдэн төг рөг, дансан дахь мөнгөний үнэ цэнийг тодорхойлно.

Мөнгөний бодлогын өнөөгийн өнгө

Сүүлийн хэдэн сард мөнгөний бодлогын жанжин шугам хааш чиглэснийг эргэн саная. 2012 оноос хойш мөнгө хэвлэж, зах зээлд цутгасан нь сүүлийн хэдэн жил Монголын эдийн засгийг нөмөрсөн хүнд рэлийн голомт байсан хэмээн одоо гийн мөн гөний бодлого то дор­хой логчид томъёолсон. тий мээс мөнгө ний уламжлалт бус бод­логоос татгалзаж, эдийн зас гийн урт хугацааны тэнцвэрийг хан гана гэдгээ мэдэгдсэн билээ.

Г.Билгүүн ЗГМ

> 9

Сэтгүүлчийн ажил арилжаа наймаанаас илүү үнэтэй, улс төрөөс илүү хүчтэй, бусдыг уриалан дуудах агуу урлаг билээ

0 0 9 8 4

“ЭРДЭНЭТ”-ИйН 49 ХУвИйН өМЧЛөЛ ТОйРСОН ХУУЛЬ ЗүйН МАРГААН ЭЦЭС БОЛЛОО

FULL ENGLISH PAGE INSIDE > 7

ШИлДЭГ нИЙТлЭлҮҮД ТАнД хҮРЧ БАЙнА

4

“БАЛДОРж” шАГНАЛыН ЭЗЭД ТОДОРЛОО

Нэрт сэтгүүлч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ц.Балдорж агсны үйл хэргийг мөнхжүүлэх, Монголын сэтгүүл зүйн салбарын шилд­гүүдийг тодруулах зорилгоор

“Балдорж” шагналыг бий болгож, анхны эздийг тодруулсан нь 2009 он. анхны гранпригийн эзнээр

сэтгүүлч Б.ганчимэг тодорсноос хойш нийт есөн сэтгүүлч энэхүү нэр хүндтэй шагналын эзэн болсон

ЗГМ: ИНфОГРАфИк ГАДААД хУДАлДАА(2018 оны эхний 8 сард)

147 улстай худалаа

хийсэн

$8.5 тэрбум

нИЙТ бараа эргэлт

ҮСх ©

ЭКСПоРТ

$4671.2 сая

$3985.8 Эрдэс бүтээгдэхүүн

$279 хүнсний бэлэн бүтээгдэхүүн

$65 Үндсэн төмөрлөг $853.8

Эрдэс бүтээгдэхүүн

$12.5 Түүхий болон

боловсруулсан арьс, шир

$372.6 Үндсэн төмөрлөг

$327.7 нэхмэл бүтээгдэхүүн

$606.4 Тээврийн хэрэгсэл, сэлбэг

$145 Үнэт чулуу, металл,

гоёлын зүйлс

$784 Машин, механик төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл

ИМПоРТ

$3802 сая

Гранпри шагналыг “Өнөөдөр” сонины сэтгүүлч Т.Энхбат, Ж.Сувдмаа нар хүртлээ

Г.Баярсайхан@bayarsaikhanZGM

юм. тэгвэл энэ жил “Монголын Пулитцер” гэгдсэн “Балдорж” шагналын 10 дахь удаагийн шал­гаруулалт боллоо.

өмнөх таван жилд нийгмийн амьдралын эрээн бараан, улс төр, байгаль орчин, хүний эрх, хуулийн гажуудал, нөлөө бүхий хүмүүсийн ярилцлага зонхилдог байсан бол сүүлийн жилүүдэд эгэл жирийн хүмүүсийн амьдрал, шинжлэх ухаан, хүүхэд эмэгтэйчүүд, эдийн засгийн ээдрээтэй амьдралыг эрэн сурвалжилсан, редакцын зүгээс бодлогоор дэмжсэн багийн бүтээл давамгайлах болсныг шүүгч нар онцолж байв.

10 заалт бүхий үүрэг, чиглэл өгсөн байдаг.

Нийслэлийн захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шийдвэр болон Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн магадлалаар Засгийн газрын 7 дугаар тогтоолын зарим заалт илт хууль зөрчсөн, зарим нь хуульд нийцсэн гэсэн шийд­вэрүүдийг гаргаад байсан юм.

Үүнийг “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн зүгээс Захиргааны ерөнхий хуулийн 47.3 дахь заалтыг зөрчсөн гэж үзэн Засгийн газрын 7 дугаар тогтоолыг бүхэлд нь хүчингүй болгож өгөхийг дээд шүүхээс хүссэн. Захиргааны ерөнхий хуулийн 47.3 дахь заалтад “Захиргааны актын аль нэг хэсэг илт хууль бус бөгөөд тэр нь тухайн захиргааны актыг

Улс төр

2 2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

Монгол улс, БНхау­ын Засгийн газрын хоорондын худалдаа, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техникийн хамтын ажиллагааны Комиссын XV хуралдаан боллоо. хуралдаанаар Монгол, хятадын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх тодорхой асуудлуудаар санал солилцож зарим тохиролцоонд хүрчээ. хоёр улсын худалдааны эргэлтийг 2020 онд 10 тэрбум ам.долларт хүргэх зорилтыг биелүүлэхийн тулд худалдааны бүтцийг шинэчлэх, нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний худалдааг өргөжүүлэх саналыг Монголын талаас тавьсан байна. Мөн “Эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах тухай ерөнхий хэлэлцээр”­ийг аль болох эрт байгуулахын хүсэл­тэйгээ онцолсон.

хуралдааны үеэр дэд бүтэц, төмөр зам, авто замын төслүү­дэд хөрөнгө оруулалт, дамжин өнгөрөх тээврийн хэмжээг нэмэг дүүлэх, боомтын хүчин чадлыг сайжруулах болон

статусыг нь дээшлүүлэх зэрэг чиглэлээр хоёр талын мэргэжлийн байгууллагуудын уялдаа холбоог сайжруулахаар болов. түүнчлэн БНхау­ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар хэрэгжих “1008 айлын орон сууцны хороо­лол” төсөл болон хот, хилийн боомтын дэд бүтцийг сайжруулах төслүүдийг эрчимжүүлэхээр тохиролцлоо. Мөн 2018­2020 онд Монгол улсад үзүүлэх буцалтгүй тусламжаар хэрэгжүүлэх төслийн төлөвлөгөөг гаргаж ажиллах саналыг дэвшүүлэв.

түүнээс гадна хятад улсын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх зарим төслүүдийн хэрэгжилтийг хурдасгах талаар ярилцжээ. тухайлбал, гачууртын уулзвараас Налайх­Чойрын уулзвар хүртэлх 20.9 км авто замын өргөтгөл, улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих төсөл, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц барих төслүүдийн холбогдох баримт бичгийг байгуулах, ойрын хугацаанд хэрэгжүүлэх саналыг Монголын талаас тавьжээ. түүнчлэн хятадын Засгийн газраас олгосон хөнгөлөлттэй

зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “тосонцэнгэл­улиастай чиг­лэлийн Загастайн давааны 67 км автозам барих” төслийн тусгайлсан зээ лийн хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа.

хятадын тал Монгол улсаас экспортлох хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэх хүрээнд рапс, хивэг, хөх тарианы гурил экспортлох аж ахуйн нэгжүүдэд эрсдэлийн үнэлгээ хийхээр болжээ. Мөн адууны мах болон боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн, сүү, сүүн бүтээг дэхүүн үйлдвэрлэж экс­порт лох аж ахуйн нэгжүүдийг хянан магадлах ажлын хэсгийг ирүүлэхээр болов. Мөн дулааны аргаар боловсруулсан мах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгж болон адууны мах боловсруулах аж ахуйн нэгжүүдэд шалгалт хийх мэргэжлийн баг ойрын үед Монгол улс руу илгээхээр болов.

Монгол, хятадын ЗгхК­ын хуралдааны дүнгээр талууд Прото­кол үйлдэж Монгол улсын шадар сайд ө.Энхтүвшин, БНхау­ын худал дааны сайд Жун шань нар гарын үсэг зурсан юм.

Цахим орчинд хүүхэд хамгаалах зөвлөмж гардуулав

Монгол Хятадын ЗГ хооронд худалдааны бүтцийг шинэчилнэ

ПАРЛАМеНТ ХАРИЛЦАА

уих­ын дэргэдэх Цахим бодлогын түр хорооноос зохион байгуулсан “таны хүүхдийг танихгүй хүн хүмүүжүүлж байна” нээлттэй хэлэлцүүлгээс гаргасан зөвлөмжийг уих­ын дарга М.Энхболдод гардууллаа. уг зөвлөмж нь цахим орчны эрх зүйг сайжруулах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг зохион байгуулах болон хэвлэл

мэдээллийн хэрэгсэлд чиглэсэн гурван бүлэгтэй.

хүүхдийн эрүүл мэнд, тө­лөв шилд сөрөг нөлөө бүхий мэдээллийн агуулгыг хүүх дийн насны ангилалд тохируулан ялгамжтай, оновчтой тодор­хойлох, олон нийтэд түгээхийн өмнө хүүхдийн насны ангилалд тохирох тэмдэг, тэмдэглээ хийх зохицуулалт бий болгохыг уг зөвлөмжид дурджээ. Мөн цахим ертөнц, мэдээллийн технологи ашиглан үйлдэж байгаа гэмт хэрэг, зөрчлийг шуурхай

илрүүлэх, таслан зогсоох үүрэг бүхий нэгжийг байгуулах шаардлагатайг уламжилсан байна. Үүнд дижитал /тоон/ ул мөрийг илрүүлэх, бэхжүүлэх талаар үндэсний чадавхийг дээшлүүлэх, ул мөрийг хураан авах, нотлох баримтаар үнэлэх боломж, нөхцөлийг бүрдүүлэх зэрэг багтаж буй. түүнчлэн, хүүхэд сургуулийн орчинд ухаалаг гар утас ашиглахыг хориглосон шийдвэрийн хэрэгжилтэд хатуу хяналт тавих шаардлагатайг дурдсан байна.

Б.Сэлэнгэ ЗГМ

Цахим ертөнц, мэдээллийн технологи ашиглан үйлдэж байгаа гэмт хэрэг, зөрчлийг шуурхай илрүүлэх, таслан зогсоох үүрэг бүхий нэгжийг байгуулах шаардлагатайг уламжилсан байна.

улсын дээд шүүх “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн нэхэмжлэлтэй, Монгол улсын Засгийн газар, төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газар, оюуны өмч, улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт холбогдох Нийслэлийн Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шийдвэр, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны магадлалыг хэлэлцэв. хоёр жил гаруй сунжирсан эл маргаан өмнө нь иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх журмын дагуу хянан хэлэлцэгдэж шүүхээс “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн талд шийдвэрлэж байсан юм.

тэгвэл өчигдөр болсон удш­ийн хуралдаанаар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн оху­ын мэдэл дэх 49 хувийг худалдан авчир­сан “Монголиан коппер корпо­рейшн” ххК­ийн эрхийг дахин баталгаажуулав.

шүүх хуралдааны дараа “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн гүйцэтгэх захирал Ц.Пүрэвтүвшин “Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувь, Монгол­росцветмет компанийн хувьцаа­тай холбоотой маргааныг дээд шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэснээр Эрдэнэт үйлдвэрийн үйл ажиллагаа хэвийн жигд үргэлжлэх нөхцөл боломжоор хангагдаж байна. Манай компанийн зүгээс хэдийгээр энэ маргаан хоёр жил хагас сунжирсан ч шүүхээс хуульд нийцүүлэн шийдвэр гаргаж байгаад талархалтай байна. Үндсэн хуульд зааснаар дээд шүүхийн шийдвэр эцсийнх байдаг. төрийн байгууллагууд түүнийг хэрэгжүүлэх үүрэг­тэй. тиймээс бид төрийн байгуул лагаас дээд шүүхийн шийдвэрийг даруй биелүүлэхийг шаардан ажиллана. Мөн нөгөө талын хувьцаа эзэмшигчидтэйгээ нийлэн туЗ­ийг яаралтай хуралдуулж “Эрдэнэт” үйлдвэрт тулгараад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэх болно” гэв.

түүний хэлсэнчлэн өнөөдрөөс эхлэн Засгийн газарт хууль бус

“Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн өмчлөл тойрсон хууль зүйн маргаан эцэс боллоо УДШ: “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг төрд авах шийдвэр хууль бус

П.Батбөх ЗГМ

хэдийгээр шүүхийн шийдвэр тэдний талд гарсан ч Эрдэнэт үйлдвэрт олон ярвигтай нөхцөл байдал бий болоод байгаа. Стандарт банкинд Эрдэнэт үйлдвэрийг барьцаалснаас үүдэлтэй маргаанд Монгол улсын Засгийн газар ялагдал хүлээсэн нь тус үйлдвэрийн өмнө тулгараад байгаа гол бэрхшээл болоод байгаа юм.

Энэ талаар “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн туЗ­ийн дарга М.Мөнхбаатар хэлэхдээ “өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд Эрдэнэт үйлдвэртэй маань холбоотой олон үйл явдал болж өнгөрлөө. тухайлбал, 51 хувийн гэж хэлэгдээд байгаа “Жаст” компанитай холбоотой асуудал байна. Эрдэнэт үйлдвэрийг “Стандарт” банкинд барьцаалснаас үүдэн 112 сая ам.долларын өр төлөх тухай яригдаж байна. өдөрт 3­4 сая ам.доллараар өр нэмэгдэж байгаа. Манай компанийн эзэмшдэг 49 хувийг төрд авах шийдвэр гарснаас эхлээд өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд өрнөсөн үйл явдлаас харахад Стандарт банкны хэрэгтэй холбоотойгоор манай компанийн эрхэнд улс төрийн зорилгоор халдсан юм болов уу гэсэн бодол төрдөг. тэр нь ч зарим нэг үйлдлээс нь батлагдаж

байна. Манай компанийн зүгээс “Жаст”­ын тавьсан өрийг Эрдэнэт үйлдвэр төлөх бус буруутай этгээдүүд төлөх ёстой гэсэн байр суурийг удаа дараа илэрхийлж байгаа. Энд зөвхөн нэг хэргийн тухай яригдаж байна. Үүний цаана арбитрын шүүхээр шийдвэрлэсэн өөр асуудлууд бас байгаа. Манай компанийг Стандарт банкны тодорхой хувийг худалдан авсан мэтээр цуурхал тараасан байна.тийм зүйл байхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлж няцаая.” гэсэн юм.

лхагва гарагт дээд шүү­хийн хяналтын шатны шүүх хуралдаанд танхимын шүүгчээр М.Батсуурь, шүүгчдээр Ч.тун­галаг, х.Батсүрэн, л.атарцэцэг, Б.Мөнхтуяа нар оролцож хоёр шатны шүүхийн шийдвэрийг хянан хэлэлцсэн.

“Монголиан коппер корпо­рейшн” ххК­ийн зүгээс Засгийн газар, төБЗг, оөуБЕг­ын “Эрдэнэт үйлдвэр”­ийн 49 хувийг төрийн мэдэлд авах захиргааны актууд хууль зөрчсөн гэж үзэн, 13 шаардлага бүхий нэхэмжлэлийг гаргаад байсан юм. Засгийн газар 2017 онд долдугаар тогтоол гаргаж дээр дурдсан харъяа байгууллагуудад Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг төрийн мэдэлд авахтай холбогдуулсан

гаргах гол үндэслэл болж байгаа бол захиргааны акт бүхэлдээ илт хууль бус байна” гэжээ. харин дээд шүүх шийдвэрлэхдээ Засгийн газрын 7 дугаар тогтоол бүхэлдээ хууль зөрчсөн бус тус тогтоолын 1, 4, 5 дахь заалт илт хууль зөрчсөн гэж үзэв. өөрөөр хэлбэл эдгээр заалтын дагуу төБЗг захиргааны акт гаргаж “Эрдэнэт үйлдвэр” ххК, Монголросцветмет ххК­ийн дүрмийг өөрчлөн оөуБЕг­т бүртгүүлсэн нь хууль бус ажиллагаа болсон гэж дээд шүүх үзсэн байна. ингэснээр дээд шүүх Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг эзэмшигч “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­ийн нэхэмжлэлийг хангасан шийдвэр гаргалаа. Мөн дээд шүүхийн шийдвэрт нэг зүйл чухал нөлөө үзүүлсэн байхыг үгүйсгэхгүй. тухайлбал, уих­ын 23­р тогтоолд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг төрд авахдаа хувьцаа эзэмшигч “Монголиан коппер корпорейшн” ххК­тай заавал зөвшилцсөний үндсэн дээр үйл ажиллагаа явуулахыг Зг­т үүрэг болгосон байдаг. гэтэл Засгийн газар тус компанийн төлөөлөлтэй албан ёсоор хэлэлцээрт оролгүй шууд шийдвэр гаргаж харъяа байгууллагуудад чиглэл өгсөн нь буруудаж байна.

Засгийн газар 49 хувийн

төлөөлөлтэй зөвшилцөөгүй нь

буруу гэж үзэв

үйл ажиллагааг залруулах, “Эрдэнэт үйлдвэр” ххК­ийн туЗ­ийг албан ёсоор хуралдуулах нөхцөлийг хангах үүрэг ногдлоо.

• Өчигдрөөс эхлэн Засгийн газарт хууль бус үйл ажиллагааг залруулах, “Эрдэнэт үйлдвэр” ххК­ийн ТУЗ­ийг албан ёсоор хуралдуулах нөхцөлийг хангах үүрэг ногдлоо.

• ц.Пүрэвтүвшин “Төрийн 51 хувийг төлөөлөх талтай нийлэн ТУЗ­ийг яаралтай хуралдуулж “Эрдэнэт” үйлдвэрт тулгараад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэх болно” гэв. • “Стандарт” банкинд Эрдэнэт үйлдвэрийг барьцаалснаас үүдэлтэй маргаанд Монгол Улсын Засгийн газар ялагдал хүлээсэн нь тус үйлдвэрийн өмнө тулгараад байгаа гол бэрхшээл.

Б.Батдорж / ЗГМ©

М.Мөнхбаатар: Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд өрнөсөн үйл явдлаас харахад “Стандарт” банкны хэрэгтэй холбоотойгоор манай компанийн эрхэнд улс төрийн зорилгоор халджээ гэсэн бодол төрдөг.

2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

нийтлэлчийн булан

3ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН

С.Батсайхан / ЗГМ©

ДЦС тэг зогсолт хийхэд хүргэсэн ослын давтамж нэмэгдэж байна

QR кодыг уншуулан гүйлгээний утга хэсэгт и­мэйл хаяг, утасны дугаараа бүртгүүлэн захиалаарай.

QR код ашиглахгүйгээр төлбөр хийх бол:

тоот дансанд мөнгөө тушаана уу.

70103131 99903581zgm.mnzgm.mn zasagcoZGMmn

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

2600092954

Улиралд: 5000^ (62 дугаар)

хагас жилд: 10000^ (124 дугаар)

Жилд: 15000^ (248 дугаар)

богдох албаныхнаас энэ талаар тодруулахад эрэн хайж байгаа, эсвэл одоо насанд хүрсэн, хө­дөлмөр эрхэлж байгаа гэсэн товчхон бөгөөд цааргалсан хариулт л өгдөг.

ОНЦЛОХ

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©

0 0 7 7 4

ЦАГ АГААРЫН ДЭЛГЭРЭНГYЙ МЭДЭЭЛЛИЙГ 8 ДУГААР НҮҮРЭЭС УНШИНА УУ.

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР2017.11.30

ҮҮЛШИНЭ

-14° -24°

УЛС ТӨРЗөрчлийн тухай хуулийн Үндсэн хууль зөрчсөн заалтын үйлчлэлийг түдгэлзүүлэв. МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан урд хөршид айлчлал хийхээр мордлоо. Монгол Улс төмөр замын дамжин өнгөрөх тээвэрт 25 жил тарифын хөнгөлөлт эдэлнэ. АН-ын бүлэг Төв банкны тухай хуулийн төслийг судлахаар болов. Монгол, Вьетнамын хооронд шууд нислэгтэй болох асуудлыг судална гэлээ.

ЭДИЙН ЗАСАГХөрөнгийн биржийн “MSE ALL” индекс 1261.81 нэгж болж, 0.42 хувиар буурав. Монголбанк “төрц” алтыг дэлхийн зах зээлийн үнээс өндөр үнээр авч байна. “Банкийг дахин хөрөнгөжүү-лэх тухай хууль”-ийн төслийг боловсруулна.Зочид буудлын салбарын орлого 112.6 тэрбум төгрөгт хүрч, 4.1 хувиар өссөн байна.ОХУ-ын гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 144.4 тэрбум ам.долларт хүрэв.

НИЙГЭМГССҮТ гэр бүлийн хүчирхийл-лийн 960 хохирогчид тусламж үзүүлжээ.Ирэх онд Зүүн дөрвөн замын давхар замын уулзварын ажлыг эхлүүлнэ гэв.Адууны махны экспортыг 10 мянган тонноор нэмэгдүүллээ. 33 дугаар сургуулийн хажууд олгосон газрыг хүчингүй болголоо. ЕБС-иуд спорт заалаа ашиг-луул сан мөнгөө тайлагнадаг болно.

ДЭЛХИЙПхеньяны шинэ туршсан пуу-жин АНУ-ын аль ч цэгт хүрэх чадалтай гэж мэдэгдэв. Будапештэд Зүүн Европ, Хятадын “16+1” бизнесийн зургаа дахь чуулган боллоо. Чилийн өмнөд нутагт мөсөн оргилоос 350х380м хавтан бутран унажээ. Крипто валют хэмээх бит-койны үнэ 10000 ам.долларын босгыг давлаа.

2017.11.30, ПҮРЭВ ~ №228 (774) YНЭ: 1000₮~ СОЁЛТ ХҮНИЙ ӨГЛӨӨ СОНИН УНШИХААС ЭХЭЛДЭГ ~

ЗГМ

Эрдсийн ганзага дундраагүй

Эрдсийн орлого ДНБ-ий 6.2 хувийг бүрдүүлжээ. > 4

Ерөнхий сайдын “лүндэн” Ц.Нямдоржийг барьц алдуулавЕрөнхий сайд С.Зоригийн хэргийг яаралтай шийдэхийг үүрэгджээ. > 2

АНУ-д цохилт өгөх чадалтай пуужин туршлаа

Ikea дэлгүүрүүдээ хотын төвд шилжүүлнэ

Ubinfo.mn сайт шилдэгт багтлааGogo.mnXopom.comIkon.mnCaak.mnUbinfo.mn

“Засгийн газрын мэдээ” сонины цахим хуудас Ubinfo.mn нь Монголын мэдээллийн шилдэг сайтуудын тавдугаарт бичигдлээ.

Zaluu.comNews.mnMedee.mnDorgio.mnZindaa.mn

Эх сурвалж: Alexa.com©

Эх орон, газар шороондоо л хайртай яваарай. Д.Лувсаншарав

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

2,444.38 370.56 41.92

ЗЭС 5-ЧИНГИС БОНД

98.7701.1%

АЛТMSE ALL 10-ЧИНГИС БОНД

12950.1%

1261.810.42%

100.190.03%

68051.9%

ubinfo.mnБҮРЭЛДЭХҮҮНКОМПАНИ

THE OFFICIAL GAZETTE

Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Дэлхийн банктай хамтран хийсэн судалгаагаар улс орон ядуу байх тусмаа иргэд нь улс төрийн өндөр идэвхтэй байдаг нь харагджээ. Харин монголчууд улстөржилтөөрөө Зүүн Европ, Төв Азийн 29 орноос хоёрдугаарт жагссан байна. 3

Улстөржсөн ард түмэн улс орноороо сүйрдэг

ЭДИЙН ЗАСАГЗГМ: ЦУВРАЛ

ЗГМ: ИНФОГРАФИК

Хусмаар хуурах заль

Хамгаалал дутсан хүүхдээ төр хайхрах цаг болжээ

Г.Байгал@baigalZGM

Г.Оюунтөгс@oyuntugsZGM

НӨАТ­ын хонжворт та хэр санаа тавьдаг вэ. Сар бүр су га лааны тохирол болдог. Удалгүй азтанууд тодорлоо хэмээн хэвлэлээр мэдээлдэг. Саяхан буюу энэ сарын 19­нд болсон НӨАТ­ын сугалааны тохирлоор нийт 523 сая төгрөг хонжворт олгохоор болсон байна. Аравдугаар сарын 1­нээс 31­ний хооронд нийт 14 сая ширхэг баримт НӨАТ­ын санд бүртгэгдсэнээс 13.9 мянган азтан тодорчээ. Ер нь сар бүрийн сугалааны тохирлын дүн хэдэн саяар хэмжигдэж, азтаны тоо нь олон мянгад хүрдэг. Энэ мэдээллийг ч татварын албаныхан сүр дуулиантайхан мэдэгдэж, тэрүүхэндээ олон хүний хорхойг хүргэдэг билээ. Сугалааны тохирлын дараа “НӨАТ­ын сугалаанд хожчих юмсан” гэх хүсэл, сэтгэгдэл цахим ертөнцөөр нэг хэсэг хөвөрдөг.

Нэг үе тав, арваараа хэл­хэлдсэн бүлэг хүүхэд хотын гудамжаар их харагддаг бай­сан. Орон сууцны хороолол, ►5

►11

дэлгүүр, худалдааны төв гээд олон нийтийн газраар дуу нь хадаж, нүд үзүүрлэгдэх нь их. Одоогоос арав гаруй жилийн өмнө ийн харагддаг бай сан эдгээр хүүхэд нэг л өдөр усанд хаясан чулуу шиг алга болчихсон. Хэн, хаашаа,

авч явсныг мэдэх ганц ч хүн алга. Явган яриагаар гад­нын оронд эд эрхтний донор болгон аваад явчихсан, хүний наймааны золиос болсон гэж цуу сонсдоно.

Цагдаагийн алба, хүүхэд хам гааллын байгууллага, хол­

Монголын ипотекийн корпораци©

Ипотекийн зээлийн үлдэгдэл

ОСИСТТБХ*

*- Орон сууцны ипотекийн санхүүжилтийн тогтвортой тогтолцоо бүрдүүлэх хөтөлбөр

Бусад эх үүсвэр Банкны өөрийн хөрөнгө

2 сая хүртэлхтөгрөгийн

өрхийн орлоготой

Ипотекийн зээлтэй нийт зээлдэгчид байгаагийн

77%

3% 20%

64.9%

92,616

92.4% 6.3%

72.7%

1.3%

Нэг хамтранзээлдэгчтэй

Хамтранзээлдэгчгүй

2 болон түүнээсдээш хамтран зээлдэгчтэй байна

79.4%

15.7%

4.9%Нийтийн

зориулалттай орон сууц

Хашаабайшин

Амины орон сууц

Улаанбаатар хотод байршилтай орон

сууц худалдан авчээ

ИПОТЕКИЙН ЗЭЭЛИЙН МЭДЭЭЛЭЛ

АНУ, Хойд Солонгосын зөрчил Хятадын хил дээр айдас төрүүлэв

Амин дэмийн үнийг 800 хувь өсгөжээ

Хятадын зүүн хойд нутгийн Чанбай хошуу далайн хүнс, уулсын дунд оршдогоороо алдартай. > 10

Avondale компани Niacor витамины жороор олгох хувилбарын үнийг өнгөрсөн сард 809 хувиар өсгөсөн байна. > 10

Ирэх оныг эрсдэлтэй болгож буй Хятадын нөхцөл

Холбооны нөөц бодлогын хүүгээ өсгөх дохио

Гадаадынханд үл хөдлөх худалдахгүй

Шинэ Зеланд иргэдээ орон байраар хангахад хүндрэл гарсан тул орон сууцны бодлогод эрс шинэчлэл хийхээр шийдвэрлэлээ. > 10

Сэм Флэминг АНУ­ын төв банкны үүрэг

гүйцэтгэгч Холбооны нөөцийн систем энэ долоо хоногт бодлогын хүүгээ өсгөх шийдвэр гаргах төлөвтэй. Энэ удаа хүү өсөх аваас татварын хөнгөлөлт, АНУ­ын эдийн засгийн өөдрөг нөхцөлтэй уялдан ирэх онд бодлогын хүү дахиад хэд хэдэн удаа өснө хэмээн шинжээч нар таамаглаж байна.

Холбооны нөөцийн системийн тэргүүнээр ажиллах хугацаандаа хийж буй сүүлчийн том арга хэмжээ болгон Жанет Йеллен лхагва гарагт бодлогын хүүг гуравдах удаагаа 0.25 хувиар өсгөх бололтой. Энэ нь хүүг 1.25­1.5 хувьд хүргэх төв банкны зорилгод нийцүүлсэн арга хэмжээ болох аж.

Татварын шинэчлэлийн хуу лийг конг ресс шуур хай сайшаа сан тай зэрэг цэн Хол бооны нөө цийн бодлого тодорхойлогч нар санхүү­гийн түлхэц өгөх бодлогоо хойш тавьж дотоодын нийт бүтээг­дэхүүний тооцоонд татварын хөнгөлөлтийн нөлөөг харгалзан үзэхээр төлөвлөжээ.

“Эдийн засаг сайжирч байгаа нь яах аргагүй бодит байдал” хэмээн Орегоны их сургуулийн Холбооны нөөцийн бодлого судлаач эксперт Тим Дью өгүүлэв. Санхүүгийн зах зээл тогтворжиж, татварын хөнгөлөлт олгохоор зэхэж байгаа нь ирэх шинэ онд бодлогын хүүг улам нэмэх нөхцөл болно хэмээн тэрбээр үзэж байна.

Бүгд найрамдахчуудын дэв­шүүлж буй татварын багц хууль нь эдийн засгийн өсөлтөд дунд зэрэг нөлөөтэйг шинжээч нар тайлбарлав. Уг хууль 2018, 2019 онд эдийн засгийг тус бүр ердөө 0.3 хувиар өсөх нөхцөл болно хэмээн Goldman Sachs тооцоолжээ.

Юутай ч АНУ­ын эдийн засаг ажиллах хүчийг бараг бүрэн дайчилж, дэлхийн нийт эдийн засаг тогтворжин, инфляц өсөх магадлал ихсэж, ойрын богино хугацаанд татварын хөнгөлөлттэй нөхцөл бүрдэх гэж буйгаас үүдэн ирэх онд хүү өсөх магадлал өндөр байна. “Ирэх долоо хоногт гарах эдийн засгийн урьдчилсан тооцоогоор ажилгүйдлийн хувь

хэм жээ есдүгээр сарын таам гаас бага, дотоодын нийт бүтээг­дэхүүний өсөлт ч илүү гарах шинж тэй. Энэ хоёр үзүүлэлт аль аль нь бодлогын хүүг хэвийн хэмжээнд сэргээхэд дэмжлэг болж байна” хэмээн JPMorgan Chase­ийн эдийн засагч Майкл Фероли тайлбарлав.

Ажилгүйдлийн түвшин 2000­аад оны эхэн үеэс хойш тохиол дож байгаагүй 4.1 хувь хүртлээ буурлаа. Харин Холбооны нөөцийн систем ажилгүйдлийн хэмжээг ирэх оны эцэс гэхэд ийм үзүүлэлттэй болно хэмээн тооцоолж байсан юм.

Өнгөрсөн долоо хоногт нийтлэгдсэн статистикаас үзвэл ажил олгогч нар 11 дүгээр сард 228 мянган ажлын байр шинээр үүсгэжээ. Холбооны нөөцийн систем есдүгээр сард гаргасан тооцоондоо 2018 онд бодлогын хүүг нийт гурван удаа нэмнэ хэмээн таамаглаж байв. Холбооны нөөцийн системийн тэргүүний хувиар лхагва гарагт сүүлчийн удаа хийх хэвлэлийн хурлын үеэр хатагтай Йелленээс татварын шинэчлэл эдийн засаг, мөнгөний бодлогод хэрхэн нөлөөлөхийг асууцгаана.

Холбооны нөөцийн системийн өөрийнх нь тооцоогоор ирэх онд өсөлт сайн байх төлөвтэй. Хатагтай Йелленийг залгамжлах Жэй Пауэлл ирэх 2018, 2019 онд эдийн засаг 2.5 хүртэлх хувиар өснө хэмээн тооцоолж буйгаа өнгөрсөн сард тайлбарласан. Хол бооны нөөцийн систем есдүгээр сард дундаж тооцоо гаргахдаа энэ оны эдийн засгийн өсөлтийг 2.4, ирэх оныхыг 2.1 хувьтай төсөөлсөн. Хувьцааныхыг оролцуулаад хөрөнгийн үнэ өсөх нь эдийн засагт цаашид улам түлхэц өгнө. Чикагогийн Холбооны нөөцийн банкны санхүүгийн нөхцөлийн индекс 1990­ээд оны дунд үеэс хойш тохиолдож байгаагүй сайн үзүүлэлтэй гарлаа.

Гэхдээ инфляцын хэмжээ бага, цалин өсөлт үлбэгэр бай­гаа тай уялдан АНУ­ын төв банк бодлогын хүүг шуурхай нэмэхээс цааргалсаар байгаа юм.

банкны үйл ажиллагааг нухчин дарах ажиллагаа өрнөж, хөрөн гийн менежментийн бүтээг дэхүүнд саяхнаас нэмэлт зохицуулалт үүсгэсэн”­ийг State Street­ийн макро стратегич Бэн Люк өгүүллээ.

БНХАУ­ын засгийн газрын бондын өгөөж эрс өссөн нь хөрөнгө оруулагч нарын итгэлийг сулруулах юм уу үгүй болгож, улмаар зарах ажиллагааг гааруулах эрсдэлтэйг тэрбээр анхааруулав. “Эрх баригчдын арга хэмжээ чангарч, бондын өгөөж өсөн, АНУ­д саяхнаас технологийн компаниудын хувьцааг зарах хандлага ихэссэн нь Хятадын онцлог бүхий өвөрмөц нөхцөл үүсгэлээ” хэмээн ноён Люк тайлбарласан юм.

Өнгөрсөн долоо хоногт цохил­тод ноцтой өртсөн авто машин үйлдвэрлэлийн салбар эргээд сэргэж байна. Шинээр автомашин худалдан авагсад эдэлдэг хоёр жилийн хугацаат татварын хөнгөлөлт ирэх онд төгсөхтэй уялдан тус салбарын ирээдүй тун бүрхэг болж байгааг зарим

шинжээч дурдлаа. “Худал даж авахад үнэтэй авто машин гээч барааг авахад олгодог татварын хөнгө лөлтийг сунгахгүй л бол байдал эрсдэлтэй” хэмээн ноён Чуй өгүүлэв.

Удааширч буй Хятадын эдийн засаг ирэх онд Ази дахь бусад бүс нутагт нөлөөлж болзошгүйд эдийн засагч нар түгшиж байна. Bank of America Merrill Lynch­ийн эдийн засагч “Дотоодын хөрөнгийн зах зээлд хөшүүргийн механизм суларсны дүнд Хятадын эдийн засаг саарах аваас нийт Азид өсөлт сулрах аюултай”­г саяхан тайлбарласан.

Бодлого тодорхойлогч нар хэт чанга арга хэмжээ авч буйтай зэрэгцэн үл хөдлөх хөрөнгө үүс гэх ажиллагаа багасах аваас БНХАУ­д эдийн засгийн удааш­рал тооцоолсноос ч ноцтой болж хувирна хэмээн тус банкны эдийн засагч нар сэрэмжлүүлсэн юм.

Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн салбар ирэх онд анхаарлын төвд байх төлөвтэй. Үүний нэг шалтгаан нь нь түрээсийн салбарт өсөлт үүсгэх зорилгоор орон сууцны зах зээлд шинэчлэл

Сайн дурынхан өмнөд Английн Плимүт дахь эрэг хавийн хуванцар хог хаягдлыг цэвэрлэж байгаа нь.

BBМ©

хийх төсөл юм. ХКН­ын аравдугаар сарын их хурал дээр тус улсын дарга Ши Жиньпин эдийн засгийн шинэчлэлийн талаар үг хэлэхдээ орон сууц нь “үнэ хөөргөдөх бус” хүн амьдрах зориулалттайг анхааруулж байв.

Хятадад хоосон орон сууц ихсэж буй сөрөг үзэгдэл байрны түрээсийн шинэчлэлтэй хосолс­ноор үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд төдийгүй төмөрлөгийн эрэлт нийлүүлэлтэд сөрөг нө лөөлж бол зошгүйг зарим ажиг лагч сэрэмжлүүлсэн юм. “Хоосон орон сууц ны нөөц 25 хувиар өс сө нийг бид тооцоолоод байна. Гэтэл бусад хөгжингүй улсад энэ үзүүлэлт 8­10 хувьтай” хэмээн Liberum банкны шинжээч нар хөрөн гө оруулагч нартаа мэдэгд жээ. “Хукоу” буюу өрхийн бүрт гэлийн шинэчлэл, хөрөнгө нөөцийг үр ашигтай зарцуулах бодлогын үр дүнд ирэх арван жилд үл хөдлөх хөрөнгийн эрэлт гурван тэрбум хавтгай дөрвөл­жин метрээр буурна хэмээн тус банкны шинжээч нар үзэж байна.

Далай тэнгисийн амьсгааг боогч хуванцарТа бидний далай тэнгис

хуванцраар дүүрлээ. Британийн байгаль судлаач, нас сүүдэр 90 гарсан Дэвид Аттенборо BBC­гийн “Цэнхэр гараг II” (The Blue Planet II) баримтат цувралаар хуванцарт хахсан салхич шувууны ангаахайг телевиз үзэгчдэд харуулсан. Уг бичлэгээс хойш британичуудын олонх нь өдөр бүр үй олон хуванцар уут сав хаядагтаа үнэнхүү сэтгэл зовж эхэлсэн юм. Хөгжингүй ертөнцийг нийтэд нь хамраад байгаа ижил төстэй арга хэмжээнүүд бүгд хэрэглэгчийн ухамсрыг дээшлүүлэх зорилготой. Нийт 60 гаруй жилийн турш хог тариад сурчихсан та бидний соёлын үлдэгдэл манай гарагийн алслагдмал өнцөг буланд урсан очиж овоорсоор.

Далай тэнгист хөглөрч буй асар их хуванцар хогийг (ойрол цоогоор 800 сая тонн) цэвэрлэх, хог хаягдал үүсгэж буй тогтолцоог цөөлж багасгах нь тулгамдсан шаардлага боллоо. Энэхүү шаардлагыг улс орнуудын засгийн газар, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч аль аль нь ухамсарлаж эхэллээ.

Өнгөрсөн долоо хоногт НҮБ­аас баталсан шийдвэрийг дэлхийн 200 гаруй улс орон

дэмжиж байна. Сайн дурын шинжтэй, зарим зүйлс нь бүрхэг уг санаачилга дэлхийн улс орнуудад тодорхой үүрэг хүлээлгэж, хамтын арга хэмжээ авахад чиглүүлэх зорилготой.

Юутай ч зарим улс хуванцар гялгар уут сав, микро үрлэнцэр (microbeads) гэгддэг нэг мил­лиметр үл хүрэх хэмжээтэй хуванцар үйлдвэрлэх, хэрэг лэхийг хориглож эхэллээ. Мөн ком паниуд дахивар боловс руу лах, дахин ашиглах тогтолцоо үүсгэхээр амлаж буй нь бэрхшээлийг шийдвэрлэхэд бага ч болов хувь нэмэр оруулж буй хэрэг юм.

Хүрээлэн буй орчныг хамгаалах кампани өрнүүлэгчдийн шахал­тад өртсөн олон үндэстний авар га компаниуд сайн дураараа санаа чилга өрнүүлэхээ мэдэгдэж эхэллээ. Coca­Cola, Unilever хоёр 2025 он гэхэд бүх савалгаагаа дахин ашигладаг болгохоор төлөвлөв. Procter & Gamble зарим брэндийн бүтээгдэхүүнээ “далайн хуванцар”­ыг дахин боловсруулах аргаар бүтээсэн лонхонд савлаж байна.

Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч, жижиглэнгийн худалдаач нар баглаа боодлоо хүрээлэн буй орчинд ээлтэй болгох арга

гаанаас бүрмөсөн татгалзаж картон гэх мэт байгальд эргэн шингэдэг материал ашиглахыг хэрэглэгчдийн зарим хэсэг сайшаадаггүй. Уг салбарт техно­логийн хувьсгалт эргэлт хийхээр оролдох компанид мөнгө орлого төдийгүй зах зээлээ алдах аюул нүүрлэдэг. Энэ бол зохицуулах байгууллагад хөндлөнгөөс орол­цох ёстой чухам тэрхүү нөхцөл юм.

Нэг удаагийн хэрэглээний хуванцарт оновчтой татвар оноож, арай үнэтэй ч хүрээлэн

буй орчинд уршиг бага тарьдаг материал ашиглах компаниудын сонирхлыг хөхүүлэн дэмжих, хуванцар орлох бүтээгдэхүүний судалгаанд хөрөнгө оруулах хэрэгтэй.

Бодлого тодорхойлогч нар иргэдийн соёлыг өөрчлөхөд ч ихийг хийх ёстой. Нөөц эргүүлж ашиглах схем буюу хэрэглэгч нар хуванцар лонх эргүүлж тушаахдаа анх төлсөн мөнгөнийхөө багахан хэсгийг эргүүлж авдаг тогтолцоотой улсуудад дахивар эргэлт хавьгүй

өндөр байдаг. Хөгжингүй баян орнуудад олон

нийтийн ухамсар дээшлэх нь эргээд засгийн газруудад тодорхой арга хэмжээ авах шахалт болно. Харин хөгжиж буй оронд байдал илүү түвэгтэй. Далайд хаягдаж буй хуванцрын голлох хэсэг нь ердөө Азийн тавхан улсаас үүдэлтэй. Сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлөөс шалтгаалан өөр гарц хайж буй газрын тосны компаниуд хөгжингүй зах зээлд хуванцрын хэрэглээ өсөх ёстой гэсэн тооцоо гаргаад байна.

Юутай ч хөгжиж буй улс орнууд арга хэмжээ авах өөрийн гэсэн учир шалтгаантай. Үерлэх аюул, хогийн уулан овоолго нурж хүмүүсийн аминд хүрдэг ослын шалтгаан хэмээн үзсэний улмаас Шри Ланка есдүгээр сард нэг удаагийн хэрэглээний хуванцрыг хориглов.

Илүү эрс арга хэмжээг БНХАУ саяхан авлаа. Дэлхийн бусад улсын хуванцрын хаягдлыг олон жилийн турш импортоор авч ирсэн тус улс энэ оны эцэс гэхэд хуванцар хог хүлээн авахаа зогсоохоор болов. Энэ бүхэн өрнөдийн бодлого тодорхойлогч нарт ч шийдвэрлэх ёстой асуулт болж байна.

Эмма ДанклиЭдийн засгийн удаашрал,

хэрээс хэтэрсэн өр зээлийг шийдвэрлэх арга хэмжээтэй уялдан Хятадын ирээдүй бүрхэг боллоо.

Сүүлийн хоёр долоо хоног хагасын хугацаанд Хятадын хувьцааны зах зээл таван хувиар унаж, тус улсын Засгийн газрын бондын өгөөж эгзэгтэй дөрвөн хувийн хязгаарыг давсан нь хөрөнгө оруулагчдыг улам түгшүүлэв.

Хятадад хөрөнгө зарах ажил­лагаа эрчээ авсан нь дэлхийн хувьцааны зах зээлийн өнөөгийн нөхцөлөөс зөрүүтэй байгаа юм. Эх газрын Хятадын CSI 300, Хонконгийн Hang Seng индекс саяхан унасан нь дунд зэрэг өсөлттэй S&P 500, Euro Stoxx 50 индексээс эсрэг хандлага тодорхойлж байна.

Хятадын хувьцааны зах зээл дэх уналт нь сөрөг муу үзэг дэл биш, ердөө л өсөлтийн он жилүү­дийн дараа хөрөнгө оруулагч нар ашгаа хүртэж буйн тусгал хэмээн зарим хөрөнгө оруулагч тайлбарлах аж.

“Борлуулалтын ихэнх нь хүмүү сийн сэтгэлийн хөдөл­гөөнөөс үүдэлтэй. Энэ онд зах зээл ингэж их өссөн юм чинь ашгаа олж авцгаая гэж буй хэрэг” хэмээн Aberdeen Standard­ын сангийн менежер Николас Чуй тодотгов. “Хятадын онцлогтой өвөрмөц үзэгдэл. Дээр нь тат варын шинэчлэлийн хууль АНУ­д сэргэлт үүсгэчихлээ” хэмээн тэрбээр нэмж өгүүллээ.

CSI 300, Hang Seng аль аль нь олон жилийн турш тус бүр 31 болон 20 хувийн жилийн дундаж өсөлттэй явж ирсэн юм. Жилийн эцсээр ихэвчлэн арилжаа намждаг тул зарим шинжээч нар хөрөнгө оруулагчдад мөнгөө хадгалж түр хүлээхийг зөвлөдөг.

Гэтэл өөр нэг хэсэг нь саяхны борлуулалтыг зарчмын шинж чанар бүхий, ирэх жил дуустал үргэлжлэх урт хугацааны хүчин зүйлээс шалтгааллаа хэмээн тайлбарлаж сууна. “Сүүдрийн

хэрэгсэл хайсаар цөөн бус жилийг үдлээ. Шил, хөнгөн цагаантай харьцуулахад хуванцрыг дахин ашиглах нь түвэгтэй. Газрын тосны үнэ хямд нөхцөлд дахивар ашиглан үйлдвэрлэсэн хуван цар нь цоо шинэ PET буюу полиэ тилен терефталатаас хамаа гүй үнэтэй. Ургамлын гаралтай “биохуванцар” хүртэл байгаль орчин бохирдуулагчид тооцогд дог. Хуванцар уут савыг хэт нимгэн хийвэл урагдаж цоорчихно.

Компаниуд хуванцар савал­

АНУ, БНХАУ-ын хувьцааны зах зээлийн индекс

XI 2017 XII

105CSI 300

S&P 500

104

103

102

101

100

99

98

Улиралд: 30000^ (62 дугаар)

хагас жилд: 60000^ (124 дугаар)

Жилд: 120000^ (248 дугаар)

(Хэвлэмэл + Онлайн)

Улиралд: 32000^ (62 дугаар)

хагас жилд: 65000^ (124 дугаар)

Жилд: 125000^ (248 дугаар)

IV улирлын захиалга үргэлжилж байна

онлАЙн ЗАхИАлГА хЭвлЭМЭл ЗАхИАлГА хоСолМол ЗАхИАлГА

Нийслэл хийгээд төвийн таван аймгийг өнгөрсөн бямба гарагийн турш цахилгаангүй болгосон дЦС­IV дээр гарсан ослын албан ёсны дүгнэлт гарчээ.

дүгнэлтэд ил хуваарилах байгууламж­4 дээр 220 кВ­ын гуравдугаар систем шинийг чөлөөлж, хуурай залгуур солих ажлын байрыг бэлдэх захиал­гын дагуу сэлгэн залгахдаа “Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ” төхК, дЦС­IV төхК болон “диспетчерийн үндэсний төв” ххК­ийн ерөнхий инжене­рүүдийн 2018 онд баталсан “Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ” төхК­ийн эзэмшлийн 220/110 кВ­ын “ил хуваа ри лах бай гуу ламж­4”­т шуурхай ажил­лагаа явуулах хүмүүсийн харь­цааны зааврын холбогдох заал­туудыг зөрчсөний улмаас осол гарч, станц бүрэн зогссон” гэжээ.

уг нь 220/110 кВ­ын “ил хуваарилах Байгууламж­4”­ийн сэлгэн залгалт хийх үлгэрчилсэн программын дагуу боловсруулж, “дҮт” ххК­аар хянуулж, зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр хэрэгжүүлэх ёстой байсан аж.

тиймээс станцын сэлгээх үйл ажиллагаан дээр ажил хүлээлцэх явцад стандарт горимын дагуу аюулгүй байдлыг хангаж ажиллах ёстой ерөнхий болон ээлжийн инженерүүд хариуцлагагүй хандсан хэмээн үзэж буй аж. Бүхэл бүтэн нэг улсын нийслэл бүтэн өдөр тэр чигтээ эрчим хүчгүй байсан хариуцлагыг, бас Монгол улсын эрчим хүчний хамгийн том үйлдвэрлэгч дээр гарсан эл ослын хариуцлагыг дээрх ажилтнууд хүлээгээд өнгөрөх нь. тэдэнд ямар хариуцлага тооцохоор болсноо өнөөдөр мэдээлнэ хэмээн албан бус эх сурвалжууд хэлж байна.

харин аюулгүй ажиллагаа, боловсон хүчний чадавх болоод бодлогын ноцтой доголдол гарсныг илтгэсэн эл ослын бурууг салбарын сайд нь өөрөөсөө түлхэж, төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар (төБЗг)­т нялзааж байх юм. Сайд Ц.даваасүрэн “Эрчим хүчний салбарын инженер техникийн ажилтнуудыг чадавхжуулж, хариуцлагад анхаарах шаард­лагатай байна. ийн сахилга хариуцлага сулрахад төхК­уудын хоёрдмол удирдлага

Станц энэ өвөл хөлдөхгүй гэх баталгаа алга

нөлөөлж байна. тодруулж хэлбэл, манай салбарын төрийн өмчийн компаниудын удирдлага, ажилтнуудад хариуцлага тооцох эрх мэдэл яаманд биш төБЗг­т бий” хэмээв. харин төБЗг­ын дарга Ц.Ням­осор “Нэг байгууллагын инженерт хариуцлага тооцох эрх манай байгууллагад хуулиар олгогддоггүй. Үүнийг тухайн компанийн захирал туЗ­дөө мэдүүлээд, шийддэг тул бидний хамаарах асуудал биш” гэх тайлбар өгсөн.

өөрөөр хэлбэл, дээрх ослын гол буруутан гэж дүгнээд буй ерөнхий болон ээлжийн инженерүүдэд тооцох хариуцлагаа компанийн тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэх захирал туЗ­дөө мэдүүлэх бүрэн эрхтэй юм. дЦС­IV төхК­ийн туЗ­ийн бүрэлдэхүүнд багтдаг есөн гишүүний гурав нь хараат бус, хоёр нь төБЗг, мөн хоёр нь ЭхЯ, үлдсэн хоёр нь бусад байгууллагын төлөөлөл бөгөөд 60 хувь нь эрчим хүчний салбарынх.

Нөгөөтэйгүүр, хэнд хариуц­лага тооцох, халах, томилохоо төБЗг салбарын сайдынх нь саналыг үндэслэн тухайн компанийн туЗ­д санал оруулах эрхтэй. түүнээс биш Ц.даваасүрэн сайдын ам нээх бүртээ учирлаад байгаа шиг Эрчим хүчний яамны эрх мэдэл хүрэхгүй байгаадаа биш аж. Бас нэр нүүрээ хамгаалах гэж, эсвэл улс төр хийх гэж өөрөөсөө нялзаах шаардлага байхгүй юм. тэгээд ч дЦС­IV­ийн гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгч а.Бямбадоржийг Эрчим хүчний сайд Ц.даваасүрэн санал болгосноор томилон ажиллуулах чиглэлийг тус станцын туЗ­д өгч томилсныг төБЗг албан ёсны цахим хуудастаа бичжээ. товчхондоо, ослын дүгнэлт зөв зүйтэй гарч, хариуцлага хүлээх эзэн нь тодорсон бол хариуцлага тооцох эрх мэдэлтэн нь тун тодорхой байгаа юм.

гэтэл Монгол улсын эрчим хүчний 70 хувийг үйлдвэрлэдэг дЦС­IV дээр дахиж ийм осол гарахгүй гэх баталгаа алга. Нийслэлийн 1.4 сая гаруй оршин суугч энэ өвөл хөлдөж үхэж тун болзошгүй юм байна гэдгийг жаахан хүүхэд ч ойлгохоор байна. гэтэл болно бүтнэ, чадна, харуулна гэж эрх мэдэлд очсон

сайд, дарга нар хариуцлагыг өөрсдөөсөө зайлуулж, номхон тэмээ ноолоход амар гэгчээр доод тушаалынхандаа тэр тусмаа жирийн ажилчдад нялзаагаад өнгөрдөг жишээ энэ удаа ч давтагдаж байна. түүх сөхвөл, эрчим хүчний салбарын системийн алдааг нэг шувуунд тохоод өнгөрч байсан тун ойрхны жишээ бий. 2015 оны тавдугаар сарын 24­нд цахилгаан дамжуулах сүлжээний гачуурт дахь салбарт богино холболт үүссэнээс систем бүхэлдээ зогсож, дЦС­IV ч мөн тэг зогсолт хийсэн.

ослын шалтгааныг эрүүгийн цагдаа, онцгой байдлынхан шалгаж, үүрээ засахаар төмөр тээгээд нисэж байсан шувуу санаандгүй богино холболт үүсгэсний улмаас осол гарсан гэж тогтоожээ. харамсалтай нь хэргийн холбогдогч мөнөөх шувуу үхсэн тул хэргийг хаа­сан байсныг ҮаБЗ­ийн эрчим хүчний аюулгүй байдал хариуц­сан референт Б.Баттулга даваа гарагт “Цензургүй яриа” нэвт­рүүлэгт орж байхдаа ярьсан юм.

Эрчим хүчний бодит байдал ийм л эмзэг дорой, удирдлага нь хэтэрхий гэмээр хэнэггүй биш

гэж үү. 2015 оноос өмнө 2006 онд мөн энэ удаагийнх шиг тэг зогсолт болж байсныг албаны эх сурвалжууд мэдээлж буй. өөрөөр хэлбэл, системийн хямралыг илтгэсэн энэ мэт ноцтой осол аваар гарах давтамж нэмэгдэж байна. Үүнээс гадна жижиг ослууд ч бий. Яг жилийн өмнө дЦС­IV дээр гал гарч, оны дараа бас хүний аминд хүрсэн гэмтэл гарсан гээд тоочоод байвал урт жагсаалт ҮаБЗ­д бүртгэгдсэн байна билээ.

Монгол улсын эрчим хүчний хэрэглээ жилд 50­70 мВ­аар өсөж буй ч өнөөг хүртэл шинэ

эх үүсвэртэй болоогүй, хугацаа нь дууссан саарал сүлжээтэйгээ монголчууд цельсийн ­500C градус давдаг хахир өвлийг угтах гэж байна. хэрэв саяынх шиг нийтийг хамарсан, бүгдийг нь сандаргасан осол гараагүй байсан бол эрчим хүчний салбар яаж дампуурсныг олон түмэн ингэтлээ ойлгохгүй байсан биз. дЦС­IV бол онцгой статустай обьект. тиймээс осол гэмтлийн үнэн мөнийг тогтоож, буух эзэнд нь ямар арга хэмжээ авах нь Засгийн газарт дүн тавих олон нийтийн ээлжит шалгалт болж байна.

Тус салбарын системийн алдааг

нэг шувуунд тохоод өнгөрч

байсан жишээ бий

З.Гэрэл ЗГМ

нийгэм

4 2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

“Балдорж” шагналын эзэд тодорлоо

ж.Сандагсүрэн: Манай дүүргийнхэн “өглөөний гудамж”-ны үр ашгийг мэдэрч байгаа

4000 ажлын байр санал болговНИйСЛЭЛ

1“шүүгч нар шилдгүүдийг

шалгаруулахдаа сэтгүүлчдийн зарцуулсан хөдөлмөр, мэр­гэжлийн ур чадвар, сэдэв, нийтлэлээс хүлээх үр дүнг чухалчилсан. Сүүлийн үед цахим ертөнц асар богино хугацаанд хурдтай хөгжиж, хүчтэй бичигчид нийгмийн сүлжээнд бий болсон ч өдөр тутмын сонин, телевизүүдийн үнэ цэн, үзэгч, уншигчдаас хүлээдэг итгэл үнэмшил хэвээр байна” хэмээн шүүгчдийн зөвлөлийн гишүүн, доктор, профессор Э.Сонинтогос ярив.

өнөө жил 88 сэтгүүлч 170 шахам материалаа илгээжээ. урьд өмнөхтэй харьцуулахад сайт, телевизийн сэтгүүлчдийн оролцоо нэмэгдсэн нь нэг онцлог байв. 10 дахь удаагийн “Балдорж” шагналын эзнээр “өнөөдөр” сонины сэтгүүлч т.Энхбат, Ж.Сувдмаа нар “хариуцлагатай уул уурхайн эрэлд” цуврал сурвалжилгаараа тодорлоо. “өнгөрсөн жилийн а р ва н хо ё рд у г а а р с а рд хариуцлагатай уул уурхайн эрэлд гарснаас хойш эх орноороо 10 мянга гаруй километр зам туулжээ. олон хүнтэй уулзаж, олон ч эх сурвалжаас мэдээлэл авлаа. уул уурхайн бодлого нь оновчгүй, зөрчилтэй, замбараагүй байна. орон нутагтаа, Монголын эгэл жирийн малчинд өгөөжгүй байна. тиймээс малчид уул уурхайг хүчтэй эсэргүүцэж байна. уул уурхай нэлдээ хариуцлагагүй байна. тиймээс уул уурхайгаас хариуцлага нэхэх сэдвийг сэтгүүлчид хэзээ ч хаяж болохгүй” хэмээн “Балдорж” шагналын шинэхэн эзэн т.Энхбат сэтгэгдлээ хуваалцсан.

“Балдорж” шагналын дэд байрт г.Батзаяа, Ж.Золзаяа, Б.лхагвасүрэн нарын бүрэл­дэхүүнтэй МҮоНРт­ийн

Манай сонины сэтгүүлч З.Цэлмэг шилдэг аравт шалгарлаа

ТУЗ-ийн даргаЭрдэнэбаатарын ДОЛГИОН

Ерөнхий эрхлэгч Баатарын ДУЛАМХОРЛОО

Зөвлөхшатарбалын ДАвААДОРж

Орлогч эрхлэгчЛхагважавын СУГАРМАА

Утас: 99903584

Улс төр, нийгэм, эрэн сурвалжлах мэдээллийн албаЭдитор Б.Энхжаргал

Утас: 99901621

Цахим контент, бүтээлч үйлдвэрлэлийн албаЭдитор Г.Баярсайхан

Утас: 99903574

Эдийн засаг, уул уурхайн мэдээллийн алба

Утас: 99903581 99903578 99907843

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө,

“Блю Скай тауэр” 407 тоотУлсын бүртгэлийн дугаар. 1024

Утас: 70103131, Факс: 7010606

zgm.mn

ubinfo.mnДугаарын удирдагч

Б.Энхжаргал

“Засгийн газрын мэдээ” сонин нь ардчилсан, шударга ёс, хүний эрхийг дээдэлж, чөлөөт

сэтгүүл зүйн хэм хэмжээг бүрнээ сахин, олон ургальч үзлийг илэрхийлэх мэдээллийн

индэр байж, нийт Монгол үндэстний ойлголцол, эв нэгдлийг бэхжүүлэхийг эрхэм

зорилгоо болгоно.

РЕДАКц

ЗАР СУРТАлЧИлГАА

хАЯГ

цАхИМ хУвИлБАР

0 0 9 8 4

өглөөний 07.00 цаг. Сонгино­хайрхан дүүргийн төрийн бай­гууллагуудын ажил олны хэлж заншсанаар Цамбагарав буюу Соёмбо кино театрын өмнөх талбайд эхэлсэн байлаа.

тус дүүргийн Засаг даргын тамгын газар, улсын бүртгэлийн болон Нийгмийн даатгалын хэлтэс, татварын, газрын алба, хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний хэлтэс, Эрүүл мэндийн төв, Спорт хороо зэрэг байгууллага өглөөний 07.00 цагаас эхлэн иргэдэд шаардлагатай төрийн үйлчилгээг нэг дороос хүргэж байсан юм.

тухайлбал, энд байрласан тус дүүр гийн улсын бүртгэлийн хэл тэс шилжилт хөдөлгөөний бүрт гэл, төрсний, гэрлэсний, нас барс ны гэрчилгээ, иргэний цахим үнэмлэх олгох, гэрлэлтийн,

гэрлэлт цуцалсны, сэргээсний бүртгэл, иргэний үнэмлэхний зурагтай дэлгэрэнгүй лавлагаа, байнга оршин суугаа хаягийн тодорхойлолт, шинээр хуулийн этгээдийн болон эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн лавлагаа зэрэг маш олон төрлийн үйлчилгээг нэг дороос авна гэсэн үг. ажиглаж байхад хөдөлмөр, халамж үйл­чил гээний хэлтэст үйлчлүүлж буй иргэд нэлээн байв.

Засаг дарга Ж.Сандагсүрэнгийн санаачилгаар өнгөрсөн долдугаар сард эл үйлчилгээг эхлүүлсэн аж. харин хүйтэн сэрүүний улирал эхэлж байгаа тул “өглөөний гудамж” үйлчилгээний хувьд өнөө дөр энэ жилийн хамгийн сүүлийн өдөр байсан юм.

Сонгинохайрхан дүүргийн Засаг дарга Ж.Сандагсүрэн “Манай дүүргийн иргэд энэ үйл­чил гээг мэддэг болсон. Сонгино­хайрханчууд “өглөөний гудамж”­нд ирж ямар нэгэн оочир дараалал,

цаг хугацаанд баригдалгүй, хам­гийн гол нь ажилдаа явах замдаа өөрийнхөө хэргийг амжуулаад явахын үр ашгийг мэдэрч байгаа. ирэх жилээс бүр олон ир гэн үйлчлүүлэх байх. Бид мөн иргэдэд ойртох үүднээс өшөө олон газар “өглөөний гудамж” нээхээр төлөв лөж байна“ гэсэн юм.

иргэд ажлын цагаар авч амж­даггүй үйлчилгээ, мэдээллээ ажилдаа явах замдаа дараалал­гүйгээр авах боломж олдсонд баяртай байв. иргэний үнэмлэхээ захиалах, газрын асуудлаа шийдэх, цахилгааны мөнгөө төлөх, лавлагаа авах, эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах, нээлт тэй ажлын байранд бүрт гүүлэх, төсөл, хөтөлбөрүүдийг дэмжих хөнгөлөлттэй зээлийн талаар мэдээлэл авах гээд бүхий л үйл­чилгээг энд үзүүлж байгаа нь иргэдэд таалагдаж байсан юм.

Нийслэлийн хөдөлмөр эрхлэл­тийн газар HR клубтэй хамтран зохион байгуулж буй “Нэг өрх­Нэг ажлын байр” хөтөлбөр Сүхбаатарын талбайд эхэллээ. Энэхүү өдөрлөгийн гол зорилго нь ажил олгогч болон ажилгүй иргэдийг хооронд нь зуучлах. Үүнээс гадна сэтгэлзүйчид болон хүний нөөцийн мэргэжилтнүүд ажилд ороход тулгардаг бэрх­шээлийг хэрхэн шийдэх, анкет яаж зөв бөглөх зэрэг хэрэгтэй зөвлөгөөг өгч байв. ажлын байр сонирхож ирсэн 23 настай Болд “гадуур маш олон ажлын зар байдаг. гэхдээ тэднээс алийг нь сонгох талаар зөвлөгөө өгөх хүн олддоггүй. харин энэ өдөрлөгт ирснээр хүссэн мэдээллээ авч чадлаа” гэв. харин ажил олгогч байгууллагуудын төлөөлөл болох МаК компанийн хүний нөөцийн мэргэжилтэн “иргэд өнөөдрийн үйл ажиллагаанд маш идэвхтэй оролцож байна. өглөөнөөс хойш манай компанид 100 гаруй хүн ажлын анкет бөглөсөн” хэмээн ярилаа.

Энэхүү өдөрлөгийн үеэр 70 гаруй байгууллага 4000 гаруй

ажлын байрыг иргэдэд санал болгож байна. Сургуулиа дөнгөж төгсөөд буй залуус болон ажлын туршлага багатай иргэд ихэвчлэн бүрт гүүлж байгааг зохион байгуу­лагчид хэлсэн. Энэ үеэр “Эвсэг”, “говь” компани өөрсдийн нэрийн бүтээгтэхүүнийг олны өмнө оёж үзүүлсэн нь байгууллагаа сурталчлах өвөрмөц хэлбэр байв.

өдөрлөгт оролцож буй байгуул­лагууд зөөгч, тогооч, менежер, угтагч, нярав, худалдагч, үйлчлэгч, хамгаалагч, санхүүч, оёдолчин, гагнуурчин, хүүхэд асрагч гэх мэт олон төрлийн ажлыг иргэдэд санал болгож байна. Мөн БНСу­д өргөн дэлгэрсэн, бүх төрлийн ажилд өдрөөр зуучилдаг SAMUSHIL хөдөлмөр зуучийн фирм үйл ажиллагаа танилцуулав. өглөөний 06.00 цагт ажил эрхлэгч компаниуд хийлгэх ажлын захиалгаа уг төвд өгдөг бөгөөд иргэд сонирхсон ажлаа хийгээд өдрийн 30 мянгаар цалинждаг энэ ажлыг сонирхсон хүн олон байв. хөдөлмөр, халам­жийн үйлчилгээний ерөнхий газар арванхоёрдугаар сард хөгж лийн бэрхшээлтэй иргэдийн аж лын байрыг дэмжих хөтөл бөрийг хэрэг жүүлэхээр төлөв лөөд байгаа аж.

“Нэг өрх­Нэг ажлын байр” өдөрлөг өнөөдөр өндөрлөнө.

С.ЭнэрэлЗГМ

Б.СэлэнгэЗГМ

С.Батсайхан / ЗГМ©

Иргэд ажлын цагаар авч амж даггүй үйлчилгээ, мэдээллээ

ажилдаа явах замдаа

дараалал-гүйгээр авах

боломж олдсонд

баяртай байв.

эрэн сурвалжлах баг хүний эрхийн сэдвээр хийсэн цуврал нэвтрүүлгээр шалгарлаа.

Байгуулагдсан цагаасаа хойш “Балдорж” шагналын эхний аравт тогтмол багтаж, гранприг нь хүртэл авч байсан “Засгийн газрын мэдээ” сонин энэ удаа ч шилдгүүдийн тоонд дахин багтлаа. тодруулбал, манай сонины Эдийн засаг, уул уурхайн албаны сэтгүүлч З.Цэлмэг “харилцуурын цаадах нулимс”, “гурван сая иргэнээ хар тугалгатай махаар хооллодог 60 сая малтай Монгол” нийтлэлээрээ шилдэг 10­ын долоод жагссан юм.

“балдорж” шагналын шилдэг 10

● “Блумберг” телевизийн сур­валж лагч Н.хонгорзул­“Монголд үйлдвэрлэв” цуврал нэвтрүүлэг.

● “Монцамэ” агентлагийн с этгүүлч Б .алт анхуяг ­“аниргүйн гүн дэх цаг хугацаа”, тагтаа паблишинг хэвлэлийн газрын ерөнхий редактор

у.Бямбанямтай хийсэн цуврал ярилцлага, “өөрийгөө үл тоон бусдын өмнөөс дуугарах нь сэтгүүлчийн үүрэг болохоос сэтгүүл зүйн карьер хөөдөг салбар биш” нийтлэл.

● “Өдрийн сонины” сэтгүүлч Э.хүрэлбаатар­“Замын­Үүдээр зэрлэг адуу мэт чихцэлдэн дайрах монголчуудын нэг өдөр” сурвалжилга.

● “Засгийн газрын мэдээ” сонины сэтгүүлч З.Цэлмэг­“харилцуурын цаадах нулимс”, “гурван сая иргэнээ хар тугал­гатай махаар хооллодог 60 сая малтай Монгол” нийтлэл.

● “Зууны мэдээ” сонины сэт­гүүлч Б.Солонго­“Монгол хүнд цэвэр ус хэрэглэх эрхийг олгоё”, “аврал эрсэн зэрлэг амьтдыг хамгаалъя” цуврал нийтлэл.

● “Монголын медиа” корпора­цийн сэтгүүлч С.Батзаяа­“өв соёлгүй Монгол” цуврал нийтлэл, нэвтрүүлэг.

● 25­р суваг телевизийн д.Эрдэнэбаяр, Ж.Пүрэвдаваа, г.Мөнхбаяр, г.Нацагдорж­“Нэг

удаа” үндэсний контент, “Монгол Солонгост нэг удаа” телевизийн цуврал нэвтрүүлэг.

● “Үндэсний шуудан” сонины сэтгүүлч Б.Энхмарт­“Зургаан настай Баяндүүрэнгийн сур­гуульдаа хүрэх зам” сурвалжилга, “Бид болон Монголын тал нутаг танд хайртай” нийтлэл.

● “ТВ 9” телевизийн сэтгүүлч д.ганзориг­“хасах градус: алт дагасан харуусал буюу гэрийн буйрын эрх мэдэл” цуврал, “хүн малтайгаа орхигдсон хөвсгөл нуурын энэлэн” нэвтрүүлэг.

● “Өнөөдөр” сонины сэтгүүлч х.уянга­“Бөөнцагаан нуурын бөөн эмгэнэл” цуврал сурвал­жилга, “амьдрал сайн уу” цуврал нийтлэл.

дэд байр: МҮоНРт­ийн г.Батзаяа, Ж.Золзаяа, Б.лхагва­сүрэн­хүний эрхийн сэ двээр хийсэн цуврал нэвтрүүлэг.

гранпри шагнал: “өнөөдөр” сонины сэтгүүлч т.Энхбат, Ж.Сувдмаа­“хариуцлагатай уул уурхайн эрэлд” цуврал сурвалжилга.

Дэд байр: МҮОНРТ-ийн Г.Батзаяа, Ж.Золзаяа, Б.Лхагва сүрэн-Хүний эрхийн сэв дээр хийсэн цуврал нэвтрүүлэг.

“Блумберг” телевизийн сур валж лагч Н.Хонгорзул-“Монголд үйлдвэрлэв” цуврал нэвтрүүлэг.

“ТВ 9” телевизийн сэтгүүлч Д.Ганзориг-“Хасах градус: Алт дагасан харуусал буюу гэрийн буйрын эрх мэдэл” цуврал нэвтрүүлэг.

“Зууны мэдээ” сонины сэт гүүлч Б.Солонго-“Монгол хүнд цэвэр ус хэрэглэх эрхийг олгоё” нийтлэл.

С.Батсайхан / ЗГМ©

5ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

цаг үе

“Хөдөө аж ахуйн давхар даатгал” ХК-ийн Гүйцэтгэх за-хирал Г.Энхтайвантай үндэсний давхар даатгалын тогтолцоо, давхар даатгалын үр ашиг, хэ рэгцээ шаардлагын талаар ярилцлаа. Дотоодод давхар даатгалын үйл ажиллагаа явуулдаггүй байснаас гаднын компанид зайлшгүй даатгуулах шаардлагатай байсан. Энэ нь валютын урсгал гадагшлах шалтгаан болж байсан юм.

-Танай компанийн одоо-гийн эрхэлж байгаа үйл ажиллагааны талаар ярилц-лагаа эхэлье гэж бодож байна?

­Манай компани нь Мон гол улсын анхны давхар даат га лын компанийн хувьд стра тегийн ач холбогдол бүхий сал бар болох хөдөө аж ахуйн сал барыг даатгалын аргаар эрс дэлээс хамгаалах ажлыг ха риу цан гүйцэтгэж байгаа би лээ. 2015 оноос хойш малын индекс­жүүлсэн даатгалыг Монгол орон даяар амжилттай зохион байгуулж давхар даатгалыг хийж байна. Бид олон улсын даатгалын салбарын хөгжилтэй хөл нийлүүлэх хэрэгцээ шаардлага, Монгол улсын эдийн засгийн бодлого, Засгийн газрын нэр бүхий олон хөтөлбөрүүдтэй нийцүүлэн үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхээр холбогдох ажлуудыг хийж гүйцэтгэж байна. Үүний нэг томоохон хэсэг нь 2017 онд Монгол улсын Засгийн газар, дэлхийн банкны олон улсын хөгжлийн ассоциаци хооронд байгуулсан Санхүүжилтийн хэлэлцээрийн дагуу хэрэгжиж буй Экспортыг дэмжих төсөл юм. уг төсөл нь уул уурхайн бус салбарын ЖдҮ эрхлэгчдийг худалдааны санхүүжилтээр хангах болон гадаад худалдааны эрсдэлээс хамгаалах зорилго бүхий экспортын шинэ төрлийн санхүүгийн бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлэхээр зорин ажиллаж байна.

-Танай компанийн нэр “Хө-дөө аж ахуйн давхар даатгал” гэж байна, тэгэхээр давхар даатгал гэдэг нь энгийн даатгал гэсэн ойлголтоос ямар ялгаатай вэ. Хүмүүс нийтлэг мэдээд байдаг ойлголт биш болов уу гэж бодож байна?

­даатгал нь аливаа эрсдэлээс иргэн, аж ахуйн нэгж бай­гуул лагын эд хөрөнгө, ашиг сонирхлыг хамгаалсан эрс­дэлийг удирдах нэг төрлийн санхүүгийн хэрэгсэл шүү дээ. харин давхар даатгал гэдэг нь ердийн даатгалын компани даатгуулагчаас даатгаж авсан эрсдэлийнхээ тодорхой хувийг давхар даатгалын компанид шилжүүлэх буюу давхар даатгуулж байгаа үйл ажиллагаа юм.

-Ердийн даатгалын ком па-ниуд яагаад давхар даат гуулах шаардлагатай байдаг вэ?

­даатгалын компаниуд даат­галаар хүлээн авсан эрсдэлээ багасгах, санхүүгийн үр дүнгээ тогтвортой байлгах, төлбөрийн чадвараа бэхжүүлэх, өөрийн хөрөнгөө үр ашигтай зүйлд зарцуулах, гамшгийг даван туулах чадвараа сайжруулах, андеррайтинг хийх багтаамжаа нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүн хөгжил тал дээр давхар даатгагчийн туршлагаас суралцах зорилгоор давхар даатгуулдаг. Энэ нь ердийн даатгалын компанид хэрээс хэтэрсэн их хэмжээний хохирол учруулсан даатгалын тохиолдол болоход давхар даатгалын ачаар эдгээр хохирлыг барагдуулах боломжтой болдог гэж ойлгож болно. товчоор хэлбэл, даатгалын зах зээл нь өөрөө авч үлдэхийг хүсээгүй буюу чадавх нь хүрэхгүй эрсдэлээ давхар даатгалаар зохицуулдаг.

-даатгал нь санхүүгийн зах

үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог бүрдүүлснээр валютын гадагшлах урсгалыг бууруулна

зээлийн нэг гол секторын хувьд давхар даатгал тухайн улсын санхүү, эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх вэ?

­даатгалын сектор бол сан­хүүгийн салбарын гол тулгуурын нэг бөгөөд тухайн улсын эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжил, худалдаа арилжаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. хөгжиж буй орнуудын гадагшаа урсгалтай валют жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байдаг. гадагшаа шилжиж байгаа валютын урсгалын тодорхой хувийг даатгалын компаниуд гадаад руу давхар даатгалын хураамж хэлбэрээр шилжүүлж байгаа нь ихээр нөлөөлдөг байна. Энэ нь гадаад валютын нөөц болон худалдааны тэнцэлд сөргөөр нөлөөлдөг. Мөн аливаа улс гадаадын давхар даатгалд хэт тулгуурлавал даатгалын салбарынх нь эдийн засгийн хөгжилд үзүүлэх нөлөө буурдаг гэж үздэг. иймээс улс орнуудын үндэсний давхар даатгагч үүсгэн байгуулах хамгийн гол зорилго нь гадагш чиглэж буй давхар даатгалын хураамжийг улсдаа үлдээхэд оршдог.

Манай улс 2013­2017 онуудад 571.2 тэрбум төгрөгийн даатга­лын хураамжийн орлого төв лө рүүлсэн байна. Үүнээс гад­нын давхар даатгалын компанид 183.8 тэрбум төгрөгийн хураам­жийг шилжүүлснээс буцааж нөхөн төлбөр хэлбэрээр ердөө 14.1 тэрбум төгрөгийг авсан нь 169.7 тэрбум төгрөг гадаадад үлдсэн байна гэж ойлгож болно.

-Үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог бий болгох хамгийн анхны зорилго юу вэ?

­Манай улсын хувьд даатгалын салбараас сүүлийн таван жилд нийт 183.8 тэрбум төгрөг олон улсын давхар даатгалын компаниуд руу шилжсэн байна. Энэ нь даатгалаар дамжин жилд хэдэн арван сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барих мөнгө гадагшаа гарч байна гэж харж болно. тус мөнгийг дотооддоо авч үлдье гэсэн ч дотооддоо даатгуулах давхар даатгалын систем байхгүй байна. Үүнийг шийдэх зөв зам бол үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог бий болгох юм. гадагшаа шилжиж байгаа давхар даатгалын хураамжийн орлогын тодорхой хэсгийг дотооддоо авч үлдэж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулахаас гадна, ердийн даатгалын компаниудын эрсдэл даах чадварыг сайжруулж, гадагшаа шилжиж байгаа валютын урсгалыг бууруулах, дотоодын даатгалын зах зээлийн нөөц хөрөнгө нэмэгдсэнээр бусад салбарт үзүүлэх хөрөнгө оруулалтыг сайжруулах гэх мэт маш олон эерэг үр дүн гарна.

гадаадын давхар даатгагчийг бодвол дотоодын(үндэсний) давхар даатгагч нь хөгжиж буй орны эдийн засагт маш их хувь нэмэр оруулдаг. харин манай улсад давхар даатгалын энэ тогтолцоог бүрдүүлэх хууль эрх зүйн орчин дутмаг байна.

-энэ талаар төрөөс ямар бодлого барьж байгаа вэ?

­Үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог бий болгох талаар төрөөс анхааралдаа авч ажиллаж байгаа бөгөөд “Монгол улсын санхүүгийн зах зээлийг 2025 он хүртэл хөгжүүлэх үндэсний

хоёрдугаарт, хувийн хэвшлээс давхар даатгалын компанийг байгуулахад хөрөнгийн хүрэлцээ зэрэг хүч хүрэхгүй олон асуудал байгаагаас зайлшгүй төрийн дэмжлэг авах шаардлага байгаа болохоор өнөөдрийг хүртэл үндэсний давхар даатгагчгүй байсаар байна. гуравдугаарт, томоохон хэмжээний дүрмийн сантай, хөрөнгөтэй компани бий болохоор тэдний зах зээлээс хэрэглэгчдийг нь булааж, бусад орлогыг хуваалцаж, өрсөлдөх вий гэхээс айдас байж болно. Энэ нь давхар даатгалын компани учраас арилжааны даатгалын компаниудтайгаа өрсөлдөхгүй. аль болох шинээр бүтээгдэхүүн бий болгох тал дээр компаниудтайгаа хамтран зах зээлд нэвтрүүлэх, ердийн даатгалын компаниудын эрсдэ­лийг дотооддоо хамгаалах, давхар даатгах ажлуудыг хийнэ. Ердийн даатгал, давхар даатгалын бизнес нь өрсөлдөж биш хамтарч, бие биеэ дэмжиж, туршлагажиж явдаг бизнес болохоор харин ч эдийн засагт олон давуу талуудыг бий болгоно гэж ойлгож болно.

-Хууль эрх зүйн талаасаа ямар байвал манай оронд илүү тохиромжтой байгаа вэ?

­олон улсын туршлагаас харахад тусдаа хуультай ч орнууд байна, ерөнхий даатгалын тухай хуульдаа нэмэлт өөрчлөлт хийж зохицуулж байгаа ч улс орнууд байна. харин манай улсын хувьд одоогийн даатгалын үйл ажиллагааг зохицуулж байгаа хууль, журмуудын хувьд давхар даатгалын нэгдсэн тогтолцоог зохицуулахад дутмаг зүйл их байна. иймээс даатгалын үйл ажиллагааг зохицуулдаг даатгалын тухай хуульдаа давхар даатгалын нэгдсэн тогтолцоог бүрдүүлэх эрх зүйн нэмэлт өөрчлөлт оруулж, дагалдах журмуудыг СЗх­ноос гаргах нь зүйтэй гэж бид үзэж байгаа.

-Үндэсний давхар даатгалын

компани байгуулагдсанаараа Монгол Улсад ямар үр ашгийг бий болгох вэ?

­Монголын үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог бий болгож “Үндэсний давхар даатгалын компани” байгуулагдсанаар дээр дурьдсанчлан даатгалын чиглэлээр гадагшаа гарч байгаа валютын урсгалын тодорхой хэсгийг дотооддоо авч үлдэн дотоодын даатгалын зах зээлийн эрсдэл авах түвшин сайжирч, ердийн даатгагчдын төлбөрийн чадварыг дэмжиж дотоодын даатгалын зах зээлийн нөөц хөрөнгө нэмэгдэж бусад салбарт үзүүлэх хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ.

Мөн далд давхар даатгалын тогтолцоог арилгах, даатгалын нэгдсэн системийг бий болгох, малын индексжүүлсэн даатгал, улаан буудайн даатгалын жишээгээр хувийн даатгалын компани хүлээж авах бололцоогүй, харьцангуй их үнэлгээтэй, өндөр эрсдэлтэй даатгалын бүтээгдэхүүнийг даатгагч, давхар даатгагч, төр хамтран хариуцаж эрсдэлийг даван туулах буюу бага зардлаар эрсдэлийг хамтран хариуцах тогтолцоог бүрдүүлнэ. Эцэст нь ердийн даатгагчдын актуар тооцоолол, андеррайтинг хийх, хураамж тогтоох чадавхыг сайжруулснаар мөн давхар даатгалын мэргэж­лийн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж даатгалын салбарын хөгжилд хувь нэмэр оруулах юм. Ерөнхийдөө давхар даат галын зөв тогтолцоо нь даатгалын салбарын хөгжлийг дэмжиж, эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлдөг.

-Салбар болон улс орны эдийн засагт олон давуу тал үүсгэх талаар та ярилаа. Харин хэрэглэгчид буюу даатгуулагч бидэнд давхар даатгал ямар ашигтай вэ?

­дотоодын даатгагчдын онцолж байгаа нэг зүйл бол давхар даатгалын зохистой зах зээл байхгүй байгаа нь хэрэглэгчид өндөр үнэ төлөхөд хүргэж байгаа явдал юм. тухайлбал, амьдралын даатгалын бүтээгдэхүүн нь өндөр давхар даатгалын үнээс шалтгаалан хэрэглэгчдэд үнэтэй хүрч байгаа бол ердийн даатгалын хувьд шинэ бүтээгдэхүүн гаргахад энэ байдал саад болж байгаа. Мэдээж хэрэг давхар даатгалын хураамж буурахад хэрэглэгч, даатгуулагчийн төлөх хураамж дагаж буурна.

-Үндэсний давхар даатгалын тогтолцоог амжилттай хэрэг-жүүлэхэд одоо юун дээр бид анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй байна вэ?

­давхар даатгалын бизнес ам жилттай явагдахад хууль эрх зүйн зохицуулалтын зөв тогтолцоо чухал гэдэг нь олон улсын хэм жээнд аль хэдийн батлагдсан зүйл юм. иймд үндэсний дав хар даатгалын тогтолцоог амжилт тай хэрэг­жүүлэхэд уих, Сангийн яам, Санхүүгийн зохицуулах хороо, даатгалын салбарын орол цогч­дын хамтын ажиллагаа, идэвх чармайлт маш чухал бөгөөд үүнийг зохицуулах эрх зүйн орч ныг бий болгох шаардлагатай байна.

140120

100

80604020

0

Даатгалын нийт хураамжийн орлого(тэрбум төгрөг)

2012 2013 2014 2015 2016 2017

20.84

Даатгалын нийт хураамж Давхар даатгалын хураамж

78.7192.87

107.31 112.21 114.5 114.33

25.92 31.5641.93 37.87

46.58

хөтөлбөр”, “Монгол улсын даатгалын зах зээлийн 2020 он хүртэлх хугацааны шинэчлэл, хөгжлийн хөтөлбөр” зэрэг цаашид хэрэгжүүлэх бодлогын баримт бичгүүдэд даатгалын зах зээлийн дэд бүтцийг олон улсын жишигт нийцүүлэх, валютын гадагшлах урсгалыг бууруулах, даатгалын эрсдэлийг нэгдсэн журмаар олон улсад гаргаж, зардлыг бууруулах зорилгоор давхар даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох талаар тусгасан. Манай компани Монгол улсад давхар даатгалын үйл ажиллагаа амжилттай явуулж байгаа туршлагатай давхар даатгагчийн хувьд энэ туршлага дээрээ үндэслэж Засгийн газар болон салбарын энэ бодлогыг хэрэгжүүлэхээр зорин ажиллаж байна. Үндэсний давхар даатгалын компани болох, давхар даатгалын хууль, эрх зүйн хэрэгцээ шаардлагыг судлах зэрэг ажлуудыг хийж эхлээд байна.

-Танай компани үндэсний давхар даатгалын компани болох бэлтгэл ажил хийж байна гэлээ. Тэгвэл ийм төрлийн компани байгуулах олон улсын туршлага ямар байдаг юм болоо?

­Бид үндэсний давхар даат га­лын компанитай оху, БНхау, БНСу, Казахстан, Беларус, Фи лип пин, Энэтхэг улсуудын үн дэс ний давхар даатгалын компанийн хууль эрх зүйн

орчин болон компани байгуулах болсон шалтгаан зэрэг бусад туршлагыг судалж үзсэн. дээрх улсуудын хувьд гадагш гарах валютын урсгалыг багасгах, дотоодын даатгалын зах зээлийн багтаамжийг нэмэгдүүлэх, давхар даатгалын нэгдсэн системийг бий болгох, даатгалын салбараа тэлэх зэрэг үндсэн зорилготой байна. Үндэсний давхар даатгалыг бий болгох хамгийн эхний зорилго нь эдийн засгийн шалтгаантай буюу давхар даатгалаас олсон орлогыг дотооддоо авч үлдэх зорилготой байдаг. уг зорилгын хүрээнд төрийн бодлогоор дэмжин эхний ээлжинд төрийн өмчит давхар даатгалын компани байгуулан хуулийн хэрэгжилтийг гүйцэтгүүлж, яваандаа хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татан оруулсан байдаг байна.

-Төрийн компани байгуулна гэхээр олон хүмүүс төрийн оролцоотой давуу байдлыг үүсгэх хувийн хэвшлийн бизнесийг төр булаалаа гэх мэт дургүйцэх шалтгаан олон байдаг. энэ тал дээр давхар даатгалын хувьд ямар байдаг юм бол?

­Нэгдүгээрт, дахиад шинэ төрийн компани байгуулагдах гэж байгаа явдал бол огтоос биш юм. Манай компани бол төрийн өмчит компани, харин эдийн засгийн шаардлагаар зөвхөн үйл ажиллагааныхаа хүрээг тэлж хэлбэрээ өөрчилж байна гэж ойлгож болно.

үүнээс гад нын давхар даатгалын

компанид 183.8 тэрбум төгрөгийн

хураам жийг шилжүүлсэн

Давхар даатгалын компани учраас

арилжааны даатгалын

компаниудтайгаа өрсөлдөхгүй

хүмүүс

6 2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

Ìонгол Óлсын Òөрийн шаг-налт, түүх÷, доктор Дэмбэрэлийн ªлзийбаатартай ярилцлаа. Ìонгол÷уудын байлдан дагуулал дэлхийн түүхэнд үсрэлт гарах гол нөхцөл болсон гэдгийг тэрбээр яриандаа тэмдэглэж байлаа.

-Мэдээж туйлын үнэн гэж байх боломжгүй. Туйлын үнэн түүх ч гэж байх боломжгүй. гэхдээ түүхийг аль болох түү хээр нь, бодитой үнэнийг бодитоор нь авч үлдэх хэр боломжтой вэ. Яг одоо бидний ойлголтод, монголчуудын толгойд байгаа түүх хэр үнэн

“Энэ цаг үе 2035 онд үнэлэгдэнэ”

бутарчихсан юм бэ гэдгийг сайн үзэх ёстой. алдаа, онооноосоо сургамж авах ёстой. түүхийн уртад дандаа ялаад, дийлээд байсан юм биш. Ялахын хажуугаар 60 хувь нь ялагдсан, бутарсан түүх бий. Яагаад гэдэг учрыг олох ёстой. Энэ бол бидний “түүхийн сургамж” гэж ярьдаг зүйл.

Үндэсний аюулгүй байдлын гол үзэл санаа бол тусгаар тогтнол. тусгаар тогтнолыг бат бэх байлгадаг бидний дархлаа бол түүх, хэл, зан заншил. Энэ гурав алдагдсан тохиолдолд бидэнд үндэстний аюултай байдал нүүрлэнэ. Үүнийг бид өмнө нь туулж байсан. Манжийн эрхшээлд байсан он жилүүд шүү дээ. Монгол улс дэлхийн газрын зургаас алга болчихсон, дэлхий мартчихсан. тэгээд XX зуунд бид сэрсэн. Сэрэхдээ бид “Үндэстний аюултай байдлаас одоо гаръя” гэж шийдсэн. Үндэстний аюултай байдал гэдгээ бид ойлгохдоо “тусгаар тогтнолоо алдах” гэж ойлгосон. тусгаар байдлаа олж авахын тулд монголчууд XX зуунд 50 гаруй жилийг зарцуулж, их цус асгаруулсан үеийг туулсан. 1911­1919 онд, дөнгөж тусгаар тогтнолоо зарлаад өмнөд, хойд хөршийн хайчин галд ороод олон хүний амь нас алдсан. 1921 оноос хойших 20, 30­аад онд Монголд юу болж өрнөв. Энэ бүхэн бүгд тусгаар байдал, бүрэн эрхт байдлаа энэ том нутаг дээрээ бий болгохын төлөө хийсэн тэмцлийн золиос. Монголчууд 1911 оноос хойш тусгаар байдлаа өөрийн үндсэн газар нутаг дээрээ тогтоохын

гэхдээ социализмын үеийн түүхэнд Монгол, Зөвлөлтийн харилцаанд халтай учраас зөвхөн гэрээг нь бичсэн байдаг. гэтэл тэр хэлэлцээний үеэр С.данзан, д.Сүхбаатар нар Буриад, халимагийн асуудлаа сөхөж, хил тогтоох асуудлыг өндөрт тавьсан байдаг. өвөр Монгол, ар Монгол хоёр нэг улс, энэ тал дээр танай улс ямар туслалцаа үзүүлэх вэ, яаж туслах вэ гэж асуудал хөндсөн байдаг. Үүн дээр суурилаад Буриадыг газар нутгаар нь бид нар авдаггүй юм гэхэд Монгол нутагт бидний соёлд орж ирэх гэсэн Буриадыг хүлээж авъя. Энэ асуудлыг хэлэлцэж тогтох хэрэгтэй талаар ярьж байжээ.

Монголчуудын тавьсан эдгээр саналын дийлэнх хувьд нь Зөвлөлтийн тал буулт хийсэн байдаг. Бид зоригтой асууж, хэлж ярьж байлаа. 1911 онд ч гэсэн бид хэнээс ч айгаагүй. Цэрэг, арми ч байхгүй байхад энгийн ардаас 2000 цэрэг цуглуулж, таван замын байлдаан хийгээд өвөр Монголыг чөлөөлж байлаа. 1921 онд ч гэсэн хятадын гамингийн 10 мянга гаруй цэрэг орж ирчихсэн байхад Богд тэргүүтэй ардын хувьсгалч нар үгсэж яриад дайсны цэргүүдийг хөөж гаргаад, тусгаар байдлаа хадгалж л байсан. Бид өөрсдийн бүрэн эрх, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэж байхдаа айдасгүй тэмцдэг, дороо нэгдэж чаддаг ард түмэн.

-одоо эргээд харахад түүх хэзээ “түүх” болж хувирдаг юм бол. Хэзээ алдаа, оноогоо цэвэрлэх боломжтой болдог вэ. жишээ нь, ардчилсан хувьсгалыг авч үзвэл саяхан болсон юм шиг атлаа маш олон хувилбараар яригдаж өдийг хүрлээ. Үүнийг хэзээ түүх болгож, судалж үзээд хойч үедээ өвлүүлэхүйц бодитой хувилбар нь гарч ирдэг юм бэ?

­XX зууны түүхээс харахад үйл явцын үр дүн гардаг давтамжит хугацаа 40­45 жил байдаг. газрын зураг дээр 1900 онд Монгол улс байхгүй байлаа. харин 1945 онд гэхэд гараад ирсэн. тэр үед Монголын газар нутагт байнга өнгөлздөг манай өмнөд хөрш Монгол улсын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрсөн. 1945 оны арванхоёрдугаар сард хүлээн зөвшөөрч бидний нэг том соёл, түүх үүгээр бичигдэж үлдсэн. тухайн үед бид түүхээ шинээр бичиж эхэлсэн. харин дараагийн үе 1946­1989 он хүртэл үргэлжилнэ. 1946­1989 он бол өмнөх 45 жилийн суурин

сан, эх оронч гэгдсэн хүмүүсээр дүүрэн атлаа эх орныхоо төлөө үнэн сэтгэлээс санаа зовдог хүнгүй байна.

­Монголчууд түүхээсээ болж зовлон туулдаг ард түмэн. Бидний том баялаг түүхийг мартуулах сонирхол урд, хойд хөрш төдийгүй олон оронд байдаг гэдгийг би давтан хэлье. учир нь өнөөгийн урд улсын түүхийг бид түүхээрээ бий болгосон юм. хэзээ ч нэгдэж чадахгүй байсан өмнөд, умард хятад улсыг Юань улс гэж нэгтгэж байж хятадын тэр олон үндэстэн ястныг ганц улс болгож өгсөн хүмүүс монголчууд. гэтэл тэд биднийг “бүтээгч” гэж харахаасаа илүү өөрөө өөрсдийгөө “бүтээгч” гэж байгаа юм. орос орон мөн ялгаагүй. алтан ордны суурин дээр өнөөгийн орос орон бий болсон, тогтож байгаа. том соёлт, тэргүүний хүмүүс нь бүгд Монгол цус, гаралтай байгаа учраас тэр нийгмийн элит давхаргад очдог тийм зүй тогтолтой байлаа. түүнийг өөрсдөө ч хүлээн зөвшөөрч бичдэг болсон. ийм учраас монголчуудын түүхийг мартуулах, уйтгартай болгох, гуйвуулах ажлыг байнга хийдэг. XX зуунд монголчуудыг түүхээ сонирхдоггүй болгох энэ байдал, түүхээ үл тоох, үл хүндэтгэх байдалд манай хойд хөрш нөлөөлсөн. 1947 онд Зху­ын шинжлэх ухааны академийн бүлэг түүхчид гэх 20 гаруй хүн ирж Монголын түүхийг марксист аргаар бичиж өгсөн. Энэ түүхэндээ бидний эртний үеийн баатарлаг зүйлийг “дарангуйлагч, феодал ангийн түүх, дэлхийг бусниулсан үеийн түүх”, “цуст байлдан дагуулал хийж ертөнцийн хөгжлийг хойш татсан түүх” гэдэг байсан. ингээд монголчууд түүхээсээ холдож эхэлсэн. түүхийг уйтгартайгаар бичдэг болж, түүх бичилт “эзэнгүй” болж хувирсан. өөрөөр хэлбэл, эзэнгүй түүх бичигдэж эхэлсэн.

Мөн 1957 онд Монгол улсын улс төрийн том акц үүнд нөлөөл­сөн. “Сэхээтний төөрөг дөл” гэж түүнийг нэрлэдэг. Монголчуудын хөгжих гол үйл явцыг авч явдаг шинэ цагийн залуучууд, сэхээтнүүдийн үзэл санааг дарсан юм. тэдгээр залуучууд 1950­иад оны сүүлчээр Монгол орныг шинэ сэтгэлгээгээр, шинэ зүйлээр хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж байсан. тэд 1954 оны түүхийг буруу бичсэн гэдгийг, мөн өөрийн улс орны хөгжил удаан байгааг хэлж байсан. Яг л бидний 1990 онд талбай дээр ярьж байсан зүйлийг 1956, 1957 онд тэдгээр залуучууд ярьж байсан юм. гэтэл энэ үйл явдлыг сэхээтнүүд төөрчихсөн байна, шинэ залуу сэхээтнүүд маань үндэсний үзэлтэй, үгүйсгэгч үзэлтэй болсон байна гэж үзээд толгой дараалан арга хэмжээ авсан. улс төрийн товчооноос 413 дугаар тогтоол гарч байв. тэр үеэс эхлээд Монголын сэхээтнүүдийн сүр сүлд, зориг байхгүй болсон гэж үздэг. Эх орон, үндэсний үзэл гаргаад, Чингис хааны тухай, Монголын байлдан дагууллын

дээр боссон шинэ Монголын үе гэж үздэг. Чухам энэ үед Монгол хүмүүсийн тоо хоёр саяд хүрсэн. тэд эрүүл чийрэг, боловсролтой болсон. Энэ бүхнийг энэ 45 жилд бий болгосон, үүнийг бид Социализмын үе гэж нэрлэдэг. 1989 онд Социализмд цэг тавигдсан. давтамж нь мөн 45 жилээр хязгаарлагдаж байна. 1990 оноос хойших 45 жилийг харвал 2035 онд энэ цаг үе маань үнэлэгдэх нь. 1990 онд бидний хийсэн алхам зөв байж уу, буруу байж уу. түүнийг үнэлэх үнэлэмж нь үндэстний сэргэлт. өөрөөр хэлбэл, монголчууд өмнөх 45 жилээсээ ахиж чадсан уу гэдэг асуултын үнэлгээ 2035 онд хийгдэнэ. тэр үед бидний түүх бичигдэнэ.

-Түүхийн бүх хугацаатай харьцуулж үзвэл таны хувьд одоогийн 45 жилийн түүхийн эрин үед санаагаар унадаг уу. дэлхийн түүхэнд нөлөөлж байсан үндэстэн гэж авч үзвэл яг одоогийн байдлаар бид хоёр улсын бөөрөнд хавчуулагдсан, өөрийн гэсэн бодолгүй, хуваагд-

тухай ярьсан байвал тэр хүнийг үндэстний үзэлтэн болгож орхидог байсан нийгэм. хурдтай хөгжье, гадаад улс оронтой харилцъя, худалдаа наймаагаа өргөжүүлье, зөвхөн Зөвлөлтийн хараат байдлаасаа илүү том улс төрийн хэмжээнд сэтгэмээр байна гэхэд тэднийг “үгүйсгэгч үзэлтэн” болгодог байсан. 1980, 1990­ээд он хүртэл сэхээтнүүд юу ч дуугарахаа байсан. Нийгмийг тэргүүлэгч хүчин гэгддэг энэ хүмүүс үндсэндээ тэргүүлэгч биш, харин зүгээр нэг амьдрагч болж, бэртэгчин байдал руу орж эхэлсэн. тал талаас нь дарамталж, дээр нь Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны хяналт гэдэг тэр том хэлтэс байгуулагдаж, тэр үеэс хойш сэхээтнүүдийг хянадаг болсон. Энэ ганцхан Монгол орны дотор болоод байсан зүйл биш. Социалист бүх орны хүрээнд мөн ийм асуудал байж л байсан. Бид ийм системийн дунд амьдарч байсан учраас түүхээс хол хөндий, түүх ярихаас айдаг сэтгэхүй, энэ инерц одоо манай залуучуудад халдварлаад яваад байгаа.

бичсэн Японы түүхч номондоо “1206 онд их эзэн Чингис хаан онон мөрний хөвөөнд их Монгол улсыг байгуулсан нь орчин үеийн дэлхий ертөнцийн түүх мэндэлсэн хэрэг байлаа” гэж бичсэн байдаг. Монголд хайртайдаа япон судлаач ийм дүгнэлт хийгээгүй юм. БНхау, оху­ын болон дэлхийн бусад түүхийг харьцуулж судалсны үндсэн дээр Монголын эзэнт гүрний хаялга, давалгаа, өнөөгийн амьдраад байгаа энэ төрт ёсны уламжлал, дипломат ёс, хүмүүсийн хоорондын харилцаа, мэдээллийн өртөөгөөр дамжсан хурд, энэ бүгдийн үндэс суурийг тавьсан байна гэсэн үүднээс тэрбээр үнэлгээ хийсэн байгаа юм. тэгэхээр Монгол үндэстэн, Монгол угсаатан бол дэлхий ертөнц дээр зөвхөн аж төрж амьдрахын төлөө, хэдэн малаа өгсөж уруудуулахгүй байхын төлөө амьдардаг хүмүүс биш байсан. харин дэлхийн түүхэнд эхнээсээ л ямар нэг хувь зохиолоор

нөлөө үзүүлээд байсан ард түмэн гэж харж байгаа юм. Энэ том долгионуудыг бий болгоод байсан үндэстний дараагийн үр сад бол бид. тэгэхээр түүхээрээ дамжуулж бид өөрсдийгөө ойлгоно. Бид өнөөдөр хэн байгаад байна вэ гэдгийг мэдэхэд түүх тусална. алдаа, оноотой нь тусална.

-Үнэнч шударга байх, хоёр нүүргүй байх, хэлсэн үгэндээ хүрдэг байх, зохион байгуулалт, сахилгын асуудал, хариуцлагын асуудал зэрэг энэ бүхэн одоогийн Монголын нийгэмд алга байна. Үүнийг бид хаана гээв?

­Бид саяхан гээсэн болов уу. 1990 оноос өмнө тэр том хариуцлага, сахилга бат бидэнд байсан. Бид маш баялаг атлаа сургамжтай түүх үлдээсэн ард түмэн. түүнийгээ манай үеийнхэн болон бид сургамж талаас нь харахгүй байгаад их учир бий. түүхийг үлгэр маягтай үздэг болчихсон. түүхээ ярьсан хүнийг “цээжээ дэлдлээ” гэдэг. учир нь бид дандаа баатарлаг явсан юм. гэтэл бид нар яагаад жижиг болчихсон юм бэ. Бид яагаад

төлөө тэмцсэн. Энэ болгон бидний жижиг хагаралд суурилсан зүйлүүд. 1911 онд монголчууд маш богинохон хугацаанд тусгаар байдлаа алдахад хамгийн гол нөлөөлсөн зүйл бол дотоодын хагарал. Ялахаараа хуваагдаад байдаг сонин тогтолцоо манайд байдаг.

-энэ хагарал бол бидний алдаан дээр суралцах тэр сэдэв мөн үү?

­хамгийн гол зүйл бидний дотоодын хагаралд байдаг. их эзэнт гүрэн ерөөс гадаад, харь орны улсад дарагдаж, мөхчихсөн юм биш шүү дээ. Биднийг хэн ч ялж дийлээгүй. дандаа хоорондоо хагарч, тэмцэлдээд л бутарсан. харин дотоодын хагарлыг харь орныхон өөрсдөдөө ашигтайгаар эргүүлж байдаг. Ямагт “өгөөш” болж хагаран бутарч байдаг. тусгаар байдлаа алдаад хаан эзэнгүй болоод Манжид төрийн эрхшээлийг өгөх үед монголчуудын дотоодын

хагарлыг манжууд эвлэгхэн ашиглаж байсан. Мингийн эсрэг тэмцэлд монголчуудыг эхлээд Манж ашиглалаа. лигдэн хааныг ашигласан. Монголчуудтай нийлж хятадын Мин улсыг унагасан. тэгээд нэг дайсныг Монголтой нийлж дараад дараа нь хооронд нь хагаралдуулаад, нэг нэгээр нь 1636, 1691, 1755 онуудад 122 жилийн хугацаанд тайван хүлээж байгаад аажим аажмаар эрхшээлдээ оруулж байсан. Энэ бол Манжийн хүч чадал гэхээс илүү Монголын дотоодын хагарлын улмаас гарсан үр дүн. Яг энэ үйл явц 1911 онд, бас 1920­иод оны хувьсгалын дараа давтагдсан. 1921 оны хувьсгалын дараа ар, өвөр Монголоо нэгтгэнэ, Буриадаа авна гэдэг бол монголчуудын том мөрөөдөл байлаа шүү дээ. Би үндэсний үзэл гаргаад түүхч хүний хувьд ингээд яриад байгаа юм биш, түүхэнд бичигдсэн байдаг. Зөвлөлт орос улстай хэлэлцээ хийх гээд С.данзан, д.Сүхбаатар хоёр очихдоо энэ асуудлыг шууд тавьсан байдаг.

Д.Өлзийбаатар: "Монгол чуудын

байлдан дагуулал,

дэлхийг нэг хавтгай дээр амьдруулсан үйл явдал нь

дараагийн долоо, найман

зуун жилийн хүн төрөлхтний

түүхийн өөрчлөлт

хийх, үсрэлт гарах нөхцөл

болсон."

Монгол өмнөх 45 жилээсээ ахиж чадсан уу гэдэг асуултын үнэлгээ 2035 онд хийгдэнэ

Монгол Улс дэлхийн түүхэнд

эхнээсээ л ямар нэг хувь

зохиолоор нөлөө үзүүлж байсан

түүхийг бүдгэрүүлэх, гуйвуулах ямар сонирхол байдаг юм бэ?

­Эзлэгдсэн улс орон эзэлсэн орондоо таагүй ханддаг. Бид муу байсан учраас эзлэгдсэн гэж биш, харин эзэлж авсан орон нь биднийг хүчирхийлж байж эзэлж авсан гэж тэд түүхийг гуйвуулдаг. гэхдээ XX зууны хоёрдугаар хагас, XXI зууны эхэн үеэс монголчуудын түүхийг өөрөөр харж бичдэг боллоо. дэлхий нийтээр монголчуудын дундад зууны үед бүтээсэн, бий болгосон амар амгалан байдал, байлдан дагуулал өргөн утгаараа юу байв, дэлхий ертөнцөд хөгжил авчирсан уу, эсвэл сүйтгэл дагуулсан уу гэдгийг бодитоор үнэлж эхэлсэн. улмаар монголчуудын байлдан дагуулал, дэлхийг нэг хавтгай дээр амьдруулсан үйл явдал нь дараагийн долоо, найман зуун жилийн хүн төрөлхтний түүхийн өөрчлөлт хийх, үсрэлт гарах гол нөхцөл болсон гэдэгт санал нийлж эхэллээ. Яг үүнтэй

юм бэ. Хэр бодитой явж ирсэн юм бэ?

­түүх бол их өргөн ойлголт. Ялангуяа монголчуудын түүх бол зөвхөн Монгол угсаатан, Монгол туургатны түүх биш. дэлхийн хэмжээнд, Евразийн хэмжээгээр яригдах түүх. Маш баялаг агуулгатай, асар уудам нутгийг багтаасан, тэнд амьдралыг үүсгэж, бас алга болгож байсан түүхтэй ард түмэн Евразийн түүхэнд зөвхөн монголчууд л байсан. Мөн олон газар орныг эрхшээж байсан учраас монголчуудыг тухайн үед түүх бүтээж байхаас нь эхлээд түүхийг гуйвуулах, Монголын ард түмнийг гутаах, буруушаах чиглэлээр бичигдсэн түүхүүд дэлхийн түүх бичигт их бий. өмнөд, хойд хөршийн түүхийн бичиг, мөн дундад ази, иран, Персийн түүхчид ялгаагүй, ямагт монголчуудыг, Чингис хааныг сөрөг талаас нь бичдэг. түүхэнд бидний үлдээсэн ул мөрийг “харгис”, “сөнөөн устгагч” гэх маягтай бичдэг.

-Сонин сонсогдож магадгүй, гэхдээ тэдэнд Монголын

холбогдуулаад монгол хүний үнэлэмж, монголчуудын үндэстэн туургатны үнэлэлт, бидэнд хандах хандлагад өөрчлөлт орж байна. Бидэнд ч гэсэн бахархах сэтгэл төрүүлж байна. тэрчлэн дараагийн технологийн том шинэчлэлүүд, нүүрс мэддэг болсон үйл явц, улмаар техникийн хувьсгал гарч, уурын тэрэг бүтээгдэхэд, Европ тивд аж үйлдвэр, англи улсад аж үйлдвэрийн хувьсгал гарахад бидний түүх нөлөө үзүүлсэн гэгдэж байна. дундад зууны үеийн сэргэн мандалтын үеийн том урлаг, уран бүтээл, техникийн дэвшил бий болоход монголчуудын үйлдэл нөлөөлсөн гэх ойлголт бичигдэж байна.

-энэ нь зүгээр тохиолдол байгаагүй юм байна.

­Яг тийм, зүгээр нэг байлдан эзлэг чийг, эсвэл Евразийг нэгт­гэсэн хүн гэдэг утгаар нь Чингис хааныг өргөмжлөөгүй. харин бидний байгуулсан улсын дара­агийн үр дагавар, үр дүн, дэлхий ертөнцөд, дэлхийн түүхэнд агуу үүрэг гүйцэтгэсэн учраас тэр. “дэлхийн түүх мэндэлсэн нь” ном

ZGM: HIGHLIGHTS

ZGM DAILY2018.09.20, THURSdAY ~ №185 (984) 7THe offICIAL gAzeTTe

2018 Baldorj Award takes placeSupreme Court upholds its decision on EMC

This year’s Grand Prix Prize went to J.Suvdmaa and T.Enkhbat of the Today Newspaper

MCC announces to hold board meeting to address facing issues.

Ministry of Energy releases final report on blackout

ERD announces resource esti­mates of Khundii Gold Project

TPP IV is expected to operate regular-ly within 7-10 days.

around 751,000 ounces gold at an average grade of 2.3 g/t gold have been measured.

PoliticsChief of Cabinet Secretariat Zandanshatar Gombojav meets the governor of Umnugobi aimag and exchanged views on expanding Gashuunsukhait-Shiveekhuren border checkpoint and its entry capacity.

Deputy Speaker of the Parliament Enkh-Amgalan Luvsantseren takes part in the second Parliamentary Forum on Sustainable Development held in Bali, Indonesia and addressed the importance of improving education quality.

MP and Chairman of the Standing Committee on Economy Damba-Ochir Dorjdamba meets Sato Mutsumi, Chief Representative of Japan International Cooperation Agency. During the meeting, sides exchanged views on the second stage of the Japanese government’s assistance to Mongolia under a program of the International Monetary Fund.

EconomyIn the first seven months of 2018, Mongolians spent USD 19.5 million in medical services abroad, which is four percent growth compared to the same period of last year.

Monetary Policy Committee of the Bank of Mongolia to convene on interest rate today.

Mandal Daatgal JSC’s IPO oversubscribed by 23 percent from 861 individuals and entities.

With an aim to expand economic cooperation with the Republic of Kazakhstan, a Trade and Economic Meeting to take place on October 4-5 at the Corporate Hotel and Convention Center.

Top 20 Index decreases 0.01 percent, to 19,951.76 points. MSE A Index falls 0.47 percent, to 9,578.28 points. MSE B Index drops 0.5 percent, to 8,920.49 points. Market cap stands at MNT 2.32 trillion.

sociEtyPresident Battulga Khaltmaa visits the Ar Ganga Mountain of Zavkhan aimag to get an au fait with the forest clean-up.

Saturday, September 22, marks the No Car Day. Road block will be placed in the central road between 7am and 5pm.

10th Baldorj Awards takes place

Supreme Court resotres MCC's 49 percent stake of EMC

2018 best of journalism awarded

Legal dispute over EMC ownership comes to an end

EConoMiC baroMEtEr

Business Confidence Index(One month to date)

Headline Sales Managers' Index(One month to date)

Market Growth Index(One month to date)

80

65

50

35

20

80

65

50

35

20

80

65

50

35

202013/09 2013/09 2013/092014/09 2014/09 2014/092015/09 2015/09 2015/092016/09 2016/09 2016/092017/09 2017/09 2017/09

Decline Decline Decline

Growth Growth Growth

2018/09 2018/09 2018/09

World Economics©

TSX­listed erdene Resource development recently announced the resource estimate for the high­grade Khundii gold project.

The Khundii gold Project in­cludes the company’s high­grade Bayan Khundii and Altan Nar deposits, located 16 kilometers apart. According to eRd, around 751,000 ounces gold at an average grade of 2.3 g/t gold have been measured and indicated at Khun­dii deposit and 291,000 ounces gold at an average grade of 1.8 g/t gold have been inferred.

eRd has commenced the Pre­liminary economic Assessment for its Khundii gold project, which is expected to be presented in the fourth quarter of this year. “With the results of the maiden Bayan Khundii resource estimate, we have met our initial resource target for the Khundii gold Project at grades significantly higher than the global average of producing open pit gold mines,” said Peter Akerley, President and Ceo of eRd.

As of Tuesday, the stock price of eRd fell 0 percent to CAd 0.35 at the TSX and remained stable at MNT 621.21 at the MSe.

Mining EnErgy

ErD estimates 751,000 ounces of gold at Khundii project

Cause of blackout: negligence in work

tugsbilig.b@tugsbiligZGM

Preliminary report of the Saturday blackout has been released. Accord­ing to the Managing Board of the Ministry of energy, general and shift engineers responsible for ensuring safety neglected their responsibility during a workshift. Thermal Power Plant (TPP) IV is expected to operate regularly within 7­10 days.

A citywide power outage struck Ulaanbaatar city last Saturday following the full shutdown of TPP IV, exposing the fragility of Mon­golia’s electrical grid and potential national threat. Thanks to the fact that the incident occured during a weekend morning, damages were kept minimum; however, there is no guarantee that such accident will not happen during a weekday, or worse, the winter.

for instance, Suu JSC, which provides 79 percent of milk and dairy product consumption of the capital, informed that the damage from blackout could have totalled MNT 100 million at minimum if it occurred during the evening as the company collects milk from the countryside in the morning. APU JSC, even with its automated gen­

erators, highlights that it will take at least two weeks to operate normally if the plant shuts down completely. erdenebileg Tseveenjav, Ceo of APU, warned, “This is not a simple accident. electricity is still a major liability for industries. We are yet to fully assess the total damage.”

According to the heating network UBd Soe, Ulaanbaatar city will

freeze within four hours if the same blackout occurs during the winter. As for medical institutes, central hospi­tals have up to three days of backup power that will replace within 4­5 seconds; however, district clinics will only operate 8­72 hours in general according to the Ministry of Health.

Sources claim that the cost of re­placing the old generators of TPP IV is around USd 90 million, while the TPP III expansion project is worth USd 300­400 million. Although TPP IV requires an immediate upgrade, the last incident was due to negli­gence of responsibility.

While the energy consumption is growing 50­70MW annually, Mon­golia is about to welcome winter that reaches over ­50 Celcius degrees with outdated electrical grid.

The 10th Baldorj Awards, annual ceremony for the best journalistic works, took place yesterday. zgM Newspaper journalist z.Tselmeg's work was awarded as one of the Top 10 works of journalism.

This year’s grand Prix Prize went to J.Suvdmaa and T.enkhbat, corre­spondents of the Today Newspaper for their “Mining Partnered Modern Herder” reportage and “In Search of Responsible Mining” series of articles, followed by the investigative broadcast series on Human Rights by g.Batzaya, J.zolzaya and B.Lkhagva­suren of MNB television channel.

Traditionally, the Baldorj grand Prix is presented by the President of Mongolia; however, this year's winner was awarded by the former President Bagabandi Natsag as President Battul­ga Khaltmaa is currently on a working trip in zavkhan aimag.

1st­“Tragedy of the Buun Tsagaan Lake” and “How is life” series of articles by Kh.Uyanga /Today Newspaper/.

2nd­“Minus degree: gold Regrets or Power of Habitat” and “Aban­doned Awe of Khuvsgul Lake” by d.ganzorig of /TV­9/.

3rd­“We and Mongolian Steppe Love You” and “Pathway to School of a Six­year old Bayanduuren“ by B.enkhmart /National Post Newspaper/.

4th ­“one­time National Content: once upon a time in Mongolia and South Korea” by d.erdenebayar, J.Purevdavaa, g.Munkhbayar and g.Natsagdorj /TV­25/.

5th­“Uncultured Mongolia” by S.Batzaya /Mongolian Media Corporation/.

6th­“give Mongolians the Right to Consume Clean Water” and “Protecting Wildlives Seeking Salvation” by B.Solongo /zuunii Medee Newspaper/.

7th­“Tears Behind Handset” and “3 Million Living on Lead Meat in a Country with 60 Million Livestock” by z.Tselmeg /zasgiin gazriin Medee Newspaper/.

8th­“one day of Raging Mongolians at zamiin­Uud” by e.Khu­relbaatar /daily News Newspaper/.

9th­“Time in deepest Silence” series of articles of B.Altankhuyag /Montsame News Agency/.

10th­“Made in Mongolia” broadcasting series of N.Khongorzul /Bloomberg TV Mongolia/.

Special Prize of the Ambassador of Canada ­ J.Mandkhai

ToP WoRKS oF joURNALISM ARE AS FoLLoWS:

Mongolian Copper Corporation (MCC) won over the government of Mongolia at the Supreme Court for the second time yesterday. Thus, the property dispute over erdenet Mining Corporation (eMC) between MCC and the government that dragged on for two years finally came to an end.

earlier this year, the Cabinet decided to forcefully nationalize the 49 percent stake of eMC owned by MCC with its 7th resolution, which

tugsbilig.b@tugsbiligZGM

was followed by massive public backlash because the Supreme Court ruled against the government on december 7, 2017. Therefore, the Government’s act has been confirmed unacceptable by several courts and the eMC board, which is fully formed by Cabinet members, was suspended.

during the yesterday’s ruling, the Supreme Court revoked the govern­ment’s 7th resolution on nationalizing eMC, resinstating the 49 percent stake of MCC. “With the Supreme Court's second ruling, the eMC will now be able to operate normally. We will now demand the Government to fulfill the court's decision and immediately hold the board meeting to address the facing issue as eMC is currently suspended by the international ar­bitration over a case involving the government's share of 51 percent stake,” remarked Purevtuvshin Tsooj, Ceo of MCC.

Batsaikhan.S / ZGM©

Mongolian economy continues to grow rapidly creating many new jobs

Batdorj.B / ZGM©

Өдрийн хэмнэл

8 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

“Чөлөөт хос” инээдмийн жүжигхэзээ: 2018.09.26-ны 19.00 цагтхаана: УДЭТТасалбарын үнэ: ^ 10-20 мянга

“Би эндээс явахгүй” драмын жүжигхэзээ: 2018.10.12-14хаана: УДЭТТасалбарын үнэ: ^ 10-25 мянга

Grandeur модерн балетхаана: УДБЭТхэзээ: 2019.09.28-ны 19.00 цагтТасалбарын үнэ: ^30-40 мянга

"хязгааргүйн цаана" тоглолтхаана: Corporate Convention Centerхэзээ: 2018.09.21-23Тасалбарын үнэ: ^ 50-100 мянга

“Сэтгэл догдлуулсан орой” тоглолтхаана: Corporate Convention Centreхэзээ: 2018.09.28-29-ний 19.00 цагтТасалбарын үнэ: ^ 40-60 мянга

“Тамгагүй төр” түүхэн жүжигхаана: УДЭТхэзээ: 2018.10.6, 7-ны 18.00 цагтТасалбарын үнэ: ^10-25 мянга

ЗУРХАй

Билгийн тооллын 11Намрын дунд цагаагчин тахиа сарын дөрвөн ногоон мэнгэтэй хар хөхөгчин туулай өдөр.Үс засуулбал: Эрхтэн хурц болно.наран ургах, шингэх: 06.37-18.52 Барилдлага: Үл тохирохШүтэн барилдлага: СэрэхүйСуудал: Хий

Аргын тооллын есдүгээр сарын 20, Бархасвадь гараг. Билгийн тооллын 11, Элдэв тэнгэртэн одтой, хөхөгчин туулай өдөр. Өдрийн наран 06.37 цагт мандаж, 18.52 цагт жаргана. Тухайн өдөр гахай жилтнээ аливаа үйл хийхэд эерэг сайн ба үхэр, луу, хонь, нохой жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр хууль цааз гаргах, батлах, хэрэглэх, хулгай дээрмийг номхтгох, гэмтнийг шийтгэх, мал адгуус номхруулах, мал аж ахуйн үйл, удирдлагын суудалд суух, хийморийн дарцаг хатгахад сайн. Газар хагалах, ус булгийн эх малтах, сэтгэлд сэвтэй газар очих, уул овоо тахихад муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод урагш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эрхтэн хурц болно.

596742138

684597213

137968542

753214869

921836457

215679384

842153796

479385621

368421975

69

28

2

4198

6

7417

13

2

2

19

3

7

8

ЦАГ АГААР

УВС 17o

2o

ХОВД 18o

2o

ЗАВХАН 13o

-2o

БАЯНХОНГОР 14o

0o

ГОВЬ-АЛТАЙ 12o

-2o

ӨВӨРХАНГАЙ 11o

1o

АРХАНГАЙ 12o 0o

ХӨВСГӨЛ 15o

1o

БУЛГАН 14o

2o

ТӨВ 10o

2o

ДУНДГОВЬ 12o 4o

ӨМНӨГОВЬ 13o

5o

ГОВЬ-СҮМБЭР 14o

4o

ДОРНОГОВЬ 18o

10o

СҮХБААТАР 17o

8o

ХЭНТИЙ 19o

9o

СЭЛЭНГЭ 16o

4o

ОРХОН13o

2o

ДАРХАН-УУЛ17o

4o

ДОРНОД 18o

8o

БАЯН-ӨЛГИЙ 16o

0o

УЛААНБААТАР iX.21 3o

-3o 7 м/с

6 м/с

Хур тунадастай Хур тунадастай

iX.20 14o

6o 8 м/с

7 м/с

iX.23 7o

-5o7 м/с

6 м/с

Багавтар үүлтэй

iX.22 4o

-4o7 м/с

6 м/с

Хур тунадастай Багавтар үүлтэй

iX.24 12o

-6o 9 м/с

7 м/с

фОТО АГшИН

Б.Батдорж / ЗГМ©

Тв ХөТөЛБөР

07.00

10.30

15.45

18.50

21.10

22.15

“Өглөө” хөтөлбөр

“Маамуу” хүүхдийн нэвтрүүлэг

“Манан” Хөгжмийн зохиолч, төгөлдөр хуурч Б.Чинбат

“Чандмань эрдэнэ ундруулагч” Байгаль орчны гавьяат ажилтан Н.Чагнаа

“Соёл-Эрдэнэ” хөтөлбөр

“Мэргэжилтэн” олон ангит уран сайхны кино 4-р анги

11.40

06.00

12.30

14.10

18.00

19.00

“Сонсъё, Суръя, Дагая” /season-2/ 82-р анги

“Пэппа торой” хүүхэлдэйн кино

“The Voice of Mongolia” /season-1/ special-1

“Монгол тулгатны 100 эрхэм”-Х.Баянмөнх

“Тог тог тог” /season-6/ 24-р хэсэг

“Оргил цаг” мэдээллийн хөтөлбөр

07.15 “Бяцхан оцон шувуу Пороро” хүүхэлдэйн кино 4-19-21-р анги

13.05

18.00

20.45

21.50

“Кино миний амьдрал” нэвтрүүлэг

“4 өнгө” цаг агаарын хөтөлбөр

“Аяыг таа” шоу нэвтрүүлэг

“Дэлхийн атлас” нэвтрүүлэг

23.05 “Көсем” ОАК 1.70-р анги

09.00

14.00

18.00

20.00

22.00

“Бизнесийн хэмнэл” мэдээллийн хөтөлбөр

“Өдөр тутмын сонинуудын форум 2018” Нэвтрүүлэг

“Бизнесийн төв цэг” мэдээллийн хөтөлбөр

“Эврика” нэвтрүүлэг

“Дэвид Рубенштэйний шоу” нэвтрүүлэг

06.00 “Мөнгөний урсгал” мэдээний хөтөлбөр давталт

ЗГМ: үГИйН СүЛжЭЭ

өмнөх дугаарын хариу / 09.19

БоСооГооР:1. Вьетнам улсын мөнгөний нэгж2. Өвөл ороо нь ордог

эцэг мал3. Ахиу, дээр4. Үстэй дулаан дээл5. Италийн мөнгөний

нэгж6. Хамгийн том газар нутагтай улс7. Монголд хамгийн элбэг гэгддэг шагнал (товчилсон нэр)8. Цэргийн ангийн салбар нэгж9. ... намтаргүй11. Гурван Мэргэдийн нэг12. Хөдөлмөрийн багаж13. Таних тэмдэг, эмблем

хӨнДлӨнГӨӨР:1. Арабын Нэгдсэн Эмират улсын

аялал жуулчлалын том төв болсон хот4. Монгол Улсын XX зууны манлай заан10. Төрийн шагналт зохиолч Д.Гармаагийн

1900-аад оны сүүлчээр алдаршиж байсан роман14. Монголд өндөр хөгжсөн бөхийн төрөл

Х

ҮҮ

Р

ЯА О

Б Х

УЗ В

Н йХ

С

У

З

У

Л

Р

А

Л

И

И

М

А

У

Б

Ш

А

Т

Д

О

З

Э

У

Х

Э

Н

Э

Г

А

Л

У

А

Т

Г

А

С

Р

Л

А

И

Ж

Г

Х

Н

А

1

4

10 11

14

12 13

5 6 7 8 9

2 3

ОНЦЛОХ үЗвЭРОНЦЛОХ үЗвЭР

Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, төрийн шагналт, ардын уран зохиолч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн “Би цаг тооны үргэлжлэл” уран бүтээлийн цэнгүүн есдүгээр сарын 22-ны 19.00 цагт “Улаанбаатар палас”-ын тайзнаа болно. “Монгол суутнууд” төслийн хүрээнд “Монгол Медиа Ивэнт Групп” ХХК-иас зохион байгуулж буй тус цэнгүүний тасалбарын үнэ 25-35 мянган төгрөг. Энэ үеэр их найрагчийн шүлгээр бүтсэн дуу эгшиглэж, шүлгийг нь уран уншигчид үзэгчдэд дамжуулах юм. Цэнгүүн нийт гурван цаг үргэлжлэх бөгөөд ticket.mn сайтаас тасалбар захиалах боломжтой.

“Би цаг тооны үргэлжлэл” их цэнгүүн

(өмнөх дугаарын хариу)

ЗГМ: СүДОкү

нИСлЭГИЙн цАГИЙн хУвААРь

УБ-БЭЭЖИН 17:55 20:10 БЭЭЖИН-УБ 21:10 23:40УБ-ХОНКОНГ 06:25 10:55ХОНКОНГ-УБ 12:05 16:45УБ-СӨҮЛ 08:40 12:50СӨҮЛ-УБ 14:20 17:00УБ-ТОКИО 07:45 13:40ТОКИО-УБ 14:40 19:15УБ-ФРАНКФУРТ 09:40 13:00ФРАНКФУРТ-УБ 14:30 05:20 УБ-ХАНБУМБАТ 09:35 11:00ХАНБУМБАТ-УБ 11:30 12:40

ГАлТ ТЭРЭГнИЙ цАГИЙн хУвААРь

УБ-ЭРХҮҮ 21.10 02.40 ЭРХҮҮ-УБ 15.305 06.20 УБ-СҮХБААТАР 21.15 05.12 СҮХБААТАР-УБ 20.55 05.03 УБ-ЭРДЭНЭТ 20.30 07.45 ЭРДЭНЭТ-УБ 19.10 05.48 ЗАМыН-ҮҮД-УБ 17.30 08.55 УБ-ЗАМыН-ҮҮД 17.20 07.05 САйНШАНД-УБ 20.25 07.01 УБ-САйНШАНД 09.15 19.15 УБ-ЗҮҮНХАРАА 17.30 21.45ЗҮҮНХАРАА-УБ 04.25 08.40

Ирланд улс Apple-д татварын давуу тал олгосон гэрээ хийснийг хууль зөрчсөн гэж үзсэн. > 10

Элон Маск өнгөрсөн сард цахилгаан машины компаниа хувийнх болгоно гэж мэдэгдсэн нь шалгалтын шалтгаан болов. > 10

Дэлхийн хүнсний компаниуд оны сүүлээр дуудлагад орох Hor-licks ундааны нэгжийг худалдан авахаар саналаа ирүүлэв. > 10

Ирланд Apple­аас татварыг нөхөн авахгүйн төлөө тэмцэнэ

АнУ­ын хууль зүйн яам Tesla­г шалгаж эхлэв

GSK­ийн Horlicks брэндийн төлөөх өрсөлдөөн

Мэддисон МаррижStarbucks группийн Европ дахь салбар 2017 оны аравдугаар сараар төгссөн санхүүгийн жилд Их Британид ердөө 2.8 хувийн бодит татвар (effective tax rate) төлжээ. Татвар төлөхөөс өмнө тус группийн өөр хэсгээс орсон төлбөрийн ачаар Европын салбарын орлого өссөн байна. Их Британид төлдөг татвараасаа болж урьд нь ч шүүмжлэлд өртөж байсан кофены сүлжээ компани 2017 онд нэгдсэн вант улсаас 213 сая ам.долларын орлого олж 5.9 саяыг нь татварт тушаажээ. Өмнөх жилд нь Британи дахь Starbucks-ын салбар 219 сая ам.долларын орлоготой ажилласан юм. Ноогдол ашгийн төлбөрийг хасаж тооцох нөхцөлд тус компанийн Европ дахь салбарын компанийн татвар 9.4 хувь болж байна. Star-bucks нь Европын 40 улсад 3000 дэлгүүртэй. Харин Их Британийн компанийн татвар 19.5 хувь.

Starbucks Их Британид 2.8 хувийн татвар төлжээ

АНУ, БНХАУ-ын хоорондох худалдааны дайн 20 жил үргэлжилж болзошгүйг Хятадын тэргүүн баян, технологийн Alibaba группийн гүйцэтгэх захирал Жэк Ма мягмар гарагт анхааруулав. Бүтээгдэхүүнд нь 200 тэрбум ам.долларын тариф АНУ тогтоосны эсрэг хариу арга хэмжээ авахаар Бээжин мэдэгдсэний дараа ноён Ма хоёр улсын зөрчлийн талаар үгээ хэлсэн юм. Тариф “урт хугацаагаар, магадгүй 20 жил үргэлжилж мэднэ. Замбараагүй юм болно. Худалдааны дайн бус, хоёр улсын хоорондох өрсөлдөөний асуудал” хэмээн тэрбээр тайлбарласан юм. АНУ, БНХАУ-ын худалдааны дайнд аль нь ч ялахгүй төдийгүй компаниудад хохиролтойг захирал хүлээн зөвшөөрч байлаа.

Олаф шторбекЕвропын цахим барааны жижиглэн худалдааг тэргүүлэх компани Ceconomy 2018 оны орлогын төлөвлөгөө биелэх аргагүй болсныг мягмар гарагийн орой хөрөнгө оруулагч нартаа анхааруулав. Орлого буурсан нь халуун зун, Германд анх тооцоолсноос удаан хэрэгжсэн “стратегийн санаачилга”-тай холбоотой хэмээн тус компани үзлээ. Дюссельдорф хотноо төвтэй тус компанийн хүү, татвар, элэгдэл хорогдол тооцохоос өмнөх ашиг 2017 онд 714 сая евро байсан бол энэ жил 680 саяас 710 сая орчим евро болох төлөвтэй. Германы хөрөнгийн зах зээлд Ceconomy-ийн хувьцааны үнэ он гарсаар 45 хувиар унажээ.

худалдааны дайн 20 жил үргэлжилж болзошгүй

Европын тэргүүлэх борлуулагчийн орлого буурав

Том Митчелл, Эмили фэндональд трамп хятадаас оруул ­

даг импортын талаас илүүд нь татвар оноосны хариуд Бээжин эсрэг талынхаа 60 тэрбум ам.дол­ларын бүтээгдэхүүнд тариф тогтоов. улмаар аНу­ын ерөн хий ­лөгчийг хоёр талын худалдааны хэлэлцээнд “итгэл эвдлээ” хэмээн шүүмжлэв.

хятадын албаны хүмүүсийн ууртай мэдэгдлийг үл тооцох аваас тус улсын төрийн зөвлөлөөс зарласан шинэ тариф 5­10 хувь байгаа юм. Энэ нь Бээжин анх наймдугаар сард 25 хувийн татвар онооно гэж сүрдүүлснээс хавьгүй бага байна. Ноён трамп БНхау­ын 200 тэрбум ам.долларын бараа бүтээг дэхүүнд оноож буй 10 хувийн татвараа ирэх долоо хоногоос хэрэгжүүлж эхэлнэ. Бээжин тэй худалдааны тохирол­цоо байгуулж чадахгүй бол ирэх жил татвараа 25 хувь болгохоор тэрбээр занал хийлсэн юм. Цагаан ордон 25 хувийн тат вараа азнасан нь хоёр талд тохи рол цох бололцоо гаргаж буй хэрэг хэмээн хятадын албаны эрхэм мягмар гарагт

тайлбарлав.“арван хувийн татвар

хятадын эдийн засгийг арай ч донсолгочихгүй” хэмээн уг эрхэм үзэж байна. тэрбээр хятадын эрх баригчид аНу­ын зүгээс ирэх “бусад дохио”­г ойлгохоор чармайж буйг нэмж өгүүлсэн юм.

Бээжин, Вашингтон хоёр худалдааны дайныг хурцатгах гол зэвсгээ хуйнд нь буцаасан нь санхүүгийн зах зээлийг тайвшрууллаа. хонконгийн Hang Sen индекс 0.6 хувийн өсөлттэй хаагдсан бол шанхай, шэньжэньд бүртгэлтэй компаниудын CSI 300 индекс бүр хоёр хувиар дээшлэв. Жин үдийн арилжаагаар аНу­ын үнэт цаас ч үнэ өсөв.

Ноён трампын тарифаар түрээ барих бодлогод өгөх хариу­гаа цэгнэж буй Бээжин юун түрүүнд аНу­ын кабинетын албаны хүмүүстэй яриа хэлэл цээ өрнүүлж, Цагаан ордон үндсэн­дээ анзаарахгүй байгаа асуудлаар хэлэлцэн тохиролцохоор чармайж байна. “Яриа хэлэлцээг эрх тэгш байдал, сайн санааны үндсэн дээр өрнүүлэх ёстой”­г БНхау­ын

Худалдааны дайн хөг жиж буй зах зээлийг доргиож, АНУ-аас бусад хөг жин гүй зах зээлийг удааш-руулах аюултай болов.

Postmates АНУ-ын айл өрхийн тал хувьд үйлчилдэг үйлчилгээгээ оны эцэс гэхэд 70-75 хувьд хүргэнэ.

гадаад хэргийн Яамны төлөөлөгч өдөр тутмын брифингийн үеэр мэдэгдэв. “аНу­ын үйлдэлд үнэн сэтгэл, сайн санааны илрэл огт алга байгаа”­г төлөөлөгч анхаарууллаа. Бээжинд буулт хийх хүсэл гүйгээ харуулсан ноён трамп хэрвээ хятад улс аНу­ын фермер, ажилчдын эсрэг арга хэмжээ авах аваас нэмж татвар оноохоор Twitter­т бичжээ. “хятад нь аНу­ын фермер, аж үйлдвэрийн ажилчдыг над үнэнч буйнх нь төлөө манай сонгуульд нөлөөлж бодлыг нь өөрчлөхөөр идэвхтэй ажиллаж байгаагаа ил тод зарладаг” хэмээн ноён трамп бичсэн байна. Мягмар гарагийн үдээс хойш аНу­ын ерөнхийлөгч хэвлэлийн хурал дээр: “хятадууд улсаа аНу­аас цутгадаг асар их мөнгөөр босгосон хүмүүс. ийм нөхцөл цааш үргэлжлэхийг бид тэвчихгүй” хэмээн мэдэгдлээ. “хятадууд, Европын холбоо биднээс зүгээр л хулгайлцгааж байна”.

Мөн өдрийн үдээс өмнө хятадын үнэт цаасны удирдах ажилтан аНу­ын ерөнхийлөгчийг

яриа хэлэлцээний уур амьсгал “хордуулж байна” хэмээн шүүм­жилсэн юм. “Буулт хийлгэхийн тулд хятадад шахалт үзүүлж буй хэрэг. ийм тактик хол явахгүй” хэмээн БНхау­ын ерөнхий сайдын орлогч лю хөгийн шадар хүмүү сийн нэг Фан шинхай тайлбарлав.

БНхау нь аНу­аас багыг импортолж, ихийг экспортолдог. уг нөхцөлд нийцүүлэн Бээжин аНу­ын харьцангуй цөөн нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнд хориг тавьсан юм. БНхау­д нийлүүлдэг аНу­ын экспортын бараа бүтээгдэхүүн 2017 онд 130 тэрбум ам.доллараар хэм­жигдэж байсан бол хятадаас аНу­д нийлүүлдэг экспортын бүтээгдэхүүн 500 тэрбум ам.дол­ларт хүрчээ. дэлхийн гол хоёр эдийн засгийн хоорондох “хариуг нь өгөх” тариф дэлхийн бусад улс орны удирдагчдыг ч түгшээж эхэллээ. худалдааны дайн хөг жиж буй зах зээлийг доргиож, аНу­аас бусад хөг жин гүй зах зээлийг удааш руулах аюултай болов.

Бээжин Америкийн шинэ тарифт хариуг нь өглөө

ВВМ©

АНУ-аас багыг импортолж, ихийг экспортолдог Бээжин харьцангуй цөөн бараа бүтээгдэхүүнд хориг тавьжээ.

шэннон БондаНу­ын хүнс хүргэх онлайн

үйлчилгээний Postmates старт­ап компани венчур хөрөнгийн санхүүжилтээр 300 сая ам.доллар төвлөрүүлж чадлаа. хөрөнгө төвлөрүүлснээр старт­апын санхүү бэхжиж Uber, Soft­bank­ны дэмжлэгтэй doordash зэрэг хүчирхэгүүдтэй өрсөлдөх чадвар нь сайжрав.

Tiger global Management тэргүүтэй хөрөнгө оруулагчдын ачаар Postmates­ын үнэлгээ 1.2

Хүнс хүргэх старт-апын үнэлгээ нэг тэрбум ам.доллар хүрлээ

тэрбум ам.доллар хүрсэн нь 2016 онд 600 сая ам.доллар байсан үеийнхээс хоёр дахин өссөн хэрэг юм.

Ресторанд очихын оронд гэртээ захиалж хооллохыг илүүд үздэг хүмүүс олширч буй шинэ нөхцөлтэй уялдан аНу­ын хүнс хүргэх зах зээлд компаниудын өрсөлдөөн ширүүсэж, хөрөнгө оруулалт ихэслээ.

“Сүүлийн хэдэн жилд энэ зах зээлийн талаарх хөрөнгө оруулагч, шинжээчдийн бодол

эрс хувирсан. Энэ зах зээлийн боломж райд шерингийнхээс ч илүү, дээр нь ашиг бүр сайн” хэмээн Postmates­ын санхүү хариуцсан захирал Кристин шефер өгүүлэв.

өнгөрсөн онд нийт нэг тэрбум ам.долларын борлуулалттай ажилласан Postmates хүргэлтийн суурь ашиг буюу цалин зэрэг тогтмол зардлыг хасаад үлддэг ашиг сайн байгаагаа дурдлаа. ирэх жил хувьцаагаа нийтэд нээлттэй арилжих зорилготой тус

компани биржид бүртгүүлэхийн өмнө санхүүгийн чадавхиа ихэсгэх үүднээс хөрөнгө төвлөрүүлснээ тайлбарлав.

Postmates эдгээр зах зээлд үйлчилгээгээ хоёр дахин өргөжүүлэхийн зэрэгцээ бусад бүс нутагт нэвтрэхээр төлөвлөж байгааг хатагтай шефер мэдэгд лээ. Postmates аНу­ын айл өрхийн тал хувьд үйлчилдэг үйлчилгээгээ оны эцэс гэхэд 70­75 хувьд хүргэнэ.

5g стандарт нэвтрүүлэх европын хүчин чармайлтНик филдс

харилцаа холбоог тог цахил­гаан, цэвэр ус, шатдаг хийн дараа ордог “дөрөв дэх хэрэглээ” гэх нь нийтлэг. утастай утасгүй холболтын аль нь ч бай, өнөөгийн хэрэглэгч, бизнес хоёр хурд сайтай интернэтээс хамааралтай болсон тул зарим улс орон интернэтэд хандах эрхийг хуульчилж өгөв.

гэвч үүрэн холбооны сүлжээ нь хэрэглэгчдийг амин чухал үйлчилгээтэй холбож өгдөг хуучны цахилгаан түгээх сүлжээ, ундны усны дамжуулах шугам хоолойноос тэс өөр. холбооны

цамхгуудад суурилуулсан тоног төхөөрөмжийг та бидний ухаалаг утас, өгөгдлийн хэрэглээний хувирамхай дадал зуршилд нийцүүлж байнга сайжруулах ёстой. 4g, 5g гэх мэт шинээр гарч буй үе бүр технологийн дэвшлийн бүтэн мөчлөг юм.

харилцаа холбооны техно­логийн ирээдүй Европ тивд ноцтой. Европын Комисс тус тивийн үүрэн холбооны сүлжээг шинэчлэхэд шаардлагатай 500 тэрбум еврогийн санхүүжилтийн 155 тэрбум нь дутагдах тооцоог бүр 2016 онд гаргасан. Бэрхшээлийг

давж, дижитал нэгдсэн зах зээл үүсгэх зорилгоор Европын Комисс харилцаа холбооны салбарын зохицуулалтыг өөрчлөх арга хэмжээ авч эхлэв. тус комисс шинэ үеийн 5g сүлжээ нэвтрүүлэхэд үүрэн холбооны үйлчилгээ эрхлэгчдийн идэвхийг өрнүүлэх зорилготой хэд хэдэн цуврал арга хэмжээ төлөвлөөд байна.

тив даяар шинэ сүлжээ бай гуулахын тулд хөрөнгө зардаг бэрхшээлээс холбооны компаниудыг ангижруулж, оронд нь холбооны нэгдмэл дэд бүтэц байгуулан, Vodafone зэрэг том

тоглогч хэдэн арван зохицуулах байгууллага тус бүртэй тохиролцдог явдлыг арилгах нь дижитал нэгдсэн зах зээлийн зорилго юм.

Эдийн засгийн блокийн гишүүн бүх улсад нийтлэг мөрдөх нэгдсэн бодлогыг тодорхойлсон “5g Ac­tion Plan” нийтэд ил боллоо. уг төлөвлөгөө нь одоогийн лицен­зийн хугацааг уртасгах, утасгүй холболтын дохио дамжуулах давтамжийн цар хүрээг уялдуулах замаар тархай олон зах зээлд оновчтой хөрөнгө оруулах болом­жийг том компаниудад олгоно.

шинэ төлөвлөгөө Европ тивийг аНу болон БНхау, өмнөд Солонгос зэрэг 5g технологид хэдийн хөрөнгө оруулж эхэлсэн азийн зарим улсаас Европ тивийн операторуудыг хоцроохгүй байх зорилготой.

“дэлхийн бусад бүс нутгаас дижитал сүлжээнд оруулж буй хөрөнгө оруулалтыг Европ тивийнхтэй харьцуулбал 2 х 1 гэсэн харьцаатай”­г deutsche Telekom, orange, BT, Telefonica компанийн удирдагч нар 2017 онд гарын үсэг зурсан захидалдаа анхааруулжээ.

аНу ч тодорхой арга хэмжээ авч эхэллээ. шинэ үеийн 5g сүлжээнд оруулах хөрөнгө оруулалтад саад болж буй аль 1930­аад оны үеийн хуулийг өөрчлөх тодорхой саналыг аНу­ын харилцаа холбооны Комиссын тэргүүн ажит Пай тавьсан юм.

аНу даяар 5g сүлжээ нэвтрүү­лэхэд шаардлагатай тоног төхөө­рөмжийг Nokia компаниас худалдан авах 3.5 тэрбум ам.дол­ларын хэлцлийг долдугаар сард аНу­ын үүрэн холбооны T­Mobile компани байгуулав.

Питер УэлсTesla­гийн ерөнхий захирал

илон Маск өнгөрсөн сард цахилгаан машины компаниа хувийнх болгоно гэж мэдэгдсэн талаар аНу­ын хууль зүйн яам мөрдөн байцаалт эхлүүллээ. Компанийн мэдэгдэлд тэднээс мэдээллээ сайн дураар гаргаж өгөхийг хүссэн боловч зарлан дуудах, гэрчийн мэдүүлэх авах буюу албан ёсны өөр ямар нэг шаардлагыг тавиагүй гэжээ. Энд дурдсанаар тус компани “Энэ асуудлаар хууль зүйн яамнаас мэдээлэл авах гэсэн хүсэлтэд хүндэтгэлтэй хандаж байгаа. Мэдээлэлтэй танилцаад байдлыг түргэн шийднэ гэдэгт итгэлтэй байгаа” аж. холбооны прокурор оролцож байгаа нь ноён Маскийн мэдэгдлийг засаг захиргаа маш ноцтой авч үзэж буй хэрэг. Үнэт цаас ба биржийн комисс уг асуудлаар тусдаа мөрдөн байцаалт эхлүүлсэн.

түүнчлэн хөрөнгө оруу­лагчдаас Tesla компанийн эсрэг хэд хэдэн хувийн зарга мэдүүлээд буй. Ноён Маск өнгөрсөн сард твиттер хуудсандаа Tesla­гийн нэгж хувьцааны үнийг 420 ам.доллараар тооцон хувьд

Ирланд apple-аас татвараа нөхөн авахгүйн төлөө тэмцэнэРошель Топленкси

ирланд улс Apple­д татварын давуу тал олгон, нутагтаа ажиллуулж байсан нь Европын холбооны хуулийг зөрчсөн гэдэг шийдвэрийг хоёр жил гаруйн өмнө Европын комисс гаргасан. Мягмар гарагт тус компани дээрх шийдвэрийн дагуу татварын үлдэгдэл гэж тооцсон мөнгийг,

хүүгийн хамт бодож ирландын Засгийн газарт 14.3 евро шилжүүлсэн байна. Мөн өдөр ирландын Сан гийн сайд Паскал донохью iPhone үйлдвэрлэгчээс татварт 13.1 тэр бум, хүүнд 1.2 тэрбум евро хүлээн авснаа мэдэгдлээ. гэвч дублин уг мөнгийг тусгай дансанд хадгалж, Европын комиссын шийдвэрийн

эсрэг ирландын зарга яаж гарахыг хүлээх юм байна.

Ноён донохью энэ талаар “Манай Засгийн газар Apple­ийг төрөөс дэмжлэг авсан гэх комис сын дүн шинжилгээтэй үнд сээр нь санал нийлэхгүй байгаа. Үүнийг Европын шүү­хээр цуцлуулахыг эрмэлзэж байна” хэмээн мэдэгдэв.

тэрбээр ирланд улс Ех­ны хариуцлагатай гишүүний хувьд улсаас үзүүлсэн гэх дэмжлэгийг буцаан төлүүлэхээ үргэлж мэдэгдэж байсан хэмээн тайлбарлав. 2016 онд Ех­ны өрсөлдөөний асуудал хариуцсан тэргүүн Маргрет Вестагер Apple компани ирландын Засгийн газартай байгуулсан гэрээний

хүрээнд нэг хүрэхгүй хувийн татвар төлж байсан нь холбооны төрийн дэмжлэгийн журмыг зөрчсөн, хууль бус хөнгөлөлт гэсэн дүгнэлт гаргасан.

Брюссель зохих татварыг хүүгийн хамт дублинд буцаан төлөх ёстой хэмээн даалгасан юм. ийм үйлдэл хийсэн талууд төрөөс авсан дэмжлэгээ дөрвөн

сарын дотор эргүүлэн төлөх журамтай байдаг. Энэхүү мөрдөн байцаалт 2013 онд Ех­ноос гишүүн орнуудад эхлүүлсэн есөн шалгалтын нэг байсан аж. Ap­ple­ын талаар шийдвэр эхнээсээ америкийн эсрэг хандлагатай байсан. атлантыг дамнасан худалдааны зөрчил хурцдаж, Ех дижитал үйлчилгээнд ногдуулах татвар санаачлаад буй үед iP­hone үйлдвэрлэгч татварын нөхөн төлөлт хийлээ. гэвч ир ланд улс болон Apple хоёр хатагтай Вестагерын дүгнэлтийг эсэргүүцэж, Европын шүүхэд хандсан билээ.

өнгөрсөн аравдугаар сард анхны шийдвэрээс хойш жил өнгө рөхөд хатагтай Вестагер тэв чээр алдаж, Европын шүүхэд ирланд улс түүний шийдвэрийг биелүүлэхгүй байна гэсэн зарга мэдүүлжээ. Apple энэ оны тавдугаар сараас эхлэн тусгай дансанд мөнгө хийж эхэлсэн байна. Ноён донохью буцаан төлөлтөөс үүсээд буй сан ийм төрлийн хамгийн том үйл явцыг хамгаалахаа амлав. тэрбээр “Энэхүү санг тойрсон дэд бүтэц болон хуулийн орчин бүрдүүлэхэд тодорхой хугацаа шаардагдсан. гэхдээ бүх талын ашиг сонирхлыг хамгаалах нь чухал” хэмээн ярилаа.

ирландын эсэргүүцсэн заргыг шийдэхэд хэдэн жил шаардагдах тул Засгийн газар болон Apple компани хоёр мөнгөн санг хэрхэн удирдах, үнэ өртөг нь өөрчлөгдөх тохиолдолд ямар хувь хэмжээ­гээр хариуцах талаар хэлэлцэн тохирохыг эрмэлзэж буй. Apple уг асуудлаар өнгөрсөн онд хийсэн мэдэгдлээ өөрчлөөгүй хэмээн тайлбар өгөхөөс татгалзав. уг мэдэг дэлд татварыг нөхөн төлөх үйл явцыг хариуцсан алба ­ныхантай хамтран ажиллах боловч комиссын шийд вэрийг цуцална гэдэгт итгэл тэй байна гэж дурдсан.

Засгийн газар болон Apple

компани хоёр мөнгөн санг хэрхэн

удирдах, үнэ өртөг нь өөрчлөгдөх тохиолдолд

ямар хувь хэмжээ гээр

хариуцах талаар

хэлэлцэн тохирохыг

эрмэлзэж буй.

Холбооны прокурор оролцож байгаа нь ноён Маскийн мэдэгдлийг засаг захиргаа маш ноцтой авч үзэж буй хэрэг.

gSK-ийн Horlicks брэндийн төлөөх өрсөлдөөн

АНУ-ын Хууль зүйн яам tesla-г шалгаж эхлэв

Сара Невиллдэлхийн хүнсний томоохон

компаниуд glaxoSmithKline­ийн оны сүүлээр дуудлага худалдаанд орох Horlicks брэндийн амууны ундааны нэгжийг худалдан авахаар саналаа ирүүлж эхэлжээ. gSK ирэх хоёр долоо хоногт санал өгөгчдөөс шалгарагчдын жагсаалтыг гаргана. гэвч ялаг­чийг тодруулах болоогүй гэж учрыг мэдэх эх сурвалж мэдээлэв. Санал ирүүлсэн компаниудын тоонд Nestle, Unilever, Coca­Co­la болон аНу­ын KKR группийн тэргүүлсэн консорциум байгаа гэнэ. Coca­Cola өмнө нь Kraft Heinz­ийн Complan хэмээх тэжээллэг ундааны брэндийг худалдан авахаар санал өгчээ.

хэрэв эднийх Horlicks­ийг мэдэлдээ оруулбал монополийн эсрэг асуудал үүсэх байх гэж шинжээчид ярьжээ. түүнчлэн PepsiCo уг үйл явцад оролцохоор шил даран явж байгаа аж. Nestle, Unilever, KKR компаниуд уг асуудлаар тайлбар хийхээс татгалзлаа. gSK­ийн ерөнхий захирал Эмма уомсли гурав­дугаар сард тус компани Novartis­ээс 13 хувийн багц худалдан авснаа санхүүжүүлэхийн тулд Horlicks болон эрүүл мэндийн нэмэлт тэжээлийн зарим брэндээ худалдах стратегийг судалж байгаа хэмээн мэдэгдсэн юм. тухайн үед тэрбээр Horlicks­ийг ялангуяа Энэтхэгт урт түүхтэй мундаг брэнд хэмээн нэрлэсэн. гэвч Британийн эм үйлдвэрлэгч одооноос амны хөндийн эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон жоргүй олгодог эмүүдэд анхаар­лаа төвлөрүүлэх шийдвэр гарга­сан. Мөн группийн капи талыг дахин хуваарилах асуудал тавиг­даж байгаа тул уг брэндээ дууд­лагад оруулах шийдвэр гаргасан байна.

Horlicks­ийн борлуулалтын дийлэнх хэсэг нь gSK 72.5

хувийг нь эзэмшдэг glaxoSmith­Kline Consumet Healthcare хэмээх Энэтхэгийн салбараар дамждаг байна. Эдний нэмэлт тэжээл 2017 онд 550 сая фунтын борлуулалттай байсан бөгөөд Бомбей болон Үндэсний хөрөнгийн биржүүд дээр зах зээлийн үнэлгээ нь 4.4 тэрбум ам.доллар хүрсэн. Үйл явцыг мэдэх хүмүүсийн хэлснээр gSK­д хувьцаа эзэмших саналын өртөг 2.5­3 тэрбум ам.доллар хавьцаа байгаа аж. тус салбарын өөр нэг түгээмэл бүтээгдэхүүн бол Энэтхэгт борлуулалтаар гуравт ордог Boost хэмээх шоколадны үнэртэй будааны ундаа юм.

тэжээллэг ундааны бизнесийг худалдан авахад бэрхшээл үүсгэж болзошгүй нэг асуудал нь эднийх Бангладешт gSK­ийн давуу эзэмшилтэй тусдаа компаниар дамжуулан борлуулалт хийдэг явдал. gSK өнгөрсөн онд Бри­тани дахь Horlicks­ийн нэгжээ зарсан. гэхдээ Энэтхэгт энэ ундааг хүүхдэд ач тустай нэмэлт тэжээл гэж үздэг тул зах зээлд онцгой байр суурьтай юм. харин Британид настайчууд голдуу унтахын өмнө хэрэглэдэг нойрсуулах чанартай ундаа гэж үздэг байна. Энэ ундаа Энэтхэ­гийн буудайд суурилсан ундааны зах зээлийн 44 хувийг эзэлж буй.

Үүний улмаас gSK­ийн хэрэг­лээний эрүүл мэндийн бүтээг­дэхүүний нэгж Энэтхэгт хэт анхаардаг гэсэн үг яриа үүссэн. хатагтай уомсли гуравдугаар сард хэлсэн үгэндээ Sensodyne, eno зэрэг амны эрүүл мэндийн, жоргүй бүтээгдэхүүндээ илүү хөрөнгө оруулахаа мэдэгдсэн. тэрбээр “Бид түүнчлэн эм ба вакцины бизнестээ идэвх­тэй хөрөнгө оруулж, Вемгал, Карнатака дахь орчин үеийн үйлдвэрүүдээ ашиглана” хэмээн ойрын зорилтоо тодорхойлсон юм.

гаргах хангалттай санхүүжилт олсон мэтээр бичсэн нь зах зээлд нөлөөлж, хувьцааны үнийг 8.5 хувиар дээшлүүлсэн юм. Эднийх удахгүй бэлэн мөнгөний дутагдалд орно хэмээн таамаглаж, хувьцааны үнийг доошлуулсан хөрөнгө оруулагчидтай Tes­la­гийн босс удтал тэмцэлдэж ирсэн. гэтэл Twitter­ийн улмаас үүссэн гэнэтийн өсөлт богино арилжаачдын халаасыг зузаалсан боловч олон хүн алдагдал хүлээхэд хүрчээ.

Ноён Маск дараа нь хувьд

гаргах төлөвлөгөөгөө орхисон боловч Саудын төрийн сантай ярилцаж, хангалттай мөнгө босгох боломж байсан хэмээн тайлбарласан. холбооны мөрдөн байцаалт нийтэд ил болох үед Нью йоркийн хөрөнгийн бирж дээр Tesla­гийн хувьцаа таван хувиа алдаж, 280.08 ам.доллараар зарагдаж байв. Ноён Маскийн төлөөлөгч болон Калифорнийн хойд дүүргийг хариуцсан аНу­ын холбооны шүүгчийн оффис уг асуудлаар тайлбар өгсөнгүй. Прокурорын мөрдөн байцаалт

заавал дараагийн алхам хийхэд хүргэнэ гэсэн үг биш.

хууль зүйн яамны хэвлэлийн төлөөлөгч хэлэхдээ “тус агентлаг ямар нэг мөрдөн байцаалт явагдаж байгаа эсэхийг батлах эсвэл үгүйсгэх мэтээр аливаа тайлбар хийхгүй” гэж мэдэгдэв. Tesla­гаас хэд хэдэн захирал нь халагдсан үед мөрдөн байцаалт эхэлсэн нь цаашдаа тус компанид нэлээд хүндрэл учруулж магадгүй. өнгөрсөн долоо хоногт компанийн санхүү хариуцсан дэд ерөнхнийлөгч ажлаа өгсөн. Саяхан Tesla­гийн санхүүгийн ахлах ажилтан ганц сар ажиллаад халагдсан. Сүүлийн хоёр жилд эднийхээс хорь гаруй захирал халагдаад байна.

шинжээчид ноён Маскийн буруу үйлдлүүдийг шүүмжилж, Tesla брэндийн нэр хүндэд хор учруулж болзошгүйг ан­хааруулдаг. Виржиниа дахь Ричмондын хуулийн их сургуу­лийн профессор Карл тобиас “хууль зүйн яамны мөрдөн байцаалтаас гадна Маск ба Tes­la­г мөрдөж буй шаардлагагүй олон хуулийн бэрхшээл үүсээд байна” хэмээн дүгнэлээ.

BBM©

Саудын хөрөнгө оруулалтын сургаар Tesla-гийн хувьцаа өслөө.

Элон Маск NYT сонинд ярилцлага өгсний дараа хувьцаа унажээ.

Tesla­гийн хувьцааны уналт ба сэргэлт(ам.доллараар)

АНУ-ын Хууль зүйн яамны мөрдөн байцаалт

эхэлсний дараа

BBM©

380

360

340

320

300

280

260

2018/07/31 2018/08/31 2018/09/18

2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

Эдийн засаг

11

ЗГМ ТОвЧХОН

АНУ-ын доллар 2,511.22

Евро 2,938.38

Японы иен 22.36

ОХУ-ын рубль 37.44

БНХАУ-ын юань 366.44

БНСУ-ын вон 2.24

вАЛЮТыН ХАНш

» ТӨСӨв

80Хувь. Энэ оны найман сарын байдлаар улсын төсвийн орлогын 80 хувийг татварын орлого бүрдүүллээ. Харин татварын бус орлого 10.4, ирээдүйн өв сангийнх 6.9, тогтворжуулалтын сангийн орлого 2.7 хувийг тус тус эзэлжээ.

» ЗАРДАл

5.4 Их наяд төгрөг. Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 2018 оны эхний найман сард 5.4 их наяд төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеэс 361.5 тэрбум төгрөгөөр өслөө. Үүнд урсгал зардал 271.8, эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл 81, хөрөнгийн зардал 8.7 тэрбум төгрөгөөр өссөн нь нөлөөлсөн байна.

83.9 Хувь. Улсын төсвийн зарлага, эргэн төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт дүнд урсгал зардал 83.9, хөрөнгийн зардал 12.3, эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл 3.8 хувийг тус тус эзэлж байна.

» ГАДААД хУДАлДАА

1.1 Тэрбум ам.доллар. Импорт наймдугаар сарын байдлаар 1.1 тэрбум ам.доллараар өсөхөд эрдэс бүтээгдэхүүний импорт 195.6 сая ам.доллараар өссөн нь нөлөөлжээ.

» АЖ ҮЙлДвЭР

0.1 Хувь. Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэлийн индекс 2018 оны долдугаар сард урьдчилсан гүйцэтгэлээр 102.4 болж, өмнөх сараас 0.1 хувиар буурсан байна.

» хӨДӨлМӨР ЭРхлЭлТ

6.8Хувь. Улирлын нөлөөллийг арилгасан, ажилгүйдлийн түвшин долдугаар сарын байдлаар 6.8 хувь болж, сарын дүнгээр 0.1, өмнөх оны мөн үеэс 0.8 пунктээр буурсан байна.

» МАКРо ЭДИЙн ЗАСАГ

1.3 Хувь. ОХУ-ын эдийн засаг 2018 оны эхний улиралд өмнөх оны мөн үеэс 1.3 хувиар өссөн ч өмнөх улирлаас 15.7 хувиар буурсан байна.

» АШИГ

90.6 Гадаад худалдааны тэнцэл 2018 оны эхний хагас жилд 90.6 тэрбум ам.долларын ашигтай гарч, өмнөх оны мөн үеэс 30.9 тэрбум ам.доллар буюу 51 хувиар өссөн байна.

Бодлогын томоохон өөрчлөлт хийхгүй гэж төв банк мэдэгдлээ

Г.Бат ЗГМ

валюттай харьцах монгол мөнгөн тэмдэгтийн ханш 70 гаруй хувиар суларчээ.

Засгийн газарт ийм хүчтэй хийгээд хортой нөлөөлсөн ханшийн уналт хувийн хэвшлийг ч тойрохгүй дайрсан. төгрөгийн ханшийн уналтын үе болох 2016 онд Миат компани зөвхөн валютын ханшийн савалгаанаас үүдэн 40 тэрбум төгрөгийн алдагдал үүрсэн байдаг. Бас хөнгөн үйлдвэрийн салбарын нэгэн томоохон компани валютын ханшийн зөрүүнээс 15.1 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээжээ. Ер нь төгрөгийн үнэ цэн буурснаас үүдэн 2014­2016 онд дотоодын компаниуд бараг хагас их наяд төгрөгийн алдагдал үүрсэн гэх тооцоог МҮхаҮт­аас мэдээлж

байсан юм. тэгвэл ханшийн савал­гааны талаар хувийн хэвшлийн хэд хэдэн төлөөллөөс асуухад хариулт өгөх тун дургүй, туйлын эмзэг хандаж буйгаа илэрхийлж байлаа.

тэгвэл иргэн Батын халаасыг хэр хэн тор годог вэ. Монгол улс нийт им пор тынхоо 70 хувийг ам.доллараар хийдэг. гэтэл манай хэрэглээний сагсны 40 хувийг импортын бараа эзэлдэг тул үнийн түвшинд валютын ханш багагүй нөлөөлдөг байна. Ялангуяа, бараа бүтээг дэхүүний үнийн суурь болдог шатахуун, түлшээ бид уг валютаар худал­даж авдаг. гэтэл түлшний үнэ тогтоодог түүхий эд болон валютын ханш “хөтлөлцөөд” өсөж байна. одоо газрын тосны жишиг үнэ болох Brent­ийн ханш гурван жилийн дээд түвшинд хүрч, 80 ам.долларыг шүргэж байна. Жишиг үнэтэй зэрэгцээд манай гол нийлүүлэгч оху хилийн үнээ нэмнэ гэдгээ хэдийнэ мэдэгдчихсэн. гэтэл түүнийг худалдаж авдаг ам.долларын ханш өсчихөөр шатахуун түлшний үнэ өснө. ам.долларын ханш нэг төгрөгөөр чангарахад импортлогчид шатахууны үнийг 50 мөнгөөр нэмэх шаардлага үүсдэг байна. ингэхээр талх,

ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН

МөНГөНИй БОДЛОГО

С.Батсайхан / ЗГМ©

Эдийн засаг урт хугацааны тэнцвэрийг хангахад төвлөрнө

1тиймээс шавхагдаад байсан

гадаад валютын албан нөөцийг нэмэгдүүлж, төгрөгийн хан шийг унагаадаг (бодлого тодор хой­логчдын үзэж буйгаар) ин тервенц тун ховор хийж эхэлсэн юм. улмаар эдийн засгийн сэргэл­тийг дэмжихийн тулд төв банк мөнгөний бодлогыг сүү лийн есөн жил байгаагүйгээр сул лаж, жи шиг хүүг 10 хувьд хүр гээд байна. Мөнгөний бод ло го ийн зөөлрөхийн хэрээр зээ лийн хүү буурч, зээл олголт нэ мэгд сэн. инфляц өн гөр сөн сарын байдлаар төв банк ны зорилтот түвшинтэй ойр буюу зургаан хувьд хэлбэлзэж байна.

аМ.доллар Яагаад чангарав

төв банк ийнхүү төсвийн шинжтэй төслөөс татгалзаж, уламжлалт бус бодлогоос ухарсантай зэрэгцээд Монголын эдийн засаг идэвхжиж, импорт эрчимжив. Барилга бүтээн бай гуулалтын улирал болох зургадугаар сараас эхлэн импорт эрчимжиж, экспортын өсөлтөөс хоёр дахин хурдтай байна. өөрөөр хэлбэл, бидний хилийн чанад руу урсгадаг валют нэмэгдсэнээс ам.долларын ханш ч бас энэ оны зургадугаар сараас чангарч эхэлсэн байдаг. Сүүлийн хэдэн сар импортын өсөлт, эдийн засгийн идэвхжлээ манай макро эдийн засаг даахгүй байна. гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт дорвитой өсөөгүй байхад импорт огцом дээшилчихсэн нь ханш өсөхөд хүргээд байна хэмээн эдийн засагчид тайлбарлаж байна. төгрөгтэй харьцах ам.долларын ханш өдгөө 2500 нэгжийг давчихаад байна. төв банкнаас үүнийг улирлын чанартай, түр зуурын өсөлт хэмээн тайлбарлаж байгаа. Мэдээж, төгрөгийн хан­шийг хамгаалах үүрэг зөвхөн төв банкных биш. тиймээс үүнийг түр орхиё. гагцхүү валютын ханшийн өсөлт гэх үл үзэгдэгч гар иргэд, бизнес эрхлэгчийн халаасыг хэрхэн сэгсэрдгийг харцгаая.

валюТын ХаншХэрХэн Торгодог вэҮнэндээ, төгрөг жингүйдэж,

ам.доллар “галзуурах”­ын зов­лонг бид өнгөрсөн жилүүдэд хангалттай амссан. улиран одсон 2012­2016 оны хооронд зөвхөн төгрөгийн ханшийн уналтаас үүдэн Монгол улсын өр бараг таван их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн гэвэл та итгэх үү. 2012 онд 5.2 их наяд төгрөгтэй тэнцэж байсан Засгийн газрын өр дөрвөн жилийн дотор бараг дөрөв дахин өсөж, 19.4 их наяд төгрөгт хүрсэн. 14.1 их наяд төгрөгөөр хэмжигдсэн өрийн өсөлтийн 9.4 их наяд нь шинэ зээл бол үлдсэн 4.7 их наяд төгрөг нь ханшийн уналтаас үүдэн өөрөө бий бол сон төлбөр болохыг Баялгийн засаглалын хүрээлэн тооцжээ. Энэ хугацаанд гадаадын

2450

2400

2018.V 2018.VI 2018.VII 2018.VIII 2018.IX

Төгрөгтэй харьцах ам.долларын албан ханш (нэгжээр, сүүлийн таван сард)

02468

10121416

Мөнгөний бодлогын хүү(хувиар)

2007 2009 2012 2014 2018

9876543210

Инфляцын түвшин (хувиар)

VIII

5.0

IX

5.8

X

6.9

XI

6.5 6.6

XII

6.4 6.06.9

6.1

7.76.9 7.2

III IVI V VIIII VI VIII

6.0

2017 2018

Монгол улсын борлуулалтын менежерүүдийн индекс есдүгээр сард дөрвөн сар орчмын доод цэгт хадгалагдлаа. тус индекс өмнөх сараас өөрчлөлтгүй буюу 58.3 нэгжид хүрээд байна. гэхдээ тус индекс өсөл тийн бүсэд хэвээр байгааг World economics байгууллага мэдээл­лээ. тус байгууллага Монголын борлуулалтын менежерүүдийн индексийг үндсэн таван үзүү­лэлтээр тооцдог. Эдгээрт биз не сийн итгэлийн индекс, зах зээ лийн өсөлт, борлуулалт, үнийн өөрчлөлт, ажил эрхлэл­тийн түвшин зэрэг багтдаг. ажил

эрхлэлтийн түвшин 61.7 нэгжид хүрч өссөн нь сүүлийн таван жилийн дээд түвшин аж.

Мөн энэ оны дөрөвдүгээр сараас хойш үнийн өөрчлөлт 50­иас дээш нэгжид хэлбэлзэж байгааг онцоллоо. өөрөөр хэлбэл инфляц эрчимжиж буй нь энэ. Үндэсний статистикийн хорооны мэдээлснээр инфляц наймдугаар сарын байдлаар зургаан хувь буюу төв банкны зорилтот түв шин тэй ойр байгаа. Үүнээс гадна он гарсаар бизнесийн итгэ лийн индекс өсөлтийн бүсэд хадгалагдаж байгааг тус су дал гааны байгууллага онцолж байна. өөрөөр хэлбэл цаашид биз несийн орчин сайжирна гэсэн хү лээлт зах зээлд өндөр байгаа юм.

БИЗНеСИйН ОРЧИН

Бизнесийн итгэл өндөр хэвээр байна

та риа наас эхлээд такси үйлчил­гээний үнэ хүртэл өсөж таарна. Энэ хэрээр иргэдийн хэтэвч нимгэрэх нь.

тэгвэл төв банк үүнд ямар ха­риулт өгч байна вэ. ху дал даа ны тэнц лийн ашиг хан галт гүй, им­пор тын өсөлт хө рөнгө оруулал тын дүнг давж байгаатай холбогдуулан ам.дол ларын эрэлт нэмэгдсэнийг төв банк мэдээллээ. Валютын ханш эдийн засгийн суурь шалт­

гаан тай хол боо той өсөж байгаа ч огцом савалгаа гарахаас сэргийлэх нөөц хан галт тай байгаа аж. гадаад валютын албан нөөц 2.9 тэрбум ам.доллар хүрсэн нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 2.1 дахин өссөн үзүү лэлт. Цаашид ханш тогтвор­той байх үндэслэл байгаа учраас төв банкнаас валютын захад их хэмжээний интервенц хийх зэргээр бодлогын томоохон өөрчлөлт хийхгүй гэж мэдээллээ.

“хҮҮхЭД хӨГЖлИЙн оРЧИн ҮЕИЙн АСУУДлУУД”СЭДЭВТ ОЛОН УЛСыН ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИй АНХДУГААР ХУРЛыН УДИРДАМЖ

Манай улсын хүүхдийн ууган байгууллага Мон го лын Хүүх-дийн ордон нь 2018 онд түүхт 60 жилийн ойгоо угтаж байна. Ойн арга хэмжээний хүрээнд 2018 оны 10 дугаар сарын 10-ны өдөр “Хүүхэд хөгж лийн орчин үеийн асуудлууд” Олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлыг БСШУСЯ, ЭМЯ, ГХЯ, НЗДТГ, ГБХХГ, Их дээд сургуулиуд болон ОХУ, БНХАУ, Тайланд, БНСУ, Япон,Турк зэрэг орнуудыг хамруу лан зохион байгуулахаар төлөвлөн ажил лаж байна.

Ерөнхий зохион байгуулагч: Монголын Хүүхдийн ордонхэзээ: 2018 оны 10 дугаар сарын 10-ны өдөрхаана: Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Монголын Хүүхдийн ордны их танхимд Хурлын зорилгоХүүхэд бүрэн эрхээ эдэлж, сурч боловсрох, эрүүл таатай амьдрах орчныг бий болгох, түүний хөгжлийг дэмжих

шинжлэх ухааны судалгааны үр дүнд суурилсан олон талын арга зүйн бодлогыг тодорхойлон хэрэглээнд нэвтрүүлэх зөвлөмж гаргахад оршино.

хурлын үндсэн чиглэл, тавигдах шаардлагаЭрдэм шинжилгээний хуралд хүүхэд хөгжил, хамгааллын дараах чиглэлүүдээр илтгэл хэлэлцэнэ.

Хүүхдийн хөгжил, оролцоо, боловсролын асуудлууд Хүүхдийн эрүүл мэндийн асуудлууд Хүүхдийн сэтгэл зүйн асуудлууд Хүүхэд хамгаалал, хууль эрх зүйн асуудлууд Улс орнуудын хүүхдийн талаар баримтлах төрийн

бодлого

цахим хуудас: www.mxo.ub.gov.mnцахим хаяг: mxo1958@gmail.comлавлах утас: 11­318274, 99064836

Инфляц төв банкны зорилтот түвшинд байгаа. Валютын ханш огцом савлаж, хүндрэл учруулахаар байдалд ороогүй

тул бодлогын огцом өөрчлөлт гарахгүй болов уу.

Валютын ханшийн дарамтыг бизнес эрхлэгчид, татвар төлөгчид үүрдэг. Монгол Улс жилд 200-300 сая ам.долларын

алдагдал хүлээдэг. Үүнийг ч төв банк татвар төлөгчдийн мөнгөөр хаасаар ирсэн.

Монголбанк уламжлалт бус бодлогоос татгалзаж, макро эдийн засгийн зохист бодлогыг хэрэгжүүлэхээ мэдэгдсэн.

Гэхдээ эдийн засагт ирж буй дарамтыг харвал ам.долларын дарамтыг саарагжуулахын тулд төв оролцох нь зүйтэй”.

Монголбанкны дэд ерөнхийлөгч, Мөнгөний бодлогын хорооны гишүүн

Б.лхагвасүрэн

МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгчБ.Лхагважав

СЭЗИС-ийн багш, доктор, дэд профессор Ж.Дэлгэрсайхан

Ханшийн уналтаас үүдэн Монгол

Улсын өр бараг таван их наяд

төгрөгөөр өссөн

12 ЗаСгийН гаЗРыН МЭдЭЭ СоНиН 2018.09.20, ПҮРЭВ ~ №185 (984)

Сурталчилгаа

SHangHai CoMpoSitE

Hang SEng KoSpiS&p 500 topiXDow JonES FtSE 100 niKKEi 225

1.14% 1.19%0.02%

1.46%1.08%0.03%

0.71% 0.54%

www.biodiversityfinance.netБАЙГАЛИЙН ТӨЛӨӨХ САНХҮҮЖИЛТ

Монгол Улсын иргэн бүр эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй. Энэхүү эрхийг баталгаажуулах зорилгоор 2015 онд Монгол улсын Засгийн газраас Биологийн олон янз байдлын үндэсний хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлж байгаа билээ. Уг хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд доорх асуултууд тулгарч байгаа бөгөөд үүнд “Биологийн олон янз байдлын санхүүжилтийн санаачилга” буюу

“БИОФИН” төсөл хариулт өгөх зорилготой.

Төслийн судалгаанаас харахад 2008 оноос хойш БОЯБ-ын төсвийн зарцуулалт:

Бүтэц зохион байгуулалт, санхүүжилтийн хувьд ямар

байна вэ?

Үр дүнтэй зарцуулж чадаж байна уу?

Хөрөнгийг хэрхэн босгох вэ?

Хичнээн хэмжээний хөрөнгийг зарцуулж

байна вэ?

Xичнээн хэмжээний хөрөнгө, мөнгө шаардлагатай вэ?

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ

УЛСЫН ТӨСВИЙН

ЭЗЭЛЖ БАЙНА

0.32% - 0.77%0.13% - 0.30%

Байгаль хамгаалал, байгалийн нөөцийг нөхөн сэргээх үйл ажиллагааны нийт зардлын 50.1 хувийг улсын болон орон нутгийн төсөв, үлдсэн 49.9 хувийг олон улсын байгууллагууд эзэлж байгаа нь анхаарал татсан асуудал.

Нийт 171,9 сая ам доллар шаардлагатай гэсэн тооцоо урьдчилсан байдлаар гарсан. Гэтэл улсын төсөв, олон улсын байгууллагуудын санхүүжилтийг урьдчилан тооцоолж үзэхэд нийт санхүүжилтийн 36,4 хувь нь дутагдаж байна.

УЛСЫН БОЛОНОРОН НУТГИЙН

ТӨСӨВ

ОЛОН УЛСЫНБАЙГУУЛЛАГУУД50.1% 49.9%

2017-2021БОЯБ-ЫН ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ

САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИЙДЛҮҮД

171,9 сая $шаардлагатай

36.4%дутагдалтай

63.6%бүрдэх боломжтой

Cанхүүжилтийн дутагдлыг нөхөх шийдлүүдээс нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэх нь:

Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, зүй зохистой ашиглалтыг санхүүжүүлэх тогтвортой санхүүгийн тулгуур багана зайлшгүй хэрэгтэй.

Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг

сайжруулсанаар байгаль хамгаалах,

нөхөн сэргээлтэд зарцуулах хөрөнгийн

хэмжээг 2-3 дахин нэмэгдүүлэх

Тусгай хамгаалалттай газар

нутгийн менежментэд төр, хувийн

хэвшлийн түншлэлд суурилсан

санхүүжүүжилтийн механизмыг

нэвтрүүлэх

Бэлчээрийн төлбөрийг нэвтрүүлж

орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлэн тоонд

бус чанарт тулгуурласан нүүдлийн мал

аж ахуйг хөгжүүлэх

Хувийн хэвшил, олон нийтийн хандивийг

нэг зорилго бүхий Итгэлцлийн санд

төвлөрүүлэх замаар санхүүжилтийн

дутагдлыг нөхөх бүрэн боломжтой