ΟΜΑΔΑ 1:

Φύση και Ανθρωπογενές, New wilderness

Όρος: 1.10 Micro-scape | ΜΙΚΡΟΤΟΠΙΟ

Μάθημα: Νέες Τεχνολογίες Πολυξένη Μάντζου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

Όνομα φοιτήτριας: Σωκράτους Μόνικα

ΑΜ: 601503

7 ο εξάμηνο φοίτησης

2015-2016

Περιεχόμενα:

1. Συνοπτική περιγραφή του όρου | σελ.1

2. Mικρο-τοπίο – Αναλυτική περιγραφή του όρου | σελ.2

3. Περίληψη βιβλίου | σελ.7

4. Εικονογραφικές απεικονίσεις | σελ.15

5. Βιβλιογραφία | σελ.18

Σελίδα|1

Συνοπτική περιγραφή του όρου

o Ελληνικά

Μικρο-τοπίο είναι το μέρος της φύσης που συναντάται με το έργο ή με μεγαλύτερη ακρίβεια το αρχιτεκτονικό έργο που συναντάται με το μικρο-τοπίο, τη φύση. Ο όρος αυτός είναι μια σχέση που αναφέρεται χωριστά, ώστε να δηλωθεί και να τονιστεί η ισχύς της μήτρας της συνέχειας-ασυνέχειας, πιο συγκεκριμένα η αλληλεξάρτηση του χώρου και των υλικών στοιχείων. Η συνάντηση του αρχιτεκτονικού έργου με το μικρο-τοπίο αποτελεί έναν διάλογο ανεξάρτητα της σχέσης του διαλόγου με το ευρύτερο τοπίο. Το έργο, το μικρο-τοπίο, το ευρύτερο τοπίο, συνθέτουν μια ενότητα όπου η σύνδεση του έργου με το έδαφος είναι κρίσιμη και σημαντική. Η ένωση του μικρο-τοπίο με το έργο θέτει όλα τα προβλήματα της αντιληπτικής οργάνωσης αυτών των δύο στοιχείων, όπως σχετικά με το χρώμα, το μέγεθος την υφή κ.λ.π. Αυτά ισχύουν για το σύνολο του έργου και για τα επιμέρους στοιχεία τους αλλά και για το άμεσο ύπαιθρο που συνδιοργανώνεται με αυτά.

o Αγγλικά

Micro-scape is a part of nature that occurs with the project or more precisely the architectural project that meets with the micro-landscape. This term is a connection to itemize in order to indicate and highlight the strength of the matrix of continuity-discontinuity, more specifically, the interdependence of space and materials data. The connection of architectural work with the micro-scape is a dialogue regardless of the relationship of dialogue with the wider landscape. The project, micro-scape, the wider landscape, compose a section where the connection of the project with the ground is critical and important. The compound of the micro-scape with the project raises all the problems of perceptual organization of these two elements, such as on the color, size, texture, etc. These apply to the entire project and for the individual elements and the near countryside organized jointly with them.

Από το βιβλίο:

Δημήτρης Α. Φατούρος

‘ΕΝΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ’

Σελίδα|2

Mικρο-τοπίο – Αναλυτική περιγραφή του όρου

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Α. Φατούρο το μικρο-τοπίο είναι το μέρος της φύσης που συναντάται με το έργο ή με μεγαλύτερη ακρίβεια το αρχιτεκτονικό έργο που συναντάται με το μικρο-τοπίο, τη φύση. Ο όρος αυτός είναι μια σχέση που αναφέρεται χωριστά στο βιβλίο του, ώστε να δηλωθεί και να τονιστεί η ισχύς της μήτρας της συνέχειας-ασυνέχειας, πιο συγκεκριμένα η αλληλεξάρτηση του χώρου και των υλικών στοιχείων.

Η συνάντηση του αρχιτεκτονικού έργου με το μικρο-τοπίο αποτελεί έναν διάλογο ανεξάρτητα της σχέσης του διαλόγου με το ευρύτερο τοπίο. Το έργο, το μικρο-τοπίο, το ευρύτερο τοπίο, συνθέτουν μια ενότητα όπου η σύνδεση του έργου με το έδαφος είναι κρίσιμη και σημαντική. Η ένωση του μικρο-τοπίου με το έργο θέτει όλα τα προβλήματα της αντιληπτικής οργάνωσης αυτών των δύο στοιχείων, όπως σχετικά με το χρώμα, το μέγεθος, την υφή κ.λ.π. Αυτά ισχύουν για το σύνολο του έργου και για τα επιμέρους στοιχεία τους αλλά και για το άμεσο ύπαιθρο που συνδιοργανώνεται με αυτά.

Το τοπίο και η φύση αποτελεί μέρος του ανθρώπινου κόσμου ως οικοσύστημα, τρόπο ζωής και ως ιδιαιτερότητα. Η φύση είναι ένα τοπίο με ελάχιστη ανθρώπινη παρεμβολή, το διαμορφωμένο όμως υπαίθριο περιβάλλον από τον άνθρωπο είναι μόνο κατά ένα μέρος φύση. Τα κύτταρα της φύσης που οργανώνει το αρχιτεκτονικό έργο αποτελούν αντιληπτικά στοιχεία σε αυτό. Ο τρόπος που η αρχιτεκτονική κατανοεί και συντάσσει τα στοιχεία της φύσης στη σύνθεση μπορεί να τα δείξει λιγότερο ή περισσότερο, μπορεί να τα φανερώσει ή και να καταργήσει την ολοκληρωμένη και συμβολική παρουσία τους.

Εικ.1 Σχέδιο Παρέμβασης στην πόλη της Μαδρίτης.

Σελίδα|3

Όπως αναφέρει ο Φατούρο στο βιβλίο του, η σχέση του έργου με τη φύση είναι κρίσιμη και καθοριστική σε όλες τις κλίμακες: Στη μικρή αυλή και στην πόλη ολόκληρη. Η φύση ξαναγυρίζει ως αμετακίνητη σταθερά στις ανθρωπογενείς διαμορφώσεις. Γίνεται κατανοητή η σχέση του μικροτοπίου και του αρχιτεκτονικού έργου.

Πολλά σύγχρονα έργα προσπάθησαν να ανταποκριθούν και να υιοθετήσουν ιδιότητες του τοπίου και να ενταχθούν σ’ αυτό, με αποτέλεσμα την εμφάνιση αρχιτεκτονικών δομών, που αναγνωρίζονται ως μικροτοπία, αναδεικνύοντας τις πιθανές ερμηνείες του ‘νέου εδάφους’ στην αρχιτεκτονική και την αντίληψή της ως τοπίο. Το έδαφος μέσα από τη διαδικασία του σχεδιασμού μετατρέπεται σε θύλακα χρήσεων, όπως υποδομές, ψυχαγωγία, πολιτισμός, και εν τέλει δημιουργεί αρχιτεκτονική και αντιστρόφως η αρχιτεκτονική μορφώνει το έδαφος, άρα και το τοπίο. Το ‘νέο έδαφος’, όπως προκύπτει, αποτελεί μία δυναμική πλατφόρμα μέσα από την οποία η αρχιτεκτονική υφίσταται ως τοπίο.

Εικ.2 Σχέδιο Παρέμβασης στην πόλη της Μαδρίτης.

Σελίδα|4

Η συνάντηση της αρχιτεκτονικής με το τοπίο, λαμβάνει χώρα στην επιφάνεια του φυσικού ανάγλυφου, του εδάφους, στην οποία εξελίσσονται όλες οι τοπιακές, αρχιτεκτονικές και εν γένει ανθρώπινες δραστηριότητες. Το φυσικό ανάγλυφο είναι «η οριζόντια επιφάνεια, το επίπεδο του εδάφους, το επίπεδο των δράσεων. Η αρχιτεκτονική, αλλά και το τοπίο, δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς την επιφάνεια του εδάφους. Το έδαφος μέσα από τη συνθετική διαδικασία μετατρέπεται σε τεχνητή πλατφόρμα μόρφωσης και ανάδειξης της αρχιτεκτονικής. Νέες σχεδιαστικές προσεγγίσεις μορφώνουν το ‘νέο έδαφος’, το οποίο με τη σειρά του μορφώνει τη ‘νέα’ αρχιτεκτονική. Η επιφάνειά του δεν αποτελεί πλέον μια μονοσήμαντη βάση τοποθέτησης της αρχιτεκτονικής, αλλά ανάγεται σε ενδογενή δύναμη μορφώνοντας το αρχιτεκτονικό έργο ως τοπίο. Κατά συνέπεια το τοπίο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του δομημένου χώρου, αντανακλώντας με τους δικούς του όρους μια ποιητική θεώρηση της ύπαρξης και εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο και τα εργαλεία της αρχιτεκτονικής.

Η αρχιτεκτονική αναδύεται, αποστασιοποιείται, κρύβεται, σμιλεύει το έδαφος και εμπνέεται από τις ιδιότητες του τοπίου, όπως οι πτυχώσεις στη γεωμετρία, οι διαφορετικές θεάσεις, τα φυσικά υλικά.

Πλέον κάθε νέο κτίσμα συνιστά μορφή προσωπικής έκφρασης του ίδιου του αρχιτέκτονα, ενώ ταυτόχρονα είναι απόρροια της συνεχούς αναζήτησης του ανθρώπινου πνεύματος για εύρεση νέων τρόπων έκφρασης των αναμνήσεων (παρελθόν), των επιθυμιών (παρόν) και των προσδοκιών (μέλλον). Μια νέα αγριότητα δηλαδή, με βάση την ανάγκη του ανθρώπου να έρθει σε επαφή με τη φύση. Το τοπίο πλέον έχει αποκτήσει πρωτεύοντα ρόλο στο σύγχρονο σχεδιασμό.

«Η έννοια της ένωσης του φυσικού και του ανθρωπογενούς σε μία ενιαία εμπειρία είναι ο μεγαλύτερος μύθος της αρχιτεκτονικής τοπίου», (Κοτιώνης, 2007, 10).

Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να απαλλαχθεί από τις ενοχές για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε ή αντιμετωπίζει την επέμβασή του στη φύση και έτσι δημιουργεί το μικροτοπίο. Η σύνδεση του αρχιτεκτονικού έργου μέσω του ανθρωπογενές, με τη φύση, μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω της φυσική υπόστασης του αντικειμένου(κτίσματος) όπου με βάση το ευρύτερο τοπίο παραπέμπεται η τροποποίησή του για να μπορεί να ενταχθεί σε αυτό.

Σελίδα|5

Εικ.4 Διάγραμμα σχέσης φύσης και ανθρωπογενές με το μικροτοπίο.

Η φύση και το ανθρωπογενές, είναι δύο κόσμοι που παρουσιάζονται ως αντιφατικοί και αλληλοαντικρουόμενοι στην πορεία της ιστορίας. Στην πραγματικότητα όμως και οι δύο αποτελούν μια συνολική διαδικασία, στην οποία ο πρώτος, η φύση, μέσα στο χρόνο δημιουργεί το χωρικό πεδίο και είναι φορέας των χρονικών ρυθμών, ενώ ο δεύτερος το ανθρωπογενές, ο πολιτισμός, προσθέτει σταδιακά καινούρια στοιχεία τα οποία μεταβάλλουν το χώρο.

Ο χρήστης συμμετέχει στη φύση-τοπίο ως ζωντανό και ταυτόχρονα ως συμπορευόμενο μέρος του. Παράλληλα η φύση-τοπίο προσαρμόζεται αργά στο τεχνητό περιβάλλον και της ανάγκες της κοινωνίας. Ο κάτοικος της πόλης βγαίνει έξω από αυτήν με σκοπό να καταφέρει ανεπηρέαστος να θαυμάσει το μεγαλείο της φύσης και να έρθει σε επαφή με αυτή. Στην πόλη αυτή η δυνατότητα δεν παρέχεται εγκλωβίζοντας τον άνθρωπο να παραμένει σε έναν κτιστό κόσμο. Το μικροτοπίο σε αντίθεση έχει τη δυνατότητα να συνδέει τους όρους τοπίο και έργο μαζί μέσα από προσεγγίσεις οι οποίες ανακαλύπτονται με την ανάλογη ανάγκη του ανθρώπου να συνδεθεί όσο γίνεται με τη φύση.

Το μικροτοπίο αποτελεί ένα σύνολο από στοιχεία που ανήκουν ταυτόχρονα στο ευρύτερο σύνολο της φύσης. Είναι μια ‘εποπτεία κλεισμένη στον εαυτό της, η οποία γίνεται αντιληπτή ως αυτάρκης ενότητα.

Η τοποθέτηση της υπαίθρου στο αρχιτεκτονικό έργο αποτελεί μία τεχνητή πατρίδα, όπως αναφέρει ο Aldo Rossi για την αρχιτεκτονική της πόλης. Μια τεχνητή πατρίδα μου αφομοιώνει στοιχεία της φύσης και να εφαρμόζει στην αρχιτεκτονική. Το άτομο βρίσκεται σε

Εικ.5 Σχέδιο Παρέμβασης στην πόλη της Μαδρίτης.

Σελίδα|6

άμεση, εμπειρική σχέση με το τοπιακό αντικείμενο και αναζητά σε αυτό τις πολιτισμικές αξίες που ήδη εμπεριέχει. Το νέο τοπίο, μικροτοπίο, δεν έχει μόνο ως βάση του το εκάστοτε πολιτισμικό υπόβαθρο αλλά και ως συνθετικό στόχο του τη βαρύτητα της παραγόμενης πολιτισμικής εικόνας. Το αισθητικό στοιχείο δεν είναι πλέον η φύση (ως απροσδιόριστη δύναμη ή ως αντικείμενο της παντοδυναμίας του ανθρώπου), αλλά ο πολιτισμός που ενσωματώνεται και προωθείται από το τοπίο.

«Τοπίο είναι ο χώρος που μας περιβάλλει, μια πολυδιάστατη οντότητα. Μια σύνθεση χώρων, είτε ανθρωπογενών είτε τροποποιημένων απ’ τον ανθρώπινο παράγοντα, που χρησιμεύει ως υποδομή ή πλαίσιο για τη συλλογική μας διαβίωση» (Τερκενλή, αναφορά στον Jackson, 1996, 17).

Εικ.6 Frederic Law Olmsted, Central Park, Νέα Υόρκη, 1858. To αμερικανικό, αστικό, περίκλειστο αισθητικό πάρκο

Σελίδα|7

Περίληψη βιβλίου

Εισαγωγή

Η αρχιτεκτονική προσπαθεί να προσδιορίζει ολοκληρωμένους τόπους ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται αφού αποτελείται από ένα σύνολο με διακεκριμένα επιμέρους χαρακτηριστικά που συνδέονται με την καθημερινή ζωή και τους τρόπους σκέψεις των ανθρώπων. Συσχετίζεται με συνθήκες κοινωνικές, οικονομικές και με δυνατότητες, και συνεπακόλουθα και με συμφέροντα άμεσα ή έμμεσα. Έτσι η αρχιτεκτονική είναι ιδιαίτερα δύσκολη με την ικανότητα να πλαστογραφείται και να παραμορφώνεται. Με αυτή την ικανότητα της πολλαπλότητας άλλοτε τονίζεται περισσότερο και άλλοτε λιγότερο κάνοντας δύσκολη την κατανόησή του συνόλου, του ιδιαίτερου ρόλου και της ιδιαίτερης σημασίας της.

Η αρχιτεκτονική είναι μια ολότητα που πραγματοποιείται στο χώρο και το χρόνο και γίνεται κατανοητή με διαφορετικούς αντιφατικούς τρόπους και από τον ίδιο το συνθέτη αλλά και από αυτόν που τη ζει και χρησιμοποιεί.

Αυτό το βιβλίο επιχειρεί να συζητήσει και να κατανοήσει τη συνολική πραγματικότητα του αρχιτεκτονικού έργου, τα συστατικά του τις κατηγορίες και τις εσωτερικές κατατάξεις και σχέσεις. Διατυπώνονται συντακτικά χαρακτηριστικά, όπως οι γενικές αρχές και επιμέρους συστήματα, τα οποία αποτελούν αναγκαία και κρίσιμα για τη σύνθεση.

Φυσικά τα συντακτικά χαρακτηριστικά που μελετιούνται στο βιβλίο δεν είναι επαρκή για την πλήρη ανάγνωση της σύνθεσης της αρχιτεκτονικής, του κτισμένου έργου και της μελέτης του. Το βιβλίο υποστηρίζει πως τα συντακτικά στοιχεία που θα αναφερθούν πάντοτε συγκροτούν το έργο και είναι διαχρονικά. Τα ειδικότερα είναι αυτά του χώρου και της γεωμετρίας στο χώρο. Αναφέρονται και άλλα αντιληπτικά στα οποία όμως δεν γίνεται η ανάλυση και συσχέτισή τους.

Το αρχιτεκτονικό έργο χαρακτηρίζεται από μια δύσκολη και θαυμάσια πραγματικότητα. Αποτελεί μια ολότητα που πραγματοποιείται στο χώρο που σημαίνει και στο χρόνο, συντονισμένη παράλληλα με τις πολλαπλότητες της επιθυμίας και της σχέσης με τον άλλο. Είναι ένα ανοικτό σύστημα για αυτό άλλωστε το τελειωμένο έργο χαρακτηρίζεται τόσο ανοικτό ώστε να θεωρηθεί μία ‘στιγμή’ της σύνθεσης.

Στο βιβλίο συζητούνται ανοικτά ζητήματα τα οποία επιχειρείται να καταταχτούν και να ερμηνευτούν από τη θεωρητική άποψη, αφού η ίδια η πολυπλοκότητα και η φύση της αρχιτεκτονικής σύνθεσης είναι ανοικτά. Έτσι και το βιβλίο είναι ανοικτό.

Η αρχιτεκτονική αποτελεί ένα ανοικτό πολυσύνθετο σύστημα ή πλέγμα ή σύνολο. Η τριπλή αυτή διαζευκτική διατύπωση τονίζει την ισότιμη απόσταση από μια τυπική ορθολογιστική ‘ανάγνωση’, που δηλώνει ο όρος σύστημα, από μια περιγραφική και

Σελίδα|8

ουδέτερη υπόθεση που μπορεί να έχει ο όρος πλέγμα και από μια ασαφή και απροσδιόριστη γενικότητα που μπορεί να δηλώνει ο όρος σύνολο.

Το πολυσύνθετο σύστημα της αρχιτεκτονικής συντονίζει τρεις κατευθύνσεις, τις ανθρώπινες συνθήκες και σχέσεις, τις σχέσεις χώρου και χρόνου, τις μεθόδους και τους τρόπους εφαρμογής.

Οι δυο πρώτες κατευθύνσεις είναι πολυσύνθετα συστήματα το ίδιο ανοικτά όπως η ολότητα του αρχιτεκτονικού έργου. Η Τρίτη κατεύθυνση είναι ένα σύνθετο σύστημα όχι όμως ανοικτό στον ίδιο βαθμό των δυο προηγούμενων. Οι τρεις αυτές κατευθύνσεις συντονίζονται αλλά και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και αυτή είναι η ιδιαίτερη δυσκολία. Η σχέση των συστημάτων των ανθρώπινων συνθηκών και σχέσεων και των συστημάτων χώρου και χρόνου, είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη. Μεταξύ των συστημάτων χώρου και χρόνου και του συστήματος των μεθόδων και των τρόπων εφαρμογής, δημιουργούνται εύκολα συγχύσεις στο περιεχόμενο, τις εκφράσεις τους και τα όριά τους.

Ο εσωτερικός συντονισμός από αυτά τα συστήματα γίνεται με συνδυαστικές μεθόδους, όπου βασικές κατηγορίες της αναλυτικής συνδυαστικής τους αποτελεί η χρηστική οργάνωση, η αντιληπτική οργάνωση και η τεχνική και κατασκευαστική οργάνωση.

Συνήθως η εξάρτηση της αρχιτεκτονικής από τη λειτουργία και την κατασκευή θεωρείται πολύ βασική και σοβαρή.

Οι ανάγκες, οι χρήσεις και οι προτιμήσεις σχετίζονται με τα ζητήματα του χώρου, μέσα από αντιληπτικές συνθήκες και συγκροτήσεις. Οι ανθρώπινες συνθήκες και σχέσεις περιέχουν και προσδιορίζουν όλο το φάσμα της ατομικής της, ομαδικής και συλλογικής συμπεριφοράς αλλά και τις χρηστικές ανάγκες. Σε αυτό το σύστημα ανήκουν οι ψυχολογικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, ιστορικές και πολιτισμικές παράμετροι που διατυπώνονται σε απλούς ή πολύπλοκους συντονισμούς και συγκροτήσεις με την οργάνωση του χώρου. Μια καθημερινή τυπική περίπτωση αποτελεί το καίριο ζεύγος ιδιωτική και δημόσια συμπεριφορά, δηλαδή ο ιδιωτικός και δημόσιος χώρος.

Ο συγγραφέας αναφέρει ένα σύνθετο και αντιφατικό πρόβλημα που αποτελεί ο προσδιορισμός των χρήσεων και η συσχέτισή τους για τη θεωρία της λειτουργικής πλευράς του αρχιτεκτονικού έργου. Με τις χρήσεις διαπλέκεται η σχέση ιδιωτικό και δημόσιο. Η πολυσυζητημένη αυτή διάκριση, όταν παραμένει πολύ γενική απλοποιημένη και απλοποιητική, προκαλεί πολλαπλές διαβρώσεις και υπεραπλοποιεί τις σύνθετες κι πολυσήμαντες ανθρώπινες σχέσεις.

Υποστηρίζει πως οι χρήσεις και η λειτουργία αφορούν τις γενικές, τις ειδικές απαιτήσεις, τις βιολογικές ανάγκες, τις ανθρώπινες σχέσεις και τις ειδικές συγκεκριμένες χρήσεις. Η προσέγγιση και η κατανόηση της λειτουργίας γίνεται πιο πραγματική όταν έρθουν σε σχέση με την επιθυμία για έναν χώρο, μια κατάσταση, για ορισμένες συνθήκες ζωής. Η επιθυμία με τη σειρά της δηλώνει ‘κίνηση προς’ κάτι και είναι από τη μία προσωπική και

Σελίδα|9

από την άλλη συλλογική. Οι λειτουργίες δεν μπορούν να απομονωθούν από το ίδιο το έργο, είναι δύσκολο και πολύπλοκο. Η ίδια η σύνεση παίρνει μέρος στην εξακρίβωση και διατύπωση των χρήσεων. Η σύνθεση λοιπόν ανακαλύπτει και επικαθορίζει τη λειτουργία. Οι χρήσεις συνήθως υπεραπλοποιούνται, προσδιορίζονται από στερεότυπα και συνοπτικά δεδομένα απαιτήσεων. Το διάγραμμα των σχέσεων των χρήσεων αποτελεί ένα στάδιο της λύσης του αρχιτεκτονικού προβλήματος και είναι μόνο ένα μέρος της συνθετικής διαδικασίας. Η ολοκληρωμένη ανάλυση της λειτουργίας περιλαμβάνει και την αντιληπτική οργάνωση, δηλαδή τις μορφές και τη γεωμετρία.

Ο συγγραφέας θεωρεί πως η στάση του αρχιτέκτονα για την αρχιτεκτονική αποτελεί την ίδια τη στάση ζωής του αρχιτέκτονα. Στάση η οποία προσδιορίζει κι επιχειρεί να συσχετιστεί με το έργο. Αυτό δεν σημαίνει όμως απαραίτητα ότι το έργο θα είναι απαραίτητα επιτυχημένο. Απαιτείται ο συνδυασμός των στοιχείων του χώρου με βάση τις ανθρώπινες σχέσεις και συνθήκες ζωής. Το έργο σχεδιάζεται σύμφωνα με ορισμένες απόψεις για τις συνθήκες ζωής. Πρέπει να υπενθυμίζεται πως ο ρόλος και η παρουσία της ιδεολογίας και της φιλοσοφίας του έργου είναι σημαντικά. Με βάση τις γενικές συντακτικές αρχές, το έργο συγκροτείται από ασυσχέτιστα στοιχεία, τα οποία συνδέονται με συμπεριφορές και συνθήκες ζωής.

Το αρχιτεκτονικό έργο επίσης ορίζεται από το αντιληπτικό περιβάλλον ή αλλιώς η αντιληπτική κατάσταση. Η αντιληπτική αυτή κατάσταση περιλαμβάνει όλα τα αντιληπτικά στοιχεία και τις σχέσεις τους. Σε αυτά τα στοιχεία περιλαμβάνονται τα οπτικά, όπως τα γεωμετρικέ χαρακτηριστικά, τα ηχητικά, όπως ο θόρυβος και η μουσική, η υφή, η οσμή, τα κιναισθητικά και της γεύσης.

Ο χώρος και τα υλικά στοιχεία αποτελούν τα κύρια στοιχεία και μέσα για την αρχιτεκτονική σύνθεση. Ο χώρος παίρνει διαστάσεις, γίνεται φανερός και περιγράφεται από τα υλικά στοιχεία. Τα υλικά στοιχεία με τη σειρά τους είναι όλα τα ‘φυσικά’ στοιχεία του έργου, όπως π.χ. ο πέτρινος τοίχος, το δέντρο κ.λπ.

Ο τρόπος με τον οποίο λύνεται ένα αρχιτεκτονικό πρόβλημα συσχετίζεται με τις εικόνες και τις προσωπικές εμπειρίες που έχει ο αρχιτέκτονας και με τις θεωρητικές, πραγματοποιημένες και εφαρμοσμένες απόψεις για την αρχιτεκτονική. Οι συγκροτήσεις του χώρου και της γεωμετρίας είναι αυτές που συζητούνται στην τυπολογία του αρχιτεκτονικού έργου. Οι συγκροτήσεις αποτελείται από διάφορες κατηγορίες, μερικές είναι τα στερεότυπα και τα μορφώματα. Δύο κύρια χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής σύνθεσης αποτελούν επίσης η συσχέτιση του υλικού με υλικό, χώρου-χώρου με χώρο-χώρο και υλικού με χώρο-χώρο.

Με βάση τα χαρακτηριστικά της αντιληπτικής οργάνωσης του αρχιτεκτονικού έργου διατυπώνεται το συντακτικό της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Οι γενικές συντακτικές αρχές και οι συντακτικές κατηγορίες οργάνωσης είναι αυτά που ορίζουν πρώτα το αρχιτεκτονικό έργο.

Σελίδα|10

Υπάρχουν μερικές γενικές αρχές οι οποίες χαρακτηρίζουν το αρχιτεκτονικό έργο. Ο συγγραφέας του βιβλίου αναφέρει τέσσερις από τις αρχές. Πρώτη αρχή αποτελούν τα επιμέρους στοιχεία, τα οποία αποτελούν σύνολο το κάθε ένα από αυτά, όπου αυτή είναι και η διπλή ταυτότητα του αρχιτεκτονικού έργου. Δεύτερη αρχή είναι η συνέχεια και η ασυνέχεια, δηλαδή η σύνδεση του χώρου με χώρο και υλικού με υλικό. Οι δύο τρόποι σύνδεσης πραγματοποιούνται ή με συνέχεια του χώρου που δηλώνει ασυνέχεια υλικού ή με συνέχεια υλικού που δηλώνει ασυνέχεια του χώρου. Η γενική αρχή της συνέχειας ασυνέχεια αποτελεί τη γενική αρχή της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Μια περίπτωση της γενικότητας αυτής της αρχής αποτελεί το μικρο-τοπίο. Η Τρίτη γενική αρχή είναι η μεταβολή της σύνθεσης ως σύνταξη της συνέχειας – ασυνέχειας. Μεταβολή είναι οποιαδήποτε αφαίρεση, προσθήκη, υποδιαίρεση και αλλαγή σχήματος όπου αποτελούν την κυριότερη διαδικασία της σύνθεσης. Τέταρτη αρχή είναι οι άξονες ως προς το συντακτικό της μετακίνησης. Είναι η πιο χαρακτηριστική και εύκολη αντιληπτή συμμετοχή του ανθρώπου στο αρχιτεκτονικό έργο. Οι διαδρομές αποτελεί ένα σύστημα κινήσεων και για να πραγματοποιηθεί αυτό το σύστημα χρειάζονται το κύριο συντακτικό στοιχείο που είναι οι άξονες. Η μετακίνηση μπορεί να είναι συμμετρική ή ασύμμετρη.

Στη συνέχεια του βιβλίου ο συγγραφέας κάνει αναφορά σε ‘έτοιμες’ λύσεις που χρησιμοποιούνται για τη λύση της αρχιτεκτονικής δημιουργίας. ‘Έτοιμους’ συσχετισμούς που χρησιμοποιούνται άλλοτε με λιγότερη και άλλοτε με περισσότερη αντίληψη του ρόλου τους. Διερευνά και υποστηρίζει πως αυτοί οι συσχετισμοί και οι διατάξεις των χώρων πρέπει να ‘απομονωθούν από ιστορικές αναφορές και κατασκευαστικές συσχετίσεις ώστε να αποκαλυφθούν οι χωρικές συνιστώσες τους.

Παρακάτω αναφέρεται πως η αρχιτεκτονική προσδιορίζει τα όρια στο χώρο τα οποία άλλοτε είναι σαφή, άλλοτε άμεσα και ασφυκτικά και άλλοτε έμμεσα ου δεν γίνονται τόσο εύκολα κατανοητά. Αναφέρει πως τα όρια αυτά επιτρέπουν συνέχειες και ασυνέχειες τις οποίες αναλύει πιο πριν.

Οι στοιχειώδεις συγκροτήσεις του χώρου, τα μορφώματα του χώρου αφορούν τις κύριες και βασικές καταστάσεις χώρου και δεν έχουν κανένα άλλο χαρακτηριστικό, γεωμετρικό μεγέθους, κατασκευής, υλικών. Τα μορφώματα του χώρου επίσης ορίζουν τη συνέχεια-ασυνέχεια του χώρου και του υλικού.

Ο συγγραφέας αναφέρεται στην τυπολογία του χώρου, ένα ζήτημα που παρουσιάζεται συχνά. Διευκρινίζει πως ο τύπος είναι η συγκρότηση και ο σχηματισμός του χώρου που δεν είναι στοιχειώδης, που δεν μπορεί να περιγραφεί μόνο με τον λόγο όπως το μόρφωμα. Αφορά την εξέλιξη, την επεξεργασία μιας κατηγορίας μορφώματος και τη συνδυαστική τους. Είναι μια συγκρότηση χώρου που μπορεί να έχει περικεντρικές διατάξεις. Αναφέρεται στις διατάξεις και στις συγκροτήσεις στην κλίμακα του κτιρίου, της γειτονιάς και της πόλης. Επιπρόσθετα αναφέρει τη σημασία του στερεότυπου, πως είναι δηλαδή συγκροτήσεις χώρων με τυπολογικό χαρακτήρα που προσδιορίζουν και γεωμετρικά χαρακτηριστικά αλλά και πολλά επιμέρους χαρακτηριστικά.

Σελίδα|11

Ο συγγραφέας στη συνέχεια προσθέτει ορισμένες παρατηρήσεις για να κάνει σαφέστερες τις διακρίσεις των τριών κατηγοριών του συντακτικού του χώρου και τους τρόπους παρουσίας τους στη δύσκολη συνθετική διαδικασία.

Σε ένα επόμενο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο συντακτικό της γεωμετρίας στο χώρο με διευκρινίσεις στις βασικές κατηγορίες, κύρια χαρακτηριστικά και περιορισμούς. Το συντακτικό της γεωμετρίας του χώρου αποτελούν τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά, ο τρόπος σύνδεσης των υλικών στοιχείων και του χώρου – χώρου με το χώρο – χώρο, όπου διαμορφώνουν τις γεωμετρικές συνθήκες και την οργάνωσή τους. Εν συνέχεια συσχετίζονται και επικαλύπτονται κρίσιμα ζητήματα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και της αρχιτεκτονικής πρακτικής, όπως το γεωμετρικό σχήμα, τα υλικά και η κατασκευή. Γίνεται σαφή διάκριση των διαφορετικών στοιχείων του έργου και επιχειρεί να δώσει στη σύνθεση δημιουργικές δυνατότητες απελευθερώνοντας περιοριστικές συσχετίσεις. Κύριες συγκροτήσεις του συντακτικού της γεωμετρίας είναι το πλέγμα, η επιφάνεια και ο όγκος, οι οποίες παράγονται από το σημείο, τη γραμμή και το επίπεδο. Αυτές οι κατηγορίες συχνά ‘κρύβονται’ στο έργο με τέτοιο τρόπο ώστε να χρειάζεται ειδική αναλυτική τεκμηρίωση για την αναγνώρισή τους. Ανάλογα με το βαθμό πολυπλοκότητας, ασάφειας, γενικότητας και προσδιορισμού, ο συγγραφέας, αναφέρει τις τρεις κατηγορίες των συγκροτήσεων του συντακτικού της γεωμετρίας, που είναι τα μορφώματα, οι τύποι και τα στερεότυπα.

Τα μορφώματα του συντακτικού της γεωμετρίας είναι το πλέγμα, η επιφάνεια και ο όγκος, όπως παραπάνω αναφέρει ο συγγραφέας. Αποτελούν βασικές έννοιες του συντακτικού της γεωμετρίας. Υποστηρίζει πως τα συστατικά χαρακτηριστικά και των τριων κατηγοριών είναι η συνέχεια και η ασυνέχεια τα οποία προσδιορίζουν τις δύο καθοριστικές συνδέσεις, τη σύνδεση των υλικών στοιχείων μεταξύ τους και τη σύνδεση χώρου – χώρου με χώρο – χώρο.

Με βάση τα συντακτικά στοιχεία της γεωμετρίας στο χώρο ο συγγραφέας κάνει αναφορά σε τρεις κατηγορίες των Προτύπων Γεωμετρικής Οργάνωσης(Π.Γ.Ο.), όπως ονόμασε ο ίδιος. Το πλέγμα, όπου υπάρχει συνέχεια σύνδεσης υλικών στοιχείων , δηλαδή ασυνέχεια χώρου, η επιφάνεια, όπου υπάρχει ασυνέχεια σύνδεσης υλικών στοιχείων, δηλαδή ασυνέχεια χώρου και ο όγκος, όπου υπάρχει συνέχεια σύνδεσης υλικών στοιχείων , δηλαδή πάλι ασυνέχεια χώρου. Στη συνέχεια αναφέρει συγκεκριμένα για τα ανοίγματα – παράθυρα, πόρτες τα οποία προκύπτουν από η βασική υπόθεση που διατυπώνει η κατηγορία του μορφώματος του συντακτικού της γεωμετρίας. Υποστηρίζει πως η ταύτιση με κατασκευαστικές μεθόδους και υλικά οδηγεί τους τύπους του συντακτικού της γεωμετρίας σε συγκροτήσεις με υψηλό βαθμό ακαμψίας. Οι συγκροτήσεις αυτές είναι τα στερεότυπα του συντακτικού της γεωμετρίας του χώρου, όπου με αυτά γίνεται η σύνθεση, της καθημερινής αρχιτεκτονικής πρακτικής.

Ο συγγραφέας αναφέρει πως η συγκρότηση, η συσχέτιση, διαφορετικών Π.Γ.Ο. σε ένα έργο, σε μία σύνθεση γίνεται με διαφορετικούς τρόπους. Υποστηρίζει πως η χρησιμοποίηση και ενός μόνο Π.Γ.Ο. μπορεί να διαμορφώσει ένα δημιουργικό και

Σελίδα|12

πρωτότυπο έργο. Αναφέρει επίσης μερικά από τα κριτήρια της σύνθεσης που μπορούν να συμβάλλουν στην αξιολόγηση του θέματος. Θεωρεί πως τα Π.Γ.Ο. διαμορφώνουν ορισμένους αναλυτικούς κανόνες, οι οποίοι είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύνθεση. Γράφει επίσης πως αν δεν υπάρχουν αναλυτικοί κανόνες για τις βασικές κατηγορίες της γεωμετρικής τυπολογίας, για τα κριτήρια συνδυαστικής τους και για τα συσχετισμένα ζητήματα των ανοιγμάτων και των υλικών εφαρμογής τότε η σύνθεση υποστηρίζει πως δεν αποτελεί αρχιτεκτονική σύνθεση. Αναφέρει επίσης το θέμα της ‘παράβασης’ σε σχέση με ένα σύστημα, πως η αταξία μπορεί να είναι και ένα είδος τάξης μιας υψηλής πολυπλοκότητας τάξης, τα οποία αποτελούν κρίσιμα ζητήματα που δεν αποσαφηνίζοντα δογματικά.

Στη συνέχεια του βιβλίου γίνεται αναφορά πως η στατική λύση, η κατασκευή και η αντιληπτική οργάνωση ανήκουν στο συντακτικό του χώρου και της γεωμετρίας, δημιουργώντας τρία διαφορετικά συστήματα τα οποία πρέπει να συνδυαστούν και να συντονιστούν. Αυτά τα τρία συστήματα αλληλοεπηρεάζονται και αλληλεξαρτώνται, ανάλογα με τις χρήσεις και την οικονομική πλευρά του έργου αλλά και από την ίδια την άποψη του αρχιτέκτονα, για αυτό συνήθως παρουσιάζουν συγχύσεις και ασάφειες τόσο ώστε συχνά αυτά τα ζητήματα να ταυτίζονται. Αναφέρεται εν συνέχεια σε αυτές τις συγχύσεις-πλάνες.

Η κλίμακα είναι ένα ζητούμενο το οποίο ο συγγραφέας αναλύει και αναφέρει. Ζητούμενο που έχει σχέση με το μέγεθος που δεν εξαρτάται όμως μόνο από τις διαστάσεις. Ειδικότερα αναφέρει την μετατόπιση και όχι την παραμόρφωση της βασικής αντίληψης της κατάστασης του χώρου, όπου έχει άμεση σχέση. Υποστηρίζει πως η κλίμακα έχει άμεση σχέση με το οικείο, δια μέσου της οικείας σχέσης δηλαδή του μέρους προς το όλον, σε όλα τα επίπεδα της διπλής ταυτότητας του έργου, ώστε και ενός μέρους ως όλου προς ένα άλλο μέρος, όπου αυτό ονομάζεται κλίμακα. Τα ζητήματα της κλίμακας αποτελούν συνήθως μια ακόμη περίπτωση της ψευδαίσθησης της προτεραιότητας του οπτικού στην αρχιτεκτονική. Θεωρεί πως η κλίμακα έχει χαρακτήρα δυναμικό και όχι επιθετικό, και για αυτό επειδή δεν είναι απολύτως σταθερή, εκτός από τις τυπικές περιπτώσεις.

Ύστερα αναφέρει ζητήματα για την ολοκληρωμένη σύνθεση. Επαναλαμβάνει πως τα συντακτικά θέματα τα οποία αναφέρθηκαν προηγουμένως και αναλύθηκαν αποτελούν αλληλεξαρτώμενες καταστάσεις, όπου η συνδυαστική τους αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της σύνθεσης, όπου τη στηρίζει και είναι μια ανεπαρκής περιγραφή του συνόλου, του αρχιτεκτονικού έργου. Προχωρώντας αναφέρει την ολοκληρωμένη αντιληπτικής οργάνωση η οποία συμπληρώνει, συντονίζει και εν τέλει ολοκληρώνει την οργάνωση του αρχιτεκτονικού έργου με όλα τα αντιληπτικά στοιχεία τα οποία αναφέρει: το σχήμα, το χρώμα, την υφή, τον ήχο, την οσμή και με έναν ορισμένο τρόπο τη γεύση, στοιχεία τα οποία αναφέρθηκαν προηγουμένως. Τα στοιχεία μιας ολοκληρωμένης σύνθεσης βρίσκονται συνέχεια σε αλληλεξάρτηση όπως επαναλαμβάνει ο συγγραφέας, όπου παρουσιάζουν πολλαπλότητα και στους τρόπους σύνθεσής τους.

Σελίδα|13

Παρακάτω ο συγγραφέας θεωρεί πως για να ολοκληρωθούν κατά ένα μέρος η ολοκληρωμένη σύνθεση, η ολότητα που εγκαθιστά το έργο της αρχιτεκτονικής, είναι απαραίτητα η σχέση της φύσης με το έργο, όπου αναφέρει σύντομα ορισμένα χαρακτηριστικά. Αναφέρει πως η φύση υπάρχει στον άνθρωπο ως οικοσύστημα και πως για την οργάνωση μιας σύνθεσης λαμβάνονται υπόψη τα ‘κύτταρα’ φύσης τα οποία διαμορφώνον το υπαίθριο περιβάλλον. Υποστηρίζει πως ο τρόπος που η αρχιτεκτονική κατανοεί και συντάσσει τα στοιχεία της φύσης στη σύνθεση μπορεί να φανερώσει ή και να καταργήσει την ολοκληρωμένη παρουσίας τους. Εν συνέχεια ο συγγραφέας προσδιορίζει τον όρο τόπο για την αρχιτεκτονική. Ο τόπος περιγράφει την πρόθεση ενός χώρου και την ταυτότητά του, δείχνοντας τι πρέπει να συνιστά το αρχιτεκτονικό έργο. Αναφέρεται σε μια γεωγραφική περιοχή και είναι συνδεδεμένος με αυτήν προσωπικά, όπου σε αυτή την περίπτωση προσδιορίζει τα αντιληπτικά στοιχεία.

Ο συγγραφέας θεωρεί πως η παρουσίαση του έργου με σχέδια κατόψεων και τομών χρειάζεται ειδικούς τρόπους για να παρουσιαστούν κάποια στοιχεία της πολλαπλότητας του έργου. Όμως με αυτό τον τρόπο παρουσίασης εμφανίζονται ‘αναπηρίες’ όπως αναφέρει, όπου δεν περιγράφονται τα αλληλεξαρτώμενα στοιχεία της ολότητας με διαφορετικές θέσεις με σύνθετες συνθήκες απομνημόνευσης, διαδρόμων ήχου κ.λπ. Υποστηρίζει πως οι μακέτες δεν ολοκληρώνουν την ολότητα του έργου, ούτε οι πολλαπλές απεικονίσεις του CAD, του video και του multimedia. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να προσδίδουν περιορισμένη και συχνά παραμορφωμένη εικόνα και πληροφόρηση για το αρχιτεκτονικό έργο και έτσι η άποψη για την αρχιτεκτονική παραποιείται. Μπορεί όμως να απεικονισθεί η αρχή και η πρόθεση του έργου.

Στη συνέχεια, δίνει ένα παράδειγμα με βάση την κλασσική αρχιτεκτονική, μέσω ενός κειμένου που αποτέλεσε διάλεξη – ανακοίνωση στην Conference on Relativism στη Σχολή Αρχιτεκτονικής της Architectural Association στο Λονδίνο το Μάιο του 1987 και διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Cincinnati University, τον Απρίλιο του 1989.

Ο συγγραφέας κάνει αναφορά στα ρυθμολογικά χαρακτηριστικά και διευκρινίζει πως ό,τι ονομάζεται στυλ στα εκλεκτικισικά και άλλα σχετικά έργα δεν αποτελούν ρυθμολογικά χαρακτηριστικά. Αντιθέτως τα ρυθμολογικά χαρακτηριστικά στην ελληνική κλασσική αρχιτεκτονική περιείχαν έναν ειδικό συμβολισμό τελείως διαφορετικό από τη σημερινή χρησιμοποίησή τους ως στοιχείων του έργου. Θεωρεί πως τα λεγόμενα σήμερα στιλιστικά στοιχεία αποτελούν στο έργο της ελληνική κλασσικής αρχιτεκτονικής έναν ‘επιμέρους’ κόσμο. Παρακάτω αναφέρεται στη στοά και το αίθριο, στοιχεία τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται ως στοιχεία ταυτότητας για την κλασσική αρχιτεκτονική, στοιχεία της χωρικής τυπολογίας με διαχρονική παρουσία. Υποστηρίζει πως η σύνταξη της στοάς και του αίθριου στο αρχιτεκτονικό έργο είναι αυτή που μπορεί να δώσει πληροφορία για την ταυτότητα του κλασσικού αρχιτεκτονικού έργου.

Στη συνέχεια δίνει παραδείγματα για τη διπλή ταυτότητα του αρχιτεκτονικού έργου που προσεγγίζει τη συσχέτιση με άλλα στοιχεία του ευρύτερου χώρου. Ένα παράδειγμα που δίνει είναι ο Παρθενώνας μια σημαντική συμβολική παρουσία στο βιβλίο του. Σήμερα η

Σελίδα|14

σχεδίαση ενός κτιρίου με το ρυθμό και τα ρυθμολογικά χαρακτηριστικά του Παρθενώνα δεν αποτελεί πρόταση της ελληνικής κλασικής αρχιτεκτονικής. Το κτίριο αποτελεί μέρος ενός κτισμένου μικρο-ιστού, ενός συντεταγμένου χώρου που του ανήκει. Θεωρεί πως κάθε αρχιτεκτονικό έργο στην Ακρόπολη είναι ένα συνεκτικό σύνολο συσχετισμών, στάσεων, διαδρομών, διόδων, τα οποία αποτελούν απαραβίαστα στοιχεία της οργάνωσης του χώρου.

Στα τελευταία κεφάλαια διατυπώνει ένα συντακτικό σύστημα οργάνωσης του χώρου που έχει γενική ισχύ και δεν περιορίζεται σε ορισμένες μόνο ειδικές αναγνώσεις και επισημάνσεις, και αυτό το επιχειρηματολογεί με την κατανομή του χώρου η οποία πραγματοποιείται με ενδιάμεσα όρια χώρου. Θεωρεί πως για την κλασική πραγματικότητα θα μπορούσαν να διατυπωθούν γενικές αρχές οργάνωσης και στο σύνολο του έργου και στα επιμέρους στοιχεία του. Υποστηρίζει πως η κλασική πραγματικότητα περιέχει πολλά κοινά συντακτικά στοιχεία με την οργάνωση του χώρου.

Επίσης, διατυπώνει πως το έργο – σύνολο είναι μια διπλή ταυτότητα. Δηλαδή το αρχιτεκτονικό έργο μικρής ή μεγάλης κλίμακας δεν αποτελεί το περίβλημα ενός κτιρίου μόνο, αλλά ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο σύνολο, έναν τόπο – κόσμο. Αποτελεί μια ασύμμετρη και πολύπλοκη εσωτερική συγκρότηση με σαφής αντιθετικές ρυθμίσεις. Υποστηρίζει πως η τυπολογική ταυτότητα της κλασικής αρχιτεκτονικής τον΄΄ιζει ΄΄όλα τα μέρη του έργου όπου διαδραματίζονται λατρευτικές λειτουργίες και όχι μόνο ένα κτίριο. Θεωρεί πως κυριαρχεί η ενότητα από τα στοιχεία του έργου.

Ο συγγραφέας κλείνει το βιβλίο αναφερόμενος στα ζητήματα του χώρου σχετικά με το στυλ δίνοντας μια σχεδιαστική αναδιαμόρφωση σε δύο παραδείγματα.

Σελίδα|15

Εικονογραφικές Αναπαραστάσεις του όρου: μικροτοπίο

Σελίδα|16

Σελίδα|17

Σελίδα|18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ένα Συντακτικό της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, Δημήτρης Α. Φατούρος 2. Pdf: Ερευνητική εργασία: Γεωργία Γκοτσοπούλου 3. Pdf: Διπλωματική εργασία: Βιργινία Μαλάμη 4. Aldo Rossi (1991). Η αρχιτεκτονική της πόλης, University Studio Press,

Θεσσαλονίκη 5. http://www.lifo.gr/articles/cities_articles/89685