Õóëñíû áààâãàé áóþó Ïàíäà íü äàÿí äýëõèéí àìüä áàéãàëü, áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õàäãàëàí õàìãààëæ ¿ëäýõèéí áèëýã òýìäýã áîëæ èðëýý.

Ýíýõ¿¿ ºâñºí òýæýýëò áààâãàéíû íýã òºðºë ç¿éëèéã ò¿¿íèé àìàð àìãàëàí, äàâòàãäàøã¿é ä¿ð òºðõèéí óëìààñ äýëõèé äàÿàð õàéðëàæ èðñýí áºãººä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí õóâüä íýí îíöãîé áàéð ýçýëæ áàéäàã íü óã áàéãóóëëàãà ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí öàãààñàà áóþó 1961 îíîîñ õîéø õóëñíû áààâãàéã ººðèéí áàéãóóëëàãûí áèëýã òýìäýã áîëãîí õýðýãëýñýýð áàéãààòàé õîëáîîòîé.

Õóëñíû áààâãàé áóþó ïàíäàãèéí Àìüäðàõ îð÷èí: Íàâ÷èò áîëîí õîëèìîã îé þì.

Õÿòàäûí áàðóóí ºìíºä ìóæèéí íóòãóóä: Ãàíñó, Øààíñè, Ñè÷óàí áîëîí Ò¿âäèéí òàëààñ ç¿¿í òèéø òàðõæýý.

IUCN áóþó Çýðëýã àí àìüòíûã õàìãààëàõ îëîí óëñûí õîëáîîíû àíãèëëààð íýí õîâîðäñîí ç¿éëä áàãòäàã.

Òîî òîëãîéí õóâüä 1600 îð÷èì ¿ëäñýí.

Õóëñíû áààâãàé íü í¿ä, ÷èõ, ìºð áîëîí äºðâºí ìº÷íèé õàâèàðàà õàð ºíãºòýé áîëîâ÷ öàãààí ¿ñ á¿õèé í¿¿ð, èõ áèåòýé. 150 ñì îð÷èì ºíäºð áèåòýé, 10-15 ñì óðò ñ¿¿ëòýé. Íàñ áèåíä õ¿ðñýí õóëñíû áààâãàé íü 100-150 êã îð÷èì õ¿íä æèíòýé áàéäàã áà ãîëäóó ýð íü ýìýýñýý ºíäºð áîëîí æèíãèéí õóâüä 10-20 õóâèàð òîì áàéäàã. Õóëñíû áààâãàé ºäºðò 18-23 êã õóëñ èääýã.

ªìíºä ìº÷ íü õóëñ áàðüæ, ò¿¿íèéã íÿöàëæ èäýõýä èë¿¿ çîõèöîí õºãæñºí áàéäàã. Õ¿ðýí áààâãàéíû íýã ç¿éë òºðºë ãýæ ¿çäýã áà õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí íü ìàõ÷èí àìüòíû çîõèîí áàéãóóëàëòòàé áîëîâ÷ õóëñààð õîîëëîñîîð “öàãààí õîîëòîí” áîëæýý. Ãàçàðò àìüäàðäàã áîëîâ÷ ìîäîíä àâèðàõ ðåôëåêñ íü õàäãàëàãäàí ¿ëäñýí. ªâºë è÷äýãã¿é áºãººä ºâºë õàâàðòàà íàì äîð ãàçàð ðóó í¿¿í áóóðèà ñýëãýäýã.

Õÿòàäûí Øàð ìºðíèé ñàâ ãàçðûí ýõ îð÷ìîîð íóòàãëàæ èðñýí íü õ¿í àìûí ñóóðüøèë íÿãòøèë ºíäºðòýé ãàçàð íóòãèéí òîîíä îðäîã, ýíýõ¿¿ ãàçàð íóòãèéí áàéãàëèéí áàÿëãèéã îëîí çóóíû òóðøèä õýäýí çóóí ¿åýðýý õ¿ì¿¿ñ àøèãëàñààð áàéõ áîëíî, èéì ó÷ðààñ õóëñíû áààâãàéòàé õýðõýí çîõèöîí çýðýãöýí îðøèõ âý ãýäýã àñóóäàë õóðöààð òàâèãäñààð áàéíà. Ãýòýë ºíººäºð ýíýõ¿¿ òàéâàí àìãàëàí, ºâñºí òýæýýëò õóëñíû áààâãàéí àìüäðàõ îð÷èí óëàì õîìñäîí òàñàðõàéòàæ, õóóëü áóñ àíãíàëòàä ºðòñººð áàéíà.

2005 îíû äóíäóóð ãýõýä Õÿòàäûí çàñãèéí ãàçàð èõýýõýí àíõààðàë òàâüæ õºðºí㺠õ¿÷ çàðöóóëñíû ä¿íä 10400 êì2 òàëáàé á¿õèé íèéò òàðõàö íóòãèéí íü 45 õóâèéã íü õàìàðñàí 50 ãàðóé íººö ãàçðóóäûã áàéãóóëæ õóëñíû áààâãàéí 61 õóâü áóþó 980 îð÷ìûã íü õàìãààëàëòàä àâ÷ ÷àäñàí áàéíà. Õàðèí ýäãýýð õàìãààëàëòòàé ãàçðûí õèëýýñ ãàäóóð òàðõàæ áóé õóëñíû áààâãàéí õóâüä

àñóóäàë íèëýýí õ¿íä áàéãàà íü õóóëü áóñ õóëãàéí àãíóóð, òàðõàö íóòãèéí òàñàðõàéòàë çýðýã øàëòãààíòàé õîëáîîòîé.

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí õóëñíû áààâãàéã õàìãààëàõ òàëààð 1980 ààä îíîîñ èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààã ÀÍÓ-ûí íýðò ýðäýìòýí Æîðæ Øàëëåðèéí óäèðäëàãààð Õÿòàäûí ýðäýìòäèéí õàìòààð Óîëîíã áàéãàëèéí íººö ãàçàðò õèéæ ýõýëñýí áàéäàã. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí Õÿòàëûí çàñãèéí ãàçðûí óðèëãààð õóëñíû áààâãàéã õàìãààëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõàä õàìòðàõ ñàíàëûã àâñàí àíõíû áàéãàëü õàìãààëëûí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà áàéëàà. Îäîî Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí Õÿòàäûí çàñãèéí ãàçàðò õóëñíû áààâãàéã õàìãààëàõ ¯íäýñíèé Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íü òóñàëæ áàéíà.

ÄÝËÕÈÉ ÄÀÕÈÍÄ ßÌÀÐ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ ßÂÓÓËÆ ÁÀÉÍÀÝíýõ¿¿ õýñýãò óíøèã÷ òà á¿õýíäýý

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãààñ îëîí óëñûí ò¿âøèíä áîëîí äýëõèéí áóñàä óëñ îðîíä õèéãäýæ áóé àæëààñ, óã áàéãóóëëàãûí http://www.panda.org âýá õóóäàñíààñ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìýäýýëëèéã áóóëãàí Ìîíãîë õýëíýý õºðâ¿¿ëýí òàíèëöóóëàõ áîëíî. Ýíý óäààä 2007 îíû 3 ñàðä áàéðëóóëñàí ìýäýýíýýñ òàíèöóóëæ áàéíà.

2007.03.13. Ìîñêâà, ÎÕÓ. Îðîñûí Ç¿¿í Ñèáèðü_ Íîìõîí

Äàëàéãààð äàìæèí ºíãºðºõ äýëõèéí õàìãèéí óðò ãàçðûí òîñ äàìæóóëàõ õîîëîéã Àìàð ìºðíèé áàðûã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ÷èãëýëèéã íü ººð÷ëºõººð áîëñíîî àëáàí åñîîð çàðëàëàà. Àìàðûí áàðûí õàìãèéí ñ¿¿ëä ¿ëäñýí ò¿øèö òàðõàö íóòàã áîëîõ Ïðèìîðñêèéí çàõ õÿçãààð íóòàã áóþó Âëàäèâîñòîêîîñ ÷àíõ áàðóóí ºìíº îðøèõ Ïåðåâîçíàÿ õîéãîîð àíõëàí óã õîîëîéã äàéðàí ãàðàõààð òºëºâëºæ áàéñíûã íü 2 æèëèéí òóðø Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Îðîñûí ñàëáàð óéãàã¿é òýìöñýíèé ä¿íä Êîçìèíèé õîéãîîð äàìæèí ºíãºðºõººð áîëãîñîí áàéíà. Ýíý áîë Îðîñûí áàéãàëü õàìãààëëûí ò¿¿õýí äýõü àðãàã¿é òýìäýãëýëò ÿëàëò ãýæ Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Îðîñûí ñàëáàðûí Áàéãàëü õàìãààëëûí õºòºëáºðèéí çàõèðàë Åâãåíèé Ùâàðö òýìäýãëýñýí áàéíà.

4200 êì óðò, 11,5-15 ìèëëèàðä äîëëàðûí ºðòºã á¿õèé óã õîîëîéã áàðüñíààð ãàçðûí òîñûã ßïîí, Ñîëîíãîñ, ÀÍÓ çýðýã óëñ îðíóóäàä çàðàõ áîëîìæòîé áîëîõ áà óã õîîëîéã 2008 îíä áàðüæ äóóñãàõààð òºëºâëºæ áàéãàà àæ. Óã õîîëîé áàðèãäàæ äóóñààä 50 ãîëûã äàìíàí ºíãºð÷, 32 øàõóóðãà íàñîñíû ñòàíöèéí òóñëàìæòàé àæèëëàõ þì áàéíà. Áàéãàëü íóóðààñ 400 êì-ä îðøèõ Òàéøåò õîòîîñ ßïîíû òýíãèñ õ¿ðòýë æèëäýý 56 ñàÿ òîíí òîñûã òýýâýðëýõ ÷àäàëòàé óã õîîëîéíû õóâüä áàéãàëü îð÷èíä ó÷ðóóëàõ õîõèðëûã àëü áîëîõ áàãàñãàõûí òóëä õàìãèéí îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò òåõíîëîãèéã õýðýãëýíý ãýæ àìëàæ áàéíà.

Ñîöèàëèçìûí ¿åä òóñäàà ÿàì áàéãààä

ºíºº ¿åä Òðàíñíåôòü õýìýýõ ãàçðûí òîñíû àñóóäàë çîõèöóóëäàã áàéãóóëëàãûã áèé áîëãîñîí áîëîâ÷ òýä Ïåðåâîçíàÿ õîéãèéí áàéãàëü îð÷èí, ýêîëîãèò ¿ç¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã îéøîîí ¿çýõã¿é áàéñàí õýäèé ÷ Îðîñûí çàñãèéí ãàçàð ìàø óõààëàã øèéäâýð ãàðãàæ äàìæóóëàõ õîîëîéã ººð ÷èãëýëä áàðèõ øèéäâýð ãàðãàëàà ãýæ Äýäõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí ¿çýæ áàéíà. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí áóñàäñóäàëãààíû áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí áîëîìæèò õóâèëáàðóóä áîëîõ 10 ãàçðûã ñóäàëæ ¿çýýä äýëõèéä 40 ãàðóé òîî òîëãîé ¿ëäñýí Àìàð ìºðíèé áàð áîëîí Ñèáèðèéí áàðíû õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ò¿øèö ãàçàð áîëîõ Ïåðåâîçíàÿ õîéãèéã õàìãààëàõ õýðýãòýé ãýñýí ä¿ãíýëòèéã ãàðãàñàí þì.

2007.03.13. Ãëîí, Ùâåéöàðè. Õÿòàä óëñ áàðûí õóäàëäààíä òîãòîîñîí

õîðèãèéã öóöëàõ íü óã àìüòíû ñ¿éðëèéã äàãóóëíà ãýæ îëîí óëñûí õýìæýýíä çýðëýã àí àìüòíûã õóäàëäààëàõ ÿâäëûã çîãñîîõûí òºëºº àæèëëàäàã TRAFFIC áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí òàéëàíä ìýäýãäëýý.

1993 îíîîñ õîéø õýðýãæèæ áàéãàà õîðèãèéã öóöëàõ òàëààð áàðûí ýä ýðõòýíã çàðæ àñàð èõ àøèã îëäîã áèçíåñìåí¿¿ä Õÿòàäûí çàñãèéí ãàçàðò ìàø èõ õ¿÷òýé øàõàëò äàðàìòûã ¿ç¿¿ëæ áàéãàà áºãººä õýðýâ òýä ýíý ñàíààíäàà õ¿ðýõ þì áîë çîðèóäûí àðãààð ¿ðæ¿¿ëñýí áàðûí ýä ýðõòýíèéã óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíä õýðýãëýõèéã çºâøººðíº ãýñýí ¿ã þì. Çýðëýã àí àìüòíû îëîí óëñûí õóäàëäààã çîõèöóóëàõ êîíâåíöèéí äàãóó óã õîðèãèéã íýâòð¿¿ëñýí íü áàðûí ýä ýðõòíèé õóäàëäàà, õýðýãëýýã ¿íäýñíèé çàõ çýýëèéí ò¿âøèíä íü ¿ã¿é áîëãîõîä èõýýõýí äºõºì ¿ç¿¿ëñýí þì. Ýíý íü Õÿòàäûí çàñãèéí ãàçðûí õóâüä ìàø öàãàà îëæ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí, áàðûã óñòàõ àþóëààñ àâàðñàí ìàø îíîâ÷òîé àðãà õýìæýý áàéñàí ãýäãèéã îëîí óëñûí ò¿âøèíä ºíäðººð òýìäýãëýäýã. Äýëõèé äàÿàð 7000 ãàðóéõàí áàð ¿ëäñýí ãýäýã áºãººä 9000 ãàðóé áàðûã òóñãàé çîðèóëàëòààð ÀÍÓ áîëîí Õÿòàäàä ¿ðæ¿¿ëæ áàéíà.

Õîðèã õýðýãæèæ áàéñàí ýíý õóãàöààíä 663 ãàðóé óëàìæëàëò ýìèéí äýëã¿¿ð¿¿äèéí 3 õ¿ðýõã¿é õóâü íü ë áàðûí ýä ýðõòíèéã çàðæ áàéñàí áà òîðãóóëü øèéòãýë ºíäºð, áàð õîâîðäñîí àìüòàí ãýäãèéã Õÿòàäûí æèðèéí àðä èðãýä èõ ñàéí ìýääýã áîëñîí áàéíà.

Ãýñýí õýäèé ÷ áàðûí ÿñíû äàðñ, Ò¿âä äýõü ¿íäýñíèé õóâöñàíäàà áàðûí àðüñ ¿ñ õýðýãëýäýã óëàìæëàë áàò áºõ áàéñààð áàéãàà, Áàð ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçðûí ýçýä, õºðºí㺠îðóóëàã÷èä õîðèãèéã öóöëàõûã óëàì èõýýð øààðäàõ áîëñîí ãýýä çàõ çýýë äýýð äýýð ýðýëò õýðýãöýý áàéñààð áàéãàà íü àñóóäëûã óëàì ò¿âýãòýé áîëãîæ áàéíà. Íýãýíò ¿ðæ¿¿ëãèéí áîëîí áàéãàëüäàà çýðëýãýýð áàéãàà áàðûí ýä ýðõòýí õîîðîíäîî ÿëãàãäàõã¿é òóë ýíýõ¿¿ õîðèãèéã öóöàëñíààð çýðëýã áàðûí òîî òîëãîé ýðñ õóìèãäàæ ¿íäýñòýí äàìíàñàí õóëãàéí àí öýöýãëýõ ¿íäýñ ñóóðü òàâèãäàíà ãýæ Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí áîëîí

ÄÁÕÑ (WWF) ñîíèí þóòàé âý

ÀÃÓÓËÃÀ1-ð í¿¿ðò

ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààð

ñîíèí þóòàé âý?

2-ð í¿¿ðò

3-ð í¿¿ðò

Áàéãàëü îð÷íû ìýäýý ìýäýýëë¿¿ä

4,5-ð í¿¿ðò

WWF.TNC.WCS-èéí õàìòûí àæèëëàãàà

Ìîíãîë îðíû ç¿¿í á¿ñýä

6-ð í¿¿ðò

Áºõºíãèéí õóëãàéí àí÷èä ÿë çàâøèõèéã

îðîëäîæ áàéíà

ÄÝËÕÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÑÀÍÃÈÉÍ ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÑÎÍÈÍ ¹1 (21), 2007

áóñàä ìýðýãæèëòí¿¿ä ¿çýæ áàéíà.

2007.03.13. Ñàíòÿãî äå Êàëè. Êîëóìá óëñ

ªìíºä Àìåðèêèéí ãîëûí äåëüôèíèé òîîëëîãî áàðàã äóóñ÷ áàéíà.

Äýëõèéä àñàð èõýýð õîâîðäñîí ãîëûí äåëüôèí çàãàñíû òîîëëîãûã õèéñýí Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Êîëóìáèéí ñàëáàðûí àæèëòíóóä áîëîí ýðäýìòýä çàãàñíû òîî òîëãîé ºññºíèéã õàðààä ñýòãýë õàíãàëóóí áàéíà. Áðàçèë, Êîëóìá, Ïåðó óëñûí Àìàçîí ìºðºí, Àòàêóàðè áîëîí Æàâàðè ãýñýí ãîëóóäûã ºãñºí 294 êì óðò çàìûã òóóëàí òîîëëîãî õèéõýä íèéò 520 çàãàñ òîîëîãäñîíû 321 íü ñààðàë, 199 íü ÿãààí äåëüôèí çàãàñ òîîëîãäñîí áàéíà. Èíãýñíýýð òýä Àìàçîí ìºðíèé äåëüôèí çàãàñ Îðèíîêî ìºðíººñ õàâüã¿é äýýð áàéäàëòàé áàéíà ãýäãèéã ìýäýæ àâ÷ýý. Õýäèéãýýð óñíû áîõèðäîë ãýýä àñàð èõ ýðñäýë áàéãàà ÷ ýäãýýð çàãàñ íü àìüäðàõ îð÷íîî ñîëüæ ÷àäñàí áàéíà ãýäãèéã Êîëóìáààð äàéðàí ºíãºðäºã Àìàçîí ìºðíèé õýñýãò òîîëîãäñîí çàãàñíû ïîïóëÿöè èëòãýæ áàéãàà þì áàéíà.

¯¿íèé äàðàà òàâ äàõü õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí òîîëëîãûã Áîëèâèéí ãîëóóäàä õèéãýýä ãîë ìºðíèé äåëüôèí çàãàñíû ìåíåæìåíò, õÿíàëòûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ ªìíºä Àìåðèêèéí òîìîîõîí ãîë ìºðíèé óñíû ÷àíàðûí òºëºâ áàéäàë çýðãèéã òàíäàõ þì áàéíà.

Îð÷óóëñàí ÄÁÕÑ (WWF)-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí àæèëòàí Á.Ýëáýãçàÿà

ÄÁÕÑ (WWF)-èéí ÌîíÃîË ÄÀÕü ÕªòªËÁªðèéí ÃÀçðÀÀð Ñîíèí

þÓòÀé âý?

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçðûí ñàíàà÷èëãààð ãÿëãàð óóòíû õýðýãëýýã áàãàñãàõ çîðèëãîîð 7 õîíîãèéí õºòºëáºðèéã Íîìèí Õîëäèíã ãðóïïòýé õàìòðàí Óëààáààòàð õîò äàõü Íîìèíãèéí 2 ñàëáàðò, òóõàéëáàë, Óëñûí èõ äýëã¿¿ðèéí ñóïåðìàðêåò áîëîí 3,4 ä¿ãýýð õîðîîëîëä áàéðëàõ Íîìèí ïëàçà äýëã¿¿ðèéí ñóïåðìàðêåòàä 2006 îíû 12 ñàðûí 25 íààñ 31 –íèéã äóóóñòàë àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëëàà.

Í¿¿äýë÷èí Ìîíãîë÷óóäûí õóâüä áàéãàëüòàéãàà çîõèöîí àìüäàð÷ èðñýí õýäèé ÷ äýëõèé íèéòèéí õºãæèë, äàÿàðøëûí óëáàà áîëñîí ç¿é çîõèñã¿é õýò õýðýãëýý áèäíèé õóâüä äàðóé øèéäýõ áîäèò àñóóäàë áîëîîä áàéíà. Õýäèéãýýð õîò õºäººãèéí áîëîí àìüäðàëûí ò¿âøíèé ÿëãàà èõòýé, õºãæèæ áàéãàà îðíû òîîíä îðäîã áîëîâ÷ õîòûí õ¿í àìûí àõóéí õýðýãëýý íü áóñàä ºíäºð õºãæèëòýé óëñ îðíóóäûí õýðýãëýýíèé ò¿âøèíä çàðèì òàëààðàà íýãýíò äºõºæ î÷îîä áàéãàà áèëýý. Ãýòýë áèäýíä ºíººã õ¿ðòýë áàðèàä àøèãëàëòàä îðóóëñàí ãàíö ÷ äàõèí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð àëãà áàéíà. Ãàð÷ áàéãàà õîã õàÿãäëàà õààø íü ÿàæ øèíãýýõ òàëààð ºíºº ¿åä òîëãîé ºâäºõã¿é áàéãàà ÷ àëñ õýòäýý òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã õ ý ð ý ã æ ¿ ¿ ë ý í õºãæèõºä ñààä áîëîõ ó÷ðààñ Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é õýðýãëýý áîëîí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã öààøèä õºãæ¿¿ëýõ ýíýõ¿¿ àëõìûã ñàíàà÷ëàí Ìîíãîëûí Ẻíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäààíû òîìîîõîí êîìïàíè áîëîõ Íîìèí õîëäèíã ãðóïïòýé õàìòðàí àæèëëàñàí áàéíà.

Ãÿëãàð óóòíû õýðýãëýýã áàãàñãàõàä õàìãèéí îíîâ÷òîé øèéäýë áîëîõ äààâóóí óóòûã 799 òºãðºãººð õóäàëäàí àâ÷, Ìîíãîë îðíû õîâîð àí àìüòíû íààëòûã óðàìøóóëàëä íü

Ãÿëãàð óóòíû õýðýãëýýã áàãàñãàõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëëààõ¿ðòñýí. ̺í óã áàéãóóëëàãààñ õèìèéí õîðò áîäèñûí çîõèñã¿é õýðýãëýýã çîãñîîõ òàëààð îëîí íèéòèéí ìýäëýã, áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõýä

÷èãëýñýí 3000 ãàðóé íîì òîâõèìëûã ¿íýã¿é òàðààëàà. ̺í õîã õàÿãäëûí ýðãýëò, õîã õàÿãäëûí ò¿¿íèé áàéãàëü äàõü çàäðàëûí õóãàöàà, ãÿëãàð óóòíû õîð õîëáîãäëûã õàðóóëñàí íýìýëò ìýäýýëýë á¿õèé çóðàãò

õóóäàñ, ìýäýýëëèéí ñ à ì á à ð ó ó ä û ã àæèëëóóëàâ,

Ýíý ¿éë àæèëëàãàà íü õóäàëäàí àâàã÷èäàä øèíæ æèëèéí áàÿðûí ºìíº ñýòãýë õàíàìæòàéãààð õóäàëäàà õèéõ. 2007 îíûã øèíýëýã áàéäëààð óãòàõ áîëîìæèéã ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð áîëîí Íîìèí Õîëäèíã

îëãîâ. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ

ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ õýðýãëýã÷äèéí äóíä ÿâóóëñàí óðüä÷èëñàí áè÷èë-ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä äààâóóí òîðíû ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõ íü õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýã îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ðãýõ, õóâü õ¿í á¿ð õîã õàÿãäàë áîõèðäëûí ýõ ¿¿ñâýð áîëñîí ãÿëãàð óóòòàé òýìöýõ õºäºë㺺íä íýãäýí, áàéãàëü

“Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëëèéã çàëóó÷óóäàä” ìýäýýëëèéí õºòºëáºð

“Òºðºëõ íóòàã Áèäíèé áàõàðõàë” óðèàí äîð Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, Ýêîëîãè-Ýðäýì êëóá ñàíàà÷èëàí UBS òåëåâèçèéí “Áèä Çàëóóñ” õºòºëáºð, ̯ÎÍÐàäèîãèéí çàëóó÷óóäûí “Áîëîìæ” õºòºëáºð õàìòðàí “Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëëèéã çàëóó÷óóäàä” ìýäýýëëèéí õºòºëáºðèéã Ìîíãîë çàëóó õ¿í á¿õýíä çîðèóëàí õ¿ðãýæ áàéíà.

Õºòºëáºð 2007 îíû 02-ð ñàðûí 01 ýýñ 2007 îíû 06-ð ñàðûí 05 áóþó

Äýëõèéí Áàéãàëü õàìãààëàõ ºäºð õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà. Õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áèä á¿õýí ìýäýýëëèéí á¿õ òºðëèéí õýðãñëèéã àøèãëàí áàéãàëü îð÷íû ìýäýý ìýäýýëëèéã çàëóó÷óóäàä õ¿ðãýõ, áàéãàëü îð÷íû ¸ñ ç¿éí çºâ ñýòãýëãýýã òºëºâø¿¿ëýõ, áàéãàëü õàìãààëàõ àæèëä çàëóó÷óóäûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõýýð çîðüæ áàéíà. UBS òåëåâèçèéí “Áèä çàëóóñ” õºòºëáºð íÿì ãàðàã á¿ðèéí 12:00-13:00 öàãò ̯ÎÍÐ-èéí çàëóó÷óóäûí “Áîëîìæ” õºòºëáºðººð ìÿãìàð ãàðàã á¿ðèéí 12:10-13:00 öàãèéí õîîðîíä áèäíèé áýëäñýí íýâòýð¿¿ëýã òà

á¿õýíä õ¿ð÷ áàéõ áîëíî.Òà á¿õýí áàéãàëü îð÷íû òàëààð

ñîíèðõñîí ìýäýýëýëýý àâàõûã õ¿ñâýë áèäýíä çàõèäàë èëãýýõ áîëîìæòîé þì,> Ìºí ººðèéí îðîí íóòàãòàà áèé áîëîîä áàéãàà áàéãàëü îð÷íû òóëãàìäñàí áîëîí áýðõøýýëòýé àñóóäëóóä, áàéãàëèéí ñîíèí ñàéõíààñ áèäýíòýé õóâààëöàõûã ýðõýì óíøèã÷ òàíààñ õ¿ñýæ áàéíà. Çàõèäëàà Óëààíáààòàð õîò ̯ÎÍÐàäèîãèéí çàëóó÷óóäûí “Áîëîìæ” õºòºëáºðò ãýæ õàÿãëààðàé.^/-ªíãºðñºí õóãàöààíä

ìàíàé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä• Áàéãàëü õàìãààëëûí

õºòºëáºðèéí òóõàé• Õèìèéí õîðò áîäèñèéí òóõàé• Õºäººãèéí õºãæëèéí òóõàé• Áàéãàëü õàìãààëàõ óëàìæëàëûí

òóõàé áîëîí áóñàä ñîíèðõîëòîé îëîí íýâòýð¿¿ëýã ìýäýýëë¿¿äèéã òà á¿õýíä õ¿ðýãëýý.

Óíøèã÷ òà á¿õýíäýý ñàéí ñàéõàí á¿õíèéã õ¿ñýí åðººå

îð÷èíä ººðèéí ãýñýí õóâü íýìðèéã º÷¿¿õýí áàãà ãýëòã¿é îðóóëàõ íºõöëèéã áîäèòîéãîîð á¿ðä¿¿ëíý ãýæ ¿çñýí áàéíà. ̺í óã ñóäàëãààãààð ìàíàé èðãýä äààâóóí òîðûã õóäàëäàí àâàõ ñýòãýë ç¿éí áîëîí ýäèéí çàñãèéí íºõöºë íýãýíò á¿ðäñýí áîëîõ íü õàðàãäëàà.

Óã àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçðûí àæèëòàí Á. Ýëáýãçàÿà (tel: 319-985) áîëîí Íîìèí Õîëäèíã ãðóïïûí Åðºíõèé ìåíåæåð õàòàãòàé Ø. Íóðìààãààñ (tel: 313-232) àâíà óó.

̺í ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã http://www.wwf.mn âýá õóóäàñíààñ àíãëè, ìîíãîë

õýëýýð àâ÷ áîëíî.Óã àðãà õýìæýýã äýìæèæ ÌÓÈÑ-

èéí ôèçèê-ýêîëîãèéí àíãèéí Ýêî-Áàéãàëü áîëîí Ýêîëîãè-Ýðäýì êëóáûí 24 îþóòàí ñàéí äóðààð îðîëöîæ õóâü íýìðýý îðóóëñàí þì.

Ìýäýýëëèéã áýäòãýñýí ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí àæèëòàí Á.Ýëáýãçàÿà

ÀËòÀé-Ñî¨í 2¹1 (21), 2007

-Áàéãàëü îð÷íû ìýäýý-

Î.̺íõòîãòîõ, ¨.ÎíîíÌîíãîë Àëòàéí íóðóóíû ñ¿ðëýã óóëñûí ñ¿ð ñ¿ëä, ÷èìýã, òýíäýõèéí õ¿í

àðäûí áàõàðõàë áîëñîí àðãàëü õîíèéã õàìãààëàõ òàëààð ñàíàà÷ëàãà, ç¿òãýë ãàðãàí àæèëëàæ áóé ÷èõýíä ÷èìýãòýé íýãýí ìýäýýëýë äóóëãàõàä òààòàé áàéíà. Òýð íü þó ãýâýýñ Óâñ àéìãèéíõàí áàéãàëèéí ýíý òàíñàã áàÿëàãàà õàìãààëàõ, àøèãëàõ òàëààð çºâ ç¿éòýé áîäëîãî áàðüæ áàéãàà àæ.

Àéìãèéí Èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí õóðëààðàà àðãàëü õîíèéã 2007 îíîîñ ýõëýí àãíàõûã õîðèãëîñîí øèéäâýð ãàðãàæýý. ªñºí òºëæèæ, àðâèæèæ áàéäàã àìüòíû áàÿëàãàà áîëîëöîîòîé öàãò íü çºâ çîõèñòîé õýðýãëýæ, õîâîðäîæ õîìñäñîí ¿åä àãíàæ àøèãëàõûã íü õîðüæ öàãäàõ çàìààð àøèãëàâààñ ¿å ¿åèéíõýíä õèøèã áóÿíàà õàéðëàäàã ãýäãèéã òýä óõààð÷ èéì øèéäýëä õ¿ð÷ýý. Ýíý íü ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí ñóäàëãààíû ä¿íä òóëãóóðëàñàí ýðäýìòýí ìýðãýäèéí ¿ã ñóðãààë, çààâàð çºâëºìæèéã áàðèìòàëæ óõààðëûí õóð áóóëãàñàí, ãýðýë ãýãýýòýé øèéäâýð àæýý.

×àìã¿é öàã õóãàöààíä õ¿÷ õºäºëìºð, õºðºí㺠ìºí㺠çàðæ õèéñýí ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çâýë Ñàãèë, Áºõìºðºí ñóìûí 453 êì2 íóòàã äýâñãýðò 220-370 àðãàëü õîíü èäýýøèí àæ òºðæ áàéãàà íü òîãòîîãäæýý. Õàðèí ýäãýýð àðãàëü õîíü íóòàã óñàíäàà ýð, ýìýýðýý ñàëàíãàä áàéðøäàã îíöëîãòîé íü ñîíèðõîëòîé. Ñàãèë ñóìûí íóòàã Öàãààí ãîë õàâü, Áºõìºðºí ñóìûí ßìààòûí Öàãààí ñàëàà îð÷ìîîð óãàëçàðñàí äàíõàð ýâðýýðýý ñ¿ð õ¿÷, àìüä áàéãàëèéí ãàéõàìøãèéã ¿ç¿¿ëýã÷ ýðñèéí (óãàëçûí) ñ¿ðýã ÿëãàðàí áýë÷ýýðëýäýã áàéíà. Õàðèí ÿí ñàéð, Õºõ õàâèéí íóòãààð ýìñ (õîìü) íü áàñ òóñäàà íóòàãëàäàã àæ. Õàðèí îðîî íèéëýã áîëîõîîð ýðõýì óãàëç íàð õîìèéí òàëáàðò çî÷èëñíîîð òýäíèé æàðãàëûí ìàãíàé òýíèéæ íàéð õóðèìàà õèéäýã áàéíà. ̺í äàøðàìä äóðüäàõàä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð àðãàëü õîíèéã áàðüæ, ñàíñðûí ìýäýýëýë ºãºõ õ¿ç¿¿â÷ ç¿¿æ òîãòìîë àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéñíýýð òýäíèé çàì ìºð ãàçðûí çóðàã äýýð ºäºð õîíîãîîð çóðàãäàõ áîëñîí íü ýíý àìüòíû àìüäðàëûã òàíèí ìýäýõ, õàìãààëàõ ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõàä òóñ äýìòýé àæèë ãýäãèéã àéìãèéíõàí õàëóóí äîòíî äýìæäýã áèëýý.

Óâñ àéìãèéíõàí 2005 îíä íèéò íóòàã äýâñãýðèéõýý õ¿ðýýíä ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíãýýð àí àìüòíûõàà ñóäàëãàà, òîîëëîãî õèéëãýæ àãíóóð çîõèîí áàéãóóëàëò õèéæ, ýíý òýð àìüòàí òèéì èéì íººöòýé, àëèíààñ íü ÿìàð õýìæýýãýýð àãíàõûã òîãòîîñíûã áóñàä àéìãèéíõíû ñîíîðò õ¿ðãýõ íü ç¿éòýé áîëîâ óó.

Öóñ óðñãàæ ìºí㺠îëäîã êîìïàíèéí ýçýä õýýë õàõóóëèà áàðüæ, íààãóóð öààãóóð ã¿éëäýæ Óâñ íóòãèéõíû óõààëàã øèéäâýðèéã óëàíäàà ãýøèãýõýýð çýõýæ áàéãààã õ¿í àðäàä ñîíîðäóóëúÿ.

Õýðýâ íóòàã äýâñãýðèéíõýý õýìæýýíä õýðýãæäýã ÈÒÕ-ûí øèéäâýð õýðýãæèæ, áóóí äóó õýäýí æèëäýý íàìæèõ àâààñ Óâñ íóòãèéí óãàëç ºñºõíýý.

Áýëòãýñýí ÄÁÕÑ (WWF)-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí

àæèëòàí ÁàòíàñàíÌîíãîë óëñûí áàðóóí 3 àéìãèéã

íàéäâàðòàé öàõèëãààíû ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä ñóäàëãààíû îëîí àæèë õèéãäýæ õýä õýäýí õóâèëáàð ãàðñíû íýã íü Õîâä àéìãèéí ĺðãºí ñóìûí íóòàãò ×îíî-õàðàéõ ãîëûí õàâöëûã áîîæ ÓÖÑ áàðèõ òºñºë þì.

× î í î -õàðàéõ ãîë íü Õàð óñ íóóðûí Á à é ã à ë è é í ö î ã ö î ë á î ð ò ãàçðûí îð÷íû á¿ñýä òºäèéã¿é Ä ý ë õ è é í á à é ã à ë ü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãààñ òîäîðõîéëñîí çàéëøã¿é õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé äýëõèéí 200 ýêîá¿ñ íóòãèéí íýã áîëîõ Àëòàé-Ñî¸íû ýêîá¿ñ íóòàãò îðøäîã òóë òóñ õºòºëáºðèéí ãàçðààñ 2000 îíîîñ àíõààðàë õàíäóóëñààð èðñýí áèëýý.

Ýíýõ¿¿ ÓÖÑ-ûí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí íèéãýì-ýäèéí çàñàã, áàéãàëü îð÷èí, õóóëü ýðõ ç¿éí õîëáîãäîë á¿õèé îëîí àñóóäëóóä õºíäºãäºæ 2005 îíä Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýý (ÁÎÍÁͯ) õèéãäñýíýýð òºñºë õýðýãæèæ ýõýëñýí áºãººä óäàõã¿é àøèãëàëòàíä îðîõ äºõºæ áàéíà.

Òºñëèéí ÁÎÍÁͯ-íèé ¿ð ä¿íä áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ãîë áîëîí

“ĺðãºíèé ÓÖÑ” òºñëèéí “Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº”-íèé

õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é áàéíà ĺðãºíèé ÓÖÑ-ûí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäîí íèéãýì-ýäèéí çàñàã,

áàéãàëü îð÷èí, õóóëü ýðõ ç¿éí õîëáîãäîë á¿õèé îëîí àñóóäëóóä õºíäºãäºæ 2005 îíä Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýý õèéãäñýíýýð òºñºë õýðýãæèæ ýõýëñýí áºãººä óäàõã¿é àøèãëàëòàíä îðîõ äºõºæ áàéíà.

Òºñëèéí Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ãîë áîëîí áîëçîøã¿é íºëººëëèéã òîäîðõîéëæ, ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ çºâëºìæ áîëîâñðóóëàí, óëìààð “Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº” áîëîâñðóóëàí òîäîðõîé àæëóóäûã òîäîðõîé öàã õóãàöààíä òîäîðõîé õàðèóöàõ ýçýíòýé çààæ ºãñºí. Ãýâ÷, ºíººãèéí áàéäëààð ýäãýýð çºâëºìæ áîëîí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíä çààãäñàí àæëóóäààñ õýðýãæèæ áàéãàà íü öººí, çàðèì àæëóóä íü îãò õýðýãæèæ ýõëýýã¿é, õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðã¿é áàéñààð áàéíà.

Òèéìýýñ, ýíý àñóóäëûã õýðõýí øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõ ¿¿äíýýñ 2007 îíû 2-ð ñàðûí 7-íû ºäºð Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð áîëîí Ìîíãîëûí äàðõàëñàí ãàçàð íóòãèéí íèéãýìëýã õàìòðàí ĺðãºíèé ÓÖÑ-ûí àñóóäàëòàé õîëáîãäîë á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí òºëººëºëèéã óðèí óóëçàëò ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëëàà. Óóëçàëòàíä çîõèîí áàéãóóëàã÷äààñ ãàäíà ÁÎß, ÒÝÕß, ÑÝÇß, ÓÌÕÃ, “Àëòàí-Ýêî” ¿íýëãýýíèé êîìïàíè, Óñ öàã óóðûí õ¿ðýýëýíãèéí óñíû ñåêòîð, “ĺðãºíèé ÓÖÑ” òºñëèéí õýðýãæ¿¿ëýã÷ íýãæ çýðýã áàéãóóëëàãûí òºëººëºë, ìýðãýæèëòýí íàð îðîëöëîî.

ßðèëöëàãûí ¿ð ä¿íä “Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº”-íä çààãäñàí àæëóóäûí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é áàéãààã òýìäýãëýýä, ¿¿íä øààðäëàãàòàé áàéãàà 80 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéã ãàðãàõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð îäîî áîëòîë òîäîðõîéã¿é áàéãààã îíöîëæ ýíý àñóóäëûã îéðûí õóãàöààíä øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõèéã òºñºë õýðýãæ¿¿ëýã÷äýä çºâºë뺺.

Íýìýëò ìýäýýëëèéã ýíý õàÿãààð àâ÷ áîëíî. E-mail:batnasan@wwf.mn Óòàñ: 311659

“ĺðãºíèé ÓÖÑ” òºñëèéí òàëààð Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí

Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí Ãàçðààñ áàðèìòàëæ áóé áàéð ñóóðü

áîëçîøã¿é íºëººëëèéã òîäîðõîéëæ, ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ çºâëºìæ áîëîâñðóóëàí, óëìààð “Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº” áîëîâñðóóëàí òîäîðõîé àæëóóäûã òîäîðõîé öàã õóãàöààíä òîäîðõîé õàðèóöàõ ýçýíòýé çààæ ºãñºí. Ãýâ÷, ºíººãèéí áàéäëààð ýäãýýð çºâëºìæ áîëîí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíä çààãäñàí àæëóóäààñ õýðýãæèæ áàéãàà íü öººí, çàðèì àæëóóä íü îãò õýðýãæèæ ýõëýýã¿é, õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðã¿é áàéñààð áàéíà.

Òèéìýýñ, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð ýíý áàéäàëä ñàíàà çîâíèí, öààøèä ¿¿íèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã òºñºë õýðýãæ¿¿ëýã÷ áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ ãàçðóóäòàé õàìòðàí ýðýëõèéëýõ áàéð ñóóðü áàðèìòàëæ áàéíà.

̺í, ýíýõ¿¿ òºñºë íü Ìîíãîëä õýðýãæèæ áóé áóñàä ÓÖÑ-ûí òºñë¿¿äýä ¿ëãýð æèøýý ¿ç¿¿ëýõ¿éö ò¿âøèíä ÁÎÍÁͯ õèéãäñýíèéã àíõààðàí:

1. Ìîíãîë Óëñûí “Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýý”-íèé õóóëèéã äýýäëýí ýíýõ¿¿ òºñëèéí õýðýãæèëòèéã òºñëèéã çàõèàëàã÷, õýðýãæ¿¿ëýã÷äèéí ç¿ãýýñ íÿãò õàíãàí áèåë¿¿ëýõýä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàõ;

2. Óëìààð ýíý àñóóäàëä òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, àðä èðãýä èäýâõòýé îðîëöîõûã óðèàëæ áàéíà.

ÓâÑ íÓòÃèéí ÓÃÀËç ªÑªÕíýý

Òîâ÷ òàíèëöóóëãà: Õîâîð àìüòàí, óðãàìëûí õóóëü áóñ õóäàëäàà õèë äàìæèí ÿâàãäàæ ñ¿¿ëèéí æèëä ýíý òºðëèéí ñ¿ëæýý áèé áîëæ ýð÷èìæèæ áàéíà. Òóõàéëáàë: 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä 54 áºõºíãèéí ýâýð, 09 ä¿ãýýð ñàðä 2500 îð÷èì òàðâàãàíû àðüñíû õóóëü áóñ õóäàëäààíû õýðýã äýýðõ 2 àéìàãò ãàðñàí.

2004 îíä Ìîíãîë óëñûí Êàçàê èðãýí 17 èðâýñíèé àðüñèéã Àëòàéí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Óëñ ðóó áîîìò áóñ ãàçðààð õèë çºð÷èí Êîø Àãàø õîòîä õóäàëäñàí, 2006 îíû 03 äóãààðä ñàðä 4 öîîõîð èðâýñíèé àðüñèéã àâ÷ õèë äàìæóóëàí õóäàëäàõ çîðèëãîîð àâ÷ ÿâñàíã èëýð¿¿ëæýý. Çàõûí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä 2 æèëä

8 èðâýñíèé àðüñ áàðóóí 3 àéìãèéí áàðààí çàõ äýýð õóäàëäààëàãäñàí áºãººä ýíý ç¿éë àìüòíû àðüñíû ÷åíæèéí ñ¿ëæýý Ìîíãîëä õýäèéíýý áèé áîëñîíã Õóóëü áóñ àãíóóðòàé òýìöýõ Èðâýñ áàã òîãòîîãîîä áàéãàà áîëîâ÷ óã ¿íäñèéã íü èëð¿¿ëýýã¿é áàéíà. Äýëõèéí çàõ çýýëä íýã èðâýñ ýçýíäýý 50 000 îð÷èì äðëëîðîîð ¿íëýãäýæ çàðàãääàã áàéíà. Ãýòýë ýíý ç¿éë àìüòíû àðüñ íü áèø ººðºº ýêîëîãèä ÿìàð èõ ¿íýòýé ãýäãèéã àðä èðãýä òºäèéëýí ñàéí

ÕÓÓËÈÉÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉà ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ ªÄªÐ˪à ÁÎËÍÎ

îéëãîäîããóé Áàéãàëü îð÷íû. 2005 îíû 12 äóãààð ñàðûí òîãòîîëîîð àí àìüòíû ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿íý ººð÷ëºãäñºí ó÷ðààñ õóóëü áóñ àãíóóðûí íºõºí òºëáºð õýä äàõèí íýìýãäñýí. ¯¿íèéã ìàíàé èðãýä ìýäýõã¿é áàéãàà íü ºíãºðñºí íàìàð òàðâàãàíû õóóëü áóñ àãíóóðûí õÿíàëò øàëãàëòûí ¿åýð àæèãëàãäñàí. Èéìýýñ àí àìüòíû õóóëü áóñ àãíóóð, õóäàëäààã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð 4 õîíîãèéí ºäºðëºã, õýëýëö¿¿ëãèéã îðîí íóòàã çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëîâ.

Ñýäýâ: Àí àìüòàí òýäãýýðèéí ýä ç¿éëèéí õóóëü áóñ õóäàëäàà õîâîð àìüòíû æàãñààëòûã óðòàñãàñààð áàéíà.

Òºñëèéí íýð: MN 0033.01 Öîîõîð èðâýñèéã õàìãààëàõ (Out-put-1 activity-1-1,), MN 035.01 Õóóëü áóñ õóäàëäààã áóóðóóëàõ (Output 2, avtivity 2.1)

Õóãàöàà: 2007 îíû 04 ä¿ãýýð ñàðä

Õààíà: Óâñ, Õîâä àéìãèéí òºâÇîõèîí áàéãóóëàã÷èä: Õóóëü áóñ

àãíóóðòàé òýìöýõ Èðâýñ-1, Èðâýñ-3 áàã

Ìýäýýëëèéã áýëòãýñýí ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí

ãàçðûí àæèëòàí Á.Ýíõöýöýã

ÀËòÀé-Ñî¨í3 ¹1 (21), 2007

Äàëàéí ò¿âèíýýñ 3-4 ìÿíãàí ìåòð ºðãºãäñºí äýëõèéí äýýâýð Àëòàéí ºíäºð óóëñûí Àëòàé-Ñî¸íû á¿ñ íóòàã Ìîíãîëûí íàì äîð õÿëãàíò-òàë Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòãóóä ìàíàé ãàðèãèéí 200 ãëîáàë

á¿ñýä îðñîíûã ÄÁÕÑ (WWF) çàðëàñàí áèëýý!

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF), ÀÍÓ-ûí Áàéãàëü Õàìãààëàë (TNC), Çýðëýã àìüòíûã õàìãààëàõ íèéãýìëýã (WCS) áàéãàëü îð÷íû ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã íýð õ¿íä á¿õèé ãóðâàí áàéãóóëëàãà õàìòàð÷ Ìîíãîë îðíû äîðíîä á¿ñ íóòàãò õàìòûí àæèëëàãàà õýðýãæ¿¿ëýõýýð çîðèí àæèëëàæ áàéíà.

Ýíý ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ýõíèé ýýëæèíä:

• Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí Ç¿¿í á¿ñ íóòãèéí áàéãàëü õàìãààëëûí ìàñòåð òºëºâëºëòûã õèéõ

• Äàãóóðûí îéò õýýðèéí áîëîí Ìîíãîë-Ìàíæóóðûí õÿëãàíàò õýýðèéí ýêî á¿ñ íóòãóóäàä öîîðõîéí àíàëèç (Gap analy-sis) õèéõ

• Îíîí ãîëûí àé ñàâ íóòàãò Áàéãàëü Õàìãààëëûí ¯éë Àæèëëàãààíû òºëºâëºëò (Conservation Action Planing (CAP)) áîëîâñðóóëàõ àæëóóäûã ýõíèé íýã æèëèéí äîòîð õèéæ ã¿éöýòãýõýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ýõëýýä áàéíà.

The Nature Concervancy (TNC) áàéãóóëëàãà íü CAP õèéõ õàìãèéí äýâøèëòýä àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàí îëîí óëñ îðîí ýêî-á¿ñ íóòàãò õýðýãæ¿¿ëñýí áàéíà. Ýíý àðãà÷ëàëààð õèéãäñýí CAP-ûã îëîí óëñûí ãîëëîõ äîíîð áàéãóóëëàãóóä õ¿ëýýí çºâøººð÷ òºñºë õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëäýã àæýý.

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, TNC õàìòàð÷ äýýðõ àæëóóäûã íýã æèëèéí õóãàöààíä õèéæ ã¿éöýòãýõýýð òºëºâ뺺ä àæëàà ýõëýýä ÿâæ áàéíà.

Äýýðõ ¿éë àæëóóäûí ãîë çîðèëòûí íýã íü á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä Ãàçàðç¿éí ìýäýýëëèéí ñèñòåìä ñóóðèëàãäñàí ìýäýýëëèéí ñàí áàéãóóëæ ò¿¿í äýýðýý àíàëèç õèéõ ¿éë àæèëëàãàà þì.

¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõààð òºëºâëºæ áàéãàà ãàçàð íóòàãàà áàéãàëü ãàçàðç¿é, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí òàëààñ äàðààõ áàéäëààð á¿ñ÷èëýí ¿çýæ áàéíà.

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ “ǯ¯Í Á¯Ñ”Ìîíãîë óëñ íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí

á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí íóòàã äýâñãýðýý á¿ñ¿¿äýä õóâààí õºãæ¿¿ëæ áàéíà. Äîðíîä, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãóóä íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí “Ç¿¿í á¿ñ”-ä áàãòàíà.

Ýíý á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä Áàéãàëü Îð÷íû Ìàñòåð òºëºâëºëòèéã áîëîâñðóóëàõ áà òýãñýíýýð öààøèä àâòî çàì, óóë óóðõàé çýðýã õºãæëèéí òºñºë õºòºëáºð¿¿äýä áàéãàëü îð÷íû áîäëîãûã çîõèñòîé óÿí õàòàí õýðýãæ¿¿ëýõ þì.

ÄÀÃÓÓÐÛÍ ÕÝÝÐÈÉÍ ÝÊÎ-Á¯Ñ ÍÓÒÀÃÌàíàé äýëõèéí áàéãàëü ýêîëîãèéí

òýíöâýðòýé áàéäëûã õàíãàõàä õàìãèéí èõ à÷ õîëáîãäîë á¿õèé çàéëøã¿é õàìãààëàõ 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéã Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF) çàðëàñàí áèëýý. Ýíý 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí õî¸ð íü áîëîõ Àëòàé-Ñî¸íû áîëîí Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòãóóäûí çàðèì õýñýã ìàíàé Ìîíãîë îðîíä áàéäàã. Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íü Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã äàìíàí îðøèõ áà ýíý ýêî-á¿ñ íóòàãò Äàãóóðûí îéò õýýðèéí, Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýðèéí ãýñýí õî¸ð äýä ýêî-á¿ñ áàãòàíà.

Ìîíãîëûí íóòàã äàõü Äàãóóðûí îéò õýýð Õýíòèéí íóðóóíààñ ç¿¿í òèéø Îíîí, Áàëæ ãîëûí ñàâûí íàì óóëàðõàã ãàçðààð òàðõàõ áºãººä øèíýñ, íàðñ, õóñàí îé çºâõºí óóëûí àð õàæóóãààð óðãààä çîãñîõã¿é ãîëûí õºíäèé äàãóóõ ýëñýí õºðñòýé ãàçðààð äàí íàðñàí îé íýëýýä áèé. Îéòîé ãàçðààð îéí áàðààí õºðñ òîãòâîðæäîã áîë óóëûí ºâºð õàæóó, óóëñ õîîðîíäûí íàëóó õºíäèé, ãîëûí ºíäºð äýíæýýð õàð øîðîîí õºðñ ãîëëîæ òàðõàíà. Ò¿¿í÷ëýí àì õºíäèéí òºâ õýñýã, õàðüöàíãóé íàì ãàçðààð íóãûí áà íóãà-íàìãèéí õºðñòýé. Ýíä îéí õèë çàõ ðóóãàà òýëæ îéí óðãàìàëøèë õýýð ð¿¿ ò¿ðæ óðãàõ ÿâäàë öººíã¿é ¿çýãäýíý.

WWF, TNC, WCS-ûí õàìòûí àæèëëàãàà ÌîíÃîË îðíÛ ç¯¯í Á¯ÑýÄ

Ìîíãîë îðíû áóñàä íóòãèéã áîäâîë ýíä àðàé ÷èéãëýã, æèëä äóíäæààð 350-450 ìì õóð òóíàäàñ óíàäàã îíöëîãòîé.

Ìîíãîë-Ìàíæóóðûí õÿëãàíàò õýýð íü Äîðíîä Ñ¿õáààòàð àéìãèéí èõýíõ õýñýã, Õýíòèé àéìãèéí ºìíºä õýñýã áàðóóí òèéø Òºâ, Äóíäãîâü àéìãèéí çààã íóòãààð õîéø ýðãýí Îðõîí-Ñýëýíãèéí ñàâ ãàçàð õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýíý.

Äýýðõ õî¸ð ýêî-á¿ñ íóòàãò öîîðõîéí àíàëèç (Gap analysis) õèéñíýýð áàéãàëü õàìãààëàë çîõèñòîé àøèãëàëòûí òàëààð çàéëøã¿é àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé îðõèãäñîí õàëóóí öýã, ãàçàð íóòãèéã çºâ îëæ òîãòîîí òýíä òîõèðñîí ¿éë àæèëëàãàà õýðýãæ¿¿ëýõ þì.

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÓÒÀà ÄÀÕÜ ÀÌÀР̪ÐÍÈÉ ÀÉ ÑÀÂ

Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòàãò Ìîíãîë îðíû ç¿¿í õýñýã õàìðàãäàõ áºãººä Îíîí ãîë Àìàð ìºðºíä øóóä öóòãàäàã áîë Õýðëýí, Õàëõ ãîëóóä Áóéð, Äàëàé íóóðààð äàìæèí Àìàð ìºðºíä óñàà íèéë¿¿ëäýã áàéíà. Èéíõ¿¿ Ìîíãîëûí äîðíîä õýñãèéí ãîëóóä çºâõºí Àìàð ìºðíººð äàìæèí Íîìõîí äàëàéä óñàà

þ¿ëäýã òóë Ìîíãîë äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòàã Íîìõîí äàëàéí àé ñàâûí õýñýãòýé äàâõöàí îðøèíî. Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçðûí Ìîíãîë äàõü õýñãèéí óñ õóðààõ òàëáàéí íèéò õýìæýý 235000 îð÷èì êì2 áºãººä ýíý íü Ìîíãîë Óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 15%, Àìàð ìºðíèé àé ñàâûí íèéò òàëáàéí 11% îð÷èìòîé òýíö¿¿ þì.

Àìàð ìºðíèé àé ñàâûí Ìîíãîë äàõü õýñýã äîòðîî 4 ãîëûí ñàâ íóòãààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä: 1) Îíîí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 30000 êì2 îð÷èì; 2) Óëç ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 35000 êì2 îð÷èì; 3) Õýðëýí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 145000 êì2 îð÷èì; 4) Õàëõ ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 25000 êì2 îð÷èì.

Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãààíû õóâèàðààð àâ÷ ¿çâýë Àìàð ìºðíèé àé ñàâä Äîðíîä, Õýíòèé õî¸ð àéìãèéí íóòàã á¿õýëäýý áàãòàõààñ ãàäíà Òºâ àéìãèéí 3 ñóì (̺íãºíìîðüò, Áàÿíäýëãýð, Áàÿíæàðãàëàí), Ñ¿õáààòàð àéìãèéí 4 ñóìûí (̺íõõààí, Ò¿ìýíöîãò, Ñ¿õáààòàð, Ýðäýíýöàãààí) íóòàã õàìðàãäàíà.

Òóñ ñàâ íóòãèéí ãàçàðç¿éí áàéðëàëûã ìàòåìàòèê êîîðäèíàòûí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëáîë áàðóóíààñ ç¿¿í òèéø ç¿¿í óðòðàãèéí 107045’-ààñ 119057’ õ¿ðòýë, õîéíîîñ óðàãøàà õîéò ºðãºðºãèéí 50020-ààñ 45020’ õ¿ðòýëõ çàéöàä îðøèíî.

Ìîíãîë óëñûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé àé ñàâ íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí “Ç¿¿í Á¿ñ” íóòàãò áàãòàíà. ̺í WWF-ãààñ òîäîðõîéëñîí çàéëøã¿é õàìãààëàõ 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí íýã áîëîõ Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòàãòàé äàâõöàíà.

ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÀÉ ÑÀÂÌîíãîëûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé àé

ñàâä Îíîí, Óëç, Õýðëýí, Õàëõ ãîë áîëîí òýäãýýðò öóòãàäàã 400 ãàðóé ãîë, ãîðõè áàãòàíà. Ýäãýýðýýñ áàéíãûí óðñãàëòàé ãîëóóäûí íèéò óðò 2000 îð÷èì êì þì.

Îíîí ãîë Èõ Õýíòèéí íóðóó, Õýíòèé Õàí óóëûí àðààñ ýõ àâ÷ Ìîíãîë óëñûí Õýíòèé, Äîðíîä àéìàã, ÎÕÓ-ûí ×èòà ìóæûí íóòãààð

íèéò 808 êì óðñààä, ÎÕÓ-ûí íóòàãò îðøèõ Õýíòèéí íóðóóíû ç¿¿í õîéø ¿ðãýëæèëñýí õýñãèéí íî¸ëîõ îðãèë Ñîõîíä õàéðõàíû àðààñ ýõ àâàí óðñàõ Èíãýäýé ãîëòîé íèéëýí Øèëê ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Øèëê ìºðºí ÎÕÓ-ûí íóòãààð 555 êì óðñààä Ýðã¿íý ìºðºíòýé íèéëýí Àìàð ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Àìàð ìºðºí öààø 2834 êì óðñàí Íîìõîí äàëàéí Àãíóóðûí òýíãèñèéí Òàòààðûí õîîëîéä öóòãàíà. Èéíõ¿¿ Îíîíãèéí ýõíýýñ ãàäààä äàëàé õ¿ðòýë 4444 êì óðò çàìûã ÿìàð íýãýí õààëò äàëàíã¿é ÷ºëººòýé óðñàæ áàéãàà, äýëõèéä õîñã¿é ãàéõàìøèãòàé îëîí ýêî-ñèñòåì¿¿äèéã àé ñàâäàà áàãòààäàã äýëõèéí 5 òîì ìºðíèé íýã áîë Àìàð þì.

Îíîí ãîëûí íèéò àé ñàâûí òàëáàé íü 96 000 êâ êì. Ìîíãîë óëñûí íóòãààð 298 êì óðñàíà. Îíîíãèéí íèéò ñàâ ãàçðûí 30,3 % íü áîëîõ 29070 êâ êì ãàçàð íóòàã Ìîíãîëä áàéíà. Îíîí ãîëûí óñ ýðäýñæèëò áàãàòàé, áîõèðäîëã¿é, ìàø 纺ëºí ÷àíàðòàé. Îíîí ãîëûí óñíû æèëèéí äóíäàæ óðñàö Áèíäýð îð÷èìä 52,6 ì3/ñåê, Äàäàë îð÷èìä 59,6 ì3/ñåê, õèëèéí ÷àíàäàä Áèòýâ òîñãîíû îð÷èìä 102 ì3/ñåê áàéäãààñ õàðàõàä óñíû óðñàöûí àëäàãäàë áàéõã¿é ãýõýä áîëíî.

Î í î í - Á à ë æ è é í ñàâ íóòàã íü ×èíãèñ õààíû ò¿¿õòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé Èõ Ìîíãîë óëñ áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õýí ãàçàð íóòàã áºãººä ×èíãèñ õààí “Ãóðâàí ìºðíèé ýõýíä áóñäûã á¿¿ íóòàãëóóë” ãýæ ¿åèéí ¿åäýý çàõèæ õýëñýí íü ÷óõàìõ¿¿ ýíý íóòàã áèëýý.

Îíîí ãîë íü Áóðõàí Õàëäóí óóëíààñ ýõ àâààä Õýíòèé

àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàã Õóæèð íóãà õ¿ðòýë áèò¿¿ øèëì¿¿ñò îé õºâ÷òýé ºíäºð óóëñûí äóíäóóð ìàø ºòãºí óðãàñàí òîðëîã øóãóéòàé áèò¿¿ íàìàã á¿õèé õºíäèé㺺ð óðñàíà. Ýíý õýñýã áîë Îíîí ãîëûí ¿íäñýí òºðõ á¿ðäýõ óñ öóãëóóëàõ òàëáàé þì. Ýíäýýñ öààø Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí òºâ õ¿ðòýë îé ìîä èõòýé ºíäºð óóëñûí äóíäóóð ºòãºí èõ óðãàñàí áóðãàñàí øóãóéòàé íàðèéí õºíäèé㺺ð óðñàíà. Ýíý õýñýãòýý óóëûí ãîëûí øèíæòýé. Áèíäýð ñóìûí òºâººñ Áàÿí-Àäðàãà ñóìûí íóòàã Øóóñûí ãîëûí àäàã õ¿ðòýë íàìõàí óóëñòàé îéò õýýðèéí äóíäóóð óðñàíà. Ýíý õýñýãò õºíäèé íü ºðãºñ÷ òàë õýýðèéí ãîëûí øèíæòýé áîëíî. Øóóñûí ãîëûí àäãààñ óëñûí õèë õ¿ðòýë äàõèí îé õºâ÷òýé óóëñûí äóíäóóð íàðèéí õºíäèé㺺ð óðñàæ äàõèí óóëûí ãîëûí øèíæòýé áîëäîã.

Îíîí ãîëä òîì æèæèã îëîí ãîëóóä öóòãàäàã. Ýäãýýðýýñ òîì íü Áàëæ, Õýð, Àãàö, Õóðõ, Áàðõ, Ýã, Øóóñ, Ãóðâàí Òàðñ, Ãóðâàí Ñ¿¿õëýã, Õ¿å, Àøèíãà, Õóøèíãà, Óëààí áàéö, Áýðëýã, Õàéðõàí, Òóðàãòõààí, Àð ªíºð÷, Àð Ýðýýí çýðýã ãîëóóä þì. Áàëæ ãîë áîë Îíîíãèéí õàìãèéí òîì öóòãàë ãîë áºãººä ÎÕÓ-ûí íóòàã Õýíòèéí íóðóóíû ¿ðãýëæëýë Õºìºëèéí ñàðüäàã óóëààñ ýõ àâàí óðñàæ ìîíãîëûí íóòãààð 160 îð÷èì êì íèéò 200 ãàðóé êì óðñààä Èøèéí õàä óóëûí îð÷èìä Îíîíä íèéëíý. Áàëæ ãîëä Õèðõóí, Áºõõ¿í, Àìãàëàíò, Õºìºë, Ãàëòòàé, Õºòºëæ çýðýã òîìîîõîí ãîëóóä öóòãàäàã.

Îíîí ãîëûí ýõýíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð ñóìûí íóòàãò äàëàéí ò¿âøèíýýñ

äýýø 1450 ì ºíäºðò Îíîíãèéí õàëóóí ðàøààí áàéäàã. Ýíý ðàøààí íü ãèäðîêàðáîíàò íàòðè, ìàãíè õ¿õðèéí íàéðëàãàòàé öåëüñèéí 80 ãðàäóñ õàëóóíòàé îëîí òºðëèéí ºâ÷íèéã àíàãààæ ýì÷ëýõ ÷àäâàðòàé. ̺í Îíîíãèéí ñàâ íóòãààð Òàðñûí, Óëààëçàðãàíûí, Öàãààí ÷óëóóòûí, Õàæóó áóëãèéí çýðýã ýì÷èëãýýíû ñàéí ÷àíàðòàé ðàøààíóóä áàéäàã. Äàäàë ñóìûí íóòàãò áàéäàã Õ¿ðõðýý íóóð, ªìíºäýëãýð ñóìàíä áàéäàã Õàíãàëûí íóóðóóä ãàäàãøàà óðñãàëòàé öýíãýã óñòàé. Õ¿ðõðýý íóóðàíä ãóðâàí ßàìíàéí ãîëóóä öóòãàæ ãàäàãøàà íóóðûí õîîëîéãîîð óðñàí Õèðõóíû ãîëä íèéëíý. Ýíý íóóðàíä àìàðûí öóðõàé, ìºíãºëºã õýëòýã çýðýã çàãàñ ýëáýã áàéäàã. Äàäàë ñóìûí Ãàëòòàéí ãîëûí õºíäèéä Èõ öàãààí, Áàãà öàãààí, Íààäàìûí, Áèíäýð ñóìûí Õóðõûí õºíäèéí Áóëàíãèéí, Áèíäýð, Öýãýýí çýðýã äàâñòàé íóóðóóä áèé. Ýäãýýð íóóðóóä íü îëîí ç¿éë óñíû øóâóóäûí ºíäºãëºí çóñäàã íóòàã áîëíî.

Îíîí ãîëûí ýõýí õýñýã áóþó Áèíäýð ñóì õ¿ðòýë äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1500 –2200 ì ºíäºð øèëì¿¿ñò îéãîîð áèò¿¿ á¿ðõýãäñýí Äóóò ÿí, Àëàã ÿí, Òàðñûí òýãñãýð, Íî¸í óóë, Óëààí áàéö óóë, Жàðàíãóóò, Èõ Ñ¿¿õëýã ÿí, Çýëýýíä, Òóðàãòõààí, Òººðäºãèéí øèë çýðýã óóëñ òýäãýýðèéí õîîðîíäûí íàðèéí õºíäèéí¿¿äýä àìüòàí óðãàìàëûí îëîí ç¿éë áàéäàã. Ýíäýýñ äîîø Îíîí-Áàëæ ãîëóóäûí ñàâ íóòàã íü íàðñ, õàð ìîä, õóñ ãîëëîí óðãàñàí õîëèìîã îé á¿õèé äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1300 – 1500 ì ºíäºð Õýíòèéí íóðóóíû ç¿¿í ñàëáàð óóëñóóä áîëîõ Õýö¿¿ãèéí øèë, Òýõð¿¿ óóë, Õàâòãàéí õÿð, Øóâóóòûí øèë, Õàëçàí á¿ðãýäòýéí íóðóó, Áàÿí õààíû óóëñ, Ýðýýí äàâààíû íóðóóíóóä òýäãýýðèéí õºíäèé㺺ð îëîí ãîë ãîðõè óðñàí áàéãàëèéí ¿çýìæ á¿ðäñýí.

Îíîíãèéí ñàâ ãàçðààð Ìîíãîë îðíû îéí, îéò õýýðèéí, õýýðèéí àìüòàä

ýëáýã òàðõñàí áàéäàã. Îíîí, Áàëæ áîëîí òýäãýýðèéí öóòãàë ãîëóóäàä Àìàð ìºðíèé ñàâûí îëîí ç¿éëèéí çàãàñ àìüäàðäàã. Òóë, àìàðûí öóðõàé, çýâýã, ìºíãºëºã õýëòýã, àëòëàã õýëòýã, áóëóó öàãààí, àìàðûí ñóãàñ, õàäðàí, öóëáóóðò çàãàñ, ãóòààðü çýðýã çàãàñ ýëáýã òîõèîëäîíî.

Ýíýõ¿¿ Îíîíãèéí àé ñàâ ãàçàðò WWF, TNC õàìòðàí Áàéãàëü Îð÷íû ¯éë àæèëëàãààíû Òºëºâëºëò (CAP) õèéñíýýð ãîëûí àé ñàâ ãàçðûí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, Óëñûí Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðóóäûí ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ á¿ðäýíý.

ÎÍÎÍ-ÁÀËЖÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÈÉÍ ÖÎÃÖÎËÁÎÐÒ ÃÀÇÀÐ

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí øèéäâýðýýð 2000 îíä Îíîí-Áàëæèéí ñàâ íóòãèéí Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, Áèíäýð, Íîðîâëèí, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-óóë ñóìûí íóòãèéã õàìðóóëñàí 415752 ãà òàëáàéã Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò ãàçðûí àíãèëàëààð óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâ÷ Îíîí-Áàëæèéí Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò Ãàçàð (ÁÖÃ)-ûã áàéãóóëñàí. ÁÖà íü õîéò òàëààðàà Îðîñûí íóòàã ñèáèðèéí òàéãàòàé õèëëýæ óðäóóðàà õýýðèéí á¿ñòýé çàëãàæ îðøèõ áà Ìîíãîëûí “óëààí íîì“-ä á¿ðòãýãäñýí Äàãóóð øèíýñ, Êðûëîâûí íàðñ çºâõºí ýíä óðãàäàã. Àìüòíû àéìãèéí õóâüä èõýýõýí ºâºðìºö, õîâîð ç¿éë¿¿ä öººíã¿é. Óëààí íîìä îðñîí áîëîí õîâîðò òîîöîãäîõ áàäàíãà õ¿äýð, áàðààí õàíäãàé, äàãóóð çàðàà, íîõîé çýýõ, øèë¿¿ñ ìèé çýðýã 10 îð÷èì ç¿éëèéí õºõòºí ýíä áèé. Îíîí, Áàëæ ãîëä Ç¿¿í Àçèéí òºëººëºã÷ áîëîõ îëîí ç¿éë (54 ç¿éë) óñíû àìüòàíòàé, ÿëàíãóÿà çºâõºí Àìàð ìºðºíä áàéäàã õîðõîé çàãàñ, Àìàð ìºðíèé õèëèì, öàãààí õàäàð, øàíàãà çàãàñ ìýòèéí õîâîð çàãàñ, äóãóé àìòàí, ãîëûí õàâ÷, äàãóóðûí ñóâäàí õÿñàà ìýòèéí öýíãýã óñíû ºâºðìºö ç¿éë àìüòíûã çºâõºí ýíä ë õàðæ áîëíî. ̺í óëààí íîìä á¿ðòãýãäñýí 10 ãàðóé ç¿éë øóâóó ýíä áèé.

Ôîòî çóðàã ìýäýýëëèéã áýëòãýñýí: Á.Ãàíõóÿã. Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ

Ñàí (WWF)- ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí àæèëòàí

Îíîí-Áàëæèéí ñàâ

×èíãèñ õààíû òºðñºí ãàçàð

ÀËòÀé-Ñî¨í 4¹1 (21), 2007

Òàëûí ýíãýýð øèâýýòýí íàéãàõ ºâñºí òîëãîé ñàëõèíû àÿñààð áèäýðòýí äîëãèîòîæ áàéäàã í¿ä àëäàì õÿëãàíàò òàëûí èõýíõ õýñýãò Ìîíãîë íóòãèéí ç¿¿í ãóðâàí àéìàãò áàãòäàã þì. Äàëàé òýíãèñýýñ àëñëàãäñàí ìîíãîë íóòãèéí òýíãèñ äàëàé ãýâýë ýíý òàë õýýð íóòàã ìààíü áèëýý.

Çóíäàà íîãîîðîí äóíèàðòàæ íàìàðòàà õàëèóðàí øàðãàëòàæ, ºâºë人 ãÿëáàëçàí öàéëàëçàæ óëèðàë óëèðëûí àÿñààð ç¿ñýý õóâèðãàõ õóâèëãààí òºðõòýé ºâñºí äàëàé þì.

Áèäíèéã ÿàãààä “Òàëûí ìîðüòîí ìîíãîë÷óóä” ãýäýã þì áý? ×èíãèñèéí ìîðüòîí ìîíãîë÷óóä áèä òàë õýýð íóòãààñàà ãàðàëòàé, ýíý ë íóòàãòàà ìÿíãà ìÿíãàí æèëèéí òóðøèä õºíäëºí ãóëä í¿¿äýëëýæ, òàë íóòãàà ø¿òýí àìüäàð÷ èðñýíèéõ áóéçàà. Óóäàì öýëãýð òàë íóòàãòàà äóð çîðãîîðîî àìüäàð÷ èðñýí ìîíãîë÷óóä áèä ýðõ ÷ºëººòýé, ýðýìãèé çîðèãòîé, óóäàì äýëãýð ñýòãýõ¿éòýé áîëîí òºëºâøñºí áèçýý! Ìîíãîë óëñ 1931 îíîîñ çàñàã çàõèðãààíû íýãæèéí õóâüä 21 àéìàã õóâààãäñàí. 1 ñàÿ 500 ìÿíãàí õàâòãàé äºðâºëæèí ãàçàð íóòãèéí ìààíü èõýíõ íü òàë õýýðèéí á¿ñýä áàéäàã. Ýíý òàë õýýðèéí ýêî-ñèñòåì íü óíàãàí òºðõººðºº õàäãàëàãäàí ¿ëäñýí öîðûí ãàíö îðîí áîë Ìîíãîë áèëýý. Òàë õýýð íü ºðãºðãèéí äàãóó áàðóóíààñ ç¿¿í òèéø á¿õ íóòãèéã õàìðàí ¿ðãýëæèëäýã àìüäðàëûí ãîë õýðýãöýý áîëñîí ìàë ñ¿ðãèéí áèë÷ýýð íóòàã þì. “Õÿëãàíàò òàë” õýìýýõ ÎÓ-ûí íýð òîìú¸îòîé ìîíãîëûí õýýð òàëä õÿëãàíà, õàçààðãàíà, õèàã, ò¿íã, àãü, ºëºí ãýýä ìàø îëîí òºðëèéí áèë÷ýýðèéí óðãàìàëòàé. Ìîíãîë îðíû ýìèéí ¿íýò ò¿¿õèé ýä øàðãàë ëèäýð ºâñ /ñîôîðà òåëòîâàòàÿ/, àëòàí öýö¿¿õýé /Ââåðîáàé îòòÿíóòûé/, íººö íü íýí õîâîðäñîí ¿çýñãýëýíò ìîðèí óëààãàíà /Êàëèíà ñàðæåíòà/ çýðýã õîâîð óðãàìàëóóä Õàëõ ãîëûí ñàâ ãàçàð. Õýðýý óóëûí îð÷èìä òààðàëäàíà. Òààíà, õ¿ì¿¿ë, çýðëýã ñîíãèíî, çýðýã õ¿÷èò óðãàìàë ýëáýã áîëîõîîð ýíäõèéí ìàë áèå òîâèðóóí, ñ¿¿ ìàõ íü àìòëàã áàéäàã. Òàë õýýð íóòãèéí òàíñàã ñàéõíûã õºë òàâèí ãèøãýæ áàéæ ë ìýäðýíý. Ìîíãîëûí Äîðíîä õýñýãò àëäàðò Ìýíýíãèéí òàëä àíõ î÷ñîí õ¿í çàñ÷èõñàí þì øèã òýâ òýãøõýí òàë í¿ä àëäðàí öýëèéæ, òýðòýý àëñàä òýíãýðèéí õàÿàòàé òýâðýëäýí íèéëýõèéã õàðààä, íàð ºã뺺ä ãýâ ãýíýòõýí ìýëòýñõèéí ãàð÷, îðîéä í¿ä èðìýõ çóóðò øèíãýí äàëäðàõûã õàðààä ìýë ãàéõàí “õîðâîî Ẻðºíõèé” ãýäýã ¿íýí ë áàéäàã áàéãàà äàà ãýæ ýðãýëçìýýð…

Íýã øèðõýã ÷óëóó, äºâ òîëãîä õîíõîð ã¿äãýðã¿é ýíý òàë íóòàã íü àñàð òîì ñàíñàðûí õºëãèéí áóóäàë ìýò. Áàéãàëü ýõ èéíõ¿¿ õîñã¿é öýâýðõýí ººã¿é òýãø óðëàí á¿òýýñýí áàéíàì. Ýíä õýäýí çóó, ìÿíãààðàà ñ¿ðýãëýí äàâõèõ öàãààí çýýðèéã õàðààä ¿é ò¿ìýí øîðãîîëæíèé ¿¿ð ìýò, ýñâýë ãàçàð äýëõèé òýð ÷èãýýðýý àìèëàí õºäëºõ øèã ñàíàãäàíà. Ìîíãîë îðíû óíàãàí õºõòºí àìüòàäûí íýã áîëîõ öàãààí çýýð ýðò äýýð ¿åä ãàçàð ñàéã¿é òààðàëäàæ ìàë ñ¿ðýãòýé íèéëæ áèë÷äýã áàéñàí ãýäýã. Ñ¿¿ëèéí æàð äàëàí æèëä àñàð èõýýð àéìàãëàí óñòãàñíû óëìààñ òîî òîëãîé íü öººð÷ çºâõºí òàë õýýðèéí á¿ñ, Äîðíîäûí Ìýíýíãèéí òàëäàà ¿ëäýæ õîöîð÷ýý. Öàãààí çýýðèéí íýã òºðºë Õàð ñ¿¿ëò çýýð ìºí ë õàà ñàéã¿é áàéæ áàéãààä îäîî íýí õîâîð àìüòàíû æàãñààëòàíä îðæýý. Òàë õýýðèéí á¿ñýä òîì æèæèã

×.Ô: -Áè ìîíãîë îðîíä àíõ óäàà èðëýý. Îëîí óäàà ñîíñîõîîð íýã óäàà õàð ãýæ ¿ã áàéäàã. Ìîíãîë îðîí ìàø ñàéõàí îðîí þì. Òýðýëæ, Õóñòàéí öîãöîëáîð ãàçðààð ÿâæ ¿çëýý. Îíãîí ñàéõàí áàéãàëü, ò¿¿í äîòðîîñ õ¿í àðä íü ýëýãñýã äîòíî, èõ òóñàðõóó þì. Ñýòãýë ìàø ºíäºð áàéíà.

-Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ äýëõèéí íýð íºëºº á¿õèé áàéãóóëëàãóóä ìàíàé ç¿¿í á¿ñýä ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéæ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ áàéãàà òóõàé ñîíñëîî.

-Òèéì ýý? Õ¿í òºðºëõòíèé àÿ òóõòàé àìüäðàõ ñàéõàí îð÷íû 10%-èéã 2015 îí ãýõýä á¿ðýí õàìãààëàëòàíä àâàõààð äýëõèéí áàéãàëü-õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóä çîðèëò òàâüæ àæèëëàæ áàéãàà þì. Ìàíàé ÒNÑ áàéãóóëëàãà ìààíü öîîðõîéí àíàëèç /GAP/ õèéõ õàìãèéí äýâøèëòòýé àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàí îëîí óëñ îðíû ýêî-á¿ñ íóòàãò õýðýãæ¿¿ëñýí þì. Äàãóóðûí îéò õýýðèéí áîëîí Ìîíãîë-Ìàíæóóðûí, Õÿëãàíàò õýýðèéí ýêî á¿ñ Îíîí Áàëæèéí àé ñàâ íóòàãò àíàëèç õèéõ ¿éë àæèëëàãàà ýõëýýä áàéíà.

-Ýíý òºñºë õèð óäààí ¿ðãýëæëýõ áîë! -ÒNÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí çàõèðàë Ñþçàí Àíòåíåí ãýæ õ¿í

èðñýí. Áè ìýäýýëëèéí ñàí õàðèóöàæ áàéãàà ìýðãýæèëòýí. ßìàð ÷ áàéñàí 2008 îíû 4 ñàð õ¿ðòýë àæèëëàíà. Öààøèä óðò óäààí ¿ðãýëæëýõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà.

-Ýíý àíàëèçûã õèéñýí ¿ð ä¿í þó âý? -Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä ãàçàð ç¿éí ìýäýýëëèéí ñàí áàéãóóëñàíààð

Áàéãàëü-îð÷íû ìàñòåð òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ õààíà þó õèéõ âý? ãýäýã àñóóäàë øèéäýãäýõ þì.

-Òà ìàíàé ç¿¿í ãóðâàí àéìàã òàë íóòàãò ìààíü õýçýý çî÷ëîõ âý?-Òóí óäàõã¿é! 6 ñàðä ç¿¿í ìîíãîëîîð ÿâíà.

Ìàíàé Àëòàé Ñî¸í ñîíèíû íèéò óíøèã÷äûí ºìíººñ òàíû öààøäûí àæèëä òàíü àìæèëò õ¿ñüå.

ÀíÓ-Ûí ÁÀéÃÀËü-ÕÀÌÃÀÀËÀÕ òNÑ ÁÀéÃÓÓËËÀÃÛí ÃÀçÀð ç¯é ÌýÄýýËËèéí

ÑèÑòÅÌèéí ÌýðÃýÆèËòýí ×ÀðËüç, ÔÅðèòýé ÕýÄýí ÕîðîÌ òîâ× ÕªªðªËĪâ

õýäýí çóóí íóóð ãîë ìºðºí áèé.Ìîíãîë íóòãèéí èõýíõ õýñãýýð

äàéðàí óðñàõ óðòûí ñàéõàí Õýðëýí, èõ óñò Îíîí-Áàëæ, Óëç õàëõ ãîë Àìàð ̺ðºíòýé íèéëæ Íîìõîí äàëàéã çîðèí óðñàíà. Îíîí Áàëæèéí ñàâ ãàçàð Õàëõ Óëç ãîë, Áóéð Õºõ íóóðò ò¿ìýí ç¿éëèéí æèã¿¿ðòýí øóâóóä çàãàñ æàðààõàé íààäàæ àí àìüòàí öóãëàðíà. ÎÓ-ûí óëààí íîìîíä á¿ðòãýãäñýí ðåëèêò öàõëàé /×àéêà ðåëèêòîâàÿ/ Õºõ íóóð Áóéð íóóðò çóñàæ ºíäºãëºíº. Ýíý öàõëàé Õîâä àéìãèéí ̺íõõàéðõàíû Õºõ íóóð áîëîí ¿çýñãýëýíò Áóëãàí ãîëä èðæ çóñäàã. Õàëõ ãîëûí øóãóé , Áóéðûí çýãýñ, Øèíý-ãîë, Õ¿éòýí áóëàã, Ýìíýãòýéí ãîëä ãóðãóóëü øóâóó òààðàëäàíà./Ìîíãîë îðîíä 2 ç¿éëèéí ãóðãóóë áàéäàã. / Õîâä ãîëûí øóãóé, Õàð óñ íóóð, Áºõ ìºðºí,_ À÷èò íóóðò ýíý õîâîð øóâóóä áàéäàã. Ìîíãîë îðîíä íýí õîâîðäñîí Áàõèì õºõ áóõûí îâãèéí Õóðàã÷ áîð /ñóòîðà òðîñòíèêîâîÿ íü Áóéð íóóðò èðæ çóñààä 5 ñàðûí äóíäóóð 5-6 ºíäºã ãàðãàäàã. 12 õîí õîíîãèéí äàðàà ¿ðýý îðõèí íèñýæ Ìîíãîëûí õºõ òýíãýðò ºäºëäºã. Ýíý áÿöõàí øóâóó ÿ¿-àçðàãà ãîë, Òàøãàéí òàâàí íóóðò çóñäàã. Ìîíãîëä 400 îð÷èì õîñ áàéäàã. Õîâîð øóâóó þì. Öýí òîãîðóó /æóðàâëü äàóðñêèé/ Îíîí Óëç Õàëõ, Õýðëýí, Àçðàãà, ãîëûí ñàâ íóòãààð èðæ çóñààä Ñîëîíãîñ, ßïîíû õîéãò í¿¿äýëëýæ ºâºëæäºã. 1977 îíû ÎÓ-ûí õýìæýýíèé òîëëîãîîð äýëõèéä 1900-2000 õîñ öýí òîãîðóó áèé ãýñýí áàðèìæàà ãàðãàæýý. ¯ëãýð äîìãèéí áîëæ ¿ëäñýí Öàãààí òîãîðóó /Ñòåðõ/ íü äýëõèéí õýìæýýíä 250-300 õîñ òîëãîé áàéäàã. Ýíý õîâîð àìüòàí 1980-ààä îíä Äîðíîä àéìãèéí Äàøáàëáàð ñóìûí Õàé÷èéí öàãààí íóóðò èðæ çóñàæ áàéñàí áàéíà. Òàë õýýð íóòãèéí ìààíü óóë óñ, óðãàìàë àìüòíû òóõàé òýð á¿ð÷ëýí òîîãîîä áàðøã¿é þì. Õàðèí õÿëãàíàò òàëûí õºðñ øîðîî íü õ¿¿õäèéí çóëàé ìýò ýìçýã äàãøèí áèëýý. Ýíý ýìçýã äàãøèí õºðñºí äîð ÿìàð ÿìàð

ýðäýíýñ îðøíîì. Ǻâõºí ãàçðûí òîñ øàòäàã õèé ãýõýä ë àñàð èõ íººöòýé ãýíý. Ýíý òóõàé õýäýí æèëèéí ºìíº íýã õýñýã øóóãèæ Äîðíîäûí òàëä ãàçðûí òîñíû òîìîîõîí ¿éëäâýð ñ¿íäýðëýæ áîñîõ øàõóó ÿðüæ áàéëàà. Äîðíîãîâèéí Ç¿¿íáàÿí äàõü ãàçðûí òîñîîð àíõíû åðºíõèéëºã÷ ìààíü äýýëýý ìÿëààæ õýâëýë ìýäýýëëýýð

íýã õýñýãòýý øóóãèñàí. Òýðòýýõ 1944-1955 îíû ¿åä îðîñ

àõ íàð ìààíü Õîâä àéìãààñ Äîðíîä õ¿ðòýëõ óóäàì íóòàãò ãàçðûí òîñíû

õàéãóóë õèéæ º÷ òº÷íººí ñàÿ òîííûí àñàð èõ íººö áàéãààã òîãòîîæ, õàéãóóëûíõàà òàéëàíã ìàøèä íóóöëàí Ìîñêâàä íýã òîì òºìºð àâäàðò õàâ äàðàí öîîæèëñîí ãýñýí àì äàìæñàí ÿðèà áàéäàã. 1980-1990 îíóóäàä òºâèéí õýâëýë ìýäýýëëýýð ÿðèãäàæ áàéñàí. Îäîî ¿åä õîò õºäººã¿é ìàøèí òýðýã îëøèð÷ áåíçèí òîñíû õýðýãëýý èõñýæ, äýëõèéí çàõ

çýýë äýýð íåôòü, øàòäàã õèéí ¿íý òýíãýðò õàäàæ áàéõàä àñàð èõ õàð àëòíû íººöèéã ñàíäàéëààä ñóóæ áóé àðä ò¿ìýí áîë ìîíãîë÷óóä áèä áèëýý.

Àñàð òîì íóòàãòàé öººõºí ìîíãîë÷óóä õºãæ뺺𺺠õîöðîãäñîí áóóðàé îðîí ãýäãèéã äýëõèé íèéò ìýäíý. Òîìîîõîí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëüå ãýñýí ñàíààã áóðóóòãàõ àðãàã¿é. Èíãýâýë óëñ îðíû ìààíü ýäèéí çàñàã, õºãæëèéí õóðäàö, õ¿í àìûí àìüæèðãààíû ò¿âøèí äýýøëýíý. ªâãºä äýýäñèéí ìààíü áèäýíä ¿ëäýýæ ºãñºí ºâ õºðºí㺠õ¿ðýëöýýòýé áàéíà. Ãýõäýý ë Ìîíãîë íóòãèéí ìèíü îíãîí çýðëýã áàéãàëü äýëõèéä äàâòàãäàøã¿é óíàãàí òºðõ àëäàãäàõ âèé ãýõýýñ õàðìûí ñýòãýë òºðíº.

Òèéì ó÷ðààñ á¿ñ íóòãóóäûí õ¿ðýýíä Á à é ã à ë ü - Î ð ÷ í û ìàñòåð òºëºâëºëòèéã áîëîâñðóóëàõ íü ÷óõàë þì. Äîëîî õýìæèæ íýã îãòîë ãýäýã ç¿éð ¿ã áàéäàã.

Ìîíãîë îðíû Àëòàé-Ñî¸íû áîëîí Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî á¿ñ íóòãèéã ÄÁÕÑ ÷óõàë÷ëàí ¿çýæ äýëõèéí áàéãàëü-ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõàä õàìãèéí èõ íºëºº á¿õèé ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòàãò õàìðóóëñàí íü ìîíãîë÷óóä áèäíèé áàõàðõàëûã òºð¿¿ëæ áàéíà.

Çîõèîë÷ ñýòã¿¿ë÷ Á.Äàðèéìàà

òàë õýýð íóòãàà

ýðýãö¿¿ëýõ¿é…

ÀËòÀé-Ñî¨í5 ¹1 (21), 2007

Ìîíãîë áºõºíãèéí áàéðøèë, òîî íÿãòøèë

ÁÀéÃÀËü ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÌÀË×ÄÛí íªÕªðËªË Õ¯ðýý òýËÑýýð ÁÀéíÀ

ÁªÕªíÃèéí ÕÓËÃÀéí Àí×èÄ ßË çÀâØèÕÛà îðîËÄîÆ ÁÀéíÀ

ÕÀÐ-Óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð /ÁÖÃ/ ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñýä áàéãàëü-õàìãààëàõ ìàë÷äûí 15 íºõºðëºë àæèëëàæ áàéíà. Áóÿíò ñóìûí “Ìºíõò¿øèã”, “Áàÿñãàëàíò àìüäðàë”, “Àëòàé ãóðãóóë”, Ìÿíãàä ñóìûí “Öàãààí ñóâðàãà”, “Òàâàí-ýðäýíý”, “Õèøèãòýé”, “×àíäìàíü-Õàéðõàí”, “¯íýýò”, “Öýíõýð Çàëààò”, “”ĺðãºí ñóìûí ¨ëûí óíäàðãà” ×àíäìàíü ñóìûí Жàðãàëàíò-Õàéðõàí” “Ò¿ð¿¿-õàéðõàí”, “Ãàëûí äºë”, “Õàìòûí õ¿÷”, Ìàíõàí ñóìûí “Áàéãàëü-Ýõ” íºõºðëºë¿¿ä òóñ òóñ àæèëëàæ áàéíà. 2006 îíä øèíýýð áàéãóóëàãäñàí 6 íºõºðëºëèéí àõëàã÷, óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí äóíä “Íºõºðëºë¿¿äèéí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûíû ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ íü “ñýäýâò 2 äàõü ñóðãàëòûã 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 24,25-íû ºäð¿¿äýä õèéëýý. Óã ñóðãàëò-ñåìèíàð íü Õîâä àéìãèéí òºâèéí Ìÿíãàí –Óãàëçàò” çî÷èä áóóäëûí õóðëûí òàíõèìä ¿ð ä¿íòýé áîëæ ºíãºðºâ. Íèéò 27 õ¿í îðîëöñîí ýíý

ñóðãàëòûí çîðèëãî íü

-Áàéãàëü õàìãààëëûí à÷ õîëáîãäîë

-Áàéãàëèéí íººöèéí õàìòûí ìåíåæìåíò, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí õàìòûí ìåíåæìåíò, òýäãýýð äýõ íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîî, à÷ õîëáîãäîë

-Áàéãàëü õàìãààëëûí ÷èãëýëýýð àæèëëàõ íºõºðëºë ãýæ þó áîëîõ, íºõºðëºëèéí ýðõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà, áàéãàëü õàìãààëëûí ÷èãëýëýýð àæèëëàõ íºõºðëºëèéí ýðõ ç¿éí îð÷íû òóõàé

-ͺõºðëºë¿¿äèéí óäèðäëàãà, ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõàä íºõºðëºëèéí àõëàã÷, óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí ¿¿ðýã ðîëèéã òîäîðõîéëîõ, íºõºðëºëè éí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ àðãà áàðèëä ñóðàëöàõ, õàìò îëíîî çîõèîí áàéãóóëàõ, õóðëàà õýðõýí ¿ð ä¿íòýé õèéõ, ãèø¿¿äèéí îðîëöîîã õýðõýí ñàéæðóóëàõ

-ͺõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä áóñàä òàëóóäûí

¿¿ðýã ðîëèéã òîäîðõîéëæ òýäýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ ñòðàòåãè, ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ

-ͺõºðëºëèéí áàéãàëü õàìãààëëûí áîëîí áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºëòèéã õýðõýí õèéõ

-Ìàëààñ ººð îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí òîãòâîðòîé àìüæèðãààã áèé áîëãîõ áîëîìæ, áèçíåñèéí ñàíààãàà õýðõýí óäèðäàõ

-Áóñàä íºõºðëºë¿¿äèéí çàðèì òóðøëàãàòàé òàíèëöàõ

-Õàð óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí /WWF/-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ ¿ç¿¿ëýõ äýìæëýã, õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð ìýäëýã îéëãîëòîî äýýøë¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëóóäààð òîäîðõîé îéëãîëò àâàõ, ÷àäâàð ýçýìøèõ ÿâäàë áàéëàà. Á.Ýíõöýöýã

Àëòàé-Ñî¸í ñîíèíû ºìíºõ äóãààðò 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäºð Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí èðãýí, ÇÈË-130 ìàðêèéí ÓÁÌ-92-39 äóãààðòàé ìàøèíû æîëîî÷ Ãîí÷èã îâîãòîé Àëòàíãýðýë íü çàïàñ äóãóéí äîòðîî 54 õîñ áóþó 108 øèðõýã áºõºíãèéí ýâðèéã õóóëü áóñààð íóóí äàðàãäóóëæ, Õÿòàä ðóó õèë äàâóóëàõûã çàâäàæ áàéãààä áàðèãäñàí òóõàé ìýäýýëñýí áèëýý. Áèä ýíý äóãààðòàà õóëãàéí àí÷äûí õýðýã õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä øàëãàãäàæ ÿìàð øàòàíäàà ÿâààã óíøèã÷ òà á¿õýíäýý ñîíîðäóóëúÿ.

Ýíý õýðýãò õîëáîãäîæ

ñýæèãòíýýð øàëãàãäàæ áàéãàà ×àíäìàíü ñóìûí èðãýí Áàëòûí Áàÿíáààòàð, Äàâààãèéí ̺íõ÷óëóóí, Äàøäîðæèéí Öîãîî íàðûí 13 õ¿í óã õýðãèéã á¿ëýãëýí ¿éëäñýí íü òîãòîîãäæýý. Òýä íàð àíõíû ìýä¿¿ëýãòýý 2006 îíä óã õýðãèéã ¿éëäñýí ãýäãýý õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéíà. ̺ðäºí áàéöààëòûí ÿâöàä 2005 îíû 12 ñàðààñ ºìíº áóþó, íýã áºõºíãèéí íºõºí òîðãóóëü 80.000 òºãðºã áàéõàä àãíàñàí ãýæ ìýëçýæ áàéãàà ãýíý. Ãýìò ýòãýýä¿¿ä 2005 îíû 248 äóãààð òîãòîîëîîð /øèíý÷ëýãäñýí ¿íýëãýýãýýð/ áîë áàéãàëü-îð÷èíä 216 ñàÿ òºãðºãèéí õîõèðîë ó÷ðóóëñàí þì. Ýä íàð èéíõ¿¿

äàâàðñààð åðºíõèéëºã÷èéí 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí 29-íû ºäðèéí ºðøººëä õàìðàãäàæ õýðãýýñ ìóëòðààä áàéãàà ãýíý. Ýíý ýòãýýä¿¿ä äîòîð óðä ºìíº áºõºíãèéí ýâýð õèë äàìæóóëàí õóóëü áóñ íàéìàà õèéæ ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ áàéñàí õ¿í ÷ áàéãàà áîëîëòîé. Èéì ó÷ðààñ óã õýðãèéã ìýðãýæëèéí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà äàõèí ñýðãýýæ àæëûí õýñýã áàéãóóëàí õýçýý àãíàñàí áîëîõûã òîãòîîæýý. 33 áºõºíã 2006 îíû 9-11 ñàðä àãíàñàí íü øàëãàëòààð èëýð÷ýý. Ýíý õýðýãò õîõèðîã÷ áîëîõ òºðèéí áàéãóóëëàãà ºì㺺ëºã÷ àâàí àæèëëàæ áàéíà.

Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèéí 4.4, 15.1.12-ò çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Óâñ àéìãèéí çàñàã äàðãûí øèéäâýðýýð ÇÄÒÃ, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàðòàé õàìòðàí 2004 îíä Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíòýé õèéñýí ãýðýýíèé äàãóó Õîâä, Òàðèàëàí, Áºõìýðºí, Ñàãèë, Ò¿ðãýí ñóìäàä àãíóóð çîõèîí áàéãóóëàëòûã õèéâ. Àãíóóð çîõèîí áàéãóóëëàòûí òàéëàíãààñ ¿çâýë Óâñ àéìàãò àðãàëü õîíèíû ãîë íººö á¿õèé ãàçàð íü Ñàãèë ñóìûí íóòàã Öàãààí ãîë áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Öàãààí ãîë îð÷èìä 300 êì2 òàëáàéä 370 îð÷èì àðãàëü õîíü áàéíà ãýæ ¿íëýãäñýí áîëîâ÷ òýíä õ¿íèé øóóä íºëºº áóñàä ãàçðààñ èë¿¿ èõ áàéíà. Ýíý ãàçàðò Àëòàé Àóòôèòòèðñ ÕÕÊ ñïîðò àãíóóðûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áºãººä ñ¿¿ëèéí 5 æèëä æèë á¿ð äóíäæààð 3-5 óãàëç àãíóóëæ áàéñàí. Òîì ýâýðòýé øèëìýë óãàëçûí ãåíåôîíäûã óäààí õóãàöààãààð àâ÷ ¿ëäýõèéí òóëä ñïîðò àãíóóðûã 1-2 æèë ºíæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºãººòýé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí íýã õýëáýð þì. Òèéìýýñ Ñàãèë, Áºõìºðºí ñóìäûí íóòàã äýâñãýðò óãàëçûí ñïîðò àãíóóðûã 2006 îíîîñ òîäîðõîé õóãàöààòàéãààð ºíæ¿¿ëýõ ýñâýë æèëä àãíàõ òîîã îäîîãèéíõîîñ áóóðóóëæ 1-2 òîëãîé óãàëç àãíóóëàõ íü çîõèìæòîé ãýñýí ä¿ãíýëò ãàð÷ýý.

ªíºº ¿åä òóñãàé /çîðèóëàëòûí àãíóóðûã àëèâàà íýã àæ àõóé íýãæ îðîí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëäàã óëàìæëàë òîãòîîä óäàæ áàéãàà áèëýý. Ýíý íü ãàäààäûí àí÷äûí òàâüäàã íàðèéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ

Óâñ àéìãàãò õîâîð àí àìüòàíã àãíóóëàõ òàëààð àéìãèéí äàðãà íàðûí áàéð ñóóðü

äàâóó òàëòàé ÷, òóõàéí ãàçàðò àìüäàð÷ áóé èðãýäýä áàéãàëèéí íººöèéã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ ñýòãýëãýý òºð¿¿ëýõã¿é, õààæ áîîãäóóëäàã äóòàãäàëòàé þì. ªºðººð õýëáýë íóòãèéí èðãýä àí àìüòäûã õàìãààëæ, ýçýí íü áàéõààñ èë¿¿ àæ àõóéí íýãæèéí ºì÷ ìýòýýð ¿çäýã íü íóóö áèø þì. Ãýòýë ñ¿¿ëèéí æèëä Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçàð îðîí íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëü õàìãààëàëèéã äýìæèõ ÷èãëýëòýé áàéãààãàà îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð íèëýýíã¿é ÿðèãäàæ áàéãàà áèëýý. Òèéìýýñ ÷ Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé õóóëèíä áàéãàëèéí áàÿëàãûã çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ çîðèëãîîð áàéãóóëàãäñàí íºõºðëºëèéã äýìæèõ çààëòûã øèíýýð íýìæ îðóóëñàí. Õýðýâ áîäëîãûí ò¿âøèíä çîõèñòîé øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäâàë àðãàëü õîíèéã õàìãààëàõ, àðä èðãýäýä çîõèñòîé áàéäëààð àøèãëàõ ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëýõýä ýíý ç¿éë àìüòíààñ îëæ áàéãàà îðëîãî íü ººðºº ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé þì.

Óâñ àéìàãò àøèãëàõ óãàëçûí íººö áàéãàà áîëîâ÷ ò¿¿íèé ¿ð àøãèéã àðä èðãýä íü òºäèéëýí õ¿ðòäýãã¿é, õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý äóòìàã, íýã óãàëç àãíàõ ãýæ áóñàä àðãàëü õîíèíûõîî áàéðøëûã àëäàãäóóëäàã çýðýã ñóë òàë áàéíà. Òèéìýýñ Óâñ àéìãèéí Öàãààí ãîë îð÷èìä àðãàëü õîíèíèé íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ ìåõàíèçì, çàãâàð áèé áîëòîë àãíóóëàõã¿é áàéõ ñàíàëûã 2005 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä Ñàãèë ñóìûí ¯¿ðýã íóóð áàãèéí èðãýä Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðëààðàà õýëýëöýí

áàòàëæ àéìãèéí ÈÒÕ-ä ñàíàëàà îðóóëñàí Ýíý àñóóäëûã Óâñ àéìãèéí ÈÒÕ-ààð õýëýëöýí 2006 îíä 4 óãàëç àãíóóëàõ ãýðýý íýãýíò õèéãäýýä òºñºâò 23 700 000 òºãðºãèéã òóñãàé çºâøººðëèéí àíãààñ îëîõ òîãòîîë ãàðñàí. Òèéìýýñ òóñãàé çºâøººðëèéí àíã 2006 îíä õÿçãààðëàõ áîëîìæã¿é ãýæ ä¿ãíýýä Óâñ àéìãèéí Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðàëäààíû 2005 îíû 12 äóãààð ñàðûí 22-íû ºäðèéí 3/3 òîãòîîëä 2007 îíîîñ çàðèì òºðëèéí õîâîð àí àãíàõûã ò¿ð õîðèãëîõ áýëòãýëèéã õàíãóóëàõûã àéìãèéí çàñàã äàðãàä äààëãàñàí áàéíà. Àìüòíû àéìãèéí òóõàé õóóëèéí 4,1,2 áîëîí 6,1,1-ð ç¿éëä çààñíààð àéìãèéí èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðàë áîëîí çàñàã äàðãà á¿ðýí ýðõèéíõýý õ¿ðýýíä àí àìüòíûã

àøèãëàõàä õîðèî õÿçãààðëàëò òîãòîîæ, çîõèñòîé àøèãëàëòûã áèé áîëãîõîîð òºëºâëºæ áàéãàà íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí íýã àëõàì þì.

Óãàëçûí ñïîðò àãíóóðûã òóõàéí íóòàãò àìüäàð÷ áóé èðãýäýä õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ çàãâàðûã áèé áîëãîõîä òóñëàõ çîðèëãîîð áàéãàëü îð÷íû òºðèéí áóñ áàéãóóëàãóóä, ìýðãýæëèéí áàéãóóëàãóóä ýíý ÷èãëýëä àíõààðëàà õàíäóóëæ àæèëëàõûã óðèàëæ áàéíà. Èíãýñíýýð áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, àðä èðãýäýä òóëãóóðëàñàí áàéãàëü õàìãààëàëûí çàãâàð áèé áîëîõ, ò¿¿íèéã öààøèä äýëãýð¿¿ëýõ ñóóðü òàâèãäàõ áîëíî.

Ìýäýýã áýëòãýñýí: ¨.Îíîí

ÀËòÀé-Ñî¨í 6¹1 (21), 2007

Á.×èìýääîðæË.ÀìãàëàíÄýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü

õºòºëáºðèéí ãàçàð ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí, Øàðãûí ãîâü, Õ¿éñèéí ãîâü, ĺðãºíèé õ¿ðýí òàë áîëîí Ìàíõàí ñóìûí íóòàãò ìîíãîë áºõºíãèéí òîî íÿãòøèë, òóõàéí óëèðëûí áàéðøèë, øèëæèëò õºäºë㺺íèéã òàíäàí ñóäëàõ çîðèëãîòîé ñóäàëãààíû àæëûã 2007 îíû 1-ð

ñàðä ã¿éöýòãýëýý. ªìíºõ æèë¿¿äýä ñóäàëãàà õèéæ áàéñàí çàìíàë, àðãà ç¿éí äàãóó æèë áîëãîí äàâòàí õèéæ áóé ýíýõ¿¿ ìîíèòîðèíã ñóäàëãàà íü ìîíãîë áºõºíãèéí òàðõàö íóòàã, òîî òîëãîéí õýëáýëçëèéí òàëààð õàðüöóóëñàí, ¿íýí áîäèò ä¿í ãàðãàõ áîëîìæòîé. Ñóäàëãààíû àæèëä Ë.Àìãàëàí-Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí ý/ø-íèé àæèëòàí, (Ph.D), Á.×èìýääîðæ- Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí ý/ø-íèé àæèëòàí (M.Sc), Îðîí íóòãèéí çºâëºõ, õóóëü áóñ àãíóóðòàé òýìöýõ “Èðâýñ-3” áàãûí ãèø¿¿í ÁÎÕÓÁ Á.Áàòñàéõàí, æîëîî÷ Ø.Ãàíòóëãà áîëîí áºõºí õàìãààëàã÷ íàð òóñ ñóäàëãààíû àæèëä îðîëöîâ.

Ìîíãîë áºõºíãèéí òàðõàö íóòàã áîëîõ Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Õàëèóí, Øàðãà, Òºãðºã, Òîíõèë, Äàðâè, Õºõ ìîðüò, Áàÿí-Óóë, Õîâä àéìãèéí Äàðâè, ×àíäìàíü, Ìàíõàí ñóìäûí íóòãààð ºìíº (2000.XI, 2001.XI, 2002.XI, 2003.XII) õèéæ áàéñàí ñóäàëãààíû ìàðøðóòûã äàâòàí ÿâæ òîîëëîãî, ñóäàëãàà õèéæ òîõèîëäñîí àìüòäûã á¿ðòãýñýí. Ýíý ñóäàëãààã 1-ð ñàðä õèéñýí íü ºìíºõ æèë¿¿äèéí ìîíãîë áºõºíãèéí áàéðøèë, øèëæèëò õºäºë㺺í íýëýýä ººð÷ëºãäñºí, õºäºë㺺íòýé áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.

Øàðãûí ãîâüä ãîë áàéðøèë íóòàã íü Áîð íóðóó, Õàòàí õóäãèéí áýë, Õàöàâ÷èéí áýë, Öàãààí äýðñíèé äîîä òàëä Õ¿éñèéí ãîâüä Ãîâèéí õóäàã, Óëààí ã¿âýýí õîîëîé, Ãóëãóóðûí îâîî, Õºõ æàâæ, Á¿ëòãýðèéí äîîä òàë, Ìàíõàíä ªºøèéí õºäºº, Èøãýí òîëãîé îð÷èì íóòàãò áàéðøèæ áàéëàà. Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä ìîíãîë áºõºíãèéí áàéðøèë, òîî íÿãòøèë Õ¿éñèéí ãîâüä õàìãèéí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëòòýé ãàð÷ áàéãàà áºãººä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Õ¿éñèéí ãîâüðóó ãîëëîí áàéðøèõ áîëñîí áàéíà

Ìîíãîë áºõºíãèéí áàéðøèë (2007 îíû 1-ð ñàð)

Òîî òîëãîé, íÿãòøèëÌîíãîë áºõºí òàðõñàí Øàðãûí ãîâü, Õ¿éñèéí ãîâü,

ĺðãºíèé õ¿ðýí òàë, Ìàíõàíû õýñýãò íèéò 184 ñ¿ðýã 1734 òîëãîé áºõºí ¿çýæ òîîëñîí áºãººä á¿õ òàðõàö íóòàã áîëîõ 12293 êì2 òàëáàéä 1000 ãà-ä äóíäæààð 2,3 òîëãîé íîãäîõ íÿãòøèëòàé 2860 îð÷èì òîëãîé áºõºí áàéíà. Ýíý ä¿íã ºìíºõ æèëèéí ñóäàëãààòàé õàðüöóóëàõàä òîî òîëãîé 1.8 äàõèí ºññºí ¿ç¿¿ëýëò ãàð÷ áàéíà. Ìàíõàíû òóñãààð ïîïóëÿöèéã àâ÷ ¿çýõýä ªºøèéí õºäºº, Èøãýí òîëãîé îð÷ìûí 494.5 êì2 òàëáàéä 1000 ãà-ä 0.3 áîäãàëü íîîãäîõ íÿãòøèëòàéãààð 15 îð÷èì òîëãîé ìîíãîë áºõºí áàéãààã òîãòîîâ. Ýíý ïîïóëÿöè íü àéë ìàë, ìàøèí òåõíèêýýñ çàéöàí àìüäàðäàã ó÷ðààñ öààøèä óðò õóãàöààíä òîãòâîðòîé, õýâèéí áàéõ ýñýõ íü òîäîðõîé áóñ áàéíà.

Ìîíãîë îðíû èõ ãîâèéèí àìüäðàëûí íºõöºë íü óñ äóòìàã, õàëóóí, õóóðàé óóð àìüñãàëòàé. Èéìýýñ òýíä çîõèöîæ ÷àäñàí àìüòàä ë àìüäàðäàã. Ò¿¿íèé íýã íü èõ ãîâèéí õààí ãýæ íýðëýãäýõ õàâòãàé áèëýý. Ãîâèéíõîí äýýð ¿åä õàâòãàéã àãíàí èäøèíä õýðýãëýäýã áàéæýý.

Õàâòãàé ãýðèéí òýìýýíèé íýãýí àäèë ººõºí áºõòýé. Áºõºíä õóðèìòëàãäñàí ººõ òîñ íü õîîë òýæýýë õîâîðäîæ ºëññºí, öàíãàñàí ¿åä òýäýíä ÷óõàë à÷ òóñòàé þì. Ìîíãîëûí öºëä öººí òîîãîîð ¿ëäñýí, óíàãàí, íýí õîâîð, äýëõèéí õýìæýýíä õîâîðäñîí àìüòàí þì.

Ò¿¿íèé õîâîðäîõ áîëñîí øàëòãààí:

• Áýë÷ýýð, çàäãàé óñûã õ¿í ìàë ýçýãíýñíýýñ èäýýøñýí íóòãàà îðõèí äàéæíà.

• ×îíî áîòãûã îëíîîð õºíººíº.

• ªºõ ìàõûã àøèãëàõ çîðèëãîîð õóëãàéãààð àãíàäàã.

• Õàâòãàé áàéðøèë íóòãààñàà ìàøèíààñ ä¿ðâýí äàéæäàã.

Õàâòãàéã õýðõýí õàìãààëñàí âý?

• Ìîíãîëä 1930 îíîîñ àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîæýý.

• Ìîíãîëûí óëààí íîìîíä á¿ðòãýñýí áàéíà.

• Àìüäðàõ íóòãèéã íü 1975 îíîîñ äàðõàí öààçòàé áîëãîæýý.

Õàâòãàéí òàëààð þó ìýäýõ âý?

• Õàâòãàéí áºõ íü ãýðèéí òýìýýíèéõýýñ àðàé

Àìüòàä þóíû òóëä

àæèëëàäàã âý? Àæèëëàõ ãýäýã íü ÿìàð ÷ õýëýíä

ýöñèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä òîäîðõîé õýìæýýíèé õ¿÷ õºäºëìºð çàðöóóëæ “àìüäðàëàà çàëãàõ” ãýñýí óòãûã èëòãýäýã. Èäýø òýæýýëýý îëæ àâàõûí òóëä àìüòàí á¿ð ë õºäºëìºðëºäºã. Çàðèì

àìüòàä áóñäààñ èë¿¿ èõýýð àæèëëàäàã. Áèäíèé ñàéí ìýäýõ çºãèé, øîðãîîëæ ãýýä ë îëîí ÿíçûí øàâüæ, øóâóó õ¿ðòýë èõ õýìæýýãýýð àæèëëàíà. Ãýñýí ÷ òýäíèé ýöñèéí çîðèëãî íü èë¿¿ òààëàìæòàé íºõöºëä ¿ðæèõ, õîîëëîõ

þì. Áàéãàëèéí æàìààð çàðèì àìüòàä ÿíç á¿ðèéí àðãààð àæèëëàõ õóãàöààãàà áàãàñãàäàã áàéíà. Жèøýý íü: Øàìïàíç

øîðãîîëæ àãíàõûí òóëä òóñãàéëàí óðõè áýëääýã áîë, Çåëëàíäàä àìüäàðäàã íýãýí òºðëèéí õýðýý ìîäíû õîëòñîí

äîîðõ àíãàà íàéäâàðòàé áàðèõûí òóëä ìîäîîð äýãýý õèéäýã áàéíà. Õàðèí àìüòäûí åðòºíöºä “àæèëñàã” ãýãäýõ çºãèé, øîðãîîëæíû õóâüä îíöëîãòîé. Òýä

àæëûí òîäîðõîé õóâààðèëàëò õèéäýã. Íýã á¿ëãèéí çàðèì ãèø¿¿ä èäýø öóãëóóëæ áàéõàä, áóñàä íü

öóãëóóëñàí èäýø, òýæýýëýý ÿíçëàõ, çàðèì íü õàðæ õàìãààëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé. Õºõòºí

àìüòàäààñ çºâõºí àðñëàíãóóä àæëûí õóâààðüòàé

àæýý.

Àìðàëò ÷ºëººò öàã

Ç¿ãýýð ë ºðãºñòýé áàéäàã ãýæ ¿¿? Àìüä îðãàíèçìä áàéäàã íýã ÷óõàë îíöëîã áîë

ººðèé㺺 õàìãààëàõ àðãà þì. Àìüòàä ººðñäèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëàí çóãòàõ, äàéðàõ, íóóãäàõ, õîðäóóëàõ, õàçàõ, õàòãàõ ãýõ ìýò õàìãààëàõ ðåôëåêñòýé áàéäàã. Ãýòýë óðãàìàë áàñ ººðèé㺺 õàìãààëàõ ¿éëäýë õèéäýã. Õàðèí áèä ò¿¿íèéã áàðàã õàðäàãã¿é. Óðãàìàë àìüä ó÷ðààñ àìüäðàëä ¿ëäýõ ¿ð óäìàà ¿ëäýýõèéí òóëä áèåý õàìãààëäàã àæýý. Óðãàìëûí ººðèé㺺 õàìãààëàõ õàìãèéí ãîë çýâñýã áîë ºðãºñ. ×óõàì ìÿíãà ìÿíãàí òºðëèéí ºðãºñ áàéäàã.

Òà áèäíèé õàìãèéí ñàéí ìýäýõ ñàéõàí ñàðíàé òèéì ºðãºñã¿é áîë õýí äóðòàé á¿õýí çóëãààõ áèçýý. Êàêòóñ, õóàéñ, íÿäìàð, ºðãºñò ¿çýì, òóóëàéí Ẻð ãýýä ë á¿ãä ºðãºñòýé. Òýäãýýðèéí ºðãºñ ÿíç á¿ð áàéíà. Ìýäýýæ ºðãºñòýé óðãàìàëä õ¿ññýí á¿õýí õ¿ð÷ áîëîõã¿é. Õàìààã¿é õ¿ðâýë óðãàìàë áèø õ¿ðñýí àìüòàí èõ áàãà øàðõäàõ áîëíî. Ýíý íü õàìãààëàëò ìºí.

Öààñûã õýäýí óäàà àøèãëàäàã âý?

Öààñûã äàõèí äàõèí áîëîâñðóóëæ õýðýãëýäýãèéã òà á¿õýí ìýäíý. Òýõäýý ýõíèéõýýñýý äàðààãèéí óäàà öààñ àðàé áàãàññààð áàéäàã àæýý. Òèéì ó÷ðààñ íýã öààñ 7-8 óäàà ýðãýëòýíä îðäîã áàéíà. Öààñûã äàõèí áîëîâñðóóëààä ººð ç¿éëä õýðýãëýæ áîëíî. ªºðººð õýëáýë æèíõýíý áè÷ãèéí õýðýãöýýíä áèø. Áàñ ÿìàð íýã õýìæýýãýýð öààñ áîëîõ õîëüö íýìýýä øèíý öààñ õèéæ áîëíî. Жèøýý íü ñîíèíû öààñíû 94% íü õóó÷èí öààñ áàéäàã áîë äýâòýðò 10% íü ë õóó÷èí áîëîâñðóóëñàí öààñ áàéíà. Øèíý õóó÷èí öààñíû îðöîîñ öààñíû ÷àíàð øàëòãààëíà. Öààñûã äàõèí áîëîâñðóóëæ õýðýãëýñíèé ¿ð ä¿íä öààñíû ãîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ ìîäûã àðèãëàõ õàìãààëàõ áîëîìæ íýìýãäýõ þì.

òà áèäíèé ìýäýõ áîõü õýäýí æèë

àìüäðàõ âý?

Õ¿ì¿¿ñèéí ºäºð òóòìûí õýðýãöýý áîëñîí áîõèéã áàéãàëèéí ãàðàëòàé êàó÷óê, íèéëýã ðåçèí, àìò áîëîí ºí㺠îðóóëàã÷ çýðãýýð õèéäýã. Áîõèéã çàæèëæ áàéõ ¿åä ò¿¿íä àãóóëàãäàõ àìò áîëîí ºí㺠îðóóëàã÷ íü õ¿íèé áèåä ¿ëäýæ øèíãýäýã. Õàðèí õ¿íèé áèåä øèíãýäýãã¿é ¿ëäñýí õýñýãò íü àãóóëàãäàõ áàéãàëèéí ãàðàëòàé êàó÷óê íü àãààð äàõü õ¿÷èëòºðºã÷èéí òóñëàìæòàéãààð áîãèíî õóãàöààíä çàäàðäàã áîë íèéëýã ðåçèíû çàäðàõ õóãàöàà 5 æèë áîëäîã àæ.

Õàâòãàé - äýëõèéí õýìæýýíä õîâîðäñîí àìüòàí

æèæèã áºãººä ¿ðãýëæ áîñîî. • Óäààí õóãàöààãààð

óñ óóõã¿é áàéæ ÷àäíà. • Õàâòãàé æèë ºí溺ä

áîòãîëäîã òóë òîî òîëãîéí ºñºëò óäààí

• Çàã, óëààí áóäàðãàíà, øàð ìîä, ñóõàé çýðýã ãîâü öºëèéí óðãàìàë èäíý.

• Õàâòãàé äàéñàí àìüòíàà õîëîîñ õàðàõ, ¿íýðýýð íü ìýäýõ ÷àäâàðòàé ñîðãîã àìüòàí òóë àìèà õàìãààëæ çóãàòààíà. Ò¿¿íèé áèåèéí æèí 500 êã îð÷èì áîëîâ÷ àéæ öî÷èðäñîí ¿åäýý ìàø õóðäàí çóãàòààæ ÷àäíà.

Õîé÷ ¿åäýý îé ìîäûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ

áîëîìæûã ºãüå!!! Ìîíãîë îðíû îé ìîä

íü íóóð, ãîëûí àé ñàâ ãàçðûí áèîëîãèéí áàëàíñûã õàíãàõûí çýðýãöýý òóõàéí îðîí íóòãèéí àðä èðãýäèéã ìîäîîð òîãòâîðòîé õàíãàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé. Ãýâ÷ Äýëõèéí áàíêíààñ 2006 îíä ãàðãàñàí ‘Ìîíãîë Óëñûí Ìîäíû Õàíãàìæ: Õóóëü áà Õóóëü áóñ Ýäèéí çàñàã’ òàéëàíä ãàðãàñàí òîéì òîî áàðèìò áè÷èãò äóðüäñàíààð ìîíãîëä îíîâ÷òîé òºëºâëºëò, èäýâõèòýé ìåíåæìåíò ¿ã¿é, ¿íýí áîäèò òîîëëîãî áàéõã¿é, áîëîâñîí õ¿÷íèé äóòàãäàë áà õýýë õàõóóë äýëãýðñýí çýðãýýñ øàëòãààëàí Ìîíãîëûí îé ìîä áàãàñàæ, ÷àíàð íü ìóóäàæ, îé ìîäíû àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ýìõ çàìáðààã¿é áàéäàë ¿¿ññýí áàéíà. Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçàð ýíý ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààã öýãöýëæ õîé÷

¿åäýý îé ìîäûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ áîëîìæûã ãàðãàæ ºãºõ íü ÷óõàë áîëæýý.

Ìîíãîëûí õîéò õýñãýýð îéò õýýðèéí øèëì¿¿ñò îé, óóëàðõàã íóòãèéí òàéãûí îé, çîíõèëæ, íóòãèéí ºìíºä õýñýã áóþó ãîâü öºëèéí á¿ñýä çàãàí îé çîíõèëäîã.

Îðîí íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíä ìîä áýëòãýëèéí àæèë çîõèîí áàéãóóëàëòã¿é ÿâàãäàæ èðñýí ó÷ðààñ Ìîíãîë îðîí äàÿàð, ÿëàíãóÿà íóòãèéí õîéä õýñýãò îé ìîäíû íººö õîìñäîëä îðñîí áàéíà. ªíãºðñºí çóóí æèëä ìîíãîëûí îé ìîä æèëä 40.000 ãà-ààð áàãàñ÷ íèéò 4 ñàÿ ãà-ààð áàãàññàí áà ºíãºðñºí 10 æèëä 60.000 ãà-ààð õîìñäîæ áàéíà.

Óóë óñíû äîìãîîñ......Õàòàí òóóëûí äîìîã Òýíãýðèéí õààí ãóðâàí

ñàéõàí îõèíòîé þìñàíæýý. ¯¿íä èõ îõèí íü Õýðëýí, äóíä îõèí íü Îíîí, áàãà îõèí íü Òóóë àæýý. Òýäíèé äîòðîîñ õàìãèéí õººðõºí îõèí Îíîíã àëñ õîëûí ãàäààä îðíû õàí õºâã¿¿íä áýð áîëãîí ºãºõ áîëñîí òóë ýöýã õààí Îíîíãîî ìàø ãî¸æ Íîìõîí äàëàé ãýäýã õààí õ¿¿ä ãàäààäàä ¿äýí ìîðäóóëæýý. Èõ îõèí Õýðëýíãýý ãàäààäàä ìîðäóóëàí Äàëàé íóóð ãýäýã õàí õºâã¿¿íä áýð áîëãîí ºã÷ ãýíý. Õàðèí áàãà îõèí Òóóë íü ýõ íóòàãòàà õîöîðñîí áºãººä äýýðõ õî¸ð îõèí íü õààí ýöýã Õýíòèéãýý ýðãýæ õàðàëã¿é àëñ õîë ãàäààäàä îäñîí òóë íàñààðàà íóòàãòàà áèòãèé ýðãýæ èð ãýæ õààí ààâ íü ãýðýýñýëæýý.

Áààâãàéã ø¿òýõ ¸ñ Áóðèàä ÿñòíû äóíä îëîíä íýðòýé õ¿íèéã

áààâàé ãýæ õ¿íäýëäýã áºãººä ýíý íü áààâãàé ãýñýí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé ãýæ ýðäýìòýä ¿çäýã. ̺í áààâãàéã òàõèæ ø¿òýõ áàÿð ¸ñëîë áàéõààñ ãàäíà áààâãàéã àãíàõ ¿åä áààâãàéí ¸ñëîë ãýäýã çàí ¿éë ã¿éöýòãýäýã.

ßêóò Àëòàéíõàí õàêàñ, øîð, òóâà çýðýã ñèáèðèéí ò¿ðýã õýëòýí àðä ò¿ìíèé äóíä áààâãàéã ýðòíèé ºâãºä äýýäñýý ãýæ ¿çýõ, ýðò ¿åä áààâãàéã õ¿í ãýæ îéëãîæ áàéñàí çýðýã¸ñ áàéõààñ ãàäíà àãíàõ ¿åäýý ã¿éöýòãýõ çàí ¿éë áàéñàí íü ìîíãîëûíõòîé òºñòýé ãýæ Ìîíãîë ¸ñ çàíøëûí èõ òàéëáàð òîëüä äóðüäñàí áàéíà.

Äýëõèéã äóëààí áîëãîæ áóé áóðóóòàí

Äýëõèéä äóëààð÷ áàéãàà íü “õvëýìæèéí õèé” õóðèìòëàãäàõàä õvðãýæ áóé õvìvvñèéí véë àæèëëàãààíû vð äàãàâàð ìºíººñ ìºí. Öàã àãààðûí ººð÷ëºëòèéã ñóäëàõ øèíæýý÷äèéí çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ávëãèéí èëòãýëä èéì ävãíýëò õèéæýý.

21-ävãýýð çóóíû ñvvë÷ ãýõýä ìàíàé ãàðèãèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóð íààä çàõ íü 6,4 ãðàäóñààð íýìýãäýæ áîëîõ þì ãýæ ¿çæýý.

Vvíèé óëìààñ õàð ñàëõè, äàëàéí øóóðãàíû òîî ýðñ îëøèð÷, çóíû äóíä ñàðä Õîéä ìºñºí äàëàéí ìºñ ávðýí õàéëàõ àþóëòàé ãýíý.

Èíãýýä 3,2 òýðáóì õvðòýë õví óíäíû óñíû õîìñäîëòîé òóëãàð÷, õàðèí äýëõèéí õví àìûí áàðàãöààëáàë òàâíû íýã íü våðò íýðâýãäýíý.

ÀËòÀé-Ñî¨í7 ¹1 (21), 2007

áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàæ òóñëàõ

ÕÓÍ êëóá Açèéí óñíû øóâóóäûãõàìãààëàõ ôîíäòîé (AWCF) õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà

Asian Waterbirds Conservation Found-ûí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Ìîíãîëûí áàðóóí õýñýãò áàéãàëü õàìãààëàõ, ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãàà”-íû æèæèã òºñëèéã ÕÓÍ êëóá õýðýãæ¿¿ëýýä áàéíà. ÕÓÍ êëóáûí ãèø¿¿ä õýýðèéí ñóäàëãààíä îðîëöîæ, íóòãèéí èðãýäòýé õàìòðàí àæèëëàõààñ

ãàäíà ººðèéí á à é ã ó ó ë ë à ã û í ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé ¿ð ä¿íòýé àæëóóäûã õèéãýýä áàéãàà þì. Òóõàéëáàë ÕÓÍ êëóáûí ìàòåðèàëëàã áààçàä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äóðàí, ò å ë å ñ ê î ï ó ó ä û ã íèéë¿¿ëñýí íü, çàëóó ñóäëàà÷äûã ñóäàëãààíû àæëûí

àðãà áàðèëä ñóðãàõàä èë¿¿ èõ àíõààðàí àæèëëàæ áàéíà (Çóðãèéã Àõåë Á, ìýäýýã hun_club@yahoo.com).

êëóá“Õàð-Óñ íóóð”

WWF International, Gland (CH) Av. du Mont- Blanc 1196 Gland Switzerland T: +41 22 364 91 11F: +41 22 364 88 36

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð Àìàðûí ãóäàìæ-4, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 8-ð õîðîî, Óëààíáààòàð,Ìîíãîë ÓëñÓòàñ:+976 11 311 659 +976 11 310 237 È-ìýéë: info@wwf.mn

Õîâä õîò äàõü Àëòàé Ñî¸íû á¿ñèéí ñàëáàðÓòàñ: 01432-23849Ôàêñ: 01432-24100 Âýá õóóäàñ: www.wwf.mn; www.panda.org

Ñ.Áàÿðõ¿¿ªíººäºð Ìîíãîë îðíû

ýêîñèñòåìèéã á¿õýëä íü õàìãààëàõ, ò¿¿íèé óíàãàí òºðõèéã õàäãàëàí, íººö áàÿëàãèéã àðâèæóóëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ ¿éë õýðýãò áàéãàëèéí óõààíû ìýðãýæèëòí¿¿ä, îðîí íóòãèéí àðä èðãýä, õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí ò ó ñ ë à ì æ ò à é ã à à ð øèéäâýðëýõ îëîí àñóóäàë òóëãàðààä áàéíà.

Áèä ¿ð óäàìäàà ýð¿¿ë ýêîëîãèéí îð÷íûã ¿ëäýýõ èõ ¿éëñýä õóâü íýìðýý îðóóëàõààð Õîâä èõ ñóðãóóëèéí ýðäýìòýí áàãø, àæèëòàí, îþóòàí çàëóóñ Õàð-Óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí (ÕÓÍÁÖÃ) õàìãààëàëòûí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä áîëîí Õîâä àéìãèéí çàðèì èðãýäèéí ñàíàà÷èëãààð ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð íýãäýæ “Õàð-Óñ íóóð” (“ÕÓÍ”) íýðòýé, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã 2000 îíû 3 ñàðä áàéãóóëñàí áèëýý.

“Õàð-Óñ íóóð” êëóá íü áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã õàìãààëàõ, ºñãºí àðâèæóóëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ àðãà ç¿éí ¿íäýñëýë, ìýðãýæëèéí çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõ, áàéãàëèéí íºõöºë, áèîëîãèéí íººöèéí ñóäàëãàà õèéõ, áàéãàëü õàìãààëàã÷èä èðãýäèéí äóíä Ìîíãîë Óëñûí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áàãö õóóëü, Ìîíãîë Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷ëàõ, îðîí íóòãèéí áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí äóíä ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ÿâóóëàõ àæëûã áàéãàëü õàìãààëàõ áóñàä áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàõ çîðèëãî á¿õèé íèéãýìä ¿éë÷èëäýã òºðèéí áóñ

áàéãóóëëàãà þì.Òóñ êëóá íèéò 500 ãàðóé

ãèø¿¿íòýé, ¿¿íýýñ áàéãàëèéí óõààíû ÷èãëýëýýð ìýðãýæëèéí 16 ýðäýìòýí ñóäëàà÷, ïðîôåññîð áàãø

íàð áàéãàà íü áàéãàëü õàìãààëàõ, àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ÷èãëýëýýð Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé îíîë, ïðàêòèêèéí ä¿ãíýëò, ñàíàë çºâëºìæ ãàðãàõ á¿ðýí ÷àäàâõèòàé þì. ¯¿íä:

- Áàéãàëü îð÷íû á¿õ ñàëáàðò ñóäàëãàà õèéõ

- Á à é ã à ë ü îð÷íûã õàìãààëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ òàëààð ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà, íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý õèéõ

- Áàéãàëü îð÷íû õóóëèéã ñóðòàë÷èëàõ, õÿíàëò òàâèõ

- Îëîí íèéòèéã îðîëöóóëñàí áàéãàëü õàìãààëàõ àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ

- Àÿëàë æóóë÷ëàëûã îðîí íóòàãò õºãæ¿¿ëýõýä ìýðãýæëèéí

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí

Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð

Ìàíàé ýðõýì çîðèëãî:

“Ìîíãîë îðîí çýðëýã àí àìüòàí óðãàìëûí ºëãèé

íóòàã áàéæ, õ¿í àðä íü áàéãàëü äýëõèéòýéãýý

ø¿òýëöýí ¿åèéí ¿åä ñýòãýë õàíãàëóóí àìüäðàõûí

òºëºº”

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí òîäîðõîéëñîí äýëõèéí áàéãàëü îð÷íû îëîí ÿíç áàéäëûã òºëººëºõ áîëîìæ á¿õèé 200 ýêî-á¿ñèéí æàãñààëòíä ìàíàé îðíû

1) Àëòàé Ñî¸íû ýêî-á¿ñ, 2) Ìîíãîë Äàãóóðûí õýýð òàëûí

á¿ñ îðäîã.

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) 1961 îíä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû óëñûí õóóëü ¸ñíû äàãóó àíõ á¿ðòãýãäñýí, 5 ñàÿ ãàðóé ãèø¿¿í äýìæèã÷òýé, äýëõèéí 100 ãàðóé îðîíä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã àøãèéí áóñ, îëîí óëñûí òîìîîõîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. Æèëä äóíäæààð 273 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ õºðºíãèéã äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò 1,200 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëæ áàéíà.

Áàäàð÷èéí Äàðèéìàà Áàòæàðãàëûí ÝëáýãçàÿàÀëòàé-Ñî¸í ñîíèíû ðåäàêö

¨íäîíãèéí Îíîí

ÀËòÀé-Ñî¨í 8¹1 (21), 2007