netti-a®®hakathŒ - subwaybtmar.org/files/cspitaka/atthakatha/45khua26.pdf · p ca q cha z ja ps...

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

NettipÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ

NETTI-A®®HAKATHŒ ____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1960

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 45

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

Netti-aÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka GanthÈrambhakathÈ ... ... 1 1. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ ... ... 5 2. UddesavÈravaÓÓanÈ ... ... 14 3. NiddesavÈravaÓÓanÈ ... ... 19 HÈrasa~khepa ... ... 19 Nayasa~khepa ... ... 29 DvÈdasapada ... ... 31 4. PaÔiniddesavÈra ... ... 40 1. DesanÈhÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 40 2. VicayahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 61 3. YuttihÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 80 4. PadaÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 91 5. LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 94 6. Catuby|hahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 99 7. ŒvaÔÔahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 104 8. VibhattihÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 110 9. ParivattanahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 115 10. VevacanahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 117 11. PaÒÒattihÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 121 12. OtaraÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 126 13. SodhanahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 128 14. AdhiÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 129 15. ParikkhÈrahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 136 16. SamÈropanahÈravibha~gavaÓÓanÈ ... ... 138

ii Netti-aÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 1. DesanÈhÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 141 2. VicayahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 147 3. YuttihÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 175 4. PadaÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 176 5. LakkhaÓahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 176 6. Catuby|hahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 177 7. ŒvaÔÔahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 178 8. VibhattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 178 9. ParivattanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 179 10. VevacanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 179 11. PaÒÒattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 180 14. AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 180 MissakahÈrasampÈtavaÓÓanÈ ... ... 180 NayasamuÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ ... ... 192 SÈsanapaÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ ... ... 218 NigamanakathÈ ... ... 275

Netti-aÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya

Netti-aÔÔhakathÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ

MahÈkÈruÓikaÑ NÈthaÑ, ÒeyyasÈgarapÈraguÑ. Vande nipuÓagambhÊra-vicitranayadesanaÑ.

VijjÈcaraÓasampannÈ, yena niyyanti lokato. Vande tamuttamaÑ dhammaÑ, SammÈsambuddhap|jitaÑ.

SÊlÈdiguÓasampanno, Ôhito maggaphalesu yo. Vande ariyasaÑghaÑ taÑ, puÒÒakkhettaÑ anuttaraÑ.

VandanÈjanitaÑ puÒÒaÑ, iti yaÑ ratanattaye. HatantarÈyo sabbattha, hutvÈhaÑ tassa tejasÈ.

®hitiÑ Èka~khamÈnena, ciraÑ saddhammanettiyÈ. DhammarakkhitanÈmena, therena abhiyÈcito.

PadumuttaranÈthassa, pÈdam|le pavattitaÑ. PassatÈ abhinÊhÈraÑ, sampattaÑ yassa matthakaÑ.

SaÑkhittaÑ vibhajantÈnaÑ, eso aggoti tÈdinÈ. ®hapito etadaggasmiÑ, yo mahÈsÈvakuttamo.

ChaÄabhiÒÒo vasippatto, pabhinnapaÔisambhido. MahÈkaccÈyano thero, Sambuddhena pasaÑsito.

KhuddakanikÈya 2

Tena yÈ bhÈsitÈ netti, SatthÈrÈ anumoditÈ. SÈsanassa sadÈyattÈ, nava~gassatthavaÓÓanÈ.

TassÈ gambhÊraÒÈÓehi, ogÈhetabbabhÈvato. KiÒcÈpi dukkarÈ kÈtuÑ, atthasaÑvaÓÓanÈ mayÈ.

Saha saÑvaÓÓanaÑ yasmÈ, dharate SatthusÈsanaÑ. PubbÈcariyasÊhÈnaÑ, tiÔÔhateva vinicchayo.

TasmÈ tamupanissÈya, ogÈhetvÈna paÒcapi. NikÈye peÔakenÈpi, saÑsanditvÈ yathÈbalaÑ.

SuvisuddhamasaÑkiÓÓaÑ, nipuÓatthavinicchayaÑ. MahÈvihÈravÈsÊnaÑ, samayaÑ avilomayaÑ.

PamÈdalekhaÑ vajjetvÈ, PÈÄiÑ sammÈ niyojayaÑ. UpadesaÑ vibhÈvento, karissÈmatthavaÓÓanaÑ.

Iti atthaÑ asaÑkiÓÓaÑ, NettippakaraÓassa me. Vibhajantassa sakkaccaÑ, nisÈmayatha sÈdhavoti.

Tattha kenaÔÔhena netti1? SaddhammanayanaÔÔhena netti. YathÈ hi taÓhÈ satte kÈmÈdibhavaÑ nayatÊti “bhavanettÊ”ti vuccati, evamayampi veneyyasatte ariyadhammaÑ nayatÊti saddhammanayanaÔÔhena “nettÊ”ti vuccati. Atha vÈ nayanti tÈyÈti netti. NettippakaraÓena hi karaÓabh|tena dhammakathikÈ veneyyasatte dassanamaggaÑ nayanti sampÈpentÊti, nÊyanti vÈ ettha etasmiÑ pakaraÓe adhiÔÔhÈnabh|te patiÔÔhÈpetvÈ veneyyÈ nibbÈnaÑ sampÈpiyantÊti netti. Na hi netti-upadesasannissayena vinÈ aviparÊtasuttatthÈvabodho sambhavati. TathÈ hi vuttaÑ “tasmÈ nibbÈyitukÈmenÈ”ti-Èdi. SabbÈpi hi suttassa atthasaÑvaÓÓanÈ netti-upadesÈyattÈ, netti ca suttappabhavÈ, suttaÑ SammÈsambuddhappabhavanti.

SÈ panÈyaÑ netti pakaraÓaparicchedato tippabhedÈ hÈranayapaÔÔhÈnÈnaÑ vasena. PaÔhamaÒhi hÈravicÈro, tato nayavicÈro, pacchÈ paÔÔhÈnavicÈroti. PÈÄivavatthÈnato pana sa~gahavÈravibhÈgavÈravasena duvidhÈ, sabbÈpi hi netti sa~gahavÈro vibhÈgavÈroti vÈradvayameva hoti. ______________________________________________________________ 1. Tattha nettÊti kenaÔÔhena netti (SÊ)

Netti-aÔÔhakathÈ 3

Tattha sa~gahavÈro Èdito paÒcahi gÈthÈhi paricchinno. Sabbo hi pakaraÓattho “yaÑ loko p|jayate”ti-ÈdÊhi paÒcahi gÈthÈhi apariggahito nÈma natthi. Nanu cettha paÔÔhÈnaÑ asa~gahitanti? NayidamevaÑ daÔÔhabbaÑ, m|lapadaggahaÓena paÔÔhÈnassa sa~gahitattÈ. TathÈ hi vakkhati “aÔÔhÈrasa m|lapadÈ kuhiÑ daÔÔhabbÈ sÈsanapaÔÔhÈne”ti. M|lapadapaÔÔhÈnÈni hi atthanayasa~khÈrattikÈ viya aÒÒamaÒÒaÑ sa~gahitÈni.

VibhÈgavÈro pana uddesaniddesapaÔiniddesavasena tividho. Tesu “tattha katame soÄasa hÈrÈ”ti ÈrabhitvÈ yÈva “bhavanti aÔÔhÈrasa padÈnÊ”ti ayaÑ uddesavÈro. “AssÈdÈdÊnavatÈ”ti ÈrabhitvÈ yÈva “tettiÑsÈ ettikÈ nettÊ”ti ayaÑ niddesavÈro. PaÔiniddesavÈro pana hÈravibha~gavÈro hÈrasampÈtavÈro nayasamuÔÔhÈnavÈro sÈsanapaÔÔhÈnavÈroti catubbidho. Tesu “tattha katamo desanÈhÈro”ti ÈrabhitvÈ yÈva “ayaÑ pahÈnena samÈropanÈ”ti ayaÑ hÈravibha~gavÈro. Tattha “katamo desanÈhÈrasampÈto”ti ÈrabhitvÈ yÈva “anupÈdisesÈ ca nibbÈnadhÈt|”ti ayaÑ hÈrasampÈtavÈro. EtthÈha–hÈravibha~gahÈrasampÈtavÈrÈnaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓanti? Vuccate–yattha anekehipi udÈharaÓasuttehi eko hÈro niddisÊyati, ayaÑ hÈravibha~gavÈro. Yattha pana ekasmiÑ sutte aneke hÈrÈ sampatanti, ayaÑ hÈrasampÈtavÈro. VuttaÒhetaÑ PeÔake–

“Yattha ca sabbe hÈrÈ, sampatamÈnÈ nayanti suttatthaÑ. ByaÒjanavidhiputhuttÈ, sÈ bh|mÊ hÈrasampÈto”ti.

NayasamuÔÔhÈna, sÈsanapaÔÔhÈnavÈravibhÈgo pÈkaÔo eva. SÈsanapaÔÔhÈnavÈro pana sa~gahavÈre viya uddesaniddesavÈresupi na sar|pato uddhaÔoti. EtthÈha–“idaÑ nettippakaraÓaÑ mahÈsÈvakabhÈsitaÑ, BhagavatÈ anumoditan”ti ca kathametaÑ viÒÒÈyatÊti? PÈÄito eva. Na hi PÈÄito aÒÒaÑ pamÈÓataraÑ atthi. YÈ hi cat|hi mahÈpadesehi aviruddhÈ PÈÄi, sÈ pamÈÓaÑ. TathÈ hi agarahitÈya ÈcariyaparamparÈya peÔakopadeso viya idaÑ nettippakaraÓaÑ ÈbhataÑ. Yadi evaÑ kasmÈssa nidÈnaÑ na vuttaÑ. SÈvakabhÈsitÈnampi hi Subhasutta1 Ana~gaÓasutta2- ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 188 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 29 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 4

KaccÈyanasaÑyuttÈdÊnaÑ nidÈnaÑ bhÈsitanti? NayidaÑ ekantikaÑ. SÈvakabhÈsitÈnaÑ BuddhabhÈsitÈnampi hi ekaccÈnaÑ PaÔisambhidÈmagganiddesÈdÊnaÑ DhammapadabuddhavaÑsÈdÊnaÒca nidÈnaÑ na bhÈsitaÑ, na ca tÈvatÈ tÈni appamÈÓaÑ, evamidhÈpi daÔÔhabbaÑ.

NidÈnaÒca nÈma suttavinayÈnaÑ DhammabhaÓÉÈgÈrika-upÈlittherÈdÊhi mahÈsÈvakeheva bhÈsitaÑ, idaÒca mahÈsÈvakabhÈsitaÑ, theraÑ muÒcitvÈ anaÒÒavisayattÈ imissÈ vicÈraÓÈyÈti kimetena nidÈnagavesanena, atthoyevettha gavesitabbo, yo PÈÄiyÈ aviruddhoti. Atha vÈ PÈÄiyÈ atthasaÑvaÓÓanÈbhÈvato na imassa pakaraÓassa visuÑ nidÈnavacanakiccaÑ atthi, PaÔisambhidÈmagganiddesÈdÊnaÑ viyÈti daÔÔhabbaÑ.

IdÈni etasmiÑ pakaraÓe nÈnappakÈrakosallatthaÑ ayaÑ vibhÈgo veditabbo–sabbameva cetaÑ pakaraÓaÑ sÈsanapariyeÔÔhibhÈvato ekavidhaÑ, tathÈ ariyamaggasampÈdanato vimuttirasato ca. ByaÒjanatthavicÈrabhÈvato duvidhaÑ, tathÈ sa~gahavibhÈgabhÈvato dhammavinayatthasaÑvaÓÓanato lokiyalokuttaratthasa~gahaÓato r|pÈr|padhammapariggÈhakato lakkhaÓalakkhiyabhÈvato pavattinivattivacanato sabhÈgavisabhÈganiddesato sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓadhammavibhÈgato ca.

TividhaÑ puggalattayaniddesato tividhakalyÈÓavibhÈgato pariÒÒattayakathanato pahÈnattay|padesato sikkhattayasa~gahaÓato tividhasaÑkilesavisodhanato m|lagÊti-anugÊtisa~gÊtibhedato piÔakattayatthasaÑvaÓÓanato hÈranayapaÔÔhÈnappabhedato ca.

CatubbidhaÑ catuppaÔisambhidÈvisayato catunayadesanato dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊrabhÈvato ca. PaÒcavidhaÑ abhiÒÒeyyÈdidhammavibhÈgato paÒcakkhandhaniddesato paÒcagatiparicchedato paÒcanikÈyatthavivaraÓato ca. ChabbidhaÑ chaÄÈrammaÓavibhÈgato cha-ajjhattikabÈhirÈyatanavibhÈgato ca. SattavidhaÑ sattaviÒÒÈÓaÔÔhitiparicchedato. NavavidhaÑ suttÈdinava~ganiddesato. CuddasavidhaÑ suttÈdhiÔÔhÈnavibhÈgato. SoÄasavidhaÑ aÔÔhavÊsatividhaÒca sÈsanapaÔÔhÈnappabhedato. CaturÈsÊtisahassavidhaÑ caturÈsÊtisahassadhammakkhandhavicÈrabhÈvatoti-ÈdinÈ nayena pakaraÓavibhÈgo veditabbo.

Tattha sÈsanapariyeÔÔhibhÈvatoti sakalaÑ nettippakaraÓaÑ sikkhattayasa~gahassa nava~gassa SatthusÈsanassa atthasaÑvaÓÓanÈbhÈvato.


AriyamaggasampÈdanatoti dassanabh|mibhÈvanÈbh|misampÈdanato. Vimuttirasatoti sÈsanassa amatapariyosÈnattÈ vuttaÑ. ByaÒjanatthavicÈrabhÈvatoti hÈrabyaÒjanapadakammanayÈnaÑ byaÒjanavicÈrattÈ atthapada-atthanayÈnaÑ atthavicÈrattÈ vuttaÑ. Sa~gahavibhÈgabhÈvo parato Èvi bhavissati. Dhammavinayattha-saÑvaÓÓanatoti sakalassÈpi pariyattisÈsanassa dhammavinayabhÈvato vuttaÑ. LakkhaÓalakkhiyabhÈvatoti nettivacanassa lakkhaÓattÈ udÈharaÓasuttÈnaÒca lakkhiyattÈ vuttaÑ. SabhÈgavisabhÈganiddesatoti samÈnajÈtiyÈ dhammÈ sabhÈgÈ, paÔipakkhÈ visabhÈgÈ, taÑvicÈrabhÈvatoti attho. SÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓadhammavibhÈgatoti pahÈnekaÔÔhasahajekaÔÔha-tÈdisÈmaÒÒena ye dhammÈ yesaÑ dhammÈnaÑ nÈmavatthÈdinÈ sÈdhÈraÓÈ tabbidhuratÈya asÈdhÈraÓÈ ca, taÑvibhÈgato duvidhanti attho.

Puggalattayaniddesatoti ugghaÔitaÒÒu-Èdi puggalattaya niddesato. TividhakalyÈÓavibhÈgatoti ÈdikalyÈÓÈdivibhÈgato. M|lagÊti-anugÊtisa~gÊtibhedatoti paÔhamaÑ vacanaÑ m|lagÊti, vuttasseva atthassa sa~gahagÈthÈ anugÊti, taÑtaÑsuttatthayojanavasena vippakiÓÓassa pakaraÓassa sa~gÈyanaÑ sa~gÊti, sÈ therassa parato pavattitÈti veditabbÈ, etÈsaÑ tissannaÑ bhedato tividhanti attho. PaÒcakkhandhaniddesatoti r|pÈdipaÒcakkhandhasÊlÈdipaÒcadhammakkhandhaniddesato paÒcavidhanti attho. SuttÈdhiÔÔhÈnavibhÈgatoti lobhadosamohÈnaÑ alobhÈdosÈmohÈnaÑ kÈyacÊmanokammÈnaÑ saddhÈdipaÒcindriyÈnaÒca vasena cuddasavidhassa suttÈdhiÔÔhÈnassa vibhÈgavacanato cuddasavidhanti attho. SesaÑ suviÒÒeyyanti na papaÒcitaÑ.

1. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ

EvaÑ anekabhedavibhatte nettippakaraÓe yadidaÑ vuttaÑ “sa~gahavibhÈgavÈravasena duvidhan”ti, tattha sa~gahavÈro Èdi. TassÈpi “yaÑ loko p|jayate”ti ayaÑ gÈthÈ Èdi. Tattha yanti aniyamato upayoganiddeso, tassa “tassÈ”ti iminÈ niyamanaÑ veditabbaÑ. Lokoti kattuniddeso. P|jayateti kiriyÈniddeso. SalokapÈloti kattuvisesanaÑ. SadÈti kÈlaniddeso. Namassati cÈti upacayena

KhuddakanikÈya 6

kiriyÈniddeso. TassÈti sÈminiddeso. Etanti paccattaniddeso. SÈsanavaranti paccattaniddesena niddiÔÔhadhammanidassanaÑ. Vid|hÊti karaÓavacanena kattuniddeso. ©eyyanti kammavÈcakakiriyÈniddeso. NaravarassÈti “tassÈ”ti niyametvÈ dassitassa sar|pato dassanaÑ.

Tattha lokiyanti ettha puÒÒÈpuÒÒÈni tabbipÈko cÈti loko, pajÈ, sattanikÈyoti attho. Loka-saddo hi jÈtisaddatÈya sÈmaÒÒavasena niravasesato satte sa~gaÓhÈti. KiÒcÈpi hi lokasaddo sa~khÈrabhÈjanesupi diÔÔhappayogo, p|janakiriyÈyogyabh|tatÈvasena pana sattalokavacano eva idha gahitoti daÔÔhabbaÑ. P|jayateti mÈnayati, apacÈyatÊti attho.

LokaÑ pÈlentÊti lokapÈlÈ, cattÈro mahÈrÈjÈno. LokiyÈ pana IndayamavaruÓakuverÈ lokapÈlÈti vadanti. Saha lokapÈlehÊti salokapÈlo, “loko”ti iminÈ tulyÈdhikaraÓaÑ. Atha vÈ issariyÈdhipaccena taÑtaÑsattalokassa pÈlanato rakkhaÓato KhattiyacatumahÈrÈjasakkasuyÈmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahÈbrahmÈdayo lokapÈlÈ. Tehi saha taÑtaÑsattanikÈyo salokapÈlo lokoti vutto. Atha vÈ “dveme bhikkhave sukkÈ dhammÈ lokaÑ pÈlentÊ”ti1 vacanato hirottappadhammÈ lokapÈlÈ. Tehi samannÈgato loko salokapÈlo. HirottappasampannÈ hi pÈpagarahino sappurisÈ dhammacchandavantatÈya2 Bhagavati p|jÈnamakkÈraparÈ hontÊti.

SadÈti sabbakÈlaÑ rattiÒceva divÈ ca, sadÈti vÈ Bhagavato dharamÈnakÈle tato paraÒca. Atha vÈ sadÈti abhinÊhÈrato paÔÔhÈya yÈva sÈsanantaradhÈnÈ, tato parampi vÈ. MahÈbhinÊhÈrato paÔÔhÈya hi mahÈbodhisattÈ bodhiyÈ niyatatÈya Buddha~kurabh|tÈ sadevakassa lokassa p|janÊyÈ ceva vandanÊyÈ ca honti. YathÈha BhagavÈ Sumedhabh|to–

“DÊpa~karo lokavid|, ÈhutÊnaÑ paÔiggaho. Mama kammaÑ pakittetvÈ, dakkhiÓaÑ pÈdamuddhari. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 53; Khu 1. 219 piÔÔhesu. 2. SappurisÈ bodhisattÈ dhammacchandavantatÈya (SÊ)


Ye tathÈsuÑ JinaputtÈ, padakkhiÓamakaÑsu maÑ1. DevÈ manussÈ asurÈ ca2, abhivÈdetvÈna pakkamun”ti3.

Namassati cÈti keci kesaÒci p|jÈsakkÈrÈdÊni karontÈpi tesaÑ apÈkaÔaguÓatÈya namakkÈraÑ na karonti, na evaÑ Bhagavato, yathÈbh|ta-abbhuggatakittisaddatÈya pana BhagavantaÑ sadevako loko p|jayati ceva namassati cÈti attho. “SadÈ naramanusso”ti keci paÔhanti, taÑ na sundaraÑ. TassÈti yaÑ sadevako loko p|jayati ceva namassati ca, tassa. Etanti idÈni vattabbaÑ buddhiyaÑ viparivattamÈnaÑ sÈmaÒÒena dasseti. SÈsanavaranti taÑ sar|pato dasseti. Tattha diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi yathÈrahaÑ satte sÈsati vineti etenÈti sÈsanaÑ, tadeva ekantaniyyÈnaÔÔhena anaÒÒasÈdhÈraÓaguÓatÈya ca uttamaÔÔhena taÑtaÑ-abhipatthitasamiddhihetutÈya paÓÉitehi varitabbato vÈ varaÑ, sÈsanameva varanti sÈsanavaraÑ. Vid|hÊti yathÈsabhÈvato kammakammaphalÈni kusalÈdibhede ca dhamme vidantÊti vid|, paÓÉitamanussÈ, tehi. ©ÈtabbaÑ, ÒÈÓamarahatÊti vÈ ÒeyyaÑ. NaravarassÈti purisavarassa, aggapuggalassÈti attho.

IdaÑ vuttaÑ hoti–yo anaÒÒasÈdhÈraÓamahÈkaruÓÈsabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdi-guÓavisesayogena sadevakena lokena p|janÊyo namassanÊyo ca BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho, tassa loke uttamapuggalassa etaÑ idÈni amhehi vibhajitabbahÈranayapaÔÔhÈnavicÈraÓavisayabh|taÑ sÈsanaÑ ÈdikalyÈÓatÈdiguÓasampattiyÈ varaÑ aggaÑ uttamaÑ nipuÓaÒÈÓagocaratÈya paÓÉitavedanÊyamevÈti. Bhagavato hi vacanaÑ ekagÈthÈmattampi saccapaÔiccasamuppÈdakhandhÈyatanadhÈtindriyasatipaÔÔhÈnÈdisabhÈvadhammaniddhÈraÓakkhamatÈya soÄasahÈrapaÒcanayasoÄasa-aÔÔhavÊsatividhapaÔÔhÈnavicÈrayogyabhÈvena ca paramagambhÊraÑ atthato agÈdhapÈraÑ saÓhasukhumaÒÈÓavisayamevÈti. TenevÈha “paÒÒavantassÈyaÑ dhammo, nÈyaÑ dhammo duppaÒÒassÈ”ti4. Atha vÈ Bhagavato sÈsanaÑ pariÒÒÈkkamena lakkhaÓÈvabodhappaÔipattiyÈ suÒÒatamukhÈdÊhi ogÈhitabbattÈ aviÒÒ|naÑ supinantenapi na visayo hotÊti Èha “Vid|hi Òeyyan”ti. TathÈ ca vuttaÑ “etu viÒÒ| puriso”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. Sabbe padakkhiÓamakaÑsu (SÊ, Ka) 2. NarÈ nÈgÈ ca gandhabbÈ (SÊ) 3. Khu 4. 312 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 250; AÑ 3. 65 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 8

Apare pana “taÑ tassa sÈsanavaran”ti paÔhanti, tesaÑ matena yaÑsaddo sÈsana-saddena samÈnÈdhikaraÓoti daÔÔhabbo. IdaÑ vuttaÑ hoti yaÑ sÈsanavaraÑ salokapÈlo loko p|jayati namassati ca, taÑ sÈsanavaraÑ vid|hi ÒÈtabbanti. ImasmiÒca naye lokapÈla-saddena BhagavÈpi vuccati. BhagavÈ hi lokaggatÈyakattÈ1 nippariyÈyena lokapÈlo, tasmÈ “tassÈ”ti lokapÈlassa Satthunoti attho. SalokapÈloti cettha lokapÈla-saddo guÓÊbh|topi satthuvisayattÈ sÈsana-saddÈpekkhatÈya sÈmibhÈvena sambandhÊvisesabh|to padhÈnabh|to2 viya paÔiniddesaÑ arahatÊti.

KathaÑ pana sayaÑ DhammassÈmÊ BhagavÈ dhammaÑ p|jayatÊti? NÈyaÑ virodho. Dhammagaruno hi BuddhÈ Bhagavanto, te sabbakÈlaÑ dhammaÑ apacÈyamÈnÈva viharantÊti. VuttaÒhetaÑ “yann|nÈhaÑ yvÈyaÑ dhammo mayÈ abhisambuddho, tameva dhammaÑ sakkatvÈ garuÑ katvÈ upanissÈya vihareyyan”ti3.

Api ca Bhagavato dhammap|janÈ sattasattÈhappaÔipatti-ÈdÊhi dÊpetabbÈ. DhammassÈmÊti ca dhammena sadevakassa lokassa sÈmÊti attho, na dhammassa sÈmÊti. Evampi namassatÊti vacanaÑ na yujjati. Na hi BhagavÈ kaÒci namassatÊti, esopi niddoso4. Na hi namassatÊti padassa namakkÈraÑ karotÊti ayameva attho, atha kho garukaraÓena tanninno tappoÓo tabbabbhÈroti ayampi attho labbhati. BhagavÈ ca dhammagarutÈya sabbakÈlaÑ dhammaninnapoÓapabbhÈrabhÈvena viharatÊti. AyaÒca attho “Yena sudaÑ svÈhaÑ niccakappaÑ viharÈmÊ”ti5 evamÈdÊhi suttapadehi dÊpetabbo. “Vid|hi neyyan”tipi pÈÔho, tassa paÓÉitehi saparasantÈnesu netabbaÑ pÈpetabbanti attho. Tattha attasantÈne pÈpanaÑ bujjhanaÑ, parasantÈne bodhananti daÔÔhabbaÑ.

EvaÑ Bhagavato sadevakassa lokassa p|janÊyavandanÊyabhÈvo aggapuggalabhÈvo ca vuccamÈno guÓavisiÔÔhataÑ dÊpeti, sÈ ca guÓavisiÔÔhatÈ mahÈbodhiyÈ veditabbÈ. ŒsavakkhayaÒÈÓapadaÔÔhÈnaÒhi sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÒca ÈsavakkhayaÒÈÓaÑ “mahÈbodhÊ”ti vuccati. SÈ aviparÊtadhammadesanato TathÈgate suppatiÔÔhitÈti ______________________________________________________________ 1. LokagganÈyakattÈ (Ka) 2. PaÔÔhÈnabh|to (Ka) 3. SaÑ 1. 141; AÑ 1. 329 piÔÔhesu. 4. Na doso (SÊ) 5. Ma 1. 316 piÔÔhe.


viÒÒÈyati. Na hi savÈsananiravasesakilesappahÈnaÑ anÈvaraÓaÒÈÓaÒca vinÈ tÈdisÊ dhammadesanÈ sambhavati. Iccassa catuvesÈrajjayogo. Tena dasabalacha-asÈdhÈraÓaÒÈÓa-aÔÔhÈrasÈveÓikabuddhadhammÈdisakala-sabbaÒÒuguÓapÈrip|rÊ pakÈsitÈ hoti. EtÈdisÊ ca guÓavibh|ti mahÈkaruÓÈpubba~gamaÑ abhinÊhÈrasampattiÑ purassaraÑ katvÈ sampÈditaÑ samattiÑsapÈramisa~khÈtaÑ puÒÒaÒÈÓasambhÈramantarena na upalabbhatÊti hetusampadÈpi atthato vibhÈvitÈ hotÊti evaÑ Bhagavato tÊsupi avatthÈsu sabbasattÈnaÑ ekantahitappaÔilÈbhahetubh|tÈ ÈdimajjhapariyosÈnakalyÈÓÈ niravasesÈ BuddhaguÓÈ imÈya gÈthÈya pakÈsitÈti veditabbaÑ.

Dutiyanaye pana yasmÈ sikkhattayasa~gahaÑ saphalaÑ ariyamaggasÈsanaÑ tassa ÈrammaÓabh|taÒca amatadhÈtuÑ tadadhigam|pÈyaÒca pubbabhÈgapaÔipattisÈsanaÑ tadatthaparidÊpanaÒca pariyattisÈsanaÑ yathÈrahaÑ saccÈbhisamayavasena abhisamento svÈkkhÈtatÈdiguÓavisesayuttataÑ manasikaronto sakkaccaÑ savanadhÈraÓaparipucchÈdÊhi paricayaÑ karonto ca sadevako loko p|jayati nÈma. LokanÈtho ca sammÈsambodhippattiyÈ veneyyÈnaÑ sakkaccaÑ dhammadesanena “ariyaÑ vo bhikkhave sammÈsamÈdhiÑ desessÈmi”1, “maggÈnaÔÔha~giko seÔÔho”2, “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ asa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ aggamakkhÈyati”3, “khayaÑ virÈgaÑ amataÑ paÓÊtaÑ”4, “ekÈyano ayaÑ bhikkhave maggo sattÈnaÑ visuddhiyÈ”5, “dhammaÑ vo bhikkhave desessÈmi ÈdikalyÈÓan”ti6 ÈdÊhi vacanehi thomanena ca p|jayati nÈma. TasmÈ sÈsanavarassa p|janÊyabhÈvo idha vuccamÈno anavasesato dhammaguÓe dÊpetÊti ye ariyabhÈvÈdayo niyyÈnÈdayo khayavirÈgÈdayo madanimmadanÈdayo asa~khatÈdayo svÈkkhÈtatÈdayo ÈdikalyÈÓatÈdayo ca anekehi suttapadehi paveditÈ aneke dhammaguÓÈ, te niravasesato imÈya gÈthÈya pakÈsitÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 116; SaÑ 3. 17; Khu 10. 200 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 52; Abhi 4. 433; Khu 10. 162, 206 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 5. DÊ 2. 231; Ma 1. 70; SaÑ 3. 123 piÔÔhesu. 6. Ma 3. 327; Khu 10. 5 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 10

YasmÈ pana ariyasaccappaÔividhena samugghÈÔitasammohÈyeva paramatthato paÓÉitÈ bÈlyÈdisamatikkamanato, tasmÈ bhÈvitalokuttaramaggÈ sacchikatasÈmaÒÒaphalÈ ca ariyapuggalÈ visesato vid|ti vuccanti. Te hi yathÈvuttasÈsanavaraÑ aviparÊtato ÒÈtuÑ netuÒca saparasantÈne sakkuÓantÊti aÔÔha-ariyapuggalasam|hassa paramatthasaÑghassÈpi idha gahitattÈ ye suppaÔipannatÈdayo anekehi suttapadehi saÑvaÓÓitÈ ariyasaÑghaguÓÈ, tepi niravasesato idha pakÈsitÈti veditabbÈ.

EvaÑ paÔhamagÈthÈya sÈtisayaÑ ratanattayaguÓaparidÊpanaÑ katvÈ idÈni–

“SabbapÈpassa akaraÓaÑ, kusalassa upasampadÈ. SacittapariyodapanaÑ, etaÑ BuddhÈna sÈsanan”ti1–

vacanato sa~khepato sikkhattayasa~gahaÑ sÈsanaÑ, taÑ pana sikkhattayaÑ ÒÈÓavisesavisayabhÈvabhedato avatthÈbhedato ca tividhaÑ hoti. KathaÑ? SutamayaÒÈÓagocaro ca yo “pariyattisaddhammo”ti vuccati. CintÈmayaÒÈÓagocaro ca yo ÈkÈraparivitakkadiÔÔhinijjhÈnakkhantÊhi gahetabbÈkÈro vimuttÈyatanaviseso “paÔipattisaddhammo”ti vuccati. VipassanÈÒÈÓÈdisahagato bhÈvanÈmayaÒÈÓagocaro ca yo “paÔivedhasaddhammo”ti vuccati. EvaÑ tividhampi2 sÈsanaÑ sÈsanavaranti padena sa~gaÓhitvÈ tattha yaÑ paÔhamaÑ, taÑ itaresaÑ adhigam|pÈyoti sabbasÈsanam|labh|taÑ attano pakaraÓassa ca visayabh|taÑ pariyattisÈsanameva tÈva sa~khepato vibhajanto “dvÈdasa padÈnÊ”ti gÈthamÈha.

Tattha dvÈdasÈti gaÓanaparicchedo. PadÈnÊti paricchinnadhammanidassanaÑ. Tesu byaÒjanapadÈni pajjati attho etehÊti padÈni. AtthapadÈni pana pajjanti ÒÈyantÊti padÈni. Ubhayampi vÈ ubhayathÈ yojetabbaÑ byaÒjanapadÈnampi aviparÊtaÑ paÔipajjitabbattÈ, atthapadÈnaÑ uttarivisesÈdhigamassa kÈraÓabhÈvato, tÈni padÈni parato PÈÄiyaÒÒeva Èvi bhavissantÊti tattheva vaÓÓayissÈma. Atthas|canÈdi-atthato suttaÑ. VuttaÒhetaÑ sa~gahesu–

“AttÈnaÑ s|canato, suvuttato savanatotha s|danato. SuttÈÓÈ suttasabhÈgato ca ‘suttan’ti3 akkhÈtan”ti4. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 42; Khu 1. 41; Khu 10. 37, 68, 148, 161 piÔÔhÈdÊsu. 2. EtaÑ tividhampi (SÊ) 3. SuttaÑ suttanti (SÊ) 4. Vi-®Ôha 1. 15; DÊ-®Ôha 1. 18; Abhi-®Ôha 1. 20 piÔÔhesu.


TadetaÑ tattha suttapiÔakavasena ÈgataÑ, idha pana piÔakattayavasena yojetabbaÑ. “DvÈdasa padÈni suttan”ti vuttaÑ, yaÑ pariyattisÈsananti attho. TaÑ sabbanti taÑ “suttan”ti vuttaÑ sakalaÑ BuddhavacanaÑ. ByaÒjanaÒca attho cÈti byaÒjanaÒceva tadattho ca. Yato “dvÈdasa padÈni suttan”ti vuttaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–atthas|canÈdito suttaÑ pariyattidhammo, taÒca sabbaÑ atthato dvÈdasa padÈni cha byaÒjanapadÈni ceva cha atthapadÈni cÈti. Atha vÈ yadetaÑ “sÈsanavaran”ti vuttaÑ, taÑ sabbaÑ suttaÑ, pariyattisÈsanassa adhippetattÈ. Atthato pana dvÈdasa padÈni, byaÒjanatthapadasamudÈyabhÈvato. YathÈha “byaÒjanaÒca attho cÈ”ti. TaÑ viÒÒeyyaÑ ubhayanti yasmiÑ byaÒjane atthe ca vacanavacanÊyabhÈvena sambandhe suttavohÈro, tadubhayaÑ sar|pato viÒÒÈtabbaÑ tattha katamaÑ byaÒjanaÑ katamo atthoti. TenevÈha “ko attho byaÒjanaÑ kataman”ti.

EvaÑ “sÈsanavaran”ti vuttassa suttassa pariyattibhÈvaÑ tassa ca atthabyaÒjanapadabhÈvena veditabbataÑ dassetvÈ idÈni tassa pavicayupÈyaÑ nettippakaraÓaÑ padatthavibhÈgena dassetuÑ “soÄasahÈrÈ”ti gÈthamÈha.

Tattha soÄasa hÈrÈ etissÈti soÄasahÈrÈ. PaÒcanayÈ aÔÔhÈrasam|lapadÈti etthÈpi eseva nayo. Atha vÈ soÄasa hÈrÈ soÄasahÈrÈ. EvaÑ itaratthÈpi. HÈranayam|lapadÈni eva hi sa~khepato vitthÈrato ca bhÈsitÈni1 nettÊti. SÈsanassa pariyeÔÔhÊti sÈsanassa atthapariyesanÈ, pariyattisÈsanassa atthasaÑvaÓÓanÈti attho, sakalasseva vÈ sÈsanassa atthavicÈraÓÈti attho. PaÔipattipaÔivedhepi hi nettinayÈnusÈrena adhigacchantÊti. MahakaccÈnenÈti kaccoti purÈtano isi, tassa vaÑsÈla~kÈrabh|toyaÑ mahÈthero “KaccÈno”ti vuccati. MahakaccÈnoti pana p|jÈvacanaÑ, yathÈ MahÈmoggallÈnoti, “KaccÈyanagottaniddiÔÔhÈ”tipi pÈÔho. AyaÒca gÈthÈ nettiÑ sa~gÈyantehi pakaraÓatthasa~gaÓhanavasena ÔhapitÈti daÔÔhabbÈ. YathÈ cÈyaÑ, evaÑ hÈravibha~gavÈre taÑtaÑhÈraniddesanigamane “tenÈha ÈyasmÈ”ti-ÈdivacanaÑ, hÈrÈdisamudÈyabh|tÈyaÑ nettiyaÑ byaÒjanatthasamudÈye ca sutte kiÑ kena viciyatÊti vicÈraÓÈyaÑ Èha “hÈrÈ byaÒjanavicayo”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. PakÈsitÈni (SÊ)

KhuddakanikÈya 12

Tattha soÄasapi hÈrÈ m|lapadaniddhÈraÓamantarena byaÒjanamukheneva suttassa saÑvaÓÓanÈ honti, na nayÈ viya m|lapadasa~khÈtasabhÈvadhammaniddhÈraÓamukhenÈti te “byaÒjanavicayo suttassÈ”ti vuttÈ. AtthanayÈ pana yathÈvutta-atthamukheneva suttassa atthasampaÔipattiyÈ hontÊti Èha “nayÈ tayo ca suttattho”ti. AyaÒca vicÈraÓÈ paratopi Ègamissati. Keci “nayo cÈ”ti paÔhanti, taÑ na sundaraÑ. UbhayaÑ pariggahÊtanti hÈrÈ nayÈ cÈti etaÑ ubhayaÑ suttassa atthaniddhÈraÓavasena parisamantato gahitaÑ sabbathÈ sutte yojitaÑ. Vuccati suttaÑ vadati saÑvaÓÓeti. KathaÑ? YathÈsuttaÑ suttÈnur|paÑ, yaÑ suttaÑ yathÈ saÑvaÓÓetabbaÑ, tathÈ saÑvaÓÓetÊti attho. YaÑ yaÑ suttanti vÈ yathÈsuttaÑ, sabbaÑ suttanti attho. Nettinayena hi saÑvaÓÓetuÑ asakkuÓeyyaÑ nÈma suttaÑ natthÊti.

IdÈni yaÑ vuttaÑ “sÈsanavaraÑ vid|hi Òeyyan”ti, tattha nettisaÑvaÓÓanÈya visayabh|taÑ pariyattidhammameva pakÈrantarena niyametvÈ dassetuÑ “yÈ cevÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha atthesu kataparicchedo byaÒjanappabandho desanÈ, yo pÈÔhoti vuccati. Tadattho desitaÑ tÈya desanÈya pabodhitattÈ. TadubhayaÒca vimuttÈyatanasÊsena paricayaÑ karontÈnaÑ anupÈdÈparinibbÈnapariyosÈnÈnaÑ sampattÊnaÑ hetubhÈvato ekantena viÒÒeyyaÑ, tadubhayavinimuttassa vÈ Òeyyassa abhÈvato tadeva dvayaÑ viÒÒeyyanti imamatthaÑ dasseti YÈ ceva -pa- viÒÒeyyanti. TatrÈti tasmiÑ vijÈnane sÈdhetabbe, nipphÈdetabbe cetaÑ bhummaÑ. AyamÈnupubbÊti ayaÑ vakkhamÈnÈ anupubbi hÈranayÈnaÑ anukkamo, anukkamena vakkhamÈnÈ hÈranayÈti attho. NavavidhasuttantapariyeÔÔhÊti suttÈdivasena nava~gassa sÈsanassa pariyesanÈ, atthavicÈraÓÈti attho. SÈmi-atthe vÈ etaÑ paccattaÑ navavidhasuttantapariyeÔÔhiyÈ anupubbÊti. Atha vÈ anupubbÊti karaÓatthe paccattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈvuttavijÈnane sÈdhetabbe vakkhamÈnÈya hÈranayÈnupubbiyÈ ayaÑ navavidhasuttantassa atthapariyesanÈti.

EtthÈha–kathaÑ panettha geyya~gÈdÊnaÑ suttabhÈvo, suttabhÈve ca tesaÑ kathaÑ sÈsanassa nava~gabhÈvo. YaÒca sa~gahesu vuccati “sagÈthakaÑ SuttaÑ GeyyaÑ, niggÈthakaÑ SuttaÑ VeyyÈkaraÓan”ti, tathÈ ca sati sutta~gameva


na siyÈ. AthÈpi visuÑ sutta~gaÑ siyÈ, Ma~galasuttÈdÊnaÑ1 sutta~gasa~gaho na siyÈ, gÈthÈbhÈvato DhammapadÈdÊnaÑ viya, geyya~gasa~gaho vÈ siyÈ, sagÈthakattÈ SagÈthÈvaggassa viya, tathÈ Ubhatovibha~gÈdÊsu SagÈthakappadesÈnanti? Vuccate–

Suttanti sÈmaÒÒavidhi, visesavidhayo pare. SanimittÈ niruÄhattÈ, sahatÈÒÒena nÈÒÒato.

SabbassÈpi hi Buddhavacanassa suttanti ayaÑ sÈmaÒÒavidhi. TathÈ hi “ettakaÑ tassa Bhagavato suttÈgataÑ suttapariyÈpannaÑ2, SÈvatthiyÈ Suttavibha~ge, sakavÈde paÒcasuttasatÈnÊ”3ti-Èdivacanato vinayÈbhidhammapariyattivisesepi suttavohÈro dissati. Tadekadesesu pana geyyÈdayo visesavidhayo tena tena nimittena patiÔÔhitÈ. TathÈ hi geyyassa sagÈthakattaÑ tabbhÈvanimittaÑ. Lokepi hi sasilokaÑ sagÈthakaÑ cuÓÓiyaganthaÑ4 “Geyyan”ti vadanti. GÈthÈvirahe pana sati pucchitvÈ vissajjanabhÈvo veyyÈkaraÓassa. PucchÈvissajjanaÒhi “ByÈkaraÓan”ti vuccati. ByÈkaraÓameva VeyyÈkaraÓanti. EvaÑ sante sagÈthakÈdÊnampi paÒhÈvissajjanavasena pavattÈnaÑ veyyÈkaraÓabhÈvo ÈpajjatÊti? NÈpajjati, geyyÈdisaÒÒÈnaÑ anokÈsabhÈvato “gÈthÈvirahe satÊ”ti visesitattÈ ca. TathÈ hi dhammapadÈdÊsu kevalaÑ gÈthÈbandhesu sagÈthakattepi somanassaÒÈÓamayikagÈthÈyuttesu “vuttaÒhetan”ti-Èdivacanasambandhesu abbhutadhammapaÔisaÑyuttesu ca suttavisesesu yathÈkkamaÑ gÈthÈ-udÈna-itivuttaka-abbhutadhammasaÒÒÈ patiÔÔhitÈ, tathÈ satipi gÈthÈbandhabhÈve Bhagavato atÊtÈsu jÈtÊsu cariyÈnubhÈvappakÈsakesu jÈtakasaÒÒÈ. Satipi paÒhÈvissajjanabhÈve sagÈthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhÈpanato vedallasaÒÒÈ patiÔÔhitÈti evaÑ tena tena sagÈthakattÈdinÈ nimittena tesu tesu suttavisesesu geyya~gÈdisaÒÒÈ patiÔÔhitÈti visesavidhayo sutta~gato pare geyyÈdayo.

YaÑ panettha geyya~gÈdinimittarahitaÑ suttaÑ, taÑ sutta~gaÑ visesasaÒÒÈparihÈrena sÈmaÒÒasaÒÒÈya pavattanatoti. Nanu ca sagÈthakaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 3, 318 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 2. 470 piÔÔhe. 3. Abhi-®Ôha 4. 105 piÔÔhe. 4. CuÓÓiyavantaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 14

SuttaÑ GeyyaÑ, niggÈthakaÑ suttaÑ VeyyÈkaraÓanti sutta~gaÑ na sambhavatÊti codanÈ tadavatthÈ evÈti? Na tadavatthÈ, sodhitattÈ. SodhitaÒhi pubbe gÈthÈvirahe sati pucchÈvissajjanabhÈvo veyyÈkaraÓassa tabbhÈvanimittanti. YaÒca vuttaÑ “gÈthÈbhÈvato Ma~galasuttÈdÊnaÑ sutta~gasa~gaho na siyÈ”ti, tampi na niruÄhattÈ. NiruÄho hi Ma~galasuttÈdÊsu suttabhÈvo, na hi tÈni DhammapadabuddhavaÑsÈdayo viya gÈthÈbhÈvena paÒÒÈtÈni, kintu suttabhÈveneva. Teneva hi AÔÔhakathÈyaÑ “suttanÈmakan”ti nÈmaggahaÓaÑ kataÑ.

YaÑ pana vuttaÑ “sagÈthakattÈ geyya~gasa~gaho vÈ siyÈ”ti, tadapi natthi, yasmÈ sahatÈÒÒena. Saha gÈthÈhÊti hi sagÈthakaÑ. SahabhÈvo ca nÈma atthato aÒÒena hoti, na ca Ma~galasuttÈdÊsu gÈthÈvinimutto koci suttappadeso atthi. Yo saha gÈthÈhÊti vucceyya, na ca samudÈyo nÈma koci atthi. Yadapi vuttaÑ “Ubhatovibha~gÈdÊsu sagÈthakappadesÈnaÑ geyya~gasa~gaho siyÈ”ti, tadapi na aÒÒato. AÒÒÈ eva hi tÈ gÈthÈ, jÈtakÈdipariyÈpannattÈ. Ato na tÈhi Ubhatovibha~gÈdÊnaÑ geyya~gabhÈvoti evaÑ suttÈdÊnaÑ a~gÈnaÑ aÒÒamaÒÒasa~karÈbhÈvo veditabbo. YasmÈ pana sabbampi BuddhavacanaÑ yathÈvuttanayena atthÈnaÑ s|canÈdi-atthena suttantveva vuccati, tasmÈ vuttaÑ “navavidhasuttantapariyeÔÔhÊ”ti.

Sa~gahavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. UddesavÈravaÓÓanÈ

1. EvaÑ sa~gahavÈrena sa~khepato dassite hÈrÈdayo idÈni vibhÈgena dassetuÑ “tattha katame soÄasa hÈrÈ”ti-ÈdidesanÈ ÈraddhÈ. Tattha tatthÈti yaÑ vuttaÑ “soÄasahÈrÈ nettÊ”ti, tasmiÑ vacane, tissaÑ vÈ gÈthÈyaÑ, yÈni hÈranayam|lapadÈni uddhaÔÈni, tes|ti attho. Katameti pucchÈvacanaÑ. PucchÈ ca nÈmesÈ paÒcavidhÈ adiÔÔhajotanÈpucchÈ diÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ vimaticchedanÈpucchÈ anumatipucchÈ kathetukamyatÈpucchÈti. TÈsu ayaÑ kathetukamyatÈpucchÈ. SoÄasÈti gaÓanavasena paricchedo. Tena nesaÑ na tato uddhaÑ adho cÈti


etaparamataÑ dasseti. SÈ cetaraparamatÈ parato Èvi bhavissati. HÈrÈti gaÓanavasena paricchinnÈnaÑ sÈmaÒÒato dassanaÑ. DesanÈ vicayoti-Èdi sar|padassanaÑ.

Tattha kenaÔÔhena hÈrÈ? HarÊyanti etehi, ettha vÈ SuttageyyÈdivisayÈ aÒÒÈÓasaÑsayavipallÈsÈti hÈrÈ, haranti vÈ sayaÑ tÈni, haraÓamattameva vÈti hÈrÈ phal|pacÈrena. Atha vÈ harÊyanti voharÊyanti dhammasaÑvaÓÓaka-dhammapaÔiggÈhakehi dhammassa dÈnaggahaÓavasenÈti hÈrÈ. Atha vÈ hÈrÈ viyÈti hÈrÈ. YathÈ hi anekaratanÈvalisam|ho hÈrasa~khÈto attano avayavabh|taratanasamphassehi samuppajjanÊyamÈnahilÈdasukho hutvÈ tadupabhogÊjanasarÊrasantÈpaÑ nidÈghapariÄÈhupajanitaÑ v|pasameti, evametepi nÈnÈvidhaparamattharatanappabandhÈ saÑvaÓÓanÈvisesÈ attano avayavabh|taparamattharatanÈdhigamena samuppÈdiyamÈnanibbutisukhÈ dhammapaÔiggÈhakajanahadayaparitÈpaÑ kÈmarÈgÈdikilesahetukaÑ v|pasamentÊti. Atha vÈ hÈrayanti aÒÒÈÓÈdÊnaÑ hÈraÑ apagamaÑ karonti ÈcikkhantÊti vÈ hÈrÈ. Atha vÈ sotujanacittassa haraÓato ramaÓato ca hÈrÈ niruttinayena, yathÈ “bhavesu vantagamano BhagavÈ”ti1. AyaÑ tÈva hÈrÈnaÑ sÈdhÈraÓato attho.

AsÈdhÈraÓato pana desÊyati saÑvaÓÓÊyati etÈya suttatthoti desanÈ, desanÈsahacaraÓato vÈ desanÈ. Nanu ca aÒÒepi hÈrÈ desanÈsa~khÈtassa suttassa atthasaÑvaÓÓanato desanÈsahacÈrinovÈti? SaccametaÑ, ayaÑ pana hÈro yebhuyyena yathÈrutavaseneva viÒÒÈyamÈno desanÈya saha caratÊti vattabbataÑ arahati, na tathÈ pare. Na hi assÈdÈdÊnavanissaraÓÈdisandassanarahitÈ suttadesanÈ atthi. AssÈdÈdisandassanavibhÈvanalakkhaÓo cÈyaÑ hÈroti.

Viciyanti etena, ettha vÈ padapaÒhÈdayo, viciti eva vÈ tesanti vicayo. PÈÄiyaÑ pana vicinatÊti vicayoti ayamattho dassito.

YuttÊti upapattisÈdhanayutti, idha pana yuttivicÈraÓÈ yutti uttarapadalopena “r|pabhavo r|pan”ti yathÈ, yuttisahacaraÓato vÈ. IdhÈpi desanÈhÈre vuttanayena attho vitthÈretabbo. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 204, 205; Vi-®Ôha 1. 95, 97 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 16

PadaÔÔhÈnanti ÈsannakÈraÓaÑ, idhÈpi padaÔÔhÈnavicÈraÓÈti-Èdi vuttanayeneva veditabbaÑ.

LakkhÊyanti etena, ettha vÈ ekalakkhaÓÈ dhammÈ avuttÈpi ekavacanenÈti lakkhaÓaÑ.

Viy|hÊyanti vibhÈgena piÓÉÊyanti etena, ettha vÈti by|ho. NibbacanÈdÊnaÑ sutte dassiyamÈnÈnaÑ catunnaÑ by|hoti catuby|ho, catunnaÑ vÈ by|ho etthÈti catuby|ho.

ŒvaÔÔÊyanti etena, ettha vÈ sabhÈgÈ visabhÈgÈ ca dhammÈ, tesaÑ vÈ ÈvaÔÔananti ÈvaÔÔo.

VibhajÊyanti etena, ettha vÈ sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓÈnaÑ saÑkilesavodÈnadhammÈnaÑ bh|miyoti vibhatti, vibhajanaÑ vÈ etesaÑ bh|miyÈti vibhatti.

PaÔipakkhavasena parivattÊyanti iminÈ, ettha vÈ sutte vuttadhammÈ, parivattanaÑ vÈ tesanti parivattano.

VividhaÑ vacanaÑ ekassevatthassa vÈcakametthÈti vivacanaÑ, vivacanameva vevacanaÑ, vividhaÑ vuccati etena atthoti vÈ vivacanaÑ. SesaÑ vuttanayameva.

PakÈrehi pabhedato vÈ ÒÈpÊyanti iminÈ, ettha vÈ atthoti paÒÒatti.

OtÈrÊyanti anuppavesÊyanti etena, ettha vÈ suttÈgatÈ dhammÈ paÔiccasamuppÈdÈdÊs|ti otaraÓo.

SodhÊyanti samÈdhÊyanti etena, ettha vÈ sutte padapadatthapaÒhÈrambhÈti sodhano.

AdhiÔÔhÊyanti anupavattÊyanti etena, ettha vÈ sÈmaÒÒavisesabh|tÈ dhammÈ vinÈ vikappenÈti adhiÔÔhÈno.

Parikaroti abhisa~kharoti phalanti parikkhÈro, hetu paccayo ca, parikkhÈraÑ ÈcikkhatÊti parikkhÈro, hÈro,parikkhÈravisayattÈ parikkhÈrasahacaraÓato vÈ parikkhÈro.

SamÈropÊyanti etena, ettha vÈ padaÔÔhÈnÈdimukhena dhammÈti samÈropano. Sabbattha ca bhÈvasÈdhanavasenÈpi attho sambhavatÊti tassÈpi vasena yojetabbaÑ.


TassÈti yathÈvuttassa haruddesassa. AnugÊtÊti vuttassevatthassa sukhaggahaÓatthaÑ anupacchÈ gÈyanagÈthÈ, tÈsu osÈnagÈthÈya atthato asaÑkiÓÓÈti padatthena sa~kararahitÈ, tena yadipi keci hÈrÈ aÒÒamaÒÒaÑ avisiÔÔhÈ viya dissanti, tathÈpi tesaÑ atthato sa~karo natthÊti dasseti. So ca nesaÑ asa~karo lakkhaÓaniddese supÈkaÔo hoti. EtesaÒcevÈti etesaÑ soÄasannaÑ hÈrÈnaÑ. YathÈ asa~karo, tathÈ ceva bhavati. KiÑ bhavati? VitthÈratayÈ vitthÈrena. Nayavibhatti nayena upÈyena ÒÈyena vibhÈgo. Etena taÑ eva asaÑkiÓÓataÑ vibhÈveti. Keci “vitthÈranayÈ”ti paÔhanti, taÑ na sundaraÑ, ayaÒca gÈthÈ kesuci potthakesu natthi. 2. EvaÑ hÈre uddisitvÈ idÈni naye uddisituÑ “tattha katame”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha nayanti saÑkilese vodÈnÈni ca vibhÈgato ÒÈpentÊti nayÈ, nÊyanti vÈ tÈni etehi, ettha vÈti nayÈ, nayanamattameva vÈti nayÈ, nÊyanti vÈ sayaÑ dhammakathikehi upanÊyanti suttassa atthapavicayatthanti nayÈ. Atha vÈ nayÈ viyÈti nayÈ. YathÈ hi ekattÈdayo nayÈ sammÈ paÔivijjhiyamÈnÈ paccayapaccayuppannadhammÈnaÑ yathÈkkamaÑ sambandhavibhÈgabyÈpÈravirahÈnur|paphalabhÈvadassanena asa~karato sammutisaccaparamatthasaccÈnaÑ sabhÈvaÑ pavedayantÈ paramatthasaccappaÔivedhÈya saÑvattanti, evametepi kaÓhasukkasappaÔibhÈgadhammavibhÈgadassanena aviparÊtasuttatthÈvabodhÈya abhisambhuÓantÈ veneyyÈnaÑ catusaccappaÔivedhÈya saÑvattanti. Atha vÈ pariyatti-atthassa nayanato saÑkilesato yamanato ca nayÈ niruttinayena.

NandiyÈvaÔÔoti-ÈdÊsu nandiyÈvaÔÔassa viya ÈvaÔÔo etassÈti nandiyÈvaÔÔo, yathÈ hi nandiyÈvaÔÔo antoÔhitena padhÈnÈvayavena bahiddhÈ ÈvaÔÔati, evamayampi nayoti attho. Atha vÈ nandiyÈ taÓhÈya pamodassa vÈ ÈvaÔÔo etthÈti nandiyÈvaÔÔo. TÊhi avayavehi lobhÈdÊhi saÑkilesapakkhe alobhÈdÊhi ca vodÈnapakkhe pukkhalo sobhanoti tipukkhalo. AsantÈsanajavaparakkamÈdivisesayogena sÊho BhagavÈ, tassa vikkÊÄitaÑ desanÈvacÊkammabh|to vihÈroti katvÈ vipallÈsatappaÔipakkhaparidÊpanato sÊhassa vikkÊÄitaÑ etthÈti

KhuddakanikÈya 18

sÊhavikkÊÄito, nayo. BalavisesayogadÊpanato vÈ sÊhavikkÊÄitasadisattÈ nayo sÊhavikkÊÄito. Balaviseso cettha saddhÈdibalaÑ, dasabalÈni eva vÈ. AtthanayattayadisÈbhÈvena kusalÈdidhammÈnaÑ ÈÄocanaÑ disÈlocanaÑ.TathÈ ÈlocitÈnaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ atthanayattayayojane samÈnayanato a~kuso viya a~kuso. GÈthÈsu laÒjeti pakÈseti suttatthanti laÒjako, nayo ca so laÒjako cÈti nayalaÒjako. GatÈti ÒÈtÈ, matÈti attho. So eva vÈ pÈÔho. SesaÑ vuttanayena veditabbaÑ. 3. EvaÑ nayepi uddisitvÈ idÈni m|lapadÈni uddisituÑ “tattha katamÈnÊ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha m|lÈni ca tÈni nayÈnaÑ paÔÔhÈnabhÈgÈnaÒca patiÔÔhÈbhÈvato padÈni ca adhigam|pÈyabhÈvato koÔÔhÈsabhÈvato cÈti m|lapadÈni. Kosallasambh|taÔÔhena, kucchitÈnaÑ vÈ pÈpadhammÈnaÑ salanato viddhaÑsanato, kusÈnaÑ vÈ rÈgÈdÊnaÑ lavanato, kusÈ viya vÈ lavanato, kusena vÈ ÒÈÓena lÈtabbato pavattetabbato kusalÈni, tappaÔipakkhato akusalÈnÊti padattho veditabbo.

EvaÑ gaÓanaparicchedato jÈtibhedato ca m|lapadÈni dassetvÈ idÈni sar|pato dassento saÑkilesapakkhaÑyeva paÔhamaÑ uddisati “taÓhÈ”ti-ÈdinÈ. Tattha tasati paritasatÊti taÓhÈ. AvindiyaÑ vindati, vindiyaÑ na vindatÊti avijjÈ, vijjÈpaÔipakkhÈti vÈ avijjÈ. Lubbhanti tena, sayaÑ vÈ lubbhati, lubbhanamattameva vÈ soti lobho. Dosamohesupi eseva nayo. Asubhe “subhan”ti pavattÈ saÒÒÈ subhasaÒÒÈ. SukhasaÒÒÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo. Sa~gahanti gaÓanaÑ. SamosaraÓanti samoropanaÑ.

PaccanÊkadhamme sametÊti samatho. AniccÈdÊhi vividhehi ÈkÈrehi passatÊti vipassanÈ. AlobhÈdayo lobhÈdipaÔipakkhato veditabbÈ. Asubhe “asubhan”ti pavattÈ saÒÒÈ asubhasaÒÒÈ, kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. SaÒÒÈsÊsena hi desanÈ. DukkhasaÒÒÈdÊsupi eseva nayo.

IdaÑ uddÈnanti idaÑ vuttasseva atthassa vippakiÓÓabhÈvena nassituÑ adatvÈ uddhaÑ dÈnaÑ rakkhaÓaÑ uddÈnaÑ, sa~gahavacananti attho. “CattÈro


vipallÈsÈ”tipi pÈÔho. Kilesabh|mÊti saÑkilesabh|mi sabbesaÑ akusaladhammÈnaÑ samosaraÓaÔÔhÈnattÈ. KusalÈnaÑ yÈni tÊÓi m|lÈni. “KusalÈnÊ”tipi paÔhanti. SatipaÔÔhÈnÈti asubhasaÒÒÈdayo sandhÈyÈha. Indriyabh|mÊti saddhÈdÊnaÑ vimuttiparipÈcanindriyÈnaÑ samosaraÓaÔÔhÈnattÈ vuttaÑ. YujjantÊti yojÊyanti. Khoti padap|raÓe, avadhÈraÓatthe vÈ nipÈto. Tena ete evÈti dasseti. AÔÔhÈrasevÈti vÈ. M|lapadÈti m|lapadÈni, li~gavipallÈso vÈ.

UddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. NiddesavÈravaÓÓanÈ

4. EvaÑ uddiÔÔhe hÈrÈdayo niddisituÑ “tattha sa~khepato”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha tatthÈti tasmiÑ uddesapÈÔhe. Sa~khepato netti kittitÈti samÈsato nettippakaraÓaÑ kathitaÑ. HÈranayam|lapadÈnaÒhi sar|padassanaÑ uddesapÈÔhena katanti. Ettha ca hÈranayÈnaÑ–

SÈmaÒÒato visesena, padattho lakkhaÓaÑ kamo. EttÈvatÈ ca hetvÈdÊ, veditabbÈ hi viÒÒunÈ.

Tesu avisesato visesato ca hÈranayÈnaÑ attho dassito. LakkhaÓÈdÊsu pana avisesato sabbepi hÈrÈ nayÈ ca yathÈkkamaÑ byaÒjanatthamukhena nava~gassa sÈsanassa atthasaÑvaÓÓanalakkhaÓÈ. Visesato pana tassa tassa hÈrassa nayassa ca lakkhaÓaÑ niddese eva kathayissÈma. KamÈdÊni ca yasmÈ nesaÑ lakkhaÓesu ÒÈtesu viÒÒeyyÈni honti, tasmÈ tÈnipi niddesato parato pakÈsayissÈma.

HÈrasa~khepa

1. YÈ pana assÈdÈdÊnavatÈti-ÈdikÈ niddesagÈthÈ, tÈsu assÈdÈdÊnavatÈti assÈdo ÈdÊnavatÈti padavibhÈgo. ŒdÊnavatÈti ca ÈdÊnavo eva. Keci “assÈdÈdÊnavato”ti paÔhanti, taÑ na sundaraÑ. Tattha assÈdÊyatÊti assÈdo, sukhaÑ somanassaÒca. VuttaÒhetaÑ “yaÑ bhikkhave paÒcupÈdÈnakkhandhe paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ paÒcasu

KhuddakanikÈya 20

upÈdÈnakkhandhesu assÈdo”ti1. YathÈ cetaÑ sukhaÑ somanassaÑ, evaÑ iÔÔhÈrammaÓampi. Vuttampi cetaÑ “so tadassÈdeti taÑ nikÈmetÊ”ti2, “r|paÑ assÈdeti abhinandati taÑ Èrabbha rÈgo uppajjatÊ”ti,3 “saÑyojanÊyesu bhikkhave dhammesu assÈdÈnupassino”ti4 ca. AssÈdeti etÈyÈti vÈ assÈdo, taÓhÈ. TaÓhÈya hi kÈraÓabh|tÈya puggalo sukhampi sukhÈrammaÓampi assÈdeti. YathÈ ca taÓhÈ, evaÑ vipallÈsÈpi. VipallÈsavasena hi sattÈ aniÔÔhampi ÈrammaÓaÑ iÔÔhÈkÈrena assÈdenti, evaÑ vedanÈya sabbesaÑ tebh|makasa~khÈrÈnaÑ taÓhÈya vipallÈsÈnaÒca assÈdavicÈro veditabbo.

KathaÑ pana dukkhÈdukkhamasukhavedanÈnaÑ assÈdanÊyatÈti? VipallÈsato sukhapariyÈyasabbhÈvato ca. TathÈ hi vuttaÑ “sukhÈ kho Èvuso visÈkha vedanÈ ÔhitisukhÈ vipariÓÈmadukkhÈ. DukkhÈ vedanÈ ÔhitidukkhÈ vipariÓÈmasukhÈ, adukkhamasukhÈ vedanÈ ÒÈÓasukhÈ aÒÒÈÓadukkhÈ”ti5. Tattha vedanÈya aÔÔhasatapariyÈyavasena, tebh|makasa~khÈrÈnaÑ nikkhepakaÓÉar|pakaÓÉavasena, taÓhÈya SaÑkilesavatthuvibha~ge NikkhepakaÓÉe ca taÓhÈniddesavasena, vipallÈsÈnaÑ sukhasaÒÒÈdivasena6 dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatavasena ca vibhÈgo veditabbo.

Œdinavo dukkhÈ vedanÈ tissopi vÈ dukkhatÈ. Atha vÈ sabbepi tebh|makÈ sa~khÈrÈ ÈdÊnavo. ŒdÊnaÑ ativiya kapaÓaÑ vÈti pavattatÊti hi ÈdÊnavo, kapaÓamanusso, evaÑsabhÈvÈ ca tebh|makÈ dhammÈ aniccatÈdiyogena. Yato tattha ÈdÊnavÈnupassanÈ ÈraddhavipassakÈnaÑ yathÈbh|tanayoti vuccati. TathÈ ca vuttaÑ “yaÑ bhikkhave paÒcupÈdÈnakkhandhÈ-aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ, ayaÑ paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu ÈdÊnavo”ti. TasmÈ ÈdÊnavo dukkhasaccaniddesabh|tÈnaÑ jÈtiyÈdÊnaÑ aniccatÈdÊnaÑ dvÈcattÈlÊsÈya ÈkÈrÈnaÒca vasena vibhajitvÈ niddisitabbo.

Nissarati etenÈti nissaraÓaÑ, ariyamaggo. NissaratÊti vÈ nissaraÓaÑ, nibbÈnaÑ. Ubhayampi sÈmaÒÒaniddesena ekasesena vÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 120; SaÑ 2. 23, 24 piÔÔhÈdÊsu atthato samÈnaÑ. 2. Abhi 8. 133 piÔÔhÈdÊsu. 3. Abhi 8. 153 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 312 piÔÔhe. 5. Ma 1. 377 piÔÔhe. 6. SubhasaÒÒÈdivasena (SÊ)


“nissaraÓan”ti vuttaÑ. Pi-saddo purimÈnaÑ pacchimÈnaÒca sampiÓÉanattho. Tattha ariyamaggapakkhe satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ sattattiÑsabodhipakkhiyadhammÈnaÑ kÈyÈnupassanÈdÊnaÒca tadantogadhabhedÈnaÑ vasena nissaraÓaÑ vibhajitvÈ niddisitabbaÑ.

NibbÈnapakkhe pana kiÒcÈpi asa~khatÈya dhÈtuyÈ nippariyÈyena vibhÈgo natthi. PariyÈyena pana sopÈdisesanirupÈdisesabhedena. Yato vÈ taÑ nissaÔaÑ, tesaÑ PaÔisambhidÈmagge1 dassitappabhedÈnaÑ cakkhÈdÊnaÑ channa dvÈrÈnaÑ r|pÈdÊnaÑ channaÑ ÈrammaÓÈnaÑ taÑtaÑdvÈrappavattÈnaÑ channaÑ channaÑ viÒÒÈÓaphassavedanÈsaÒÒÈcetanÈtaÓhÈvitakkavicÈrÈnaÑ pathavÊdhÈtu-ÈdÊnaÑ channaÑ dhÈt|naÑ dasannaÑ kasiÓÈyatanÈnaÑ asubhÈnaÑ kesÈdÊnaÑ dvattiÑsÈya ÈkÈrÈnaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ dvÈdasannaÑ ÈyatanÈnaÑ aÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ lokiyÈnaÑ indriyÈnaÑ kÈmadhÈtu-ÈdÊnaÑ tissannaÑ dhÈt|naÑ kÈmabhavÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ bhavÈnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ appamaÒÒÈnaÑ ÈruppÈnaÑ dvÈdasannaÑ paÔiccasamuppÈda~gÈnaÒcÈti evamÈdÊnaÑ sa~khatadhammÈnaÑ nissaraÓabhÈvena ca vibhajitvÈ niddisitabbaÑ.

Phalanti desanÈphalaÑ. KiÑ pana tanti? YaÑ desanÈya nipphÈdÊyati. Nanu ca nibbÈnÈdhigamo Bhagavato desanÈya nipphÈdÊyati. NibbÈnaÒca “nissaraÓan”ti iminÈ vuttamevÈti? SaccametaÑ, taÒca kho paramparÈya. Idha pana paccakkhato desanÈphalaÑ adhippetaÑ. TaÑ pana sutamayaÒÈÓaÑ. AtthadhammavedÈdi-ariyamaggassa pubbabhÈgappaÔipattibh|tÈ chabbisuddhiyo. YaÒca tasmiÑ khaÓe maggaÑ anabhisambhuÓantassa kÈlantare tadadhigamakÈraÓabh|taÑ sampattibhavahetu ca siyÈ. TathÈ hi vakkhati “attÈnudiÔÔhiÑ |hacca, evaÑ maccutaro siyÈti2 idaÑ phalan”ti, “dhammo have rakkhati dhammacarinti idaÑ phalan”ti3 ca. Etena nayena devesu ca mÈnusesu ca ÈyuvaÓÓabalasukhayasaparivÈra-Èdhipateyyasampattiyo upadhisampattiyo cakkavattisirÊ devarajjasirÊ cattÈri sampatticakkÈni sÊlasampadÈ samÈdhisampadÈ tisso vijjÈ cha abhiÒÒÈ catasso paÔisambhidÈ sÈvakabodhi paccekabodhi sammÈsambodhÊti sabbÈpi sampattiyo puÒÒasambhÈrahetukÈ Bhagavato desanÈya sÈdhetabbatÈya phalanti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 6, 7 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 448; Abhi 4. 56; Khu 8. 19, 180; Khu 10. 7 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 5. 215, 357 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 22

UpÈyoti ariyamaggapadaÔÔhÈnabh|tÈ pubbabhÈgappaÔipadÈ. SÈ hi purimÈ purimÈ pacchimÈya pacchimÈya adhigam|pÈyabhÈvato paramparÈya magganibbÈnÈdhigamassa ca hetubhÈvato upÈyo. YÈ ca pubbe vuttaphalÈdhigamassa upÈyapaÔipatti. Keci pana “saha vipassanÈya maggo upÈyo”ti vadanti, tesaÑ matena nissaraÓanti nibbÈnameva vuttaÑ siyÈ. PhalaÑ viya upÈyopi pubbabhÈgoti vuttaÑ siyÈ, yaÑ pana vakkhati “sabbe dhammÈ -pa- visuddhiyÈti1 ayaÑ upÈyo”ti. EtthÈpi pubbabhÈgappaÔipadÈ eva udÈhaÔÈti sakkÈ viÒÒÈtuÑ. YasmÈ pana “te pahÈya tare oghanti2 idaÑ nissaraÓan”ti ariyamaggassa nissaraÓabhÈvaÑ vakkhati. Ariyamaggo hi oghataraÓanti.

ŒÓattÊti ÈÓÈrahassa Bhagavato veneyyajanassa hitasiddhiyÈ “evaÑ paÔipajjÈhÊ”ti vidhÈnaÑ. TathÈ hi vakkhati “suÒÒato lokaÑ avekkhassu, mogharÈjÈti3 ÈÓattÊ”ti.

YogÊnanti catusaccakammaÔÔhÈnabhÈvanÈya yuttappayuttÈnaÑ veneyyÈnaÑ, atthÈyÈti vacanaseso. DesanÈhÈroti etesaÑ yathÈvuttÈnaÑ assÈdÈdÊnaÑ vibhajanalakkhaÓo saÑvaÓÓanÈviseso desanÈhÈro nÈmÈti attho. EtthÈha–kiÑ panetesaÑ assÈdÈdÊnaÑ anavasesÈnaÑ vacanaÑ desanÈhÈro, udÈhu ekaccÈnanti? NiravasesÈnaÑyeva. YasmiÒhi sutte assÈdÈdÊnavanissaraÓÈni sar|pato ÈgatÈni, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana ekadesena ÈgatÈni, na vÈ sar|pena. Tattha anÈgataÑ atthavasena niddhÈretvÈ hÈro yojetabbo. AyaÒca attho DesanÈhÈravibha~ge ÈgamissatÊti idha na papaÒcito. 2. YaÑ pucchitanti yÈ pucchÈ, viciyamÈnÈti vacanaseso. VissajjitaÑ anugÊtÊti etthÈpi eseva nayo. Tattha vissajjitanti vissajjanÈ, sÈ ekaÑsabyÈkaraÓÈdivasena catubbidhaÑ byÈkaraÓaÑ. Ca-saddo sampiÓÉanattho. tena gÈthÈyaÑ avuttaÑ padÈdiÑ sa~gaÓhÈti. TÈ pana pucchÈvissajjanÈ kassÈti Èha “suttassÈ”ti. Etena sutte ÈgataÑ pucchÈvissajjanaÑ vicetabbanti dasseti. Ya ca anugÊtÊti vuttasseva atthassa yÈ anu pacchÈ gÊti anugÊti, sa~gahagÈthÈ, pucchÈya vÈ anur|pÈ gÊti. Etena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 53; Khu 2. 317 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 399; Khu 7. 14 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 1. 448; Abhi 4. 56; Khu 10. 7, 198 piÔÔhÈdÊsu.


pubbÈparaÑ gahitaÑ. ByÈkaraÓassa hi pucchÈnur|patÈ idha pubbÈparaÑ adhippetaÑ1. YÈ “pucchÈnusandhÊ”ti vuccati. PurimaÑ “suttassÈ”ti padaÑ pubbÈpekkhanti puna “suttassÈ”ti vuttaÑ. Tena suttassa nissayabh|te assÈdÈdike pariggaÓhÈti. EttÈvatÈ vicayahÈrassa visayo niravasesena dassito hoti. TathÈ ca vakkhati VicayahÈravibha~ge “padaÑ vicinati -pa- anugÊtiÑ vicinatÊ”ti.

Tattha sutte sabbesaÑ padÈnaÑ anupubbena atthaso byaÒjanaso ca vicayo padavicayo. “AyaÑ pucchÈ adiÔÔhajotanÈ diÔÔhasaÑsandanÈ vimaticchedanÈ anumatipucchÈ kathetukamyatÈpucchÈ sattÈdhiÔÔhÈnÈ dhammÈdhiÔÔhÈnÈ ekÈdhiÔÔhÈnÈ anekÈdhiÔÔhÈnÈ sammutivisayÈ paramatthavisayÈ atÊtavisayÈ anÈgatavisayÈ paccuppannavisayÈ”ti-ÈdinÈ pucchÈvicayo veditabbo. “IdaÑ vissajjanaÑ ekaÑsabyÈkaraÓaÑ vibhajjabyÈkaraÓaÑ paÔipucchÈbyÈkaraÓaÑ ÔhapanaÑ sÈvasesaÑ niravasesaÑ sa-uttaraÑ anuttaraÑ lokiyaÑ lokuttaran”ti-ÈdinÈ vissajjanavicayo.

“AyaÑ pucchÈ iminÈ sameti, etena na sametÊ”ti pucchi tatthaÑ ÈnetvÈ vicayo pubbenÈparaÑ saÑsanditvÈ ca2 vicayo pubbÈparavicayo. “AyaÑ anugÊti vuttatthasa~gahÈ avuttatthasa~gahÈ tadubhayatthasa~gahÈ kusalatthasa~gahÈ akusalatthasa~gahÈ”ti-ÈdinÈ anugÊtivicayo. AssÈdÈdÊsu sukhavedanÈya “iÔÔhÈrammaÓÈnubhavanalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ, taÓhÈya “ÈrammaÓaggahaÓalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ, vipallÈsÈnaÑ “viparÊtaggahaÓalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ, avasiÔÔhÈnaÑ tebh|makadhammÈnaÑ “yathÈsakalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ sabbesaÒca dvÈvÊsatiyÈ tikesu dvÈcattÈlÊsÈdhike ca dukasate labbhamÈnapadavasena taÑtaÑassÈdatthavisesaniddhÈraÓaÑ assÈdavicayo.

DukkhavedanÈya “aniÔÔhÈnubhavanalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ, dukkhasaccÈnaÑ “paÔisandhilakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ, aniccatÈdÊnaÑ Èdi-antavantatÈya aniccantikatÈya ca “aniccÈ”ti-ÈdinÈ sabbesaÒca lokiyadhammÈnaÑ saÑkilesabhÈgiyahÈnabhÈgiyatÈdivasena ÈdÊnavavuttiyÈ okÈraniddhÈraÓena ÈdÊnavavicayo. NissaraÓapade ariyamaggassa ______________________________________________________________ 1. NÈma (SÊ) 2. PubbÈparaÑ saÑsandetvÈva (SÊ)

KhuddakanikÈya 24

Ègamanato kÈyÈnupassanÈdipubbabhÈgappaÔipadÈvibhÈgavisesaniddhÈraÓa-vasena nibbÈnassa yathÈvuttapariyÈyavibhÈgavisesaniddhÈraÓavasenÈti evaÑ nissaraÓavicayo. PhalÈdÊnaÑ taÑtaÑsuttadesanÈya sÈdhetabbaphalassa tadupÈyassa tattha tattha suttavidhivacanassa ca vibhÈganiddhÈraÓavasena vicayo veditabbo. EvaÑ padapucchÈvissajjanapubbÈparÈnugÊtÊnaÑ assÈdÈdÊnaÒca visesaniddhÈraÓavaseneva vicayalakkhaÓo “vicayo hÈro”ti veditabbo. 3. Sabbesanti soÄasannaÑ. Bh|mÊti byaÒjanaÑ sandhÈyÈha. ByaÒjanaÒhi m|lapadÈni viya nayÈnaÑ hÈrÈnaÑ bh|mi pavattiÔÔhÈnaÑ, tesaÑ byaÒjanavicÈrabhÈvato. VuttaÒhi “hÈrÈ byaÒjanavicayo”ti. PeÔakepi hi vuttaÑ “yattha ca sabbe hÈrÈ, sampatamÈnÈ nayanti suttatthaÑ. ByaÒjanavidhiputhuttÈ”ti. Gocaroti suttattho. Suttassa hi padatthuddhÈraÓamukhena hÈrayojanÈ. TesaÑ byaÒjanatthÈnaÑ. YuttÈyuttaparikkhÈti yuttassa ca ayuttassa ca upaparikkhÈ. “YuttÈyuttiparikkhÈ”tipi pÈÔho, yutti-ayuttÊnaÑ vicÈraÓÈti attho. KathaÑ pana tesaÑ yuttÈyuttajÈnanÈ? Cat|hi mahÈpadesehi avirujjhanena. Tattha byaÒjanassa tÈva sabhÈvaniruttibhÈvo adhippetatthavÈcakabhÈvo ca yuttabhÈvo. Atthassa pana suttavinayadhammatÈhi avilomanaÑ. Ayamettha sa~khepo. VitthÈro pana parato Èvi bhavissati. HÈro yuttÊti niddiÔÔhoti evaÑ sutte byaÒjanatthÈnaÑ yuttÈyuttabhÈvavibhÈvanalakkhaÓo yuttihÈroti veditabbo. 4. Dhammanti yaÑ kiÒci suttÈgataÑ kusalÈdidhammamÈha. Tassa dhammassÈti tassa yathÈvuttassa kusalÈdidhammassa. YaÑ padaÔÔhÈnanti yaÑ kÈraÓaÑ, yonisomanasikÈrÈdi sutte ÈgataÑ vÈ anÈgataÑ vÈ sambhavato niddhÈretvÈ kathetabbanti adhippÈyo. ItÊti evaÑ, vuttanayenÈti attho. YÈva sabbadhammÈti yattakÈ tasmiÑ sutte ÈgatÈ dhammÈ, tesaÑ sabbesampi yathÈnur|paÑ padaÔÔhÈnaÑ niddhÈretvÈ kathetabbanti adhippÈyo. Atha vÈ yÈva sabbadhammÈti suttÈgatassa dhammassa yaÑ padaÔÔhÈnaÑ, tassapi yaÑ padaÔÔhÈnanti sambhavato yÈva sabbadhammÈ padaÔÔhÈnavicÈraÓÈ kÈtabbÈti attho. Eso hÈro padaÔÔhÈnoti evaÑ sutte ÈgatadhammÈnaÑ padaÔÔhÈnabh|tÈ dhammÈ tesaÒca padaÔÔhÈnabh|tÈti sambhavato padaÔÔhÈnabh|tadhammaniddhÈraÓalakkhaÓo padaÔÔhÈno nÈma hÈroti attho.


5. Vuttamhi ekadhammeti kusalÈdÊsu khandhÈdÊsu vÈ yasmiÑ kismiÒci ekadhamme, sutte sar|pato niddhÈraÓavasena vÈ kathite. Ye dhammÈ ekalakkhaÓÈ kecÊti ye keci dhammÈ kusalÈdibhÈvena r|pakkhandhÈdibhÈvena vÈ tena dhammena samÈnalakkhaÓÈ. VuttÈ bhavanti sabbeti te sabbepi kusalÈdisabhÈvÈ, khandhÈdisabhÈvÈ vÈ dhammÈ sutte avuttÈpi tÈya samÈnalakkhaÓatÈya vuttÈ bhavanti ÈnetvÈ saÑvaÓÓanÈvasenÈti adhippÈyo. Ettha ca ekalakkhaÓÈti samÈnalakkhaÓÈ vuttÈ. Tena sahacÈritÈ samÈnakiccatÈ samÈnahetutÈ samÈnaphalatÈ samÈnÈrammaÓatÈti evamÈdÊhi avuttÈnampi vuttÈnaÑ viya niddhÈraÓaÑ veditabbaÑ. So hÈro lakkhaÓo nÈmÈti evaÑ sutte anÈgatepi dhamme vuttappakÈrena Ègate viya niddhÈretvÈ yÈ saÑvaÓÓanÈ, so lakkhaÓo nÈma hÈroti attho. 6. Neruttanti niruttaÑ, padanibbacananti attho. AdhippÈyoti BuddhÈnaÑ sÈvakÈnaÑ vÈ tassa suttassa desakÈnaÑ adhippÈyo. ByaÒjananti byaÒjanena, karaÓe hi etaÑ paccattaÑ. KÈmaÒca sabbe hÈrÈ byaÒjanavicayÈ, ayaÑ pana visesato byaÒjanadvÈreneva atthapariyesanÈti katvÈ “byaÒjanan”ti vuttaÑ. TathÈ hi vakkhati “byaÒjanena suttassa neruttaÒca adhippÈyo ca nidÈnaÒca pubbÈparÈnusandhi ca gavesitabbÈ”ti. AthÈti padap|raÓamattaÑ. DesanÈnidÈnanti nidadÈti phalanti nidÈnaÑ, kÈraÓaÑ, yena kÈraÓena desanÈ pavattÈ, taÑ desanÈya pavattinimittanti attho. PubbÈparÈnusandhÊti pubbena ca aparena ca anusandhi. “PubbÈparena sandhÊ”tipi pÈÔho, suttassa pubbabhÈgena aparabhÈgaÑ saÑsanditvÈ kathananti attho. Sa~gÊtivasena vÈ pubbÈparabh|tehi suttantarehi saÑvaÓÓiyamÈnassa suttassa saÑsandanaÑ pubbÈparÈnusandhi. YaÒca pubbapadena parapadassa sambandhanaÑ, ayampi pubbÈparÈnusandhi. Eso hÈro catuby|hoti evaÑ nibbacanÈdhippÈyÈdÊnaÑ catunnaÑ vibhÈvanalakkhaÓo catuby|ho hÈro nÈmÈti attho. 7. EkamhipadaÔÔhÈneti ekasmiÑ ÈrambhadhÈtu-Èdike parakkamadhÈtu-ÈdÊnaÑ padaÔÔhÈnabh|te dhamme desanÈruÄhe sati. Pariyesati sesakaÑ padaÔÔhÈnanti tassa visabhÈgatÈya aggahaÓena vÈ sesakaÑ pamÈdÈdÊnaÑ ÈsannakÈraÓattÈ padaÔÔhÈnabh|taÑ kosajjÈdikaÑ dhammantaraÑ pariyesati paÒÒÈya gavesati, pariyesitvÈ ca saÑvaÓÓanÈya yojento

KhuddakanikÈya 26

desanaÑ ÈvaÔÔati paÔipakkheti vÊriyÈrambhÈdimukhena ÈraddhasuttaÑ vuttanayena pamÈdÈdivasena niddisanto desanaÑ paÔipakkhato ÈvaÔÔeti nÈma. ŒvaÔÔo nÈma so hÈroti desanÈya gahitadhammÈnaÑ sabhÈgavisabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔanalakkhaÓo ÈvaÔÔo hÈro nÈmÈti attho. 8. Dhammanti sabhÈvadhammaÑ, taÑ kusalÈdivasena anekavidhaÑ. PadaÔÔhÈnanti yasmiÑ patiÔÔhite uttari guÓavisese adhigacchati, taÑ visesÈdhigamakÈraÓaÑ. Bh|minti puthujjanabh|mi dassanabh|mÊti evamÈdikaÑ bh|miÑ. Vibhajjateti vibhÈgena katheti. SÈdhÈraÓeti dassanapahÈtabbÈdinÈmavasena vÈ puthujjanasotÈpannÈdivatthuvasena vÈ sÈdhÈraÓe avisiÔÔhe samÈneti attho. VuttavipariyÈyena asÈdhÈraÓÈ veditabbÈ. Neyyo vibhattÊti yathÈvuttadhammÈdÊnaÑ vibhajano ayaÑ hÈro vibhattÊti ÒÈtabboti attho. TasmÈ saÑkilesadhamme vodÈnadhamme ca sÈdhÈraÓasÈdhÈraÓato padaÔÔhÈnato bh|mito ca vibhajanalakkhaÓo “vibhattihÈro”ti daÔÔhabbaÑ. 9. NiddiÔÔheti kathite sutte Ègate, saÑvaÓÓite vÈ. BhÈviteti yathÈ uppannasadisÈ uppannÈti vuccanti, evaÑ bhÈvitasadise bhÈvetabbeti attho. PahÊneti etthÈpi eseva nayo. Parivattati paÔipakkheti vuttÈnaÑ dhammÈnaÑ ye paÔipakkhÈ, tesaÑ vasena parivattetÊti attho. EvaÑ niddiÔÔhÈnaÑ dhammÈnaÑ paÔipakkhato parivattanalakkhaÓo “parivattano hÈro”ti veditabbo. 10. VividhÈni ekasmiÑyeva atthe vacanÈni vivacanÈni, vivacanÈni eva vevacanÈni, pariyÈyasaddÈti attho. TÈni vevacanÈni. Bah|nÊti anekÈni. Tu-saddo avadhÈraÓe. Tena bah| eva pariyÈyasaddÈ vevacanahÈrayojanÈyaÑ kathetabbÈ, na katipayÈti dasseti. Sutte vuttÈnÊti navavidhasuttantasa~khÈte tepiÔake Buddhavacane bhÈsitÈni. EtthÈpi tu-saddassa attho ÈnetvÈ yojetabbo, tena PÈÄiyaÑ ÈgatÈniyeva vevacanÈni gahetabbÈnÊti vuttaÑ hoti. EkadhammassÈti ekassa padatthassa. Yo jÈnÈti suttavid|ti yathÈ “sappissa jÈnÈhÊ”ti vutte “sappinÈ vicÈrehi, sappiÑ dehi, dethÈ”ti vÈ ÈÓÈpetÊti attho, evaÑ yo suttakovido dhammakathiko


ekassa atthassa bah|pi pariyÈyasadde vicÈreti vibhÈveti yojetÊti attho. Vevacano nÈma so hÈroti tassa atthassa vuttappakÈrapariyÈyasadda-yojanÈlakkhaÓo vevacanahÈro nÈma. TasmÈ ekasmiÑ atthe anekapariyÈyasaddayojanÈlakkhaÓo “vevacanahÈro”ti veditabbaÑ. 11. Dhammanti khandhÈdidhammaÑ. PaÒÒattÊhÊti paÒÒÈpanehi pakÈrehi ÒÈpanehi, asa~karato vÈ Ôhapanehi. VividhÈhÊti nikkhepappabhavÈdivasena anekavidhÈhi. So ÈkÈroti yo ekassevatthassa nikkhepappabhavapaÒÒatti-Èdivasena anekÈhi paÒÒattÊhi paÒÒÈpanÈkÈro. ©eyyo paÒÒatti nÈma hÈroti paÒÒattihÈro nÈmÈti ÒÈtabbo. TasmÈ ekekassa dhammassa anekÈhi paÒÒattÊhi paÒÒÈpetabbÈkÈravibhÈvanalakkhaÓo “paÒÒattihÈro”ti veditabbaÑ. 12. PaÔiccuppÈdoti paÔiccasamuppÈdo. IndriyakhandhÈti indriyÈni ca khandhÈ ca. DhÈtu-ÈyatanÈti dhÈtuyo ca ÈyatanÈni ca. EtehÊti yo dvÈdasapadiko paccayÈkÈro yÈni ca dvÈvÊsatindriyÈni ye ca paÒcakkhandhÈ yÈ ca aÔÔhÈrasa dhÈtuyo yÈni ca dvÈdasÈyatanÈni, etehi sutte Ègatapadatthamukhena niddhÈriyamÈnehi. Otarati yoti yo saÑvaÓÓanÈnayo ogÈhati, paÔiccasamuppÈdÈdike anupavisatÊti attho. OtaraÓo nÈma so hÈroti yo yathÈvutto saÑvaÓÓanÈviseso, so otaraÓahÈro nÈma. Ca-saddena cettha suÒÒatamukhÈdÊnaÑ gÈthÈyaÑ avuttÈnampi sa~gaho daÔÔhabbo. EvaÑ paÔiccasamuppÈdÈdimukhehi suttatthassa otaraÓalakkhaÓo otaraÓo hÈro nÈmÈti veditabbaÑ. 13. VissajjitamhÊti BuddhÈdÊhi byÈkate. PaÒheti ÒÈtuÑ icchite atthe. GÈthÈyanti gÈthÈruÄhe. IdaÒca pucchantÈ yebhuyyena gÈthÈbandhavasena pucchantÊti katvÈ vuttaÑ. YamÈrabbhÈti sÈ pana gÈthÈ yaÑ atthaÑ Èrabbha adhikicca pucchitÈ, tassa atthassa. SuddhÈsuddhaparikkhÈti padaÑ sodhitaÑ, Èrambho na sodhito, padaÒca sodhitaÑ Èrambho ca sodhitoti evaÑ padÈdÊnaÑ sodhitÈsodhitabhÈvavicÈro. HÈro so sodhano nÈmÈti yathÈvuttavicÈro sodhano hÈro nÈma. EvaÑ sutte padapadatthapaÒhÈrambhÈnaÑ sodhanalakkhaÓo “sodhano hÈro”ti veditabbaÑ.

KhuddakanikÈya 28

14. EkattatÈyÈti ekassa bhÈvo ekattaÑ, ekattameva ekattatÈ, tÈya ekattatÈya. Eka-saddo cettha samÈnasaddapariyÈyo, tasmÈ sÈmaÒÒenÈti attho. VisiÔÔhÈ mattÈ vimattÈ, vimattÈva vemattaÑ, tassa bhÈvo vemattatÈ, tÈya vemattatÈya, visesenÈti attho. Tena vikappayitabbÈti ye dhammÈ “dukkhaÑ samudayo”ti-ÈdinÈ samaÒÒena, “jÈti jarÈ kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ”ti-ÈdinÈ visesena ca sutte desitÈ, te “kimettha sÈmaÒÒaÑ, ko vÈ viseso”ti evaÑ sÈmaÒÒavisesavikappanavasena na vikappayitabbÈ. KasmÈ? SÈmaÒÒavisesakappanÈya vohÈrabhÈvena anavaÔÔhÈnato kÈladisÈvisesÈdÊnaÑ viya apekkhÈsiddhito ca. YathÈ hi “ajja hiyyo sve”ti vuccamÈnÈ kÈlavisesÈ anavaÔÔhitasabhÈvÈ “purimÈ disÈ pacchimÈ disÈ”ti vuccamÈnÈ disÈvisesÈ ca, evaÑ samaÒÒavisesÈpi. TathÈ hi “idaÑ dukkhan”ti vuccamÈnaÑ jÈti-Èdi-apekkhÈya sÈmaÒÒampi samÈnaÑ saccÈpekkhÈya viseso hoti. Esa nayo samudayÈdÊsupi. Eso hÈro adhiÔÔhÈnoti evaÑ suttÈgatÈnaÑ dhammÈnaÑ avikappanavasena sÈmaÒÒavisesaniddhÈraÓalakkhaÓo adhiÔÔhÈno hÈro nÈmÈti attho. 15. Ye dhammÈti ye avijjÈdikÈ paccayadhammÈ. YaÑ dhammanti yaÑ sa~khÈrÈdikaÑ paccayuppannadhammaÑ. JanayantÊti nibbattenti. PaccayÈti sahajÈtapaccayabhÈvena. Paramparatoti paramparapaccayabhÈvena, anur|pasantÈnaghaÔanavasena paccayo hutvÈti attho. UpanissayakoÔi hi idhÈdhippetÈ. PurimasmiÑ avasiÔÔho paccayabhÈvo. HetumavakaÉÉhayitvÈti taÑ yathÈvuttapaccayasa~khÈtaÑ janakadibhedabhinnaÑ hetuÑ ÈkaÉÉhitvÈ suttato niddhÈretvÈ yo saÑvaÓÓanÈsa~khÈto, eso hÈro parikkhÈroti evaÑ sutte ÈgatadhammÈnaÑ parikkhÈrasa~khÈte hetupaccaye niddhÈretvÈ saÑvaÓÓanalakkhaÓo parikkhÈro hÈroti attho. 16. Ye dhammÈti ye sÊlÈdidhammÈ. YaÑ m|lÈti yesaÑ samÈdhi-ÈdÊnaÑ m|labh|tÈ, te tesaÑ samÈdhi-ÈdÊnaÑ padaÔÔhÈnabhÈvena samÈropayitabbÈti sambandho. Ye cekatthÈ pakÈsitÈ MuninÈti ye ca rÈgavirÈgÈcetovimuttisekkhaphalakÈmadhÈtusamatikkamanÈdisaddÈ anÈgÈmiphalatthatÈya ekatthÈ BuddhamuninÈ paridÊpitÈ, te aÒÒamaÒÒavevacanabhÈvena samoropayitabbÈti sambandho. SamÈropanaÒjettha sutte


yathÈrutavasena niddhÈraÓavasena vÈ gayhamÈnassa sikkhattayasa~khÈtassa sÊlÈdikkhandhattayassa pariyÈyantaravibhÈvanamukhena bhÈvanÈpÈrip|rikathanaÑ, bhÈvanÈpÈrip|rÊ ca pahÈtabbassa pahÈnenÈti pahÈnasamÈropanÈpi atthato dassitÈ eva hoti. Esa samÈropano hÈroti esa sutte ÈgatadhammÈnaÑ padaÔÔhÈnavevacanabhÈvanÈpahÈnasamÈropana-vicÈraÓalakkhaÓo samÈropano nÈma hÈroti attho.

Nayasa~khepa

17. EvaÑ gÈthÈbandhavasena soÄasapi hÈre niddisitvÈ idÈni naye niddisituÑ “taÓhaÒcÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha taÓhaÒca avijjampi cÈti sutte ÈgataÑ atthato niddhÈraÓavasena vÈ gahitaÑ taÓhaÑ avijjaÒca yo netÊti sambandho. Yo saÑvaÓÓanÈviseso, taÑ neti saÑkilesapakkhaÑ pÈpeti, saÑkilesavasena suttatthaÑ yojetÊti adhippÈyo. SamathenÈti samÈdhinÈ. VipassanÈyÈti paÒÒÈya, yo neti vodÈnapakkhaÑ pÈpeti, tathÈ suttatthaÑ yojetÊti adhippÈyo. Saccehi yojayitvÈti nayanto ca taÓhÈ ca avijjÈ ca bhavam|lakattÈ samudayasaccaÑ, avasesÈ tebh|makadhammÈ dukkhasaccaÑ, samathavipassanÈ maggasaccaÑ, tena pattabbÈ asa~khatadhÈtu nirodhasaccanti evaÑ imehi cat|hi saccehi yojetvÈ. AyaÑ nayo nandiyÈvaÔÔoti yo taÓhÈvijjÈhi saÑkilesapakkhassa suttatthassa samathavipassanÈhi vodÈnapakkhassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaÓo saÑvaÓÓanÈviseso, ayaÑ nandiyÈvaÔÔo nayo nÈmÈti attho. Ettha ca nayassa bh|mi gÈthÈyaÑ “nayo”ti vuttÈ, tasmÈ saÑvaÓÓanÈvisesoti vuttaÑ. Na hi atthanayo saÑvaÓÓanÈ, catusaccapaÔivedhassa anur|po pubbabhÈge anugÈhaÓanayo atthanayo. Tassa pana yÈ ugghaÔitaÒÒu-ÈdÊnaÑ vasena taÓhÈdimukhena nayabh|miracanÈ, tattha nayavohÈro. 18. Akusaleti dvÈdasacittuppÈdasa~gahite sabbepi akusale dhamme. Sam|lehÊti attano m|lehi, lobhadosamohehÊti attho. Kusaleti sabbepi catubh|make kusale dhamme. Kusalam|lehÊti kusalehi alobhÈdim|lehi yo neti. Nayanto ca kusalÈkusalaÑ mÈyÈmarÊci-Èdayo viya abh|taÑ na hotÊti bh|taÑ.

KhuddakanikÈya 30

PaÔaghaÔÈdayo viya na sammutisaccamattanti tathaÑ. Akusalassa iÔÔhavipÈkatÈbhÈvato kusalassa ca aniÔÔhavipÈkatÈbhÈvato vipÈke sati avisaÑvÈdakattÈ avitathaÑ neti. EvametesaÑ tiÓÓampi padÈnaÑ kusalÈkusalavisesanatÈ daÔÔhabbÈ. Atha vÈ akusalam|lehi akusalÈni kusalam|lehi ca kusalÈni nayanto ayaÑ nayo bh|taÑ tathaÑ avitathaÑ neti, cattÈro saccÈni niddhÈretvÈ yojetÊti attho. DukkhÈdÊni hi bÈdhakÈdibhÈvato aÒÒathÈbhÈvÈbhÈvena bh|tÈni, saccasabhÈvattÈ tathÈni, avisaÑvÈdanato avitathÈni. VuttaÒhetaÑ Bhagavato “cattÈrimÈni bhikkhave tathÈni avitathÈni anaÒÒathÈnÊ”ti1. TipukkhalaÑ taÑ nayaÑ Èh|ti yo akusalam|lehi saÑkilesapakkhassa kusalam|lehi vodÈnapakkhassa suttatthassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaÓo saÑvaÓÓanÈviseso, taÑ tipukkhalaÑ nayanti vadantÊti attho. 19. VipallÈsehÊti asubhe subhanti-Èdinayappavattehi cat|hi vipallÈsehi. Kileseti kilissanti vibÈdhiyantÊti kilesÈ, saÑkiliÔÔhadhammÈ, saÑkilesapakkhanti attho. Keci “saÑkilese”tipi paÔhanti, kilesasahiteti attho. IndriyehÊti saddhÈdÊhi indriyehi. Saddhammeti paÔipattipaÔivedhasaddhamme, vodÈnapakkhanti attho. EtaÑ nayanti yo subhaÒÒÈdÊhi vipallÈsehi sakalassa saÑkilesapakkhassa saddhindriyÈdÊhi vodÈnapakkhassa catusaccayojanavasena nayanalakkhaÓo saÑvaÓÓanÈviseso, etaÑ nayaÑ nayavid| saddhammanayakovidÈ, atthanayakusalÈ eva vÈ sÊhavikkÊÄitaÑ nayanti vadantÊti attho. 20. VeyyÈkaraÓes|ti tassa tassa atthanayassa yojanatthaÑ katesu suttassa atthavissajjanes|ti attho. TenevÈha “tahiÑ tahin”ti. KusalÈkusalÈti vodÈniyÈ saÑkilesikÈ ca tassa tassa nayassa disÈbh|tadhammÈ. VuttÈti suttato niddhÈretvÈ kathitÈ. ManasÈ volokayateti te yathÈvuttadhamme citteneva “ayaÑ paÔhamÈ disÈ ayaÑ dutiyÈ disÈ”ti-ÈdinÈ tassa tassa nayassa disÈbhÈvena upaparikkhati, vicÈretÊti attho. “Olokayate te ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 377 piÔÔhe.


abahÊ”tipi pÈÔho. Tattha teti te yathÈvuttadhamme. AbahÊti abbhantaraÑ, citte evÈti attho. TaÑ khu disÈlocanaÑ Èh|ti olokayateti ettha yadetaÑ olokanaÑ, taÑ disÈlocanaÑ nÈma nayaÑ vadanti. Khu-ti ca nipÈto avadhÈraÓe. Tena olokanameva ayaÑ nayo, na koci atthavisesoti dasseti. 21. OloketvÈti paÔhamÈdidisÈbhÈvena upaparikkhitvÈ. DisÈlocanenÈti disÈlocananayena karaÓabh|tena. Yena hi vidhinÈ tassa tassa atthanayassa yojanÈya disÈ olokÊyanti, so vidhi disÈlocananti evaÑ vÈ ettha attho daÔÔhabbo. UkkhipiyÈti uddharitvÈ, disÈbh|tadhamme suttato niddhÈretvÈti attho. “Ukkhipiya yo samÈnetÊ”tipi paÔhanti, tassattho “yo tesaÑ disÈbh|tadhammÈnaÑ samÈnayanaÑ karotÊ”ti. Yanti vÈ kiriyÈparÈmasanaÑ. SamÈnetÊti samaÑ, sammÈ vÈ Èneti tassa tassa nayassa yojanÈvasena. Ke pana Èneti? Sabbe kusalÈkusale taÑtaÑnayadisÈbh|te. AyaÑ nayoti samÈnetÊti ettha yadetaÑ taÑtaÑnayadisÈbh|tadhammÈnaÑ samÈnayanaÑ, ayaÑ a~kuso nÈma nayoti attho. EtaÒca dvayaÑ “vohÈranayo, kammanayo”ti ca vuccati. 22. EvaÑ hÈre naye ca niddisitvÈ idÈni nesaÑ yojanakkamaÑ dassento “soÄasa hÈrÈ paÔhaman”ti-ÈdimÈha. Tattha paÔhamaÑ soÄasa hÈrÈ “yojetabbÈ”ti vacanaseso. HÈrasaÑvaÓÓanÈ paÔhamaÑ kÈtabbÈ byaÒjanapariyeÔÔhibhÈvatoti adhippÈyo. Disalocanatoti disÈlocanena, ayameva vÈ pÈÔho. A~kusena hÊti hi-saddo nipÈtamattaÑ. SesaÑ uttÈnameva.

DvÈdasapada

23. IdÈni yesaÑ byaÒjanapadÈnaÑ atthapadÈnaÒca vasena dvÈdasa padÈni suttanti vuttaÑ, tÈni padÈni niddisituÑ “akkharaÑ padan”ti-ÈdimÈha. Tattha apariyosite pade vaÓÓo akkharaÑ pariyÈyavasena akkharaÓato asaÒcaraÓato. Na hi vaÓÓassa pariyÈyo vijjati, atha vaÓÓoti kenaÔÔhena vaÓÓo? AtthasaÑvaÓÓanaÔÔhena. VaÓÓo eva hi ittarakhaÓatÈya aparÈparabhÈvena pavatto padÈdibhÈvena gayhamÈno yathÈsambandhaÑ taÑ taÑ atthaÑ.

KhuddakanikÈya 32

vadati. EkakkharaÑ vÈ padaÑ akkharaÑ, keci pana “manasÈ desanÈvÈcÈya akkharaÓato akkharan”ti vadanti.

Padanti pajjati attho etenÈti padaÑ, taÑ nÈmapadaÑ ÈkhyÈtapadaÑ upasaggapadaÑ nipÈtapadanti catubbidhaÑ. Tattha “phasso vedanÈ cittan”ti evamÈdikaÑ satvappadhÈnaÑ nÈmapadaÑ. “Phusati vedayati vijÈnÈtÊ”ti evamÈdikaÑ kiriyÈpadhÈnaÑ ÈkhyÈtapadaÑ. KiriyÈvisesaggahaÓanimittaÑ “pa” iti evamÈdikaÑ upasaggapadaÑ. KiriyÈya satvassa ca sar|pavisesappakÈsanahetubh|taÑ “evan”ti evamÈdikaÑ nipÈtapadaÑ.

ByaÒjananti sa~khepato vuttaÑ padÈbhihitaÑ atthaÑ byaÒjayatÊti byaÒjanaÑ, vÈkyaÑ. TaÑ pana atthato padasamudÈyoti daÔÔhabbaÑ. Padamattasavanepi hi adhikÈrÈdivasena labbhamÈnehi padantarehi anusandhÈnaÑ katvÈva atthasampaÔipatti hotÊti vÈkyameva atthaÑ byaÒjayati. NiruttÊti ÈkÈrÈbhihitaÑ nibbacanaÑ nirutti.

Niddesoti nibbacanavitthÈro niravasesadesanattÈ niddeso. Padehi vÈkyassa vibhÈgo ÈkÈro. Yadi evaÑ padato ÈkÈrassa ko visesoti? Apariyosite vÈkye avibhajjamÈne vÈ tadavayavo padaÑ. UccÈraÓavasena pariyosite vÈkye vibhajjamÈne vÈ tadavayavo ÈkÈroti ayametesaÑ viseso. ChaÔÔhaÑ vacanaÑ chaÔÔhavacanaÑ. ŒkÈro chaÔÔhavacanaÑ etassÈti ÈkÈrachaÔÔhavacanaÑ, byaÒjanapadaÑ. Ettha ca byaÒjananti imassa padassa anantaraÑ vattabbaÑ ÈkÈrapadaÑ niddesapadÈnantaraÑ vadantena “ÈkÈrachaÔÔhavacanan”ti vuttaÑ, padÈnupubbikaÑ pana icchantehi taÑ byaÒjanapadÈnantarameva kÈtabbaÑ. TathÈ hi vakkhati “aparimÈÓÈ byaÒjanÈ aparimÈÓÈ ÈkÈrÈti, byaÒjanehi vivarati ÈkÈrehi vibhajatÊ”ti ca. Keci pana “ÈkÈrapadabyaÒjananiruttiyo ca niddeso”ti paÔhanti. EttÈva byaÒjanaÑ sabbanti yÈnimÈni akkharÈdÊni niddiÔÔhÈni, ettakameva sabbaÑ byaÒjanaÑ, etehi asa~gahitaÑ byaÒjanaÑ nÈma natthÊti attho. 24. Sa~kÈsanÈti saÑkhittena kÈsanÈ. PakÈsanÈti paÔhamaÑ kÈsanÈ, kÈsÊyati dÊpÊyatÊti attho. IminÈ hi atthapadadvayena akkharapadehi vibhÈviyamÈno atthÈkÈro gahito. YasmÈ akkharehi suyyamÈnehi suÓantÈnaÑ visesavidhÈnassa katattÈ


padapariyosÈne padatthasampaÔipatti hoti. TathÈ hi vakkhati “tattha BhagavÈ akkharehi sa~kÈseti padehi pakÈsetÊti, akkharehi padehi ca ugghÈÔetÊ”ti ca.

VivaraÓÈti vitthÈraÓÈ. VibhajanÈ ca uttÈnÊkammaÒca paÒÒatti ca vibhajanuttÈnÊkammapaÒÒatti. Tattha vibhajanÈti vibhÈgakaraÓaÑ, ubhayenÈpi niddisanamÈha. Idha purimanayeneva byaÒjanÈkÈrehi niddisiyamÈno atthÈkÈro dassitoti daÔÔhabbaÑ. UttÈnÊkammaÑ pÈkaÔakaraÓaÑ. PakÈrehi ÒÈpanaÑ paÒÒatti. DvayenÈpi paÔiniddisanaÑ katheti. EtthÈpi niruttiniddesasa~khÈtehi byaÒjanapadehi niddisiyamÈno atthÈkÈro vutto, yo paÔiniddisÊyatÊti vuccati. EtehÊti etehi eva sa~kÈsanÈdivinimuttassa desanÈtthassa abhÈvato. Atthoti suttattho. Kammanti ugghaÔanÈdikammaÑ. Suttatthena hi desanÈya pavattiyamÈnena ugghaÔitaÒÒu-ÈdiveneyyÈnaÑ cittasantÈnassa pabodhanakiriyÈnibbatti. So ca suttattho sa~kÈsanÈdi-ÈkÈroti. Tena vuttaÑ “attho kammaÒca niddiÔÔhan”ti. 25. TÊÓÊti li~gavipallÈsena vuttaÑ, tayoti vuttaÑ hoti. Navahi padehÊti navahi koÔÔhÈsehi. Attho samÈyuttoti attho sammÈ yutto na vinÈ vattati. Sabbassa hi Buddhavacanassa catusaccappakÈsanato atthanayÈnaÒca catusaccayojanavasena pavattanato sabbo PÈÄi-attho atthanayattayasa~gahito sa~kÈsanÈdi-ÈkÈravisesavutti cÈti. 26. IdÈni yathÈniddiÔÔhe desanÈhÈrÈdike nettippakaraÓassa padatthe sukhaggahaÓatthaÑ gaÓanavasena paricchinditvÈ dassento “atthassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha catubbÊsÈti soÄasa hÈrÈ cha byaÒjanapadÈni dve kammanayÈti evaÑ catubbÊsa. Ubhayanti cha atthapadÈni tayo atthanayÈti idaÑ navavidhaÑ yathÈvuttaÑ catubbÊsavidhaÒcÈti etaÑ ubhayaÑ. Sa~kalayitvÈti sampiÓÉetvÈ. “Sa~khepayato”tipi pÈÔho, ekato karontassÈti attho. EttikÈti etappamÈÓÈ, ito vinimutto koci nettipadattho natthÊti attho.

EvaÑ tettiÑsapadatthÈya nettiyÈ suttassa atthapariyesanÈya yo “soÄasa hÈrÈ paÔhaman”ti nayehi paÔhamaÑ hÈrÈ saÑvaÓÓetabbÈti hÈranayÈnaÑ saÑvaÓÓanÈkkamo dassito, svÈyaÑ hÈranayÈnaÑ

KhuddakanikÈya 34

desanÈkkameneva siddho. EvaÑ siddhe sati ayaÑ Èrambho imamatthaÑ dÊpeti–sabbepime hÈrÈ nayÈ ca iminÈ dassitakkameneva suttesu saÑvaÓÓanÈvasena yojetabbÈ, na uppaÔipÈÔiyÈti.

KiÑ panettha kÈraÓaÑ, yadete hÈrÈ nayÈ ca iminÈva kamena desitÈti? Yadipi nÈyamanuyogo katthaci anukkame nivisati, api ca dhammadesanÈya nissayaphalatadupÈyasarÊrabh|tÈnaÑ assÈdÈdÊnaÑ vibhÈvanasabhÈvattÈ pakatiyÈ sabbasuttÈnur|pÈti suviÒÒeyyabhÈvato paresaÒca saÑvaÓÓanÈvisesÈnaÑ vicayahÈrÈdÊnaÑ patiÔÔhÈbhÈvato paÔhamaÑ desanÈhÈro dassito.

PadapucchÈvissajjanapubbÈparÈnugÊtÊhi saddhiÑ desanÈhÈrapadatthÈnaÑ pavicayasabhÈvatÈya tassa anantaraÑ vicayo. TathÈ hi vakkhati “padaÑ vicinati -pa- ÈÓattiÑ vicinati anugÊtiÑ vicinatÊ”ti.

Vicayena hÈrena pavicitÈnaÑ atthÈnaÑ yuttÈyuttivicÈraÓÈ yuttÈti yuttivicÈraÓabhÈvato vicayÈnantaraÑ yuttihÈro vutto. TathÈ hi vakkhati “vicayena hÈrena vicinitvÈ yuttihÈrena yojetabban”ti.

YuttÈyuttÈnaÑyeva atthÈnaÑ upapatti-anur|paÑ kÈraÓaparamparÈya niddhÈraÓalakkhaÓaÑ padaÔÔhÈnacintanaÑ kattabbanti yuttihÈrÈnantaraÑ padaÔÔhÈnahÈro dassito. TathÈ hi vakkhati “yo koci upanissayo yo koci paccayo ca, sabbo so padaÔÔhÈnan”ti.

YuttÈyuttÈnaÑ kÈraÓaparamparÈya pariggahitasabhÈvÈnaÑyeva ca dhammÈnaÑ avuttÈnampi ekalakkhaÓatÈya gahaÓaÑ kÈtabbanti dassanatthaÑ padaÔÔhÈnÈnantaraÑ lakkhaÓo hÈro vutto. TathÈ hi LakkhaÓahÈravibha~ge “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdinÈ paÔiccasamuppÈdaÑ dassetvÈ “evaÑ ye dhammÈ ekalakkhaÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Atthato niddhÈritÈnampi dhammÈnaÑ nibbacanÈdÊni vattabbÈni, na sutte sar|pato ÈgatÈnamevÈti dassanatthaÑ lakkhaÓÈnantaraÑ catuby|ho vutto. EvaÒhi niravasesato atthÈvabodho hoti, evaÒca katvÈ “yadÈ hi bhikkhu atthassa ca nÈmaÑ jÈnÈti dhammassa ca nÈmaÑ jÈnÈti tathÈ tathÈ naÑ abhiniropetÊ”ti anavasesapariyÈdÈnaÑ vakkhati. TathÈ “punappunaÑ gabbhamupetÊ”ti ettha “ye jarÈmaraÓena aÔÔiyitukÈmÈ


bhavissanti, te bhavissanti bhojane mattaÒÒuno indriyesu guttadvÈrÈ”ti-ÈdinÈ sammÈpaÔipattiÑ adhippÈyabhÈvena vakkhati.

NibbacanÈdhippÈyanidÈnavacanehi saddhiÑ sutte padatthÈnaÑ suttantarasaÑsandanasa~khÈte pubbÈparavicÈre dassite tesaÑ sabhÈgavisabhÈgadhammantarÈvaÔÔanaÑ sukhena sakkÈ dassetunti catuby|hÈnantaraÑ ÈvaÔÔo vutto. Teneva hi “Èrambhatha1 nikkamathÈ”ti gÈthÈyaÑ ÈrambhanikkamanabuddhasÈsanayogadhunanehi vÊriyasamÈdhipaÒÒindriyÈni niddhÈretvÈ tadanuyogassa m|laÑ “pamÈdo”ti suttantare dassito pamÈdo ÈvaÔÔito.

SabhÈgavisabhÈgadhammÈvaÔÔane niyojite sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓavasena saÑkilesavodÈnadhammÈnaÑ padaÔÔhÈnato bh|mito ca vibhÈgo sakkÈ sukhena yojitunti ÈvaÔÔÈnantaraÑ vibhattihÈro vutto. Yato VibhattihÈravibha~ge “katame dhammÈ sÈdhÈraÓÈ. Dve dhammÈ sÈdhÈraÓÈ nÈmasÈdhÈraÓÈ vatthusÈdhÈraÓÈ cÈ”ti ÈrabhitvÈ “micchattaniyatÈnaÑ sattÈnaÑ aniyatÈnaÒca sattÈnaÑ dassanappahÈtabbÈ2 kilesÈ sÈdhÈraÓÈ, puthujjanassa sotÈpannassa ca kÈmarÈgabyÈpÈdÈ sÈdhÈraÓÈ”ti-ÈdinÈ sabhÈgavisabhÈgapariyÈyavanteyeva dhamme vibhajissati.

SÈvajjÈnavajjadhammÈnaÑ sappaÔibhÈgÈbhÈvato tesaÑ vibhÈge kate suttÈgate dhamme akasirena paÔipakkhato parivattetuÑ sakkÈti vibhatti-anantaraÑ parivattanahÈro vutto. TathÈ hi “sammÈdiÔÔhissa purisapuggalassa micchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ bhavatÊ”ti paÔivibhattasabhÈve eva dhamme ParivattanahÈravibha~ge udÈharissati.

PaÔipakkhato parivattitÈpi dhammÈ pariyÈyavacanehi bodhetabbÈ, na sutte ÈgatÈyevÈti dassanatthaÑ parivattanÈnantaraÑ vevacanahÈro vutto.

EvaÑ te dhammÈ pariyÈyasaddatopi vibhÈvitÈ hontÊti pariyÈyato pakÈsitÈnaÑ dhammÈnaÑ pabhedato paÒÒattivasena vibhajanaÑ sukhena sakkÈ ÒÈtunti vevacanahÈrÈnantaraÑ paÒÒattihÈro vutto. TathÈ hi sutte ÈgatadhammÈnaÑ pariyÈyapaÒÒattivibhÈgaÑ subodhanaÒca3 PaÒÒattihÈravibha~ge vakkhati. ______________________________________________________________ 1. Œrabhatha (SÊ) 2. Dassanena pahÈtabbÈ (SÊ) 3. SubodhaÒca(SÊ)

KhuddakanikÈya 36

PabhavapariÒÒÈdipaÒÒattivibhÈgamukhena paÔiccasamuppÈdasaccÈdidhammavibhÈge kate sutte ÈgatadhammÈnaÑ paÔiccasamuppÈdÈdimukhena avadhÈraÓaÑ sakkÈ dassetunti paÒÒatti-anantaraÑ otaraÓo hÈro vutto. TathÈ hi “uddhaÑ adho”ti gÈthaÑ uddisitvÈ “vippamutto”ti padena asekkhaÑ vijjaÑ niddhÈretvÈ “vijjuppÈdÈ avijjÈnirodho”ti-ÈdinÈ paÔiccasamuppÈdaÑ udÈharissati.

DhÈtÈyatanÈdÊsu otÈritÈnaÑ sutte padatthÈnaÑ pucchÈrambhavisodhanaÑ sakkÈ sukhena sampÈdetunti otaraÓÈnantaraÑ sodhano hÈro vutto. TathÈ hi vakkhati “yattha evaÑ suddho Èrambho, so paÒho vissajjito bhavatÊ”ti-Èdi.

Visodhitesu sutte padapadatthesu tattha labbhamÈnasÈmaÒÒavisesabhÈvo sukaro hotÊti dassetuÑ sodhanÈnantaraÑ adhiÔÔhÈno hÈro dassito. Sodhano hi adhiÔÔhÈnassa bah|pakÈro, tato eva hi “yathÈ yathÈ vÈ pana pucchitaÑ, tathÈ tathÈ vissajjayitabban”ti1 vakkhati.

SÈmaÒÒavisesabh|tesu sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓesu dhammesu paveditesu parikkhÈrasa~khÈtassa sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓar|passa paccayaheturÈsissa pabhedo suviÒÒeyyoti adhiÔÔhÈnÈnantaraÑ parikkhÈro vutto. TathÈ hi vakkhati “asÈdhÈraÓalakkhaÓo hetu, sÈdhÈraÓalakkhaÓo paccayo. YathÈ kiÑ bhave, yathÈ a~kurassa nibbattiyÈ bÊjaÑ asÈdhÈraÓaÑ pathavÊ Èpo ca sÈdhÈraÓÈ”ti-Èdi.

AsÈdhÈraÓe sÈdhÈraÓe ca kÈraÓe dassite tassa attano phalesu kÈraÓÈkÈro tesaÑ hetuphalÈnaÑ pabhedato desanÈkÈro bhÈvetabbapahÈtabbadhammÈnaÑ bhÈvanÈpahÈnÈni ca niddhÈretvÈ vuccamÈnÈni sammÈ suttassa atthaÑ tathattÈvabodhÈya saÑvattantÊti parikkhÈrÈnantaraÑ samÈropano hÈro dassitoti. IdaÑ hÈrÈnaÑ anukkamakÈraÓaÑ.

NayÈnaÑ pana veneyyattayappayojitattÈ atthanayattay|padesassa tadanukkameneva nandiyÈvaÔÔÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ atthanayÈnaÑ kamo veditabbo. UgghaÔitaÒÒu-Èdayo hi tayo veneyyÈ nandiyÈvaÔÔÈdayo payojenti. TasmÈ te uddesaniddesapaÔiniddesÈ viya yathÈkkamaÑ tesaÑ ______________________________________________________________ 1. ... pucchati, yadi ekattatÈya yadi vemattatÈya ... (SÊ)


upakÈrÈya saÑvattantÊti. TathÈ hi nesaÑ cattÈro cha aÔÔha ca m|lapadÈ niddiÔÔhÈ. Itarassa pana nayadvayassa atthanayattayassa bh|miyÈ ÈlocanaÑ tassa tattha samÈnayanaÒcÈti iminÈ kÈraÓena uddesakkamo veditabbo. Na hi sakkÈ anoloketvÈ samÈnetunti.

EtaparamatÈ ca hÈrÈnaÑ ettakehi pakÈravisesehi atthanayattayasahitehi suttassa attho niddhÈriyamÈno veneyyÈnaÑ alamanuttarÈya paÔhamÈya bh|miyÈ samadhigamÈyÈti veditabbo. Dassanabh|misamanuppatti-atthÈ hi nettippakaraÓadesanÈti. Atha vÈ etadantogadhattÈ sabbesaÑ suttassa saÑvaÓÓanÈvisesÈnaÑ ettÈvatÈ hÈrÈnaÑ daÔÔhabbÈ. YattakÈ hi suttassa saÑvaÓÓanÈvisesÈ, sabbe te netti-upadesÈyattÈti vuttovÈyamattho.

TathÈ hi ye keci suttassa saÑvaÓÓanÈpakÈrÈ niddisÊyanti. SeyyathidaÑ? Suttassa samuÔÔhÈnaÑ vattabbaÑ, adhippÈyo vibhÈvetabbo, anekadhÈ padattho saÑvaÓÓetabbo, vidhi anuvÈdo ca veditabbo, virodho samÈdhÈtabbo, anusandhiyÈ1 anur|paÑ nigametabbanti. TathÈ suttassa payojanaÑ piÓÉattho padattho anusandhi codanÈ parihÈro ca atthaÑ vadantena vattabbÈti. TathÈ upogghÈÔapadaviggahapadatthacÈlanÈ-paccupaÔÔhÈnÈni vattabbÈnÊti.

TathÈ tisso kathÈ ekanÈÄikÈ caturassÈ nisinnavattikÈ. Tattha PÈÄiÑ vatvÈ ekekapadassa atthakathanaÑ ekanÈÄikÈ nÈma.

PaÔipakkhaÑ dassetvÈ paÔipakkhassa upamaÑ dassetvÈ sapakkhaÑ dassetvÈ sapakkhassa upamaÑ dassetvÈ kathanaÑ caturassÈ nÈma.

VisabhÈgadhammavaseneva pariyosÈnaÑ gantvÈ puna sabhÈgadhammavaseneva pariyosÈnagamanaÑ nisinnavattikÈ nÈma.

BhedakathÈya tatvakathÈya pariyÈyavacanehi ca suttaÑ saÑvaÓÓetabbanti ca evamÈdayo. Tesampi ettheva avarodho, yasmÈ te idha katipayahÈrasa~gahitÈti.

NayÈnaÑ pana yasmÈ ugghaÔitaÒÒu-Èdayo tayo eva veneyyÈ saccÈbhisamayabhÈgino tadatthÈya ca atthanayadesanÈ, tasmÈ satipi ______________________________________________________________ 1. Anusandhissa (Ka)

KhuddakanikÈya 38

saÑkilesavodÈnadhammÈnaÑ yathÈvuttam|lapadabhedato vaÉÉhetvÈ vibhajitabbappakÈre tathÈ m|lapadÈni avaÉÉhetvÈ veneyyattayavaseneva etaparamatÈ vuttÈ. Navasu navasu eva hi m|lapadesu sabbesaÑ saÑkilesavodÈnadhammÈnaÑ antogadhabhÈvato na tÈni vaÉÉhetabbÈni veneyyattayÈdhikÈrato na hÈpetabbÈnÊti nayÈnaÑ etaparamatÈ daÔÔhabbÈ.

KammÈnayÈnaÑ pana ÈlocanasamÈnayanato aÒÒassa pakÈrantarassa asambhavato etaparamatÈ. HetvÈdÊti ettha Èdisaddena phalabh|mi-upanisÈsabhÈgavisabhÈgalakkhaÓanayÈdayo pariggahitÈ. Tesu het|ti kÈraÓaÑ, yo dhammotipi vuccati, so pana paccayabhÈvena ekavidho. KÈrako sampÈpakoti duvidho. Puna kÈrako ÒÈpako sampÈpakoti tividho. Hetuhetu paccayahetu uttamahetu sÈdhÈraÓahet|ti catubbidho. Paccayadhammo kusalo akusalo saddo ariyamaggoti paÒcavidho. TathÈ sabhÈgahetu asabhÈgahetu ajjhattikahetu bÈhirahetu janakahetu pariggÈhakahetu sÈdhÈraÓahetu asÈdhÈraÓahetu samanantarahetu paramparahetu sahajÈtahetu asahajÈtahetu sÈsavahetu anÈsavahet|ti-ÈdinÈ anekavidho cÈti veditabbo.

Phalampi paccayuppannabhÈvena ekavidhaÑ. Adhigantabbatopi sampÈpakahetuvasena phalapariyÈyo labbhatÊti nibbattetabba-adhigantabbabhÈvato duvidhaÑ. ©Èpetabbanibbattetabbapattabbato tividhaÑ. PaccayuppannavipÈkakiriyÈvacanatthanibbÈnavasena paÒcavidhaÑ. SabhÈgahetunibbattaÑ asabhÈgahetunibbattanti evamÈdivasena anekavidhaÒcÈti veditabbaÑ. TathÈ lokiyaÑ lokuttaranti. Tattha lokuttaraÑ cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni. LokiyaphalaÑ duvidhaÑ kÈyikaÑ mÈnasaÒca. Tattha kÈyikaÑ paÒcadvÈrikaÑ, avasiÔÔhaÑ mÈnasaÑ. YaÒca tÈya tÈya suttadesanÈya sÈdhetabbaÑ, tadapi phalanti.

Bh|mÊpi sÈsavabh|mi anÈsavabh|mi sa~khatabh|mi asa~khatabh|mi dassanabh|mi bhÈvanÈbh|mi puthujjanabh|mi sekkhabh|mi asekkhabh|mi sÈvakabh|mi Paccekabuddhabh|mi SammÈsambuddhabh|mi jhÈnabh|mi asamÈhitabh|mi paÔipajjamÈnabh|mi paÔipannabh|mi paÔhamÈbh|mi yÈva catutthÊbh|mi kÈmÈvacarabh|mi yÈva lokuttarabh|mÊti bahuvidhÈ. Tattha sÈsavabh|mi parittamahaggatÈ dhammÈ. AnÈsavabh|mi appamÈÓÈ dhammÈ. Sa~khatabh|mi nibbÈnavajjÈ sabbe sabhÈvadhammÈ. Asa~khatabh|mi


appaccayÈ dhammÈ. Dassanabh|mi paÔhamamaggaphaladhammÈ. BhÈvanÈbh|mi avasiÔÔhamaggaphaladhammÈ. Puthujjanabh|mi hÊnamajjhimÈ dhammÈ. Sekkhabh|mi cattÈro ariyamaggadhammÈ heÔÔhimÈ ca tayo phaladhammÈ. Asekkhabh|mi aggaphaladhammÈ. SÈvakapaccekabuddhabuddhadhammÈ sÈvakÈdibh|miyo. JhÈnabh|mi jhÈnadhammÈ. AsamÈhitabh|mi jhÈnavajjitÈ dhammÈ. PaÔipajjamÈnabh|mi maggadhammÈ. PaÔipannabh|mi phaladhammÈ. PaÔhamÈdibh|miyo saha phalena cattÈro maggÈ apariyÈpanno dhammÈ “paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ”ti-Èdivacanato. KÈmÈvacarÈdibh|miyo kÈmÈvacarÈdidhammÈ. Ye ca dhammÈ tesaÑ tesaÑ hÈranayÈnaÑ patiÔÔhÈnabhÈvena suttesu niddhÈrÊyanti, tepi bh|miyoti viÒÒÈtabbÈ.

UpanisÈti balavakÈraÓaÑ, yo upanissayapaccayoti vuccati. YaÒca sandhÈya sutte “dukkh|panisÈ saddhÈ saddh|panisaÑ sÊlan”ti yÈva vimutt|panisaÑ vimuttiÒÈÓadassanan”ti vuttaÑ. Api ca upanisÈti tasmiÑ tasmiÑ samaye siddhante hadayabh|taÑ abbhantaraÑ vuccati. IdhÈpi nettihadayaÑ, yaÑ sammÈ pariggaÓhantÈ dhammakathikÈ tasmiÑ tasmiÑ sutte Ègatadhammamukhena sabbahÈranayayojanÈya samatthÈ honti. KiÑ panetaÑ nettihadayaÑ? YadidaÑ etasseva tettiÑsavidhassa pakaraÓapadatthasoÄasassa aÔÔhavÊsatividhapaÔÔhÈnavibha~gasahitassa visayo saha nimittavibhÈgena asa~karato vavatthito.

SeyyathidaÑ? DesanÈhÈrassa assÈdÈdayo visayo, tassa assÈdÈdivibhÈvanalakkhaÓattÈ. Tassa assÈdo sukhaÑ somanassanti evamÈdivibhÈgo, tassa nimittaÑ iÔÔhÈrammaÓÈdi, ayaÒca attho desanÈhÈravicayahÈraniddesavaÓÓanÈyaÑ vitthÈrato pakÈsito eva. Sutte Ègatadhammassa sabhÈgavisabhÈgadhammÈvaÔÔanavisayo ÈvaÔÔahÈro, tadubhaya-ÈvaÔÔanalakkhaÓattÈ. Sutte ÈgatadhammÈnaÑ paccanÊkadhammavisayo parivattanahÈro, paÔipakkhadhamma-parivattanalakkhaÓattÈ. PadaÔÔhÈnaparikkhÈresu ÈsannakÈraÓaÑ upanissayakÈraÓaÒca padaÔÔhÈnaÑ, hetu parikkhÈroti ayametesaÑ viseso.

SabhÈgavisabhÈgadhammÈ ca tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ anuk|lapaÔik|ladhammÈ yathÈkkamaÑ veditabbÈ. YathÈ? SammÈdiÔÔhiyÈ sammÈsa~kappo sabhÈgo, micchÈsa~kappo visabhÈgoti iminÈ nayena sabbaÑ sabhÈgavisabhÈgato veditabbaÑ.

KhuddakanikÈya 40

LakkhaÓanti sabhÈvo. So hÈranayÈnaÑ niddese vibhÈvito eva.

YaÑ panetaÑ hetu-ÈdivisesavinimuttaÑ hÈranayÈnaÑ yojanÈnibandhanaÑ, so nayo. YathÈha lakkhaÓahÈre “evaÑ ye dhammÈ ekalakkhaÓÈ ( )1 kiccato ca lakkhaÓato ca sÈmaÒÒato cÈ”ti-Èdi. TathÈ vicayena hÈrena vicinitvÈ yuttihÈrena yojetabbÈti. TathÈ sodhanahÈrÈdÊsu suddho Èrambho hoti, so paÒho vissajjito bhavatÊti2 evamÈdi. EkattÈdayopi nayÈ idha nayoti gahetabbÈ.

EvaÑ hetuphalÈdÊni upadhÈretvÈ nesaÑ vasena tattha tattha sutte labbhamÈnapadatthaniddhÈraÓamukhena yathÈlakkhaÓaÑ ete hÈrÈ nayÈ ca yojetabbÈ. Visesato pana padaÔÔhÈnaparikkhÈrÈ hetuvasena. DesanÈvicayacatuby|hasamÈropanÈ hetuphalavasena. TathÈ vevacanapaÒÒatti-otaraÓasodhanÈ phalavasenevÈti keci. Vibhatti hetubh|mivasena. Parivatto visabhÈgavasena. ŒvaÔÔo sabhÈgavisabhÈgavasena. LakkhaÓayutti-adhiÔÔhÈnÈ nayavasena yojetabbÈti. EttÈvatÈ ca yaÑ vuttaÑ–

“SÈmaÒÒato visesena, padattho lakkhaÓaÑ kamo. EttÈvatÈ ca hetvÈdÊ, veditabbÈ hi viÒÒunÈ”ti.

AyaÑ gÈthÈ vuttatthÈ hoti.

NiddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. PaÔiniddesavÈra

1. DesanÈhÈravibha~gavaÓÓanÈ

5. EvaÑ hÈrÈdayo sukhaggahaÓatthaÑ gÈthÈbandhavasena sar|pato niddisitvÈ idÈni tesu hÈre tÈva paÔiniddesavasena vibhajituÑ “tattha katamo desanÈhÈro”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha katamoti kathetukamyatÈpucchÈ. DesanÈhÈroti pucchitabbadhammanidassanaÑ. KiÒcÈpi desanÈhÈro niddesavÈre sar|pato dassito, paÔiniddesassa pana ______________________________________________________________ 1. (Te kiccatova vuttÈ) (SÊ) 2. HotÊti (SÊ)


visayaÑ dassento “assÈdÈdÊnavatÈ”ti gÈthaÑ ekadesena paccÈmasati. AyaÑ desanÈhÈro pubbÈparÈpekkhÈ. Tattha pubbÈpekkhatte “katamo desanÈhÈro”ti vucchitvÈ “assÈdÈdÊnavatÈ”ti sar|pato dassitassa nigamanaÑ hoti. ParÈpekkhatte pana “ayaÑ desanÈhÈro kiÑ desayatÊ”ti desanÈkiriyÈya kattuniddeso hoti. Tena desanÈhÈrassa anvatthasaÒÒataÑ dasseti. DesayatÊti saÑvaÓÓeti, vitthÈretÊti attho.

IdÈni anena desetabbadhamme sar|pato dassento “assÈdan”ti-ÈdimÈha, taÑ pubbe vuttanayattÈ uttÈnameva. TasmÈ ito parampi avuttameva vaÓÓayissÈma. “Kattha pana Ègate assÈdÈdike ayaÑ hÈro saÑvaÓÓetÊ”ti anuyogaÑ manasikatvÈ desanÈhÈrena saÑvaÓÓetabbadhammaÑ dassento “dhammaÑ vo bhikkhave desessÈmÊ”ti-ÈdikaÑ sabbapariyattidhamma-sa~gÈhakaÑ Bhagavato chachakkadesanaÑ ekadesena dasseti.

Tattha dhammanti ayaÑ dhamma-saddo pariyattisaccasamÈdhi-paÒÒÈpakatipuÒÒÈpattiÒeyyÈdÊsu bah|su diÔÔhappayogo. TathÈ hi “idha bhikkhu dhammaÑ pariyÈpuÓÈtÊ”ti-ÈdÊsu1 pariyattidhamme dissati. “DiÔÔhadhammo pattadhammo”ti-ÈdÊsu2 sacce. “EvaÑdhammÈ te Bhagavanto ahesun”ti-ÈdÊsu3 samÈdhimhi. “SaccaÑ dhammo dhiti cÈgo”ti evamÈdÊsu4 paÒÒÈyaÑ. “JÈtidhammÈnaÑ bhikkhave sattÈnan”ti evamÈdÊsu5 pakatiyaÑ. “Dhammo have rakkhati dhammacÈrin”ti-ÈdÊsu6 puÒÒe. “CattÈro pÈrÈjikÈ dhammÈ”ti evamÈdÊsu7 ÈpattiyaÑ. “KusalÈ dhammÈ akusalÈ”ti-ÈdÊsu8 Òeyye. Idha pana pariyattiyaÑ daÔÔhabboti9.

Voti pana ayaÑ vo-saddo “handa dÈni bhikkhave pavÈremi vo”ti10 ettha upayogatthe Ègato. “SannipatitÈnaÑ vo bhikkhave dvayaÑ karaÓÊyan”ti-ÈdÊsu11 karaÓatthe. “Ye hi vo ariyÈ parisuddhakÈyakammantÈ”ti-ÈdÊsu12 padap|raÓe. “ŒrocayÈmi vo bhikkhave”ti-ÈdÊsu13 sampadÈnatthe. IdhÈpi sampadÈnatthe evÈti daÔÔhabbo. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 76 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 102; Vi 3. 17 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 2. 7, 70 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 5. 14, 61 piÔÔhesu. 5. DÊ 2. 245; Ma 1. 84 piÔÔhesu. 6. Khu 5. 218 piÔÔhÈdÊsu. 7. Vi 1. 150 piÔÔhe. 8. Abhi 1. 1 piÔÔhe. 9. Ma-®Ôha 1. 18; Abhi-®Ôha 1. 81; BuddhavaÑsa-®Ôha 15 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 10. SaÑ 1. 192 piÔÔhe. 11. Ma 1. 217 piÔÔhÈdÊsu. 12. Gavesitabbo. 13. AÑ 2. 495 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 42

BhikkhanasÊlatÈdiguÓayogena bhikkh|, bhinnakilesatÈdiguÓayogena vÈ. Atha vÈ saÑsÈre bhayaÑ ikkhantÊti bhikkh|. Bhikkhaveti tesaÑ ÈlapanaÑ. Tena te dhammassavane niyojento attano mukhÈbhimukhaÑ karoti. DesessÈmÊti kathessÈmi. Tena nÈhaÑ dhammissaratÈya tumhe aÒÒaÑ kiÒci kÈreyyÈmi1, anÈvaraÓaÒÈÓena sabbaÑ Òe yyadhammaÑ paccakkhakÈritÈya pana dhammaÑ desessÈmÊti idÈni pavattiyamÈnaÑ dhammadesanaÑ paÔijÈnÈti. ŒdikalyÈÓanti-ÈdÊsu Èdimhi kalyÈÓaÑ ÈdikalyÈÓaÑ, ÈdikalyÈÓametassÈti vÈ ÈdikalyÈÓaÑ. Sesapadadvayepi eseva nayo. “Tattha sÊlena ÈdikalyÈÓaÑ. SamÈdhinÈ majjhekalyÈÓaÑ. PaÒÒÈya pariyosÈnakalyÈÓaÑ. BuddhasubuddhatÈya vÈ ÈdikalyÈÓaÑ. DhammasudhammatÈya majjhekalyÈÓaÑ. SaÑghasuppaÔipattiyÈ pariyosÈnakalyÈÓaÑ. Atha vÈ ugghaÔitaÒÒuvinayanena ÈdikalyÈÓaÑ. VipaÒcitaÒÒuvinayanena majjhekalyÈÓaÑ. Neyyapuggalavinayanena pariyosÈnakalyÈÓaÑ. Ayamevattho idhÈdhippeto.

AtthasampattiyÈ sÈtthaÑ. ByaÒcanasampattiyÈ sabyaÒjanaÑ. Sa~kÈsanÈdicha-atthapadasamÈyogato vÈ sÈtthaÑ. AkkharÈdichabyaÒjanapadasamÈyogato sabyaÒjanaÑ. Ayamevattho idhÈdhippeto. UpanetabbÈbhÈvato ekantena paripuÓÓanti kevalaparipuÓÓaÑ. ApanetabbÈbhÈvato parisuddhaÑ. SÊlÈdipaÒcadhammakkhandhapÈrip|riyÈ vÈ paripuÓÓaÑ. CaturoghanittharaÓÈya pavattiyÈ lokÈmisanirapekkhatÈya ca parisuddhaÑ. BrahmaÑ seÔÔhaÑ uttamaÑ, brahm|naÑ vÈ seÔÔhÈnaÑ ariyÈnaÑ cariyaÑ sikkhattayasa~gahaÑ sÈsanaÑ brahmacariyaÑ pakÈsayissÈmi paridÊpayissÈmÊti attho.

EvaÑ BhagavatÈ desito pakÈsito ca sÈsanadhammo yesaÑ assÈdÈdÊnaÑ dassanavasena pavatto, te assÈdÈdayo desanÈhÈrassa visayabh|tÈ yattha yattha pÈÔhe savisesaÑ vuttÈ, tato tato niddhÈretvÈ udÈharaÓavasena idhÈnetvÈ dassetuÑ “tattha katamo assÈdo”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kÈmanti manÈpiyar|pÈdiÑ tebh|makadhammasa~khÈtaÑ vatthukÈmaÑ. KÈmayamÈnassÈti icchantassa. Tassa cetaÑ samijjhatÊti tassa kÈmayamÈnassa sattassa taÑ kÈmasa~khÈtaÑ vatthu samijjhati ce, sace so taÑ labhatÊti vuttaÑ hoti. AddhÈ ______________________________________________________________ 1. KÈressÈmi (SÊ)


pÊtimano hotÊti ekaÑsena tuÔÔhacitto hoti. LaddhÈti labhitvÈ. Maccoti satto. YadicchatÊti yaÑ icchati. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana niddese1 vuttanayena veditabbo. AyaÑ assÈdoti yÈyaÑ adhippÈyasamijjhanÈ icchitalÈbhe pÊtimanato somanassaÑ, ayaÑ assÈdetabbato assÈdo.

Tassa ce kÈmayÈnassÈti tassa puggalassa kÈme icchamÈnassa, kÈmena vÈ kÈyamÈnassa. ChandajÈtassÈti jÈtataÓhassa. Jantunoti sattassa. Te kÈmÈparihÈyantÊti tevatthukÈmÈ kenaci antarÈyena vinassanti ce. Sallaviddhova ruppatÊti atha ayomayÈdinÈ sallena viddho viya pÊÄiyatÊti attho. AyaÑ ÈdÊnavoti yÈyaÑ kÈmÈnaÑ vipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ kÈmayÈnassa sattassa ruppanÈ domanassuppatti, ayaÑ ÈdÊnavo.

Yo kÈme parivajjetÊti yo bhikkhu yathÈvutte kÈme tattha chandarÈgassa vikkhambhanena vÈ samucchindanena vÈ sabbabhÈgena vajjeti. YathÈ kiÑ? Sappasseva padÈ siroti, yathÈ koci puriso jÊvitukÈmo kaÓhasappaÑ paÔipathe passitvÈ attano pÈdena tassa siraÑ parivajjeti, SomaÑ -pa- samativattatÊti so bhikkhu sabbaÑ lokaÑ visaritvÈ ÔhitattÈ loke visattikÈsa~khÈtaÑ imaÑ taÓhaÑ satimÈ hutvÈ samatikkamatÊti. IdaÑ nissaraÓanti yadidaÑ visattikÈsa~khÈtÈya taÓhÈya nibbÈnÈrammaÓena ariyamaggena samativattanaÑ, idaÑ nissaraÓaÑ.

Khettanti kedÈrÈdikhettaÑ. Vatthunti gharavatthu-ÈdivatthuÑ. HiraÒÒaÑ vÈti kahÈpaÓasa~khÈtaÑ suvaÓÓasa~khÈtaÒca hiraÒÒaÑ. VÈ-saddo vikappanattho, so sabbapadesu yojetabbo. GavÈssanti gÈvo ca asse cÈti gavÈssaÑ. DÈsaporisanti dÈse ca porise cÈti dÈsaporisaÑ. Thiyoti itthiyo. Bandh|ti ÒÈtibandhavo. Puth| kÈmeti aÒÒepi vÈ manÈpiyar|pÈdike bah| kÈmaguÓe. Yo naro anugijjhatÊti yo satto anu anu abhika~khati patthetÊti attho. AyaÑ assÈdoti yadidaÑ khettÈdÊnaÑ anugijjhanaÑ, ayaÑ assÈdeti vatthukÈme etenÈti assÈdo. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 1 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 44

AbalÈ naÑ balÊyantÊti khettÈdibhede kÈme anuvijjhantaÑ taÑ puggalaÑ kusalehi pahÈtabbattÈ abalasa~khÈtÈ kilesÈ balÊyanti abhibhavanti, saddhÈbalÈdivirahena vÈ abalaÑ taÑ puggalaÑ abalÈ kilesÈ balÊyanti, abalattÈ abhibhavantÊti attho. MaddantenaÑ parissayÈti enaÑ kÈmagiddhaÑ kÈme pariyesantaÑ rakkhantaÒca sÊhÈdayo ca pÈkaÔaparissayÈ kÈyaduccaritÈdayo ca apÈkaÔaparissayÈ maddanti. Tato naÑ -pa- dakanti tato tehi pÈkaÔÈpÈkaÔaparissayehi abhibh|taÑ taÑ puggalaÑ jÈti-ÈdidukkhaÑ samudde bhinnanÈvaÑ udakaÑ viya anveti anugacchatÊti attho. AyaÑ ÈdÊnavoti yvÈyaÑ taÓhÈduccaritasaÑkilesahetuko jÈti-ÈdidukkhÈnubandho, ayaÑ ÈdÊnavo.

TasmÈti yasmÈ kÈmagiddhassa vuttanayena dukkhÈnubandho vijjati, tasmÈ. Jant|ti satto. SadÈ satoti pubbarattÈpararattaÑ jÈgarÊyÈnuyogena sato hutvÈ. KÈmÈni parivajjayeti vikkhambhanavasena samucchedavasena ca r|pÈdÊsu vatthukÈmesu sabbappakÈraÑ kilesakÈmaÑ anuppÈdento kÈmÈni parivajjaye pajaheyya. Te pahÈya tare oghanti evaÑ te kÈme pahÈya tappahÈnakara-ariyamaggeneva catubbidhampi oghaÑ tareyya, tarituÑ sakkuÓeyyÈti attho. NÈvaÑ sitvÈva pÈrag|ti yathÈ puriso udakaggahaÓena garubhÈraÑ nÈvaÑ udakaÑ bahi siÒcitvÈ lahukÈya nÈvÈya appakasireneva pÈrag| bhaveyya, pÈraÑ gaccheyya, evameva attabhÈvanÈvaÑ kiles|dakagarukaÑ siÒcitvÈ lahukena attabhÈvena pÈrag| bhaveyya, pÈraÑ nibbÈnaÑ arahattappattiyÈ gaccheyya anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈnenÈti attho. IdaÑ nissaraÓanti yaÑ kÈmappahÈnamukhena caturodhaÑ taritvÈ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ nibbÈnaÑ, idaÑ sabbasa~khatarissaraÓato nissaraÓanti.

Dhammoti dÈnÈdipuÒÒadhammo. Haveti nipÈtamattaÑ. Rakkhati dhammacÈrinti yo taÑ dhammaÑ appamatto carati, taÑ dhammacÈriÑ diÔÔhadhammikasamparÈyikabhedena duvidhatopi anatthato rakkhati pÈleti. ChattaÑ mahantaÑ yatha vassakÈleti vassakÈle deve vassante yathÈ mahantaÑ chattaÑ kusalena purisena dhÈritaÑ taÑ vassatemanato rakkhati. Tattha yathÈ taÑ chattaÑ appamatto hutvÈ attÈnaÑ rakkhantaÑ chÈdentaÒca vassÈdito rakkhati, evaÑ dhammopi attasammÈpaÓidhÈnena appamatto hutvÈ dhammacariyÈya attÈnaÑ


rakkhantaÑyeva rakkhatÊti adhippÈyo. EsÈ -pa- cÈrÊti etena vuttamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ karoti, taÑ suviÒÒeyyameva. IdaÑ phalanti diÔÔhadhammikehi samparÈyikehi ca anatthehi yadidaÑ dhammassa rakkhaÓaÑ vuttaÑ rakkhÈvasÈnassa ca abbhudayassa nippÈdanaÑ, idaÑ nissaraÓaÑ anÈmasitvÈ desanÈya nibbattetabbatÈya phalanti.

Sabbe dhammÈti sabbe sa~khatÈ dhammÈ. AnattÈti natthi etesaÑ attÈ kÈrakavedakasabhÈvo, sayaÑ vÈ na attÈti anattÈti. ItÊti evaÑ. YadÈ paÒÒÈya passatÊti yasmiÑ kÈle vipassanaÑ ussukkÈpento anattÈnupassanÈsa~khatÈya paÒÒÈya passati. Atha nibbindati dukkheti atha anattÈnupassanÈya pubbe eva aniccatÈdukkhatÈnaÑ suparidiÔÔhattÈ nibbidÈnupassanÈvasena vipassanÈgocarabh|te paÒcakkhandhadukkhe nibbindati nibbedaÑ Èpajjati. Esa maggo visuddhiyÈti yÈ vuttalakkhaÓÈ nibbidÈnupassanÈ sabbakilesavisujjhanato visuddhisa~khÈtassa ariyamaggassa accantavisuddhiyÈ vÈ amatadhÈtuyÈ maggo upÈyo. AyaÑ upÈyoti yadidaÑ anattÈnupassanÈmukhena sabbasmiÑ vaÔÔasmiÑ nibbindanaÑ vuttaÑ, taÑ visuddhiyÈ adhigamahetubhÈvato upÈyo.

“CakkhumÈ -pa- parivajjaye”ti imissÈ gÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–yathÈ cakkhumÈ puriso sarÊre vahante visamÈni bh|mippadesÈni caÓÉatÈya vÈ visame hatthi-Èdayo parivajjeti, evaÑ loke sappaÒÒo puriso sappaÒÒatÈya hitÈhitaÑ jÈnanto pÈpÈni lÈmakÈni duccaritÈni parivajjeyyÈti. AyaÑ ÈÓattÊti yÈ ayaÑ “pÈpÈni parivajjetabbÈnÊ”ti DhammarÈjassa Bhagavato ÈÓÈ, ayaÑ ÈÓattÊti.

EvaÑ visuÑ visuÑ suttesu ÈgatÈ phal|pÈyÈÓattiyo udÈharaÓabhÈvena dassetvÈ idÈni tÈ ekato ÈgatÈ dassetuÑ “suÒÒato”ti gÈthamÈha.

Tattha suÒÒato lokaÑ avekkhassu, MogharÈjÈti ÈÓattÊti “MogharÈja sabbampi sa~khÈralokaÑ avasavattitÈsallakkhaÓavasena vÈ tucchabhÈvasamanupassanavasena vÈ suÒÒoti passÈ”ti idaÑ DhammarÈjassa vacanaÑ vidhÈnabhÈvato ÈÓatti. SabbadÈ satikiriyÈya taÑsuÒÒatÈdassanaÑ sampajjatÊti “yadÈ satoti upÈyo”ti vuttaÑ. AttÈnudiÔÔhiÑ |haccÈti

KhuddakanikÈya 46

vÊsativatthukaÑ sakkÈyadassanaÑ uddharitvÈ samucchinditvÈ. EvaÑ maccutaro siyÈti. IdaÑ phalanti yaÑ evaÑ vuttena vidhinÈ maccutaraÓaÑ maccuno visayÈtikkamanaÑ tassa yaÑ pubbabhÈgapaÔipadÈpaÔipajjanaÑ, idaÑ desanÈya phalanti attho. YathÈ pana assÈdÈdayo sutte katthaci sar|pato katthaci niddhÈretabbatÈya katthaci visuÑ visuÑ katthaci ekato dassitÈ, na evaÑ phalÈdayo. PhalÈdayo pana sabbattha sutte gÈthÈsu vÈ ekato dassetabbÈti imassa nayassa dassanatthaÑ visuÑ visuÑ udÈharitvÈpi puna “suÒÒato lokan”ti-ÈdinÈ ekato udÈharaÓaÑ katanti daÔÔhabbaÑ. 6. EvaÑ assÈdÈdayo udÈharaÓavasena sar|pato dassetvÈ idÈni tattha puggalavibhÈgena desanÈvibhÈgaÑ dassetuÑ “tattha BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha ugghaÔitaÑ ghaÔitamattaÑ uddiÔÔhamattaÑ yassa niddesapaÔiniddesÈ na katÈ, taÑ jÈnÈtÊti ugghaÔitaÒÒ|. Uddesamattena sappabhedaÑ savitthÈramatthaÑ paÔivijjhatÊti attho, ugghaÔitaÑ vÈ uccalitaÑ uÔÔhapitanti attho, taÑ jÈnÈtÊti ugghaÔitaÒÒ|. Dhammo hi desiyamÈno desakato desanÈbhÈjanaÑ sa~kamanto viya hoti, tamesa uccilitameva jÈnÈtÊti attho, calitameva vÈ ugghaÔitaÑ. SassatÈdi-ÈkÈrassa hi veneyyÈnaÑ Èsayassa BuddhÈveÓikÈ dhammadesanÈ ta~khaÓapatitÈ eva calanÈya hoti, tato paramparÈnuvattiyÈ, tatthÈyaÑ ugghaÔite calitamatteyeva Èsaye dhammaÑ jÈnÈti avabujjhatÊti ugghaÔitaÒÒ|, tassa ugghaÔitaÒÒussa nissaraÓaÑ desayati, tattakeneva tassa atthasiddhito. VipaÒcitaÑ vitthÈritaÑ niddiÔÔhaÑ jÈnÈtÊti vipaÒcitaÒÒ|, vipaÒcitaÑ vÈ mandaÑ saÓikaÑ dhammaÑ jÈnÈtÊti vipaÒcitaÒÒ|, tassa vipaÒcitaÒÒussa ÈdÊnavaÒca nissaraÓaÒca desayati, nÈtisa~khepavitthÈrÈya desanÈya tassa atthasiddhito. Netabbo dhammassa paÔiniddisena atthaÑ pÈpetabboti neyyo, mudindriyatÈya vÈ paÔilomaggahaÓato netabbo anunetabboti neyyo, tassa neyyassa assÈdaÑ ÈdÊnavaÑ nissaraÓaÒca desayati, anavasesetvÈva desanena tassa atthasiddhito. TatthÈyaÑ PÈÄi–

“Katamo ca puggalo ugghaÔitaÒÒ|? Yassa puggalassa saha udÈhaÔavelÈya dhammÈbhisamayo hoti. AyaÑ vuccati puggalo ugghaÔitaÒÒ|.


Katamo ca puggalo vipaÒcitaÒÒ|? Yassa puggalassa saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena atthe vibhajiyamÈne dhammÈbhisamayo hoti. AyaÑ vuccati puggalo vipaÒcitaÒÒ|.

Katamo ca puggalo neyyo? Yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kalyÈÓamitte sevato bhajato payirupÈsato evaÑ anupubbena dhammÈbhisamayo hoti. AyaÑ vuccati puggalo neyyo”ti1.

Padaparamo panettha nettiyaÑ paÔivedhassa abhÈjananti na gahitoti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca assÈdo, ÈdÊnavo, nissaraÓaÑ, assÈdo ca ÈdÊnavo ca, assÈdo ca nissaraÓaÒca, ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒca, assÈdo ca ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒcÈti ete satta paÔÔhÈnanayÈ.

Tesu tatiyachaÔÔhasattamÈ veneyyattayavinayane samatthatÈya gahitÈ, itare cattÈro na gahitÈ. Na hi kevalena assÈdena ÈdÊnavena tadubhayena vÈ kathitena veneyyavinayanaÑ sambhavati, kilesÈnaÑ pahÈnÈvacanato. PaÒcamopi ÈdÊnavÈvacanato nissaraÓassa anupÈyo eva. Na hi vimuttirasÈ Bhagavato desanÈ vimuttiÑ tadupÈyaÒca anÈmasantÊ pavattati. TasmÈ ete cattÈro nayÈ anuddhaÔÈ. Sace pana padaparamassa puggalassa vasena pavattaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ tadubhayabhÈge ÔhitaÑ desanaÑ suttekadesaÑ gÈthaÑ vÈ tÈdisaÑ etesaÑ nayÈnaÑ udÈharaÓabhÈvena uddharati, evaÑ sati sattannampi nayÈnaÑ gahaÓaÑ bhaveyya. VeneyyavinayanaÑ pana tesaÑ santÈne ariyamaggassa uppÈdanaÑ. TaÑ yathÈvuttehi eva nayehi, nÈvasesehÊti itare idha na vuttÈ. YasmÈ pana PeÔake2

“Tattha katamo assÈdo ca ÈdÊnavo ca?

YÈni karoti puriso, tÈni attani passati. KalyÈÓakÈrÊ kalyÈÓaÑ, pÈpakÈrÊ ca pÈpakanti.

Tattha yaÑ kalyÈÓakÈrÊ kalyÈÓaÑ paccanubhoti, ayaÑ assÈdo. YaÑ pÈpakÈrÊ pÈpaÑ paccanubhoti, ayaÑ ÈdÊnavo. ______________________________________________________________ 1. Abhi 3. 147 piÔÔhe. 2. Khu 10. 199 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 48

AÔÔhime bhikkhave lokadhammÈ. Katame aÔÔha? LÈbhoti-Èdi1. Tattha lÈbho yaso sukhaÑ pasaÑsÈ, ayaÑ assÈdo. AlÈbho ayaso dukkhaÑ nindÈ, ayaÑ ÈdÊnavo.

Tattha katamo assÈdo ca nissaraÓaÒca?

Sukho vipÈko puÒÒÈnaÑ, adhippÈyo ca ijjhati. KhippaÒca paramaÑ santiÑ, nibbÈnamadhigacchatÊti2.

AyaÑ assÈdo ca nissaraÓaÒca.

DvattiÑsimÈni bhikkhave mahÈpurisassa mahÈpurisalakkhaÓÈni, yehi samannÈgatassa mahÈpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaÒÒÈ -pa- vivaÔacchadoti sabbaÑ LakkhaÓasuttaÑ3, ayaÑ assÈdo ca nissaraÓaÒca.

Tattha katamo ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒca?

BhÈrÈ have paÒcakkhandhÈ, bhÈrahÈro ca puggalo. BhÈrÈdÈnaÑ dukhaÑ loke, bhÈranikkhepanaÑ sukhaÑ.

NikkhipitvÈ garuÑ bhÈraÑ, aÒÒaÑ bhÈraÑ anÈdiya. Sam|laÑ taÓhamabbuyha, nicchÈto parinibbutoti4.

AyaÑ ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒca.

Tattha katamo assÈdo ca ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒca?

KÈmÈ hi citrÈ madhurÈ manoramÈ, Virupar|pena mathenti cittaÑ. TasmÈ ahaÑ pabbajitomhi rÈja, ApaÓÓakaÑ sÈmaÒÒameva seyyoti5.

AyaÑ assÈdo ca ÈdÊnavo ca nissaraÓaÒcÈ”ti vuttaÑ. TasmÈ tepi nayÈ idha niddhÈretvÈ veditabbÈ. PhalÈdÊsupi ayaÑ nayo labbhati eva. YasmÈ PeÔake6 “tattha katamaÑ phalaÒca upÈyo ca? SÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒoti gÈthÈ7, idaÑ phalaÒca upÈyo ca. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 7 piÔÔhe. 2. Khu 10. 199 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 117 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 22 piÔÔhe. 5. Ma 2. 261; Khu 2. 327; Khu 10. 200 piÔÔhÈdÊsu thokaÑ visadisaÑ. 6. Khu 10. 197 piÔÔhÈdÊsu. 7. SaÑ 1. 13 piÔÔhe.


Tattha katamaÑ phalaÒca ÈÓatti ca?

Sace bhÈyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaÑ. MÈkattha pÈpakaÑ kammaÑ, Èvi vÈ yadi vÈ rahoti1.

IdaÑ phalaÒca ÈÓatti ca.

Tattha katamo upÈyo ca ÈÓatti ca?

Kumbh|pamaÑ kÈyamimaÑ viditvÈ, Nagar|pamaÑ cittamidaÑ ÔhapetvÈ. Yodhetha mÈraÑ paÒÒÈvudhena, JitaÒca rakkhe anivesano siyÈti2.

AyaÑ upÈyo ca ÈÓatti ca. EvaÑ phalÈdÊnaÑ dukavasenapi udÈharaÓaÑ veditabbaÑ. Ettha ca yo nissaraÓadesanÈya vinetabbo, so ugghaÔitaÒÒ|ti-ÈdinÈ yathÈ desanÈvibhÈgena puggalavibhÈgasiddhi hoti, evaÑ ugghaÔitaÒÒussa BhagavÈ nissaraÓaÑ desetÊti-ÈdinÈ puggalavibhÈgena desanÈvibhÈgo sambhavatÊti so tathÈ dassito.

EvaÑ yesaÑ puggalÈnaÑ vasena desanÈvibhÈgo dassito, te puggale paÔipadÈvibhÈgena vibhajitvÈ dassetuÑ “catasso paÔipadÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha paÔipadÈbhiÒÒÈkato vibhÈgo paÔipadÈkato hotÊti Èha “catasso paÔipadÈ”ti. TÈ panetÈ ca samathavipassanÈpaÔipattivasena duvidhÈ honti. KathaÑ? Samathapakkhe tÈva paÔhamasamannÈhÈrato paÔÔhÈya yÈva tassa tassa jhÈnassa upacÈraÑ uppajjati, tÈva pavattÈ samathabhÈvanÈ “paÔipadÈ”ti vuccati. UpacÈrato pana paÔÔhÈya yÈva appanÈ tÈva pavattÈ paÒÒÈ “abhiÒÒÈ”ti vuccati.

SÈ panÈyaÑ paÔipadÈ ekaccassa dukkhÈ hoti nÊvaraÓÈdipaccanÊkadhammasamudÈcÈragahaÓatÈya kicchÈ asukhasevanÈti attho, ekaccassa tadabhÈvena sukhÈ. AbhiÒÒÈpi ekaccassa dandhÈ hoti mandÈ asÊghappavatti, ekaccassa khippÈ amandÈ sÊghappavatti. TasmÈ yo Èdito kilese vikkhambhento dukkhena sasa~khÈrena sappayogena kilamanto vikkhambheti, tassa dukkhÈ paÔipadÈ hoti. Yo pana vikkhambhitakileso ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 137 piÔÔhe. 2. Khu 1. 18 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 50

appanÈparivÈsaÑ vasanto cirena a~gapÈtubhÈvaÑ pÈpuÓÈti, tassa dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti. Yo khippaÑ a~gapÈtubhÈvaÑ pÈpuÓÈti, tassa khippÈbhiÒÒÈ nÈma hoti. Yo kilese vikkhambhento sukhena akilamanto vikkhambheti, tassa sukhÈ paÔipadÈ nÈma hoti.

VipassanÈpakkhe pana yo r|pÈr|pamukhena vipassanaÑ abhinivisanto cattÈri mahÈbh|tÈni pariggahetvÈ upÈdÈr|paÑ pariggaÓhÈti ar|paÑ pariggaÓhÈti, r|pÈr|paÑ pana pariggaÓhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuÑ sakkoti, tassa dukkhÈ paÔipadÈ nÈma hoti. Pariggahitar|pÈr|passa pana vipassanÈparivÈse maggapÈtubhÈvadandhatÈya dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti. Yopi r|pÈr|paÑ pariggahetvÈ nÈmar|paÑ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nÈmar|pe vipassanÈparivÈsaÑ vasanto cirena maggaÑ uppÈdetuÑ sakkoti. TassÈpi dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti.

Aparo nÈmar|pampi vavatthapetvÈ paccaye pariggaÓhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaÓhÈti, paccaye ca pariggahetvÈ vipassanÈparivÈsaÑ vasanto cirena maggaÑ uppÈdeti. Evampi dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti.

Aparo paccayepi pariggahetvÈ lakkhaÓÈni paÔivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paÔivijjhati, paÔividdhalakkhaÓo ca vipassanÈparivÈsaÑ vasanto cirena maggaÑ uppÈdeti. Evampi dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti.

Aparo lakkhaÓÈnipi paÔivijjhitvÈ vipassanÈÒÈÓe tikkhe s|re suppasanne vahante uppannaÑ vipassanÈnikantiÑ pariyÈdiyamÈno dukkhena kasirena kilamanto pariyÈdiyati, nikantiÒca pariyÈdiyitvÈ vipassanÈparivÈsaÑ vasanto cirena maggaÑ uppÈdeti. Evampi dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ nÈma hoti. IminÈvupÈyena itarÈpi tisso paÔipadÈ veditabbÈ. VipassanÈpakkhikÈ eva panettha catasso paÔipadÈ daÔÔhabbÈ.

CattÈro puggalÈti yathÈvuttapaÔipadÈvibhÈgena cattÈro paÔipannakapuggalÈ. TaÑ pana paÔipadÈvibhÈgaÑ saddhiÑ hetupÈyaphalehi dassetuÑ “taÓhÈcarito”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha caritanti cariyÈ, vuttÊti attho. TaÓhÈya nibbattitaÑ caritaÑ etassÈti taÓhÈcarito, taÓhÈya vÈ pavattito carito


taÓhÈcarito, lobhajjhÈsayoti attho. DiÔÔhicaritoti etthÈpi eseva nayo. Mandoti mandiyaÑ vuccati avijjÈ, tÈya samannÈgato mando, mohÈdhikoti attho.

SatindriyenÈti satiyÈ ÈdhipaccaÑ kurumÈnÈya. Satindriyameva hissa visadaÑ hoti. YasmÈ taÓhÈcaritatÈya pubbabhÈge kosajjÈbhibhavena na vÊriyaÑ balavaÑ hoti, mohÈdhikatÈya na paÒÒÈ balavatÊ. TadubhayenÈpi na samÈdhi balavÈ hoti, tasmÈ “satindriyameva hissa visadaÑ hotÊ”ti vuttaÑ. TenevÈha “satipaÔÔhÈnehi nissayehÊ”ti. TaÓhÈcaritatÈya cassa kilesavikkhambhanaÑ na sukaranti dukkhÈ paÔipadÈ, avisadaÒÈÓatÈya dandhÈbhiÒÒÈti pubbe vuttanayaÑ ÈnetvÈ yojetabbaÑ. NiyyÈtÊti ariyamaggena vaÔÔadukkhato niggacchati.

Udatthoti uda-attho, uÄÈrapaÒÒoti attho. PaÒÒÈsahÈyapaÔilÈbhena cassa samÈdhi tikkho hoti sampayuttesu ÈdhipaccaÑ pavatteti. TenevÈha “samÈdhindriyenÈ”ti. VisadaÒÈÓattÈ “khippÈbhiÒÒÈyÈ”ti vuttaÑ. SamÈdhipadhÈnattÈ jhÈnÈnaÑ jhÈnehi nissayehÊti ayaÑ viseso. SesaÑ purimasadisameva. DiÔÔhicarito aniyyÈnikamaggampi niyyÈnikanti maÒÒamÈno tattha ussÈhabahulattÈ vÊriyÈdhiko hoti. VÊriyÈdhikatÈyeva cassa kilesavikkhambhanaÑ sukaranti sukhÈ paÔipadÈ, avisadaÒÈÓatÈya pana dandhÈbhiÒÒÈti imamatthaÑ dasseti “diÔÔhicarito mando”ti-ÈdinÈ. SesaÑ vuttanayameva.

SaccehÊti ariyasaccehi. AriyasaccÈni hi lokiyÈni pubbabhÈgaÒÈÓassa sammasanaÔÔhÈnatÈya lokuttarÈni adhimuccanatÈya maggaÒÈÓassa abhisamayaÔÔhÈnatÈya ca nissayÈni hontÊti. SesaÑ vuttanayameva. Ettha ca diÔÔhicarito udattho ugghaÔitaÒÒ|. TaÓhÈcarito mando neyyo. Itare dvepi vipaÒcitaÒÒ|ti evaÑ yena veneyyattayena pubbe desanÈvibhÈgo dassito, tadeva veneyyattayaÑ iminÈ paÔipadÈvibhÈgena dassitanti daÔÔhabbaÑ.

IdÈni taÑ veneyyapuggalavibhÈgaÑ atthanayayojanÈya visayaÑ katvÈ dassetuÑ “ubho taÓhÈcaritÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÓhÈya samÈdhipaÔipakkhattÈ taÓhÈcarito visujjhamÈno samÈdhimukhena visujjhatÊti

KhuddakanikÈya 52

Èha “samathapubba~gamÈyÈ”ti. “SamathavipassanaÑ yuganaddhaÑ bhÈvetÊ”ti1 vacanato pana sammÈdiÔÔhisahiteneva sammÈsamÈdhinÈ niyyÈnaÑ, na sammÈsamÈdhinÈ evÈti Èha “samathapubba~gamÈya vipassanÈyÈ”ti. “RÈgavirÈgÈ cetovimuttÊti arahattaphalasamÈdhÊ”ti sa~gahesu vuttaÑ. Idha pana anÈgÈmiphalasamÈdhÊti vakkhati. So hi samÈdhismiÑ parip|rakÈrÊti. Tattha raÒjanaÔÔhena rÈgo. So virajjati etÈyÈti rÈgavirÈgÈ, tÈya rÈgavirÈgÈya, rÈgappahÈyikÈyÈti attho.

CetovimuttiyÈti cetoti cittaÑ, tadapadesena cettha samÈdhi vuccati “yathÈ cittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayan”ti2. PaÔippassaddhivasena paÔipakkhato vimuccatÊti vimutti, tena vÈ vimutto, tato vimuccananti vÈ vimutti, samÈdhiyeva. YathÈ hi lokiyakathÈyaÑ saÒÒÈ cittaÒca desanÈsÊsaÑ. YathÈha “nÈnattakÈyÈ nÈnattasaÒÒino”ti3 “kiÑ citto tvaÑ bhikkh|”ti4 ca, evaÑ lokuttarakathÈyaÑ paÒÒÈ samÈdhi ca. YathÈha “paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhÊ”ti5 ca “samathavipassanaÑ yuganaddhaÑ bhÈvetÊ”ti1 ca. Tesu idha rÈgassa ujuvipaccanÊkato samathapubba~gamatÈvacanato ca cetoggahaÓena samÈdhi vutto. TathÈ vimuttivacanena. Tena vuttaÑ “samÈdhiyevÈ”ti. Ceto ca taÑ6 vimutti cÈti cetovimutti. Atha vÈ vuttappakÈrasseva cetaso paÔipakkhato vimutti vimokkhoti cetovimutti, cetasi vÈ phalaviÒÒÈÓe vuttappakÈrÈva vimuttÊti cetovimutti, cetaso vÈ phalaviÒÒÈÓassa paÔipakkhato vimutti vimokkho etasminti cetovimutti, samÈdhiyeva. PaÒÒÈvimuttiyÈti etthÈpi ayaÑ nayo yathÈsambhavaÑ yojetabbo.

DiÔÔhiyÈ savisaye paÒÒÈsadisÊ pavattÊti diÔÔhicarito visujjhamÈno paÒÒÈmukhena7 visujjhatÊti Èha “ubho diÔÔhicaritÈ vipassanÈ”ti-Èdi. AvijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimuttÊti arahattaphalapaÒÒÈ. SamathaggahaÓena tappaÔipakkhato taÓhaÑ vipassanÈggahaÓena avijjaÒca niddhÈretvÈ paÔhamanayassa bh|miÑ sakkÈ sukhena dassetunti Èha “ye samatha -pa- hÈtabbÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 475; Khu 9. 283, 288 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 1. 13, 167 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 3. 209, 218, 241; AÑ 2. 427; AÑ 3. 201 piÔÔhÈdÊsu. 4. Vi 1. 72 piÔÔhÈdÊsu. 5. Abhi 2. 347 piÔÔhe. 6. So (?) 7. PaÒÒÈdhurena (Ka)


Tattha samathapubba~gamÈ paÔipadÈti purimÈ dve paÔipadÈ, itarÈ vipassanÈpubba~gamÈti daÔÔhabbÈ. HÈtabbÈti gametabbÈ, netabbÈti attho. VipassanÈya aniccadukkhanattasaÒÒÈbhÈvato dukkhasaÒÒÈparivÈrattÈ ca asubhasaÒÒÈya imÈ catasso saÒÒÈ dassitÈ honti. TappaÔipakkhena ca cattÈro vipallÈsÈti sakalassa sÊhavikkÊÄitanayassa bh|miÑ sukhena sakkÈ dassetunti Èha “ye vipassanÈ -pa- hÈtabbÈ”ti. 7. EvaÑ paÔipadÈvibhÈgena veneyyapuggalavibhÈgaÑ dassetvÈ idÈni taÑ ÒÈÓavibhÈgena dassento yasmÈ Bhagavato desanÈ yÈvadeva veneyyavinayanatthÈ, vinayanaÒca nesaÑ sutamayÈdÊnaÑ tissannaÑ paÒÒÈnaÑ anukkamena nibbattanaÑ, yathÈ Bhagavato desanÈya pavattibhÈvavibhÈvanaÒca hÈranayabyÈpÈro, tasmÈ imassa hÈrassa samuÔÔhitappakÈraÑ tÈva pucchitvÈ yena puggalavibhÈgadassanena desanÈbhÈjanaÑ vibhajitvÈ tattha desanÈyaÑ desanÈhÈraÑ niyojetukÈmo taÑ dassetuÑ “svÈyaÑ hÈro kattha sambhavatÊ”ti-ÈdimÈha.

Tattha yassÈti yo so aÔÔhahi akkhaÓehi vimutto sotÈvadhÈnapariyosÈnÈhi ca sampattÊhi samannÈgato yassa. SatthÈti diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi yathÈrahaÑ anusÈsanato satthÈ. Dhammanti yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈne apÈyesu apatamÈne dhÈretÊti dhammo, taÑ dhammaÑ. DesayatÊti sa~khepavitthÈranayehi bhÈsati katheti. AÒÒataroti Bhagavato sÈvakesu aÒÒataro. GaruÔÔhÈnÊyoti sÊlasutÈdiguÓavisesayogena garukaraÓÊyo. SabrahmacÈrÊti brahmaÑ vuccati seÔÔhaÔÔhena sakalaÑ SatthusÈsanaÑ. SamaÑ saha vÈ brahmaÑ carati paÔipajjatÊti sabrahmacÈrÊ. SaddhaÑ paÔilabhatÊti “SammÈsambuddho vata so BhagavÈ yo evar|passa dhammassa desetÈ”ti TathÈgate, “svÈkkhÈto vatÈyaÑ dhammo yo evaÑ ekantaparipuÓÓo ekantaparisuddho”ti-ÈdinÈ dhamme ca saddhaÑ labhati uppÈdetÊti attho.

TatthÈti tasmiÑ yathÈsute yathÈpariyatte dhamme. VÊmaÑsÈti PÈÄiyÈ PÈÄi-atthassa ca vÊmaÑsanapaÒÒÈ. SesaÑ tassÈ eva vevacanaÑ. SÈ hi yathÈvuttavÊmaÑsane sa~kocaÑ anÈpajjitvÈ ussahanavasena ussÈhanÈ, tulanavasena tulanÈ, upaparikkhaÓavasena upaparikkhÈti ca vuttÈ. Atha

KhuddakanikÈya 54

vÈ vÊmaÑsatÊti vÊmaÑsÈ, sÈ padapadatthavicÈraÓÈ paÒÒÈ. UssÈhanÈti vÊriyena upatthambhitÈ dhammassa dhÈraÓaparicayasÈdhikÈ paÒÒÈ. TulanÈti padena padantaraÑ, desanÈya vÈ desanantaraÑ1 tulayitvÈ2 saÑsanditvÈ gahaÓapaÒÒÈ. UpaparikkhÈti mahÈpadese otÈretvÈ PÈÄiyÈ PÈÄi-atthassa ca upaparikkhaÓapaÒÒÈ. AttahitaÑ parahitaÒca Èka~khantehi suyyatÊti sutaÑ, kÈlavacanicchÈya abhÈvato, yathÈ duddhanti. KiÑ pana tanti? AdhikÈrato sÈmatthiyato vÈ pariyattidhammoti viÒÒÈyati. Atha vÈ savanaÑ sutaÑ, sotadvÈrÈnusÈrena pariyattidhammassa upadhÈraÓanti attho. Sutena hetunÈ nibbattÈ sutamayÊ. PakÈrena jÈnÈtÊti paÒÒÈ. YÈ vÊmaÑsÈ, ayaÑ sutamayÊ paÒÒÈti paccekampi yojetabbaÑ. TathÈti yathÈ sutamayÊ paÒÒÈ vÊmaÑsÈdipariyÈyavatÊ vÊmaÑsÈdivibhÈgavatÊ ca, tathÈ cintÈmayÊ cÈti attho. YathÈ vÈ sutamayÊ oramattikÈ anavaÔÔhitÈ ca, evaÑ cintÈmayÊ cÈti dasseti.

Sutena nissayenÈti sutena pariyattidhammena pariyattidhammassavanena vÈ upanissayena, itthambh|talakkaÓe karaÓavacanaÑ, yathÈvuttaÑ sutaÑ upanissÈyÈti attho. VÊmaÑsÈti-ÈdÊsu “idaÑ sÊlaÑ, ayaÑ samÈdhi, ime r|pÈr|padhammÈ, ime paÒcakkhandhÈ”ti tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sabhÈvavÊmaÑsanabh|tÈ paÒÒÈ vÊmaÑsÈ. TesaÑyeva dhammÈnaÑ vacanatthaÑ muÒcitvÈ sabhÈvasarasalakkhaÓassa tulayitvÈ viya gahaÓapaÒÒÈ tulanÈ. TesaÑyeva dhammÈnaÑ salakkhaÓaÑ avijahitvÈ aniccatÈdiruppanasappaccayÈdi-ÈkÈre ca takketvÈ vitakketvÈ ca upaparikkhaÓapaÒÒÈ upaparikkhÈ. TathÈ upaparikkhite dhamme saviggahe viya upaÔÔhahante evameteti nijjhÈnakkhame katvÈ cittena anu anu pekkhaÓÈ manasÈnupekkhaÓÈ. Ettha ca yathÈ sutamayÊ paÒÒÈ yathÈsutassa dhammassa dhÈraÓaparicayavasena pavattanato ussÈhajÈtÈ “ussÈhanÈ”ti vattabbataÑ arahati, na evaÑ cintÈmayÊti idha “ussÈhanÈ”ti padaÑ na vuttaÑ. CintanaÑ cintÈ, nijjhÈnanti attho. SesaÑ vuttanayameva.

ImÈhi dvÊhi paÒÒÈhÊti yathÈvuttÈhi dvÊhi paÒÒÈhi kÈraÓabh|tÈhi. SutacintÈmayaÒÒÈÓesu hi patiÔÔhito vipassanaÑ ÈrabhatÊti. “ImÈsu dvÊsu paÒÒÈs|”tipi paÔhanti. “Tehi jÈtÈsu uppannÈs|”ti vÈ ______________________________________________________________ 1. DesanÈnantaraÑ (Ka) 2. TuletvÈ (Ka)


vacanaseso yojetabbo. ManasikÈrasampayuttassÈti r|pÈr|papariggahÈdimanasikÈre yuttappayuttassa. YaÑ ÒÈÓaÑ uppajjatÊti vuttanayena manasikÈrappayogena diÔÔhivisuddhika~khÈvitaraÓavisuddhi-maggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhipaÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhÊnaÑ sampÈdanena vipassanaÑ ussukkantassa yaÑ ÒÈÓadassanavisuddhi-sa~khÈtaÑ ariyamaggaÒÈÓaÑ uppajjati, ayaÑ bhÈvanÈmayÊ paÒÒÈti sambandho. TaÑ pana dassanaÑ bhÈvanÈti duvidhanti Èha “dassanabh|miyaÑ vÈ bhÈvanÈbh|miyaÑ vÈ”ti. Yadi dassananti vuccati, kathaÑ tattha paÒÒÈ bhÈvanÈmayÊti? BhÈvanÈmayameva hi taÑ ÒÈÓaÑ, paÔhamaÑ nibbÈnadassanato pana “dassanan”ti vuttanti saphalo paÔhamamaggo dassanabh|mi. SesÈ sekkhÈsekkhadhammÈ bhÈvanÈbh|mi. 8. IdÈni imÈ tisso paÒÒÈ pariyÈyantarena dassetuÑ “paratoghosÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha paratoti na attato, aÒÒato Satthuto sÈvakato vÈti attho. GhosÈti tesaÑ desanÈghosato, desanÈpaccayÈti attho. Atha vÈ parato ghoso etissÈti paratoghosÈ, yÈ paÒÒÈ, sÈ sutamayÊti yojetabbaÑ. PaccattasamuÔÔhitÈti paccattaÑ tassa tassa attani sambh|tÈ. YonisomanasikÈrÈti tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sabhÈvapariggaÓhanÈdinÈ yathÈvuttena upÈyena pavattamanasikÈrÈ. Parato ca ghosenÈti paratoghosena hetubh|tena. SesaÑ vuttanayameva

IdÈni yadatthaÑ imÈ paÒÒÈ uddhaÔÈ, tameva veneyyapuggalavibhÈgaÑ yojetvÈ dassetuÑ “yassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha imÈ dveti gaÓanavasena vatvÈ puna tÈ sutamayÊcintÈmayÊ cÈti sar|pato dasseti. AyaÑ ugghaÔitaÒÒ|ti ayaÑ sutamayacintÈmayaÒÈÓehi Èsayapayogapabodhassa nipphÈditattÈ uddesamatteneva jÈnanato “ugghaÔitaÒÒ|”ti vuccati. AyaÑ vipaÒcitaÒÒ|ti cintÈmayaÓena Èsayassa aparikkhatattÈ uddesaniddesehi jÈnanato vipaÒcitaÒÒ|. AyaÑ neyyoti sutamayaÒÈÓassÈpi abhÈvato niravasesaÑ vitthÈradesanÈya netabbato neyyo. 9. EvaÑ desanÈpaÔipadÈÒÈÓavibhÈgehi desanÈbhÈjanaÑ veneyyattayaÑ vibhajitvÈ idÈni tattha pavattitÈya Bhagavato dhammadesanÈya desanÈhÈraÑ niddhÈretvÈ yojetuÑ “sÈyaÑ dhammadesanÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ.

KhuddakanikÈya 56

TatthasÈyanti sÈ ayaÑ. YÈ pubbe “dhammaÑ vo bhikkhave desessÈmÊ”ti-ÈdinÈ1 paÔiniddesavÈrassa Èdito desanÈhÈrassa vasayabhÈvena nikkhittÈ PÈÄi, tamevettha desanÈhÈraÑ niyojetuÑ “sÈyaÑ dhammadesanÈ”ti paccÈmasati. KiÑ desayatÊti kathetukamyatÈvasena desanÈya piÓÉatthaÑ pucchitvÈ taÑ gaÓanÈya paricchinditvÈ sÈmaÒÒato dasseti “cattÈri saccÈnÊ”ti. SaccavinimuttÈ hi Bhagavato desanÈ natthÊti. TassÈ ca cattÈri saccÈni piÓÔattho. PapattipavattakanivattitadupÈyavimuttassa neyyassa2 abhÈvato cattÈri aviparÊtabhÈvena saccÈnÊti daÔÔhabbaÑ. TÈni “dukkhaÑ samudayaÑ nirodhaÑ maggan”ti sar|pato dasseti.

Tattha anekupaddavÈdhiÔÔhÈnabhÈvena kucchitattÈ bÈlajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhÈvavirahena tucchattÈ ca dukkhaÑ. AvasesapaccayasamavÈye dukkhassa upattikÈraÓattÈ samudayo. SabbagatisuÒÒattÈ natthi ettha saÑsÈracÈrakasa~khÈto dukkharodho, etasmiÑ vÈ adhigate saÑsÈracÈrakasa~khÈtassa dukkharodhassa abhÈvotipi nirodho, anuppÈdanirodhapaccayattÈ vÈ. MÈrento gacchati, nibbÈnatthikehi maggiyatÊti vÈ maggo. Tattha samudayena assÈdo, dukkhena ÈdÊnavo, magganirodhehi nissaraÓaÑ. EvaÑ yasmiÑ sutte cattÈri saccÈni sar|pato ÈgatÈni, tattha yathÈrutavasena. Yattha pana sutte cattÈri saccÈni sar|pato na ÈgatÈni, tattha atthato cattÈri saccÈni uddharitvÈ tesaÑ vasena assÈdÈdayo niddhÈretabbÈ. Yattha ca assÈdÈdayo sar|pato ÈgatÈ, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana na ÈgatÈ, tattha atthato uddharitvÈ tesaÑ vasena cattÈri saccÈni niddhÈretabbÈni. Idha pana assÈdÈdayo udÈharaÓavasena sar|pato dassitÈti tehi saccÈni niddhÈretuÑ “ÈdÊnavo cÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha “saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ”ti3 vacanato taÓhÈvajjÈ tebh|makadhammÈ dukkhasaccaÑ, te ca aniccÈdisabhÈvattÈ ÈdÊnavo, phalaÒca desanÈya sÈdhetabbaÑ. Tattha yaÑ lokiyaÑ, taÑ sandhÈya vuttaÑ “phalaÒca dukkhan”ti. AssÈdoti taÓhÈvipallÈsÈnampi icchitattÈ te sandhÈya “assÈdo samudayo”ti vuttaÑ. Saha vipassanÈya ariyamaggo desanÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 5 piÔÔhe. 2. ©eyyassa (SÊ) 3. DÊ 2. 243; Ma 1. 82; Ma 3. 292; Abhi 2. 105 piÔÔhÈdÊsu.


ca desanÈphalÈdhigamassa upÈyoti katvÈ “upÈyo ÈÓatti ca maggo”ti vuttaÑ. NissaraÓapade cÈpi ariyamaggo niddhÈretabbo, na cÈyaÑ saccavibhÈgo Èkuloti daÔÔhabbo. YathÈ hi Saccavibha~ge1 “taÓhÈ avasiÔÔhÈ kilesÈ avasiÔÔhÈ akusalÈ dhammÈ sÈsavÈni kusalam|lÈni sÈsavÈ ca kusalÈ dhammÈ samudayasaccabhÈvena vibhattÈ”ti tasmiÑ tasmiÑ naye taÑtaÑavasiÔÔhÈ tebh|makadhammÈ dukkhasaccabhÈvena vibhattÈ, evamidhÈpi daÔÔhabbanti. ImÈni cattÈri saccÈnÊti nigamanaÑ. IdaÑ dhammacakkanti yÈyaÑ Bhagavato catusaccavasena sÈmukkaÑsikÈ dhammadesanÈ, idaÑ dhammacakkaÑ.

IdÈni tassÈ dhammadesanÈya dhammacakkabhÈvaÑ Saccavibha~gasuttavasena2 dassetuÑ “yathÈha BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha idaÑ dukkhanti idaÑ jÈti-ÈdivibhÈgaÑ sa~khepato paÒcupÈdÈnakkhandhasa~gahaÑ taÓhÈvajjaÑ tebh|makadhammajÈtaÑ dukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvena dukkhadukkhÈdibhÈvena ca dukkhaÑ ariyasaccanti attho. Meti BhagavÈ attÈnaÑ niddisati. BÈrÈÓasiyanti BÈrÈÓasÊnÈmakassa nagarassa avid|re. Paccekabuddha-isÊnaÑ ÈkÈsato otaraÓaÔÔhÈnatÈya IsipatanaÑ. MigÈnaÑ tattha abhayassa dinnattÈ MigadÈyanti ca laddhanÈme assame. Uttarati atikkamati, abhibhavatÊti vÈ uttaraÑ, natthi etassa uttaranti anuttaraÑ. AnatisayaÑ appaÔibhÈgaÑ vÈ. KiÒcÈpi Bhagavato dhammadesanÈ anekÈsu devamanussaparisÈsu anekasatakkhattuÑ tesaÑ ariyasaccappaÔivedhasampÈdanavasena pavattitÈ, tathÈpi sabbapaÔhamaÑ AÒÒÈsikoÓÉaÒÒa3ppamukhÈya aÔÔhÈrasaparimÈÓÈya brahmakoÔiyÈ catusaccappaÔivedhavibhÈvanÊyÈ dhammadesanÈ, tassÈ sÈtisayÈ dhammacakkasamaÒÒÈti “dhammacakkaÑ pavattitan”ti vuttaÑ.

Tattha satipaÔÔhÈnÈdidhammo eva pavattanaÔÔhena cakkanti dhammacakkaÑ, cakkanti vÈ ÈÓÈ. Dhammato anapetattÈ dhammaÒca taÑ cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ. Dhammena ÒÈyena cakkantipi dhammacakkaÑ. YathÈha “dhammaÒca pavatteti cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ, cakkaÒca pavatteti dhammaÒcÈti dhammacakkaÑ, dhammena pavattetÊti dhammacakkan”ti-Èdi4. AppaÔivattiyanti DhammisÈrassa Bhagavato SammÈsambuddhabhÈvato dhammacakkassa ca anuttarabhÈvato appaÔisedhanÊyaÑ. Kena pana appaÔivattiyanti Èha “samaÓena vÈ”ti-Èdi. Tattha samaÓenÈti pabbajjaÑ upagatena. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 114 piÔÔhe. 2. Ma 3. 291 piÔÔhe. 3. AÒÒÈkoÓÉaÒÒa... (SÊ), AÒÒÈtakoÓÉaÒÒa... (Ka) 4. Khu 9. 346, 348 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 58

BrÈhmaÓenÈti jÈtibrÈhmaÓena. ParamatthasamaÓabrÈhmaÓÈnaÒhi paÔilomanacittaÑyeva natthi. DevenÈti kÈmÈvacaradevena. KenacÊti yena kenaci avasiÔÔhapÈrisajjena. EttÈvatÈ aÔÔhannampi parisÈnaÑ anavasesapariyÈdÈnaÑ daÔÔhabbaÑ. Lokasminti sattaloke.

TatthÈti tissaÑ catusaccadhammadesanÈyaÑ. AparimÈÓÈ padÈ, aparimÈÓÈ akkharÈti uppaÔipÈÔivacanaÑ yebhuyyena padasa~gahitÈni akkharÈnÊti dassanatthaÑ. PadÈ akkharÈ byaÒjanÈti li~gavipallÈso katoti daÔÔhabbaÑ. AtthassÈti catusaccasa~khÈtassa atthassa. Sa~kÈsanÈti sa~kÈsitabbÈkÈro. Esa nayo sesesupi. AtthassÈti ca sambandhe sÈmivacanaÑ. Itipidanti itÊti pakÈrattho, pi-saddo sampiÓÉanattho, iminÈpi iminÈpi pakÈrena idaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ veditabbanti attho. Tena jÈti-Èdibhedena yathÈvuttassa dukkhasaccassa anekabhedataÑ taÑdÊpakÈnaÑ akkharapadÈdÊnaÑ vuttappakÈraÑ aparimÈÓataÒca samattheti.

AyaÑ dukkhasamudayoti ayaÑ kÈmataÓhÈdibhedÈ taÓhÈvaÔÔassa m|labh|tÈ yathÈvuttassa dukkhassa nibbattihetubhÈvato dukkhasamudayo. AyaÑ dukkhanirodhoti ayaÑ sabbasa~khatanissaÔÈ asa~khatadhÈtu yathÈvuttassa dukkhassa anuppÈdanirodhapaccayattÈ dukkhanirodho. AyaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈti ayaÑ sammÈdiÔÔhi-Èdi-aÔÔha~gasam|ho dukkhanirodhasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ gacchati ÈrammaÓavasena tadabhimukhÊbh|tattÈ paÔipadÈ ca hoti dukkhanirodhappattiyÈti dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ. Itipidanti padassa pana samudayasacce aÔÔhasatataÓhÈvicaritehi, nirodhasacce madanimmadanÈdipariyÈyehi, maggasacce sattattiÑsabodhipakkhiyadhammehi attho vibhajitvÈ veditabbo. SesaÑ vuttanayameva.

EvaÑ “dvÈdasa padÈni suttan”ti gÈthÈya sakalassa sÈsanassa channaÑ atthapadÈnaÑ channaÒca byaÒjanapadÈnaÑ vasena yÈ dvÈdasapadatÈ vuttÈ, tameva “dhammaÑ vo bhikkhave desessÈmÊ”ti-ÈdinÈ desanÈhÈrassa visayadassanavasena chachakkapariyÈyaÑ1 ekadesena uddisitvÈ Dhammacakkappavattanasuttena2 tadatthassa sa~gahitabhÈvadassanamukhena sabbassÈpi Bhagavato vacanassa catusaccadesanÈbhÈvaÑ tadatthassa ca catusaccabhÈvaÑ vibhÈvento “idaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 327 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 368; Vi 3. 14; Khu 9. 329 piÔÔhÈdÊsu.


dukkhanti me bhikkhave BÈrÈÓasiyan”ti-ÈdinÈ Saccavibha~gasuttaÑ1 uddesato dassetvÈ “tattha aparimÈÓÈ padÈ”ti-ÈdinÈ byaÒjanatthapadÈni vibhajanto dvÈdasapadabhÈvaÑ dÊpetvÈ idÈni tesaÑ aÒÒamaÒÒavisayivisayabhÈvena sambandhabhÈvaÑ dassetuÑ “tattha BhagavÈ akkharehi sa~kÈsetÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha padÈvayavaggahaÓamukhena padaggahaÓaÑ, gahite ca pade padatthÈvabodho gahitapubbasa~ketassa hoti. Tattha ca padÈvayavaggahaÓena viya padaggahaÓassa, padatthÈvayavaggahaÓenÈpi padatthaggahaÓassa visesÈdhÈnaÑ jÈyatÊti Èha “akkharehi sa~kÈsetÊ”ti. YasmÈ pana akkharehi saÑkhittena dÊpiyamÈno attho padapariyosÈne vÈkyassa apariyositattÈ padeneva pakÈsito dÊpito hoti, tasmÈ “padehi pakÈsetÊ”ti vuttaÑ. VÈkyapariyosÈne pana so attho vivarito vivaÔo kato hotÊti vuttaÑ “byaÒjanehi vivaratÊ”ti. YasmÈ ca pakÈrehi vÈkyabhede kate tadattho vibhatto nÈma hoti, tasmÈ “ÈkÈrehi vibhajatÊ”ti vuttaÑ. TathÈ vÈkyÈvayavÈnaÑ paccekaÑ nibbacanavibhÈge kate so attho pÈkaÔo hotÊti vuttaÑ “niruttÊhi uttÈnÊkarotÊ”ti. Katanibbacanehi vÈkyÈvayavehi vitthÈravasena niravasesato desitehi2 veneyyÈnaÑ cittaparitosanaÑ buddhinisÈnaÒca kataÑ hotÊti Èha “niddesehi paÒÒapetÊ”ti. Ettha ca akkharehi eva sa~kÈsetÊti avadhÈraÓaÑ akatvÈ akkharehi sa~kÈsetiyevÈti evaÑ avadhÈraÓaÑ daÔÔhabbaÑ. EvaÒhi sati atthapadÈnaÑ nÈnÈvÈkyavisayatÈpi siddhÈ hoti. Tena ekÈnusandhike sutte chaÄeva atthapadÈni, nÈnÈnusandhike pana anusandhimhi anusandhimhi cha cha atthapadÈni niddhÈretabbÈni.

“Akkharehi ca padehi ca ugghaÔetÊ”ti-ÈdinÈ byaÒjanapadÈnaÑ kiccasÈdhanaÑ dasseti. Veneyyattayavinayanameva hi tesaÑ byÈpÈro. AÔÔhÈnabhÈvato pana saccappaÔivedhassa padaparamo na idha vutto. NeyyaggahaÓeneva vÈ tassÈpi idha gahaÓaÑ sekkhaggahaÓena viya kalyÈÓaputhujjanassÈti daÔÔhabbaÑ. AkkharehÊti-ÈdÊsu karaÓasÈdhane karaÓavacanaÑ, na hetumhi. AkkharÈdÊni hi ugghaÔanÈdi-atthÈni, na ugghaÔanÈdi-akkharÈdi-atthaÑ. YadatthÈ ca ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 291 piÔÔhe. 2. Desite (Ka)

KhuddakanikÈya 60

kiriyÈ so hetu, yathÈ “annena vasatÊ”ti. UgghaÔetÊti sotÈvadhÈnaÑ katvÈ samÈhitacittÈnaÑ veneyyÈnaÑ sa~kÈsanavasena akkharehi visesaÑ Èdahanto yathÈ padapariyosÈne ÈsayappaÔibodho hoti, tathÈ yathÈdhippetaÑ atthaÑ sa~khepena katheti uddisatÊti attho. VipaÒcayatÊti yathÈ-uddiÔÔhaÑ atthaÑ niddisati. VitthÈretÊti vitthÈraÑ karoti, vitthÈraÑ katvÈ Ècikkhati vÈ, paÔiniddisatÊti attho. YasmÈ cettha ugghaÔetÊti uddisanaÑ adhippetaÑ. Uddeso ca desanÈya Èdi, tasmÈ vuttaÑ “ugghaÔanÈ ÈdÊ”ti. TathÈ vipaÒcanaÑ niddisanaÑ, vittharaÓaÑ paÔiniddisanaÑ, niddesapaÔiniddesÈ ca desanÈya majjhapariyosÈnÈti. Tena vuttaÑ “vipaÒcanÈ majjhe, vitthÈraÓÈ pariyosÈnan”ti.

EvaÑ “akkharehi sa~kÈsetÊ”ti-ÈdinÈ channaÑ byaÒjanapadÈnaÑ byÈpÈraÑ dassetvÈ idÈni atthapadÈnaÑ byÈpÈraÑ dassetuÑ “soyaÑ dhammavinayo”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sÊlÈdidhammo eva pariyatti-atthabh|to veneyyavinayanato dhammavinayo. UgghaÔÊyantoti uddisiyamÈno. TenÈti ugghaÔitaÒÒ|vinayanena. VipaÒcÊyantoti niddisiyamÈno. VitthÈrÊyantoti paÔiniddisiyamÈno. 10. EttÈvatÈ “dhammaÑ vo bhikkhave desessÈmÊ”ti uddiÔÔhÈya PÈÄiyÈ tividhakalyÈÓataÑ dassetvÈ idÈni atthabyaÒjanasampattiÑ dassetuÑ “cha padÈni attho”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyaÑ. “TenÈha BhagavÈ”ti-ÈdinÈ desanÈhÈrassa visayabhÈvena uddiÔÔhaÑ PÈÄiÑ nigamanavasena dasseti. Lokuttaranti-Èdi “kevalaparipuÓÓaÑ parisuddhan”ti padÈnaÑ atthavivaraÓaÑ. Tattha upaÔÔhitaÑ sabbavisesÈnanti sabbesaÑ uttarimanussadhammasa~khÈtÈnaÑ visesÈnaÑ adhisÊlasikkhÈdivisesÈnaÑ vÈ upatiÔÔhanaÔÔhÈnaÑ. “IdaÑ nesaÑ padakkantan”ti-ÈdÊnaÑ viya etassa saddasiddhi veditabbÈ. “IdaÑ vuccati TathÈgatapadaÑitipÊ”ti-ÈdÊsu idaÑ sikkhattayasa~gahaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ TathÈgatagandhahatthino paÔipattidesanÈgamanehi kilesagahanaÑ ottharitvÈ gatamaggotipi. Tena gocarabhÈvanÈsevanÈhi nisevitaÑ bhajitantipi. Tassa mahÈvajiraÒÈÓasabbaÒÒutaÒÒÈÓadantehi ÈraÒjitaÑ tebh|makadhammÈnaÑ ÈraÒjanaÔÔhÈnantipi vuccatÊti attho. Ato cetanti yato TathÈgatapadÈdibhÈvena vuccati, ato aneneva kÈraÓena brahmuno sabbasattuttamassa Bhagavato, brahmaÑ vÈ sabbaseÔÔhaÑ cariyanti paÒÒÈyati


yÈvadeva manussehi suppakÈsitattÈ yathÈvuttappakÈrehi ÒÈyati. TenÈha BhagavÈti yathÈvuttatthaÑ PÈÄiÑ nigamanavasena dasseti.

AnupÈdÈparinibbÈnatthatÈya Bhagavato desanÈya yÈvadeva ariyamaggasampÈpanattho desanÈhÈroti dassetuÑ “kesaÑ ayaÑ dhammadesanÈ”ti pucchitvÈ “yogÊnan”ti Èha. CatusaccakammaÔÔhÈnabhÈvanÈya yuttappayuttÈti yogino. Te hi imaÑ desanÈhÈraÑ payojentÊti. IdaÑ vacanaÑ DesanÈhÈravibha~gassa yathÈnusandhinÈ sammÈ ÔhapitabhÈvaÑ dassetuÑ pakaraÓaÑ sa~gÈyantehi Ôhapitanti daÔÔhabbaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “tenÈha ÈyasmÈ MahÈkaccÈyano”ti. Niyuttoti PÈÄito assÈdÈdipadatthe niddhÈretvÈ yojitoti attho.

DesanÈhÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. VicayahÈravibha~gavaÓÓanÈ

11. Tattha katamo vicayo hÈroti-Èdi VicayahÈravibha~go. TatthÈyaÑ apubbapadavaÓÓanÈ–kiÑ vicinatÊti ettha “vicinatÊ”ti etena vicayasaddasa kattuniddesataÑ dasseti. Kinti panatthassa hÈrassa visayo pucchitoti taÑ tassa visayaÑ dassetuÑ “padaÑ vicinatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha padaÑ vicinatÊti-Èdito paÔÔhÈya yÈva nigamanÈ suttassa sabbaÑ padaÑ vicinati. AyaÒca vicayo duvidho saddato atthato ca. Tesu “idaÑ nÈmapadaÑ, idaÑ ÈkhyÈtapadaÑ, idaÑ upasaggapadaÑ, idaÑ nipÈtapadaÑ, idaÑ itthili~gaÑ, idaÑ purisali~gaÑ, idaÑ napuÑsakali~gaÑ, idaÑ atÊtakÈlaÑ, idaÑ anÈgatakÈlaÑ, idaÑ vattamÈnakÈlaÑ, idaÑ kattusÈdhanaÑ, idaÑ karaÓasÈdhanaÑ, idaÑ kammasÈdhanaÑ, idaÑ adhikaraÓasÈdhanaÑ, idaÑ paccattavacanaÑ, idaÑ upayogavacanaÑ, yÈva idaÑ bhummavacanaÑ, idaÑ ekavacanaÑ, idaÑ anekavacanan”ti evamÈdivibhÈgavacanaÑ, ayaÑ saddato padavicayo. So panÈyaÑ padavicayo aviparÊtasabhÈvaniruttisallakkhaÓeneva sampajjatÊti daÔÔhabbaÑ. Atthato pana vicayo tena tena padena vattabba-atthasaÑvaÓÓanÈ. Sace pana padaÑ pucchÈdivasena pavattaÑ, tassa tadatthassa ca pucchÈdibhÈvo vicetabboti imamatthaÑ dassento “paÒhaÑ vicinatÊ”ti-ÈdimÈha.

KhuddakanikÈya 62

YasmÈ ca sabbo desanÈhÈro vicayahÈrassa visayo suttassa vicayoti katvÈ, tasmÈ vuttaÑ “assÈdaÑ vicinatÊ”ti-Èdi. YasmÈ pana anugÊtÊti ettha anur|pÈ gÊti anugÊtÊti ayampi attho icchito, tasmÈ viciyamÈnassa suttapadassa anur|pato suttantarapadÈnipi atthuddhÈravasena vÈ paduddhÈravasena vÈ ÈnetvÈ vicetabbÈnÊti dassento “sabbe nava suttante vicinatÊ”ti Èha. Nava suttanteti suttageyyÈdike nava sutte, yathÈsambhavatoti adhippÈyo. AyaÑ vicayahÈrassa padatthaniddeso.

EvaÑ niddesavÈre vicayahÈro sa~khepato niddiÔÔhoti taÑ vibhÈgena niddisitvÈ paÔiniddesavasena vibhajanto yasmÈ padavicayo suttassa anupadaÑ pavattetabbatÈya atibhÈriko na sukaro cÈti taÑ anÈmasitvÈ paÒhavissajjanavicaye tÈva dassento “yathÈ kiÑ bhave”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ kiÑ bhaveti yena pakÈrena so vicayo pavattetabbo, taÑ pakÈrajÈtaÑ kiÑ bhave, kÊdisaÑ bhaveyyÈti attho. “YathÈ kiÑ bhaveyyÈ”tipi pÈÔho. Puna yathÈti nipÈtamattaÑ. ŒyasmÈti piyavacanaÑ. Ajitoti BÈvarÊbrÈhmaÓassa paricÈrakabh|tÈnaÑ soÄasannaÑ aÒÒataro. PÈrÈyaneti pÈraÑ vuccati nibbÈnaÑ, tassa adhigam|pÈyadesanattÈ kiÒcÈpi sabbaÑ Bhagavato vacanaÑ “pÈrÈyanan”ti vattabbataÑ arahati, sa~gÊtikÈrehi pana vatthugÈthÈnugÊtigÈthÈdÊhi saddhiÑ AjitasuttÈdÊnaÑ1 soÄasannaÑ suttÈnaÑ idaÑ nÈmaÑ katanti tesaÒÒeva pÈrÈyanasamaÒÒÈti Èha “pÈrÈyane”ti. Keci “pÈrÈyaniko”ti paÔhanti. Te kira tÈpasapabbajj|pagamanato pubbe pÈrÈyanaÑ adhÊyantÈ vicariÑsu. TasmÈ ayampi pÈrÈyanaÑ vattetÊti pÈrÈyanikoti vutto. PucchatÊti kasmÈ vuttaÑ, nanu pucchÈnibbattattÈ atÊtÈti? SaccametaÑ, pucchanÈkÈraÑ pana buddhiyaÑ viparivattamÈnaÑ katvÈ evamÈha.

PucchÈ ca nÈmesÈ adiÔÔhajotanÈpucchÈ diÔÔhasaÑsandanÈ vimaticchedanÈ anumatipucchÈ kathetukamyatÈpucchÈ ekaÑsabyÈkaraÓÊyÈ vibhajjabyÈkaraÓÊyÈ paÔipucchÈbyÈkaraÓÊyÈ ÔhapanÊyÈ dhammÈdhiÔÔhÈnÈ sattÈdhiÔÔhÈnÈti anekavidhÈ. TasmÈ “kimayaÑ pucchÈ adiÔÔhajotanÈ”ti-ÈdinÈ yathÈsambhavaÑ pucchÈ vicetabbÈ. YathÈ cettha pucchÈvibhÈgo, evaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 24 piÔÔhÈdÊsu.


vissajjanavibhÈgopi vissajjanavicaye yathÈsambhavaÑ vattabbo. PucchÈsabhÈgena hi vissajjananti. Idha pana vimaticchedanaÑ sattÈdhiÔÔhÈnaÑ pucchaÑ udÈharitvÈ tattha vicayanÈkÈraÑ dassetuÑ “kenassu nivuto loko”ti-ÈdimÈha.

Tattha kenÈti kattari karaÓavacanaÑ. S|ti nipÈtamattaÑ, s|ti vÈ saÑsaye nipÈto, tenassa paÒhassa vimaticchedanapucchÈbhÈvaÑ dasseti. Nivutoti paÔicchÈdito. Lokoti sattaloko. IccÈyasmÈ Ajitoti sa~gÊtikÈrakavacanaÑ. NappakÈsatÊti na paÒÒÈyati. KissÈbhilepanaÑ br|sÊti kiÑ assa lokassa abhilepanaÑ vadasi. “KiÑ svÈbhilepanan”tipi pÈÔho, tassa kiÑ su abhilepananti padavibhÈgo.

PadÈnÊti pajjati etehi atthoti padÈni, vÈkyÈni. PucchitÈnÊti pucchÈbhÈvena vuttÈnÊti attho. Eko paÒhoti yadipi cattÈri padÈni pucchanavasena vuttÈni, ÒÈtuÑ icchito pana attho eko evÈti “eko paÒho”ti vuttaÑ. Tattha kÈraÓamÈya “ekavatthupariggahÈ”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–kiÒcÈpi nivÈraÓa-appakÈsana-abhilepanamahÈbhayasa~khÈtÈ pucchÈya gahitÈ cattÈro ete attho, te panekaÑ lokaÑ patiguÓabh|tÈ, loko padhÈnabhÈvena gahitoti tabbasena ekovÈyaÑ paÒhoti. TenevÈha “lokÈdhiÔÔhÈnan”ti-Èdi. Ko pana so lokoti? Œha “loko tividho”ti-Èdi.

Tattha rÈgÈdikilesabahulatÈya kÈmÈvacarasattÈ kilesaloko. JhÈnÈbhiÒÒÈparibuddhiyÈ r|pÈvacarasattÈ bhavaloko. ŒneÒjasamÈdhibahulatÈya visadindriyattÈ ar|pÈvacarasattÈ indriyaloko. Atha vÈ kilissanaÑ kileso, vipÈkadukkhanti attho. TasmÈ dukkhabahulatÈya apÈyesu sattÈ kilesaloko. TadaÒÒe sattÈ sampattibhavabhÈvato bhÈvaloko. Tattha ye vimuttiparipÈcakehi indriyehi samannÈgatÈ sattÈ, so indriyalokoti veditabbaÑ. PariyÈpannadhammavasena lokasamaÒÒÈti ariyapuggalÈ idha na sa~gayhanti.

AvijjÈya nivuto lokoti catura~gasamannÈgatena andhakÈrena viya rathaghaÔÈdidhammasabhÈvappaÔicchÈdanalakkhaÓÈya avijjÈya nivuto

KhuddakanikÈya 64

paÔicchÈdito loko. VivicchÈti vicikicchÈhetu. “VivicchÈmacchariyan”ti sa~gahe vuttaÑ. PamÈdÈti pamÈdahetu. JappÈbhilepananti jappÈ taÓhÈ assa lokassa makkaÔÈlepo viya makkaÔassa abhilepanaÑ silesoti br|mi. Dukkhanti jÈti-ÈdikaÑ vaÔÔadukkhanti ayaÑ padattho. SesaÑ PÈÄiyÈ eva viÒÒÈyati. ImÈni cattÈri padÈni pucchÈgÈthÈyaÑ vuttÈni “imehÊ”ti vissajjanagÈthÈyaÑ vuttehi imehi cat|hi padehi vissajjitÈni. Kathanti Èha “paÔhaman”ti-ÈdiÑ. Tena yathÈkkamaÑ pucchÈvissajjanÈni veditabbÈnÊti dasseti.

IdÈni taÑ yathÈkkamaÑ pucchaÑ vissajjanaÒca sar|pato dassetuÑ gÈthÈya ca atthaÑ vivarituÑ “kenass|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “nÊvaraÓehÊ”ti padena vuttamevatthaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassetuÑ “avijjÈnÊvaraÓÈ hi sabbe sattÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ettha ca “yathÈhÈ”ti-ÈdinÈ suttantaradassanena imasmiÑ paÒhavissajjanavicaye anugÊtivicayaÑ dassetÊti daÔÔhabbaÑ. Tattha pariyÈyatoti kÈraÓato. NÊvaraÓasa~khÈtÈnaÑ kÈmacchandÈdÊnampi kÈraÓabhÈvato paÔicchÈdanabhÈvato ca ekaÑyeva nÊvaraÓaÑ vadÈmi, na pana aÒÒesaÑ nÊvaraÓasabhÈvÈnaÑ abhÈvÈti attho. YathÈ ca avijjÈya sati nÊvaraÓÈnaÑ bhÈvo, evaÑ avijjÈya asati na santi nÊvaraÓÈnÊti dassetuÑ “sabbaso”ti-Èdi vuttaÑ.

TenÈti “avijjÈya nivuto loko”ti padena. PaÔhamassa padassÈti “kenassu nivuto loko”ti padassa. YuttÈti yojitÈ, anur|pÈti vÈ attho. Etena pucchÈnur|patÈ vissajjanassa dassitÈti pubbÈparavicayo vuttoti veditabbaÑ. “Yo puggalo nÊvaraÓehi nivuto”ti-ÈdinÈ vivicchÈpamÈdÈnaÑ avijjÈya paccayabhÈvaÑ dasseti. Nivuto eva hi nappakÈsati. VivicchÈti vicikicchÈ. TenevÈha “vivicchÈ nÈma vuccati vicikicchÈ”ti. TatrÈyaÑ padasiddhi–yathÈ micchÈdiÔÔhisammÈdiÔÔhiyo “niccaÑ aniccan”ti-ÈdinÈ ekaÑsaggÈhabhÈvena pavattanti, na evamayaÑ. AyaÑ pana anekaÑsaggÈhabhÈvato “niccaÑ nu kho aniccaÑ nu kho”ti-ÈdinÈ vividhaÑ viruddhaÑ vÈ icchati esatÊti vivicchÈti. “So vicikicchanto”ti-ÈdinÈ appakÈsanassa vivicchÈpamÈdÈnaÑ kÈraÓabhÈvaÑ vivarati. Sukke dhamme na uppÈdiyatÊti na samÈdÈya vattati. NappakÈsantÊti te attano santÈne anuppÈdiyamÈnÈ kusalÈ dhammÈ taÑ puggalaÑ


pakÈsaÑ loke abhiÒÒÈtaÑ na karontÊti attho. AbhilimpatÊti makkaÔÈlepo viya makkaÔaÑ dÈrusilÈdÊsu purisaÑ r|pÈdivisaye allÊyÈpetÊti attho. ŒsattibahulassÈti Èsa~gabahulassa. EvaÑ abhijappÈti karitvÈti evaÑ pariyuÔÔhÈnaÔÔhÈyinÊti iminÈ kÈraÓena. TatthÈti tÈya taÓhÈya. Loko abhilitto silesena makkhito viya hotÊti attho.

BhÈyati etasmÈti bhayaÑ. MahantaÑ bhayaÑ mahabbhayaÑ. TenevÈha “dukkhamassa mahabbhayan”ti. DukkhaÑ domanassanti dukkhameva vibhattanti sabbaÑ dukkhaÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “tisso dukkhatÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Odhasoti1 kadÈci att|pakkamam|lÈya kadÈci par|pakkamam|lÈyÈti-ÈdinÈ vibhÈgena dukkhadukkhatÈya muccanakÈ visesena r|pÈvacarÈ. TatÈti odhaso kadÈci karahacÊti evaÑ ÈkaÉÉhati. VipariÓÈmadukkhatÈya muccanakÈ upekkhÈsamÈpattibahulÈ visesena ar|pÈvacarasattÈ. AppÈbÈdhÈti padaÑ2 dukkhadukkhatÈya muccanassa kÈraÓavacanaÑ. DÊghÈyukÈti vipariÓÈmadukkhatÈya. Ar|padevÈ hi loke visesato dÊghÈyukÈti. IdaÒca muccanamaccantikaÑ. YasmÈ ca dukkhÈ vedanÈpi sa~khatattÈ aniccatÈdisa~khÈradukkhasabhÈvÈ eva, tasmÈ yato muccanamaccantikaÑ, taÑ anavasesapariyÈdÈnavasena sa~gaÓhitvÈ dassetuÑ “sa~khÈradukkhatÈya panÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha upÈdiyatÊti upÈdi, vipÈkakkhandhÈ kaÔattÈ ca r|paÑ. UpÈdissa sesaÑ upÈdisesaÑ, taÑ natthi etissÈti anupÈdisesÈ, nibbÈnadhÈtu, tÈya anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ, itthambh|talakkhaÓe cÈyaÑ karaÓaniddeso. NibbÈnadhÈt|ti ca nibbÈyanamattaÑ. TasmÈti yasmÈ sakalalokabyÈpinÊ sabbasa~gÈhinÊ ca sa~khÈradukkhatÈ, tasmÈ. LokassÈti sambandhe sÈmivacanaÑ. Tena “dukkhamassÈ”ti padassa atthaÑ dasseti. Evamettha lokassa nÊvaraÓÈdÊni ajÈnantena, samayantaraparicayena vÈ tattha saÑsayapakkhandena ekaÑseneva byÈkÈtabbattÈ sattÈdhiÔÔhÈnÈ pucchÈ katÈ, sÈ ca ajÈnanassa, saÑsayassa vÈ nÊvaraÓÈdivisayatÈya catubbidhÈ. PÈÄiyaÑ pana nÊvaraÓÈdÊnaÑ loko ÈdhÈrabhÈvena gÈthÈyaÑ vuttoti eko paÒhoti dassitanti. Ayamettha pucchÈvicayo. Vissajjanavicayopi adiÔÔhajotinÊ vissajjanÈ vimaticchedinÊ cÈti-ÈdinÈ pucchÈvicaye vuttanayÈnusÈrena veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Omisoti (SÊ) 2. AppÈbÈdhÈti idaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 66

EvaÑ ekÈdhÈraÑ pucchaÑ dassetvÈ idÈni anekÈdhÈraÑ dassetuÑ “savanti sabbadhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha savantÊti sandanti. SabbadhÊti sabbesu r|pÈdÊsu Èyatanesu. SotÈti taÓhÈdisotÈ. KiÑ nivÈraÓanti tesaÑ kiÑ ÈvaraÓaÑ kÈ rakkhÈ. SaÑvaraÑ br|hÊti taÑ nesaÑ nÊvaraÓasa~khÈtaÑ saÑvaraÑ kathehi. Kena sotÈ pidhÊyareti kena dhammena taÓhÈdisotÈ vidhiyyanti1 pacchijjantÊti ayamettha padattho. SesaÑ PÈÄivaseneva Èvi bhavissati.

Te dve paÒhÈti yadipi imissÈ gÈthÈya pucchÈvasena pavattÈya cattÈri padÈni cattÈri vÈkyÈni. ©ÈtuÑ icchitassa pana atthassa duvidhattÈ te dve paÒhÈ. KasmÈti ce? “Imehi bahvÈdhivacanena pucchitÈ”ti Èha. TatthÈyaÑ sa~khepattho–ime etÈya gÈthÈya gahitÈ atthÈ yasmÈ bah|ni adhikicca pavattavacanena pucchitÈ, tasmÈ te dve paÒhÈti. Ekato upari bah|ti hi sÈsanavohÈro, tameva pucchÈya duvidhatthavisayataÑ vivarituÑ “evan”ti-Èdi vuttaÑ. Tassattho–yÈhi ÒÈtibyasanÈdisa~khÈtÈhi pÈÓavadhÈdÊhi eva vÈ duggatihetubh|tÈhi ÈpadÈhi samaÑ saha, sabbathÈ vÈ ayaÑ loko Èpanno ajjhotthaÔo. TaÑnimittehi dasahi kilesavatth|hi saÑkiliÔÔho ca, tassa taÑ ÈpannÈkÈraÑ saÑkiliÔÔhÈkÈraÒca buddhiyaÑ katvÈ Èha “evaÑ samÈpannassa evaÑ saÑkiliÔÔhassÈ”ti. VodÈyati sujjhati etenÈti vodÈnaÑ, samathavipassanÈ. VuÔÔhÈti etena nimittato pavattato cÈti vuÔÔhÈnaÑ, ariyamaggo.

AsamÈhitassÈti nÈnÈrammaÓesu vikkhittacittassa. SavantÊti pavattanti. AbhijjhÈti-Èdi asamÈdhÈnahetudassanaÑ. TenevÈha “evaÑ asamÈhitassÈ”ti. “YathÈha BhagavÈ”ti-ÈdinÈ idhÈpi anugÊtivicayaÑ dasseti. SotÈnaÑ savanaÑ yebhuyyena anurodhavasenevÈti Èha “savati manÈpikesu r|pes|”ti. Ettha ca cakkhÈdayo sotÈnaÑ dvÈrabhÈvena pavattamÈnÈ upacÈravasena sayaÑ savantÈ viya vuttÈ. ItÊti evaÑ. SabbÈti sabbasmÈ. SabbathÈti sabbappakÈrena. IdaÑ vodÈnanti idaÑ “pariyuÔÔhÈnavighÈtan”ti vuttaÑ pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ vodÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. Pithiyanti (SÊ)


VissajjanagÈthÈya sati tesaÑ nivÈraÓanti vipassanÈsampayuttÈ sati kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samanvesamÈnÈ tesaÑ sotÈnaÑ nivÈraÓanti. SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mÊti tameva satiÑ sotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mi. PaÒÒÈyete pidhÊyareti r|pÈdÊsu aniccatÈdipaÔivedhasÈdhikÈya maggapaÒÒÈya ete sotÈ sabbaso vidhiyyanti, uppajjituÑ appadÈnavasena samucchijjantÊti attho.

NÈviÒchatÊti abhijjhÈdippavattidvÈrabhÈvena cittasantÈnaÑ, puggalaÑ vÈ nÈkaÉÉhati. AnusayappahÈnaÑ idha pidhÈnaÑ adhippetanti Èha “paÒÒÈya anusayÈ pahÊyantÊ”ti. YasmÈ anusayanimittaÑ pariyuÔÔhÈnaÑ anusayÈbhÈve na hotÊti Èha “anusayes|”ti-Èdi. IdÈni tamevatthaÑ upamÈya vibhÈvento “taÑ yathÈ khandhavantassÈ”ti-ÈdimÈha. EtthÈpi sotÈnaÑ nivÈraÓasa~khÈtaÑ saÑvaraÑ pidhÈnaÒca ajÈnantena tattha vÈ saÑsayitena ekaÑsikattÈ dhammÈdhiÔÔhÈnÈ pucchÈ katÈti idha pucchÈvicayo vuttanayeneva vissajjanavicayo ca veditabbo.

Ettha ca yena adhippÈyena “kenassu nivuto loko”ti gÈthÈya1 satipi nivÈraÓÈdÊnaÑ catunnaÑ pucchitabbabhÈve eko paÒhoti vuttaÑ. Tena tÈva sotÈnaÑyeva saÑvaro pidhÈnaÒca pucchitanti sote ekatthavasena gahetvÈ pucchÈya ekÈdhiÔÔhÈnabhÈvato eko paÒhoti vattabbaÑ siyÈ. SotÈnaÑ vÈ bahubhÈvato bah|ti yattakÈ sotÈ, tattakÈ paÒhÈti. Yena pana adhippÈyena “savanti sabbadhi sotÈ”ti gÈthÈyaÑ2 sote anÈmasitvÈ saÑvarapidhÈnÈnaÑ vasena “dve paÒhÈ”ti vuttaÑ. Tena paÔhamagÈthÈyaÑ satipi nivÈraÓÈdÊnaÑ lokÈdhÈrabhÈve lokaÑ anÈmasitvÈ nivÈraÓÈdÊnaÑ vibhÈgena cattÈro paÒhÈtipi vattabbanti ayaÑ nayo dassitoti daÔÔhabbaÑ.

IdÈni yasmÈ pucchanto na kevalaÑ pubbe attanÈ racitaniyÈmeneva pucchati, atha kho desanÈkÈle vuttadhammassa anusandhiÑ gahetvÈpi pucchati, tasmÈ tassa anusandhiÑ pucchÈya vicetabbÈkÈraÑ dassento “yÈni sotÈnÊ”ti gÈthÈya anantaraÑ “paÒÒÈ ceva sati cÈ”ti gÈthamÈha. TassÈyaÑ sa~khepattho–yÈyaÑ BhagavatÈ vuttÈ paÒÒÈ, yÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 24; Khu 10. 60 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 29; Khu 10. 61 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 68

ca sati yaÒca tadavasesaÑ nÈmar|paÑ, etaÑ sabbampi kattha nirujjhati, etaÑ me puÔÔho pabr|hÊti.

VissajjanagÈthÈyaÑ panassa yasmÈ paÒÒÈsatiyo nÈmeneva sa~gahaÑ gacchanti, tasmÈ tÈ visuÑ na vuttÈ. AyaÒcettha sa~khepattho–yaÑ maÑ tvaÑ Ajita etaÑ paÒhaÑ apucchi “katthetaÑ uparujjhatÊ”ti anantaragÈthÈyaÑ1, yattha taÑ asesaÑ uparujjhati, taÑ te vadÈmi. Tassa tassa hi viÒÒÈÓassa nirodhena saheva apubbaÑ acarimaÑ etthetaÑ uparujjhati, ettheva viÒÒÈÓassa nirodhena nirujjhati, etaÑ viÒÒÈÓanirodhaÑ tassa nirodho nÈtivattatÊti vuttaÑ hotÊti2. AyaÑ paÒhe3 anusandhiÑ pucchatÊti anantaragÈthÈyaÑ sotÈnaÑ pariyuÔÔhÈnÈnusayappahÈnakiccena saddhiÑ sati paÒÒÈ ca vuttÈ, taÑ sutvÈ tappahÈne paÒÒÈsatÊsu tiÔÔhantÊsu tÈsaÑ sannissayena nÈmar|pena bhavitabbaÑ, tathÈ ca sati vaÔÔati eva. Kattha nu kho imÈsaÑ sanissayÈnaÑ paÒÒÈsatÊnaÑ asesanirodhoti iminÈ adhippÈyena ayaÑ pucchÈ katÈti Èha “AyaÑ paÒhe -pa- dhÈtun”ti. Tattha anusandhÊyati desanÈ etÈyÈti anusandhi.

YÈya paÔipadÈya anupÈdisesaÑ nibbÈnadhÈtuÑ adhigacchanti, taÑ catusaccakammaÔÔhÈnabhÈvanÈsa~khÈtaÑ paÔipadaÑ saha visayena dassetuÑ “tÊÓi ca saccÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sa~khatÈnÊti samecca sambh|ya paccayehi katÈnÊti sa~khatÈni. NirodhadhammÈnÊti nirujjhanasabhÈvÈni. DukkhaÑ samudayo maggoti tesaÑ sar|padassanaÑ. Nirodho pana kathanti Èha “nirodho asa~khato”ti. So hi kenaci paccayena na sa~khatoti asa~khato. Saha visayena pahÈtabbapahÈyakasabhÈvesu ariyasaccesu pahÈyakavibhÈgamukhena pahÈtabbavibhÈgaÑ dassetuÑ “tattha samudayo”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha avijjÈvasesÈti dassanamaggena pahÊnÈvasesÈ avijjÈti attho. AyaÒca sesa-saddo kÈmacchando byÈpÈdo mÈno uddhaccanti etthÈpi yojetabbo. YathÈ hi avijjÈ, evaÑ etepi dhammÈ apÈyagamanÊyasabhÈvÈ paÔhamamaggena pahÊyanti evÈti. “AvijjÈniravasesÈ”tipi pÈÔho, etthÈpi yathÈvuttesu kÈmacchandÈdipadesupi niravasesa-saddo ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 32; Khu 10. 14, 61 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ-®Ôha 1. 325 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. PaÒho (SÊ, Ka)


yojetabbo. SÈvasesaÒhi purimamaggadvayena kÈmacchandÈdayo pahÊyanti, itarehi pana niravasesanti. TedhÈtuke imÈni dasa saÑyojanÈnÊti ettha tedhÈtuketi saÑyojanÈnaÑ visayadassanaÑ. Tattha hi tÈni saÑyojanavasena pavattanti. 12. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ adhiÔÔhÈyÈti taÑ pahÈyakaÑ patvÈ. YaÑ panÈti ettha yanti hetu-atthe nipÈto. IdaÑ khaye ÒÈÓanti yena ÒÈÓena hetubh|tena “khÊÓÈ me jÈtÊ”ti attano jÈtiyÈ khÊÓabhÈvaÑ jÈnÈti, idaÑ evaÑ paccavekkhaÓassa nimittabh|taÑ arahattaphalaÒÈÓaÑ khaye ÒÈÓaÑ nÈma. NÈparaÑ itthattÈyÈti pajÈnÈtÊti etthÈpi yanti ÈnetabbaÑ “yaÑ nÈparaÑ itthattÈyÈti pajÈnÈtÊ”ti. IdaÑ anuppÈde ÒÈÓanti idhÈpi pubbe vuttanayeneva arahattaphalaÒÈÓavasena attho yojetabbo. AÔÔhasÈliniyaÑ1 pana “khaye ÒÈÓaÑ kilesakkhayakare ariyamagge ÒaÓanti vuttaÑ. AnuppÈde ÒÈÓaÑ paÔisandhivasena anuppÈdabh|te taÑtaÑmaggavajjhakilesÈnaÑ anuppÈdapariyosÈne uppanne ariyaphale ÒÈÓan”ti vuttaÑ. Idha pana ubhayampi arahattaphalaÒÈÓavaseneva vibhattaÑ. TenevÈha “imÈni dve ÒÈÓÈni aÒÒÈtÈvindriyan”ti, “ÈrammaÓasa~ketena dve nÈmÈni labbhantÊ”ti ca.

AÒÒindriyaÑ heÔÔhimesu tÊsu phalesu, uparimesu ca tÊsu maggesu uppattiyÈ punappunaÑ uppannamÈnampi anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ viya paÔhamaphaluppattiyÈ aggaphaluppattiyÈ anuppÈdanirodhena nirujjhatÊti Èha “yaÒca anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyan”ti-Èdi. Etena pahÈtabbadhammÈ viya dassanabhÈvanÈhi aggaphaluppattiyÈ tadavasesaphaladhammÈpi anuppÈdanirodhena nirujjhanti. Ko pana vÈdo tebh|makadhammÈnanti dasseti, ekÈ paÒÒÈ aÒÒÈtÈvindriyattÈ. Yadi ekÈ, kathaÑ dvidhÈ vuttÈti Èha “api cÈ”ti-Èdi. ŒrammaÓasa~ketenÈti khaye anuppÈdeti imÈya ÈrammaÓasamaÒÒÈya. SÈ pajÈnanaÔÔhena paÒÒÈti yÈ pubbe sotÈnaÑ pidhÈnakiccÈ vuttÈ paÒÒÈ, sÈ pajÈnanasabhÈvena paÒÒÈ. ItarÈ pana yathÈdiÔÔhaÑ yathÈgahitaÑ ÈrammaÓaÑ apilÈpanaÔÔhena ogÈhanaÔÔhena satÊti. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 96 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 70

13. EvaÑ “paÒÒÈ ceva sati cÈ”ti padassa atthaÑ vivaritvÈ idÈni “nÈmar|pan”ti padassa atthaÑ vivaranto “tattha ye paÒcupÈdÈnakkhandhÈ, idaÑ nÈmar|pan”ti Èha. NÈmar|paÒca vibhÈgena dassento sukhaggahaÓatthaÑ pÈkaÔanÈmar|pameva vibhÈvetuÑ “tattha ye”ti-ÈdimÈha. TaggahaÓeneva hi sahacaraÓÈdinÈ tadaÒÒe cittacetasikÈ r|padhammÈ ca gahitÈ hontÊti. NÈmaggahaÓena cettha khandhattayameva gahitanti “nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttan”ti vuttaÑ. TaÑ pana r|paÑ sampayuttanti? NayidaÑ sampayuttapaccayavasena vuttaÑ. Pacurajanassa pana avibhÈgena gahaÓÊyasabhÈvaÑ sandhÈya vuttanti daÔÔhabbaÑ.

GÈthÈya anupÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu pucchitÈti taÑ caturiddhipÈdamukhena ariyamaggÈdhigamena pattabbanti dassento iddhipÈdabhÈvanÈm|labh|tÈni indriyÈni satipaÒÒÈhi niddhÈretuÑ “tattha sati ca paÒÒÈ ca cattÈri indriyÈnÊ”ti Èha. KusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samanvesamÈnÈ sati sijjhantÊ ekantena samÈdhiÑ nipphÈdeti. SatiggahaÓena cettha pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ idhÈdhippetanti Èha “sati dve indriyÈni, satindriyaÒca samÈdhindriyaÒcÈ”ti. TathÈ anusayasamugghÈtavidhÈyinÊ paÒÒÈ sijjhamÈnÈ na vinÈ catubbidhasammappadhÈnavÊriyaÑ sijjhatÊti vuttaÑ “paÒÒÈ dve indriyÈni paÒÒindriyaÒca vÊriyindriyaÒcÈ”ti.

YÈ imesu cat|su indriyes|ti imesu sati-ÈdÊsu cat|su indriyesu nissayapaccayatÈya adhiÔÔhÈnabh|tesu taÑsahajÈtÈ eva yÈ saddahanÈ. “Imehi cat|hi indriyehÊ”tipi PÈÄi, tassÈ imehi cat|hi indriyehi sampayuttÈti vacanaseso, ÈrammaÓe abhippasÈdalakkhaÓÈ saddhÈ kattukÈmatÈsabhÈvassa chandassa visesapaccayo hotÊti Èha “yÈ saddhÈdhipateyyÈ cittekaggatÈ, ayaÑ chandasamÈdhÊ”ti. SamÈhite citteti vipassanÈsamÈdhinÈ samÈhite citte. IdaÑ pahÈnanti vikkhambhanappahÈnasÈdhako samÈdhi pahÈnanti vutto pajahati etenÈti katvÈ. “PadhÈnan”tipi pÈÔho, aggoti attho. TathÈ hi “samÈdhi ekodÊ”ti vuccati.

“AssÈsapassÈsÈ”ti-ÈdinÈ kÈyavacÊcittasa~khÈrasÊsena taÑsamuÔÔhÈpakÈ vÊriyasa~khÈrÈva gahitÈ. Tehi yÈva bhÈvanÈnipphatti tÈva ekarasena saraÓato sa~kappetabbato ca “sarasa~kappÈ”ti vuttÈ


“evaÑ me bhÈvanÈ hot|”ti yathÈ icchitÈ, tathÈ pavattiyÈ hetubhÈvato. Tadubhayanti chandasamÈdhisa~khÈtaÒca padhÈnasa~khÈrasa~khÈtaÒca vÊriyanti taÑ ubhayaÑ. Ubhayameva hi upacÈravasena aÒÒaÑ viya katvÈ “chandasamÈdhippadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdan”ti vuttaÑ. Abhinnampi hi upacÈravasena bhinnaÑ viya katvÈ voharanti, yathÈ “silÈputtakassa sarÊran”ti.

Tattha ijjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti vÈ tÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iddhi, pajjati etenÈti pÈdo, paÔhamena atthena iddhi eva pÈdo iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈsoti attho. Dutiyena atthena iddhiyÈ pÈdo patiÔÔhÈ adhigam|pÈyoti iddhipÈdo. Tena hi upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ pajjanti pÈpuÓanti. Vivekanissitanti tada~gavivekanissitaÑ samucchedavivekanissitaÑ nissaraÓavivekanissitaÒca iddhipÈdaÑ bhÈvetÊti attho. TathÈ hi ayaÑ iddhipÈdabhÈvanÈnayutto yogÊ vipassanÈkkhaÓe kiccato tada~gavivekanissitaÑ ajjhÈsayato nissaraÓavivekanissitaÑ. MaggakkhaÓe pana kiccato samucchedavivekanissitaÑ ÈrammaÓato nissaraÓavivekanissitaÑ iddhipÈdaÑ bhÈvetÊti. Esa nayo virÈganissitanti-ÈdÊsu.

VivekattÈ1 eva hi virÈgÈdayo, kevalaÒcettha vossaggo duvidho pariccÈgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cÈti. Tattha pariccÈgavossaggo vipassanÈkkhaÓe tada~gavasena, maggakkhaÓe samucchedavasena kilesappahÈnaÑ. Pakkhandanavossaggo vipassanÈkkhaÓe tanninnabhÈvena, maggakkhaÓe ÈrammaÓakaraÓavasena nibbÈnapakkhandanaÑ. Tadubhayampi imasmiÑ lokiyalokuttaramissake atthasaÑvaÓÓanÈnaye yujjati. TathÈ hi ayaÑ paÔhamiddhipÈdo yathÈvuttena pakÈrena kilese pariccajati nibbÈnaÒca pakkhandati. VossaggapariÓÈminti iminÈ pana vacanena vossaggatthaÑ pariÓamantaÑ pariÓataÒca paripaccantaÑ paripakkaÒcÈti attho. AyaÒhi iddhipÈdabhÈvanÈnuyutto yogÊ yathÈ paÔhamo iddhipÈdo kilesapariccÈgavossaggatthaÑ nibbÈnapakkhandanavossaggatthaÒca paripaccati, yathÈ ca paripakko hoti, tathÈ naÑ bhÈvetÊti. SesiddhipÈdesupi eseva nayo. AyaÑ pana viseso–yathÈ chandaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ pavattito samÈdhi chandasamÈdhi. EvaÑ vÊriyaÑ cittaÑ vÊmaÑsaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ pavattito samÈdhi vÊmaÑsÈsamÈdhÊti. ______________________________________________________________ 1. VivekatthÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 72

14. Na kevalaÑ catuttha-iddhipÈdo eva samÈdhiÒÈÓam|lako, atha kho sabbopÊti dassetuÑ “sabbo samÈdhi ÒÈÓam|lako ÒÈÓapubba~gamo ÒÈÓÈnuparivattÊ”ti vuttaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ so eva vÊmaÑsÈsamÈdhÊti vuttoti? VÊmaÑsaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ pavattitattÈti vuttovÈyamattho. Tattha pubbabhÈgapaÒÒÈya ÒÈÓam|lako. AdhigamapaÒÒÈya ÒÈÓapubba~gamo. PaccavekkhaÓapaÒÒÈya ÒÈÓÈnuparivatti. Atha vÈ pubbabhÈgapaÒÒÈya ÒÈÓam|lako. UpacÈrapaÒÒÈya ÒÈÓapubba~gamo. AppanÈpaÒÒÈya ÒÈÓÈnuparivatti. UpacÈrapaÒÒÈya vÈ ÒÈÓam|lako. AppanÈpaÒÒÈya ÒÈÓapubba~gamo. AbhiÒÒÈpaÒÒÈya ÒÈÓÈnuparivattÊti veditabbaÑ.

YathÈ pureti yathÈ samÈdhissa pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓÈnuparivattibhÈvena pure pubbe atÊtÈsu jÈtÊsu asa~khyeyyesupi saÑvaÔÔavivaÔÔesu attano paresaÒca khandhaÑ khandh|panibaddhaÒca duppaÔivijjhaÑ nÈma natthi, tathÈ pacchÈ samÈdhissa anÈgataÑsaÒÈÓÈnuparivattibhÈvena anÈgatÈsu jÈtÊsu asa~khyeyyesupi saÑvaÔÔavivaÔÔesu attano paresaÒca khandhaÑ khandh|panibaddhaÒca duppaÔivijjhaÑ nÈma natthÊti attho.

YathÈ pacchÈti yathÈ samÈdhissa cetopariyaÒÈÓÈnuparivattibhÈvena anÈgatesu sattasu divasesu parasattÈnaÑ cittaÑ duppaÔivijjhaÑ nÈma natthi, tathÈ pure atÊtesu sattasu divasesu parasattÈnaÑ cittaÑ duppaÔivijjhaÑ nÈma natthÊti attho. YathÈ divÈti yathÈ divasabhÈge s|riyÈlokena andhakÈrassa vidhamitattÈ cakkhumantÈnaÑ sattÈnaÑ ÈpÈthagataÑ cakkhuviÒÒeyyaÑ r|paÑ suviÒÒeyyaÑ. TathÈ rattinti tathÈ rattibhÈge catura~gasamannÈgatepi andhakÈre vattamÈne samÈdhissa dibbacakkhuÒÈÓÈnuparivattitÈya duppaÔivijjhaÑ r|pÈyatanaÑ natthi.

YathÈ rattiÑ tathÈ divÈti yathÈ ca rattiyaÑ tathÈ divÈti atisukhumaÑ kenaci tirohitaÑ yaÒca atid|re, taÑ sabbar|paÑ duppaÔivijjhaÑ nÈma natthi. YathÈ ca r|pÈyatane vuttaÑ, tathÈ samÈdhissa dibbasotaÒÈÓÈnuparivattitÈya saddÈyatane ca netabbaÑ. TenevÈha “iti vivaÔena cetasÈ”ti-Èdi. Tattha apariyonaddhenÈti abhiÒÒÈÒÈÓassa pÈribandhakakilesehi anajjhotthaÔena, apariyonaddhattÈ eva sappabhÈsaÑ cittaÑ. Eteneva samÈdhissa iddhividhaÒÈÓÈnuparivattitÈpi vuttÈ evÈti daÔÔhabbaÑ. PaÒcindriyÈnÊti iddhipÈdasampayuttÈni sekkhassa paÒcindriyÈni adhippetÈnÊti


Èha “kusalÈnÊ”ti. Cittasahabh|nÊti-Èdi tesaÑ viÒÒÈÓanirodhena nirodhadassanatthaÑ ÈraddhaÑ. TathÈ “nÈmar|paÒcÈ”ti-Èdi. TenetaÑ dasseti “na kevalaÑ paÒcindriyÈni eva, atha kho nÈmar|paÒca viÒÒÈÓahetukaÑ viÒÒÈÓassa nirodhÈ nirujjhatÊ”ti.

TassÈti viÒÒÈÓassa. Het|ti taÓhÈ-avijjÈdiko. AnÈhÈranti padassa atthavivaraÓaÑ. Anabhinanditanti abhinandanabh|tÈya taÓhÈya pahÊnattÈ eva apatthitaÑ. Tato eva appaÔisandhikaÑ viÒÒÈÓaÑ taÑ nirujjhati. YathÈ ca viÒÒÈÓaÑ, evaÑ nÈmar|pampi viÒÒÈÓasa~khÈtassa hetuno paccayassa ca abhÈvÈ tappaccayÈnaÑ sa~khÈrÈdÊnaÑ abhÈvÈ ahetu appaccayaÑ. SesaÑ pÈkaÔameva. PucchÈvissajjanavicayopi vuttanayÈnusÈrena veditabbo.

EvaÑ anusandhipucchampi dassetvÈ heÔÔhÈ sattÈdhiÔÔhÈnÈ dhammÈdhiÔÔhÈnÈ ca pucchÈ visuÑ visuÑ dassitÈti idÈni tÈ saha dassetuÑ “ye ca sa~khÈtadhammÈse”ti-Èdi ÈraddhaÑ. TatthÈyaÑ padattho–sa~khÈtadhammÈti aniccÈdivasena parivÊmaÑsitadhammÈ, arahataÑ etaÑ adhivacanaÑ. SekkhÈti sÊlÈdÊni sikkhamÈnÈ avasesÈ ariyapuggalÈ. Puth|ti bah| satta janÈ. TesaÑ me nipako iriyaÑ, puÔÔho pabr|hÊti tesaÑ sekhÈsekhÈnaÑ nipako paÓÉito tvaÑ BhagavÈ paÔipattiÑ puÔÔho me br|hÊti. SesaÑ PÈÄivaseneva viÒÒÈyati. 15. KissÈti kissa hetu, kena kÈraÓenÈti attho. SekhÈsekhavipassanÈ pubba~gamappahÈnayogenÈti sekhe asekhe vipassanÈpubba~gamappahÈne ca pucchanayogena, pucchÈvidhinÈti attho.

VissajjanagÈthÈyaÑ kÈmesu nÈbhigijjheyyÈti vatthukÈmesu kilesakÈmena na abhigijjheyya. ManasÈ’nÈvilo siyÈti byÈpÈdavitakkÈdayo kÈyaduccaritÈdayo ca manaso ÈvilabhÈvakare dhamme pajahanto cittena anÈvilo bhaveyya. YasmÈ pana asekkho aniccatÈdivasena sabbadhammÈnaÑ paritulitattÈ kusalo sabbadhammesu kÈyÈnupassanÈsati-ÈdÊhi ca sato sabbakilesÈnaÑ bhinnattÈ uttamabhikkhubhÈvaÑ patto ca hutvÈ sabba-iriyÈpathesu pavattati, tasmÈ “Kusalo -pa- paribbaje”ti ÈhÈti ayaÑ sa~khepattho.

KhuddakanikÈya 74

Tattha yaÑ pucchÈgÈthÈyaÑ “nipako”ti padaÑ vuttaÑ, taÑ BhagavantaÑ sandhÈya vuttaÑ, Bhagavato ca nepakkaÑ ukkaÑsapÈramippattaÑ anÈvaraÓaÒÈÓadassanena dÊpetabbanti anÈvaraÓaÒÈÓaÑ tÈva kammadvÈrabhedehi vibhajitvÈ sekhÈsekhapaÔipadaÑ dassetuÑ “Bhagavato sabbaÑ kÈyakamman”ti-Èdi vuttaÑ. Tena sabbattha appaÔihataÒÈÓadassanena TathÈgatassa sekhÈsekhapaÔipatti-desanÈkosallameva vibhÈveti. Tattha ko cÈti kva ca, kasmiÑ visayeti attho. TaÑ visayaÑ dasseti “yaÑ anicce dukkhe anattani cÈ”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–ÒÈÓadassanaÑ nÈma uppajjamÈnaÑ “sabbaÑ sa~khataÑ aniccaÑ dukkhaÑ sabbe dhammÈ anattÈ”ti uppajjati, tassa pana tasmiÑ visaye yena appavatti, so paÔighÈtoti, etena lakkhaÓattayappaÔivedhassa durabhisambhavataÑ anaÒÒasÈdhÈraÓataÒca dasseti. LakkhaÓattayavibhÈvanena hi Bhagavato catusaccappaÔivedhaÑ sammÈsambodhiÒca paÓÉitÈ paÔijÈnanti.

AÒÒÈÓaÑ adassananti taÑ paÔighÈtaÑ sar|pato dasseti. ChaÄÈrammaÓasabhÈvappaÔicchÈdako hi sammoho ÒÈÓadassanassa paÔighÈtoti. YasmiÑ visaye ÒÈÓadassanaÑ uppattirahaÑ, tattheva tassa paÔighÈtena bhavitabbanti Èha “yaÑ anicce dukkhe anattani cÈ”ti. YathÈ idha purisoti-Èdi upamÈdassanaÑ. TatridaÑ opammasaÑsandanaÑ–puriso viya sabbo loko, tÈrakar|pÈni viya cha ÈrammaÓÈni, tassa purisassa tÈrakar|pÈnaÑ dassanaÑ viya lokassa cakkhuviÒÒÈÓÈdÊhi yathÈrahaÑ chaÄÈrammaÓajÈnanaÑ, tassa purisassa tÈrakar|pÈni passantassÈpi “ettakÈni satÈni, ettakÈni sahassÈnÊ”ti-ÈdinÈ gaÓanasa~ketena ajÈnanaÑ viya lokassa r|pÈdi-ÈrammaÓaÑ kathaÒci jÈnantassÈpi aniccÈdilakkhaÓattayÈnavabodhoti. SesaÑ pÈkaÔameva.

IdÈni yehi padehi BhagavatÈ Èyasmato Ajitassa sekhÈsekhapaÔipadÈ vuttÈ, tesaÑ padÈnaÑ atthaÑ vibhajituÑ “tattha sekhenÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tatthÈti nipÈtamattaÑ, tasmiÑ vÈ vissajjane. SekhenÈti sikkhÈ etassa sÊlanti sekho, tena sekhena. DvÊsu dhammes|ti duvidhesu dhammes|ti adhippÈyo. PariyuÔÔhÈnÊyes|ti dosena pariyuÔÔhitena yattha parivattitabbaÑ, tesu ÈghÈtavatth|s|ti attho. “PaÔighaÔÔhÈnÊyes|”tipi pÈÔho, soyevattho.


Ettha ca gedhapaÔisedhacodanÈyaÑ gedhanimitto doso gedhe sati hotÊti tatopi cittassa rakkhitabbatÈ niddhÈretvÈ vuttÈ. YasmÈ pana BhagavatÈ “kÈmesu nÈbhigijjheyyÈ”ti1 vuttaÑ, tasmÈ “tattha yÈ icchÈ”ti-ÈdinÈ gedhavasena niddeso kato. Atha vÈ dosato cittassa rakkhitabbatÈ gÈthÈya dutiyapÈdena vuttÈyevÈti daÔÔhabbÈ. DutiyapÈdena hi sesakilesavodÈnadhammÈ dassitÈ. TathÈ hi uppannÈnuppannabhedato sammÈvÈyÈmassa visayabhÈvena sabbe saÑkilesavodÈnadhamme catudhÈ vibhajitvÈ sammappadhÈnamukhena sekhapaÔipadaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ dassetuÑ “sekhÈ abhigijjhanto”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha anÈvilasa~kappoti ÈvilÈnaÑ kÈmasa~kappÈdÊnaÑ abhÈvena anÈvilasa~kappo. Tato eva ca anabhigijjhanto vÈyamati, vÊriyaÑ pavatteti. KathaÑ vÈyamatÊti Èha “so anuppannÈnan”ti-Èdi.

Tattha soti uttarivisesatthÈya paÔipajjamÈno sekkho. AnuppannÈnanti anibbattÈnaÑ. PÈpakÈnanti lÈmakÈnaÑ. AkusalÈnaÑ dhammÈnanti akosallasambh|tÈnaÑ dhammÈnaÑ. AnuppÈdÈyÈti na uppÈdanatthÈya. ChandaÑ janetÊti kattukamyatÈsa~khÈtaÑ kusalacchandaÑ uppÈdeti. VÈyamatÊti payogaparakkamaÑ karoti. VÈriyaÑ ÈrabhatÊti kÈyikacetasikaviriyaÑ karoti. CittaÑ paggaÓhÈtÊti teneva sahajÈtavÊriyena cittaÑ ukkhipati. PadahatÊti padhÈnavÊriyaÑ karoti. VÈyamatÊti-ÈdÊni pana cattÈri padÈni ÈsevanÈbhÈvanÈbahulÊkammasÈtaccakiriyÈhi yojetabbÈni. UppannÈnaÑ pÈpakÈnanti anuppannÈti avattabbataÑ ÈpannÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ. PahÈnÈyÈti pajahanatthÈya. AnuppannÈnaÑ kusalÈnanti anibbattÈnaÑ kosallasambh|tÈnaÑ dhammÈnaÑ. UppÈdÈyÈti uppÈdanatthÈya. UppannÈnanti nibbattÈnaÑ. ®hitiyÈti ÔhitatthaÑ. AsammosÈyÈti anassanatthaÑ. BhiyyobhÈvÈyÈti punappunaÑ bhÈvÈya. VepullÈyÈti vipulabhÈvÈya. BhÈvanÈyÈti vaÉÉhiyÈ. PÈrip|riyÈti parip|raÓatthÈyÈti ayaÑ tÈva padattho. 16. “Katame anuppannÈ”ti-Èdi akusaladhammÈ kusaladhammÈ ca yÈdisÈ anuppannÈ yÈdisÈ ca uppannÈ, te dassetuÑ ÈraddhaÑ. Tattha ime anuppannÈti ime kÈmavitakkÈdayo asamudÈcÈravasena vÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 36, 40; Khu 10. 16, 19 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 76

ananubh|tÈrammaÓavasena vÈ anuppannÈ nÈma. AÒÒathÈ hi anamatagge saÑsÈre anuppannÈ nÈma akusalÈ dhammÈ natthi. VitakkattayaggahaÓaÒcettha1nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ. Akusalam|lÈnÊti anusayÈ eva sabbesaÑ akusalÈnaÑ m|labhÈvato evaÑ vuttÈ, na lobhÈdayo eva. Ime uppannÈ anusayÈ bh|miladdhuppannÈ asamugghÈÔituppannÈti-Èdi uppannapariyÈyasabbhÈvato nÈmavasena uppannÈ nÈma, na vattamÈnabhÈvenÈti attho. Ime anuppannÈ kusalÈ dhammÈti ime sotÈpannassa saddhÈdayo sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipannassa anuppannÈ kusalÈ dhammÈ nÈma, ko pana vÈdo puthujjanÈnanti dasseti. Kusalasaddo cettha bÈhitikasutte2 viya anavajjapariyÈyo daÔÔhabbo. Ime uppannÈ kusalÈ dhammÈti ime paÔhamamagge saddhÈdayo sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipannassa uppannÈ kusalÈ dhammÈ nÈma.

SatipaÔÔhÈnabhÈvanÈya suniggahito kÈmavitakkoti Èha “yena kÈmavitakkaÑ vÈreti, idaÑ satindriyan”ti. AnavajjasukhapadaÔÔhÈnena avikkhepena cetodukkhasannissayo vikkhepapaccayo byÈpÈdavitakko suniggahitoti vuttaÑ “yena byÈpÈdavitakkaÑ vÈreti, idaÑ samÈdhindriyan”ti. Kusalesu dhammesu ÈraddhavÊriyo parÈparÈdhaÑ sukhena sahatÊti vÊriyena vihiÑsÈvitakko suniggahitoti3 Èha “yena vihiÑsÈvitakkaÑ vÈreti, idaÑ vÊriyindriyan”ti. SamÈdhi-ÈdÊnampi yathÈsakaÑ paÔipakkhappahÈnaÑ paÒÒavantasseva ijjhatÊti imamatthaÑ dassento Èha “yena uppannuppanne”ti-Èdi.

EtesaÑ yathÈniddhÈritÈnaÑ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ savisaye jeÔÔhakabhÈvaÑ dassetuÑ “saddhindriyaÑ kattha daÔÔhabban”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyameva. ImesaÒca saddhÈdÊnaÑ sekhÈnaÑ indriyÈnaÑ nibbattiyÈ sabbepi sekhÈ dhammÈ matthakappattÈ hontÊti dassento “evaÑ sekho”ti-ÈdinÈ sekhapaÔipadaÑ nigameti. 17. EvaÑ sekhapaÔipadaÑ vibhajitvÈ idÈni asekhapaÔipadaÑ vibhajituÑ “kusalo sabbadhammÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha sabbadhammÈnanti iminÈ padena vuttadhamme tÈva vibhajitvÈ tattha asekkhassa kosallaÑ dassetuÑ “loko ______________________________________________________________ 1. VitakkattayapahÈnaÒcettha (SÊ) 2. Ma 2. 314 piÔÔhÈdÊsu. 3. Suniggahoti (SÊ, Ka)


nÈmÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ vuttatthameva. Kilesalokena bhavaloko samudÈgacchatÊti kÈmÈvacaradhammaÑ nissÈya r|pÈr|pÈvacaradhamme samudÈgametÊti attho. Soti so mahaggatadhammesu, parittamahaggatadhammesu vÈ Ôhito. IndriyÈni nibbattetÊti sÊlasamÈdhayo nibbedhabhÈgiye katvÈ vimuttiparipÈcanÊyÈni saddhÈdÊni indriyÈni uppÈdeti. Indriyesu bhÈviyamÈnes|ti yathÈvutta-indriyesu vaÉÉhiyamÈnesu r|pÈr|papariggahÈdivasena neyyassa pariÒÒÈ bhavati.

DassanapariÒÒÈti ÒÈtapariÒÒÈ. BhÈvanÈpariÒÒÈti tÊraÓapariÒÒÈpahÈnapariÒÒÈ ca. “SÈ duvidhenÈ”ti-ÈdinÈ sa~khepato vuttamatthaÑ “yadÈ hi sekho”ti-ÈdinÈ vivarati. Tattha “nibbidÈsahagatehi saÒÒÈmanasikÈrehÊ”ti iminÈ balavavipassanaÑ dasseti. YadÈ hi sekhoti cettha sikkhanasÊlatÈya kalyÈÓaputhujjanopi sekhapadena sa~gahitoti katvÈ “dve dhammÈ kosallaÑ gacchanti dassanakosallaÒcÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ayamettha adhippÈyo–yadÈ kalyÈÓaputhujjano pubbabhÈgasikkhaÑ sikkhanto nibbidÈsahagatehi saÒÒÈmanasikÈrehi Òe yyaÑ parijÈnÈti, tadÈ tassa te vipassanÈdhammÈ dassanakosallaÑ paÔhamamaggaÒÈÓaÑ gacchanti sampÈpuÓanti tena saddhiÑ ghaÔenti. YadÈ pana sotÈpannÈdisekho vuttanayena neyyaÑ parijÈnÈti, tadÈ tassa te vipassanÈdhammÈ bhÈvanÈkosallaÑ gacchantÊti.

TaÑ ÒÈÓanti yÈ pubbe neyyassa pariÒÒÈ vuttÈ, taÑ neyyaparijÈnanaÒÈÓaÑ. PaÒcavidhena veditabbanti visayabhedena tassa bhedaÑ dasseti. DhammÈnaÑ salakkhaÓe ÒÈÓanti r|pÈr|padhammÈnaÑ kakkhaÄaphusanÈdisalakkhaÓe ÒÈÓaÑ. TaÑ pana yasmÈ sabbaÑ neyyaÑ1 hetuhetuphalabhedato duvidhameva hoti, tasmÈ “dhammapaÔisambhidÈ ca atthapaÔisambhidÈ cÈ”ti niddiÔÔhaÑ.

PariÒÒÈti tÊraÓapariÒÒÈ adhippetÈ. YasmÈ panassa r|pÈr|padhamme salakkhaÓato paccayato ca abhijÈnitvÈ kusalÈdivibhÈgehi te pariggahetvÈ aniccÈdivasena jÈnanÈ hoti, tasmÈ “evaÑ abhijÈnitvÈ yÈ parijÈnanÈ, idaÑ kusalan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha evaÑgahitÈti evaÑ aniccÈdito kalÈpasammasanÈdivasena gahitÈ sammasitÈ. IdaÑ phalaÑ nibbattentÊti idaÑ udayabbayaÒÈÓÈdikaÑ phalaÑ paÔipÈÔiyÈ ______________________________________________________________ 1. ©e yyaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 78

uppÈdenti, nimittassa kattubhÈvena upacaraÓato yathÈ ariyabhÈvakarÈni saccÈni ariyasaccÈnÊti. Tesanti udayabbayaÒÈÓÈdÊnaÑ. EvaÑgahitÈnanti evaÑpavattitÈnaÑ. AyaÑ atthoti ayaÑ saccÈnaÑ anubodhapaÔivedho attho. YathÈ hi pariÒÒÈpaÒÒÈ sammasitabbadhamme sammasanadhamme tattha sammasanÈkÈraÑ parijÈnÈti, evaÑ sammasanaphalampi parijÈnÈtÊti katvÈ ayaÑ nayo dassito.

Ye akusalÈti samudayasaccamÈha. Sabbe hi akusalÈ samudayapakkhiyÈti. Ye kusalÈti maggadhammÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo. Yadipi phaladhammÈpi sacchikÈtabbÈ, catusaccappaÔivedhassa pana adhippetattÈ “katame dhammÈ sacchikÈtabbÈ, yaÑ asa~khatan”ti vuttaÑ. Atthakusaloti paccayuppannesu atthesu kusalo. Dhammakusaloti paccayadhammesu kusalo. PÈÄi-atthapÈÄidhammÈ vÈ atthadhammÈ. KalyÈÓatÈkusaloti yuttatÈkusalo, catunayakovidoti attho, desanÈyuttikusalo vÈ. PhalatÈkusaloti khÊÓÈsavaphalakusalo. “Œyakusalo”ti-ÈdÊsu Èyoti vaÉÉhi. SÈ anatthahÈnito aÔÔhuppattito ca duvidhÈ. ApÈyÈti avaÉÉhi. SÈpi atthahÈnito anaÔÔhuppattito ca duvidhÈ. UpÈyoti sattÈnaÑ accÈyike kicce vÈ bhaye vÈ uppanne tassa tikicchanasamatthaÑ ÔhÈnuppattikÈraÓaÑ, tattha kusaloti attho. KhÊÓÈsavo hi sabbaso avijjÈya pahÊnattÈ paÒÒÈvepullappatto etesu ÈyÈdÊsu kusaloti. EvaÑ asekhassa kosallaÑ ekadesena vibhÈvetvÈ puna anavasesato dassento “mahatÈ kosallena samannÈgato”ti Èha.

PariniÔÔhitasikkhassa asekhassa satokÈritÈya aÒÒaÑ payojanaÑ natthÊti vuttaÑ “diÔÔhadhammasukhavihÈratthan”ti. IdÈni yathÈniddiÔÔhaÑ sekhÈsekhapaÔipadaÑ nigamento “imÈ dve cariyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha bojjhanti bujjhitabbaÑ. TaÑ catubbidhanti taÑ bojjhaÑ catubbidhaÑ, catusaccabhÈvato. EvaÑ jÈnÈtÊti evaÑ pariÒÒÈbhisamayÈdivasena yo jÈnÈti. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ asekho sativepullappatto nippariyÈyena “sato abhikkamatÊ”ti-ÈdinÈ vuccatÊti. SesaÑ uttÈnatthameva. IdhÈpi pucchÈvissajjanavicayÈ pubbe vuttanayÈnusÈrena veditabbÈ.


EttÈvatÈ ca mahÈthero vicayahÈraÑ vibhajanto Ajitasuttavasena1 pucchÈvicayaÑ vissajjanavicayaÒca dassetvÈ idÈni suttantaresupi pucchÈvissajjanavicayÈnaÑ nayaÑ dassento “evaÑ pucchitabbaÑ, evaÑ vissajjitabban”ti Èha. Tattha evanti iminÈ nayena. Pucchitabbanti pucchÈ kÈtabbÈ, ÈcikkhitabbÈ vÈ, vivecetabbÈti attho. EvaÑ vissajjitanti etthÈpi eseva nayo. Suttassa cÈti-Èdi anugÊtivicayanidassanaÑ. AnugÊti atthato ca byaÒjanato ca samÈnetabbÈti suttantaradesanÈsa~khÈtÈ anugÊti atthato byaÒjanato ca saÑvaÓÓiyamÈnena suttena samÈnÈ sadisÊ kÈtabbÈ, tasmiÑ vÈ sutte sammÈ ÈnetabbÈ. AtthÈpagatanti atthato apetaÑ, asambandhatthaÑ vÈ dasadÈÄimÈdivacanaÑ viya. TenevÈha “samphappalÈpaÑ bhavatÊ”ti. Etena atthassa samÈnetabbatÈya kÈraÓamÈha. DunnikkhitassÈti asammÈvuttassa. Dunnayoti dukkhena netabbo, netuÑ vÈ asakkuÓeyyo. ByaÒjanupetanti sabhÈvaniruttisamupetaÑ.

EvaÑ anugÊtivicayaÑ dassetvÈ niddesavÈre “suttassa yo pavicayo”ti saÑkhittena vuttamatthaÑ vibhajituÑ “suttaÒca pavicinitabban”ti vatvÈ tassa vicinanÈkÈraÑ dassento “kiÑ idaÑ suttaÑ Èhacca vacanan”ti-ÈdimÈha. Tattha Èhacca vacananti Bhagavato ÔhÈnakaraÓÈni2 Èhacca abhihantvÈ pavattavacanaÑ, SammÈsambuddhena sÈmaÑ desitasuttanti attho. Anusandhivacananti sÈvakabhÈsitaÑ. TaÒhi Bhagavato vacanaÑ anusandhetvÈ pavattanato “anusandhivacanan”ti vuttanti. NÊtatthanti yathÈrutavasena ÒÈtabbatthaÑ. Neyyatthanti niddhÈretvÈ gahetabbatthaÑ. SaÑkilesabhÈgiyanti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ attho paÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈyaÑ Èvi bhavissati. YasmÈ pana Bhagavato desanÈ soÄasavidhe sÈsanapaÔÔhÈne ekaÑ bhÈgaÑ abhajantÊ nÈma natthi, tasmÈ sopi nayo vicetabbabhÈvena idha nikkhitto.

KuhiÑ imassa suttassÈti imassa suttassa kasmiÑ padese ÈdimajjhapariyosÈnesu. SabbÈni saccÈni passitabbÈnÊti dukkhasaccaÑ suttassa “kuhiÑ kasmiÑ padese kasmiÑ vÈ pade passitabbaÑ niddhÈretvÈ vicetuÑ, samudayasaccaÑ nirodhasaccaÑ maggasaccaÑ kuhiÑ passitabbaÑ daÔÔhabbaÑ niddhÈretvÈ vicetun”ti evaÑ sabbÈni saccÈni uddharitvÈ vicetabbÈnÊti adhippÈyo. ŒdimajjhapariyosÈneti evaÑ suttaÑ pavicetabbanti-Èdito majjhato ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 24 piÔÔhesu. 2. KaraÓÈdiÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 80

pariyosÈnato ca evaÑ iminÈ pucchÈvicayÈdinayena suttaÑ pavicitabbanti attho. Ettha ca pucchÈvissajjanapubbÈparÈnugÊtivicayÈ PÈÄiyaÑ sar|peneva dassitÈ. AssÈdÈdivicayo pana saccaniddhÈraÓamukhena nayato dassito, so niddesavÈre vuttanayeneva veditabbo, tabbicayeneva ca padavicayo siddhoti.

VicayahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. YuttihÈravibha~gavaÓÓanÈ

18. Tattha katamo yuttihÈroti-Èdi YuttihÈravibha~go. Tattha kiÑ yojayatÊti yuttihÈrassa visayaÑ pucchati. Ko panetassa visayo? AtathÈkÈrena gayhamÈnÈ suttatthÈ visayo, tehi tena sÈtisayaÑ yÈthÈvato yuttiniddhÈraÓena yojetabbÈ. Itaresupi ayaÑ hÈro icchito eva. TaÑ pana bh|takathanamattaÑ hoti. YasmÈ panÈyaÑ yuttigavesanÈ nÈma na mahÈpadesena vinÈ, tasmÈ yuttihÈraÑ vibhajanto tassa lakkhaÓaÑ tÈva upadisituÑ “cattÈro mahÈpadesÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha mahÈpadesÈti mahÈ-apadesÈ, BuddhÈdayo mahante apadisitvÈ vuttÈni mahÈkÈraÓÈnÊti attho. Atha vÈ mahÈpadesÈti mahÈ-okÈsÈ, mahantÈni dhammassa patiÔÔhÈnÈnÊti vuttaÑ hoti. TatrÈyaÑ vacanattho–apadissatÊti apadeso, Buddho apadeso etassÈti BuddhÈpadeso. Esa nayo sesesupi. “SammukhÈ metaÑ Bhagavato sutan”ti-ÈdinÈ kenaci Èbhatassa ganthassa dhammoti vÈ adhammoti vÈ vinicchayane kÈraÓaÑ. KiÑ pana tanti? Tassa tathÈ Èbhatassa suttotaraÓÈdi eva. Yadi evaÑ kathaÑ cattÈroti? Apadisitabbabhedato. Dhammassa hi dve sampadÈyo BhagavÈ sÈvakÈ ca. Tesu sÈvakÈ saÑghagaÓapuggalavasena tividhÈ. “EvamamumhÈ mayÈyaÑ dhammo paÔiggahito”ti apadisitabbÈnaÑ bhedena cattÈro. TenÈha “BuddhÈpadeso -pa- ekattherÈpadeso”ti. TÈni padabyaÒjanÈnÊti kenaci Èbhatasuttassa padÈni byaÒjanÈni ca, atthapadÈni ceva byaÒjanapadÈni cÈti attho. SaÑvaÓÓakena vÈ saÑvaÓÓanÈvasena


ÈhariyamÈnÈni padabyaÒjanÈni. Sutte otÈrayitabbÈnÊti sutte anuppavesitabbÈni. SandassayitabbÈnÊti saÑsandetabbÈni. UpanikkhipitabbÈnÊti pakkhitabbÈni.

SuttÈdÊni dassetuÑ “katamasmin”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yasmÈ Bhagavato vacanaÑ ekagÈthÈmattampi saccavinimuttaÑ natthi, tasmÈ sutteti padassa atthaÑ dassetuÑ “cat|su ariyasacces|”ti vuttaÑ. AÔÔhakathÈyaÑ pana tÊÓi piÔakÈni suttanti vuttaÑ, taÑ iminÈ nettivacanena aÒÒadatthu saÑsandati ceva sameti cÈti daÔÔhabbaÑ. YÈvadeva anupÈdÈparinibbÈnatthÈ Bhagavato desanÈ, sÈ ekantena rÈgÈdikilesav|pasamaÑ vadatÊti vinayetipadassa atthaÑ dassento “rÈgavinaye”ti-ÈdimÈha. Vinayoti hi kÈraÓaÑ rÈgÈdiv|pasamanimittaÑ idhÈdhippetaÑ. YathÈha–

“Ye kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi, ime dhammÈ sarÈgÈya saÑvattanti no virÈgÈya, saÒÒogÈya saÑvattanti no visaÒÒogÈya, ÈcayÈya saÑvattanti no apacayÈya, mahicchatÈya saÑvattanti no appicchatÈya, asantuÔÔhiyÈ saÑvattanti no santuÔÔhiyÈ, sa~gaÓikÈya saÑvattanti no pavivekÈya, kosajjÈya saÑvattanti no vÊriyÈrambhÈya, dubbharatÈya saÑvattanti no subharatÈya, ekaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi ‘neso dhammo, neso vinayo, netaÑ SatthusÈsanan’ti. Ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi ime dhammÈ virÈgÈya saÑvattanti no sarÈgÈya, visaÒÒogÈya saÑvattanti no saÒÒogÈya, apacayÈya saÑvattanti no ÈcayÈya, appicchatÈya saÑvattanti no mahicchatÈya, santuÔÔhiyÈ saÑvattanti no asantuÔÔhiyÈ, pavivekÈya saÑvattanti no sa~gaÓikÈya, vÊriyÈrambhÈya saÑvattanti no kosajjÈya, subharatÈya saÑvattanti no dubbharatÈya, ekaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi ‘eso dhammo, eso vinayo, etaÑ SatthusÈsanan’ti”1.

DhammatÈyantipadassa atthaÑ dassetuÑ “paÔiccasamuppÈde”ti vuttaÑ. PaÔiccasamuppÈdo hi ÔhitÈva sÈ dhÈtu dhammaÔÔhitatÈ dhammaniyÈmatÈti2 vutto. ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 449, 450 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 289 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 82

“DhammatÈyaÑ upanikkhipitabbÈnÊ”ti idaÑ PÈÄiyaÑ natthi, atthadassanavasena pana idha vuttanti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca pavattiÑ nivattiÑ tadupÈyaÒca bÈdhakÈdibhÈve niyataÑ paridÊpento sutte otarati nÈma. Ekantena rÈgÈdikilesavinayaÑ vadanto vinaye sandissati nÈma. TathÈ sassataÑ ucchedaÒca vajjetvÈ ekattanayÈdiparidÊpanena sabhÈvadhammÈnaÑ paccayapaccayuppannabhÈvaÑ vibhÈvento dhammataÑ na vilometi nÈma.

EvaÑvidho ca kÈmÈsavÈdikaÑ ÈsavaÑ na uppÈdetÊti imamatthaÑ dassento “yadi cat|su ariyasacces|”ti-ÈdimÈha. Nanu ca anulomato paÔiccasamuppÈdo pavatti, paÔilomato nivattÊti so cattÈri ariyasaccÈni anupaviÔÔho kasmÈ idha visuÑ gahitoti? SaccametaÑ. Idha pana visuÑ gahaÓaÑ dhammÈnaÑ paccayÈyattavuttidassanena aniccapaccayalakkhaÓaÑ asamatthapaccayalakkhaÓaÑ nirÊhapaccayalakkhaÓaÒca vibhÈvetvÈ tesaÑ udayavantatÈ tato eva vayavantatÈ tadubhayena aniccatÈ udayabbayapaÔipÊÄanena dukkhatÈ anattatÈti tilakkhaÓasamÈyogaparidÊpanÊ sabbadiÔÔhigatakumatividdhaÑsanÊ anaÒÒasÈdhÈraÓÈ sÈsanasampatti pakÈsitÈ hotÊti dassanatthaÑ.

Ettha ca suttaÑ suttÈnulomaÑ ÈcariyavÈdo attanomatÊti idaÑ catukkaÑ veditabbaÑ–tattha suttaÑ nÈma tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhÈni tÊÓi piÔakÈni. SuttÈnulomaÑ nÈma mahÈpadesÈ, yaÑ “anulomakappiyan”ti vuccati. ŒcariyavÈdo nÈma AÔÔhakathÈ. Attanomati nÈma nayaggÈhena anubuddhiyÈ attano paÔibhÈnaÑ. Tattha suttaÑ appaÔibÈhiyaÑ, taÑ paÔibÈhantena satthÈva paÔibÈhito hoti. AnulomakappiyaÑ pana suttena samentameva gahetabbaÑ, na itaraÑ. ŒcariyavÈdopi suttena samento eva gahetabbo, na itaro. TathÈ attanomati, sÈ pana sabbadubbalÈti.

IdÈni yadatthaÑ idha cattÈro mahÈpadeso ÈbhatÈ, taÑ dassetuÑ “cat|hi mahÈpadesehÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yaÑ yanti yaÑ yaÑ atthajÈtaÒca dhammajÈtaÒca. YujjatÊti yathÈvuttehi cat|hi mahÈpadesehi yujjati. Yena yenÈti yena yena kÈraÓena. YathÈ yathÈti yena yena pakÈrena. TaÑ taÑ gahetabbanti saÑvaÓÓiyamÈne sutte Èbhatena kÈraÓena pasa~gena pakÈrena ca suttato uddharitvÈ saÑvaÓÓanÈvasena


gahetabbanti attho. Tena catumahÈpadesÈviruddhÈya yuttiyÈ suttato atthe niddhÈretvÈ yuttihÈrayojanÈ kÈtabbÈti dasseti. 19. IdÈni taÑ yuttiniddhÈraÓaÑ dassetuÑ “paÒhaÑ pucchitenÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kati padÈnÊti kittakÈni padÈni. PariyogÈhitabbanti padassa atthaÑ dassetuÑ “vicetabban”ti vuttaÑ. YattakÈni padÈni yathÈdhippetaÑ atthaÑ abhivadanti, tattakÈni padÈni tadatthassekassa ÒÈtuÑ icchitattÈ “eko paÒho”ti vuccati, tÈni pana ekagÈthÈyaÑ yadi vÈ sabbÈni padÈni yÈva yadi vÈ ekaÑ padaÑ ekaÑ atthaÑ abhivadati, ekoyeva so paÒhoti imamatthaÑ dasseti “yadi sabbÈnÊ”ti-ÈdinÈ. Tanti taÑ paÒhaÑ. AÒÒÈtabbanti ÈjÈnitabbaÑ. KiÑ ime dhammÈti-Èdi ÈjÈnanÈkÈradassanaÑ. Tattha dhammÈti pariyattidhammÈ. NÈnatthÈti nÈnÈ atthÈ.

PucchÈgÈthÈyaÑ ayaÑ padattho–kenassubbhÈhato lokoti ayaÑ sattaloko coro viya coraghÈtakena kena abhihato vadhÊyatÊti attho. Kenassu parivÈritoti mÈluvalatÈya viya nissitarukkho kena loko ajjhotthaÔo. Kena sallena otiÓÓoti kena visapÊtadhurappena viya sarÊrabbhantaranimuggena sallena anupaviÔÔho. Kissa dh|pÈyitoti kissa kena kÈraÓena dh|pÈyito santÈpito loko. SadÈti padaÑ sabbattha yojetabbaÑ. Teti cattÈri padÈni. PaÒhasaddÈpekkhÈya pulli~ganiddeso. “VissajjetÊ”ti etena vissajjanato tayo paÒhÈti ÒÈyatÊti dasseti. 20. TatthÈti vissajjanagÈthÈyaÑ dutiyapÈde vuttÈ jarÈ ca paÔhamapÈde vuttaÑ maraÓaÒcÈti imÈni dve sa~khatassa paÒcakkhandhassa “sa~khato”ti lakkhÊyati etehÊti sa~khatalakkhaÓÈni. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “tÊÓimÈni bhikkhave sa~khatassa sa~khatalakkhaÓÈni. KatamÈni tÊÓi? UppÈdo paÒÒÈyati, vayo paÒÒÈyati, Ôhitassa aÒÒathattaÑ paÒÒÈyatÊ”ti1. Tena vuttaÑ “jarÈyaÑ Ôhitassa aÒÒathattaÑ, maraÓaÑ vayo”ti. Ettha ca “Ôhitassa aÒÒathattan”ti etena khandhappabandhassa pubbÈparaviseso idha jarÈ, na khaÓaÔÔhitÊti dasseti. “MaraÓaÑ vayo”ti iminÈ ca “Tisso mato, ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 150; Abhi 4. 54 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 84

Phusso mato”ti evaÑ loko vuttaÑ sammutimaraÓaÑ dasseti, na khaÓikamaraÓaÑ, samucchedamaraÓaÑ vÈ.

IdÈni “te tayo paÒhÈ”ti vuttamatthaÑ yuttivasena dassetuÑ “jarÈya cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yebhuyyena jiÓÓassa maraÓadassanato jarÈmaraÓÈnaÑ nÈnattaÑ asampaÔicchamÈnaÑ pati tesaÑ nÈnattadassanatthaÑ “gabbhagatÈpi hi mÊyantÊ”ti vuttaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈdhippetajarÈvirahitassa maraÓassa dassanato aÒÒÈ jarÈ aÒÒaÑ maraÓanti. TenevÈha “na ca te jiÓÓÈ bhavantÊ”ti. KiÒca bhiyyo? Kevalassa maraÓassa diÔÔhattÈ aÒÒÈva jarÈ aÒÒaÑ maraÓaÑ, yathÈ taÑ devÈnanti imamatthaÑ dasseti “atthi ca devÈnan”ti-ÈdinÈ. Anuttarimanussadhammena ca tikicchanena sakkÈ jarÈya paÔikÈraÑ kÈtuÑ, na tathÈ maraÓassÈti evampi jarÈmaraÓÈnaÑ atthato nÈnattaÑ sampaÔicchitabbanti dassetuÑ “sakkatevÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sakkateti sakyate, sakkÈti attho. PaÔikammanti paÔikaraÓaÑ. Nanu ca maraÓassÈpi paÔikÈraÑ kÈtuÑ sakkÈ iddhipÈdabhÈvanÈya vasibhÈve satÊti codanaÑ manasi katvÈ Èha “aÒÒatreva iddhimantÈnaÑ iddhivisayÈ”ti. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–

“Yassa kassaci Œnanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ yÈnÊkatÈ vatthukatÈ anuÔÔhitÈ paricitÈ susamÈraddhÈ, so Èka~khamÈno kappaÑ vÈ tiÔÔheyya kappÈvasesaÑ vÈ”ti1.

Ko panettha kappo, ko vÈ kappÈvasesoti? Kappoti Èyukappo, yasmiÑ tasmiÒhi kÈle2 yaÑ manussÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, taÑ paripuÓÓaÑ karonto kappaÑ tiÔÔhati nÈma. “AppaÑ vÈ bhiyyo”ti3 vuttaÑ pana vassasatÈdito atirekaÑ tiÔÔhanto kappÈvasesaÑ tiÔÔhati nÈma. Yadi evaÑ kasmÈ iddhimanto cetovasippattÈ khÊÓÈsavÈ lokahitatthaÑ tathÈ na tiÔÔhantÊti? Khandhasa~khÈtassa dukkhabhÈrassa pariÒÒÈtattÈ anussukkatÈya ca. PaÔippassaddhasabbussukkÈ hi te uttamapurisÈti. VuttaÒhetaÑ DhammasenÈpatinÈ–

“NÈbhinandÈmi maraÓaÑ, nÈbhika~khÈmi jÊvitaÑ. KÈlaÒca paÔika~khÈmi, vetanaÑ bhatako yathÈ”ti4. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 86, 99; SaÑ 3. 227; Abhi 4. 331; Khu 1. 151, 152 piÔÔhÈdÊsu. 2. TasmiÑ tasmiÒhi kÈle (Ka) 3. DÊ 2. 3; AÑ 2. 503 piÔÔhesu. 4. Khu 2. 314; Khu 11. 45 piÔÔhÈdÊsu.


YathÈ jarÈmaraÓÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ atthato nÈnattaÑ, evaÑ tehi taÓhÈya ca nÈnatte dassite “tayo paÒhÈ”ti idaÑ sijjhatÊti taÑ dassetuÑ “yaÑ panÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha yasmÈ taÓhÈya abhÈvepi sati jarÈmaraÓaÑ labbhati khÊÓÈsavasantÈne, tasmÈ aÒÒaÑ jarÈmaraÓaÑ aÒÒÈ taÓhÈti imamatthamÈha “dissanti vÊtarÈgÈ jÊrantÈpi mÊyantÈpÊ”ti. Nanu ca taÓhÈpi jÊraÓabhijjanasabhÈvÈti? SaccaÑ, na idaÑ jarÈmaraÓaÑ idhÈdhippetanti vuttovÈyamattho. “Yadi cÈ”ti-ÈdinÈ jarÈmaraÓato taÓhÈya anaÒÒatte dosaÑ dasseti. YobbanaÔÔhÈpi vigatataÓhÈ siyuÑ, na idaÑ yuttanti adhippÈyo. JarÈmaraÓampi siyÈ dukkhassa samudayo taÓhÈya anaÒÒatte satÊti adhippÈyo. Na ca siyÈ taÓhÈ dukkhassa samudayo jarÈmaraÓato anaÒÒatte satÊti bhÈvo. Na hi jarÈmaraÓaÑ dukkhassa samudayo taÓhÈ dukkhassa samudayo, tasmÈ veditabbaÑ etesamatthato nÈnattanti adhippÈyo. YathÈ ca taÓhÈ maggavajjhÈ, evaÑ jarÈmaraÓampi siyÈ maggavajjhaÑ taÓhÈya anaÒÒatte sati. YathÈ ca jarÈmaraÓaÑ na maggavajjhaÑ, tathÈ taÓhÈpi siyÈti ayampi nayo vutto evÈti daÔÔhabbaÑ. ImÈya yuttiyÈti imÈya yathÈvuttÈya upapattiyÈ. AÒÒamaÒÒehÊti aÒÒÈhi aÒÒÈhi kÈraÓ|papattÊhi atthato ce aÒÒattaÑ tadaÒÒampi byaÒjanato gavesitabbanti attho.

ImesaÑ dhammÈnaÑ atthato ekattanti imamevatthaÑ “na hi yujjatÊ”ti-ÈdinÈ vivarati. TaÓhÈya adhippÈye aparip|ramÈneti icchitÈlÈbhamÈha. Tena icchÈtaÓhÈnaÑ atthato ekattaÑ vuttaÑ hotÊti. Etena na hi yujjati icchÈya ca taÓhÈya ca atthato aÒÒattanti. YathÈ idaÑ vacanaÑ samatthanaÑ hoti, evaÑ icchÈvipariyÈye ÈghÈtavatth|su kodho ca upanÈho ca uppajjatÊti idampi samatthanaÑ hoti, na tathÈ jarÈmaraÓavipariyÈyeti jarÈmaraÓataÓhÈnaÑ atthato aÒÒattampi samatthitaÑ hotÊti etamatthaÑ dasseti “imÈya yuttiyÈ”ti-ÈdinÈ.

Yadi icchÈtaÓhÈnaÑ atthato anaÒÒattaÑ, atha kasmÈ BhagavatÈ imissÈ gÈthÈya dvidhÈ vuttÈti? Tattha parihÈramÈha “yaÑ panidan”ti-ÈdinÈ. Tattha yanti kiriyÈparamasanaÑ. Abhilapitanti vuttaÑ yaÑ idaÑ

KhuddakanikÈya 86

abhilapanaÑ, idaÑ bÈhirÈnaÑ r|pÈdÊnaÑ vatth|naÑ ÈrammaÓavasena, ÈrammaÓakaraÓavasena vÈ yojetabbaÑ. DvÊhi dhammehÊti1 dvÊhi pakatÊti. KÈ pana tÈ pakatiyoti? Appattassa visayassa esanavacasena icchÈ, pattassa appattassa vÈ pÈtukÈmatÈvasena taÓhÈ, ayametÈsaÑ viseso. Yadipi evaÑ, tathÈpi sabbÈ taÓhÈ r|pÈdivisayaÑ gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ gahaÓena ekasabhÈvÈ evÈti dassento “sabbÈ hi taÓhÈ ajjhosÈnalakkhaÓena ekalakkhaÓÈ”ti Èha. IdÈni tamatthaÑ upamÈya pakÈsento “sabbo aggÊ”ti-ÈdimÈha, taÑ suviÒÒeyyameva.

AyaÑ pana na kevalaÑ taÓhÈ ÈrammaÓe pavattivisesena dvÊhi eva nÈmeti vuttÈ, atha kho anekehipi pariyÈyehÊti dassanatthaÑ “icchÈ-itipÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha icchanti tÈya ÈrammaÓÈnÊti icchÈ. TaÓhÈyanaÔÔhena taÓhÈ. PÊÄÈjananato duruddhÈraÓato ca visapÊtaÑ sallaÑ viyÈti sallaÑ. SantÈpanaÔÔhena dh|pÈyanÈ. ŒkaÉÉhanaÔÔhena sÊghasotÈ saritÈ viyÈti saritÈ, allaÔÔhena vÈ saritÈ, “saritÈni sinehitÈni ca, somanassÈni bhavanti jantuno”ti2 hi vuttaÑ. AllÈni ceva siniddhÈni cÈti ayamettha attho. VisattikÈti visatÈti visattikÈ. VisaÔÈti visattikÈ. VisamÈti visattikÈ. VisÈlÈti visattikÈ. VisakkatÊti visattikÈ. VisaÑvÈdikÈti visattikÈ. VisaÑharatÊti visattikÈ. Visam|lÈti visattikÈ. VisaphalÈti visattikÈ. VisaparibhogÈti visattikÈ. VisatÈ vÈ pana sÈ taÓhÈ r|pe sadde gandhe rase phoÔÔhabbe dhamme kule gaÓe visatÈ vitthatÈti visattikÈ.

Sinehanavasena sineho. NÈnÈgatÊsu kilamathuppÈdanena kilamatho. PaliveÔhanaÔÔhena latÈ viyÈti latÈ. “LatÈ uppajja3 tiÔÔhatÊ”ti4 hi vuttaÑ. Mamanti maÒÒanavasena maÒÒanÈ. D|ragatampi ÈkaÉÉhitvÈ bandhanaÔÔhena bandho. ŒsÊsanaÔÔhena ÈsÈ. ŒrammaÓarasaÑ

pÈtukÈmatÈvasenena pipÈsÈ. AbhinandanaÔÔhena abhinandanÈ. ItÊti evaÑ ÈrammaÓe pavattivisesena anekehi nÈmehi gayhamÈnÈpi sabbÈ taÓhÈ ajjhosÈnalakkhaÓena ekalakkhaÓÈti yathÈvuttamatthaÑ nigameti. ______________________________________________________________ 1. DvÊhi nÈmehÊti (Ka) 2. Khu 1. 62 piÔÔhe Dhammapade. 3. Ubbhijja (SÊ, Ka) 4. Khu 1. 62 piÔÔhe Dhammapade.


Puna taÓhÈya anekehi nÈmehi gahitabhÈvameva “yathÈ cÈ”ti-ÈdinÈ upacayena dasseti. Tattha vevacaneti VevacanahÈravibha~ge. “ŒsÈ ca pihÈ”ti gÈthÈya1 atthaÑ tattheva vaÓÓayissÈma. AvigatarÈgassÈti-ÈdÊsu raÒjanaÔÔhena rÈgo, chandanaÔÔhena chando, piyÈyanaÔÔhena pemaÑ, paridahanaÔÔhena paridÈhoti taÓhÈva vuttÈ. TenevÈha “taÓhÈyetaÑ vevacanan”ti. EvaÑ yujjatÊti evaÑ icchÈtaÓhÈnaÑ atthato anaÒÒattÈ “tayo paÒhÈ”ti yaÑ vuttaÑ, taÑ yujjati yuttiyÈ saÑgacchatÊti attho. 21. EvaÑ “kenassubbhÈhato loko”ti2 gÈthÈya “tayo paÒhÈ”ti paÒhattayabhÈve yuttiÑ dassetvÈ idÈni aÒÒehi pakÈrehi yuttigavesanaÑ dassento “sabbo dukkh|pacÈro”ti-ÈdimÈha. Tattha dukkh|pacÈroti dukkhappavatti. KÈmataÓhÈsa~khÈram|lakoti kÈmataÓhÈpaccayasa~khÈrahetukoti yujjatÊti adhippÈyo. Nibbid|pacÈroti nibbidÈpavatti kÈmÈnaÑ vipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ uppajjamÈnÈ anabhirati ÒÈÓanibbidÈ ca. KÈmataÓhÈparikkhÈram|lakoti kÈmataÓhÈya parikkhÈrabh|tavatthukÈmahetuko. Tattha anabhiratisa~khÈtÈ nibbidÈ kÈmataÓhÈparikkhÈram|likÈ, na ÒÈÓanibbidÈti sabbo nibbid|pacÈro kÈmataÓhÈparikkhÈram|lakoti na pana yujjatÊti vuttaÑ. ImÈya yuttiyÈti nayaÑ dasseti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ paÒhattayabhÈve yutti vuttÈ, yathÈ ca dukkh|pacÈranibbid|pacÈresu, evaÑ imÈya yuttiyÈ iminÈ yogena nayena aÒÒamaÒÒehi kÈraÓehi taÑtaÑpÈÄippadese anur|pehi aÒÒathÈ aÒÒehi het|hi yutti gavesitabbÈti.

IdÈni taÑ nayadassanaÑ saÑkhittanti vitthÈrato vibhajitvÈ dassetuÑ “yathÈ hi BhagavÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. TatthÈyaÑ sa~khepattho–rÈgadosamohacaritÈnaÑ yathÈkkamaÑ asubhamettÈpaccayÈkÈrakathÈ rÈgÈdivinayanato sappÈyÈti ayaÑ sÈsanayutti. EvamavaÔÔhite yadi rÈgacaritassa mettÈcetovimuttiÑ deseyya, sÈ desanÈ na yujjati asappÈyabhÈvato. TathÈ sukhÈpaÔipadÈdayoti. Nanu ca sukhÈpaÔipadÈdayo paÔipattiyÈ sambhavanti, na desanÈyÈti? SaccametaÑ, idha pana rÈgacaritoti tibbakileso rÈgacaritoti adhippeto. Tassa dukkhÈya paÔipadÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 45, 180 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 37 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 88

bhÈvanÈ samijjhati. Yassa ca dukkhÈya paÔipadÈya bhÈvanÈ samijjhati, tassa garutarÈ asubhadesanÈ sappÈyÈ, yassa garutarÈ asubhadesanÈ sappÈyÈ, na tassa mandakilesassa viya lahukatarÈti imamatthaÑ dassento Èha “SukhaÑ vÈ paÔipadaÑ -pa- deseyya na yujjati desanÈ”ti. IminÈ nayena sesapadesupi yathÈsambhavaÑ attho vattabbo. Ettha ca ayuttaparihÈrena yuttisamadhigamoti yuttivicÈraÓÈya ayuttipi gavesitabbÈti vuttaÑ “Yadi hi -pana yujjati desanÈ”ti. Sesesupi eseva nayo. EvaÑ yaÑ kiÒcÊti-Èdi yuttihÈrayojanÈya nayadassanameva.

Tattha evanti iminÈ nayena. YaÑ kiÒcÊti aÒÒampi yaÑ kiÒci. AnulomappahÈnanti pahÈnassa anur|paÑ, pahÈnasamatthanti attho. Sutte anavasesÈnaÑ padatthÈnaÑ anupadavicÈraÓÈ vicayo hÈro vicayahÈrasaÑvaÓÓanÈya niddhÈritesu atthesu yuttigavesanaÑ sukaranti Èha “sabbaÑ taÑ vicayena hÈrena vicinitvÈ yuttihÈrena yojetabban”ti. YÈvatikÈ ÒÈÓassa bh|mÊti saÑvaÓÓentassa Ècariyassa yaÑ ÒÈÓaÑ yaÑ paÔibhÈnaÑ, tassa yattako visayo, tattako yuttihÈravicÈroti attho. TaÑ kissa hetu? Anantanayo samantabhaddako vimaddakkhamo vicittadesano ca saddhammoti.

EvaÑ nayadassanavaseneva yuttihÈrayojanÈ dassitÈti taÑ brahmavihÈraphalasamÈpatti navÈnupubbasamÈpattivasibhÈvehi vibhajitvÈ dassetuÑ “mettÈvihÈrissa sato”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha mettÈvihÈrissÈti mettÈvihÈralÈbhino. Satoti samÈnassa, tathÈbh|tassÈti attho. ByÈpÈdoti padoso. CittaÑ pariyÈdÈya ÔhassatÊti cittaÑ abhibhavissati. YasmÈ pana kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ apubbaÑ acarimaÑ pavatti nÈma natthi, tasmÈ samÈpattito vuÔÔhÈnassa aparabhÈgeti dassanatthaÑ “ÔhassatÊ”ti vuttaÑ. Na yujjati desanÈti byÈpÈdapaÔipakkhattÈ mettÈya tÈdisÊ kathÈ na yuttÈti attho. ByÈpÈdo pahÈnaÑ abbhatthaÑ gacchatÊti yujjati desanÈti yathÈvuttakÈraÓato eva ayaÑ kathÈ yuttÈti. SesavÈresupi iminÈva nayena attho veditabbo. AnuttÈnaÑ eva vaÓÓayissÈma.

AnimittavihÈrissÈti aniccÈnupassanÈmukhena paÔiladdhaphalasamÈpattivihÈrassa. NimittÈnusÈrÊti sa~khÈranimittÈnusÈrÊ. Tena tenevÈti


niccÈdÊsu yaÑ yaÑ pahÊnaÑ, tena teneva nimittena. AsmÊti vigatanti paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu diÔÔhimÈnavasena yaÑ asmÊti maÒÒitaÑ, taÑ vigataÑ. TamevatthaÑ vivarati “ayamahamasmÊti na samanupassamÊ”ti. VicikicchÈ kathaÑkathÈsallanti vinayakukkuccassÈpi kathaÑ kathanti pavattisabbhÈvato vicikicchÈpadena visesitaÑ. Na yujjati desanÈti vicikicchÈya pahÈnekaÔÔhabhÈvato na yuttÈyaÑ kathÈ.

PaÔhamaÑ jhÈnaÑ samÈpannassÈti paÔhamajjhÈnasama~gino. KÈmarÈgabyÈpÈdÈ visesÈya saÑvattantÊti na yujjatÊti yasmÈ nÊvaraÓesu appahÊnesu paÔhamajjhÈnassa upacÈrampi na sampajjati, pageva jhÈnaÑ, tasmÈ kÈmarÈgabyÈpÈdÈ visesÈya dutiyajjhÈnÈya saÑvattantÊti na yuttÈyaÑ kathÈ. YathÈladdhassa pana paÔhamajjhÈnassa kÈmarÈgabyÈpÈdÈ pariyuÔÔhÈnappattÈ hÈnÈya saÑvattantÊti yujjati desanÈ yuttÈ kathÈti, evaÑ sabbattha yojetabbaÑ. AvitakkasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ nÈma saha upacÈrena dutiyajjhÈnadhammÈ, ÈrammaÓakaraÓattho hettha sahagata-saddo. HÈnÈyÈti paÔhamajjhÈnato parihÈnÈya. VisesÈyÈti dutiyajjhÈnÈya. IminÈ nayena tattha tattha hÈnanti, visesoti ca vuttadhammÈ veditabbÈ. VitakkavicÈrasahagatÈti paÔhamajjhÈnadhammÈ, kÈmÈvacaradhammÈ eva vÈ. UpekkhÈsukhasahagatÈti upacÈrena saddhiÑ dutiyajjhÈnadhammÈ, tatramajjhattupekkhÈ hi idha upekkhÈti adhippetÈ. PÊtisukhasahagatÈti saha upacÈrena tatiyajjhÈnadhammÈ. UpekkhÈsatipÈrisuddhisahagatÈti catutthajjhÈnadhammÈ.

SaÒÒ|pacÈrÈti paÔusaÒÒÈkiccaÑ karontÈ eva ye keci cittuppÈdÈ, “ÈkiÒcaÒÒÈyatanadhammÈ”tipi vadanti. SaÒÒÈvedayitanirodhasahagatÈti “saÒÒÈvedayitanirodhaÑ upasampajja viharissÈmÊ”ti tassa parikammavasena pavattadhammÈ. Te pana yasmÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyaÑ Ôhiteneva sakkÈ saÒÒÈvedayitanirodhaÑ upasampajja viharituÑ, na tato parihÊnena, tasmÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ hÈnÈya saÑvattantÊti na yuttÈ kathÈ. VisesÈya saÑvattantÊti pana yuttÈ kathÈti Èha “hÈnÈya -pa- desanÈ”ti. KallatÈparicitanti samatthabhÈvena paricitaÑ, yathÈvuttasamÈpattÊsu vasibhÈvena paricitanti attho. TenevÈha “abhinÊhÈraÑ khamatÊ”ti. SesaÑ sabbaÑ uttÈnameva.

KhuddakanikÈya 90

Api cettha appaÔikk|lasaÒÒÈmukhena kÈmacchando vaÒcetÊti yujjati. PaÔikk|lasaÒÒÈpatir|patÈya byÈpÈdo vaÒcetÊti yujjati. SamÈdhimukhena thinamiddhaÑ vaÒcetÊti yujjati. VÊriyÈrambhamukhena uddhaccaÑ vaÒcetÊti yujjati. SikkhÈkÈmatÈmukhena kukkuccaÑ vaÒcetÊti yujjati. UbhayapakkhasantÊraÓamukhena vicikicchÈ vaÒcetÊti yujjati. IÔÔhÈniÔÔhasamupekkhanamukhena sammoho vaÒcetÊti yujjati. AttaÒÒutÈmukhena attani aparibhavena mÈno vaÒcetÊti yujjati. VÊmaÑsÈmukhena hetupatir|pakapariggahena micchÈdiÔÔhi vaÒcetÊti yujjati. VirattatÈpatir|pakena sattesu adayÈpannatÈ vaÒcetÊti yujjati. AnuÒÒÈtapaÔisevanapatir|patÈya kÈmasukhallikÈnuyogo vaÒcetÊti yujjati. ŒjÊvapÈrisuddhipatir|patÈya asaÑvibhÈgasÊlatÈ vaÒcetÊti yujjati. SaÑvibhÈgasÊlatÈpatir|patÈya micchÈjÊvo vaÒcetÊti yujjati. AsaÑsaggavihÈritÈpatir|patÈya asa~gahasÊlatÈ vaÒcetÊti yujjati. Sa~gahasÊlatÈpatir|patÈya ananulomikasaÑsaggo vaÒcetÊti yujjati. SaccavÈditÈpatir|patÈya pisuÓavÈcÈ vaÒcetÊti yujjati. ApisuÓavÈditÈpatir|patÈya anatthakÈmatÈ vaÒcetÊti yujjati. PiyavÈditÈpatir|patÈya cÈÔukamyatÈ vaÒcetÊti yujjati. MitabhÈÓitÈpatir|patÈya asammodanasÊlatÈ vaÒcetÊti yujjati. SammodanasÊlatÈpatir|patÈya mÈyÈ sÈÔheyyaÒca vaÒcetÊti yujjati. NiggayhavÈditÈpatir|patÈya pharusavÈcatÈ vaÒcetÊti yujjati. PÈpagarahitÈpatir|patÈya paravajjÈnupassitÈ vaÒcetÊti yujjati. KulÈnuddayatÈpatir|patÈya kulamacchariyaÑ vaÒcetÊti yujjati. ŒvÈsaciraÔÔhitikÈmatÈmukhena ÈvÈsamacchariyaÑ vaÒcetÊti yujjati. DhammaparibandhapariharaÓamukhena dhammamacchariyaÑ vaÒcetÊti yujjati. DhammadesanÈbhiratimukhena bhassÈrÈmatÈ vaÒcetÊti yujjati. ApharusavÈcatÈgaÓÈnuggahakaraÓamukhena sa~gaÓikÈrÈmatÈ vaÒcetÊti yujjati. PuÒÒakÈmatÈpatir|patÈya kammÈrÈmatÈ vaÒcetÊti yujjati. SaÑvegapatir|pena cittasantÈpo vaÒcetÊti yujjati. SaddhÈlutÈpatir|patÈya aparikkhatÈ vaÒcetÊti yujjati. VÊmaÑsanÈpatir|pena assaddhiyaÑ vaÒcetÊti yujjati. AttÈdhipateyyapatir|pena gar|naÑ anusÈsaniyÈ appadakkhiÓaggÈhitÈ vaÒcetÊti yujjati. DhammÈdhipateyyaparir|pena sabrahmacÈrÊsu agÈravaÑ vaÒcetÊti yujjati. LokÈdhipateyyapatir|pena attani dhamme ca paribhavo vaÒcetÊti yujjati. MettÈyanÈmukhena rÈgo vaÒcetÊti yujjati. KaruÓÈyanÈpatir|pena soko vaÒcetÊti yujjati. MuditÈvihÈrapatir|pena


pahÈso vaÒcetÊti yujjati. UpekkhÈvihÈrapatir|pena kusalesu dhammesu nikkhittachandatÈ vaÒcetÊti yujjati. EvaÑ Ègamatir|paka-adhigamapatir|pakÈdÊnampi tathÈ tathÈ vaÒcanasabhÈvo yuttito veditabbo. EvaÑ ÈgamÈnusÈrena yuttigavesanÈ kÈtabbÈti.

YuttihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. PadaÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ

22. Tattha katamo padaÔÔhÈno hÈroti-Èdi PadaÔÔhÈnahÈravibha~go. Tattha yasmÈ “idaÑ imassa padaÔÔhÈnaÑ, idaÑ imassa padaÔÔhÈnan”ti tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ padaÔÔhÈnabh|tadhammavibhÈvanalakkhaÓo padaÔÔhÈno hÈro, tasmÈ pavattiyÈ m|labh|taÑ avijjaÑ ÈdiÑ katvÈ sabhÈvadhammÈnaÑ padaÔÔhÈnaÑ ÈsannakÈraÓaÑ niddhÈrento avijjÈya sabhÈvaÑ niddisati “sabbadhammayÈthÈva-asampaÔivedhalakkhaÓÈ avijjÈ”ti. Tassattho–sabbesaÑ dhammÈnaÑ aviparÊtasabhÈvo na sampaÔivijjhÊyati etenÈti sabbadhammayÈthÈva-asampaÔivedho. So lakkhaÓaÑ etissÈti sÈ tathÈ vuttÈ. Etena dhammasabhÈvappaÔicchÈdanalakkhaÓÈ avijjÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ sammÈ paÔivedho sampaÔivedho. Tassa paÔipakkho asampaÔivedho. Kattha pana so sampaÔivedhassa paÔipakkhoti Èha “sabba -pa- lakkhaÓÈ”ti. YasmÈ pana asubhe subhanti-Èdi vipallÈse sati tattha sammoho upar|pari jÈyatiyeva na hÈyati, tasmÈ “tassÈ vipallÈsÈ padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ.

Piyar|paÑ sÈtar|panti piyÈyitabbajÈtiyaÑ iÔÔhajÈtiyaÒca padaÔÔhÈnaÑ. “YaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjatÊ”ti1 hi vuttaÑ. AdinnÈdÈnanti adinnÈdÈnacetanÈ. SÈ hi ekavÈraÑ uppannÈpi anÈdÊnavadassitÈya lobhassa uppattikÈraÓaÑ hotÊti tassa padaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. Dosassa pÈÓÈtipÈto padaÔÔhÈnaÑ, mohassa micchÈpaÔipadÈ padaÔÔhÈnanti etthÈpi iminÈva nayena attho veditabbo. VaÓÓasaÓÔhÈnabyaÒjanaggahaÓalakkhaÓÈti nimittÈnubyaÒjanaggahaÓalakkhaÓÈ. SukhasaÒÒÈya phassassa upagamanalakkhaÓatÈ phassapaccayatÈva vuttÈ. “PhuÔÔho saÒjÈnÈtÊ”ti2 hi ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 246; Ma 1. 85; Abhi 2. 106 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 292 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 92

vuttaÑ. AssÈdoti taÓhÈ. Sa~khatalakkhaÓÈni uppÈdavayaÒÒathattÈni yebhuyyena niccaggahaÓaÑ viÒÒÈÓÈdhÊnanti niccasaÒÒÈya viÒÒÈÓapadaÔÔhÈnatÈ vuttÈ. TathÈ hi so bhikkhu taÑyevaÑ viÒÒÈÓaÑ sandhÈvati saÑsaratÊti viÒÒÈÓavisayameva attano niccaggÈhaÑ pavedesi. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ yadi aniccatÈ dukkhatÈ ca sudiÔÔhÈ, attasaÒÒÈ sukhasaÒÒÈ anavakÈsÈti Èha “aniccasaÒÒÈdukkhasaÒÒÈ-asamanupassanalakkhaÓÈ attasaÒÒÈ”ti. “YadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ”ti1 hi vuttaÑ.

Yebhuyyena attÈbhiniveso ar|padhammes|ti Èha “tassÈ nÈmakÈyo padaÔÔhÈnan”ti. SabbaÑ neyyanti2 cattÈri saccÈni catusaccavinimuttassa Òeyyassa abhÈvato. CittavikkhepapaÔisaÑharaÓaÑ uddhaccavikkhambhanaÑ. AsubhÈti asubhÈnupassanÈ, paÔibhÈganimittabh|tÈ asubhÈ eva vÈ, taÓhÈpaÔipakkhattÈ samathassa asubhÈ padaÔÔhÈnanti vuttaÑ. AbhijjhÈya tanukaraÓato adinnÈdÈnÈveramaÓÊ alobhassa padaÔÔhÈnanti vutthÈ. TathÈ byÈpÈdassa tanukaraÓato pÈÓÈtipÈtÈveramaÓÊ adosassa padaÔÔhÈnanti vuttÈ. Vatthu-avippaÔipatti visayasabhÈvapaÔivedho, sammÈpaÔipatti sÊlasamÈdhisampadÈnaÑ nibbidÈÒÈÓena anabhiratiÒÈÓameva vÈ tathÈ pavattaÑ. SabbÈpi vedanÈ dukkhadukkhatÈdibhÈvato dukkhanti katvÈ vuttaÑ “dukkhasaÒÒÈya vedanÈ padaÔÔhÈnan”ti. DhammasaÒÒÈti dhammamattanti saÒÒÈ.

SattÈnaÑ kÈye avÊtarÈgatÈ paÒcannaÑ ajjhattikÈyatanÈnaÑ vasena hotÊti Èha “paÒcindriyÈni r|pÊni r|parÈgassa padaÔÔhÈnan”ti. KÈyo hi idha r|panti adhippeto. Visesato jhÈnanissayabh|te manÈyatane ca nikanti hotÊti Èha “chaÔÔhÈyatanaÑ bhavarÈgassa padaÔÔhÈnan”ti. EdisaÑ mÈ r|paÑ nibbattatu, mÈ edisÊ vedanÈti evaÑ pavattÈ r|pÈdi-abhinandanÈ nibbattabhavÈnupassitÈ. ©ÈÓadassanassÈti kammassakataÒÒÈÓadassanassa. YonisomanasikÈravato hi pubbenivÈsÈnussati kammassakataÒÒÈÓassa kÈraÓaÑ hoti, na ayoniso ummujjantassa. Imassa ca atthassa vibhÈvanatthaÑ MahÈnÈradakassapajÈtakaÑ,3 BrahmajÈle4 ekaccasassatavÈdo ca udÈharitabbo. “OkappanalakkhaÓÈ”ti-ÈdinÈ saddhÈpasÈdÈnaÑ visesaÑ dasseti. So pana saddhÈyayeva avatthÈviseso daÔÔhabbo. Tattha okappanaÑ saddahanavasena ÈrammaÓassa ogÈhaÓaÑ nicchayo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 19 piÔÔhe. 2. ©eyyanti (SÊ) 3. Khu 6. 257 piÔÔhe. 4. DÊ 1. 16 piÔÔhe.


AnÈvilatÈ assaddhiyÈpagamena cittassa akÈlussiyatÈ. AbhipatthiyanÈ saddahanameva. AveccapasÈdo paÒÒÈsahito Èyatanagato abhippasÈdo. ApilÈpanaÑ asammoso1 nimujjitvÈ viya ÈrammaÓassa ogÈhaÓaÑ vÈ, ettha ca saddhÈdÊnaÑ pasÈdasaddhÈsammappadhÈnasatipaÔÔhÈnajhÈna~gÈni yathÈkkamaÑ padaÔÔhÈnanti vadantena avatthÈvisesavasena padaÔÔhÈnabhÈvo vuttoti daÔÔhabbaÑ. SatisamÈdhÊnaÑ vÈ kÈyÈdayo satipaÔÔhÈnÈti. VitakkÈdayo ca jhÈnÈnÊti padaÔÔhÈnabhÈvena vuttÈ.

AssÈdamanasikÈro saÑyojanÊyesu dhammesu assÈdÈnupassitÈ. PunabbhavavirohaÓÈti punabbhavÈya virohaÓÈ, punabbhavanibbattanÈrahatÈ vipÈkadhammatÈti attho. OpapaccayikanibbattilakkhaÓanti upapattibhavabhÈvena nibbattanasabhÈvaÑ. NÈmakÈya r|pakÈyasa~ghÈtalakkhaÓanti ar|par|pakÈyÈnaÑ sam|hiyabhÈvaÑ. IndriyavavatthÈnanti cakkhÈdÊnaÑ channaÑ indriyÈnaÑ vavatthitabhÈvo. Opapaccayikanti upapattikkhandhanibbattakaÑ. UpadhÊti attabhÈvo. Attano piyassa maraÓaÑ cintentassa bÈlassa yebhuyyena soko uppajjatÊti maraÓaÑ sokassa padaÔÔhÈnanti vuttaÑ. UssukkaÑcetaso santÈpo. Odahananti avadahanaÑ. Attano nissayassa santapanameva bhavassÈti vuttaÑ bhavaÑ dassetuÑ “imÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha bhavassa a~gÈni bhavasa~khÈtÈni ca a~gÈni bhava~gÈni. Tesu kilesÈ bhavassa a~gÈni. KammavipÈkavaÔÔaÑ bhavasa~khÈtÈni a~gÈni. SamaggÈnÊti sabbÈni. KhandhÈyatanÈdÊnaÑ aparÈparuppattisaÑsaraÓaÑ saÑsaro. Tassa purimapurimajÈtinipphannaÑ kilesÈdivaÔÔaÑ kÈraÓanti Èha “bhavo saÑsÈrassa padaÔÔhÈnan”ti. SampÈpakahetubhÈvaÑ sandhÈya “maggo nirodhassa padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ.

KammaÔÔhÈnogÈhakassa otaraÓaÔÔhÈnatÈya bahussuto titthaÑ nÈma, tassa sammÈpayirupÈsanÈ titthaÒÒutÈ. Dhamm|pasaÒhitaÑ pÈmojjaÑ pÊtaÑ nÈma, sappÈyadhammassavanena taÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnassa br|hanÈ pÊtaÒÒutÈ, bhÈvanÈya thokampi layÈpattiyÈ uddhaÑpattiyÈ ca jÈnanÈ pattaÒÒutÈ. Attano paÒcahi padhÈniya~gehi samannÈgatassa jÈnanÈ attaÒÒutÈ, tesu purimÈnaÑ purimÈnaÑ pacchimassa pacchimassa padaÔÔhÈnabhÈvo suviÒÒeyyo eva. KatapuÒÒasseva patir|padesavÈso ______________________________________________________________ 1. Asammoho (SÊ)

KhuddakanikÈya 94

sambhavati, na itarassÈti “pubbekatapuÒÒatÈ patir|padesavÈsassa padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. YathÈbh|taÒÈÓadassanaÑ saha adhiÔÔhÈnena taruÓavipassanÈ. NibbadÈti balavavipassanÈ. VirÈgoti maggo. VimuttÊti phalaÑ. Evanti yadidaÑ “tassÈ vipallÈsÈ padaÔÔhÈnan”ti-ÈdinÈ avijjÈdÊnaÑ padaÔÔhÈnaÑ dassitaÑ, iminÈ nayena athÈpi yo koci upanissayo balavapaccayoti yo koci avasesapaccayo, sabbo so padaÔÔhÈnaÑ kÈraÓanti veditabbaÑ. “EvaÑ yÈ kÈci upanisÈ yogato ca paccayato cÈ”tipi paÔhanti. Tattha upanisÈti kÈraÓaÑ, yogatoti yuttito paccayatoti paccayabhÈvamattatoti attho veditabbo. YaÑ panettha atthato na vibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

PadaÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ

23. Tattha katamo lakkhaÓo hÈroti-Èdi LakkhaÓahÈravibha~go. Tattha kiÑ lakkhayatÊti lakkhaÓahÈrassa visayaÑ pucchati. “Ye dhammÈ”ti-ÈdinÈ lakkhaÓahÈraÑ sa~khepato dassetvÈ taÑ udÈharaÓehi vibhajituÑ “cakkhun”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “vadhakaÔÔhena ekalakkhaÓÈnÊ”ti iminÈ anavaÔÔhitabhÈvÈdinÈpi ekalakkhaÓatÈ vuttÈ evÈti daÔÔhabbaÑ.

EvaÑ Èyatanavasena ekalakkhaÓataÑ dassetvÈ idÈni khandhÈdivasena dassetuÑ “atÊte rÈdha r|pe anapekkho hohÊ”ti-Èdi suttaÑ ÈbhataÑ. YamakovÈdasutte1 vadhakaÔÔhena ekalakkhaÓÈ vuttÈti tasmiÑ sutte “vadhakaÑ r|paÑ vadhakaÑ r|panti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊ”ti-ÈdinÈ ÈgatattÈ vuttaÑ. ItÊti evaÑ, imissaÑ gÈthÈyaÑ kÈyagatÈya satiyÈ vuttÈya sati vedanÈgatÈ sati cittagatÈ sati dhammagatÈ ca sati vuttÈ bhavati satipaÔÔhÈnabhÈvena ekalakkhaÓattÈti adhippÈyo. DiÔÔhanti-ÈdÊnaÑ atthaÑ parato vaÓÓayissÈma. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 89 piÔÔhe.


KÈye kÈyÈnupassÊ viharÈhÊti ettha kÈyeti r|pakÈye. R|pakÈyo hi idha a~gapacca~gÈnaÑ kesÈdÊnaÒca sam|haÔÔhena kÈyoti adhippeto. YathÈ ca sam|haÔÔhena, evaÑ kucchitÈnaÑ ÈyaÔÔhena. KucchitÈnaÒhi paramajegucchÈnaÑ so Èyotipi kÈyo, Èyoti uppattideso. TatrÈyaÑ vacanattho–Èyanti tatoti Èyo. Ke Èyanti? KucchitÈ kesÈdayo, iti kucchitÈnaÑ Èyoti kÈyo.

KÈyÈnupassÊti kÈyaÑ anupassanasÊlo, kÈyaÑ vÈ anupassamÈno. “KÈye”ti ca vatvÈ puna “kÈyÈnupassÊ”ti dutiyaÑ kÈyaggahaÓaÑ asammissato vavatthÈnaghanavinibbhogÈdidassanatthaÑ. Tena na kÈye vedanÈnupassÊ cittadhammÈnupassÊ vÈ, atha kho kÈyÈnupassÊ evÈti kÈyasa~khÈte vatthusmiÑ kÈyÈnupassanÈkÈrasseva dassanena asammissato vavatthÈnaÑ dassitaÑ hoti. TathÈ na kÈye a~gapacca~gavinimutta-ekadhammÈnupassÊ, nÈpi kesalomÈdivinimutta-itthipurisÈnupassÊ.

Yopi cettha kesalomÈdiko bh|tupÈdÈyasam|hasa~khÈto kÈyo, tatthapi na bh|tupÈdÈyavinimutta-ekadhammÈnupassÊ, atha kho rathasambhÈrÈnupassako viya a~gapacca~gasam|hÈnupassÊ, nagarÈvayavÈnupassako viya kesalomÈdisam|hÈnupassÊ, kadalikkhandhapattavaÔÔivinibbhujjako viya rittamuÔÔhiviniveÔhako viya ca bh|tupÈdÈyasam|hÈnupassÊ evÈti nÈnappakÈrato sam|havasenega kÈyasa~khÈtassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathÈvuttasam|havinimutto kÈyo vÈ aÒÒo vÈ koci dhammo dissati, yathÈvuttadhammasam|hamatte eva pana tathÈ tathÈ sattÈ micchÈbhinivesaÑ karonti. TenÈhu porÈÓÈ–

“YaÑ passati na taÑ diÔÔhaÑ, yaÑ diÔÔhaÑ taÑ na passati. ApassaÑ bajjhate m|Äho, bajjhamÈno na muccatÊ”ti1.

GhanavinibbhogÈdidassanatthanti-Èdisaddena ayamattho veditabbo. AyaÒhi etasmiÑ kÈye kÈyÈnupassÊyeva, na aÒÒadhammÈnupassÊ.

IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ anudakabh|tÈyapi marÊciyÈ udakÈnupassino honti, na evaÑ aniccadukkhÈnatta-asubhabh|te eva imasmiÑ kÈye ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 347; Ma-®Ôha 1. 247; Abhi-®Ôha 2. 207; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 161;

MahÈniddesa-®Ôha 39 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 96

niccasukha-attasubhabhÈvÈnupassÊ, atha kho kÈyÈnupassÊ aniccadukkha-anatta-asubhÈkÈrasam|hÈnupassÊti attho. Atha vÈ yvÈyaÑ MahÈsatipaÔÔhÈne1 assÈsapassÈsÈdicuÓÓikajÈta-aÔÔhikapariyosÈno kÈyo vutto, yo ca “idhekacco pathavÊkÈyaÑ aniccato anupassati, ÈpokÈyaÑ tejokÈyaÑ vÈyokÈyaÑ kesakÈyaÑ -pa- aÔÔhimiÒjakÈyan”ti paÔisambhidÈyaÑ2 kÈyo vutto, tassa sabbassa imasmiÑ yeva kÈye anupassanato kÈye kÈyÈnupassÊti evampettha attho daÔÔhabbo.

Atha vÈ kÈye ahanti vÈ mamanti vÈ gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa pana kesalomÈdikassa nÈnÈdhammasam|hassa anupassanato kÈye kesÈdidhammasan|hasa~khÈte kÈyÈnupassÊti attho daÔÔhabbo. Api ca “imasmiÑ kÈye aniccato anupassati no niccato”ti-ÈdinÈ anukkamena paÔisambhidÈyaÑ2 Ègatanayassa sabbasseva aniccalakkhaÓÈdikassa ÈkÈrasam|hasa~khÈtassa kÈyassa anupassanato kÈye kÈyÈnupassÊti attho.

ViharÈhÊti vattÈhi. ŒtÈpÊti tÊsu bhavesu kilese ÈtÈpetÊti ÈtÈpo, so assa atthÊti ÈtÈpÊ. SampajÈnoti sampajaÒÒasa~khÈtena ÒÈÓena samannÈgato. SatimÈti kÈyapariggÈhikÈya satiyÈ samannÈgato. AyaÑ pana yasmÈ satiyÈ ÈrammaÓaÑ pariggahetvÈ paÒÒÈya anupassati, na hi sativirahitÈ anupassanÈ atthi, tenevÈha “satiÑ ca khvÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti3. AnÈtÈpino ca anto sa~koco antarÈyakaro hoti, kammaÔÔhÈnaÑ na sampajjati. TasmÈ yesaÑ dhammÈnaÑ ÈnubhÈvena taÑ sampajjati, taÑ dassanatthaÑ “ÈtÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha vineyyÈti tada~gavinayena vÈ vikkhambhanavinayena vÈ vinayitvÈ. Loketi tasmiÑyeva kÈye. KÈyo hi idha lujjanapalujjanaÔÔhena lokoti adhippeto. AbhijjhÈggahaÓena cettha kÈmacchando, domanassaggahaÓena byÈpÈdo gahitoti nÊvaraÓesu balavadhammadvayappahÈnadassanena nÊvaraÓappahÈnaÑ vuttanti kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnassa ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 9. 406 piÔÔhÈdÊsu. 3. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.


pahÈna~gaÑ dassitaÑ. “ŒtÈpÊ”ti-ÈdinÈ pana sampayoga~gaÑ dassitanti imamatthaÑ dassetuÑ “ÈtÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha abhijjhÈdomanassÈnaÑ samatho ujupaÔipakkhoti abhijjhÈdomanassavinayo vuccamÈno samÈdhindriyaÑ dÊpetÊti Èha “vineyya loke abhijjhÈdomanassanti samÈdhindriyan”ti1. EkalakkhaÓattÈ catunnaÑ indriyÈnanti yathÈ vÊriyapaÒÒÈsamÈdhindriyehi kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ ijjhati, evaÑ vedanÈcittadhammÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnÈnipi tehi ijjhantÊti catusatipaÔÔhÈnasÈdhane imesaÑ indriyÈnaÑ sabhÈvabhedÈbhÈvato samÈnalakkhaÓattÈ itarÈni satipaÔÔhÈnÈnipi vuttÈni eva hontÊti attho. 24. IdÈni satipaÔÔhÈnesu gahitesu sabbesaÑ bodhipakkhiyadhammÈnaÑ gahitabhÈvaÑ dassetuÑ “cat|su satipaÔÔhÈnes|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha bodha~gamÈti bodhaÑ ariyamaggaÒÈÓaÑ gacchantÊti bodha~gamÈ. YathÈvuttassa bodhassa pakkhe bhavÈti bodhipakkhiyÈ. NeyyÈnikalakkhaÓenÈti ettha nimittato pavattato ca vuÔÔhÈnaÑ niyyÈnaÑ, niyyÈne niyuttÈti neyyÈnikÈ, yathÈ dovÈrikoti. NiyyÈnasa~khÈtaÑ vÈ phalaÑ arahantÊti neyyÈnikÈ. NiyyÈnaÑ payojanaÑ etesanti vÈ neyyÈnikÈ. “NiyyÈnikÈ”tipi pÈÔho, tattha niyyÈnaÑ etesaÑ atthÊti niyyÈnikÈti attho. “NiyyÈniyÈ”tipi pÈÔho, tassa niyyantÊti niyyÈniyÈti attho daÔÔhabbo. NiyyÈnikalakkhaÓenÈti niyyÈnikasabhÈvena.

EvaÑ akusalÈpi dhammÈti yathÈ kusalÈ dhammÈ ekalakkhaÓabhÈvena niddhÈritÈ, evaÑ akusalÈpi dhammÈ ekalakkhaÓaÔÔhena niddhÈretabbÈ. KathaÑ? PahÈnekaÔÔhatÈvasenÈti dassento “pahÈnaÑ abbhatthaÑ gacchantÊ”ti Èha. IdÈni taÑ pahÈnaÑ dassetuÑ “cat|su satipaÔÔhÈnes|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈyÈnupassanÈdÊsu cat|su satipaÔÔhÈnesu bhÈviyamÈnesu asubhe subhanti-Èdayo cattÈro vipallÈsÈ pahÊyanti, kabaÄÊkÈrÈhÈrÈdayo cattÈro ÈhÈrÈ cassa pariÒÒaÑ gacchanti, tesaÑ parijÈnanassa paribandhino kÈmarÈgÈdayo byantÊkatÈ hontÊti attho, kasmÈ? Tehi pahÈtabbabhÈvena ekalakkhaÓattÈti. EvaÑ sabbattha attho yojetabbo. TenevÈha “eva akusalÈpi dhammÈ ekalakkhaÓattÈ pahÈnaÑ abbhatthaÑ gacchantÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 3. 215 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 98

IdÈni aÒÒenapi pariyÈyena lakkhaÓahÈrassa udÈharaÓÈni dassetuÑ “yattha vÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yatthÈti yassaÑ desanÈyaÑ. VÈ-saddo vikappattho. PanÈti padap|raÓo. R|pindriyanti ruppanasabhÈvaÑ aÔÔhavidhaÑ indriyaÑ. TatthÈti tassaÑ desanÈyaÑ. R|padhÈt|ti ruppanasabhÈvÈ dasa dhÈtuyo. R|pÈyatananti ruppanasabhÈvaÑ dasÈyatanaÑ, r|pÊni dasÈyatanÈnÊti attho. RuppanalakkhaÓena ekalakkhaÓattÈ imÈni desitÈnÊti adhippÈyo. DesitaÑ tattha sukhindriyaÑ somanassindriyaÑ sukhavedanÈbhÈvena ekalakkhaÓattÈti adhippÈyo.

Dukkhasamudayo ca ariyasaccanti idaÑ akusalassa somanassassa vasena vuttaÑ, sÈsavakusalassÈpi vasena yujjati eva. Sabbo ca paÔiccasamuppÈdo desitoti sambandho. AvijjÈnusayitattÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya. VuttaÒhetaÑ “adukkhamasukhÈya vedanÈya avijjÈnusayo anusetÊ”ti1. TathÈ ca vuttaÑ “adukkhamasukhÈya hi vedanÈya avijjÈ anusetÊ”ti. Etena adukkhamasukhÈvedanÈggahaÓena avijjÈ gahitÈti dasseti. Sati ca avijjÈggahaÓe sabbo paÔiccasamuppÈdo desitoti dassetuÑ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-Èdi vuttaÑ. So cÈti ettha ca-saddo byatirekattho, tena so paÔiccasamuppÈdo anulomapaÔilomavasena duvidhoti imaÑ vakkhamÈnavisesaÑ joteti. Tesu anulomato paÔiccasamuppÈdo yathÈdassito sarÈgasadosasamohasaÑkilesapakkhena hÈtabboti vutto, paÔilomato pana paÔiccasamuppÈdo yo “avijjÈya tveva asesavirÈganirodhÈ”ti-ÈdinÈ PÈÄiyaÑ2 vutto, taÑ sandhÈya “vÊtarÈgavÊtadosavÊtamoha-ariyadhammehi hÈtabbo”ti vuttaÑ.

IdÈni ekalakkhaÓatÈvibhÈvanena lakkhaÓahÈrayojanÈya nayaÑ dassetuÑ “evaÑ ye dhammÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kiccatoti pathavÊ-ÈdÊnaÑ phassÈdÊnaÒca r|pÈr|padhammÈnaÑ sandhÈraÓasa~ghaÔÔanÈdikiccato, tesaÑ tesaÑ vÈ paccayadhammÈnaÑ taÑtaÑpaccayuppannadhammassa paccayabhÈvasa~khÈtakiccato. LakkhaÓatoti kakkhaÄaphusanÈdisabhÈvato. SÈmaÒÒatoti r|ppananamanÈdito aniccatÈdito khandhÈyatanÈdito ca. Cut|papÈtatoti sa~khatadhammÈnaÑ bha~gato uppÈdato ca, samÈnanirodhato samÈnuppÈdato ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 377 piÔÔhe. 2. Ma 3. 109; Vi 3. 1 piÔÔhÈdÊsu.


cÈti attho. Ettha ca sahacaraÓaÑ samÈnahetutÈ samÈnaphalatÈ samÈnabh|mitÈ samÈnavisayatÈ samÈnÈrammaÓatÈti evamÈdayopi ca-saddena sa~gahitÈti daÔÔhabbaÑ. SesaÑ uttÈnatthameva.

LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. Catuby|hahÈravibha~gavaÓÓanÈ

25. Tattha katamo catuby|ho hÈroti Catuby|hahÈravibha~go. Tattha byaÒjanena suttassa neruttaÒca adhippÈyo ca nidÈnaÒca pubbÈparasandhi ca gavesitabboti sa~khepena tÈva catuby|haÑ dasseti. “ByaÒjanenÈ”ti iminÈ hÈrÈnaÑ suttassa byaÒjanavicayabhÈvato byaÒjanamukheneva ete catuby|hahÈrapadatthÈ niddhÈretabbÈti dasseti. Neruttanti niruttaÑ nibbacananti attho. Niruttameva neruttaÑ. TenevÈha yÈ niruttipadasaÑhitÈ”ti. Tassattho–yÈ nirutti, idaÑ neruttaÑ. KÈ pana sÈ nirutti? PadasaÑhitÈti padesu saÑhitÈ yuttÈ, li~gavacanakÈlasÈdhanapurisÈdi visesayogena yo yo attho yathÈ yathÈ vattabbo, tathÈ tathÈ pavattasabhÈvaniruttÊti attho. TathÈ hi vuttaÑ “yaÑ dhammÈnaÑ nÈmaso ÒÈÓan”ti.

Tattha yanti hetu-atthe nipÈto, yÈya kÈraÓabh|tÈyÈti attho. DhammÈnanti Òeyya dhammÈnaÑ. NÈmasoti pathavÊ phasso khandhÈ dhÈtu Tisso Phussoti evamÈdinÈmavisesena ÒÈÓaÑ pavattati, ayaÑ sabhÈvanirutti nÈma. PathavÊti hi evamÈdikaÑ saddaÑ gahetvÈ tato paraÑ sa~ketadvÈrena tadatthapaÔipatti taÑtaÑaniyatanÈmapaÒÒattiggahaÓavaseneva hotÊti. Atha vÈ padasaÑhitÈti padena saÑhitÈ. Padato hi padatthÈvabodho. So panassa atthe pavattinimittabh|tÈya paÒÒattiyÈ gahitÈya eva hotÊti sÈ pana paÒÒatti niruttisa~khÈtapadena saÑhitÈ padatthaÑ bodhetÊti padasaÑhitÈti vuttaÑ. “YadÈ hi bhikkh|”ti-ÈdinÈ “dhammÈnaÑ nÈmaso ÒÈÓan”ti padassa atthaÑ vivarati.

Tattha atthassÈti saddÈbhidheyyassa atthassa. NÈmaÑ jÈnÈtÊti nÈmapaÒÒattivasena ayaÑ nÈmÈti nÈmaÑ jÈnÈti. DhammassÈti sabhÈvadhammassa.

KhuddakanikÈya 100

TathÈ tathÈ naÑ abhiniropetÊti yo yo attho dhammo ca yathÈ yathÈ ca voharitabbo, tathÈ tathÈ naÑ nÈmaÑ vohÈraÑ abhiniropeti desetÊti attho. EtthÈvatÈ ca ayaÑ bhikkhu atthakusalo yÈva anekÈdhivacanakusaloti vuccatÊti sambandhitabbaÑ.

Tattha atthakusaloti PÈÄi-atthe kusalo. Dhammakusaloti PÈÄiyaÑ kusalo. ByaÒjanakusaloti akkharesu ca vÈkyesu ca kusalo. Niruttikusaloti nibbacane kusalo. PubbÈparakusaloti desanÈya pubbÈparakusalo. DesanÈkusaloti dhammassa desanÈya kusalo. AtÊtÈdhivacanakusaloti atÊtapaÒÒattikusalo. Esa nayo sesesupi. EvaÑ sabbÈni kÈtabbÈni. JanapadaniruttÈnÊti yattakÈni sattavohÈrapadÈni, tÈni sabbÈni yathÈsambhavaÑ sutte nibbacanavasena kÈtabbÈni vattabbÈnÊti attho. SabbÈ ca janapadaniruttiyoti sabbÈ ca lokasamaÒÒÈyo yathÈrahaÑ kÈtabbÈ. “SamaÒÒaÑ nÈtidhÈveyyÈ”ti hi vuttaÑ. TathÈ hi sammutisaccamukheneva paramatthasaccÈdhigamo hotÊti. 26. AdhippÈyakaÓÉe anuttÈnaÑ nÈma natthi. 27. NidÈnakaÓÉe iminÈ vatthunÈti iminÈ puttagavÈdikittanasa~khÈtena kÈraÓena. KÈraÓaÒhettha vatthu nidÈnanti ca vuttaÑ. IminÈ nayena sabbattha nidÈnaniddhÈraÓaÑ veditabbaÑ.

KÈmandhÈti kilesakÈmena andhÈ. JÈlasaÒchannÈti taÓhÈjÈlapaliguÓÔhitÈ. TaÓhÈchadanachÈditÈti taÓhÈsa~khÈtena andhakÈrena pihitÈ. BandhanÈbaddhÈti kÈmaguÓasa~khÈtena bandhanena baddhÈ. “PamattabandhanÈ”tipi pÈÔho, pamÈdenÈti attho. PubbÈparenÈti pubbena vÈ aparena vÈ desanantarenÈti adhippÈyo. YujjatÊti yogaÑ upeti, sametÊti attho. Imehi padehi pariyuÔÔhÈnehÊti imehi yathÈvuttehi gÈthÈpadehi taÓhÈpariyuÔÔhÈnadÊpakehi. SÈyeva taÓhÈti yÈ purimagÈthÈya vuttÈ, sÈyeva taÓhÈ. “YaÒcÈhÈti-ÈdinÈ dvinnampi gÈthÈnaÑ atthasaÑsandanena pubbÈparaÑ vibhÈveti. PayogenÈti samudÈcÈrena. TasmÈti yattha sayaÑ uppannÈ, taÑ santÈnaÑ nissarituÑ adentÊ


nÈnÈrammaÓehi palobhayamÈnÈ kilesehi cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhati. TasmÈ kilesavasena ca pariyuÔÔhÈnavasena ca taÓhÈbandhanaÑ vuttÈ.

PapaÒcenti saÑsÈre ciraÑ ÔhapentÊti papaÒcÈ. TiÔÔhanti etÈhÊti ÔhitÊ. BandhanaÔÔhena sandÈnaÑ viyÈti sandÈnaÑ. NibbÈnanagarappavesassa paÔisedhanato pali~ghaÑ viyÈti palighaÑ. AnavasesataÓhÈpahÈnena nittaÓho. AttahitaparahitÈnaÑ idhalokaparalokÈnaÒca munanato munÊti evaÑ gÈthÈya padattho veditabbo. PapaÒcÈdi-attho pana PÈÄiyaÑ vibhattÈ evÈti. Tattha yassete papaÒcÈdayo abbhatthaÑ gatÈ, tassa taÓhÈya lesopi na bhavati. Tena vuttaÑ “yo etaÑ sabbaÑ samatikkanto ayaÑ vuccati nittaÓho”ti. 28. PariyuÔÔhÈnanti “taÓhÈya pariyuÔÔhÈnÈn”ti vuttÈni taÓhÈvicaritÈni. Sa~khÈrÈti “tadabhisa~khatÈ sa~khÈrÈ”ti vuttÈ taÓhÈdiÔÔhimÈnahetukÈ sa~khÈrÈ. Te pana yasmÈ sattasu javanacetanÈsu paÔhamacetanÈ sati paccayasamavÈye imasmiÑyeva attabhÈve phalaÑ deti. PacchimacetanÈ anantare attabhÈve. UbhinnaÑ vemajjhacetanÈ yattha katthaci phalaÑ deti, tasmÈ vipaccanokÈsavasena vibhajitvÈ dassetuÑ “diÔÔhadhammavedanÊyÈ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. YasmÈ pana taÑtaÑcetanÈsampayuttÈ taÓhÈpi cetanÈ viya diÔÔhadhammavedanÊyÈdivasena tidhÈ hoti, tasmÈ vuttaÑ “evaÑ taÓhÈ tividhaÑ phalaÑ detÊ”ti. PubbÈparena yujjatÊti yaÑ pubbaÑ purimaÑ sa~khÈrÈnaÑ diÔÔhadhammavedanÊyatÈdivacanaÑ vuttaÑ, taÑ iminÈ aparena kammassa diÔÔhadhammavedanÊyabhÈdivacanena yujjati, Ga~godakaÑ viya Yamunodakena saÑsandati sametÊti attho.

Sa~khÈrÈ dassanabalenÈti cat|su diÔÔhigatasampayuttesu vicikicchÈsampayutte cÈti paÒcasu cittuppÈdesu sa~khÈrÈ paÔhamamaggapaÒÒÈbalena. ChattiÑsa taÓhÈvicaritÈni bhÈvanÈbalenÈti paÔhamamaggena pahÊnÈvasesavasena vuttaÑ, na sabbesaÑ vasena.

Anubandhoti taÓhÈdÊnaÑ anuppabandhena pavatti. Yo cÈpi papaÒcoti-ÈdinÈ “papaÒcetÊ”ti-ÈdinÈ vuttaÑ RÈdhasuttaÒca1 saÑsandati. TenevÈha “idaÑ ekatthan”ti. Yadipi atthato ekaÑ, desanÈya pana ______________________________________________________________ 1. RÈmasuttaÒca (Ka)

KhuddakanikÈya 102

viseso vijjatÊti dassetuÑ “api cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Evanti iminÈ vuttappakÈrena. SuttenÈti saÑvaÓÓiyamÈnena suttena. Suttanti suttantaraÑ. SaÑsandayitvÈti vimissitvÈ atthato abhinnaÑ katvÈ. PubbÈparena saddhiÑ yojayitvÈti pubbena vÈ aparena vÈ suttena saddhiÑ atthato sambandhaÑ yojetvÈ. VuttamevatthaÑ pÈkaÔaÑ karoti tena suttassa attho niddiÔÔho hoti vitthÈrito suttantaradassanena.

Na kevalaÑ suttantarasaÑsandanameva pubbÈparasandhi, atha kho aÒÒopi atthÊti dassetuÑ “so cÈyan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha atthasandhÊti kiriyÈkÈrakÈdivasena atthassa sambandho. So pana yasmÈ sa~kÈsanÈdÊnaÑ channaÑ atthapadÈnaÑyeva hoti, sabbassÈpi padatthassa tadavarodhato.

Sambandho ca nÈma na koci attho. TasmÈ “atthasandhi chappadÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. ByaÒjanasandhÊti padassa padantarena sambandho. YasmÈ pana sabbampi nÈmÈdipadaÑ chahi byaÒjanapadehi asa~gahitaÑ nÈma natthi, tasmÈ “byaÒjanasandhi chappadÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

DesanÈsandhÊti yathÈvuttadesanantarena desanÈya saÑsandanaÑ. Na ca pathaviÑ nissÈyÈti pathaviÑ visayasa~khÈtaÑ nissayaÑ katvÈ, pathaviÑ ÈlambhitvÈti attho. JhÈyÊti phalasamÈpattijhÈnena jhÈyÊ. So hi sabbasa~khÈranissaÔaÑ nibbÈnaÑ ÈlambitvÈ samÈpajjanavasena jhÈyati, na pathaviÑ nissÈya jhÈyatÊti vutto. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca cat|hi mahÈbh|tehi r|pappaÔibaddhavuttitÈya sabbo kÈmabhavo r|pabhavo ca gahitÈ. Ar|pabhavo pana sar|peneva gahitoti sabbaÑ lokaÑ pariyÈdiyitvÈ puna aÒÒenapi pariyÈyena taÑ dassetuÑ “na ca imaÑ lokan”ti-ÈdimÈha. Sabbo hi loko idhaloko paraloko cÈti dveva koÔÔhÈsÈ honti. YasmÈ pana “idhaloko”ti visesato diÔÔhadhammabh|to sattasantÈno vuccati. “Paraloko”ti bhavantarasa~khepagato sattasantÈno tadubhayavinimutto anindriyabaddho r|pasantÈno. TasmÈ taÑ sandhÈya “yamidaÑ ubhayamantarenÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Ye pana “ubhayamantarenÈ”ti vacanaÑ gahetvÈ antarÈbhavaÑ icchanti, tesaÑ taÑ micchÈ. AntarÈbhavo hi abhidhamme paÔikkhittoti. DiÔÔhanti


r|pÈyatanaÑ. Sutanti saddÈyatanaÑ. Mutanti patvÈ gahetabbato gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÒca. ViÒÒÈtanti avasiÔÔhaÑ dhammÈraÓapariyÈpannar|paÑ. Pattanti pariyesitvÈ vÈ apariyesitvÈ vÈ pattaÑ. Pariyesitanti pattaÑ vÈ appattaÑ vÈ pariyesitaÑ. VitakkitaÑ vicÈritanti vitakkanavasena anumajjanavasena ca ÈlambitaÑ. ManasÈnucintitanti cittena anu anu cintitaÑ. AyaÑ sadevake -pa- anissitena cittena na ÒÈyati jhÈyantoti ayaÑ khÊÓÈsavo phalasamÈpattijhÈnena jhÈyanto pubbeva taÓhÈdiÔÔhinissayÈnaÑ suÔÔhu pahÊnattÈ sadevake loke -pa- manussÈya yattha katthacipi anissitena cittena jhÈyati nÈma. Tato eva loke kenacipi na ÒÈyati “ayaÑ idaÑ nÈma nissÈya jhÈyatÊ”ti. VuttaÒhetaÑ–

“Namo te purisÈjaÒÒa, namo te purisuttama. Yassa te nÈbhijÈnÈma, kiÑ tvaÑ nissÈya jhÈyasÊ”ti1.

IdÈni khÊÓÈsavacittassa katthacipi anissitabhÈvaÑ Godhikasuttena2 Vakkalisuttena3 ca vibhÈvetuÑ “yathÈ mÈro”ti-Èdi vuttaÑ. ViÒÒÈÓaÑ samanvesantoti parinibbÈnato uddhaÑ viÒÒÈÓaÑ pariyesanto. “PapaÒcÈtÊto”ti-ÈdinÈ adassanassa ÈraÓamÈha. AnissitacittÈ na ÒÈyanti jhÈyamÈnÈti na kevalaÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ khÊÓÈsavassa cittagatiÑ mÈrÈdayo na jÈnanti, api ca kho sa-upÈdisesÈyapi nibbÈnadhÈtuyÈ tassa taÑ na jhÈnantÊti attho. AyaÑ desanÈsandhÊti GodhikasuttavakkalisuttÈnaÑ viya suttantÈnaÑ aÒÒamaÒÒa-atthasaÑsandanÈ desanÈsandhi nÈma.

NiddesasandhÊti niddesassa sandhi niddesasandhi, niddesena vÈ sandhi niddesasandhi. Purimena suttassa niddesena tasseva pacchimassa niddesassa, pacchimena vÈ purimassa sambandhananti attho. TaÑ dassetuÑ yasmÈ BhagavÈ yebhuyyena paÔhamaÑ vaÔÔaÑ dassetvÈ pacchÈ vivaÔÔaÑ dasseti, tasmÈ “nissitacittÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha nissitaÑ cittaÑ etesanti nissitacittÈ, puggalÈ, niddisitabbÈ puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈyÈti adhippÈyo. DhammÈdhiÔÔhÈnÈya pana nissitaÑ cittaÑ etthÈti nissitacittÈ, nissitacittavanto taÓhÈdiÔÔhinissayavasena pavattÈ suttapadesÈ. Sesamettha sabbaÑ pÈkaÔameva.

Catuby|hahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 130 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 121 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 97 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 104

7. ŒvaÔÔahÈravibha~gavaÓÓanÈ

29. Tattha katamo ÈvaÔÔo hÈroti ŒvaÔÔahÈravibha~go. Tattha ÈrambhathÈti ÈrambhÈdhÈtusa~khÈtaÑ vÊriyaÑ karotha. NikkamathÈti kosajjapakkhato nikkhantattÈ nikkamadhÈtusa~khÈtaÑ taduttarivÊriyaÑ karotha. YuÒjatha BuddhasÈsaneti yasmÈ sÊlasaÑvaro indriyesu guttadvÈratÈ bhojane mattaÒÒutÈ satisampajaÒÒanti imesu dhammesu patiÔÔhitÈnaÑ jÈgariyÈnuyogavasena ÈrambhanikkamadhÈtuyo sampajjanti, tasmÈ tathÈbh|tasamathavipassanÈsa~khÈte Bhagavato sÈsane yuttappayuttÈ hotha. DhunÈtha maccuno senaÑ, naÄÈgÈraÑva kuÒjaroti evaÑ paÔipajjantÈ ca tedhÈtu-issarassa maccurÈjassa vasaÑ satte netÊti tassa senÈsa~khÈtaÑ abalaÑ dubbalaÑ yathÈ nÈma bal|papanno kuÒjaro naÄehi kataÑ agÈraÑ khaÓeneva viddhaÑseti, evameva kilesagaÓaÑ dhunÈtha vidhamatha viddhaÑsethÈti attho1.

IdÈni yadatthaÑ ayaÑ gÈthÈ nikkhittÈ, taÑ yojetvÈ dassetuÑ “Èrambhatha nikkamathÈti vÊriyassa padaÔÔhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha Èrambhatha nikkamathÈti idaÑ vacanaÑ vÊriyassa padaÔÔhÈnaÑ vÊriyapayogassa kÈraÓaÑ vÊriyÈrambhe niyojanato, “yogÈ ve jÈyatÊ bh|rÊ”ti2 vacanato yogo bhÈvanÈ. Tattha vipassanÈbhÈvanÈya vakkhamÈnattÈ samÈdhibhÈvanÈ idhÈdhippetÈti vuttaÑ “yuÒjatha BuddhasÈsaneti samÈdhissa padaÔÔhÈnan”ti. “Maccuno senan”ti vuttÈya kilesasenÈya sammÈ dhunanaÑ ÒÈÓeneva hotÊti Èha “DhunÈtha -pa- padaÔÔhÈnan”ti. Puna yathÈvuttavÊriyasamÈdhipaÒÒÈsampayuttesu ÈdhipaccakiccatÈya papaÒcappahÈnasamatthÈ vaÔÔam|laÑ chinditvÈ vivaÔÔaÑ pÈpenti cÈti dassanatthaÑ “Èrambhatha nikkamathÈti vÊriyindriyassa padaÔÔhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. ImÈni padaÔÔhÈnÈni desanÈti “yÈnimÈni vÊriyassa padaÔÔhÈnan”ti-ÈdinÈ vÊriyÈdÊnaÑ padaÔÔhÈnÈni vuttÈni, sÈ Èrambhatha nikkamathÈti-ÈdidesanÈ, na vÊriyÈrambhavatthu-ÈdÊnÊti attho. TathÈ ceva saÑvaÓÓitaÑ.

EvaÑ yathÈnikkhittÈya desanÈya padaÔÔhÈnavasena atthaÑ niddhÈretvÈ idÈni taÑ sabhÈgavisabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔetukÈmo tassa bh|miÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 203 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Khu 1. 53 piÔÔhe Dhammapade.


dassetuÑ “ayuÒjantÈnaÑ vÈ sattÈnaÑ yoge yuÒjantÈnaÑ vÈ Èrambho”ti-ÈdimÈha. Tassattho–yoge bhÈvanÈyaÑ taÑ ayuÒjantÈnaÑ vÈ sattÈnaÑ aparipakkaÒÈÓÈnaÑ vÈsanÈbhÈgena ÈyatiÑ vijÈnanatthaÑ ayaÑ desanÈrambho yuÒjantÈnaÑ vÈ paripakkaÒÈÓÈnanti.

So pamÈdo duvidhoti yena pamÈdena bhÈvanaÑ nÈnuyuÒjanti, so pamÈdo attano kÈraÓabhedena duvidho. AÒÒÈÓenÈti paÒcannaÑ khandhÈnaÑ salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓapaÔicchÈdakena sammohena. Nivutoti chÈdito. ©e yyaÔÔhÈnanti ÒeyyaÒca taÑ “iti r|paÑ, iti r|passa samudayo”ti-ÈdinÈ ÒÈÓassa pavattanaÔÔhÈnaÒcÈti Òe yyaÔÔhÈnaÑ. AnekabhedattÈ pÈpadhammÈnaÑ tabbasena anekabhedopi pamÈdo m|labh|tÈya avijjÈya vasena eko evÈti Èha “ekavidho avijjÈyÈ”ti. LÈbhavinicchayapariggahamacchariyÈni pariyesanÈ-ÈrakkhÈparibhogesu antogadhÈni. ChandarÈgajjhosÈnÈ taÓhÈ evÈti taÓhÈm|lakepi dhamme ettheva pakkhipitvÈ “tividho taÓhÈyÈ”ti vuttaÑ.

R|pÊsu bhaves|ti r|padhammesu. AjjhosÈnanti taÓhÈbhiniveso. Etena “taÓhÈya r|pakÈyo padaÔÔhÈnan”ti padassa atthaÑ vivarati. AnÈdimati hi saÑsÈre itthipurisÈ aÒÒamaÒÒar|pÈbhirÈmÈ, ayaÒcattho CittapariyÈdÈnasuttena1 dÊpetabbo. Ar|pÊsu sammohoti phassÈdÊnaÑ atisukhumasabhÈvattÈ santatisam|hakiccÈrammaÓaghanavinibbhogassa dukkarattÈ ca ar|padhammesu sammoho, sattÈnaÑ patiÔÔhitoti vacanaseso. EvaÑ niddhÈrite r|pakÈyanÈmakÈyasa~khÈte upÈdÈnakkhandhapaÒcake ÈrammaÓakaraÓavasena pavattaÑ taÓhaÒca avijjaÒca avisesena vuttaÑ catupÈdÈnÈnaÑ vasena vibhajitvÈ tesaÑ khandhÈnaÑ upÈdÈnÈnaÒca dukkhasamudayabhÈvena sahapariÒÒeyyapahÈtabbabhÈvaÑ dasseti “tattha r|pakÈyo”ti-ÈdinÈ. 30. EvaÑ pamÈdamukhena purimasaccadvayaÑ niddhÈretvÈ pamÈdamukheneva aparampi saccadvayaÑ niddhÈretuÑ “tattha yo”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha tassÈti tassa pamÈdassa. SampaÔivedhenÈti sammÈ parijÈnanena assÈdÈdÊnaÑ jÈnanena. RakkhaÓÈ paÔisaÑharaÓÈti attano cittassa rakkhaÓasa~khÈtÈ pamÈdassa paÔisaÑharaÓÈ, tappaÔipakkhena sa~kocanÈ appamÈdÈnuyogena ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 1 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 106

yÈ khepanÈ. AyaÑ samathoti kiccena samÈdhiÑ dasseti. AyaÑ vodÈnapakkhavisabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔanÈ. “YadÈ jÈnÈti kÈmÈnaÑ -pa- ÈnisaÑsan”ti iminÈ samathÈdhigamassa upÈyaÑ dasseti.

Tattha kÈmÈnanti vatthukÈmÈnaÒca kilesakÈmÈnaÒca. AssÈdaÒca assÈdatoti kÈme paÔicca uppajjamÈnaÑ sukhasomanassasa~khÈtaÑ assÈdaÑ assÈdatÈya assÈdamattato. ŒdÊnavanti “appassÈdÈ kÈmÈ bahudukkhÈ”ti-ÈdinÈ1 vuttaÑ ÈdÊnavaÑ dosaÑ. NissaraÓanti paÔhamajjhÈnaÑ. VuttaÒhetaÑ “kÈmÈnametaÑ nissaraÓaÑ yadidaÑ nekkhamman”ti2. OkÈranti lÈmakabhÈvaÑ. SaÑkilesanti saÑkilissanaÑ. KÈmahetu hi sattÈ saÑkilissanti. VodÈnanti visujjhanaÑ. Nekkhamme ca ÈnisaÑsanti nÊvaraÓappahÈnÈdiguÓavisesayogaÑ. TatthÈti tasmiÑ yathÈvutte samathe sati. YÈ vÊmaÑsÈti yÈ paÒÒÈ. “SamÈhito bhikkhave bhikkhu yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti3 hi vuttaÑ. YathÈ taÓhÈsahitÈva avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ paccayo, evaÑ avijjÈsahitÈva taÓhÈ upÈdÈnÈnaÑ paccayo. TÈsu niruddhÈsu upÈdÈnÈdÊnaÑ abhÈvo evÈti taÓhÈ-avijjÈpahÈnena sakalavaÔÔadukkhanirodhaÑ dassento “imesu dvÊsu dhammesu pahÊnes|”ti-ÈdimÈha. ImÈni cattÈri saccÈni visabhÈgasabhÈgadhammÈvaÔÔanavasena niddhÈritÈnÊti adhippÈyo.

EvaÑ vodÈnapakkhaÑ nikkhipitvÈ tassa visabhÈgadhammavasena sabhÈgadhammavasena ca ÈvaÔÔanaÑ dassetvÈ idÈni saÑkilesapakkhaÑ nikkhipitvÈ tassa visabhÈgadhammavasena sabhÈgadhammavasena ca ÈvaÔÔanaÑ dassetuÑ “yathÈpi m|le”ti gÈthamÈha. Tassattho–yathÈ nÈma patiÔÔhÈhetubhÈvena m|lanti laddhavohÈre bh|migate r|kkhassa avayave pharasuchedÈdi-antarÈyÈbhÈvena anupaddave tato eva daÄhe thire sati khandhe chinnepi assatthÈdirukkho ruhati, evameva taÓhÈnusayasa~khÈte attabhÈvarukkhassa m|le maggaÒÈÓapharasunÈ anupacchinne tayidaÑ dukkhaÑ punappunaÑ aparÈparabhÈvena nibbattati na nirujjhatÊti. KÈmataÓhÈdinivattanatthaÑ “bhavataÓhÈyÈ”ti vuttaÑ. Etassa dhammassa paccayoti etassa bhavataÓhÈsa~khÈtassa dhammassa bhavesu ÈdÊnavappaÔicchÈdanÈdivasena assÈdaggahaÓassa paccayo. VuttaÒhetaÑ “saÑyojanÊyesu bhikkhave dhammesu ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 184 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 237 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 363 piÔÔhe.


assÈdÈnupassino taÓhÈ pavaÉÉhatÊ”ti1. TenevÈha “avijjÈpaccayÈ hi bhavataÓhÈ”ti. Idha samatho vipassanÈ ca maggasamÈdhi maggapaÒÒÈ ca adhippetÈti Èha “yena taÓhÈ nusayaÑ sam|hanatÊ”ti-Èdi. ImÈni cattÈri saccÈnÊti visabhÈgasabhÈgadhammÈvaÔÔanavasena niddhÈritÈnÊti. SesaÑ vuttanayameva.

IdÈni na kevalaÑ niddhÈriteheva visabhÈgasabhÈgadhammehi ÈvaÔÔanaÑ, atha kho PÈÄi-Ègatehipi tehi ÈvaÔÔanaÑ ÈvaÔÔahÈroti dassanatthaÑ “sabbapÈpassa akaraÓan”ti gÈthamÈha. Tattha sabbapÈpassÈti sabbÈkusalassa. AkaraÓanti anuppÈdanaÑ. KusalassÈti catubh|makakusalassa. UpasampadÈti paÔilÈbho. SacittapariyodÈpananti attano cittavodÈnaÑ, taÑ pana arahattena hoti. Iti sÊlasaÑvarena sabbapÈpaÑ pahÈya samathavipassanÈhi kusalaÑ sampÈdetvÈ arahattaphalena cittaÑ pariyodapetabbanti etaÑ BuddhÈna sÈsanaÑ ovÈdo anusiÔÔhÊti ayaÑ sa~khepattho, vitthÈrato pana attho PÈÄito eva viÒÒÈyati.

Tattha “sabbapÈpaÑ nÈmÈ”ti-ÈdÊsu dosasamuÔÔhÈnanti doso samuÔÔhÈnameva etassÈti dosasamuÔÔhÈnaÑ, na doso eva samuÔÔhÈnanti. LobhasamuÔÔhÈnÈyapi pisuÓavÈcÈya sambhavato. KÈyaduccaritanti padaÑ apekkhitvÈ “dosasamuÔÔhÈnan”ti napuÑsakaniddeso. LobhasamuÔÔhÈnaÑ mohasamuÔÔhÈnanti etthÈpi eseva nayo. SamphappalÈpo uddhaccacittena pavattayatÊti adhippÈyena tassa mohasamuÔÔhÈnatÈ vuttÈ.

EvaÑ duccarita-akusalakammapathakammavibhÈgena “sabbapÈpan”ti ettha vuttapÈpaÑ vibhajitvÈ idÈnissa akusalam|lavasena agatigamanavibhÈgampi dassetuÑ “akusalam|lan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha akusalam|laÑ payogaÑ gacchantanti lobhÈdi-akusalÈni kÈyavacÊpayogaÑ gacchantÈni, kÈyavacÊpayogaÑ samuÔÔhÈpentÈnÊti attho. ChandÈti chandahetu. YaÑ chandÈ agatiÑ gacchati, idaÑ lobhasamuÔÔhÈnanti chandÈ agatiÑ gacchatÊti yadetaÑ agatigamanaÑ, idaÑ lobhasamuÔÔhÈnanti. EvaÑ sesesupi attho daÔÔhabbo. EttÈvatÈ “sabbapÈpassa akaraÓan”ti ettha pÈpaÑ dassetvÈ idÈni tassa akaraÓaÑ dassento “lobho -pa- paÒÒÈyÈ”ti tÊhi ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 316 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 108

kusalam|lehi tiÓÓaÑ akusalam|lÈnaÑ pahÈnavasena sabbapÈpassa akaraÓaÑ anuppÈdanamÈha. TathÈ lobho upekkhÈyÈti-ÈdinÈ brahmavihÈrehi. Tattha aratiÑ v|pasamentÊ muditÈ tassÈ m|labh|taÑ mohaÑ pajahatÊti katvÈ vuttaÑ “moho muditÈya pahÈnaÑ abbhatthaÑ gacchatÊ”ti. 31. IdÈni aÒÒenapi pariyÈyena pÈpaÑ tassa akaraÓaÒca dassetvÈ sesapadÈnaÒca atthavibhÈvanamukhena sabhÈgavisabhÈgadhammÈvaÔÔanaÑ dassetuÑ “sabbapÈpaÑ nÈma aÔÔha micchattÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AkiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈcÈroti tÊhipi padehi micchattÈnaÑ anuppÈdanameva vadati. TathÈ kiriyÈ karaÓaÑ ajjhÈcÈroti tÊhipi padehi uppÈdanameva vadati. AjjhÈcÈroti adhiÔÔhahitvÈ ÈcaraÓaÑ. AtÊtassÈti cirakÈlappavattivasena purÈÓassa. MaggassÈti ariyamaggassa. VuttaÒhetaÑ “purÈÓamaggaÑ purÈÓaÑ aÒjasanti kho ariyassetaÑ aÔÔha~gikassa maggassa adhivacanan”ti1. AtÊtena vÈ vipassinÈ BhagavatÈ yathÈdhigataÑ desitabhÈvaÑ sandhÈya “atÊtassa maggassÈ”ti vuttaÑ. Vipassino hi ayaÑ Bhagavato SammÈsambuddhassa pÈtimokkhuddesagÈthÈti.

YaÑ paÔivedhenÈti yassa pariÒÒÈbhisamayena. YaÑ pariyodÈpitaÑ, ayaÑ nirodhoti yadipi asa~khatÈ dhÈtu kenaci saÑkilesena na saÑkilissati, adhigacchantassa pana puggalassa vasena evaÑ vuttaÑ. Tassa hi yÈva saÑkilesÈ na vigacchanti, tÈva asa~khatÈ dhÈtu apariyodapitÈti vuccati. YathÈ nibbÈnÈdhigamena ye khandhÈ v|pasametabbÈ, tesaÑ sesabhÈvena asesabhÈvena ca “sa-upÈdisesÈ”ti ca, “anupÈdisesÈ”ti ca vuccati, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

ImÈni PÈÄi-ÈgatadhammÈnaÑ sabhÈgavisabhÈgadhammÈvaÔÔanavasena niddhÈritÈni cattÈri saccÈni punapi PÈÄi-ÈgatadhammÈnaÑ sabhÈgavisabhÈgadhammÈvaÔÔanena ÈvaÔÔahÈraÑ dassetuÑ “dhammo have rakkhatÊ”ti gÈthamÈha. TassÈ padattho pubbe vutto eva. Dhammoti puÒÒadhammo idhÈdhippeto. TaÑ vibhajitvÈ dassento “dhammo nÈma duvidho indriyasaÑvaro maggo cÈ”ti Èha. IndriyasaÑvarasÊsena cettha sabbampi sÊlaÑ gahitanti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 329 piÔÔhe atthato samÈnaÑ.


daÔÔhabbaÑ. SabbÈ upapattiyo duggati dukkhadukkhatÈdiyogena dukkhÈ gatiyoti katvÈ. YathÈvutte duvidhe dhamme paÔhamo dhammo yathÈ suciÓÓo hoti, yato ca so rakkhati, yattha ca patiÔÔhÈpeti, taÑ sabbaÑ dassetuÑ “tattha yÈ saÑvarasÊle akhaÓÉakÈritÈ”ti-Èdi vuttaÑ. IdÈni tassa dhammassa apÈyato rakkhaÓe ekantikabhÈvaÑ vibhÈvetuÑ GÈmaÓisaÑyutte1 AsibandhakaputtasuttaÑ ÈbhataÑ.

Tattha evanti pakÈrena. Ca-saddo sampiÓÉane, iminÈpi pakÈrena ayamattho veditabboti adhippÈyo. Asibandhakaputtoti Asibandhakassa nÈma putto. GÈme jeÔÔhakatÈya gÈmaÓÊ. PacchÈbh|makÈti pacchÈbh|mivÈsino. KÈmaÓÉalukÈti sakamaÓÉaluno. SevÈlamÈlikÈti pÈtova udakato sevÈlaÒceva uppalÈdÊni ca gahetvÈ udakasuddhibhÈvajÈnanatthaÑ mÈlaÑ katvÈ piÄandhanakÈ. UdakorohakÈti sÈyaÑ pÈtaÑ udakaÑ orohaÓakÈ. UyyÈpentÊti upariyÈpenti. SaÒÒÈpentÊti sammÈ yÈpenti. SaggaÑ nÈma okkÈmentÊti parivÈretvÈ ÔhitÈva “gaccha bho brahmalokaÑ, gaccha bho brahmalokan”ti vadantÈ saggaÑ pavesenti.

AnuparisakkeyyÈti anuparigaccheyya. UmmujjÈti uÔÔhaha. UplavÈti jalassa upari plava. ThalamuplavÈti thalaÑ abhiruha. Tatra yÈssÈti tatra yaÑ assa, yaÑ bhaveyya. SakkharakaÔhalanti sakkharÈ vÈ kaÔhalÈ vÈ. SÈ adhogÈmÊ assÈti sÈ adho gaccheyya, heÔÔhÈgÈmÊ bhaveyya. Adho gaccheyyÈti heÔÔhÈ gaccheyya. MaggassÈti ariyamaggassa. TikkhatÈti tikhiÓatÈ. SÈ ca kho na satthakassa viya nisitakaraÓatÈ, atha kho indriyÈnaÑ paÔubhÈvoti dassetuÑ “adhimattatÈ”ti Èha. Nanu ca ariyamaggo attanÈ pahÈtabbakilese anavasesaÑ samucchindatÊti atikhiÓo nÈma natthÊti? SaccametaÑ, tathÈpi no ca kho “yathÈ diÔÔhippattassÈ”ti vacanato saddhÈvimuttadiÔÔhippattÈnaÑ kilesappahÈnaÑ pati atthi kÈci visesamattÈti sakkÈ vattuÑ. AyaÑ pana viseso na idhÈdhippeto, sabbupapattisamatikkamanassa adhippetattÈ. YasmÈ pana ariyamaggena odhiso kilesÈ pahÊyanti, taÒca nesaÑ tathÈpahÈnaÑ maggadhammesu ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 498 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 110

indriyÈnaÑ apÈÔavapÈÔavatarapÈÔavatamabhÈvena hotÊti yo vajir|pamadhammesu matthakappattÈnaÑ aggamaggadhammÈnaÑ paÔutamabhÈvo. AyaÑ idha maggassa tikkhatÈti adhippetÈ. TenevÈha “ayaÑ dhammo suciÓÓo sabbÈhi upapattÊhi rakkhatÊ”ti. “TasmÈ rakkhitacittassÈ”ti-ÈdinÈ suttantarena1 sugatisaÒÒitÈnampi upapattÊnaÑ duggatibhÈvaÑ sÈdheti. 32. IdÈni yathÈvuttassa dhammassa visabhÈgadhammÈnaÑ taÓhÈvijjÈdÊnaÑ sabhÈgadhammÈnaÒca samathavipassanÈdÊnaÑ niddhÈraÓavasena ÈvaÔÔahÈraÑ yojetvÈ dassetuÑ “tattha duggatÊnaÑ hetu taÓhÈ ca avijjÈ cÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ pubbe vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva. IdaÑ vuccati brahmacariyanti idaÑ ariyaÑ samathavipassanÈsa~khÈtaÑ maggabrahmacariyanti vuccati. YaÑ rakkhatÊti sabbÈhi duggatÊhi rakkhantassa ariyamaggassa ÈrammaÓabh|to nirodho rakkhanto viya vutto, nimittassa kattubhÈvena upacaritattÈ. ImÈni cattÈri saccÈni visabhÈgasabhÈgadhammÈvaÔÔanavasena niddhÈritÈnÊti adhippÈyo.

ŒvaÔÔahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. VibhattihÈravibha~gavaÓÓanÈ

33. Tattha katamo vibhattihÈroti VibhattihÈravibha~go. Tattha dhammavibhattibh|mivibhattipadaÔÔhÈnavibhattÊti tividhÈ vibhatti. TÈsu yasmÈ dhammesu vibhÈgato niddiÔÔhesu tattha labbhamÈno bh|mivibhÈgo padaÔÔhÈnavibhÈgo ca niddisiyamÈno suviÒÒeyyo hoti, tasmÈ dhammavibhattiÑ tÈva niddisanto soÄasavidhe paÔÔhÈne yesaÑ suttÈnaÑ vasena visesato vibhajitabbÈ, tÈni suttÈni dassetuÑ “dve suttÈni vÈsanÈbhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒcÈ”ti vuttaÑ. Tattha vÈsanÈ puÒÒabhÈvanÈ, tassÈ bhÈgo koÔÔhÈso vÈsanÈbhÈgo, tassa hitanti vÈsanÈbhÈgiyaÑ, suttaÑ. NibbijjhanaÑ lobhakkhandhÈdÊnaÑ padÈlanaÑ nibbedho, tassa bhÈgoti sesaÑ purimasadisameva. YasmiÑ sutte tÊÓi puÒÒakiriyavatth|ni desitÈni, taÑ suttaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ. YasmiÑ pana sekkhÈsekkhÈ desitÈ, taÑ nibbedhabhÈgiyaÑ. AyaÒca attho PÈÄiyaÑyeva Ègamissati. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 121 piÔÔhe.


PuÒÒabhÈgiyÈti puÒÒabhÈge bhavÈ. TathÈ phalabhÈgiyÈ veditabbÈ. Phalanti pana sÈmaÒÒaphalaÑ. SaÑvarasÊlanti pÈtimokkhasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti paÒca saÑvarÈ saÑvarasÊlaÑ. PahÈnasÊlanti tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti paÒcappahÈnÈni. Tesu nissaraÓappahÈnavajjÈna pahÈnÈnaÑ vasena pahÈnasÊlaÑ veditabbaÑ. Soti yo vÈsanÈbhÈgiyasuttasampaÔiggÈhako, so. Tena brahmacariyenÈti tena saÑvarasÊlasa~khÈtena seÔÔhacariyena kÈraÓabh|tena brahmacÈrÊ bhavati. Ettha ca aÔÔhasamÈpattibrahmacariyassa na paÔikkhepo, keci pana “teneva brahmacariyenÈ”ti paÔhanti, tesaÑ matena siyÈ tassa paÔikkhepo.

PahÈnasÊle Ôhitoti samucchedapaÔippassaddhippahÈnÈnaÑ vasena pahÈnasÊle Ôhito. Tena brahmacariyenÈti tena pahÈnasÊlena visesabh|tena maggabrahmacariyena. Ye pana “teneva brahmacariyenÈ”ti paÔhanti, tesaÑ ayaÑ pÈÔho “vÈsanÈbhÈgiyaÑ nÈma suttaÑ dÈnakathÈ sÊlakathÈ saggakathÈ puÒÒavipÈkakathÈ”ti. Ye pana “tena brahmacariyenÈ”ti paÔhanti, tesaÑ ayaÑ pÈÔho1 “vÈsanÈbhÈgiyaÑ nÈma suttaÑ dÈnakathÈ sÊlakathÈ saggakathÈ kÈmÈnaÑ ÈdÊnavo nekkhamme ÈnisaÑso”ti. Tattha katamo pÈÔho yuttataroti? Pacchimo pÈÔhoti niÔÔhaÑ gantabbaÑ. YasmÈ “nibbedhabhÈgiyaÑ nÈma suttaÑ yÈ catusaccappakÈsanÈ”ti vakkhati, na hi mahÈthero sÈvasesaÑ katvÈ dhammaÑ desesÊti.

“Natthi pajÈnanÈ”ti-ÈdinÈ ubhinnaÑ suttÈnaÑ sÈtisayaÑ asa~karakÈraÓaÑ dasseti. Tattha pajÈnanÈti ariyamaggassa padaÔÔhÈnabh|tÈ vuÔÔhÈnagÈminÊ vipassanÈpaÒÒÈ. ImÈni cattÈri suttÈnÊti imesaÑ suttÈnaÑ vÈsanÈbhÈgiyanibbedhabhÈgiyÈnaÑ vakkhamÈnÈnaÒca saÑkilesabhÈgiya-asekkhabhÈgiyÈnaÑ vasena cattÈri suttÈni. DesanÈyÈti desanÈnayena. Sabbato vicayena hÈrena vicinitvÈti sabbatobhÈgena ekÈdasasu ÔhÈnesu pakkhipitvÈ vicayena hÈrena vicinitvÈ. “YuttihÈrena yojetabbÈnÊ”ti etena vicayahÈrayuttihÈrÈ vibhattihÈrassa parikammaÔÔhÈnanti dasseti. “YÈvatikÈ ÒÈÓassa bh|mÊ”ti iminÈ vibhattihÈrassa mahÈvisayataÑ dasseti. ______________________________________________________________ 1. TesaÒcayaÑ paÔho (SÊ)

KhuddakanikÈya 112

34. EvaÑ vÈsanÈbhÈgiyanibbedhabhÈgiyabhÈvehi dhamme ekadesena vibhajitvÈ idÈni tesaÑ kilesabhÈgiya-asekkhabhÈgiyabhÈvehi sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓabhÈvehi vibhajituÑ “tattha katame dhammÈ sÈdhÈraÓÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha katame dhammÈti katame sabhÈvadhammÈ. SÈdhÈraÓÈti avisiÔÔhÈ, samÈnÈti attho. Dve dhammÈti duve pakatiyo. Pakati-attho hi ayaÑ dhamma-saddo “jÈtidhammÈnaÑ sattÈnan”ti-ÈdÊsu1 viya. NÈmasÈdhÈraÓÈti nÈmena sÈdhÈraÓÈ, kusalÈkusalÈti samÈnanÈmÈti attho. VatthusÈdhÈraÓÈti vatthunÈ nissayena sÈdhÈraÓÈ, ekasantatipatitatÈya samÈnavatthukÈti attho. Visesato saÑkilesapakkhe pahÈnekaÔÔhÈ nÈmasÈdhÈraÓÈ, sahajekaÔÔhÈ vatthusÈdhÈraÓÈ. AÒÒampi evaÑ jÈtiyanti kiccapaccayapaÔipakkhÈdÊhi samÈnaÑ sa~gaÓhÈti. MicchattaniyatÈnaÑ aniyatÈnanti idaÑ puthujjanÈnaÑ upalakkhaÓaÑ. TasmÈ sassatavÈdÈ ucchedavÈdÈti-Èdiko sabbo puthujjanabhedo ÈharitvÈ vattabbo. DasanappahÈtabbÈ kilesÈsÈdhÈraÓÈ micchattaniyatÈnaÑ aniyatÈnaÑ eva ca sambhavato sammattaniyatÈnaÑ asambhavato ca. IminÈ nayena sesapadesupi attho veditabbo.

AriyasÈvakoti sekkhaÑ sandhÈya vadati. SabbÈ sÈ avÊtarÈgehi sÈdhÈraÓÈti lokiyasamÈpatti r|pÈvacarÈ ar|pÈvacarÈ dibbavihÈro brahmavihÈro paÔhamajjhÈnasamÈpattÊti evamÈdÊhi pariyÈyehi sÈdhÈraÓÈ. KusalasamÈpatti pana iminÈ pariyÈyena siyÈ asÈdhÈraÓÈ, imaÑ pana dosaÑ passantÈ keci “yaÑ kiÒci -pa- sabbÈ sÈ avÊtarÈgehi sÈdhÈraÓÈ”ti paÔhanti. KathaÑ te odhiso gahitÈ, atha odhiso gahetabbÈ, kathaÑ sÈdhÈraÓÈti? AnuyogaÑ manasikatvÈ taÑ visodhento Èha “sÈdhÈraÓÈ hi dhammÈ evaÑ aÒÒamaÒÒan”ti-Èdi. Tassattho–yathÈ micchattaniyatÈnaÑ aniyatÈnaÒca sÈdhÈraÓÈti vuttaÑ, evaÑ sÈdhÈraÓÈ dhammÈ na sabbasattÈnaÑ sÈdhÈraÓatÈya sÈdhÈraÓÈ, kasmÈ? YasmÈ aÒÒamaÒÒaÑ paraÑ paraÑ sakaÑ sakaÑ visayaÑ nÈtivattanti. PaÔiniyataÒhi tesaÑ pavattiÔÔhÈnaÑ, itarathÈ tathÈ vohÈro eva na siyÈti adhippÈyo. YasmÈ ca ete eva dhammÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 38 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


evaÑ niyatÈ visayÈ, tasmÈ “yopi imehi dhammehi samannÈgato na so taÑ dhammaÑ upÈtivattatÊ”ti Èha. Na hi micchattaniyatÈnaÑ aniyatÈnaÒca dassanena pahÈtabbÈ kilesÈ na santi, aÒÒesaÑ vÈ santÊti evaÑ sesepi vattabbaÑ.

AsÈdhÈraÓo nÈma dhammo tassa tassa puggalassa paccattaniyato ariyesu sekkhÈsekkhadhammavasena anariyesu bhabbÈtabbapahÈtabbavasena gavesitabbo, itarassa tathÈ niddisitabbabhÈvÈbhÈvato. So ca kho sÈdhÈraÓÈvidhuratÈya taÑ taÑ upÈdÈya tathÈvuttadesanÈnusÈrenÈti imamatthaÑ dasseti “katame dhammÈ asÈdhÈraÓÈ yÈva desanaÑ upÈdÈya gavesitabbÈ sekkhÈsekkhÈ bhabbÈbhabbÈ”ti iminÈ. AÔÔhamakassÈti sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipannassa. DhammatÈti dhammasabhÈvo paÔhamassa maggaÔÔhatÈ dutiyassa phalaÔÔhatÈ. PaÔhamassa vÈ pahÊyamÈnakilesatÈ. Dutiyassa pahÊnakilesatÈ. Puna aÔÔhamakassÈti anÈgÈmimaggaÔÔhassa. NÈmanti sekkhÈti nÈmaÑ. DhammatÈti taÑtaÑmaggaÔÔhatÈ heÔÔhimaphalaÔÔhatÈ ca. PaÔipannakÈnanti maggasama~gÊnaÑ. NÈmanti paÔipannakÈti nÈmaÑ. EvaÑ “aÔÔhamakassÈ”ti-ÈdinÈ ariyapuggalesu asÈdhÈraÓadhammaÑ dassetvÈ itaresu nayadassanatthaÑ “evaÑ visesÈnupassinÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Lokiyadhammesu eva hÊnÈdibhÈvo. Tattha visesÈnupassinÈti asÈdhÈraÓadhammÈnupassinÈ. MicchattaniyatÈnaÑ aniyatÈ dhammÈ sÈdhÈraÓÈ micchattaniyatÈ dhammÈ asÈdhÈraÓÈ. Micchattaniyatesupi niyatamicchÈdiÔÔhikÈnaÑ aniyatÈ dhammÈ sÈdhÈraÓÈ. NiyatamicchÈdiÔÔhi asÈdhÈraÓÈti iminÈ nayena visesÈnupassinÈ veditabbÈ.

EvaÑ nÈnÈnayehi dhammavibhattiÑ dassetvÈ idÈni bh|mivibhattiÑ padaÔÔhÈnavibhattiÒca vibhajitvÈ dassetuÑ “dassanabh|mÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha dassanabh|mÊti paÔhamamaggo. YasmÈ pana paÔhamamaggakkhaÓe ariyasÈvako sammattaniyÈmaÑ okkamanto nÈma hoti, tato paraÑ okkanto, tasmÈ “dassanabh|mi niyÈmÈvakkantiyÈ padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. KiÒcÈpi heÔÔhimo heÔÔhimo maggo upari-uparimaggÈdhigamassa kÈraÓaÑ hoti, sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊni appahÈya kÈmarÈgabyÈpÈdÈdippahÈnassa asakkuÓeyyattÈ. TathÈpi ariyamaggo attano phalassa visesakÈraÓaÑ ÈsannakÈraÓaÒcÈti dassetuÑ

KhuddakanikÈya 114

“bhÈvanÈbh|mi uttarikÈnaÑ phalÈnaÑ pattiyÈ padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. SukhÈ paÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ ÒÈÓuttarassa tathÈvidhapaccayasamÈyoge ca hotÊti sÈ vipassanÈya padaÔÔhÈnanti vuttÈ. ItarÈ pana tissopi paÔipadÈ samathaÑ Èvahanti eva. TÈsu sabbamudutÈya sesÈpi dassitÈ evÈti Èha “dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ samathassa padaÔÔhÈnan”ti.

DÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatth|ti dÈnameva dÈnamayaÑ, pujjaphalanibbattanaÔÔhena1 puÒÒaÑ, tadeva kattabbato kiriyÈ, payogasampattiyÈdÊnaÑ adhiÔÔhÈnabhÈvato vatthu cÈti dÈnamayapuÒÒakiriyavatthu. ParatoghosassÈti dhammassavanassa. SÈdhÈraÓanti na bÊjaÑ viya a~kurassa, dassanabh|mi-Èdayo viya vÈ niyÈmÈvakkanti-ÈdÊnaÑ ÈveÓikaÑ, atha kho sÈdhÈraÓaÑ, tadaÒÒakÈraÓehipi paratoghosassa pavattanatoti adhippÈyo. Tattha keci dÈyakassa dÈnÈnumodanaÑ ÈciÓÓanti dÈnaÑ paratoghosassa kÈraÓanti vadanti. DÈyako pana dakkhiÓÈvisuddhiÑ Èka~khanto dÈnasÊlÈdiguÓavisesÈnaÑ savane yuttappayutto hotÊti dÈnaÑ dhammassavanassa kÈraÓaÑ vuttaÑ.

SÊlasampanno vippaÔisÈrÈbhÈvena samÈhito dhammacintÈsamattho hotÊti sÊlaÑ cintÈmayaÒÈÓassa kÈraÓanti Èha “sÊlamayan”ti-Èdi. BhÈvanÈmayanti samathasa~khÈtaÑ bhÈvanÈmayaÑ. BhÈvanÈmayiyÈti uparijhÈnasa~khÈtÈya vipassanÈsa~khÈtÈya ca bhÈvanÈmayiyÈ. PurimaÑ purimaÑ hi pacchimassa pacchimassa padaÔÔhÈnaÑ. IdÈni yasmÈ dÈnaÑ sÊlaÑ lokiyabhÈvanÈ ca na kevalaÑ yathÈvuttaparatoghosÈdÊnaÑyeva, atha kho yathÈkkamaÑ pariyattibÈhusaccakammaÔÔhÈnÈnuyogamaggasammÈdiÔÔhÊnampi paccayÈ honti, tasmÈ tampi nayaÑ dassetuÑ puna “dÈnamayan”ti-ÈdinÈ desanaÑ vaÉÉhesi. TathÈ patir|padesavÈsÈdayo kÈyavivekacittavivekÈdÊnaÑ kÈraÓaÑ hotÊti imaÑ nayaÑ dassetuÑ “patir|padesavÈso”ti-ÈdimÈha. Tattha kusalavÊmaÑsÈyÈti paÔisa~khÈnupassanÈya. AkusalapariccÈgoti iminÈ pahÈnapariÒÒÈ vuttÈti. SamÈdhindriyassÈti maggasamÈdhindriyassa. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

VibhattihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. PuÒÒaphalanibbattanaÔÔhena (SÊ)


9. ParivattanahÈravibha~gavaÓÓanÈ

35. Tattha katamo parivattano hÈroti ParivattanahÈravibha~go. Tattha yasmÈ saÑvaÓÓiyamÈne sutte yathÈniddiÔÔhÈnaÑ kusalÈkusaladhammÈnaÑ paÔipakkhabh|te akusalakusaladhamme pahÈtabbabhÈvÈdivasena niddhÈraÓaÑ paÔipakkhato parivattanaÑ, tasmÈ “sammÈdiÔÔhissa purisapuggalassa micchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ bhavatÊ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha sammÈ pasatthÈ, sundarÈ diÔÔhi etassÈti sammÈdiÔÔhi, tassa. SÈ panassa sammÈdiÔÔhitÈ pubbabhÈgasammÈdiÔÔhiyÈ vÈ lokuttarasammÈdiÔÔhiyÈ vÈ veditabbÈ. MicchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ bhavatÊti purimanaye vipassanÈsammÈdiÔÔhiyÈ pahÊnÈ hoti, vikkhambhi tÈti attho. Pacchimanaye paÔhamamaggasammÈdiÔÔhiyÈ pahÊnÈ samucchinnÈti attho.

Ye cassa micchÈdiÔÔhipaccayÈti micchÈbhinivesahetu ye ariyÈnaÑ adassanakÈmatÈdayo lobhÈdayo pÈÓÈtipÈtÈdayo ca aneke lÈmakaÔÔhena pÈpakÈ akosallasambh|taÔÔhena akusalÈ dhammÈ uppajjeyyuÑ. Imassa Èraddhavipassakassa ariyassa ca. DhammÈti samathavipassanÈdhammÈ, sattattiÑsabodhipakkhiyadhammÈ vÈ anuppannÈ vÈ sambhavanti uppannÈ bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchanti. SammÈsa~kappassÈti-ÈdÊnampi iminÈva nayena attho veditabbo. AyaÑ pana viseso–sammÈvimutti-ÈdÊnaÑ micchÈvimutti avimuttÈva samÈnÈ “vimuttÈ mayan”ti evaÑsaÒÒino avimuttiyaÑ vÈ vimuttisaÒÒino. TatrÈyaÑ vacanattho–micchÈ pÈpikÈ vimutti vimokkho etassÈti micchÈvimutti. AÔÔha~gÈ ca micchÈvimutti yathÈvuttenÈkÈrena micchÈbhinivesavasena ca pavattÈ antadvayalakkhaÓÈ. SammÈvimutti pana phaladhammÈ, micchÈdiÔÔhike samÈsevato micchÈvimokkho vÈ micchÈvimutti. MicchÈvimuttiÒÈÓadassanaÑ pana micchÈvimokkhe micchÈdiÔÔhiyÈ ca sÈranti gahaÓavasena pavatto akusalacittuppÈdo antamaso pÈpaÑ katvÈ “sukataÑ mayÈ”ti paccavekkhato uppannamoho ca. SammÈvimuttiÒÈÓadassanassÈti ettha sekkhÈnaÑ paccavekkhaÓaÒÈnaÑ sammÈvimuttiÒÈÓadassananti adhippetaÑ. TaÒhi uttaribhÈvanÈpÈrip|riyÈ saÑvattati. 36. EvaÑ sammÈdiÔÔhi-Èdimukhena micchÈdiÔÔhi-ÈdiÑ dassetvÈ puna pÈÓÈtipÈta-adinnÈdÈnakÈmesumicchÈcÈrÈdito veramaÓiyÈdÊhi pÈÓÈtipÈtÈdÊnaÑ parivattanaÑ dassetuÑ “yassÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha

KhuddakanikÈya 116

kÈlavÈdissÈti lakkhaÓavacanaÑ. KÈlena sÈpadesaÑ pariyantavatiÑ atthasaÒhitanti so samphappalÈpassa pahÈnÈya paÔipanno hotÊti vuttaÑ.

Puna “ye ca kho kecÊ”ti-ÈdinÈ sammÈdiÔÔhi-Èdimukheneva micchÈdiÔÔhi-ÈdÊhi eva parivattanaÑ pakÈrantarena dasseti. Tattha sandiÔÔhikÈti paccakkhÈ. SahadhammikÈti sakÈraÓÈ. GÈrayhÈti garahitabbayuttÈ. VÈdÈnuvÈdÈti vÈdÈ ceva anuvÈdÈ ca. “VÈdÈnupÈtÈ”tipi paÔho, vÈdÈnupavattiyoti attho. PujjÈti p|janÊyÈ. PÈsaÑsÈti pasaÑsitabbÈ.

Puna “ye ca kho kecÊ”ti-ÈdinÈ majjhimÈya paÔipattiyÈ antadvayaparivattanaÑ dasseti. Tattha bhuÒjitabbÈti-ÈdÊni cattÈri padÈni vatthukÈmavasena yojetabbÈni. BhÈvayitabbÈ bahulÊkÈtabbÈti padadvayaÑ kilesakÈmavasena. TesaÑ adhammoti bhÈvetabbo nÈma dhammo siyÈ, kÈmÈ ca tesaÑ bhÈvetabbÈ icchitÈ, kÈmehi ca veramaÓÊ kÈmÈnaÑ paÔipakkho1, iti sÈ tesaÑ adhammo ÈpajjatÊti adhippÈyo.

NiyyÈniko dhammoti saha vipassanÈya ariyamaggo. Dukkhoti pÈpaÑ nijjarÈpessÈmÈti pavattitaÑ sarÊratÈpanaÑ vadati. Sukhoti anavajjapaccayaparibhogasukhaÑ. Etesupi vÈresu vuttanayeneva adhammabhÈvÈpatti vattabbÈ. IdÈni asubhasaÒÒÈdimukhena subhasaÒÒÈdiparivattanaÑ dassetuÑ “yathÈ vÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Œraddhavipassakassa kilesÈsucipaggharaÓavasena tebh|makasa~khÈrÈ asubhato upaÔÔhahantÊti katvÈ vuttaÑ “sabbasa~khÈresu asubhÈnupassino viharato”ti. “YaÑ yaÑ vÈ panÈ”ti-ÈdinÈ paÔipakkhassa lakkhaÓaÑ vibhÈveti. Tattha ajjhÈpannoti adhi-Èpanno, abhi-upagato pariÒÒÈtoti attho.

ParivattanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. PaÔipakkhÈ (SÊ)


10. VevacanahÈravibha~gavaÓÓanÈ

37. Tattha katamo vevacano hÈroti VevacanahÈravibha~go. Tattha yathÈ vevacananiddeso hoti, taÑ dassetuÑ “ekaÑ BhagavÈ dhammaÑ aÒÒamaÒÒehi vevacanehi niddisatÊ”ti vuttaÑ. VevacanehÊti pariyÈyasaddehÊti attho. Padattho pubbe vutto eva. KasmÈ pana BhagavÈ ekaÑ dhammaÑ anekapariyÈyehi niddisatÊti? Vuccate–desanÈkÈle ÈyatiÒca kassaci kathaÒci tadatthapaÔibodho siyÈti pariyÈyavacanaÑ, tasmiÑ khaÓe vikkhittacittÈnaÑ aÒÒavihitÈnaÑ aÒÒena pariyÈyena tadatthÈvabodhanatthaÑ pariyÈyavacanaÑ. Teneva padena puna vacane1 tadaÒÒesaÑ tattha adhigatatÈ1 siyÈti mandabuddhÊnaÑ punappunaÑ tadatthasallakkhaÓe asammosanatthaÑ2 pariyÈyavacanaÑ. Anekepi attho samÈnabyaÒjanÈ hontÊti yÈ atthantaraparikappanÈ siyÈ, tassÈ parivajjanatthampi pariyÈyavacanaÑ anaÒÒassa vacane anekÈhi tÈhi tÈhi saÒÒÈhi tesaÑ tesaÑ atthÈnaÑ ÒÈpanatthampi pariyÈyavacanaÑ seyyathÈpi nighaÓÔusatthe. DhammakathikÈnaÑ tanti-atthupanibandhanaparÈvabodhanÈnaÑ sukhasikkhiyÈpi pariyÈyavacanaÑ. Attano dhammaniruttipaÔisambhidÈppattiyÈ vibhÈvanatthaÑ, veneyyÈnaÑ tattha bÊjÈvÈpanatthaÑ vÈ pariyÈyavacanaÑ BhagavÈ niddisati.

KiÑ bahunÈ yassÈ dhammadhÈtuyÈ suppaÔividdhattÈ SammÈsambuddhÈ yathÈ sabbasmiÑ atthe appaÔihataÒÈÓÈcÈrÈ, tathÈ sabbasmiÑ saddavohÈreti ekampi atthaÑ anekehi pariyÈyehi bodheti, na tattha dandhÈyitattaÑ vitthÈyitattaÑ atthassa. NÈpi dhammadesanÈhÈni, ÈveÓikovÈyaÑ Buddhadhammoti pariyÈyadesanaÑ dassento “ÈsÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha atthaÑ dassento “ÈsÈ nÈma vuccati yÈ bhavissassa atthassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha bhavissassa atthassÈti anÈgatassa icchitabbassa atthassa. “AvassaÑ ÈgamissatÊ”ti-ÈdinÈ tassÈ pavattiyÈkÈraÑ dasseti. AnÈgatatthavisayÈ taÓhÈ ÈsÈ. AnÈgatapaccuppannatthavisayÈ taÓhÈ pihÈti ayametÈsaÑ viseso.

AtthanipphattipaÔipÈlanÈti yÈya icchitassa atthassa nipphattiÑ paÔipÈleti Ègameti, yÈya vÈ nipphannaÑ atthaÑ paÔipÈleti rakkhati. AyaÑ ______________________________________________________________ 1-1. Tattha tadaÒÒesaÑ adhigatatÈ (SÊ) 2. AsammohanatthaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 118

abhinandanÈ nÈma, yathÈladdhassa atthassa kelÈyanÈ nÈmÈti attho. TaÑ atthanipphattiÑ sattasa~khÈravasena vibhajitvÈ dassento “piyaÑ vÈ ÒÈtin”ti-ÈdimÈha. Tattha dhammanti r|pÈdi-ÈrammaÓadhammaÑ, ati-iÔÔhÈrammaÓaÑ abhinandati, aniÔÔhÈrammaÓehipi taÑ dassetuÑ “appaÔikk|lato vÈ abhinandatÊ”ti vuttaÑ. PaÔikk|lepi hi vipallÈsavasena sattaÑ, sa~khÈraÑ vÈ appaÔikk|lato abhinandati.

YÈsu anekadhÈt|su pavattiyÈ taÓhÈ “anekadhÈt|su sarÈ”ti vuttÈ, tÈ dhÈtuyo vibhÈgena dassetuÑ “cakkhudhÈt|”ti-Èdi vuttaÑ. KiÒcÈpi DhÈtuvibha~gÈdÊsu1 kÈmadhÈtu-Èdayo aÒÒÈpi anekadhÈtuyo ÈgatÈ, tÈsampi ettheva samavarodhoti dassanatthaÑ aÔÔhÈrasevettha dassitÈ. Keci r|pÈdhimuttÈti-Èdi tÈsu dhÈt|su taÓhÈya pavattidassanaÑ. Tattha yasmÈ paÒca ajjhattikÈ dhÈtuyo satta ca viÒÒÈÓadhÈtuyo dhammadhÈtu ca dhammÈrammaÓeneva sa~gahitÈ, tasmÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo uddisitvÈ chaÄeva taÓhÈya pavattiÔÔhÈnÈni vibhattÈnÊti daÔÔhabbaÑ. TaÓhÈpakkhÈ nekkhammassitÈpi domanassupavicÈrÈ tassa anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpayato uppajjati “pihapaccayÈ domanassan”ti vacanato, ko pana vÈdo gehassitesu domanassupavicÈres|ti imÈni catuvÊsati padÈni “taÓhÈpakkho”ti vuttaÑ. GehassitÈ pana upekkhÈ aÒÒÈÓupekkhatÈya yathÈbhinivesassa paccayo hotÊti “yÈ cha upekkhÈ gehassitÈ, ayaÑ diÔÔhipakkho”ti vuttaÑ. 38. IdÈni tesaÑ upavicÈrÈnaÑ taÓhÈpariyÈyaÑ dassento “sÈyeva patthanÈkÈrena dhammanandÊ”ti-ÈdimÈha. Puna cittaÑ paÒÒÈ BhagavÈ dhammo saÑgho sÊlaÑ cÈgoti imesaÑ pariyÈyavacananiddhÈraÓena vevacanahÈraÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “cittaÑ mano viÒÒÈÓan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “aÒÒampi evaÑ jÈtiyan”ti iminÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaÓÈ upalakkhaÓÈ paccupalakkhaÓÈ paÓÉiccaÑ kosallaÑ nepuÒÒaÑ vebhabyÈ cintÈ upaparikkhÈ bh|rÊ medhÈ pariÓÈyikÈ vipassanÈ sampajaÒÒaÑ patodo paÒÒÈ paÒÒindriyaÑ paÒÒÈbalaÑ paÒÒÈsatthaÑ paÒÒÈpÈsÈdo paÒÒÈ-Èloko paÒÒÈ-obhÈso paÒÒÈpajjoto paÒÒÈratanaÑ amohoti2 evamÈdÊnampi paÒÒÈya pariyÈyasaddÈnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 218; Abhi 2. 84 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi 1. 19, 20; Khu 7. 260 piÔÔhÈdÊsu.


PaÒcindriyÈni lokuttarÈnÊti khaye ÒÈÓanti-ÈdÊni paÒcindriyÈni lokuttarÈni, lokuttarapaÒÒÈya vevacanÈnÊti attho. SabbÈ paÒÒÈti itarehi vevacanehi vuttÈ sabbÈ paÒÒÈ lokiyalokuttaramissikÈti attho. “Api cÈ”ti-ÈdinÈ iminÈpi pariyÈyena vevacanaÑ vattabbanti dasseti. ŒdhipateyyaÔÔhenÈti adhimokkhalakkhaÓe ÈdhipateyyaÔÔhena. YathÈ ca BuddhÈnussatiyaÑ vuttanti yathÈ BuddhÈnussatiniddese1 “itipi so BhagavÈ”ti-ÈdinÈ PÈÄiyÈ so BhagavÈ itipi ArahaÑ -pa- itipi BhagavÈti anekehi vevacanehi BhagavÈ anussaritabboti vuttaÑ. IminÈva nayena balanipphattigato vesÈrajjappatto yÈva dhammobhÈsapajjotakaroti, etehi pariyÈyehi Buddhassa Bhagavato vevacanaÑ BuddhÈnussatiyaÑ vattabbanti padaÑ ÈharitvÈ sambandho veditabbo. EtÈnipi katipayÈni eva Bhagavato vevacanÈni. Asa~khyeyyÈ hi BuddhaguÓÈ guÓanemittakÈni ca Bhagavato nÈmÈni. VuttaÒhetaÑ DhammasenÈpatinÈ–

“Asa~khyeyyÈni nÈmÈni, saguÓena Mahesino. GuÓena nÈmamuddheyyaÑ, api nÈma sahassato”ti2.

DhammÈnussatiyaÑ “asa~khatan”ti-ÈdÊsu na kenaci paccayena sa~khatanti asa~khataÑ. Natthi etassa anto vinÈsoti anantaÑ. ŒsavÈnaÑ anÈrammaÓato anÈsavaÑ. AviparÊtasabhÈvattÈ saccaÑ. SaÑsÈrassa paratÊrabhÈvato pÈraÑ. NipuÓaÒÈÓavisayattÈ sukhumasabhÈvattÈ ca nipuÓaÑ. AnupacitaÒÈÓasambhÈrehi daÔÔhuÑ na sakkÈti sududdasaÑ. UppÈdajarÈhi anabbhÈhatattÈ ajajjaraÑ. ThirabhÈvena dhuvaÑ. JarÈmaraÓehi apalujjanato apalokitaÑ. MaÑsacakkhunÈ dibbacakkhunÈ ca apassitabbattÈ anidassanaÑ. RÈgÈdipapaÒcÈbhÈvena nippapaÒcaÑ. KilesÈbhisa~khÈrÈnaÑ v|pasamahetutÈya santaÑ.

AmatahetutÈya bha~gÈbhÈvato ca amataÑ. UttamaÔÔhena atappakaÔÔhena ca paÓÊtaÑ. AsivÈnaÑ kammakilesavipÈkavaÔÔÈnaÑ abhÈvena sivaÑ. Cat|hi yogehi anupaddavabhÈvena khemaÑ. TaÓhÈ khÊyati etthÈti taÓhakkhayo. KatapuÒÒehipi kadÈcideva passitabbattÈ acchariyaÑ. Abh|tapubbattÈ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 191 piÔÔhÈdÊsu. 2. UdÈna-®Ôha 306 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 120

abbhutaÑ. AnantarÈyattÈ anÊtikaÑ. AnantarÈyabhÈvahetuto anÊtikadhammaÑ1.

AnibbattisabhÈvattÈ ajÈtaÑ. Tato eva abh|taÑ. UbhayenÈpi uppÈdarahitanti vuttaÑ hoti. Kenaci anupaddutattÈ anupaddavaÑ. Na kenaci paccayena katanti akataÑ. Natthi ettha sokoti asokaÑ. Sokahetuvigamena visokaÑ. Kenaci anupasajjitabbattÈ anupasaggaÑ. AnupasaggabhÈvahetuto anupasaggadhammaÑ.

GambhÊraÒÈÓagocarato gambhÊraÑ. SammÈpaÔipattiÑ vinÈ passituÑ pattuÑ asakkuÓeyyattÈ duppassaÑ. SabbalokaÑ uttaritvÈ Ôhitanti uttaraÑ. Natthi etassa uttaranti anuttaraÑ. Samassa sadisassa abhÈvena asamaÑ. PaÔibhÈgÈbhÈvena appaÔisamaÑ. UttamaÔÔhena jeÔÔhaÑ, pÈsaÑsatamattÈ vÈ jeÔÔhaÑ. SaÑsÈradukkhaÔÔitehi letabbato leÓaÑ. Tato rakkhaÓato tÈÓaÑ. RaÓÈbhÈvena araÓaÑ. A~gaÓÈbhÈvena ana~gaÓaÑ. NiddosatÈya akÈcaÑ. RÈgÈdimalÈpagamena vimalaÑ. Cat|hi oghehi anajjhottharaÓÊyato dÊpo. SaÑsÈrav|pasamasukhatÈya sukhaÑ. PamÈÓakaradhammÈbhÈvato appamÈÓaÑ, gaÓetuÑ etassa na sakkÈti ca appamÈÓaÑ. SaÑsÈrasamudde anosÊdanaÔÔhÈnatÈya patiÔÔhÈ. RÈgÈdikiÒcanÈbhÈvena pariggahÈbhÈvena ca akiÒcananti evamattho daÔÔhabbo.

SaÑghÈnussatiyaÑ sattÈnaÑ sÈroti sÊlasÈrÈdisÈraguÓayogato sattesu sÈrabh|to. SattÈnaÑ maÓÉoti gorasesu sappimaÓÉo viya sattesu maÓÉabh|to. SÈraguÓavaseneva sattesu uddharitabbato sattÈnaÑ uddhÈro. NiccalaguÓatÈya sattÈnaÑ esikÈ. GuÓasobhÈsurabhibhÈvena sattÈnaÑ pas|naÑ surabhi kusumanti attho.

GuÓesu uttama~gaÑ paÒÒÈ tassÈ upasobhÈhetutÈya sÊlaÑ uttama~gopasobhanaÑ vuttaÑ. SÊlesu parip|rakÈrino anijjhantÈ nÈma guÓÈ natthÊti “nidhÈnaÒca sÊlaÑ sabbadobhaggasamatikkamanaÔÔhenÈ”ti vuttaÑ. AyaÒca attho Œka~kheyyasuttena2 dÊpetabbo. Aparampi vuttaÑ “ijjhati bhikkhave sÊlavato cetopaÓidhi visuddhattÈ”ti3. Sippanti dhanusippaÑ. DhaÒÒanti dhanÈyitabbaÑ. DhammavolokanatÈyÈti samathavipassanÈdidhammassa ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 3. 149 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Ma 1. 39 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 214; SaÑ 2. 491; AÑ 3. 71 piÔÔhesu.


volokanabhÈvena. VolokanaÔÔhenÈti sattabh|makÈdipÈsÈde viya sÊle ÔhatvÈ abhiÒÒÈcakkhunÈ lokassa1 voloketuÑ sakkÈti vuttaÑ. Sabbabh|mÈnuparivatti ca sÊlaÑ catubh|makakusalassÈpi tadanuvattanato. SesaÑ uttÈnamevÈti.

VevacanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

11. PaÒÒattihÈravibha~gavaÓÓanÈ

39. Tattha katamo paÒÒattihÈroti PaÒÒattihÈravibha~go. Tattha kÈ panÈyaÑ paÒÒattÊti? Œha “yÈ pakatikathÈya desanÈ”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ desanÈhÈrÈdayo viya assÈdÈdipadatthavisesaniddhÈraÓaÑ akatvÈ Bhagavato sÈbhÈvikadhammakathÈya desanÈ. YÈ tassÈ paÒÒÈpanÈ, ayaÑ paÒÒattihÈro. YasmÈ pana sÈ Bhagavato tathÈ tathÈ veneyyasantÈne yathÈdhippetamatthaÑ nikkhipatÊti nikkhepo. Tassa cÈyaÑ hÈro dukkhÈdisa~khÈte bhÈge pakÈrehi ÒÈpeti, asa~karato vÈ Ôhapeti, tasmÈ nikkhepapaÒÒattÊ”ti vutto. Iti pakatikathÈya desanÈti sa~khepena vuttamatthaÑ vitthÈrena vibhajituÑ “kÈ ca pakatikathÈya desanÈ”ti pucchitvÈ “cattÈri saccÈnÊ”ti-ÈdimÈha.

Tattha idaÑ dukkhanti ayaÑ paÒÒattÊti kakkhaÄaphusanÈdisabhÈve r|pÈr|padhamme atÊtÈdivasena anekabhedabhinne abhinditvÈ pÊÄanasa~khatasantÈpavipariÓÈmaÔÔhatÈsÈmaÒÒena yÈ kucchitabhÈvÈdimukhena ekajjhaÑ gahaÓassa kÈraÓabh|tÈ paÒÒatti, kÈ pana sÈti? NÈmapaÒÒattinibandhanÈ tajjÈpaÒÒatti. “ViÒÒattivikÈrasahito saddo evÈ”ti apare. IminÈ nayena tattha tattha paÒÒatti-attho veditabbo. “PaÒcannaÑ khandhÈnan”ti-ÈdinÈ tassÈ paÒÒattiyÈ upÈdÈnaÑ dasseti. DasannaÑ indriyÈnanti aÔÔha r|pindriyÈni manindriyaÑ vedanindriyanti evaÑ dasannaÑ. AnubhÈvanasÈmaÒÒena hi vedanÈ ekamindriyaÑ katÈ, tathÈ saddhÈdayo ca maggapakkhiyÈti.

KabaÄaÑ karÊyatÊti kabaÄÊkÈroti vatthuvasena ayaÑ niddeso. YÈya ojÈya sattÈ yÈpenti, tassÈyetaÑ adhivacanaÑ. SÈ hi ______________________________________________________________ 1. LokaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 122

ojaÔÔhamakassa r|passa ÈharaÓato ÈhÈro. AtthÊti maggena asamucchinnatÈya vijjati. RÈgoti raÒjanaÔÔhena rÈgo. NandanaÔÔhena nandÊ. TaÓhÈyanaÔÔhena taÓhÈ. SabbÈnetÈni lobhasseva nÈmÈni. PatiÔÔhitaÑ tattha viÒÒÈÓaÑ viruÄhanti kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya patiÔÔhitaÒceva viÒÒÈÓaÑ viruÄhaÒca. YatthÈti tebh|makavaÔÔe bhummaÑ, sabbattha vÈ purimapurimapade etaÑ bhummaÑ. Atthi tattha sa~khÈrÈnaÑ vuddhÊti ye imasmiÑ vipÈkavaÔÔe Ôhitassa ÈyatiÑ vaÉÉhanahetukÈ sa~khÈrÈ, te sandhÈya vuttaÑ “yattha atthi ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbattÊ”ti yasmiÑ ÔhÈne ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbatti atthi. Atthi tattha ÈyatiÑ jÈtijarÈmaraÓanti yattha paÔisandhiggahaÓaÑ, tattha khandhÈnaÑ abhinibbattilakkhaÓÈ jÈti, paripÈkalakkhaÓÈ jarÈ, bhedanalakkhaÓaÑ maraÓaÒca atthi. AyaÑ pabhÈvapaÒÒatti dukkhassa ca samudayassa cÈti ayaÑ yathÈvuttÈ desanÈ dukkhasaccassa samudayasaccassa ca samuÔÔhÈnapaÒÒatti, vipÈkavaÔÔassa sa~khÈrÈnaÒca taÓhÈpaccayaniddesatoti adhippÈyo.

Natthi rÈgoti aggamaggabhÈvanÈya samucchinnattÈ natthi ce rÈgo appatiÔÔhitaÑ tattha viÒÒÈÓaÑ aviruÄhanti kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈyÈbhÈvena appatiÔÔhitaÒceva aviruÄhaÒcÈti vuttapaÔipakkhanayena attho veditabbo.

“AyaÑ pariÒÒÈpaÒÒattÊ”ti-ÈdinÈ ekÈbhisamayavaseneva maggasammÈdiÔÔhi cat|su ariyasaccesu pavattatÊti dasseti. AyaÑ bhÈvanÈpaÒÒattÊti ayaÑ dvÈrÈrammaÓehi chadvÈrappavattanadhammÈnaÑ aniccÈnupassanÈ maggassa bhÈvanÈpaÒÒatti. NirodhapaÒÒatti nirodhassÈti rodhasa~khÈtÈya taÓhÈya maggena anavasesanirodhapaÒÒatti. UppÈdapaÒÒattÊti uppannassa paÒÒÈpanÈ. OkÈsapaÒÒattÊti ÔhÈnassa paÒÒÈpanÈ. ŒhaÔanÈpaÒÒattÊti1 nÊharaÓapaÒÒatti. ŒsÈÔikÈnanti gunnaÑ vaÓesu nÊlamakkhikÈhi Ôhapita-aÓÉakÈ ÈsÈÔikÈ nÈma. Ettha yassa uppannÈ, tassa sattassa anayabyasanahetutÈya ÈsÈÔikÈ viyÈti ÈsÈÔikÈ, kilesÈ, tesaÑ ÈsÈÔikÈnaÑ. AbhinighÈtapaÒÒattÊti samugghÈtapaÒÒatti. 41. EvaÑ vaÔÔavivaÔÔamukhena sammasana-upÈdÈnakkhandhamukheneva saccesu paÒÒattivibhÈgaÑ dassetvÈ idÈni teparivaÔÔavasena dassetuÑ “idaÑ ‘dukkhan’ti me ______________________________________________________________ 1. ŒsÈÔanapaÒÒattÊti (SÊ)


bhikkhave”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha dassanaÔÔhena cakkhu. YathÈsabhÈvato jÈnanaÔÔhena ÒÈÓaÑ. PaÔivijjhanaÔÔhena paÒÒÈ. ViditakaraÓaÔÔhena vijjÈ. ObhÈsanaÔÔhena Èloko. SabbaÑ paÒÒÈvevacanameva. AyaÑ vevacanapaÒÒatti. SacchikiriyÈpaÒÒattÊti paccakkhakaraÓapaÒÒatti.

TulamatulaÒcÈti gÈthÈya pacurajanÈnaÑ paccakkhabhÈvato tulitaÑ paricchinnanti tulaÑ, kÈmÈvacaraÑ. Na tulanti atulaÑ, tulaÑ vÈ sadisamassa aÒÒaÑ lokiyakammaÑ natthÊti atulaÑ, mahagatakammaÑ. KÈmÈvacarar|pÈvacarakammaÑ vÈ tulaÑ, ar|pÈvacaraÑ atulaÑ, appavipÈkaÑ vÈ tulaÑ. BahuvipÈkaÑ atulaÑ. Sambhavati etenÈti sambhavaÑ, sambhavahetubh|taÑ. Bhavasa~khÈraÑ punabbhavasa~kharaÓakaÑ. AvassajÊti vissajjesi. MunÊti Buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato. SamÈhitoti upacÈrappanÈsamÈdhivasena samÈhito. Abhindi kavacamivÈti kavacaÑ viya bhindi. Attasambhavanti attani saÒjataÑ kilesaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–savipÈkaÔÔhena sambhavaÑ bhavÈbhisa~kharaÓaÔÔhena bhavasa~khÈranti ca laddhanÈmaÑ tulÈtulasa~khÈtaÑ lokiyakammaÒca ossaji, sa~gÈmasÊse mahÈyodho kavacaÑ viya attasambhavaÑ kilesaÒca ajjhattarato samÈhito hutvÈ abhindÊti.

Atha vÈ tulati tulayanto tÊrento. AtulaÒca sambhavanti nibbÈnaÒceva sambhavaÒca. Bhavasa~khÈranti bhavagÈmikammaÑ. Avassaji munÊti “paÒcakkhandhÈ aniccÈ, tesaÑ nirodho nibbÈnaÑ niccan”ti-ÈdinÈ1 nayena tulayanto Buddhamuni bhave ÈdÊnavaÑ nibbÈne ÈnisaÑsaÒca disvÈ taÑ khandhÈnaÑ m|labh|taÑ bhavasa~khÈraÑ kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji. KathaÑ? Ajjhattarato. So hi vipassanÈvasena ajjhattarato samathavasena samÈhito kavacamiva attabhÈvaÑ pariyonandhitvÈ ÔhitaÑ attani sambhavattÈ “attasambhavan”tiladdhanÈmaÑ sabbaÑ kilesajÈtaÑ abhindi, kilesÈbhÈve kammaÑ appaÔisandhikattÈ avassaÔÔhaÑ nÈma hoti, kilesÈbhÈvena kammaÑ jahÊti attho2.

Sa~khatÈsa~khatadhÈtuvinimuttassa abhiÒÒeyyassa abhÈvato vuttaÑ “Tula -pa- dhammÈnan”ti. Tena dhammapaÔisambhidÈ vuttÈ hotÊti Èha “nikkhepapaÒÒatti dhammapaÔisambhidÈyÈ”ti. Bhavasa~khÈre samudayapakkhiyaÑ sandhÈyÈha “pariccÈgapaÒÒattÊ”ti. Dukkhasaccapakkhiyavasena “pariÒÒÈpaÒÒattÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 411 piÔÔhe atthato samÈnaÑ. 2. DÊ-®Ôha 2. 147; UdÈna-®Ôha 299 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 124

SamÈdhÈnavisiÔÔhassa ajjhattaratabhÈvassa vasena “bhÈvanÈpaÒÒatti kÈyagatÈya satiyÈ”ti vuttaÑ. AjjhattaratahÈ visiÔÔhassa pana samÈdhÈnassa vasena “ÔhitipaÒÒatti cittekaggatÈyÈ”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ. AbhinibbidÈpaÒÒatti cittassÈti Èyusa~khÈrossajjanavasena cittassa abhinÊharaÓapaÒÒatti. UpÈdÈnapaÒÒattÊti gahaÓapaÒÒatti. SabbaÒÒutÈyÈti SammÈsambuddhabhÈvassa. Etena asammÈsambuddhassa Èyusa~khÈrossajjanaÑ natthÊti dasseti. KilesÈbhÈvena BhagavÈ kammaÑ jahatÊti dassento “padÈlanÈpaÒÒatti avijjaÓÉakosÈnan”ti Èha.

Yo dukkhamaddakkhi yatonidÈnanti yo Èraddhavipassako sabbaÑ tebh|makaÑ dukkhaÑ adakkhi passi, paÒca yatonidÈnaÑ yaÑ hetukaÑ, tampissa kÈraÓabhÈvena taÓhaÑ passi. KÈmesu so jantu kathaÑ nameyyÈti so evaÑ paÔipanno puriso savatthukÈmesu kilesakÈmesu yena pakÈrena nameyya abhinameyya, so pakÈro natthi. KasmÈ? KÈmÈ hi loke sa~goti ÒatvÈ. YasmÈ imasmiÑ loke kÈmasadisaÑ bandhanaÑ natthi. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “na taÑ daÄhaÑ bandhanamÈhu dhÊrÈ”ti-Èdi1, tasmÈ sa~khÈre ÈsajjanaÔÔhena sa~goti viditvÈ. TesaÑ satÊmÈ vinayÈya sikkheti kÈyagatÈsatiyogena satimÈ tesaÑ kÈmÈnaÑ v|pasamÈya tÊsupi sikkhÈsu appamatto sikkheyyÈti attho.

VevacanapaÒÒattÊti khandhÈdÊnaÑ vevacanapaÒÒatti. AdakkhÊti pana padena sambandhattÈ vuttaÑ “dukkhassa pariÒÒÈpaÒÒatti cÈ”ti. Paccatthikato dassanapaÒÒattÊti anatthajananato paccatthikato dassanapaÒÒatti. PÈvakakappÈti jalita-aggikkhandhasadisÈ. PapÈta-uragopamÈti papÈt|pamÈ uragopamÈ ca.

Mohasambandhano lokoti ayaÑ loko avijjÈhetukehi saÑyojanehi bandho. Bhabbar|pova dissatÊti vipannajjhÈsayopi mÈyÈya sÈÔheyyena ca paÔicchÈditasabhÈvo bhabbajÈtikaÑ viya attÈnaÑ dasseti. Upadhibandhano bÈlo, tamasÈ parivÈritoti tassa pana bÈlassa tathÈ dassane sammohatamasÈ parivÈritattÈ kÈmaguÓesu anÈdÊnavadassitÈya kilesÈbhisa~khÈrehi bandhattÈ. TathÈ bh|to ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 63; SaÑ 1. 77; Khu 10. 132, 185 piÔÔhÈdÊsu.


cÈyaÑ bÈlo paÓÉitÈnaÑ assirÊ viya khÈyati alakkhiko eva hutvÈ upaÔÔhÈti. TayidaÑ sabbaÑ bÈlassa sato rÈgÈdikiÒcanato. PaÓÉitassa pana paÒÒÈcakkhunÈ passato natthi kiÒcananti ayaÑ sa~khepattho. MohasÊsena vipallÈsÈ gahitÈti Èha “desanÈpaÒÒatti vipallÈsÈnan”ti. ViparÊtapaÒÒattÊti viparÊtÈkÈrena upaÔÔhahamÈnassa paÒÒÈpanÈ.

Atthi nibbÈnanti samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ vÈcÈvatthumattameva. Natthi nibbÈnanti paramatthato alabbhamÈnasabhÈvattÈti vippaÔipannÈnaÑ micchÈvÈdaÑ bhaÒjituÑ BhagavatÈ vuttaÑ “atthi bhikkhave ajÈtaÑ abh|taÑ akataÑ asa~khatan”ti. Tattha hetuÑ dassetuÑ “no cetaÑ bhikkhave”ti-Èdi vuttaÑ. Tassattho–bhikkhave yadi asa~khatÈ dhÈtu na abhavissa, na idha sabbassa sa~khatassa nissaraÓaÑ siyÈ. NibbÈnaÒhi ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo maggadhammÈ anavasesakilese samucchindanti, tato tividhassapi vaÔÔassa appavattÊti.

TatthÈyamadhippÈyo–yathÈ pariÒÒeyyatÈya sa-uttarÈnaÑ kÈmÈnaÑ r|pÈnaÒca paÔipakkhabh|taÑ tabbidhurasabhÈvaÑ nissaraÓaÑ paÒÒÈyati, evaÑ taÑsabhÈvÈnaÑ sa~khatadhammÈnaÑ paÔipakkhabh|tena tabbidhuratÈsabhÈvena nissaraÓena bhavitabbaÑ, yaÒca taÑ nissaraÓaÑ. SÈ asa~khatÈ dhÈtu. KiÒci bhiyyo? Sa~khatadhammÈrammaÓaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ. Api ca anulomaÒÈÓaÑ kilese na samucchedavasena pajahituÑ sakkoti. SammutisaccÈrammaÓampi paÔhamajjhÈnÈdÊsu ÒÈÓaÑ vikkhambhanamattameva karoti, kilesÈnaÑ na samucchedaÑ, samucchedappahÈnakaraÒca ariyamaggaÒÈÓaÑ, tassa sa~khatadhammasammutisaccaviparÊtena ÈrammaÓena bhavitabbaÑ, sÈ asa~khatÈ dhÈtu. TathÈ nibbÈna-saddo katthaci visaye aviparÊtattho veditabbo, upacÈravuttisabbhÈvato, yathÈ taÑ “sÊhasaddo”ti.

Atha vÈ “atthi bhikkhave ajÈtaÑ abh|taÑ akataÑ asa~khatan”ti1 vacanaÑ aviparÊtatthaÑ, BhagavatÈ bhÈsitattÈ. YaÒhi BhagavatÈ bhÈsitaÑ, taÑ aviparÊtatthaÑ. YathÈ taÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ, sabbe sa~khÈrÈ dukkhÈ, sabbe dhammÈ anattÈ”ti2, evampi yuttivasena asa~khatÈya dhÈtuyÈ paramatthato sabbhÈvo veditabbo. KiÑ vÈ etÈya yutticintÈya? YasmÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 178 piÔÔhe UdÈne. 2. Ma 1. 290, 292; Abhi 4. 385; Khu 8. 30; Khu 9. 36; Ku 10. 7 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 126

BhagavatÈ “atthi bhikkhave ajÈtaÑ abh|taÑ akataÑ asa~khatanti1, appaccayÈ dhammÈ asa~khatÈ dhammÈti2 ca, asa~khataÒca vo bhikkhave dhammaÑ desessÈmi asa~khatagÈminiÒca paÔipadan”ti-ÈdinÈ3 ca anekehi suttapadehi nibbÈnadhÈtuyÈ paramatthato sabbhÈvo desitoti. Tattha upanayanapaÒÒattÊti paÔipakkhato hetu upanayanassa paÒÒÈpanÈ. JotanÈpaÒÒattÊti paÔiÒÒÈtassa atthassa siddhiyÈ pakÈsanÈpaÒÒatti. SesaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyameva.

PaÒÒattihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

12. OtaraÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ

42. Tattha katamo otaraÓo hÈroti OtaraÓahÈravibha~go. Tattha asekkhÈvimuttÊti ayaÑ tedhÈtuke vÊtarÈgatÈ asekkhÈphalavimutti. TÈniyevÈti tÈni asekkhÈyaÑ vimuttiyaÑ saddhÈdÊni. AyaÑ indriyehi otaraÓÈti asekkhÈya vimuttiyÈ niddhÈritehi saddhÈdÊhi indriyehi saÑvaÓÓanÈya otaraÓÈ.

PaÒcandriyÈni vijjÈti sammÈsa~kappo viya sammÈdiÔÔhiyÈ upakÈrakattÈ paÒÒÈkkhandhe saddhÈdÊni cattÈri indriyÈni vijjÈya upakÈrakattÈ sa~gaÓhanavasena vuttÈni. Sa~khÈrapariyÈpannÈnÊti paÒcasu khandhesu sa~khÈrakkhandhe antogadhÈni. Ye sa~khÈrÈ anÈsavÈti taÑ sa~kharakkhandhaÑ viseseti. Aggaphalassa adhippetattÈ. Tato eva ca no bhava~gÈ. DhammadhÈtusa~gahitÈti aÔÔhÈrasadhÈt|su dhammadhÈtusa~gahitÈ. Yadipi pubbe vÊtarÈgatÈ asekkhÈvimutti dassitÈ, tassÈ pana paÔipattidassanatthaÑ “ayaÑ ahamasmÊti anÈnupassÊ”ti dassanamaggo idha vuttoti imamatthaÑ dassetuÑ “ayaÑ ahamasmÊti anÈnupassÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SabbaÑ vuttanayameva. 43. Nissitassa calitanti taÓhÈdiÔÔhivasena kammaÑ anavaÔÔhÈnaÑ. Cut|papÈtoti aparÈparaÑ cavanaÑ upapatanaÒca. Nissitapade labbhamÈnaÑ nissayanaÑ uddharanto Èha “nissayo nÈmÈ”ti. TaÓhÈnissayoti taÓhÈbhiniveso. So hi taÓhÈcaritassa patiÔÔhÈbhÈvena tathÈ vuttho. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 178 piÔÔhe UdÈne. 2. Abhi 1. 4 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 535 piÔÔhÈdÊsu.


EvaÑ diÔÔhinissayopi daÔÔhabbo. Rattassa cetanÈti cetanÈpadhÈnattÈ sa~khÈrakkhandhadhammÈnaÑ cetanÈsÊsena taÓhaÑ eva vadati. TenevÈha “ayaÑ taÓhÈnissayo”ti. YasmÈ pana viparÊtÈbhiniveso mohassa balavabhÈve eva hoti, tasmÈ “yÈ m|Ähassa cetanÈ, ayaÑ diÔÔhinissayo”ti vuttaÑ.

EvaÑ cetanÈsÊsena taÓhÈdiÔÔhiyo vatvÈ idÈni tattha nippariyÈyena cetanaÑyeva gaÓhanto “cetanÈ pana sa~khÈrÈ”ti Èha. YÈ rattassa vedanÈ, ayaÑ sukhÈ vedanÈti sukhÈya vedanÈya rÈgo anusetÊti katvÈ vuttaÑ. TathÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya avijjÈ anusetÊti Èha “yÈ samm|Ähassa vedanÈ, ayaÑ adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti. Idha vedanÈsÊsena cetanÈ vuttÈ. TaÓhÈyÈti taÓhaÑ. DiÔÔhiyÈti diÔÔhiÑ. YathÈ vÈ sesadhammÈnaÑ taÓhÈya nissayabhÈve puggalo taÓhÈya nissitoti vuccati.

EvaÑ taÓhÈya sesadhammÈnaÑ paccayabhÈve puggalo taÓhÈya nissitoti vuccatÊti Èha “taÓhÈya anissito”ti. PassaddhÊti darathapaÔippassambhanÈ. KÈyikÈti karajakÈyasannissitÈ. CetasikÈti cittasannissitÈ. YasmÈ pana sÈ darathapaÔippassaddhikÈyacittÈnaÑ sukhe sati pÈkaÔÈ hoti, tasmÈ “yaÑ kÈyikaÑ sukhan”ti-ÈdinÈ phal|pacÈrena vuttÈya passaddhiyÈ nati-abhÈvassa kÈraÓabhÈvaÑ dassetuÑ “passaddhakÈyo”ti-Èdi vuttaÑ. Soti evaÑ vimuttacitto khÊÓÈsavo. R|pasa~khaye vimuttoti r|pÈnaÑ sa~khayasa~khÈte nibbÈne vimutto. AtthÊtipi na upetÊti sassato attÈ ca loko cÈtipi taÓhÈdiÔÔhi-upayena na upeti na gaÓhÈti. NatthÊti asassatoti. Atthi natthÊti ekaccaÑ sassataÑ ekaccaÑ asassatanti. Nevatthi no natthÊti amarÈvikkhepavasena. GambhÊroti uttÈnabhÈvahet|naÑ kilesÈnaÑ abhÈvena gambhÊro. Nibbutoti atthÊti-ÈdinÈ upagamanakilesÈnaÑ v|pasamena parinibbuto sÊtibh|to.

IdhÈgatÊti paralokato idha Ègati. GatÊti idhalokato paralokagamanaÑ. TaÑ pana punabbhavoti Èha “peccabhavo”ti. Idha huranti dvÈrÈrammaÓadhammÈ dassitÈti “ubhayamantarenÈ”ti padena dvÈrappavattadhamme dassento “phassasamuditesu dhammes|”ti Èha. Tassattho–

KhuddakanikÈya 128

phassena saddhiÑ phassena kÈraÓabh|tena ca samuditesu sambh|tesu viÒÒaÓavedanÈsaÒÒÈcetanÈvitakkavicÈrÈdidhammesu. AttÈnaÑ na passatÊti tesaÑ dhammÈnaÑ anattabhÈveneva tattha attÈnaÑ na passati. Virajjati virÈgÈ vimuccatÊti padehi lokuttaradhammÈnaÑ paÔiccasamuppÈdabhÈvaÑ dassento tadatthatÈya sÊlÈdÊnampi pariyÈyena tabbhÈvamÈha “lokuttaro”ti-ÈdinÈ. 44. NÈmasampayuttoti nÈmena missito. Sa-upÈdisesÈ nibbÈnadhÈt|ti arahattaphalaÑ adhippetaÑ. TaÒca paÒÒÈpadhÈnanti Èha “sa-upÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu vijjÈti. SesaÑ sabbaÑ uttÈnameva.

OtaraÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

13. SodhanahÈravibha~gavaÓÓanÈ

45. Tattha katamo sodhano hÈroti SodhanahÈravibha~go. Tattha BhagavÈ padaÑ sodhetÊti “avijjÈya nivuto loko”ti1 vadanto BhagavÈ “kenassu nivuto loko”ti1 ÈyasmatÈ Ajitena pucchÈvasena vuttaÑ padaÑ sodheti nÈma, tadatthassa vissajjanato. No ca Èrambhanti na tÈva ÈrambhaÑ sodheti, ÒÈtuÑ icchitassa atthassa apariyositattÈ. Suddho Èrambhoti ÒÈtuÑ icchitassa atthassa pabodhitattÈ sodhito Èrambhoti attho. AÒÒÈÓapakkhandÈnaÑ dveÄhakajÈtÈnaÑ vÈ pucchanakÈle pucchitÈnaÑ pucchÈvisayo avijaÔaÑ mahÈgahanaÑ viya mahÈduggaÑ viya ca andhakÈraÑ avibh|taÑ hoti. YadÈ ca BhagavatÈ paÓÉitehi vÈ Bhagavato sÈvakehi apade padaÑ dassentehi nijjaÔaÑ nigumbaÑ katvÈ paÒhe vissajjite mahatÈ gandhahatthinÈ abhibhavitvÈ obhaggapadÈlito gahanappadeso viya vigatandhakÈro vibh|to upaÔÔhahamÈno visodhito nÈma hoti.

SodhanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhittÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 24, 25 piÔthÈdÊsu.


14. AdhiÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ

46. Tattha katamo adhiÔÔhÈno hÈroti AdhiÔÔhÈnahÈravibha~go. Tattha tathÈ dhÈrayitabbÈti ekattavemattatÈsa~khÈtasÈmaÒÒavisesamattato dhÈrayitabbÈ, na pana tattha kiÒci vikappetabbÈti adhippÈyo. AvikappetabbatÈya kÈraÓaÑ niddesavÈravaÓÓanÈyaÑ vuttameva. TaÑ taÑ phalaÑ maggati gavesatÊti maggo, tadatthikehi maggÊyati gavesÊyatÊti vÈ maggo. NiratiyaÔÔhena nirassÈdaÔÔhena ca nirayo. UddhaÑ anugantvÈ tiriyaÑ aÒcibhÈti tiracchÈnÈ. TiracchÈnÈva tiracchÈnayoni. PetatÈya petti, ito pecca gatabhÈvoti attho. Petti eva pettivisayo. Na suranti na bhÈsanti na dibbantÊti asurÈ. AsurÈ eva asurayoni. Dibbehi r|pÈdÊhi suÔÔhu aggÈti saggÈ. Manassa ussannatÈya manussÈ. VÈnaÑ vuccati taÓhÈ, taÑ tattha natthÊti nibbÈnaÑ. NirayaÑ gacchatÊti nirayagÈmÊ. Sesapadesupi eseva nayo. Asurayoniyoti asurayoniyÈ hito, asurajÈtinibbattanakoti attho. SaggaÑ gametÊti saggagÈmiyo. ManussagÈmÊti manussalokagÈmÊ. PaÔisa~khÈnirodhoti paÔisa~khÈya paÔipakkhabhÈvanÈya nirodho, paÔipakkhe vÈ tathÈ appavatte uppajjanÈharassa paÔipakkhavuttiyÈ anuppÈdo. AppaÔisa~khÈnirodhoti sa~khatadhammÈnaÑ sarasanirodho, khaÓikanirodhoti attho. 47. R|panti ekattatÈ. Bh|tÈnaÑ upÈdÈyÈti vemattatÈ. UpÈdÈr|panti ekattatÈ. CakkhÈyatanaÑ -pa- kabaÄÊkÈro ÈhÈroti vemattatÈ. TathÈ bh|tar|panti ekattatÈ. PathavÊdhÈt| -pa- vÈyodhÈt|ti vemattatÈ. PathavÊdhÈt|ti ekattatÈ. VÊsati ÈkÈrÈ vemattatÈ. ŒpodhÈt|ti ekattatÈ. DvÈdasa ÈkÈrÈ vemattatÈ. TejodhÈt|ti ekattatÈ. CattÈro ÈkÈrÈ vemattatÈ. VÈyodhÈt|ti ekattatÈ. Cha ÈkÈrÈ vemattatÈti imamatthaÑ dassento “dvÊhi ÈkÈrehi dhÈtuyo pariggaÓhÈtÊ”ti-ÈdimÈha.

Tattha kesÈti kesÈ nÈma upÈdinnakasarÊraÔÔhakÈ kakkhaÄalakkhaÓÈ imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko pathavÊdhÈtukoÔÔhÈso. LomÈ nÈma -pa- matthalu~gaÑ nÈma sarÊraÔÔhakaÑ kakkhaÄalakkhaÓaÑ imasmiÑ sarÊre pÈÔiyekko koÔÔhÈsoti ayaÑ vemattatÈ. ŒpodhÈt|ti-ÈdikoÔÔhÈsesu

KhuddakanikÈya 130

pittÈdÊsu eseva nayo. AyaÑ pana viseso–yena cÈti yena tejodhÈtunÈ kupitena. SantappatÊti ayaÑ kÈyo santappati ekÈhikajarÈdibhÈvena usumajÈto hoti. Yena ca jÊrÊyatÊti yena ayaÑ kÈyo jarÊyati. IndriyavekallataÑ balakkhayaÑ valittacapalitÈdiÒca pÈpuÓÈti. Yena ca pariÉayhatÊti yena kupitena ayaÑ kÈyo Éayhati, so ca puggalo “ÉayhÈmi ÉayhÈmÊ”ti kandanto satadhotasappigosÊtacandanÈdilepanaÑ tÈlavaÓÔavÈtaÒca paccÈsÊsati. Yena ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ sammÈ pariÓÈmaÑ gacchatÊti asitaÑ vÈ odanÈdi, pÊtaÑ vÈ pÈnakÈdi, khÈyitaÑ vÈ piÔÔhakhajjakÈdi, sÈyitaÑ vÈ ambapakkamadhuphÈÓitÈdi sammÈ paripÈkaÑ gacchati, rasÈdibhÈvena vivekaÑ gacchatÊti attho. Ettha ca purimÈ tayo tejodhÈt| catusamuÔÔhÈnÈ. Pacchimo kammasamuÔÔhÈnova.

Uddha~gamÈ vÈtÈti uggÈrahikkÈrÈdipavattakÈ uddhaÑ ÈrohanavÈtÈ. AdhogamÈ vÈtÈti uccÈrapassÈvÈdinÊharaÓakÈ adho orohanavÈtÈ. KucchisayÈ vÈtÈti antÈnaÑ bahivÈtÈ. KoÔÔhÈsayÈ vÈtÈti antÈnaÑ antovÈtÈ. A~gama~gÈnusÈrino vÈtÈti dhamanijÈlÈnusÈrena sakalasarÊre a~gama~gÈni anusaÔÈ samiÒjanapasÈraÓÈdinibbattakÈ vÈtÈ. AssÈsoti antopavisananÈsikavÈto. PassÈsoti bahinikkhamananÈsikavÈto. Ettha ca purimÈ sabbe catusamuÔÔhÈnÈ. AssÈsapassÈsÈ cittasamuÔÔhÈnÈ eva. EvaÑ vemattatÈdassanavasena vibhÈgena udÈhaÔÈ catasso dhÈtuyo paÔikk|lamanasikÈravasena upasaÑharanto “imehi dvÈcattÈlÊsÈya akÈrehÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha na gayh|paganti na gahaÓayoggaÑ. SabhÈvabhÈvatoti sabhÈvalakkhaÓato.

EvaÑ paÔikk|lamanasikÈraÑ dassetvÈ puna tattha sammasanacÈraÑ PÈÄivaseneva dassetuÑ “tenÈha BhagavÈ yÈ ceva kho panÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyaÑ. 48. EvaÑ saccamaggar|padhammavasena adhiÔÔhÈnahÈraÑ dassetvÈ idÈni avijjÈvijjÈdÊnampi vasena taÑ dassetuÑ “avijjÈti ekattatÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “dukkhe aÒÒÈÓan”ti-ÈdÊsu yasmÈ avijjÈ dukkhasaccassa


yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ paÔivijjhituÑ na deti chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ tiÔÔhati, tasmÈ “dukkhe aÒÒÈÓan”ti vuccati. TathÈ yasmÈ dukkhasamudayassa dukkhanirodhassa dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ paÔivijjhituÑ na deti chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ tiÔÔhati, tasmÈ “dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓan”ti vuccati. Pubbanto atÊtaddhabh|tÈ khandhÈyatanadhÈtuyo. Aparanto anÈgataddhabh|tÈ. PubbantÈparanto tadubhayaÑ. IdappaccayatÈ sa~khÈrÈdÊnaÑ kÈraÓÈni avijjÈdÊni. PaÔiccasamuppannÈ dhammÈ avijjÈdÊhi nibbattÈ sa~khÈrÈdidhammÈ.

TatthÈyaÑ avijjÈ yasmÈ atÊtÈnaÑ khandhÈdÊnaÑ yÈva paÔiccasamuppannÈnaÑ dhammÈnaÑ yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnituÑ paÔivijjhituÑ na deti chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ tiÔÔhati, tasmÈ “pubbante aÒÒÈÓaÑ yÈva paÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓan”ti vuccati, evÈyaÑ avijjÈ kiccato jÈtitopi kathitÈ. AyaÒhi imÈni aÔÔha ÔhÈnÈni jÈnituÑ paÔivijjhituÑ na detÊti kiccato kathitÈ. UppajjamÈnÈpi imesu aÔÔhasu ÔhÈnesu uppajjatÊti jÈtito kathitÈ. EvaÑ kiccato jÈtito ca kathitÈpi lakkhaÓato kathite eva sukathitÈ hotÊti lakkhaÓato dassetuÑ “aÒÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha ÒÈÓaÑ atthÈnatthaÑ kÈraÓÈkÈraÓaÑ catusaccadhammaÑ viditaÑ pÈkaÔaÑ karoti. AyaÑ pana avijjÈ uppajjitvÈ taÑ viditaÑ pÈkaÔaÑ kÈtuÑ na detÊti ÒÈÓapaccanÊkato aÒÒÈÓaÑ. Dassanantipi paÒÒÈ, sÈ hi taÑ ÈkÈraÑ passati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ passituÑ na detÊti adassanaÑ. Abhisamayotipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ abhisameti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ abhisametuÑ na detÊti anabhisamayo. Anubodho sambodho paÔivedhotipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ anubujjhati sambujjhati paÔivijjhati1. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ anubujjhituÑ sambujjhituÑ paÔivijjhituÑ2 na detÊti ananubodho asambodho appaÔivedho. TathÈ sallakkhaÓaÑ upalakkhaÓaÑ paccupalakkhaÓaÑ samapekkhaÓantipi paÒÒÈ, sÈ taÑ ÈkÈraÑ sallakkhati upalakkhati paccupalakkhati samaÑ sammÈ ca apekkhati. AvijjÈ pana uppajjitvÈ tassa tathÈ kÈtuÑ na detÊti asallakkhaÓaÑ anupalakkhaÓaÑ apaccupalakkhaÓaÑ asamapekkhaÓanti ca vuccati. ______________________________________________________________ 1. PaÔibujjhati (Ka) 2. PaÔibujjhituÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 132

NÈssa kiÒci paccakkhakammaÑ atthi sayaÒca appaccavekkhitvÈ katakammanti appaccakkhakammaÑ. DummedhÈnaÑ bhÈvo dummejjhaÑ. BÈlÈnaÑ bhÈvo bÈlyaÑ. SampajaÒÒanti paÒÒÈ, sÈ atthÈnatthaÑ kÈraÓÈkÈraÓaÑ catusaccadhammaÑ sampajÈnÈti. AvijjÈ pana uppajjitvÈ taÑ kÈraÓaÑ pajÈnituÑ na detÊti asampajaÒÒaÑ. Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho. AvindiyaÑ vindati, vindiyaÑ na vindatÊti avijjÈ. VaÔÔasmiÑ ohanati otaratÊti avijjogho. VaÔÔasmiÑ yojetÊti avijjÈyogo. AppahÊnaÔÔhena ceva punappunaÑ uppajjanato ca avijjÈnusayo. Magge pariyuÔÔhitacorÈ viya addhike kusalacittaÑ pariyuÔÔhÈti viluppatÊti1 avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ. YathÈ nagaradvÈre palighasa~khÈtÈya la~giyÈ patitÈya manussÈnaÑ nagarappaveso pacchijjati, evameva yassa sakkÈyanagare ayaÑ patitÈ, tassa nibbÈnasampÈpakaÑ ÒÈÓagamanaÑ pacchijjatÊti avijjÈla~gÊ nÈma hoti. AkusalaÒca taÑ m|laÒca, akusalÈnaÑ vÈ m|lanti akusalam|laÑ. TaÑ pana na aÒÒaÑ, idhÈdhippeto mohoti moho akusalam|lanti ayaÑ ekapadiko avijjÈya atthuddhÈro. AyaÑ vemattatÈti ayaÑ avijjÈya vemattatÈ.

VijjÈti vindiyaÑ vindatÊti vijjÈ, vijjanaÔÔhena vijjÈ, viditakaraÓaÔÔhena vijjÈ. “Dukkhe ÒÈÓan”ti-ÈdÊsu dukkhasaccassa yÈthÈvasarasalakkhaÓaÑ jÈnÈti passati paÔivijjhatÊti dukkhe ariyasacce visayabh|te ÒÈÓaÑ “dukkhe ÒÈÓan”ti vuttaÑ. Esa nayo sesesupi. PaÒÒÈti tassa tassa atthassa pÈkaÔakaraÓasa~khÈtena paÒÒÈpanaÔÔhena paÒÒÈ, tena tena vÈ aniccÈdinÈ pakÈrena dhamme jÈnÈtÊti paÒÒÈ. PajÈnanÈkÈro pajÈnanÈ. AniccÈdÊni vicinatÊti vicayo. PakÈrehi vicinatÊti pavicayo. Catusaccadhamme vicinatÊti dhammavicayo. AniccÈdÊnaÑ sallakkhaÓavasena sallakkhaÓÈ. TesaÑyeva pati pati upalakkhaÓavasena paccupalakkhaÓÈ. PaÓÉitabhÈvo paÓÉiccaÑ. KusalabhÈvo kosallaÑ. NipuÓabhÈvo nepuÒÒaÑ. AniccÈdÊnaÑ vibhÈvanavasena vebhabyÈ. TesaÑyeva cintanavasena cintÈ. AniccÈdÊni upaparikkhatÊti upaparikkhÈ. Bh|rÊti pathaviyÈ nÈmaÑ, ayampi saÓuÔÔhena vitthataÔÔhena ca bh|rÊ viyÈti bh|rÊ. Tena vuttaÑ “bh|rÊ vuccati pathavÊ, tÈya pathavisamÈya vitthatÈya paÒÒÈya samannÈgatoti ______________________________________________________________ 1. VilumpatÊti (SÊ)


bh|ripaÒÒo”ti1. Api ca bh|rÊti paÒÒÈyevetaÑ amivacanaÑ. Bh|te atthe ramatÊti bh|rÊ.

Kilese medhati hiÑsatÊti medhÈ, khippaÑ gahaÓadhÈraÓaÔÔhena vÈ medhÈ. Yassuppajjati, taÑ sattaÑ hitapaÔipattiyaÑ sampayuttaÑ vÈ yÈthÈvalakkhaÓapaÔivedhe pariÓetÊti pariÓÈyikÈ. AniccÈdivasena dhamme vipassatÊti vipassanÈ. SammÈ pakÈrehi aniccÈdÊni jÈnÈtÊti sampajaÒÒaÑ. UppathapaÔipanne sindhave vÊthi-ÈropanatthaÑ patodo viya uppathe dhÈvanak|ÔacittaÑ vÊthi-ÈropanatthaÑ vijjhatÊti patodo viyÈti patodo. DassanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti indriyaÑ, paÒÒÈsa~khÈtaÑ indriyaÑ paÒÒindriyaÑ. AvijjÈya na kampatÊti paÒÒÈbalaÑ. KilesacchedanaÔÔhena paÒÒÈva satthaÑ paÒÒÈsatthaÑ. AccuggataÔÔhena paÒÒÈva pÈsÈdo paÒÒÈpÈsÈdo. ŒlokanaÔÔhena paÒÒÈva Èloko paÒÒÈ-Èloko.

ObhÈsanaÔÔhena paÒÒÈva obhÈso paÒÒÈ-obhÈso. PajjotanaÔÔhena paÒÒÈva pajjoto paÒÒÈvajjoto. RatikaraÓaÔÔhena ratidÈyakaÔÔhena ratijanakaÔÔhena cittÊkataÔÔhena dullabhapÈtubhÈvaÔÔhena atulaÔÔhena anomasattaparibhogaÔÔhena ca paÒÒÈva ratanaÑ paÒÒÈratanaÑ. Na tena sattÈ muyhanti, sayaÑ vÈ ÈrammaÓe na muyhatÊti amoho. DhammavicayapadaÑ vuttatthameva. KasmÈ panetaÑ puna vuttanti? Amohassa mohapaÔipakkhabhÈvadÊpanatthaÑ. TenetaÑ dÊpeti–yvÈyaÑ amoho, so na kevalaÑ mohato aÒÒo dhammo, mohassa paÔipakkho dhammavicayasa~khÈto amohova idhÈdhippetoti. SammÈdiÔÔhÊti yÈthÈvaniyyÈnikakusaladiÔÔhi. Dhammavicayasa~khÈto pasattho sundaro vÈ bojjha~goti dhammavicayasambojjha~go. Magga~ganti ariyamaggassa a~gaÑ kÈraÓanti magga~gaÑ. Ariyamaggassa antogadhattÈ maggapariyÈpannanti.

AsaÒÒÈsamÈpattÊti saÒÒÈvirÈgabhÈvanÈvasena pavattitÈ asaÒÒabhav|papattinibbattanasamÈpatti. Anuppanne hi Buddhe ekacce titthÈyatane pabbajitvÈ vÈyokasiÓe parikammaÑ katvÈ catutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ jhÈnÈ vuÔÔhÈya saÒÒÈya dosaÑ passanti, saÒÒaya sati hatthacchedÈdidukkhaÒceva ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 73 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 134

sabbabhayÈni ca honti, “alaÑ imÈya saÒÒÈya, saÒÒÈbhÈvo santo”ti evaÑ saÒÒÈya dosaÑ passitvÈ saÒÒÈvirÈgavasena catutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ aparihÊnajjhÈnÈ kÈlaÑ katvÈ asaÒÒÊsu nibbattanti. CittaÑ nesaÑ cuticittanirodheneva idha nivattati, r|pakkhandhamattameva tattha nibbattati.

Te yathÈ nÈma jiyÈvegukkhitto saro yattako jiyÈvego, tattakameva ÈkÈse gacchati, evamevaÑ jhÈnavegukkhittÈ upapajjitvÈ yattako jhÈnavego, tattakameva kÈlaÑ tiÔÔhanti. JhÈnavege pana parikkhÊÓe tattha r|pakkhandho antaradhÈyati, idha paÔisandhisaÒÒÈ uppajjati, taÑ sandhÈya vuttaÑ “asaÒÒabhav|papattinibbattanasamÈpattÊ”ti. Vibh|tasaÒÒÈsamÈpattÊti viÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpatti. SÈ hi paÔhamÈruppaviÒÒÈÓassa paÔhamÈruppasaÒÒÈyapi vibhÈvanato “vibh|tasaÒÒÈ”ti vuccati. Keci “vibh|tar|pasaÒÒÈ”ti paÔhanti, tesaÑ matena vibh|tar|pasamÈpatti nÈma sesÈruppasamÈpattiyo. SesÈ sammÈpattiyo suviÒÒeyyÈva.

NevasekkhanÈsekkho jhÈyÊti jhÈnalÈbhÊ puthujjano. ŒjÈniyo jhÈyÊti arahÈ, sabbepi vÈ ariyapuggalÈ. Assakhalu~ko jhÈyÊti khalu~kassasadiso jhÈyÊ. TathÈ hi khalu~ko asso damathaÑ na upeti ito cito ca yathÈruci dhÈvati, evamevaÑ yo puthujjano abhiÒÒÈlÈbhÊ, so abhiÒÒÈ assÈdetvÈ “alamettÈvatÈ, katamettÈvatÈ”ti uttaridamathÈya aparisakkanto abhiÒÒÈcittavasena ito cito ca dhÈvati pavattati, so “assakhalu~ko jhÈyÊ”ti vutto. DiÔÔhuttaro jhÈyÊti jhÈnalÈbhÊ diÔÔhigatiko. PaÒÒuttaro jhÈyÊti lakkhaÓ|panijjhÈnena jhÈyÊ, sabbo eva vÈ paÒÒÈdhiko jhÈyÊ.

SaraÓo samÈdhÊti akusalacittekaggatÈ, sabbopi vÈ sÈsavo samÈdhi. AraÓo samÈdhÊti sabbo kusalÈbyÈkato samÈdhi, lokuttaro eva vÈ. Savero samÈdhÊti paÔighacittesu ekaggatÈ. Avero samÈdhÊti mettÈcetovimutti. Anantaradukepi eseva nayo. SÈmiso samÈdhÊti lokiyasamÈdhi. So hi anatikkantavaÔÔÈmisalokÈmisatÈya sÈmiso. NirÈmiso samÈdhÊti lokuttaro samÈdhi. Sasa~khÈro samÈdhÊti dukkhÈpaÔipado dandhÈbhiÒÒo sukhÈpaÔipado ca dandhÈbhiÒÒo. So hi sasa~khÈrena sappayogena cittena paccanÊkadhamme


kicchena kasirena niggahetvÈ adhigantabbo. Itaro asa~khÈro samÈdhi. EkaÑsabhÈvito samÈdhÊti sukkhavipassakassa samÈdhi. UbhayaÑsabhÈvito samÈdhÊti samathayÈnikassa samÈdhi. Ubhayato bhÈvitabhÈvano samÈdhÊti kÈyasakkhino ubhatobhÈgavimuttassa ca samÈdhi. So hi ubhayato bhÈgehi ubhayato bhÈvitabhÈvano.

ŒgÈÄhapaÔipadÈti kÈmÈnaÑ orohanapaÔipatti, kÈmasukhÈnuyogoti attho. NijjhÈmapaÔipadÈti kÈmassa nijjhÈpanavasena khedanavasena1 pavattÈ paÔipatti, attakilamathÈnuyogoti attho. AkkhamÈ paÔipadÈti-ÈdÊsu padhÈnakaraÓakÈle sÊtÈdÊni asahantassa paÔipadÈ, tÈni nakkhamatÊti akkhamÈ. Sahantassa pana tÈni khamatÊti khamÈ. “UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena micchÈvitakke sametÊti samÈ. ManacchaÔÔhÈni indriyÈni dametÊti damÈ paÔipadÈ.

Evanti iminÈ vuttanayena. Yo dhammoti yo koci jÈti-Èdidhammo. Yassa dhammassÈti tato aÒÒassa jarÈdidhammassa. SamÈnabhÈvoti dukkhÈdibhÈvena samÈnabhÈvo. EkattatÈyÈti samÈnatÈya dukkhÈdibhÈvÈnaÑ ekÊbhÈvena. EkÊ bhavatÊti anekopi “dukkhan”ti-ÈdinÈ ekasaddÈbhidheyyatÈya ekÊ bhavati. Etena ekattatÈya lakkhaÓamÈha. Yena yena vÈ pana vilakkhaÓoti yo dhammo yassa dhammassa yena yena bhÈvena visadiso. Tena tena vemattaÑ gacchatÊti tena tena bhÈvena so dhammo tassa dhammassa vemattataÑ visadisattaÑ gacchati, dukkhabhÈvena samÈnopi3 jÈti-Èdiko abhinibbatti-ÈdibhÈvena jarÈdikassa visiÔÔhataÑ gacchatÊti attho. IminÈ vemattatÈya lakkhaÓamÈha.

IdÈni tÈva ekattavemattatÈvisaye niyojetvÈ dassetuÑ “sutte vÈ veyyÈkaraÓe vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pucchitanti pucchÈvasena desitasuttavasena vuttaÑ, na pana adhiÔÔhÈnahÈrassa pucchÈvisayatÈya. SesaÑ uttÈnameva.

AdhiÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Chedanavasena (SÊ) 2. Ma 1. 14; AÑ 1. 323; AÑ 2. 342 piÔÔhÈdÊsu. 3. SamÈnepi (SÊ)

KhuddakanikÈya 136

15. ParikkhÈrahÈravibha~gavaÓÓanÈ

49. Tattha katamo parikkhÈro hÈroti ParikkhÈrahÈvibha~go. Tattha yo dhammo yaÑ dhammaÑ janayati, tassa so parikkhÈroti sa~khepato parikkhÈralakkhaÓaÑ vatvÈ taÑ vibhÈgena dassetuÑ “kiÑ lakkhaÓo”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha hinoti attano phalaÑ paÔikÈraÓabhÈvaÑ gacchatÊti hetu. PaÔicca etasmÈ phalaÑ etÊti paccayo. KiÒcÈpi hetupaccayasaddehi kÈraÓameva vuccati, tathÈpi tattha visesaÑ vibhÈgena dassetuÑ “asÈdhÈraÓalakkhaÓo”ti-Èdi vuttaÑ. SabhÈvo het|ti samÈnabhÈvo bÊjaÑ hetu. Nanu ca bÊjaÑ a~kurÈdisadisaÑ na hotÊti? No na hoti, aÒÒato hi tÈdisassa anuppajjanato.

“YathÈ vÈ panÈ”ti-ÈdinÈpi udÈharaÓantaradassanena hetupaccayÈnaÑ visesameva vibhÈveti. Tattha duddhanti khÊraÑ. Dadhi bhavatÊti ekattanayena abhedopacÈrena vÈ vuttaÑ, na aÒÒathÈ. Na hi khÊraÑ dadhi hoti. TenevÈha “na catthi ekakÈlasamavadhÈnaÑ duddhassa ca dadhissa cÈ”ti. Atha vÈ ghaÔe duddhaÑ pakkhittaÑ dadhi bhavati, dadhi tattha kÈlantare jÈyati paccayantarasamÈyogena, tasmÈ na catthi ekakÈlasamavadhÈnaÑ duddhassa ca dadhissa ca rasakhÊravipÈkÈdÊhi bhinnasabhÈvattÈ. Evamevanti yathÈ hetubh|tassa khÊrassa phalabh|tena dadhinÈ na ekakÈlasamavadhÈnaÑ, evamaÒÒassÈpi hetussa phalena na ekakÈlasamavadhÈnaÑ, na tathÈ paccayassa, na hi paccayo ekantena phalena bhinnakÈlo evÈti, evampi hetupaccayÈnaÑ viseso veditabboti adhippÈyo.

EvaÑ bÈhiraÑ hetupaccayavibhÈgaÑ dassetvÈ idÈni ajjhattikaÑ dassetuÑ “ayaÒhi saÑsÈro”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “avijjÈ avijjÈya het|”ti vutte kiÑ ekasmiÑ cittuppÈde anekÈ avijjÈ vijjantÊti? Œya “purimikÈ avijjÈ pacchimikÈya avijjÈya het|”ti. Tena ekasmiÑ kÈle hetuphalÈnaÑ samÈvadhÈnaÑ natthÊti etamevatthaÑ samattheti. Tattha “purimikÈ avijjÈ”ti-ÈdinÈ hetuphalabh|tÈnaÑ avijjÈnaÑ vibhÈgaÑ dasseti. “BÊja~kuro viyÈ”ti-ÈdinÈ imamatthaÑ dasseti–yathÈ bÊjaÑ a~kurassa hetu hontaÑ samanantarahetutÈya hetu hoti. YaÑ pana bÊjato phalaÑ nibbattati, tassa bÊjaÑ paramparahetutÈya hetu hoti. EvaÑ avijjÈyapi hetubhÈve daÔÔhabbanti.


Puna “yathÈ vÈ panÈ”ti-ÈdinÈpi hetupaccayavibhÈgameva dasseti. Tattha thÈlakanti dÊpakapallikÈ. Anaggikanti aggiÑ vinÈ. DÊpetunti jÈletuÑ. Iti sabhÈvo het|ti evaÑ padÊpujjÈlanÈdÊsu aggi-ÈdipadÊpasadisaÑ kÈraÓaÑ sabhÈvo hetu. ParabhÈvo paccayoti tattheva kapallikÈvaÔÔitelÈdisadiso aggito aÒÒo sabhÈvo paccayo. Ajjhattikoti niyakajjhattiko niyakajjhatte bhavo. BÈhiroti tato bahibh|to. Janakoti nibbattako. PariggÈhakoti upatthambhako. AsÈdhÈraÓoti ÈveÓiko. SÈdhÈraÓoti aÒÒesampi paccayuppannÈnaÑ samÈnÈ.

IdÈni yasmÈ kÈraÓaÑ “parikkhÈro”ti vuttaÑ, kÈraÓabhÈvo ca phalÈpekkhÈya, tasmÈ kÈraÓassa yo kÈraÓabhÈvo yathÈ ca so hoti, yaÒca phalaÑ yo ca tassa viseso, yo ca kÈraÓaphalÈnaÑ sambandho, taÑ sabbaÑ vibhÈvetuÑ “avupacchedattho”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈraÓaphalabhÈvena sambandhatÈ santati. Ko ca tattha sambandho, ko kÈraÓaphalabhÈvo ca? So eva avupacchedattho. Yo phalabh|to aÒÒassa akÈraÓaÑ hutvÈ nirujjhati, so vupacchinno nÈma hoti, yathÈ taÑ arahato cuticittaÑ. Yo pana attano anur|passa phalassa hetu hutvÈ nirujjhati, so anupacchinno eva nÈma hoti, hetuphalasambandhassa vijjamÈnattÈti Èha “avupacchedattho santati attho”ti.

YasmÈ ca kÈraÓato nibbattaÑ phalaÑ nÈma, na anibbattaÑ, tasmÈ “nibbatti attho phalattho”ti vuttaÑ. YasmÈ pana purimabhavena anantarabhavapaÔisandhÈnavasena pavattÈ upapattikkhandhÈ punabbhavo, tasmÈ vuttaÑ “paÔisandhi attho punabbhavattho”ti. TathÈ yassa puggalassa kilesÈ uppajjanti, taÑ palibundhenti1 sammÈ paÔipajjituÑ na denti. YÈva ca maggena asamugghÈtitÈ, tÈva anusenti nÈma, tena vuttaÑ “palibodhattho pariyuÔÔhÈnattho, asamugghÈtattho anusayattho”ti. PariÒÒÈbhisamayavasena pariÒÒÈte na kadÈci taÑ nÈmar|pa~kurassa kÈraÓaÑ hessatÊti Èha “apariÒÒÈtattho viÒÒÈÓassa bÊjattho”ti. Yattha avupacchedo tattha santatÊti yattha r|pÈr|pappavattiyaÑ yathÈvutto avupacchedo, tattha ______________________________________________________________ 1. Palibuddhanti (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 138

santativohÈro. Yattha santati tattha nibbattÊti-Èdi paccayaparamparadassanaÑ hetuphalasambandhavibhÈvanameva.

“YathÈ vÈ pana cakkhuÒca paÔiccÈ”ti-ÈdinÈ “sabhÈvo het|”ti vuttamevatthaÑ vibhÈgena dasseti. Tattha sannissayatÈyÈti upanissayapaccayatÈya. ManasikÈroti kiriyÈmanodhÈtu. SÈ hi cakkhuviÒÒÈÓassa viÒÒÈÓabhÈvena samÈnajÈtitÈya sabhÈvo hetu. Sa~khÈrÈ viÒÒÈÓassa paccayo sabhÈvo het|ti puÒÒÈdi-abhisa~khÈrÈ paÔisandhiviÒÒÈÓassa paccayo, tattha yo sabhÈvo, so het|ti. Sa~khÈrÈti cettha sabbo lokiyo kusalÈkusalacittuppÈdo adhippeto. IminÈ nayena sesÈpadesupi attho veditabbo. EvaÑ yo koci upanissayo sabbo so parikkhÈroti yathÈvuttappabhedo yo koci paccayo, so sabbo attano phalassa parikkharaÓato abhisa~kharaÓato parikkhÈro. Tassa niddhÈretvÈ kathanaÑ parikkhÈro hÈroti.

ParikkhÈrahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

16. SamÈropanahÈravibha~gavaÓÓanÈ

50. Tattha katamo samÈropano hÈroti SamÈropanahÈravibha~go. Tattha ekasmiÑ padaÔÔhÈneti yasmiÑ kismiÒci ekasmiÑ kÈraÓabh|te dhamme suttena gahite. YattakÈni padaÔÔhÈnÈni otarantÊti yattakÈni aÒÒesaÑ kÈraÓabh|tÈni tasmiÑ dhamme samosaranti. SabbÈni tÈni samÈropayitabbÈnÊti sabbÈni tÈni padaÔÔhÈnÈni padaÔÔhÈnabh|tÈ dhammÈ sammÈ niddhÈraÓavasena ÈnetvÈ desanÈya ÈropetabbÈ, desanÈr|Ähe viya katvÈ kathetabbÈti attho. YathÈ ÈvaÔÔe hÈre “ekamhi padaÔÔhÈne, pariyesati sesakaÑ padaÔÔhÈnan”ti1 vacanato anekesaÑ padaÔÔhÈnÈnaÑ pariyesanÈ vuttÈ, evamidhÈpi bah|naÑ padaÔÔhÈnÈnaÑ samÈropanÈ kÈtabbÈti dassento “yathÈ ÈvaÔÔe hÈre”ti Èha. Na kevalaÑ padaÔÔhÈnavaseneva samÈropanÈ, atha kho vevacanabhÈvanÈpahÈnavasenapi samÈropanÈ kÈtabbÈti dassento “tattha samÈropanÈ catubbidhÈ”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 3 piÔÔhe.


KasmÈ panettha padaÔÔhÈnavevacanÈni gahitÈni, nanu padaÔÔhÈnavevacanahÈre eva ayamattho vibhÈvitoti? SaccametaÑ, idha pana padaÔÔhÈnavevacanaggahaÓaÑ bhÈvanÈpahÈnÈnaÑ adhiÔÔhÈnavisayadassanatthaÒceva tesaÑ adhivacanavibhÈgadassanatthaÒca. EvaÒhi bhÈvanÈpahÈnÈni suviÒÒeyyÈni honti sukarÈni ca paÒÒÈpetuÑ. IdaÑ padaÔÔhÈnanti idaÑ tividhaÑ sucaritaÑ BuddhÈnaÑ sÈsanassa ovÈdassa visayÈdhiÔÔhÈnabhÈvato padaÔÔhÈnaÑ. Tattha “kÈyikan”ti-ÈdinÈ tÊhi sucaritehi sÊlÈdayo tayo khandhe samathavipassanÈ tatiyacatutthaphalÈni ca niddhÈretvÈ dasseti, taÑ suviÒÒeyyameva. VanÊyatÊti vanaÑ, vanati, vanute iti vÈ vanaÑ. Tattha yasmÈ paÒca kÈmaguÓÈ kÈmataÓhÈya, nimittaggÈho anubyaÒjanaggÈhassa, ajjhattikabÈhirÈni ÈyatanÈni tappaÔibandhachandarÈgÈdÊnaÑ, anusayÈ ca pariyuÔÔhÈnÈnaÑ kÈraÓÈni honti, tasmÈ tamatthaÑ dassetuÑ “paÒca kÈmaguÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ. 51. AyaÑ vevacanena samÈropanÈti yo “rÈgavirÈgÈ cetovimutti sekkhaphalaÑ, anÈgÈmiphalaÑ, kÈmadhÈtusamatikkamanan”ti etehi pariyÈyavacanehi tatiyaphalassa niddeso, tathÈ yo “avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti asekkhaphalaÑ, aggaphalaÑ arahattaÑ, tedhÈtukasamatikkamanan”ti etehi pariyÈyavacanehi catutthaphalassa niddeso, yo ca “paÒÒindriyan”ti-ÈdÊhi pariyÈyavacanehi paÒÒÈya niddeso, ayaÑ vevacanehi ca samÈropanÈ.

TasmÈtiha tvaÑ bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharÈhÊti-Èdi LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈyaÑ vuttanayena veditabbaÑ. KevalaÑ tattha ekalakkhaÓattÈ avuttÈnampi vuttabhÈvadassanavaseneva ÈgataÑ, idha bhÈvanÈsamÈropanavasenÈti ayameva viseso. KÈyÈnupassanÈ visesato asubhÈnupassanÈ eva kÈmarÈgatadekaÔÔhakilesÈnaÑ ekantapaÔipakkhÈti asubhasaÒÒÈ kabaÄÊkÈrÈhÈrapariÒÒÈya paribandhakilesÈ kÈmupÈdÈnaÑ kÈmayogo abhijjhÈkÈyagantho kÈmÈsavo kÈmÈgho rÈgasallaÑ r|padhammapariÒÒÈya paÔipakkhakilesÈ r|padhammesu rÈgo chandÈgatigamananti etesaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÈnÈya saÑvattatÊti imamatthaÑ dasseti “kÈye kÈyÈnupassÊ viharanto”ti-ÈdinÈ.

KhuddakanikÈya 140

TathÈ vedanÈnupassanÈ visesato dukkhÈnupassanÈti, sÈ–

“Yo sukhaÑ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato. AdukkhamasukhaÑ santaÑ, adakkhi naÑ aniccato”ti1–

Èdivacanato sabbaÑ vedanaÑ “dukkhan”ti passantÊ sukhasaÒÒÈya vedanÈhetupariÒÒÈya paribandhakilesÈnaÑ gosÊlÈdÊhi bhavasuddhi hotÊti vedanÈssÈdena pavattassa bhavupÈdÈnasa~khÈtassa sÊlabbatupÈdÈnassa vedanÈvasena “anatthaÑ me acarÊ”ti2 Èdinayappavattassa byÈpÈdakÈyaganthassa dosasallassa vedanÈssÈdavaseneva pavattassa bhavayoga bhavÈsava bhavoghasa~khÈtassa bhavarÈgassa bhavapariÒÒÈya paribandhakakilesÈnaÑ vedanÈvisayassa rÈgassa dosÈgatigamanassa ca pahÈnÈya saÑvattatÊti etamatthaÑ dasseti “vedanÈsu vedanÈnupassÊ”ti-ÈdinÈ.

TathÈ cittÈnupassanÈ visesato aniccÈnupassanÈti, sÈ cittaÑ “aniccan”ti passantÊ tattha yebhuyyena sattÈ niccasaÒÒinoti niccasaÒÒÈya viÒÒÈÓÈhÈrapariÒÒÈya paribandhakilesÈnaÑ niccÈbhinivesapaÔipakkhato eva diÔÔhupÈdÈna diÔÔhiyoga sÊlabbataparÈmÈsa kÈyagantha diÔÔhÈsava diÔÔhoghasa~khÈtÈya diÔÔhiyÈ niccasaÒÒÈnimittassa “seyyohamasmÊ”ti3 Èdinayappavattassa mÈnasallassa saÒÒÈpariÒÒÈya paÔipakkhakilesÈnaÑ saÒÒÈya rÈgassa diÔÔhÈbhinivesassa appahÊnattÈ uppajjanakassa bhayÈgatigamanassa ca pahÈnÈya saÑvattatÊti imamatthaÑ dasseti “citte cittÈnupassÊ”ti-ÈdinÈ.

Tattha dhammÈnupassanÈ visesato anattasaÒÒÈti4, sÈ sa~khÈresu attasaÒÒÈya manosaÒcetanÈhÈrapariÒÒÈya paÔipakkhakilesÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhiyÈ “idameva saccan”ti5 pavattassa micchÈbhinivesassa micchÈbhinivesahetukÈya avijjÈyoga avijjÈsava avijjogha mohasallasa~khÈtÈya avijjÈya sa~khÈrapariÒÒÈya paribandhakilesÈnaÑ sa~khÈresu rÈgassa ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 409; Khu 1. 227 piÔÔhesu. 2. DÊ 3. 218; AÑ 3. 208, 375; Abhi 1. 244; Abhi 2. 376, 403 piÔÔhesu. 3. Abhi 1. 245; Abhi 2. 359, 366, 404 piÔÔhÈdÊsu. 4. AnattÈnupassanÈti(?) 5. Ma 2. 150, 166; Ma3. 22 piÔÔhÈdÊsu.


mohÈgatigamanassa ca pahÈnÈya saÑvattatÊti imamatthaÑ dasseti “dhammesu dhammÈnupassÊ viharanto”ti-ÈdinÈ. SesaÑ uttÈnameva.

SamÈropanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhitÈ ca hÈravibha~gavaÓÓanÈ. _____

1. DesanÈhÈrasampÈtavaÓÓanÈ

EvaÑ suparikammakatÈya bh|miyÈ nÈnÈvaÓÓÈni muttapupphÈni pakiranto viya susikkhitasippÈcariyavicÈritesu surattasuvaÓÓÈla~kÈresu nÈnÈvidharaÑsijÈlasamujjalÈni vividhÈni maÓiratanÈni bandhanto viya mahÈpathaviÑ parivattetvÈ pappaÔakojaÑ khÈdÈpento viya yojanikamadhugaÓÉaÑ pÊÄetvÈ sumadhurasaÑ pÈyento viya ca ÈyasmÈ MahÈkaccÈno nÈnÈsuttapadese udÈharanto soÄasa hÈre vibhajitvÈ idÈni te ekasmiÑyeva sutte yojetvÈ dassento hÈrasampÈtavÈraÑ Èrabhi. Œrabhanto ca yÈyaÑ niddesavÈre– 52. “SoÄasa hÈrÈ paÔhamaÑ, Disalocanato disÈ viloketvÈ. Sa~khipiya a~kusena hi, Nayehi tÊhi niddise suttan”ti–

gÈthÈ vuttÈ. YasmÈ taÑ hÈravibha~gavÈro nappayojeti, vippakiÓÓavisayattÈ, nayavicÈrassa ca antaritattÈ. Anekehi suttapadesehi hÈrÈnaÑ vibhÈgadassanameva hi hÈravibha~gavÈro. HÈrasampÈtavÈro pana taÑ payojeti, ekasmiÑ yeva suttapadese soÄasa hÈre yojetvÈva tadanantaraÑ nayasamuÔÔhÈnassa kathitattÈ. TasmÈ “soÄasa hÈrÈ paÔhaman”ti gÈthaÑ paccÈmasitvÈ “tassÈ niddeso kuhiÑ daÔÔhabbo, hÈrasampÈte”ti Èha. Tassattho–“tassÈ gÈthÈya niddeso kattha daÔÔhabbo”ti. Etena suttesu hÈrÈnaÑ yojanÈnayadassanaÑ hÈrasampÈtavÈroti dasseti. HÈrasampÈtapadassa attho vutto eva.

KhuddakanikÈya 142

Arakkhitena cittenÈti cakkhudvÈrÈdÊsu sati ÈrakkhÈbhÈvena aguttena cittena. MicchÈdiÔÔhihatenÈti sassatÈdimicchÈbhinivesad|sitena. ThinamiddhÈbhibh|tenÈti cittassa kÈyassa ca akalyatÈlakkhaÓehi thinamiddhehi ajjhotthaÔena. VasaÑ mÈrassa gacchatÊti kilesamÈrÈdÊnaÑ yathÈkÈmaÑ karaÓÊyo hotÊti ayaÑ tÈva gÈthÈya padattho.

PamÈdanti “arakkhitena cittenÈ”ti idaÑ padaÑ chasu dvÈresu sativosaggalakkhaÓaÑ pamÈdaÑ katheti. TaÑ maccuno padanti taÑ pamajjanaÑ guÓamÈraÓabho maccusa~khÈtassa mÈrassa vasavattanaÔÔhÈnaÑ, tena “arakkhitena cittena, vasaÑ mÈrassa gacchatÊ”ti paÔhamapÈdaÑ catutthapÈdena sambandhitvÈ dasseti. So vipallÈsoti yaÑ aniccassa khandhapaÒcakassa “niccan”ti dassanaÑ, so vipallÈso vipariyesaggÈho. TenevÈha “viparÊtaggÈhalakkhaÓo vipallÈso”ti. SabbaÑ vipallÈsasÈmaÒÒena gahetvÈ tassa adhiÔÔhÈnaÑ pucchati “kiÑ vipallÈsayatÊ”ti. SÈmaÒÒassa ca viseso adhiÔÔhÈnabhÈvena voharÊyatÊti Èha “saÒÒaÑ cittaÑ diÔÔhimitÊ”ti. TaÑ “vipallÈsayatÊ”ti padena sambandhitabbaÑ. Tesu saÒÒÈvipallÈso sabbamuduko, aniccÈdikassa visayassa micchÈvasena upaÔÔhitÈkÈraggahaÓamattaÑ migapotakÈnaÑ tiÓapurisakesu purisoti uppannasaÒÒÈ viya. CittapallÈso tato balavataro amaÓi-Èdike visaye maÓi-Èdi-ÈkÈrena upaÔÔhahante tathÈ sanniÔÔhÈnaÑ viya niccÈdito sanniÔÔhÈnamattaÑ. DiÔÔhivipallÈso pana sabbabalavataro yaÑ yaÑ ÈrammaÓaÑ yathÈ yathÈ upaÔÔhÈti, tathÈ tathÈ naÑ sassatÈdivasena “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti abhinivisanto pavattati. Tattha saÒÒÈvipallÈso cittavipallÈsassa kÈraÓaÑ, cittavipallÈso diÔÔhivipallÈsassa kÈraÓaÑ hoti.

IdÈni vipallÈsÈnaÑ pavattiÔÔhÈnaÑ visayaÑ dassetuÑ “so kuhiÑ vipallÈsayati, cat|su attabhÈvavatth|s|”ti Èha. Tattha attabhÈvavatth|s|ti paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu. Tehi Èhito ahaÑ mÈno etthÈti attÈ, “attÈ”ti bhavati ettha buddhi vohÈro cÈti attabhÈvo, so eva subhÈdÊnaÑ vipallÈsassa ca adhiÔÔhÈnabhÈvato vatthu cÈti “attabhÈvavatth|”ti vuccati. “R|paÑ attato samanupassatÊ”ti-ÈdinÈ tesaÑ sabbavipallÈsam|labh|tÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ pavattiÔÔhÈnabhÈvena attabhÈvavatthutaÑ dassetvÈ puna vipallÈsÈnaÑ pavatti-ÈkÈrena


saddhiÑ visayaÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “r|paÑ paÔhamaÑ vipallÈsavatthu asubhe subhan”ti vuttaÑ. TaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyaÑ. Puna m|lakÈraÓavasena vipallÈse vibhajitvÈ dassetuÑ “dve dhammÈ cittassa saÑkilesÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kiÒcÈpi avijjÈrahitÈ taÓhÈ natthi, avijjÈ ca subhasukhasaÒÒÈnampi paccayo eva, tathÈpi taÓhÈ etÈsaÑ sÈtisayaÑ paccayoti dassetuÑ “TaÓhÈnivutaÑ -pa- dukkhe sukhan”ti vuttaÑ. DiÔÔhinivutanti diÔÔhisÊsena avijjÈ vuttÈti avijjÈnivutanti attho. KÈmaÒcettha taÓhÈrahitÈ diÔÔhi natthi, taÓhÈpi diÔÔhiyÈ paccayo eva. TaÓhÈpi “niccaÑ attÈ”ti ayoniso ummujjantÈnaÑ tathÈpavattamicchÈbhinivesassa moho visesapaccayoti dassetuÑ “DiÔÔhinivutaÑ -pa- attÈ”ti vuttaÑ.

Yo diÔÔhivipallÈsoti “anicce niccaÑ, anattani attÈ”ti pavattampi vipallÈsadvayaÑ sandhÈyÈha “so atÊtaÑ r|paÑ -pa- atÊtaÑ viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊ”ti. Etena aÔÔhÈrasavidhopi pubbantÈnukappikavÈdo pacchimÈnaÑ dvinnaÑ vipallÈsÈnaÑ vasena hotÊti dasseti. TaÓhÈvipallÈsoti taÓhÈm|lako vipallÈso. “Asubhe subhaÑ, dukkhe sukhan”ti etaÑ vipallÈsadvayaÑ sandhÈya vadati. AnÈgataÑ r|paÑ abhinandatÊti anÈgataÑ r|paÑ diÔÔhÈbhinandanavasena abhinandati. AnÈgataÑ vedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ abhinandatÊti etthÈpi eseva nayo. Etena catucattÈlÊsavidhopi aparantÈnukappikavÈdo yebhuyyena purimÈnaÑ dvinnaÑ vipallÈsÈnaÑ vasena hotÊti dasseti. Dve dhammÈ cittassa upakkilesÈti evaÑ paramasÈvajjassa vipallÈsassa mulakÈraÓanti visesato dve dhammÈ cittassa upakkilesÈ taÓhÈ ca avijjÈ cÈti te sar|pato dasseti. TÈhi visujjhantaÑ cittaÑ visujjhatÊti paÔipakkhavasenapi tÈsaÑ upakkilesabhÈvaÑyeva vibhÈveti, na hi taÓhÈ-avijjÈsu pahÊnÈsu koci saÑkilesadhammo na pahÊyatÊti. YathÈ ca vipallÈsÈnaÑ m|lakÈraÓaÑ taÓhÈvijjÈ, evaÑ sakalassÈpi vaÔÔassa m|lakÈraÓanti yathÈnusandhinÈva gÈthaÑ niÔÔhapetuÑ “tesan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha tesanti yesaÑ arakkhitaÑ cittaÑ micchÈdiÔÔhihataÒca, tesaÑ. “AvijjÈnÊvaraÓÈnan”ti-ÈdinÈ mÈrassa vasagamanena anÈdimatisaÑsÈre saÑsaraÓanti dasseti.

ThinamiddhÈbhibh|tenÈti ettha “thinaÑ nÈmÈ”ti-ÈdinÈ thinamiddhÈnaÑ sar|paÑ dasseti. Tehi cittassa abhibh|tatÈ suviÒÒeyyÈvÈti taÑ anÈmasitvÈ

KhuddakanikÈya 144

kilesamÈraggahaÓeneva taÑnimittÈ abhisa~khÈramÈra khandhamÈra maccumÈrÈ gahitÈ evÈti “kilesamÈrassa ca sattamÈrassa cÈ”ti ca-saddena vÈ tesampi gahaÓaÑ katanti daÔÔhabbaÑ. So hi nivuto saÑsÈrÈbhimukhoti so mÈravasaÑ gato, tato eva nivuto kilesehi yÈva na mÈrabandhanaÑ chijjati, tÈva saÑsÈrÈbhimukhova hoti, na visa~khÈrÈbhimukhoti adhippÈyo. ImÈni BhagavatÈ dve saccÈni desitÈni. KathaÑ desitÈni?

Tattha duvidhÈ kathÈ abhidhammanissitÈ ca suttantanissitÈ ca. TÈsu abhidhammanissitÈ nÈma arakkhitena cittenÈti rattampi cittaÑ arakkhitaÑ, duÔÔhampi cittaÑ arakkhitaÑ, m|Ähampi cittaÑ arakkhitaÑ. Tattha rattaÑ cittaÑ aÔÔhannaÑ lobhasahagatacittuppÈdÈnaÑ vasena veditabbaÑ, duÔÔhaÑ cittaÑ dvinnaÑ paÔighacittuppÈdÈnaÑ vasena veditabbaÑ, m|ÄhaÑ cittaÑ dvinnaÑ mom|hacittuppÈdÈnaÑ vasena veditabbaÑ. YÈva imesaÑ cittuppÈdÈnaÑ vasena indriyÈnaÑ agutti agopÈyanÈ apÈlanÈ anÈrakkhÈ sativosaggo pamÈdo cittassa asaÑvaro, evaÑ arakkhitaÑ cittaÑ hoti. MicchÈdiÔÔhihataÑ nÈma cittaÑ catunnaÑ diÔÔhisampayuttacittuppÈdÈnaÑ vasena veditabbaÑ, thinamiddhÈbhibh|taÑ nÈma cittaÑ paÒcannaÑ sasa~khÈrikÈkusalacittuppÈdÈnaÑ vasena veditabbaÑ. EvaÑ sabbepi aggahitaggahaÓena dvÈdasa akusalacittuppÈdÈ honti. Te “katame dhammÈ akusalÈ? YasmiÑ samaye akusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hotÊ”ti-ÈdinÈ CittuppÈdakaÓÉe1 akusalacittuppÈdadesanÈvasena vitthÈrato vattabbÈ. MÈrassÈti ettha paÒca mÈrÈ. Tesu kilesamÈrassa catunnaÑ ÈsavÈnaÑ catunnaÑ oghÈnaÑ catunnaÑ yogÈnaÑ catunnaÑ ganthÈnaÑ catunnaÑ upÈdÈnÈnaÑ aÔÔhannaÑ nÊvaraÓÈnaÑ dasannaÑ kilesavatth|naÑ vasena ÈsavagocchakÈdÊsu2 vuttanayena, tathÈ “jÈtimado gottamado Èrobyamado”ti-ÈdinÈ Khuddakavatthuvibha~ge3 ÈgatÈnaÑ sattanaÑ kilesÈnaÒca vasena vibhÈgo vattabbo. AyaÑ tÈvettha abhidhammanissitÈ kathÈ.

SuttantanissitÈ4 pana arakkhitena cittenÈti cakkhunÈ r|paÑ disvÈ nimittaggÈhÊ hoti anubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ cakkhundriyaÑ asaÑvutaÑ viharantaÑ abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 90 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 5, 221 piÔÔhÈdÊsu. 3. Abhi 2. 359 piÔÔhe. 4. Ma 1. 282; AÑ 3. 547 piÔÔhesu.


tassa saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati cakkhundriyaÑ, cakkhundriye na saÑvaraÑ Èpajjati. Sotena -pa-. GhÈnena, jivhÈya, kÈyena, manasÈ -pa- manindriye na saÑvaraÑ Èpajjati1. EvaÑ arakkhitaÑ cittaÑ hoti. MicchÈdiÔÔhihatena cÈti micchÈdiÔÔhihataÑ nÈma cittaÑ pubbantakappanavasena vÈ aparantakappanavasena vÈ pubbantÈparantakappanavasena vÈ micchÈ bhinivisantassa ayoniso ummujjantassa “sassato lokoti vÈ -pa- neva hoti na na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti2 vÈ yÈ diÔÔhi, tÈya hataÑ upahataÑ. YÈ ca kho “imÈ cattÈro sassatavÈdÈ -pa- paÒca paramadiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ”ti BrahmajÈle3 paÒcattaye4 ca ÈgatÈ dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo, tÈsaÑ vasena cittassa micchÈdiÔÔhihatabhÈvo kathetabbo.

ThinamiddhÈbh|tenÈti thinaÑ nÈma cittassa akammaÒÒatÈ. MiddhaÑ nÈma vedanÈdikkhandhattayassa akammaÒÒatÈ. TathÈ thinaÑ anussÈhasaÑhananaÑ. MiddhaÑ asattivighÈto. Iti thinena middhena ca cittaÑ abhibh|taÑ ajjhotthaÔaÑ upaddutaÑ sa~kocanappattaÑ layÈpannaÑ. VasaÑ mÈrassa gacchatÊti vaso nÈma icchÈ lobho adhippÈyo ruci Èka~khÈ ÈÓÈ ÈÓatti. MÈroti paÒca mÈrÈ khandhamÈro abhisa~khÈmÈro maccumÈro devaputtamÈro kilesamÈroti. GacchatÊti tesaÑ vasaÑ icchaÑ -pa- ÈÓattiÑ gacchati upagacchati upeti vattati anuvattati nÈtikkamatÊti. Tena vuccati vasaÑ mÈrassa gacchatÊ”ti.

Tattha yathÈvuttÈ akusalÈ dhammÈ, taÓhÈvijjÈ eva vÈ samudayasaccaÑ. Yo so “vasaÑ mÈrassa gacchatÊ”ti vutto, so ye paÒcupÈdÈnakkhandhe upÈdÈya paÒÒatto, te paÒcakkhandhÈ dukkhasaccaÑ. EvaÑ BhagavatÈ idha dve saccÈni desitÈni. TenevÈha “dukkhaÑ samudayo cÈ”ti. TesaÑ BhagavÈ pariÒÒÈya ca pahÈnÈya ca dhammaÑ desetÊti vuttamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ kÈtuÑ “dukkhassa pariÒÒÈya samudayassa pahÈnÈyÈ”ti vuttaÑ. KathaÑ desetÊti ce?–

“TasmÈ rakkhitacittassa, sammÈsa~kappagocaro. SammÈdiÔÔhiÑ purakkhatvÈ, ÒatvÈna udayabbayaÑ. ThinamiddhÈbhibh| bhikkhu, sabbÈ duggatiyo jahe”ti5– ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 282, 336, 340; Ma 2. 371; Ma 3. 13, 53 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi 2. 388; Khu 9. 149 piÔÔhÈdÊsu. 3. DÊ 1. 12 piÔÔhÈdÊsu. 4. Ma 3. 18 piÔÔhe. 5. Khu 1. 121 piÔÔhe UdÈne.

KhuddakanikÈya 146

gÈthÈya. Tassattho–yasmÈ arakkhitena cittena vasaÑ mÈrassa gacchati, tasmÈ satisaÑvarena manacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnaÑ rakkhaÓena rakkhitacitto assa. SammÈsa~kappagocaroti yasmÈ kÈmasa~kappÈdimicchÈsa~kappagocaro tathÈ tathÈ ayoniso vikappetvÈ nÈnÈvidhÈni micchÈdassanÈni gaÓhÈti. Tato eva ca micchÈdiÔÔhihatena cittena vasaÑ mÈrassa gacchati, tasmÈ yonisomanasikÈrena kammaÑ karonto nekkhammasa~kappÈdisammÈsa~kappagocaro assa. SammÈdiÔÔhiÑ purakkhatvÈti sammÈsa~kappagocaratÈya vidhutamicchÈdassano kammassakatÈlakkhaÓaÑ yathÈbh|taÒÈÓalakkhaÓaÒca sammÈdiÔÔhiÑ pubba~gamaÑ katvÈ sÊlasamÈdhÊsu yuttappayutto. Tato eva ca ÒatvÈna udayabbayaÑ paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu samapaÒÒÈsÈya ÈkÈrehi uppÈdaÑ nirodhaÒca ÒatvÈ vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ anukkamena ariyamagge gaÓhanto aggamaggena thinamiddhÈbhibh| bhikkhu sabbÈ duggatiyo jaheti evaÑ sabbaso bhinnakilesattÈ bhikkhu khÊÓÈsavo yathÈsambhavaÑ tividhadukkhatÈyogena duggatisa~khÈtÈ sabbÈpi gatiyo jaheyya, tÈsaÑ parabhÈge nibbÈne tiÔÔheyyÈti attho.

YaÑ taÓhÈya avijjÈya ca pahÈnaÑ, ayaÑ nirodhoti pahÈnassa nirodhassa paccayabhÈvato asa~khatadhÈtupahÈnaÑ nirodhoti ca vuttÈ. ImÈni cattÈri saccÈnÊti purimagÈthÈya purimÈni dve, pacchimagÈthÈya pacchimÈni dveti dvÊhi gÈthÈhi bhÈsitÈni imÈni cattÈri ariyasaccÈni. Tesu samudayena assÈdo, dukkhena ÈdÊnavo, magganirodhehi nissaraÓaÑ, sabbagatijahanaÑ phalaÑ, rakkhitacittatÈdiko upÈyo, arakkhitacittatÈdinisedhanamukhena rakkhitacittatÈdÊsu niyojanaÑ Bhagavato ÈÓattÊti. EvaÑ desanÈhÈrapadatthÈ assÈdÈdayo niddhÈretabbÈ. TenevÈha “niyutto desanÈhÈrasampÈto”ti.

DesanÈhÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


2. VicayahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

53. EvaÑ desanÈhÈrasampÈtaÑ dassetvÈ idÈni vicayahÈrasampÈtaÑ dassento yasmÈ desanÈhÈrapadatthavicayo vicayahÈro, tasmÈ desanÈhÈre vipallÈsahetubhÈvena niddhÈritÈya taÓhÈya kusalÈdivibhÈgapavicayamukhena vicayahÈrasampÈtaÑ dassetuÑ “tattha taÓhÈ duvidhÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kusalÈti kusaladhammÈrammaÓÈ. Kusala-saddo cettha BÈhitikasutte1 viya anavajjatthe daÔÔhabbo. KasmÈ panettha taÓhÈ kusalapariyÈyena uddhaÔÈ? HeÔÔhÈ desanÈhÈre vipallÈsahetubhÈvena taÓhaÑ uddharitvÈ tassÈ vasena saÑkilesapakkho dassito. VicittapaÔibhÈnatÈya pana idhÈpi taÓhÈmukheneva vodÈnapakkhaÑ dassetuÑ kusalapariyÈyena taÓhÈ uddhaÔÈ. Tattha saÑsÈraÑ gametÊti saÑsÈragÈminÊ, saÑsÈranÈyikÈti attho. ApacayaÑ nibbÈnaÑ gametÊti apacayagÈminÊ. KathaÑ pana taÓhÈ apacayagÈminÊti? Œha “pahÈnataÓhÈ”ti. Tada~gÈdippahÈnassa hetubh|tÈ taÓhÈ. KathaÑ pana ekantasÈvajjÈya taÓhÈya kusalabhÈvoti? SevitabbabhÈvato. YathÈ taÓhÈ, evaÑ mÈnopi duvidho kusalopi akusalopi, na taÓhÈ evÈti taÓhÈya nidassanabhÈvena mÈno vutto.

Tattha mÈnassa yathÈdhippetaÑ kusalÈdibhÈvaÑ dassetuÑ “yaÑ mÈnaÑ nissÈyÈ”ti-ÈdimÈha. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “mÈnamahaÑ DevÈnaminda duvidhena vadÈmi sevitabbampi asevitabbampÊ”ti-Èdi. YaÑ nekkhammassitaÑ domanassanti-Èdi “kusalÈ”ti vuttataÓhÈya sar|padassanatthaÑ vuttaÑ. Tattha nekkhammassitaÑ domanassaÑ nÈma–

“Tattha katamÈni cha nekkhammassitÈni domanassÈni? R|pÈnaÑtveva aniccataÑ viditvÈ vipariÓÈmavirÈganirodhaÑ ‘pubbe ceva r|pÈ etarahi ca, sabbete r|pÈ aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ’ti evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya disvÈ anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpeti ‘kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja viharissÈmi, yadariyÈ etarahi ÈyatanaÑ upasampajja viharantÊ’ti. Iti anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpayato

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 314 piÔhe.

KhuddakanikÈya 148

uppajjati pihÈ, pihÈpaccayÈ domanassaÑ. YaÑ evar|paÑ domanassaÑ, idaÑ vuccati nekkhammassitaÑ domanassan”ti1–

evaÑ chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate anuttaravimokkhasa~khÈta-ariyaphaladhammesu pihaÑ upaÔÔhÈpetvÈ tadadhigamÈya aniccÈdivasena vipassanaÑ upaÔÔhÈpetvÈ ussukkÈpetuÑ asakkontassa imampi pakkhaÑ imampi mÈsaÑ imampi saÑvaccharaÑ vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ ariyabh|miÑ sampÈpuÓituÑ nÈsakkhinti anusocato uppannaÑ domanassaÑ nekkhammavasena vipassanÈvasena anussativasena paÔha majjhÈnÈdivasena paÔipattiyÈ hetubhÈvena uppajjanato nekkhammassitaÑ domanassaÑ nÈma. AyaÑ taÓhÈ kusalÈti ayaÑ “pihÈ”ti vuttÈ taÓhÈ kusalÈ. KathaÑ? RÈgavirÈgÈ cetovimutti, tadÈrammaÓÈ kusalÈti. IdaÑ vuttaÑ hoti–rÈgavirÈgÈ cetovimutti, na sabhÈvena kusalÈ, anavajjaÔÔhena kusalÈ. TaÑ uddissa pavattiyÈ tadÈrammaÓÈ pana taÓhÈ kusalÈrammaÓatÈya kusalÈti. AvijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti anavajjaÔÔhena kusalÈ. TassÈti paÒÒÈvimuttiyÈ. YÈya vasena tasmÈ rakkhitacittassÈ”ti gÈthÈyaÑ “sabbÈ duggatiyo jahe”ti vuttaÑ.

Iti cirataraÑ vipassanÈparivÈsaÑ parivasitvÈ dukkhÈpaÔipadÈdandhÈbhiÒÒÈya adhigatÈya paÒÒÈvimuttiyÈ vasena vicayahÈrasampÈtaÑ dassetuÑ “tassÈ ko pavicayo”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha yasmÈ paÒÒÈvimutti ariyamaggam|likÈ, tasmÈ catutthajjhÈnapÈdake ariyamaggadhamme uddisitvÈ tesaÑ ÈgamanapaÔipadaÑ dassetuÑ “kattha daÔÔhabbo, catutthe jhÈne”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pÈramitÈyÈti ukkaÑsagatÈya catutthajjhÈnabhÈvanÈya. Yehi aÔÔhahi a~gehi samannÈgataÑ catutthajjhÈnacittaÑ vuttaÑ, tÈni a~gÈni dassetuÑ “parisuddhan”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha upekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvena parisuddhaÑ. ParisuddhattÈ eva pariyodÈtaÑ, pabhassaranti vuttaÑ hoti. SukhÈdÊnaÑ paccayaghÈtena vÊtarÈgÈdi-a~gaÓattÈ ana~gaÓaÑ. Ana~gaÓattÈ eva vigat|pakkilesaÑ, a~gaÓena hi cittaÑ upakkilissati, subhÈvitattÈ mudubh|taÑ vasibhÈvappattanti attho. Vase vattamÈnaÒhi cittaÑ “mud|”ti vuccati. MuduttÈ eva ca kammaniyaÑ, kammakkhamaÑ kammayogganti attho. MuduÒhi cittaÑ kammaniyaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 261 piÔÔhe.


hoti, sudhantamiva suvaÓÓaÑ. Tadubhayampi ca subhÈvitattÈ eva. YathÈha “nÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekadhammampi samanupassÈmi yaÑ evaÑ bhÈvitaÑ muduÒca hoti kammaniyaÒca, yathayidaÑ bhikkhave cittan”ti1. Etesu parisuddhabhÈvÈdÊsu ÔhitattÈ ÔhitaÑ. ®hitattÈyeva ÈneÒjappattaÑ, acalaÑ niriÒjananti attho. MudukammaÒÒabhÈvena vÈ attano vase ÔhitattÈ ÔhitaÑ. SaddhÈdÊhi pariggahitattÈ ÈneÒjappattaÑ. SaddhÈpariggahitaÒhi cittaÑ assaddhiyena na iÒjati, vÊriyapariggahitaÑ kosajjena na iÒjati, satipariggahitaÑ pamÈdena na iÒjati, samÈdhipariggahitaÑ uddhaccena na iÒjati, paÒÒÈpariggahitaÑ avijjÈya na iÒjati, obhÈsagataÑ kilesandhakÈrena na iÒjati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaÑ ÈneÒjappattaÑ hoti. EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgataÑ cittaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ hoti. AbhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈya.

Aparo nayo–catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhitaÑ cittaÑ nÊvaraÓad|rÊbhÈvena parisuddhaÑ. VitakkÈdisamatikkamena pariyodÈtaÑ. JhÈnapaÔilÈbhapaccanÊkÈnaÑ pÈpakÈnaÑ icchÈvacarÈnaÑ abhÈvena ana~gaÓaÑ. IcchÈvacarÈnanti icchÈya avacarÈnaÑ icchÈvasena otiÓÓÈnaÑ pavattÈnaÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kopa-apaccayÈnanti attho. AbhijjhÈdÊnaÑ cittupakkilesÈnaÑ vigamena vigat|pakkilesaÑ. Ubhayampi cetaÑ Ana~gaÓasuttavatthasuttÈnaÑ2 vasena veditabbaÑ. VasippattiyÈ mudubh|taÑ. IddhipÈdabhÈv|pagamena kammaniyaÑ. BhÈvanÈpÈrip|riyÈ paÓÊtabhÈv|pagamena ÔhitaÑ ÈneÒjappattaÑ. YathÈ ÈneÒjabhÈvappattaÑ ÈneÒjappattaÑ hoti, evaÑ Ôhitanti attho. Evampi aÔÔha~gasamannÈgataÑ cittaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ hoti. AbhiÒÒÈsacchikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈsacchikiriyÈya pÈdakaÑ padaÔÔhÈnabh|taÑ. TenevÈha “so tattha aÔÔhavidhaÑ adhigacchati cha abhiÒÒÈ dve ca visese”ti.

Tattha soti adhigatacatutthajjhÈno yogÊ. TatthÈti tasmiÑ catutthajjhÈne adhiÔÔhÈnabh|te. AÔÔhavidhaÑ adhigacchatÊti aÔÔhavidhaÑ guÓaÑ adhigacchati. Ko pana so aÔÔhavidho guÓoti? Œha “cha abhiÒÒÈ dve ca visese”ti. Manomayiddhi vipassanÈÒÈÓaÒca. TaÑ cittanti catutthajjhÈnacittaÑ. “Yato parisuddhaÑ, tato pariyodÈtan”ti-ÈdinÈ purimaÑ purimaÑ pacchimassa pacchimassa kÈraÓavacananti dasseti. Tadabhayanti yesaÑ rÈgÈdi-a~gaÓÈnaÑ, abhijjhÈdi-upakkilesÈnaÒca abhÈvena “ana~gaÓaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 4 piÔÔhe. 2. Ma 1. 29, 43 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 150

vigat|pakkilesan”ti ca vuttaÑ. TÈni a~gaÓÈni upakkilesÈ cÈti taÑ ubhayaÑ. TadubhayaÑ taÓhÈsabhÈvattÈ taÓhÈya anulomanato ca taÓhÈpakkho. YÈ ca iÒjanÈti yÈ ca cittassa asamÈdÈnena phandanÈ. AÔÔhitÊti anavaÔÔhÈnaÑ. AyaÑ diÔÔhipakkhoti yÈ iÒjanÈ aÔÔhiti ca, ayaÑ micchÈbhinivesahetutÈya diÔÔhipakkho.

“CattÈri indriyÈnÊ”ti-ÈdinÈ vedanÈtopi catutthajjhÈnaÑ vibhÈveti. EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgataÑ catutthajjhÈnacittaÑ upari abhiÒÒÈdhigamÈya abhinÊhÈrakkhamaÑ hoti. SÈ ca abhinÊhÈrakkhamatÈ cuddasahi ÈkÈrehi ciÓÓavasibhÈvasseva hoti. So ca vasibhÈvo aÔÔhasamÈpattilÈbhino, na r|pÈvacarajjhÈnamattalÈbhinoti ÈruppasamÈpattiyÈ manasikÈravidhiÑ dassento “so uparimaÑ samÈpattiÑ santato manasikarotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha uparimaÑ samÈpattinti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiÑ. “SantÈ”ti manasikaroti. Yato yato hi ÈruppasamÈpattiÑ santato manasikaroti, tato tato r|pÈvacarajjhÈnaÑ av|pasantaÑ hutvÈ upaÔÔhÈti. TenevÈha “tassa uparimaÑ -pa- saÓÔhahatÊ”ti. UkkaÓÔhÈ ca paÔighasaÒÒÈti paÔighasaÒÒÈsa~khÈtÈsu paÒcaviÒÒÈÓasaÒÒÈsu anabhirati saÓÔhahati. “So sabbaso”ti-ÈdinÈ ekadesena ÈruppasamÈttiÑ dasseti. AbhiÒÒÈbhinÊhÈro r|pasaÒÒÈti r|pÈvacarasaÒÒÈ nÈmetÈ yÈvadeva abhiÒÒatthÈbhinÊhÈramattaÑ, na pana ar|pÈvacarasamÈpattiyo viya santÈti adhippÈyo. VokÈro nÈnattasaÒÒÈti nÈnattasaÒÒÈ nÈmetÈ nÈnÈrammaÓesu vokÈro, tattha cittassa ÈkulappavattÊti attho. SamatikkamatÊti evaÑ tattha ÈdÊnavadassÊ hutvÈ tÈ samatikkamati. PaÔighasaÒÒÈ cassa abbhatthaÑ gacchatÊti assa ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiÑ adhigacchantassa yogino dasapi paÔighasaÒÒÈ vigacchanti. IminÈ paÔhamÈruppasamÈpattimÈha.

EvaÑ samÈhitassÈti evaÑ iminÈ vuttanayena r|pÈvacarajjhÈne cittekaggatÈyapi samatikkamena samÈhitassa. SamÈhitassÈti ÈruppasamÈdhinÈ santavuttinÈ samÈhitassa. ObhÈsoti yo pure r|pÈvacarajjhÈnobhÈso. AntaradhÈyatÊti so r|pÈvacarajjhÈnobhÈso ar|pÈvacarajjhÈnasamÈpajjanakÈle vigacchati. DassanaÒcÈti1 ______________________________________________________________ 1. DassanaÒca antaradhÈyatÊti (SÊ, Ka)


r|pÈvacarajjhÈnacakkhunÈ dassanaÒca antaradhÈyati. So samÈdhÊti so yathÈvutto r|pÈr|pasamÈdhi. ChaÄa~gasamannÈgatoti upakÈrakaparikkhÈrasabhÈvabh|tehi chahi a~gehi samannÈgato. Paccavekkhitabboti pati avekkhitabbo, punappunaÑ cintetabboti attho. PaccavekkhaÓÈkÈraÑ saha visayena dassetuÑ “anabhijjhÈsahagatan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sabbaloketi sabbasmiÑ piyar|pe sÈtar|pe sattaloke sa~khÈraloke ca. Tena kÈmacchandassa pahÈnamÈha. TathÈ “abyÈpannan”ti-ÈdinÈ byÈpÈdakosajja sÈrambha sÈÔheyya vikkhepa sammosÈnaÑ pahÈnaÑ. Puna tÈni cha a~gÈni samathavipassanÈvasena vibhajitvÈ dassetuÑ “yaÒca anabhijjhÈsahagatan”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyaÑ. 54. EttÈvatÈ “paÒÒÈvimuttÊ”ti vuttassa arahattaphalassa samÈdhimukhena pubbabhÈgapaÔipadaÑ dassetvÈ idÈni arahattaphalasamÈdhiÑ dassetuÑ “so samÈdhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha so samÈdhÊti yo so sammÈsamÈdhi. Pubbe vuttassa ariyamaggasamÈdhissa phalabh|to samÈdhi paÒcavidhena veditabbo idÈni vuccamÈnehi paÒcahi paccavekkhaÓaÒÈÓehi attano paccavekkhitabbÈkÈrasa~khÈtena paÒcavidhena veditabbo. “AyaÑ samÈdhi paccuppannasukho”ti-ÈdÊsu arahattaphalasamÈdhi appitappitakkhaÓe sukhattÈ paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samÈdhisukhassa paccayattÈ ÈyatiÑ sukhavipÈko. Kilesehi ÈrakattÈ ariyo. KÈmÈmisavaÔÔÈmisalokÈmisÈnaÑ abhÈvÈ nirÈmiso. BuddhÈdÊhi mahÈpurisehi sevitattÈ akÈpurisasevito. A~gasantatÈya sabbakilesadarathasantatÈya ca santo. AtittikaraÔÔhena paÓÊto. KilesapaÔippassaddhiyÈ laddhattÈ, kilesapaÔippassaddhibhÈvena vÈ laddhattÈ paÔippassaddhiladdho. PassaddhaÑ passaddhÊti hi idaÑ atthato ekaÑ. PaÔippassaddhikilesena vÈ arahatÈ laddhattÈpi paÔippassaddhiladdho. EkodibhÈvena adhigatattÈ, ekodibhÈvameva vÈ adhigatattÈ ekodibhÈvÈdhigato. AppaguÓasÈsavasamÈdhi viya sasa~khÈrena sappayogena paccanÊkadhamme niggayha kilese vÈretvÈ anadhigatattÈ nasasa~khÈ raniggayhavÈritagatoti.

Yato yato bhÈgato taÒca samÈdhiÑ samÈpajjanto, tato vÈ vuÔÔhahanto sativepullappatto satova samÈpajjati satova vuÔÔhahati, yathÈparicchinnakÈlavasena vÈ sato samÈpajjati sato vuÔÔhahati.

KhuddakanikÈya 152

TasmÈ yadettha “ayaÑ samÈdhi paccuppannasukho ceva ÈyatiÒca sukhavipÈko”ti evaÑ paccavekkhantassa paccattameva aparappaccayaÒÈÓaÑ uppajjati, ayameko ÈkÈro. Esa nayo sesesupi. EvametesaÑ paÒcannaÑ paccavekkhitabbÈkÈrÈnaÑ vasena samÈdhi paÒcavidhena veditabbo.

Puna “yo ca samÈdhÊ”ti-ÈdinÈ arahattaphale samathavipassanÈvibhÈgaÑ dasseti. Tattha samÈdhisukhassa “sukhan”ti adhippetattÈ “yo ca samÈdhi paccuppannasukho, yo ca samÈdhi ÈyatiÑ sukhavipÈko, ayaÑ samatho”ti vuttaÑ. AriyanirÈmisÈdibhÈvo pana paÒÒÈnubhÈvena nippajjatÊti Èha “yo ca samÈdhi ariyo -pa-. AyaÑ vipassanÈ”ti.

EvaÑ arahattaphalasamÈdhiÑ vibhÈgena dassetvÈ idÈni tassa pubbabhÈgapaÔipadaÑ samÈdhivibhÈgena dassetuÑ “so samÈdhÊ”ti vuttaÑ. Tattha so samÈdhÊti yo so arahattaphalasamÈdhissa pubbabhÈgapaÔipadÈyaÑ vutto r|pÈvacaracatutthajjhÈnasamÈdhi, so samÈdhi. PaÒcavidhenÈti vakkhamÈnena paÒcappakÈrena veditabbo. “PÊtipharaÓatÈ”ti-Èdisu pÊtiÑ pharamÈnÈ uppajjatÊti dvÊsu jhÈnesu paÒÒÈ pÊtipharaÓatÈ nÈma. SukhaÑ pharamÈnÈ uppajjatÊti tÊsu jhÈnesu paÒÒÈ sukhapharaÓatÈ nÈma. ParesaÑ cetopharamÈnÈ uppajjatÊti cetopariyapaÒÒÈ cetopharaÓatÈ nÈma. ŒlokapharaÓe uppajjatÊti dibbacakkhupaÒÒÈ ÈlokapharaÓatÈ nÈma. PaccavekkhaÓaÒÈtaÑ paccavekkhaÓÈnimittaÑ nÈma. Vuttampi cetaÑ “dvÊsu jhÈnesu paÒÒÈ pÊtipharaÓatÈ, tÊsu jhÈnesu paÒÒÈ sukhapharaÓatÈ, paracitte ÒÈÓaÑ cetopharaÓatÈ, dibbacakkhu ÈlokapharaÓatÈ, tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhitassa paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓÈnimittan”ti1.

Idha samathavipassanÈvibhÈgaÑ dassetuÑ “yo ca pÊtipharaÓo”ti-Èdi vuttaÑ. Ettha ca paÒÒÈsÊsena desanÈ katÈti paÒÒÈvasena saÑvaÓÓanÈ katÈ. PaÒÒÈpÊtipharaÓatÈti-ÈdÊsu samÈdhisahagatÈ evÈti tattha samÈdhivasena samatho uddhaÔo. TasmÈ pÊtisukhacetopharaÓatÈ visesato samÈdhivipphÈravasena ijjhantÊti tÈ “samatho”ti vuttÈ. ItarÈni ÒÈÓavipphÈravasenÈti tÈni “vipassanÈ”ti vuttÈni. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 346 piÔÔhe.


55. IdÈni taÑ samÈdhiÑ ÈrammaÓavasena vibhajitvÈ dassetuÑ “dasa kasiÓÈyatanÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kasiÓajjhÈnasa~khÈtÈni kasiÓÈni ca tÈni yogino sukhavisesÈnaÑ adhiÔÔhÈnabhÈvato, manÈyatanadhammÈyatana-bhÈvato ca ÈyatanÈni cÈti kasiÓÈyatanÈni. PathavÊkasiÓanti kataparikammaÑ pathavÊmaÓÉalampi, tattha pavattaÑ uggahapaÔibhÈganimittampi, tasmiÑ nimitte uppannajjhÈnampi vuccati. Tesu jhÈnaÑ idhÈdhippetaÑ. ŒkÈsakasiÓanti kasiÓugghÈÔimÈkÈse pavattapaÔhamÈruppajjhÈnaÑ. ViÒÒÈÓakasiÓanti paÔhamÈruppaviÒÒÈÓÈrammaÓaÑ dutiyÈruppajjhÈnaÑ. PathavÊkasiÓÈdike suddhasamathabhÈvanÈvasena pavattite sandhÈya “imÈni aÔÔha kasiÓÈni samatho”ti vuttaÑ. SesakasiÓadvayaÑ vipassanÈdhiÔÔhÈnabhÈvena pavattaÑ vipassanÈ”ti vuttaÑ.

Evanti iminÈ nayena. Sabbo ariyamaggoti sammÈdiÔÔhi-ÈdibhÈvena abhinnopi ariyamaggo satipaÔÔhÈnÈdipubbabhÈgapaÔipadÈbhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggo. Yena yena ÈkÈrenÈti anabhijjhÈdÊsu, paccuppannasukhatÈdÊsu ca ÈkÈresu yena yena ÈkÈrena vutto. Tena tenÈti tesu tesu ÈkÈresu ye ye samathavasena, ye ca ye ca vipassanÈvasena yojetuÑ sambhavanti, tena tena ÈkÈrena samathavipassanÈhi ariyamaggo vicinitvÈ yojetabbo. Teti samathÈdhiÔÔhÈnavipassanÈdhammÈ. TÊhi dhammehi sa~gahitÈti tÊhi anupassanÈdhammehi sa~gahitÈ, gaÓanaÑ gatÈti attho. Katamehi tÊhÊti? Œha “aniccatÈya dukkhatÈya anattatÈyÈ”ti. AniccatÈya sahacaraÓato vipassanÈ “aniccatÈ”ti vuttÈ. Esa nayo sesesupi.

So samathavipassanaÑ bhÈvayamÈno tÊÓi vimokkhamukhÈni bhÈvayatÊti so ariyamaggÈdhigamÈya yuttappayutto yogÊ kÈlena samathaÑ samÈpajjanavasena, kÈlena vipassanaÑ sammasanavasena vaÉÉhayamÈno animittavimokkhamukhÈdisa~khÈtÈ tisso anupassanÈ br|heti. Tayo khandhe bhÈvayatÊti tisso anupassanÈ upar|parivisesaÑ pÈpento sÊlakkhandho samÈdhikkhandho paÒÒÈkkhandhoti ete tayo khandhe vaÉÉheti. YasmÈ pana tÊhi khandhehi ariyo aÔÔha~giko maggo sa~gahito, tasmÈ “tayo khandhe bhÈvayanto ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ bhÈvayatÊ”ti vuttaÑ.

KhuddakanikÈya 154

IdÈni yesaÑ puggalÈnaÑ yattha sikkhantÈnaÑ visesato niyyÈnamukhÈni, yesaÒca kilesÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈni tÊÓi vimokkhamukhÈni, tehi saddhiÑ tÈni dassetuÑ “rÈgacarito”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha animittena vimokkhamukhenÈti aniccÈnupassanÈya. SÈ hi niccanimittÈdisamugghÈÔanena animitto, rÈgÈdÊnaÑ samucchedavimuttiyÈ vimokkhoti laddhanÈmassa ariyamaggassa mukhabhÈvato dvÈrabhÈvato “animittavimokkhamukhan”ti vuccati. AdhicittasikkhÈyÈti samÈdhismiÑ. SukhavedanÊyaÑ phassaÑ anupagacchantoti sukhavedanÈya hitaÑ sukhavedanÈkÈraÓato phassaÑ taÓhÈya anupagacchanto. SukhaÑ vedanaÑ parijÈnantoti “ayaÑ sukhÈ vedanÈ vipariÓÈmÈdinÈ dukkhÈ”ti parijÈnanto, savisayaÑ rÈgaÑ samatikkanto. “RÈgamalaÑ pavÈhento”ti-ÈdinÈ tehi pariyÈyehi rÈgasseva pahÈnamÈha. “Dosacarito puggalo”ti-ÈdÊsupi vuttanayÈnusÈrena attho veditabbo.

PaÒÒÈdhikassa santatisam|hakiccÈrammaÓÈdighanavinibbhogena sa~khÈresu attasuÒÒatÈ pÈkaÔÈ hotÊti visesato anattÈnupassanÈ paÒÒÈpadhÈnÈti Èha “suÒÒatavimokkhamukhaÑ paÒÒÈkkhandho”ti. TathÈ sa~khÈrÈnaÑ sarasapabha~gutÈya ittarakhaÓattÈ uppannÈnaÑ tattha tattheva bhijjanaÑ sammÈ samÈhitasseva pÈkaÔaÑ hotÊti visesato aniccÈnupassanÈ samÈdhippadhÈnÈti Èha “animittavimokkhamukhaÑ samÈdhikkhandho”ti. TathÈ sÊlesu parip|rakÈrino khantibahulassa uppannaÑ dukkhaÑ aratiÒca abhibhuyya viharato sa~khÈrÈnaÑ dukkhatÈ vibh|tÈ hotÊti dukkhÈnupassanÈ sÊlappadhÈnÈti Èha “appaÓihitavimokkhamukhaÑ sÊlakkhandho”ti. Iti tÊhi vimokkhamukhehi tiÓÓaÑ khandhÈnaÑ sa~gahitattÈ vuttaÑ “so tÊÓi vimokkhamukhÈni bhÈvayanto tayo khandhe bhÈvayatÊ”ti. YasmÈ ca tÊhi ca khandhehi ariyassa aÔÔha~gikassa maggassa sa~gahitattÈ tayo khandhe bhÈvayanto “ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ bhÈvayatÊ”ti vuttaÑ. TasmÈ tehi tassa sa~gahaÑ dassento “yÈ ca sammÈvÈcÈ”ti-ÈdimÈha.

Puna tiÓÓaÑ khandhÈnaÑ samathavipassanÈbhÈvaÑ dassetuÑ “sÊlakkhandho”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sÊlakkhandhassa khantipadhÈnattÈ, samÈdhissa bah|pakÈrattÈ ca samathapakkhabhajanaÑ daÔÔhabbaÑ. Bhava~gÈnÊti upapattibhavassa a~gÈni. Dve padÈnÊti dve pÈdÈ. Yebhuyyena hi paÒcadasa caraÓadhammÈ sÊlasamÈdhisa~gahitÈti.


BhÈvitakÈyoti ÈbhisamÈcÈrikasÊlassa pÈrip|riyÈ bhÈvitakÈyo. ŒdibrahmacariyakasÊlassa pÈrip|riyÈ bhÈvitasÊlo. Atha vÈ bhÈvitakÈyoti indriyasaÑvarena bhÈvitapaÒcadvÈrakÈyo. BhÈvitasÊloti avasiÔÔhasÊlavasena bhÈvitasÊlo. SammÈ kÈyabhÈvanÈya sati accantaÑ kÈyaduccaritappahÈnaÑ anavajjaÒca uÔÔhÈnaÑ sampajjati. TathÈ anuttare sÊle sijjhamÈne anavasesato micchÈvÈcÈya micchÈjÊvassa ca pahÈnaÑ sampajjati. CittapaÒÒÈsu ca bhÈvitÈsu sammÈsatisammÈsamÈdhisammÈdiÔÔhisammÈsa~kappÈ bhÈvanÈpÈrip|riÑ gatÈ eva honti taÑsabhÈvattÈ tadubhayakÈraÓattÈ cÈti imamatthaÑ dasseti “kÈye bhÈviyamÈne”ti-ÈdinÈ.

PaÒcavidhaÑ adhigamaÑ gacchatÊti ariyamaggÈdhigamameva avatthÈvisesavasena paÒcadhÈ vibhajitvÈ dasseti. Ariyamaggo hi khippaÑ sakiÑ ekacittakkhaÓeneva cat|su saccesu attanÈ adhigantabbaÑ adhigacchatÊti na tassa lokiyasamÈpattiyÈ viya vasibhÈvanÈkiccaÑ atthÊti khippÈdhigamo ca hoti. PajahitabbÈnaÑ accantavimuttivasena pajahanato vimuttÈdhigamo ca. Lokiyehi mahantÈnaÑ sÊlakkhandhÈdÊnaÑ adhigamanabhÈvato mahÈdhigamo ca. TesaÑyeva vipulaphalÈnaÑ adhigamanato vipulÈdhigamo ca. AttanÈ kattabbassa kassaci anavasesato1 anavasesÈdhigamo ca hotÊti. Ke panete adhigamÈ? Keci samathÈnubhÈvena, keci vipassanÈnubhÈvenÈti imaÑ vibhÈgaÑ dassetuÑ “tattha samathenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. 56. Iti mahÈthero “tasmÈ rakkhitacittassÈ”ti gÈthÈya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahÈrasampÈtaÑ niddisanto desanÈkusalatÈya anekehi suttappadesehi tassÈ pubbabhÈgapaÔipadÈya bhÈvanÈvisesÈnaÑ bhÈvanÈnisaÑsÈnaÒca vibhajanavasena nÈnappakÈrato vicayahÈraÑ dassetvÈ idÈni dasannaÑ TathÈgatabalÈnampi vasena taÑ dassetuÑ “tattha yo desayatÊ”ti-ÈdimÈha. OvÈdena sÈvake na visaÑvÈdayatÊti attano anusiÔÔhiyÈ dhammassa savanato “sÈvakÈ”ti laddhanÈme veneyye na vippalambheti na vaÒceti, visaÑvÈdanahet|naÑ pÈpadhammÈnaÑ ariyamaggena bodhim|le eva suppahÊnattÈ. Tividhanti tippakÈraÑ, tÊhi ÈkÈrehÊti attho. IdaÑ karothÈti imaÑ saraÓagamanaÑ sÊlÈdiÒca ______________________________________________________________ 1. Anavasesanato (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 156

upasampajja viharatha. IminÈ upÈyena karothÈti anenapi vidhinÈ saraÓÈni sodhentÈ sÊlÈdÊni parip|rentÈ sampÈdetha. IdaÑ vo kurumÈnÈnanti idaÑ saraÓagamanaÑ sÊlÈdiÒca tumhÈkaÑ anutiÔÔhantÈnaÑ diÔÔhadhammasamparÈyanibbÈnÈnaÑ vasena hitÈya sukhÈya ca bhavissati, tÈni sampÈdethÈti attho.

EvaÑ ovadanÈkÈraÑ dassetvÈ yaÑ vuttaÑ “ovÈdena sÈvake na visaÑvÈdayatÊ”ti, taÑ TathÈgatabalehi vibhajitvÈ dassetuÑ “so tathÈ ovadito”ti-ÈdimÈha. Tattha tathÈti tena pakÈrena “idaÑ karotha, iminÈ upÈyena karothÈ”ti-ÈdinÈ vuttappakÈrena. Ovaditoti dhammadesanÈya sÈsito. AnusiÔÔhoti tasseva vevacanaÑ. TathÈ karontoti yathÈnusiÔÔhaÑ tathÈ karonto. TaÑbh|minti yassÈ bh|miyÈ adhigamatthÈya ovadito, taÑ dassanabh|miÒca bhÈvanÈbh|miÒca. NetaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti etaÑ kÈraÓaÑ na vijjati. KÈraÓaÒhi tiÔÔhati ettha phalaÑ tadÈyatthavuttitÈyÈti “ÔhÈnan”ti vuccati. DutiyavÈre bh|minti sÊlakkhandhena pattabbaÑ sampattibhavasa~khÈtaÑ bh|miÑ.

IdÈni yasmÈ Bhagavato catuvesÈrajjÈnipi aviparÊtasabhÈvatÈya paÔhamaphalaÒÈÓassa visayaviseso hoti, tasmÈ tÈnipi tassa visayabhÈvena dassetuÑ “SammÈsambuddhassa te sato”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha SammÈsambuddhassa te sato”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha SammÈsambuddhassa te satoti ahaÑ SammÈsambuddho, mayÈ sabbe dhammÈ abhisambuddhÈti paÔijÈnanena SammÈsambuddhassa te sato. Ime dhammÈ anabhisambuddhÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti “ime nÈma tayÈ dhammÈ anabhisambuddhÈ”ti koci sahadhammena sahetunÈ sakÈraÓena vacanena, sunakkhatto1 viya vippalapantÈ pana appamÈÓaÑ. TasmÈ sahadhammena paÔicodessatÊti etaÑ kÈraÓaÑ na vijjati. Esa nayo sesapadesupi. Yassa te atthÈya dhammo desitoti rÈgÈdÊsu yassa yassa pahÈnatthÈya asubhabhÈvanÈdidhammo kathito. TakkarassÈti tathÈ paÔipannassa. VisesÈdhigamanti abhiÒÒÈpaÔisambhi dÈdivisesÈdhigamaÑ.

AntarÈyikÈti antarÈyakaraÓaÑ antarÈyo, so sÊlaÑ etesanti antarÈyikÈ. AntarÈye niyuttÈ, antarÈyaÑ vÈ phalaÑ arahanti, ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 1; Ma 1. 98 piÔÔhesu vitthÈro.


antarÈyappayojanÈti vÈ antarÈyikÈ. Te pana kammakilesÈdibhedena paÒcavidhÈ. AniyyÈnikÈti ariyamaggavajjÈ sabbe dhammÈ.

DiÔÔhisampannoti maggadiÔÔhiyÈ sampanno sotÈpanno ariyasÈvako. Suhatanti ativadhitaÑ. Idampi ekadesakathanameva. MatakapetÈdidÈnampi so na karoti eva. Puthujjanoti puth|naÑ kilesÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ jananÈdÊhi kÈraÓehi puthujjano. VuttaÒhetaÑ–

“Puth|naÑ jananÈdÊhi, kÈraÓehi puthujjano. PuthujjanantogadhattÈ, puthuvÈyaÑ jano itÊ”ti1.

“MÈtaran”ti-ÈdÊsu janikÈ mÈtÈ. Janako ca pitÈ. Manussabh|to khÊÓÈsavo arahÈti adhippeto. KiÑ pana ariyasÈvako aÒÒe jÊvitÈ2 voropeyyÈti? Evampi aÔÔhÈnaÑ. Sacepi bhavantaragataÑ ariyasÈvakaÑ attano ariyasÈvakabhÈvaÑ ajÈnantampi koci evaÑ vadeyya “idaÑ kunthakipillikaÑ jÊvitÈ voropetvÈ sakalacakkavÈÄagabbhe cakkavattirajjaÑ paÔipajjÈhÊ”ti, neva so naÑ jÊvitÈ voropeyya. AthÈpi evaÑ vadeyyuÑ “sace imaÑ na ghÈtessasi, sÊsaÑ te chindissÈmÈ”ti, sÊsamevassa chindeyyuÑ, neva so taÑ ghÈteyya. PuthujjanabhÈvassa pana mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ ariyabhÈvassa ca baladÊpanatthaÑ evaÑ vuttaÑ. AyaÒhettha adhippÈyo–sÈvajjo vata puthujjanabhÈvo. Yatra hi nÈma mÈtughÈkÈdÊnipi ÈnantariyÈni karissati, mahÈbalova ariyabhÈvo, yo etÈni kammÈni na karotÊti.

SaÑghaÑ bhindeyyÈti samÈnasaÑvÈsakaÑ samÈnasÊmÈyaÑ ÔhitaÑ paÒcahi kÈraÓehi saÑghaÑ bhindeyya. VuttaÒhetaÑ “paÒcahupÈli ÈkÈrehi saÑgho bhijjati kammena uddesena voharanto anussÈvanena salÈkaggÈhenÈ”ti3.

Tattha kammenÈti apalokanÈdÊsu cat|su kammena aÒÒatarakammena. UddesenÈti paÒcasu pÈtimokkhuddesesu aÒÒatarena uddesena. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®ÔÔha 1. 59; Ma-®Ôha 1. 21; SaÑ-®Ôha 1. 245; AÑ-®Ôha 1. 46; Abhi-®Ôha 1. 383;

PaÔisaÑ-®Ôha 2. 50; C|Äaniddesa-®Ôha 69 piÔÔhesu. 2. AÒÒepi jÊvitÈ (SÊ, Ma-®Ôha 4. 74); AÑ-®Ôha 1. 353; Abhi-®Ôha 2. 406 piÔÔhesupi

passitabbaÑ. 3. Vi 5. 349 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 158

Voharantoti kathayanto tÈhi tÈhi upapattÊti “adhammaÑ dhammo”ti-ÈdÊni aÔÔhÈrasabhedakaravatth|ni dÊpayanto. AnussÈvanenÈti “nanu tumhe jÈnÈtha mayhaÑ uccakulÈ pabbajitabhÈvaÑ bahussutabhÈvaÒca, mÈdiso nÈma uddhammaÑ ubbinayaÑ SatthusÈsanaÑ gÈheyyÈti kiÑ tumhÈkaÑ cittampi uppÈdetuÑ yuttaÑ, kimahaÑ apÈyato na bhÈyÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena kaÓÓam|le vacÊbhedaÑ katvÈ anussÈvanena. SalÈkaggÈhenÈti evaÑ anussÈvetvÈ tesaÑ cittaÑ upatthambhetvÈ anivattidhammaÑ katvÈ “gaÓhatha imaÑ salÈkan”ti salÈkaggÈhena.

Ettha ca kammameva uddeso vÈ pamÈÓaÑ, vohÈrÈnussÈvanasalÈkaggÈhÈpanaÑ pana pubbabhÈgo. AÔÔhÈrasavatthudÊpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaÑ anussÈvetvÈ salÈkÈya gÈhitÈyapi abhinno eva hoti saÑgho. YadÈ pana evaÑ cattÈro vÈ atirekÈ vÈ salÈkaÑ gÈhetvÈ ÈveÓikaÑ kammaÑ vÈ uddesaÑ vÈ karonti, tadÈ saÑgho bhinno nÈma hoti. EvaÑ diÔÔhisampanno puggalo saÑghaÑ bhindeyya saÑgharÈjiÑ vÈ janeyyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti.

DiÔÔhacittoti vadhakacittena paduÔÔhacitto. LohitaÑ uppÈdeyyÈti jÊvamÈnakasarÊre khuddakamakkhikÈya pivanamattampi lohitaÑ uppÈdeyya. EttÈvatÈ hi mÈtughÈtÈdÊni paÒcÈnantariyakammÈni dassitÈni honti. YÈni puthujjano karoti, na ariyasÈvako. DuÔÔhacittoti vinÈsacittena paduÔÔhacitto. Th|panti cetiyaÑ. BhindeyyÈti nÈseyya.

AÒÒaÑ SatthÈranti “ayaÑ me SatthÈ Satthu kiccaÑ kÈtuÑ samattho”ti bhavantarepi aÒÒaÑ titthakaraÑ. ApadiseyyÈti “ayaÑ me SatthÈ”ti evaÑ gaÓheyyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati. Ito bahiddhÈ aÒÒaÑ dakkhiÓeyyaÑ pariyeseyyÈti sÈsanato bahiddhÈ aÒÒaÑ bÈhirakaÑ samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ “ayaÑ dakkhiÓÈraho, imasmiÑ katÈ kÈrÈ mahapphalÈ bhavissantÊ”ti adhippÈyena tasmiÑ paÔipajjeyyÈti attho. Kut|halama~galena suddhiÑ pacceyyÈti “iminÈ idaÑ bhavissatÊ”ti evaÑ pavattattÈ kut|halasa~khÈtena diÔÔhasutamutama~galena attano suddhiÑ vodÈnaÑ saddaheyya. 57. ItthÊ rÈjÈ cakkavattÊ siyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti yasmÈ itthiyÈ kosohitavatthaguyhÈdÊnaÑ abhÈvena lakkhaÓÈni na parip|ranti,


itthiratanÈbhÈvena ca sattaratanasama~gitÈ na sampajjati. SabbamanussÈnampi ca na adhiko attabhÈvo hoti, tasmÈ “itthÊ -pa- vijjatÊ”ti vuttaÑ. YasmÈ sakkattÈdÊni tÊÓi ÔhÈnÈni uttamÈni, itthili~gaÒca hÊnaÑ, tasmÈ tassÈ sakkattÈdÊnipi paÔisiddhÈnÊti. Nanu ca yathÈ itthili~gaÑ, evaÑ purisali~gampi brahmaloke natthi, tasmÈ puriso mahÈbrahmÈ siyÈti na vattabbanti? No na vattabbaÑ. KasmÈ? Idha purisassa tattha nibbattanato. Itthiyo hi idha jhÈnaÑ bhÈvetvÈ kÈlaÑ katvÈ brahmapÈrisajjÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, na mahÈbrahmÈnaÑ. Puriso pana katthaci na uppajjatÊti na vattabbo. SamÈnepi tattha ubhayali~gÈbhÈve purisasaÓÔhÈnÈva tattha brahmÈno, na itthisaÓÔhÈnÈ, tasmÈ suvuttametaÑ. ItthÊ TathÈgatoti ettha tiÔÔhatu tÈva sabbaÒÒuguÓe nibbattetvÈ lokÈnaÑ tÈraÓasamattho BuddhabhÈvo, paÓidhÈnamattampi itthiyÈ na sampajjati.

“ManussattaÑ li~gasampatti, hetu SatthÈradassanaÑ. PabbajjÈ guÓasampatti, adhikÈro ca chandatÈ. AÔÔhadhammasamodhÈnÈ, abhinÊhÈro samijjhatÊ”ti1–

imÈni hi paÓidhÈnasampattikÈraÓÈni. Iti paÓidhÈnamattampi sampÈdetuÑ asamatthÈya itthiyÈ kuto BuddhabhÈvoti “itthÊ TathÈgato ArahaÑ SammÈsambuddho siyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti vuttaÑ. SabbÈkÈraparip|ro puÒÒussayo sabbÈkÈraparip|rameva attabhÈvaÑ nibbattetÊti purisova ArahaÑ hoti SammÈsambuddho.

EkissÈ lokadhÈtuyÈti dasasahassilokadhÈtuyÈ, yÈ jÈtikhettanti vuccati. SÈ hi TathÈgatassa gabbhokkantikÈlÈdÊsu kampati. ŒÓÈkhettaÑ pana koÔisatasahassacakkavÈÄaÑ. YÈ ekato saÑvaÔÔati ca vivaÔÔati ca, yattha ca ŒÔÈnÈÔiyaparittÈdÊnaÑ2 ÈÓÈ pavattati. Visayakhettassa parimÈÓaÑ natthi. BuddhÈnaÒhi “yÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ tÈvatakaÑ neyyaÑ, yÈvatakaÑ neyyaÑ tÈvatakaÑ ÒÈÓaÑ, neyyapariyantikaÑ ÒÈÓaÑ, ÒÈÓapariyantikaÑ neyyan”ti3 vacanato avisayo nÈma natthi. Iti imesu tÊsu khettesu tisso sa~gÊtiyo ÈruÄhe tepiÔake Buddhavacane “ÔhapetvÈ imaÑ cakkavÈÄaÑ aÒÒasmiÑ cakkavÈÄe BuddhÈ uppajjantÊ”ti suttaÑ natthi, na uppajjantÊti pana atthi. ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 311 piÔÔhe BuddhavaÑse. 2. DÊ 3. 159 piÔÔhe. 3. Khu 7. 139; Khu 8. 175; Khu 9. 376 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 160

ApubbaÑ acarimanti apure apacchÈ ekato na uppajjanti, pure vÈ pacchÈ vÈ uppajjantÊti vuttaÑ hoti. Tattha gabbhokkantito pubbe pureti veditabbaÑ. Tato paÔÔhÈya hi dasasahassicakkavÈÄakampanena khettapariggaho kato nÈma hoti, aÒÒassa Buddhassa uppatti natthi. DhÈtuparinibbÈnato paraÑ pana pacchÈ, tato heÔÔhÈpi aÒÒassa Buddhassa uppatti natthi, uddhaÑ na vÈritÈ.

KasmÈ pana apubbaÑ acarimaÑ na uppajjantÊti? AnacchariyattÈ. AcchariyamanussÈ hi BuddhÈ Bhagavanto. YathÈha “ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamÈno uppajjati acchariyamanusso”ti1 Èdi. Yadi ca aneke BuddhÈ ekato uppajjeyyuÑ, anacchariyÈ bhaveyyuÑ. DesanÈya ca visesÈbhÈvato. YaÒhi satipaÔÔhÈnÈdibhedaÑ dhammaÑ eko deseti, aÒÒenapi so eva desetabbo siyÈ, vivÈdabhÈvato ca. Bah|su hi Buddhesu ekato uppannesu bah|naÑ ÈcariyÈnaÑ antevÈsikÈ viya “amhÈkaÑ Buddho pÈsÈdiko”ti-ÈdinÈ tesaÑ sÈvakÈ vivadeyyuÑ. KiÑ vÈ etena kÈraÓagavesanena, dhammatÈvesÈ yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve TathÈgatÈ ekato na uppajjantÊti2.

YathÈ nimbabÊjakosÈtakibÊjÈdÊni madhuraÑ phalaÑ na nibbattenti, asÈtaÑ amadhurameva phalaÑ nibbattenti, evaÑ kÈyaduccaritÈdÊni madhuravipÈkaÑ na nibbattenti amadhurameva nibbattenti. YathÈ ca ucchubÊjasÈlibÊjÈdÊni madhuraÑ sÈdurasameva phalaÑ nibbattenti na asÈtaÑ kaÔukaÑ. EvaÑ kÈyasucaritÈdÊni madhurameva vipÈkaÑ nibbattenti na amadhuraÑ. Vuttampi cetaÑ–

“YÈdisaÑ vapate bÊjaÑ, tÈdisaÑ harate phalaÑ. KalyÈÓakÈrÊ kalyÈÓaÑ, pÈpakÈrÊ ca pÈpakan”ti3.

TasmÈ “tiÓÓaÑ duccaritÈnan”ti-Èdi vuttaÑ.

AÒÒataro samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈti yo koci pabbajjÈmattena samaÓo vÈ jÈtimattena brÈhmaÓo vÈ. PÈpiccho sambhÈvanÈdhippÈyena vimhÈpanato kuhako. PaccayasannissitÈya payuttavÈcÈya vasena lapako. PaccayanibbattakanimittÈvacarato4 nemittako. KuhanalapananemittakattaÑ pubba~gamaÑ katvÈti kuhanÈdibhÈvameva purakkhatvÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 22 piÔÔhe. 2. Khu 11. 231 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. SaÑ 1. 229; Khu 10. 159 piÔÔhesu. 4. NimittacaraÓato (SÊ)


santindriyo santamÈnaso viya caranto. PaÒca nÊvaraÓeti kÈmacchandÈdike paÒca nÊvaraÓe. AppahÈya asamucchinditvÈ, cetaso upakkileseti nÊvaraÓe. NÊvaraÓÈ hi cittaÑ upakkilesenti kiliÔÔhaÑ karonti vibÈdhenti upatÈpenti ca. TasmÈ “cetaso upakkilesÈ”ti vuccanti. PaÒÒÈya dubbalÊkaraÓeti nÊvaraÓe. NÊvaraÓÈ hi uppajjamÈnÈ anuppannÈya paÒÒÈya upajjituÑ na denti. TasmÈ “paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ”ti vuccanti. AnupaÔÔhitassatÊti cat|su satipaÔÔhÈnesu na upaÔÔhitassati. AbhÈvayitvÈti avaÉÉhayitvÈ. AnuttaraÑ sammÈsambodhinti arahattapadaÔÔhÈnaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ.

PacchimavÈre aÒÒataro samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈti sabbaÒÒubodhisattaÑ sandhÈya vadati. Tattha sabbadosÈpagatoti sabbehi pÈramitÈpaÔipakkhabh|tehi dosehi apagato. Etena parip|ritapÈramibhÈvaÑ1 dasseti. SatipaÔÔhÈnÈni vipassanÈ, bojjha~go maggo, anuttarÈ sammÈsambodhi arahattaÑ. SatipaÔÔhÈnÈni vÈ vipassanÈ, bojjha~gÈ missakÈ, sammÈsambodhi arahattameva. SesaÑ anantaravÈre vuttapaÔipakkhato veditabbaÑ. YaÑ ettha ÒÈÓanti yaÑ etasmiÑ yathÈvutte ÔhÈne ca ÔhÈnaÑ, aÔÔhÈne ca aÔÔhÈnanti pavattaÑ ÒÈÓaÑ. Hetusoti tassa ÔhÈnassa aÔÔhÈnassa ca hetuto. ®hÈnasoti ta~khaÓe eva ÈvajjanasamanantaraÑ. Anodhisoti odhi-abhÈvena, kiÒci anavasesetvÈti attho.

Iti ÔhÈnÈÔÔhÈnagatÈti-ÈdÊsu evaÑ ÔhÈnÈÔÔhÈnabhÈvaÑ gatÈ. Sabbeti khayavayavirajjananirujjhanasabhÈvÈ sa~khatadhammÈ, te eva ca sattapaÒÒattiyÈ upÈdÈnabh|tÈ keci sagg|pagÈ ye dhammacÈrino, keci apÈy|pagÈ ye adhammacÈrino, keci nibbÈn|pagÈ ye kammakkhayakaraÑ ariyamaggaÑ paÔipannÈ. 58. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ vivaranto”sabbe sattÈ marissantÊ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tassa atthaÑ “sabbe sattÈti ariyÈ ca anariyÈ cÈ”ti-ÈdinÈ sayameva niddisati. Tattha jÊvitapariyanto maraÓapariyantoti jÊvitassa pariyanto nÈma maraÓasa~khÈto anto. YathÈkammaÑ gamissantÊti ettha yadetaÑ sattÈnaÑ yathÈkammaÑ gamanaÑ, ayaÑ kammassakatÈti ______________________________________________________________ 1. Etena p|ritapÈramitÈbhÈvaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 162

attho. KammÈnaÑ phaladassÈvitÈ ca avippavÈso cÈti “puÒÒapÈpaphal|pagÈ”ti iminÈ vacanena kammÈnaÑ phalassa paccakkhakÈritÈ, kat|pacitÈnaÑ kammÈnaÑ attano phalassa appadÈnÈbhÈvo ca dassitoti attho.

Kammameva kammantaÑ, pÈpaÑ kammantaÑ etesanti pÈpakammantÈ, tassa atthaÑ dassetuÑ “apuÒÒasa~khÈrÈ”ti vuttaÑ. ApuÒÒo sa~khÈro etesanti apuÒÒasa~khÈrÈ. PÈpakammantÈti vÈ nissakkavacanaÑ, pÈpakammantahet|ti attho. TathÈ puÒÒasa~khÈrÈti-ÈdÊsupi. Puna “nirayaÑ pÈpakammantÈ”ti-ÈdinÈ antadvayena saddhiÑ majjhimapaÔipadaÑ dasseti. TathÈ “ayaÑ saÑkileso”ti-ÈdinÈ vaÔÔavivaÔÔavasena ÈdÊnavassÈdanissaraÓavasena hetuphalavasena ca gÈthÈyaÑ tayo atthavikappÈ dassitÈ. Puna “nirayaÑ pÈpakammantÈti ayaÑ saÑkileso”ti-ÈdinÈ vodÈnavasena gÈthÈya atthaÑ dasseti. 59. Tena tenÈti tena tena ajjhositavatthunÈ r|pabhava-ar|pabhavÈdinÈ. ChattiÑsÈti kÈmataÓhÈ tÈva r|pÈdivisayabhedena cha, tathÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈ cÈti aÔÔhÈrasa. TÈ eva ajjhattikesu r|pÈdÊsu aÔÔhÈrasa, bÈhiresu r|pÈdÊsu aÔÔhÈrasÈti evaÑ chattiÑsa. Yena yenÈti “subhaÑ sukhan”ti-ÈdinÈ.

VodÈnaÑ tividhaÑ khandhattayavasenÈti taÑ dassetuÑ “taÓhÈsaÑkileso”ti-Èdi vuttaÑ. Puna “sabbe sattÈ marissantÊ”ti-Èdi paÔipadÈvibhÈgena gÈthÈnamatthaÑ dassetuÑ vuttaÑ. Tattha tattha gÈminÊti tattha tattheva nibbÈne gÈminÊ, nibbÈnassa gamanasÊlÈti attho.

Puna tatthatatthagÈminÊsabbatthagÈminÊnaÑ paÔipadÈnaÑ vibhÈgaÑ dassetuÑ “tayo rÈsÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Yanti yaÑ nirayÈdi. TaÑ taÑ ÔhÈnaÑ yathÈrahaÑ gametÊti sabbatthagÈminÊ. PaÔipadÈsa~khÈte apuÒÒakamme puÒÒakamme ca kammakkhayakaraÓakamme ca vibhÈgaso Bhagavato pavattanaÒÈÓaÑ. IdaÑ sabbatthagÈminÊ paÔipadÈÒÈÓaÑ nÈma TathÈgatabalaÑ. IminÈ hi ÒÈÓena BhagavÈ sabbampi paÔipadaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti.

KathaÑ? SakalagÈmavÈsikesupi ekaÑ s|karaÑ vÈ migaÑ vÈ mÈrentesu sabbesaÑ cetanÈ parassa jÊvitindriyÈrammaÓÈva hoti, taÑ pana kammaÑ tesaÑ Èy|hanakkhaÓeyeva nÈnÈ hoti. Tesu hi eko Èdarena karoti, eko “tvampi karohÊ”ti parehi nippÊÄito


karoti, eko samÈnacchando viya hutvÈ appaÔibÈhamÈno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchÈnayoniyaÑ, eko pettivisaye, taÑ TathÈgato Èy|hanakkhaÓe eva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa niraye nibbattissati, esa tiracchÈnayoniyaÑ, esa pettivisaye”ti jÈnÈti. Niraye nibbattanakampi “esa aÔÔhasu mahÈnirayesu nibbattissati, esa soÄasasu ussades|”ti jÈnÈti. TiracchÈnayoniyaÑ nibbattanakampi “esa apÈdako bhavissati, esa dvipÈdako, esa catuppÈdako, esa bahuppÈdako”ti jÈnÈti. Pettivisaye nibbattanakampi “esa nijjhÈmataÓhiko bhavissati, esa khuppipÈsiko. esa paradatt|pajÊvÊ”ti jÈnÈti.

“Tesu ca kammesu idaÑ kammaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhissati, idaÑ nÈkaÉÉhissati dubbalaÑ dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkamattaÑ bhavissatÊ”ti jÈnÈti. TathÈ sakalagÈmavÈsikesu ekato dÈnaÑ dadamÈnesu sabbesampi cetanÈ deyyadhammÈrammaÓÈva hoti, taÑ pana kammaÑ tesaÑ Èy|hanakkhaÓe eva nÈnaÑ hoti. Tesu hi keci devaloke nibbattani, keci manussaloke, taÑ TathÈgato Èy|hanakkhaÓe eva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke”ti jÈnÈti. Tatthapi “esa ParanimmitavasavattÊsu nibbattissati, esa bhummadevesu nibbattissati, esa jeÔÔhakadevarÈjÈ hutvÈ, esa tassa dutiyaÑ tatiyaÑ vÈ ÔhÈnantaraÑ karonto paricÈrako hutvÈ nibbattissatÊ”ti jÈnÈti.

“Tesu ca kammesu idaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ sakkhissati, idaÑ na sakkhissati1 dubbalaÑ dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkamattaÑ bhavissatÊ”ti jÈnÈti. TathÈ “vipassanaÑ paÔÔhapentesu ca esa iminÈ nÊhÈrena vipassanÈya ÈraddhattÈ arahÈ bhavissati, esa anÈgÈmÊ, esa sakadÈgÈmÊ, esa sotÈpanno, ekabÊjÊ kolaÑkolo sattakkhattuparamo, esa maggaÑ pattuÑ na sakkhissati lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈyameva Ôhassati, esa paccayapariggahe, esa nÈmar|papariggahe, ar|papariggahe ca Ôhassati, esa mahÈbh|tamattameva vavatthapessati, esa kiÒci sallakkhetuÑ na sakkhissatÊ”ti jÈnÈti. “KasiÓaparikammaÑ karontesupi esa parikammamatte eva Ôhassati, esa nimittaÑ uppÈdetuÑ sakkhissati, na appanaÑ. Esa appanampi uppÈdessati, ______________________________________________________________ 1. IdaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ na sakkhissati (SÊ)

KhuddakanikÈya 164

esa jhÈnaÑ adhigamissati, na uparivisesaÑ. Esa uparivisesampi adhigamissatÊ”ti jÈnÈti.

AnekadhÈt|ti anekÈ cakkhÈdayo pathavÈdayo ca dhÈtuyo etassÈti anekadhÈtu, bahudhÈt|ti attho. Lokoti khandhÈyatanÈdiloko. CakkhudhÈt|ti-Èdi yÈhi dhÈt|hi “anekadhÈt|”ti loko vutto, tÈsaÑ sar|pato dassanaÑ. Tattha sabhÈvaÔÔhena nissattaÔÔhena ca dhÈtu. Cakkhu eva dhÈtu cakkhudhÈtu. Sesapadesupi eseva nayo. KÈmadhÈt|ti ettha dve kÈmÈ kilesakÈmo ca vatthukÈmo ca. KilesakÈmapakkhe kÈmapaÔisaÑyutto dhÈtu kÈmadhÈtu, kÈmavitakkassetaÑ nÈmaÑ. VatthukÈmapakkhe pana kÈmÈvacaradhammÈ kÈmo uttarapadalopena, kÈmo ca so dhÈtu cÈti kÈmadhÈtu. ByÈpÈdapaÔisaÑyutto dhÈtu byÈpÈdadhÈtu, byÈpÈdavitakkassetaÑ nÈmaÑ. ByÈpÈdova dhÈtu byÈpÈdadhÈtu, dasa-ÈghÈtavatthuvisayassa paÔighassetaÑ nÈmaÑ. VihiÑsÈpaÔisaÑyutto dhÈtu vihiÑsÈdhÈtu, vihiÑsÈvitakko. VihiÑsÈ eva vÈ dhÈtu vihiÑsÈdhÈtu, parasattavihesanassetaÑ nÈmaÑ. Nekkhamma-abyÈpÈda-avihiÑsÈdhÈtuyo nekkhammavitakkÈdayo sabbakusaladhammÈ mettÈkaruÓÈ cÈti veditabbaÑ. R|padhÈt|ti r|pabhavo, sabbe vÈ r|padhammÈ. Ar|padhÈt|ti ar|pabhavo, ar|padhammÈ vÈ. NirodhadhÈt|ti nirodhataÓhÈ. Sa~khÈradhÈt|ti sabbe sa~khatadhammÈ. SesaÑ suviÒÒeyyaÑ.

AÒÒamaÒÒavilakkhaÓattÈ nÈnappakÈrÈ dhÈtuyo etasminti nÈnÈdhÈtu, loko. TenevÈha “aÒÒÈ cakkhudhÈtu yÈva aÒÒÈ nibbÈnadhÈt|”ti, yathÈ ca idaÑ ÒÈÓaÑ cakkhudhÈtu-Èdibhedena upÈdinnakasa~khÈralokassa vasena anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokaÑ pajÈnÈti, evaÑ anupÈdinnakasa~khÈralokassapi vasena taÑ pajÈnÈti. PaccekabuddhÈ hi dve ca aggasÈvakÈ upÈdinnakasa~khÈralokasseva nÈnattaÑ jÈnanti, tampi ekadeseneva, na nippadesato. AnupÈdinnakasa~khÈralokassa pana nÈnattaÑ na jÈnanti. BhagavÈ pana “imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kÈÄo, imassa maÔÔho, imassa pharuso, imassa bahalo, imassa tanuttaco. ImÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa rukkhassa pattaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena evar|paÑ nÈma hoti, imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannattÈ imassa rukkhassa pupphaÑ nÊlaÑ hoti pÊtakaÑ lohitakaÑ


odÈtaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ, imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya phalaÑ khuddakaÑ mahantaÑ dÊghaÑ vaÔÔaÑ susaÓÔhÈnaÑ dussaÓÔhÈnaÑ maÔÔhaÑ pharusaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ tittaÑ madhuraÑ kaÔukaÑ ambilaÑ kasÈvaÑ hoti, imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannÈya imassa rukkhassa kaÓÔako tikhiÓo hoti, atikhiÓo ujuko kuÔilo kaÓho nÊlo odÈto hotÊ”ti evaÑ anupÈdinnasa~khÈralokassÈpi vasena anekadhÈtunÈnÈdhÈtubhÈvaÑ jÈnÈti. SabbaÒÒubuddhÈnaÑ eva hi etaÑ balaÑ, na aÒÒesaÑ. 60. YaÑ yadeva dhÈtunti yaÑ kiÒci hÊnÈdisabhÈvaÑ. YasmÈ adhimutti nÈma ajjhÈsayadhÈtu, tasmÈ adhimuccanaÑ ajjhÈsayassa hÊnÈdisabhÈvena pavattanaÑ. TaÑ pana tassa taÑ taÑ adhiÔÔhahanaÑ abhinivisanaÒca hotÊti Èha “adhimuccanti, taÑ tadeva adhiÔÔhahanti abhinivisantÊ”ti. Adhimuccanassa visayaÑ vibhÈgena dassetuÑ “keci r|pÈdhimuttÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyameva. NÈnÈdhimuttikatÈÒÈÓanti hÊnÈdivasena nÈnÈdhimuttikatÈya ÒÈÓaÑ.

Te yathÈdhimuttÈ ca bhavantÊti te hÊnÈdhimuttikÈ paÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ yathÈ yathÈ adhimuttÈ honti. TaÑ taÑ kammasamÈdÈnaÑ samÈdiyantÊti adhimutti-anur|paÑ taÑ taÑ attanÈ samÈdiyitabbaÑ kattabbaÑ kammaÑ karonti, tÈni kammasamÈdÈnÈni samuÔÔhÈnavasena vibhajanto “te chabbidhaÑ kamman”ti-ÈdimÈha. Tattha keci lobhavasena kammaÑ samÈdiyantÊti sambandhitabbaÑ. Esa nayo sesesupi. TaÑ vibhajjamÈnanti taÑ samuÔÔhÈnavasena chabbidhaÑ puna pavattinivattivasena vibhajjamÈnaÑ duvidhaÑ.

YaÑ lobhavasena dosavasena mohavasena ca kammaÑ karotÊti dasa-akusalakammapathakammaÑ sandhÈya vadati. TaÒhi saÑkiliÔÔhatÈya kÈÄakanti kaÓhaÑ. ApÈyesu nibbattÈpanato kÈÄakavipÈkanti kaÓhavipÈkaÑ. YaÑ saddhÈvasena kammaÑ karotÊti dasakusalakammapathakammaÑ. TaÒhi asaÑkiliÔÔhattÈ paÓÉaranti sukkaÑ. Sagge nibbattÈpanato paÓÉaravipÈkattÈ sukkavipÈkaÑ. YaÑ lobhavasena dosavasena mohavasena saddhÈvasena ca kammaÑ karoti, idaÑ kaÓhasukkanti vomissakakammaÑ. KaÓhasukkavipÈkanti sukhadukkhavipÈkaÑ. MissakakammaÒhi katvÈ akusalavalena tiracchÈnayoniyaÑ ma~galahatthibhÈvaÑ upapanno kusalena pavatte sukhaÑ anubhavati, kusalena

KhuddakanikÈya 166

rÈjakule nibbattopi akusalena dukkhaÑ vedayati. YaÑ vÊriyavasena paÒÒÈvasena ca kammaÑ karoti, idaÑ kammaÑ akaÓhaÑ asukkaÑ akaÓha-asukkavipÈkanti kammakkhayakarÈ catumaggacetanÈ. TaÒhi yadi kaÓhaÑ bhaveyya, kaÓhavipÈkaÑ dadeyya. Yadi sukkaÑ bhaveyya, sukka-upapattipariyÈpannaÑ vipÈkaÑ dadeyya. UbhayavipÈkassa pana appadÈnato akaÓha-asukkavipÈkanti ayamettha attho.

KammasamÈdÈne paÔhamaÑ acelakapaÔipadÈ kÈmesu pÈtabyatÈ, dutiyaÑ tibbakilesassa assumukhassÈpi rudato parisuddhabrahmacariyacaraÓaÑ, tatiyaÑ kÈmesu apÈtabyatÈ acelakapaÔipadÈ, catutthaÑ paccaye alabhamÈnassÈpi jhÈnavipassanÈsukhasama~gino sÈsanabrahmacariyacaraÓaÑ. YaÑ evaÑ jÈtiyaÑ kammasamÈdÈnanti yaÑ aÒÒampi evaÑpakÈraÑ kammaÑ. IminÈ puggalenÈti-Èdi tasmiÑ kammavipÈke Bhagavato ÒÈÓassa pavattanÈkÈradassanaÑ. Tattha upacitanti yathÈ kataÑ kammaÑ phaladÈnasamatthaÑ hoti, tathÈ kataÑ upacitaÑ. Avipakkanti na vipakkavipÈkaÑ. VipÈkÈya paccupaÔÔhitanti vipÈkadÈnÈya katokÈsaÑ. Na ca bhabbo abhinibbidhÈ gantunti kilesÈbhisa~khÈrÈnaÑ abhinibbijjhanato abhinibbidhÈsa~khÈtaÑ ariyamaggaÑ adhigantuÑ na ca bhabbo. TaÑ BhagavÈ na ovadatÊti taÑ vipÈkÈvaraÓena nivutaÑ puggalaÑ BhagavÈ saccapaÔivedhaÑ purakkhatvÈ na ovadati, vÈsanatthaÑ pana tÈdisÈnampi dhammaÑ deseti eva, AjÈtasattu-ÈdÊnaÑ viya.

Upacitanti kÈtuÑ ÈraddhaÑ. TenevÈha “na ca tÈva pÈrip|riÑ gatan”ti. Tena micchattaniyÈmassa asamatthataÑ dasseti. PurÈ pÈrip|riÑ gacchatÊti pÈrip|rÊ. PhalanipphÈdanasamatthataÑ gacchati purÈ adhigaccheyya, micchattaniyatatÈya sajjukaÑ phaladhammassa abhÈjanabhÈvaÑ nibbattayati purÈ. TenevÈha “purÈ veneyyattaÑ samatikkamatÊ”ti. “PurÈ aniyataÑ samatikkamatÊ”tipi pÈÔho, so evattho. Asamatteti kamme asampuÓÓe, te asampuÓÓe vÈ. 61. EvaÑ kilesantarÈyamissakaÑ kammantarÈyaÑ dassetvÈ idÈni amissakaÑ kammantarÈyaÑ dassetuÑ “imassa ca puggalassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ vuttanayameva.

Sabbesanti imasmiÑ balaniddese vuttÈnaÑ sabbesaÑ kammÈnaÑ. MudumajjhÈdhimattatÈti mudumajjhatibbabhÈvo. KammÈnaÒhi mudu-ÈdibhÈvena taÑvipÈkÈnaÑ


mudumajjhatikkhabhÈvo viÒÒÈyatÊti adhippÈyo. DiÔÔhadhammavedanÊyanti-ÈdÊsu diÔÔhadhamme imasmiÑ attabhÈve veditabbaÑ phalaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ. Upapajje1 anantare attabhÈve veditabbaÑ phalaÑ upapajjavedanÊyaÑ. AparasmiÑ attabhÈve ito aÒÒasmiÑ yasmiÑ kasmiÒci attabhÈve veditabbaÑ phalaÑ aparÈpariyavedanÊyaÑ. EkajavanavÈrasmiÒhi sattasu cetanÈsu paÔhamacetanÈ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ nÈma. PariyosÈnacetanÈ upapajjavedanÊyaÑ nÈma. Majjhe paÒca cetanÈ aparÈpariyavedanÊyaÑ nÈma. VipÈkavemattatÈÒÈÓanti vipÈkavemattatÈya vipÈkavisese ÒÈÓaÑ. Imassa pana kammavipÈkassa gatisampatti gativipatti upadhisampatti upadhivipatti kÈlasampatti kÈlavipatti payogasampatti payogavipattiyo kÈraÓaÑ. So ca nesaÑ kÈraÓabhÈvo “atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni gatisampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccantÊ”ti-ÈdipÈÄivasena2 veditabbo. 62. Anantarabalaniddese vuttakammasamÈdÈnapadeneva jhÈnÈdÊni sa~gahetvÈ dassetuÑ “tathÈ samÈdinnÈnaÑ kammÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. SekkhaputhujjanasantÈnesu pavattÈni jhÈnÈdÊni kammaÑ honti. Tattha tathÈ samÈdinnÈnanti “sukkaÑ sukkavipÈkaÑ paccuppannasukhaÑ, ÈyatiÑ sukhavipÈkan”ti evamÈdippakÈrehi samÈdinnesu kammesu. SaÑkilesoti paÔipakkhadhammavasena kiliÔÔhabhÈvo. VodÈnaÑ paÔipakkhadhammehi visujjhanaÑ. VuÔÔhÈnaÑ paguÓavodÈnaÑ bhava~gavuÔÔhÈnaÒca. EvaÑ saÑkilissatÊti-ÈdÊsu ayamevattho–iminÈ ÈkÈrena jhÈnÈdi saÑkilissati vodÈyati vuÔÔhahatÊti jÈnanaÒÈÓaÑ Bhagavato anÈvaraÓaÒÈÓaÑ, na tassa ÈvaraÓaÑ atthÊti.

Kati jhÈnÈnÊti-Èdi jhÈnÈdayo vibhÈgena dassetuÑ ÈraddhaÑ. CattÈri jhÈnÈnÊti catukkanayavasena r|pÈvacarajjhÈnÈni sandhÈyÈha. EkÈdasÈti “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdinÈ3 aÔÔhannaÑ tiÓÓaÒca suÒÒatavimokkhÈdÊnaÑ vasena vuttaÑ. AÔÔhÈti tesu ÔhapetvÈ lokuttare vimokkhe aÔÔha. SattÈti tesu eva nirodhasamÈpattiÑ ÔhapetvÈ satta. Tayoti suttantapariyÈyena suÒÒatavimokkhÈdayo tayo. Dveti abhidhammapariyÈyena animittavimokkhassÈsambhavato avasesÈ dve. Ettha ca paÔipÈÔiyÈ satta appitappitakkhaÓe vikkhambhanavasena paccanÊkadhammehi ______________________________________________________________ 1. Upapajja (SÊ, Ka) Ma 3. 257; AÑ 2. 363 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Abhi 2. 351 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 60, 94; DÊ 3. 217, 251; Ma 2. 205; Ma 3. 264 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 168

vimuccanato, ÈrammaÓe adhimuccanato ca vimokkhÈ. NirodhasamÈpatti pana sabbaso saÒÒÈvedayitehi vimuttattÈ apagamavimokkho nÈma. LokuttarÈ ca taÑtaÑmaggavajjhakilesehi samucchedavasena vimuttattÈ vimokkhoti ayaÑ viseso veditabbo.

SamÈdhÊsu catukkanayapaÒcakanayesu paÔhamajjhÈnasamÈdhi savitakko savicÈro samÈdhi nÈma. PaÒcakanaye dutiyajjhÈnasamÈdhi avitakko vicÈramatto samÈdhi nÈma. Catukkanaye paÒcakanayepi sesajhÈnesu samÈdhi avitakko avicÈro samÈdhi nÈma.

SamÈpattÊsu paÔipÈÔiyÈ aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ “samÈdhÊ”tipi nÈmaÑ “samÈpattÊ”tipi. KasmÈ? CittekaggatÈsabbhÈvato. NirodhasamÈpattiyÈ tadabhÈvato na “samÈdhÊ”ti nÈmaÑ. SaÒÒÈsamÈpatti-Èdi heÔÔhÈ vuttameva.

HÈnabhÈgiyo samÈdhÊti appaguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdi-anupakkhandanaÑ paÔhamajjhÈnÈdisamÈdhissa hÈnabhÈgiyatÈ. “PaÔhamajjhÈnassa kÈmarÈgabyÈpÈdÈ saÑkileso”ti vuttattÈ dutiyajjhÈnÈdivasena yojetabbaÑ. KukkuÔaÑ vuccati ajaÒÒÈjigucchanamukhena tapparamatÈ. KukkuÔajhÈyÊti puggalÈdhiÔÔhÈnena jhÈnÈni vuttÈni, dve paÔhamadutiyajhÈnÈnÊti vuttaÑ hoti. Yo paÔhamaÑ dutiyaÑ vÈ jhÈnaÑ nibbattetvÈ “alamettÈvatÈ”ti sa~kocaÑ Èpajjati, uttari na vÈyamati, tassa tÈni jhÈnÈni cattÈripi “kukkuÔajhÈnÈnÊ”ti vuccanti, taÑsama~gino ca kukkuÔajhÈyÊ. Tesu purimÈni dve ÈsannabalavapaccatthikattÈ visesabhÈgiyatÈbhÈvato ca saÑkilesabhÈvena vuttÈni. ItarÈni pana visesabhÈgiyatÈbhÈvepi mandapaccatthikattÈ vodÈnabhÈvena vuttÈnÊti daÔÔhabbaÑ.

VisesabhÈgiyo samÈdhÊti paguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ dutiyajjhÈnÈdipakkhandanaÑ, paguÓavodÈnaÑ bhava~gavuÔÔhÈnaÒca “vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. HeÔÔhimaÑ heÔÔhimaÑ hi paguÓajhÈnaÑ uparimassa uparimassa padaÔÔhÈnaÑ hoti. TasmÈ vodÈnampi “vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. Bhava~gavasena sabbajhÈnehi vuÔÔhÈnaÑ hotÊti bhava~gaÒca vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ. YasmÈ pana vuÔÔhÈnavasibhÈvena yathÈparicchinnakÈlaÑ samÈpattito vuÔÔhÈnaÑ hoti, tasmÈ samÈpattivuÔÔhÈnakosallaÑ idha “vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ.


63. Tasseva samÈdhissÈti tassa anantarabalaniddese jhÈnÈdipariyÈyehi vuttasamÈdhissa. ParivÈrÈti parikkhÈrÈ. IndriyÈnÊti saddhÈsatipaÒÒindriyÈni. BalÈnÊti hirottappehi saddhiÑ tÈniyeva. VÊriyassa visuÑ gahaÓaÑ balÈnaÑ bah|pakÈradassanatthaÑ. VÊriyupatthambhena hi saddhÈdayo paÔipakkhena akampanÊyÈ honti. TenevÈha “vÊriyavasena balÈni bhavantÊ”ti. Tesanti indriyÈnaÑ. MudumajjhÈdhimattatÈti avisadaÑ mudu. NÈtivisadaÑ majjhaÑ. AtivisadaÑ adhimattaÑ balavaÑ “tikkhan”ti vuccati.

VeneyyÈnaÑ indriyÈnur|paÑ Bhagavato desanÈpavattÊti dassetuÑ “tattha BhagavÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha saÑkhittavitthÈrenÈti saÑkhittassa vitthÈrena. Atha vÈ saÑkhittenÈti uddiÔÔhamattena. SaÑkhittavitthÈrenÈti uddesena niddesena ca. VitthÈrenÈti uddesa niddesapaÔiniddesehi. Mudukanti lahukaÑ apÈyabhayavaÔÔabhayÈdÊhi santajjanavasena bhÈriyaÑ akatvÈ. Mudutikkhanti nÈtitikkhaÑ. SaÑvegavatth|hi saÑvegajananÈdivasena bhÈriyaÑ katvÈ. SamathaÑ upadisatÊti samathaÑ adhikaÑ katvÈ upadisati, na tathÈ vipassananti adhippÈyo. Na hi kevalena samathena saccappaÔivedho sambhavati. Samathavipassananti samadhuraÑ samathavipassanaÑ. Vipassananti sÈtisayaÑ vipassanaÑ upadisati. YasmÈ cettha tikkhindriyÈdayo ugghaÔitaÒÒu-Èdayova, tasmÈ “tikkhindriyassa nissaraÓaÑ upadisatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha adhipaÒÒÈsikkhÈyÈti adhipaÒÒÈsikkhaÑ.

YaÑ ettha ÒÈÓanti ettha indriyÈnaÑ mudumajjhÈdhimattatÈya yaÑ ÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ indriyaparopariyattavemattatÈÒÈÓanti sambandhitabbaÑ. Tassa ÒÈÓassa pavattanÈkÈraÑ dassetuÑ “ayaÑ imaÑ bh|min”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ayaÑ imaÑ bh|miÑ bhÈvanaÒca gatoti ayaÑ puggalo evamimaÑ saÑkilesavÈsanaÑ vodÈnaÑ bhava~gaÒca gato gacchati gamissati ca, kÈlavacanicchÈya abhÈvato, yathÈ duddhanti. ImÈya velÈya imasmiÑ samaye imÈya mudumajjhatikkhabhedÈya anusÈsaniyÈ. EvaÑdhÈtukoti hÊnÈdivasena evaÑajjhÈsayo evaÑadhimuttiko. AyaÑ cassa Èsayoti imassa puggalassa ayaÑ sassatucchedappakÈro, yathÈbh|taÒÈÓanuloma-khantippakÈro vÈ Èsayo. IdaÒhi catubbidhaÑ Èsayanti ettha sattÈ vasantÊti Èsayoti vuccati. ImaÑ pana BhagavÈ sattÈnaÑ

KhuddakanikÈya 170

ÈsayaÑ jÈnanto tesaÑ diÔÔhigatÈnaÑ vipassanÈÒÈÓakammassaka-taÒÒÈÓÈnaÒca appavattikkhaÓepi jÈnÈti eva. Vuttampi cetaÑ “kÈmaÑ sevanta ÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo kÈmagaruko kÈmÈsayo kÈmÈdhimutto’ti. KÈmaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo nekkhammagaruko nekkhammÈsayo nekkhammÈdhimutto’ti. NekkhammaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti. ByÈpÈdaÑ. AbyÈpÈdaÑ. ThinamiddhaÑ. ŒlokasaÒÒaÑ sevantaÒÒeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhÈsayo thinamiddhÈdhimutto’ti”1.

AyaÑ anusayoti ayaÑ imassa puggalassa kÈmarÈgÈdiko appahÊnoyeva anusayitakileso. AppahÊnoyeva hi thÈmagato kileso anusayo. ParasattÈnanti padhÈnasattÈnaÑ. ParapuggalÈnanti tato paresaÑ sattÈnaÑ, hÊnasattÈnanti attho. Ekatthameva vÈ etaÑ padadvayaÑ veneyyavasena dvidhÈ vuttaÑ. IndriyaparopariyattavemattatÈÒÈÓanti parabhÈvo ca aparabhÈvo ca paropariyattaÑ akÈrassa2 okÈraÑ katvÈ, tassa vemattatÈ paropariyattavemattatÈ. SaddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ paropariyattavemattatÈya ÒÈÓaÑ indriyaparopariyattavemattatÈÒÈÓanti padavibhÈgo veditabbo.

Tattha yanti yaÑ anekavihitassa pubbenivÈsassa anussaraÓavasena Bhagavato ÒÈÓaÑ, idaÑ aÔÔhamaÑ TathÈgatabalanti sambandho. Anekavihitanti anekavidhaÑ, anekehi vÈ pakÈrehi pavattitaÑ. PubbenivÈsanti anussarituÑ icchitaÑ attano paresaÒca samanantarÈtÊtaÑ bhavaÑ ÈdiÑ katvÈ tatthÈ tattha nivutthasantÈnaÑ. AnussaratÊti “ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo”ti evaÑ jÈtipaÔipÈÔiyÈ anugantvÈ sarati, anudeva vÈ sarati, citte abhininnÈmitamatte eva saratÊti attho. Bhagavato hi parikammakiccaÑ natthi, Èvajjanamatteneva sarati. Seyyathidanti ÈraddhappakÈranidassanatthe nipÈto. Ekampi jÈtinti ekampi paÔisandhim|laÑ vutipariyosÈnaÑ ekabhavapariyÈpannaÑ khandhasantÈnaÑ. Esa nayo dvepi jÈtiyoti-ÈdÊsupi.

Anekepi saÑvaÔÔakappeti-ÈdÊsu pana parihÈyamÈno kappo saÑvaÔÔakappo, vaÉÉhamÈno vivaÔÔakappoti veditabbo. Tattha saÑvaÔÔena ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 118 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. ŒkÈrassa (SÊ)


saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ gahito taÑm|lattÈ, vivaÔÔena ca vivaÔÔaÔÔhÈyÊ. EvaÒhi sati yÈni “cattÈrimÈni bhikkhave kappassa asa~khyeyyÈni. KatamÈni cattÈri? SaÑvaÔÔo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ vivaÔÔo vivaÔÔaÔÔhÈyÊ”ti1 vuttÈni, tÈni sabbÈni pariggahitÈni honti. AmutrÈsinti-Èdi saraÓÈkÈradassanaÑ. Tattha amutrÈsinti amumhi saÑvaÔÔakappe, amumhi bhave vÈ yoniyaÑ vÈ gatiyaÑ vÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyaÑ vÈ sattÈvÈse vÈ sattanikÈye vÈ. EvaÑnÈmoti Tisso vÈ Phusso vÈ. EvaÑgottoti Bhaggavo vÈ Gotamo vÈ. EvaÑvaÓÓoti odÈto vÈ sÈmo vÈ. Eva mÈhÈroti sÈlimaÑsodanÈhÈro vÈ pavattaphalabhojano vÈ. EvaÑ sukhadukkhappaÔisaÑvedÊti anekappakÈrena kÈyikacetasikÈnaÑ sÈmisanirÈmisappabhedÈnaÑ vÈ sukhadukkhÈnaÑ paÔisaÑvedÊ. EvamÈyupariyantoti evaÑ vassasataramÈyupariyanto vÈ caturÈsÊti-kappasahassaparamÈyupariyanto vÈ. So tato cuto amutra udapÈdinti so tato bhavato, sattanikÈyato vÈ cuto puna amukasmiÑ nÈma sattanikÈye udapÈdiÑ. Atha vÈ tatrÈpi bhave vÈ sattanikÈye vÈ ahosiÑ. EvaÑ nÈmoti-Èdi vuttatthameva. 64. DibbenÈti-ÈdÊsu dibbasadisattÈ dibbaÑ. DevatÈnaÒhi sucaritakammanibbattampi pittasemharuhirÈdÊhi apalibuddhaÑ upakkilesavimuttattÈ d|repi ÈrammaÓaggahaÓasamatthaÑ dibbaÑ pasÈdacakkhu hoti. Idampi vÊriyabhÈvanÈbalanibbattaÑ ÒÈÓacakkhu tÈdisamevÈti dibbasadisattÈ dibbaÑ, dibbavihÈravasena vÈ paÔiladdhattÈ, attanÈ ca dibbavihÈrasannissitattÈpi dibbaÑ, Èlokapariggahena mahÈjutikattÈpi dibbaÑ, tirokuÔÔÈdigatar|padassanena mahÈgatikattÈpi dibbaÑ. TaÑ sabbaÑ saddasatthÈnusÈrena veditabbaÑ. DassanaÔÔhena cakkhu. CakkhukiccakaraÓena cakkhumivÈtipi cakkhu. Cut|papÈta-dassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhaÑ. Yo hi cutimattameva passati, na upapÈtaÑ, so ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo upapÈtamattameva passati na cutiÑ, so navasattapÈtubhÈvadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo pana tadubhayaÑ passati, so yasmÈ duvidhampi taÑ diÔÔhigataÑ ativattati. TasmÈssa taÑ dassanaÑ diÔÔhivisuddhihetu hoti. TadubhayaÒca BhagavÈ passati. Tena vuttaÑ “cut|papÈtadassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhan”ti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 460 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 172

EkÈdasa-upakkilesavirahato vÈ visuddhaÑ. YathÈha–

“So kho ahaÑ AnuruddhÈ ‘vicikicchÈ cittassa upakkileso’ti iti viditvÈ vicikicchaÑ cittassa upakkilesaÑ pajahiÑ. ‘AmanasikÈro cittassa upakkileso. ThinamiddhaÑ. ChambhitattaÑ. UppilaÑ1. DuÔÔhullaÑ. AccÈraddhavÊriyaÑ. AtilÊnavÊriyaÑ. AbhijappÈ. NÈnattasaÒÒÈ. AtinijjhÈyitattaÑ r|pÈnaÑ cittassa upakkileso’ti iti viditvÈ atinijjhÈyitattaÑ r|pÈnaÑ cittassa upakkilesaÑ pajahin”ti2 evamÈdi.

TadevaÑ ekÈdasa-upakkilesavirahato vÈ visuddhaÑ. Manuss|pacÈraÑ atikkamitvÈ r|padassanena atikkantamÈnusakaÑ, maÑsacakkhuÑ atikkantattÈ vÈ atikkantamÈnusakaÑ. Tena dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena.

Satte passatÊti manusso manussaÑ maÑsacakkhunÈ viya satte passati oloketi. VacamÈne upapajjamÈneti ettha cutikkhaÓe upapattikkhaÓe vÈ dibbacakkhunÈpi daÔÔhuÑ na sakkÈ. Ye pana ÈsannacutikÈ idÈni cavissanti, ye ca gahitapaÔisandhikÈ sampati nibbattÈ, te “cavamÈnÈ upapajjamÈnÈ”ti adhippetÈ. Te evar|pe cavamÈne upapajjamÈne. HÊneti mohanissandayuttattÈ hÊnajÈtikusalabhogÈdivasena hÊÄite paribh|te. PaÓÊteti amohanissandayuttattÈ tabbiparÊte. SuvaÓÓeti adosanissandayuttattÈ iÔÔhakantamanÈpavaÓÓayutte. DubbaÓÓeti dosanissandayuttattÈ aniÔÔhÈkantÈmanÈpavaÓÓayutte abhir|pe vir|pe vÈti attho. Sugateti sugatigate, ÈlobhanissandayuttattÈ vÈ aÉÉhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattÈ vÈ dalidde appannapÈnabhojane. YathÈkamm|pageti yaÑ yaÑ kammaÑ upacitaÑ, tena tena upagate. Tattha purimehi “cavamÈne”ti-ÈdÊhi dibbacakkhukiccaÑ vuttaÑ. IminÈ pana padena yathÈkamm|pagaÒÈÓakiccaÑ. YathÈkamm|pagaÒÈÓa-anÈgataÑsaÒÈÓÈni ca dibbacakkhupÈdakÈneva dibbacakkhunÈ saheva ijjhanti.

KÈyaduccaritenÈti-ÈdÊsu duÔÔhu caritaÑ, duÔÔhaÑ vÈ caritaÑ kilesap|tikattÈ duccaritaÑ. KÈyena duccaritaÑ, kÈyato vÈ pavattaÑ duccaritaÑ kayaduccaritaÑ. EvaÑ vacÊmanoduccaritÈnipi daÔÔhabbÈni. SamannÈgatÈti sama~gÊbh|tÈ. ______________________________________________________________ 1. UbbilaÑ (SÊ) 2. Ma 3. 199 piÔÔhe.


AriyÈnaÑ upavÈdakÈti BuddhÈdÊnaÑ ariyÈnaÑ, antamaso gihisotÈpannÈnampi antimavatthunÈ vÈ guÓaparidhaÑsanena vÈ upavÈdakÈ akkosakÈ garahakÈ. MicchÈdiÔÔhikÈti viparÊtadassanÈ. MicchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈti micchÈdiÔÔhihetubh|tasamÈdinnanÈnÈvidhakammÈ. Ye ca micchÈdiÔÔhim|lakesu kÈyakammÈdÊsu aÒÒepi samÈdapenti. Tattha vacÊmanoduccaritaggahaÓena ariy|pavÈdamicchÈdiÔÔhÊsu gahitÈsupi tesaÑ puna vacanaÑ mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ. MahÈsÈvajjo hi ariy|pavÈdo Ènantariyasadiso. YathÈha–

“SeyyathÈpi SÈriputta bhikkhu sÊlasampanno samÈdhisampanno paÒÒÈsampanno diÔÔheva dhamme aÒÒaÑ Èrodheyya, evaÑsampadamidaÑ SÈriputta vadÈmi taÑ vÈcaÑ appahÈya taÑ cittaÑ appahÈya taÑ diÔÔhiÑ appaÔissajjitvÈ yathÈbhataÑ nikkhitto evaÑ niraye”ti1.

MicchÈdiÔÔhito ca mahÈsÈvajjataraÑ nÈma aÒÒaÑ natthi. YathÈha–

“NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekadhammampi samanupassÈmi evaÑ mahÈsÈvajjataraÑ, yathayidaÑ bhikkhave micchÈdiÔÔhi. MicchÈdiÔÔhiparamÈni bhikkhave vajjÈnÊ”ti2.

KÈyassa bhedÈti upÈdinnakkhandhapariccÈgÈ. ParaÑ maraÓÈti tadanantaraÑ abhinibbattakkhandhaggahaÓe. Atha vÈ kÈyassa bhedÈti jÊvitindriyassa upacchedÈ. ParaÑ maraÓÈti cutito uddhaÑ. ApÈyanti-Èdi sabbaÑ nirayavevacanaÑ. Nirayo hi saggamokkhahetubh|tÈ puÒÒasammatÈ ayÈ apetattÈ, sukhÈnaÑ vÈ Èyassa abhÈvÈ apÈyo. Dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggati, dosabahulatÈya vÈ duÔÔhena kammunÈ nibbattÈ gati duggati. VivasÈ nipatanti tattha dukkaÔakÈrinoti vinipÈto. Natthi ettha assÈdasaÒÒito ayoti nirayo.

Atha vÈ apÈyaggahaÓena tiracchÈnayoniÑ dÊpeti, tiracchÈnayoni hi apÈyo, sugatito apetattÈ. Na duggati, mahesakkhÈnaÑ nÈgarÈjÈdÊnaÑ sambhavato. DuggatiggahaÓena pettivisayaÑ dÊpeti, so hi apÈyo ceva duggati ca sugatito apetattÈ, dukkhassa ca gatibh|tattÈ. Na tu vinipÈto asurasadisaÑ avinipatitattÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 102, 110 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 35 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 174

PetamahiddhikÈnaÒhi vimÈnÈnipi nibbattanti. VinipÈtaggahaÓena asurakÈyaÑ dÊpeti, so hi yathÈvuttenatthena apÈyo ceva duggati ca sukhasamussayehi vinipÈtattÈ vinipÈtoti vuccati. NirayaggahaÓena avÊci-Èdi-anekappakÈraÑ nirayameva dÊpeti. UpapannÈti upagatÈ, tattha abhinibbattÈti adhippÈyo. VuttavipariyÈyena sukkapakkho veditabbo.

AyaÑ pana viseso–ettha sugatiggahaÓena manussagatimpi sa~gaÓhÈti. SaggaggahaÓena devagatiÑ eva. Tattha sundarÈ gatÊti sugati. R|pÈdÊhi visayehi suÔÔhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaÔÔhena lokoti ayaÑ vacanattho. AmukÈya kappakoÔiyaÑ upacitaÑ tenÈyaÑ etarahi, anÈgate vÈ sagg|pago apÈy|pago cÈti aÔÔhamanavamabalaÒÈÓakiccaÑ ekajjhaÑ katvÈ dassitaÑ. TathÈ kappasatasahassevÈti-ÈdÊsupi. TenevÈha “imÈni Bhagavato dve ÒÈÓÈnÊ”ti.

NÊhato mÈro bodhim|leti nihato samucchinno kilesamÈro Bodhirukkham|le. IdaÑ Bhagavato dasamaÑ balanti idaÑ kilesamÈrassa hananaÑ samucchindanaÑ Bhagavato dasamaÑ balaÑ. TenevÈha “sabbÈsavaparikkhayaÑ ÒÈÓan”ti. YasmÈ pana yadÈ arahattamaggena savÈsanÈ sabbe ÈsavÈ khepitÈ, tadÈ BhagavatÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ adhigataÑ nÈma, tasmÈ “yaÑ sabbaÒÒutÈ pattÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

AyaÑ tÈvettha ÈcariyÈnaÑ samÈnatthakathÈ. ParavÈdÊ panÈha “dasabalaÒÈÓaÑ nÈma pÈÔi-ekkaÑ natthi, yasmÈ ‘sabbaÒÒutÈ pattÈ viditÈ sabbadhammÈ’ti vuttaÑ, tasmÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassevÈyaÑ pabhedo”ti, taÑ na tathÈ daÔÔhabbaÑ. AÒÒameva hi dasabalaÒÈÓaÑ, aÒÒaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. DasabalaÒÈÓaÒhi sakasalakiccameva jÈnÈti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ tampi tato avasesampi jÈnÈti. DasabalaÒÈÓesu hi paÔhamaÑ kÈraÓÈkÈraÓameva janÈti. DutiyaÑ kammaparicchedameva, tatiyaÑ dhÈtunÈnattakÈraÓameva, catutthaÑ ajjhÈsayÈdhimuttimeva, paÒcamaÑ kammavipÈkantarameva, chaÔÔhaÑ jhÈnÈdÊhi saddhiÑ tesaÑ saÑkilesÈdimeva, sattamaÑ indriyÈnaÑ tikkhamudubhÈvameva, aÔÔhamaÑ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaÑ sattÈnaÑ cut|papÈtameva, dasamaÑ saccaparicchedameva. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana etehi jÈnitabbaÒca tato uttariÒca pajÈnÈti. EtesaÑ pana kiccaÑ sabbaÑ na


karoti. TaÒhi jhÈnaÑ hutvÈ appetuÑ na sakkoti, iddhi hutvÈ vikubbituÑ na sakkoti, maggo hutvÈ kilese khepetuÑ na sakkoti.

Apica paravÈdÊ evaÑ pucchitabbo “dasabalaÒÈÓaÑ nÈmetaÑ savitakkasavicÈraÑ avitakkavicÈramattaÑ avitakka-avicÈraÑ kÈmÈvacaraÑ r|pÈvacaraÑ ar|pÈvacaraÑ lokiyaÑ lokuttaran”ti. JÈnanto “paÔipÈÔiyÈ satta savitakkasavicÈrÈnÊ”ti vakkhati, tato parÈni dve avitakka-avicÈrÈnÊti, ÈsavakkhayaÒÈÓaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈranti. TathÈ paÔipÈÔiyÈ satta kÈmÈvacarÈni, tato dve r|pÈvacarÈni, avasÈne ekaÑ lokuttaranti vakkhati. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana savitakkasavicÈrameva kÈmÈvacarameva lokiyamevÈti niÔÔhamettha gantabbaÑ.

VicayahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. YuttihÈrasampÈtavaÓÓanÈ

65. EvaÑ nÈnÈnayehi vicayahÈrasampÈtaÑ vitthÈretvÈ idÈni yuttihÈrasampÈtÈdÊni dassetuÑ “tattha katamo yuttihÈrasampÈto”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “tasmÈ rakkhitacittassÈ”ti gÈthÈya padattho vitthÈritoyeva. Rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaro bhavissatÊti yujjatÊti manacchaÔÔhÈni dvÈrÈni satikavÈÔena pidahitvÈ viharantassa kÈmavitakkÈdÊnaÑ micchÈsa~kappÈnaÑ avasaro eva natthÊti nekkhammavitakkÈdiko sammÈsa~kappo eva tassa gocaro pavattiÔÔhÈnaÑ bhavissatÊti ayamattho yujjati. YuttiyÈ ghaÔeti saÑsandati sametÊti attho. SammÈsa~kappagocaro sammÈdiÔÔhi bhavissatÊti vuttanayena sammÈsa~kappagocaro puggalo aviparÊtameva vitakkato sammÈdiÔÔhi bhavissati. SammÈdiÔÔhisa~khÈtaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ purakkhatvÈ viharanto maggaÒÈÓena paÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayabbayaÑ asammohato paÔivijjhissati. TathÈ paÔivijjhanto ca dukkhasabhÈvattÈ duggatisa~khÈtÈ sabbÈ bhavagatiyo jahissati, tato eva sabbaÑ vinipÈtabhayaÑ saÑsÈrabhayaÒca samatikkamissatÊti sabbopi cÈyamattho yutto evÈti.

YuttihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya 176

4. PadaÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

66. SakasampattiyÈ viya susaÑvihitasa~kappo bhavati. Indriyesu guttadvÈratÈ sucaritapÈrip|riyÈ ÈsannakÈraÓanti Èha “rakkhitacittassÈti tiÓÓaÑ sucaritÈnaÑ padaÔÔhÈnan”ti. Tassattho–“rakkhitacittassÈ”ti idaÑ tiÓÓaÑ sucaritÈnaÑ padaÔÔhÈnavacananti. Nekkhammasa~kappÈdibahulassa kÈmacchandÈdinÊvaraÓappahÈnaÑ sukaranti nekkhammasa~kappÈdayo samathassa ÈsannakÈraÓanti Èha “sammÈsa~kappagocaroti samathassa padaÔÔhÈnan”ti. KammassakatÈsammÈdiÔÔhiyaÑ sappaccayanÈmar|padassanasammÈdiÔÔhiyaÒca Ôhito attÈdhÊnaÑ saÑsÈradukkhaÑ passanto tadatikkamanupÈyaÑ vipassanaÑ ÈrabhatÊti sammÈdiÔÔhivipassanÈya visesakÈraÓanti Èha “sammÈdiÔÔhipurekkhÈroti vipassanÈya padaÔÔhÈnan”ti. UdayabbayadassanaÑ ussukkÈpento sammattaniyÈmaÑ okkamatÊti taÑ paÔhamamaggÈdhigamassa kÈraÓanti Èha “ÒatvÈna udayabbayanti dassanabh|miyÈ padaÔÔhÈnan”ti. ŒlokasaÒÒÈmanasikÈrÈdÊhi thinamiddhassa abhibhavanaÑ vÊriyassa ÈsannakÈraÓanti Èha “thinamiddhÈbhibh| bhikkh|ti vÊriyassa padaÔÔhÈnan”ti. Yadipi ariyamaggakkhaÓe pahÈnabhÈvanÈ samÈnakÈlÈ1 ekÈbhisamayassa icchitattÈ, tathÈpi pahÈtabbassa pahÈnÈbhÈve bhÈvanÈpÈrip|rÊ natthÊti pahÈnanimittÈ viya katvÈ bhÈvanÈ vuttÈ “sabbÈ duggatiyo jaheti bhÈvanÈya padaÔÔhÈnan”ti. Atha vÈ “sabbÈ duggatiyo jahe”ti idaÑ Bhagavato vacanaÑ yogÊnaÑ ussÈhajananatthaÑ ÈnisaÑsakittanaÑ hotÊti bhÈvanÈya visesakÈraÓanti vuttaÑ “sabbÈ -pa- padaÔÔhÈnan”ti.

PadaÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. LakkhaÓahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

67. Indriyesu guttadvÈratÈ satisaÑvaro, satibalena ca nekkhammavitakkÈdibahulo hotÊti vuttaÑ “tasmÈ rakkhittacittassa sammÈsa~kappagocaroti idaÑ satindriyan”ti. Tassattho–“tasmÈ rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaro”ti ettha rakkhitacittatÈya ca sammÈsa~kappagocaratÈ ______________________________________________________________ 1. SamÈnakÈ (SÊ)


kÈraÓ|pacÈrena idaÑ satindriyaÑ, gahitÈni bhavanti paÒcindriyÈni indriyalakkhaÓena vimuttiparipÈcanabhÈvena vÈ ekalakkhaÓattÈti adhippÈyo. Gahito bhavatÊti ettha maggalakkhaÓena gahaÓaÑ suviÒÒeyyanti taÑ ÔhapetvÈ kÈraÓato gahaÓaÑ dassetuÑ “sammÈdiÔÔhito hi sammÈsa~kappo pabhavatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tato eva gahito bhavati ariyo aÔÔha~giko maggoti vatvÈ vimuttivimuttiÒÈÓadassanÈnipi vuttÈni.

LakkhaÓahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. Catuby|hahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

68. RakkhÊyatÊti rakkhitaÑ. IdaÑ padavasena nibbacanaÑ. YasmÈ pana atthavasena nibbacane vutte padavasena nibbacanaÑ vuttameva hoti, tasmÈ “rakkhitaÑ paripÈlÊyatÊti esÈ niruttÊ”ti vuttaÑ. Tattha iti-saddo Èdyattho, pakÈrevÈ. Tena evamÈdikÈ evaÑpakÈrÈ vÈ esÈ niruttÊti vuttaÑ hoti. TasmÈ cintetÊti cittaÑ. Attano santÈnaÑ cinotÊti cittaÑ, paccayehi citanti cittaÑ, cittavicittaÔÔhena cittaÑ, cittakaraÓaÔÔhena cittaÑ. SammÈ sa~kappetÊti sammÈsa~kappoti-ÈdinÈ nirutti veditabbÈ.

AyaÑ ettha Bhagavato adhippÈyoti “rakkhitacitto assÈ”ti-ÈdinÈ indriyasaÑvarÈdayo duggatipahÈnaÒca vadato Bhagavato ettha gÈthÈyaÑ adhippÈyo. KokÈlikohÊti-Èdi nidÈnaniddeso. Tattha hi-saddo kÈraÓe. IdaÑ vuttaÑ hoti–yasmÈ KokÈliko1 arakkhitacittatÈya aggasÈvakesu cittaÑ padosetvÈ PadumanirayaÑ upapanno, tasmÈ duggatiyo jahitukÈmo rakkhitacitto assÈti BhagavÈ sati-Èrakkhena cetasÈ samannÈgato sabbÈ duggatiyo jahatÊti attho. Suttamhi vuttaÑ “satiyÈ cittaÑ rakkhitabban”ti desanÈnusandhidassanaÑ.

Catuby|hahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 252; AÑ 3. 393; Khu 1. 379 piÔÔhesupi passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 178

7. ŒvaÔÔahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

69. Nekkhammasa~kappabahulo kasiÓavasena mettÈdivasena vÈ laddhÈya cittekaggatÈsa~khÈtÈya cittamaÒj|sÈya cittaÑ ÔhapetvÈ1 samÈdhiÑyeva vÈ yathÈladdhaÑ saÑkilesato rakkhitacitto nÈma hotÊti vuttaÑ “tasmÈ rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaroti ayaÑ samatho”ti. PaÒÒÈpadhÈnÈ vipassanÈti Èha “sammÈdiÔÔhipurekkhÈroti ayaÑ vipassanÈ”ti. Ariyamaggena dukkhasacce pariÒÒÈte udayabbayadassanaÑ matthakappattaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ “ÒatvÈna udayabbayanti dukkhapariÒÒÈ”ti. “YaÑkiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti hi maggaÒÈÓassa pavattidassanÈti. ImÈni cattÈri saccÈnÊti catusaccadhammavasena ÈvaÔÔanaÑ niÔÔhapeti. Tattha purimena saccadvayaÔÔhapanena visabhÈgadhammavasena, pacchimena sabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔananti daÔÔhabbaÑ.

ŒvaÔÔahÈrasampÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. VibhattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ

70. Kusalapakkho kusalapakkhena niddisitabboti rakkhitacittassÈti satisaÑvaro, so chabbidho dvÈravasena cakkhudvÈrasaÑvaro yÈva manodvÈrasaÑvaroti. SammÈsa~kappo tividho nekkhammasa~kappo abyÈpÈdasa~kappo avihiÑsÈsa~kappoti. SammÈdiÔÔhi aÔÔhavidhÈ dukkhe ÒÈÓaÑ -pa- idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu ÒÈÓanti. UdayabbayaÒÈÓaÑ paÒÒÈsavidhaÑ avijjÈsamudayÈ r|pasamudayo -pa- vipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi viÒÒÈÓakkhandhassa vayaÑ passati. ThinamiddhÈbhibhavanaÑ catubbidhaÑ catumaggavasena. Tattha satisaÑvaro lokiyalokuttaravasena duvidho. Tesu lokiyo kÈmÈvacarova, lokuttaro dassanabhÈvanÈbhedato duvidho. Ekameko cettha catusatipaÔÔhÈnabhedato catubbidho. Esa nayo sammÈsa~kappÈdÊsupi.

AyaÑ pana viseso–sammÈsa~kappo paÔhamajjhÈnavasena r|pÈvacarotipi nÊharitabbo. PadaÔÔhÈnavibhÈgo padaÔÔhÈnahÈrasampÈte vuttanayena ______________________________________________________________ 1. ®hapento (Ka)


vattabbo. Akusalapakkhe asaÑvaro cakkhu-asaÑvaro -pa- kÈya-asaÑvaro copanakÈya-asaÑvaro vÈcÈ-asaÑvaro mano-asaÑvaroti aÔÔhavidho. MicchÈsa~kappo kÈmavitakkÈdivasena tividho. AÒÒÈÓaÑ “dukkhe aÒÒaÓan”ti-ÈdinÈ aÔÔhavidhÈ vibhattaÑ. SammÈdiÔÔhipaÔipakkhato micchÈdiÔÔhi dvÈsaÔÔhividhena veditabbÈ. ThinamiddhaÑ uppattibh|mito paÒcavidhanti evaÑ akusalapakkhe vibhatti veditabbÈ.

VibhattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. ParivattanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

71. ParivattanahÈre ÈvaÔÔahÈre vuttanayena samathavipassanÈniddhÈraÓaÑ akatvÈ “samathavipassanÈya bhÈvitÈyÈ”ti Èha. LokiyÈ cettha samathavipassanÈ daÔÔhabbÈ. PaÔipakkhenÈti “arakkhitena cittenÈ”ti gÈthÈya paÔipakkhenÈti adhippÈyo. Atha vÈ vibhattihÈre niddiÔÔhassa akusalapakkhassa paÔipakkhenÈti attho.

ParivattanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. VevacanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

72. “MÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho manoviÒÒÈÓadhÈt|”ti1 ca cittassa vevacanaÑ. “Takko vitakko sa~kappo appanÈ byappanÈ cetaso abhiniropanÈ”ti1 ca sammÈsa~kappassa. “PaÒÒÈ pajÈnanÈ vicayo pavicayo”ti-ÈdinÈ2 sammÈdiÔÔhiyÈ. “ThinaÑ thiyanÈ thiyitattaÑ cittassa akallatÈ akammaÒÒatÈ onÈho parinÈho antosa~koco”ti3 thinassa. “AkallatÈ akammaÒÒatÈ kÈyÈlasiyaÑ supyaÑ supyanÈ supitattan”ti3 middhassa. “Bhikkhako bhikkh|”ti-ÈdinÈ4 bhikkhupadassa. “Duggati apÈyo vinipÈto vaÔÔadukkhaÑ saÑsÈro”ti-ÈdinÈ duggatiyÈ vevacanaÑ veditabbaÑ.

VevacanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 18 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 19 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 233 piÔÔhe. 4. Vi 1. 28 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 180

11. PaÒÒattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ

73. AdhiÔÔhahitvÈ rakkhantiyÈ satiyÈ rakkhiyamÈnaÑ cittaÑ tassÈ adhiÔÔhÈnaÑ viya hotÊti katvÈ vuttaÑ “rakkhitacittassÈti padaÔÔhÈnapaÒÒatti satiyÈ”ti. SesaÑ imasmiÑ paÒÒattihÈrasampÈte ito paresu otaraÓasodhanahÈrasampÈtesupi apubbaÑ natthi. HeÔÔhÈ vuttanayameva.

PaÒÒattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

14. AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

76. AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈte sammÈdiÔÔhi nÈma yaÑ dukkhe ÒÈÓanti-ÈdinÈ catusaccahetuhetusamuppannapaccayapaccayuppannasa~khÈtassa visayassa vasena vemattataÑ dassetvÈ puna yaÑ tattha tattha yathÈbh|taÑ ÒÈÓadassananti PÈÄipÈÄi-atthÈnaÑ avasiÔÔhavisayavaseneva vemattataÑ dÊpeti. Tattha yaÑ saccÈgamananti yaÑ saccato apaparÊtato visayassa ÈgamanaÑ, adhigamoti attho. “YaÑ paccÈgamanan”tipi pÈÔho, tassa yaÑ paÔipÈÔi1 visayassa ÈgamanaÑ, taÑtaÑvisayÈdhigamoti attho. Sesamettha parikkhÈrasamÈropanahÈrasampÈtesu yaÑ vattabbaÑ, taÑ pubbe vuttanayattÈ uttÈnameva.

AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

MissakahÈrasampÈtavaÓÓanÈ

Api cettha hÈrasampÈtaniddeso iminÈpi nayena veditabbo–

Manopubba~gamÈ dhammÈ, manoseÔÔhÈ manomayÈ. ManasÈ ce pasannena, bhÈsati vÈ karoti vÈ. Tato naÑ sukhamanveti, chÈyÈva anapÈyinÊti2.

Tattha katamo desanÈhÈrasampÈto? Manopubba~gamÈ dhammÈti manoti khandhavavatthÈnena viÒÒÈÓakkhandhaÑ deseti. ŒyatanavavatthÈnena ______________________________________________________________ 1. PaÔipÈÔiyÈ (SÊ) 2. AnupÈyinÊti (Ka) Khu 1. 13 piÔÔhe Dhammapade.


manÈyatanaÑ, dhÈtuvavatthÈnena viÒÒÈÓadhÈtuÑ, indriyavavatthÈnena manindriyaÑ. Katame dhammÈ pubba~gamÈ? Cha dhammÈ pubba~gamÈ, kusalÈnaÑ kusalam|lÈni akusalÈnaÑ akusalam|lÈni, sÈdhipatikÈnaÑ adhipati, sabbacittuppÈdÈnaÑ indriyÈni. Api ca imasmiÑ sutte mano adhippeto. YathÈ balaggassa rÈjÈ pubba~gamo, evamevaÑ dhammÈnaÑ mano pubba~gamo. Tattha tividhena mano pubba~gamo nekkhammachandena abyÈpÈdachandena avihiÑsÈchandena. Tattha alobhassa nekkhammachandena manopubba~gamaÑ, adosassa abyÈpÈdachandena manopubba~gamaÑ, amohassa avihiÑsÈchandena manopubba~gamaÑ.

ManoseÔÔhÈti mano tesaÑ dhammÈnaÑ seÔÔhaÑ visiÔÔhaÑ uttamaÑ pavaraÑ m|laÑ pamukhaÑ pÈmokkhaÑ, tena vuccati “manoseÔÔhÈ”ti. ManomayÈti manena katÈ, manena nimmitÈ, manena nibbattÈ, mano tesaÑ paccayo, tena vuccati “manomayÈ”ti. Te pana dhammÈ chandasamudÈnitÈ anÈvilasa~kappasamuÔÔhÈnÈ phassasamodhÈnÈ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho. ManasÈ ce pasannenÈti yÈ saddhÈ saddahanÈ okkappanÈ abhippasÈdo. Iti iminÈ pasÈdena upeto samupeto upagato samupagato sampanno samannÈgato, tena vuccati “pasannenÈ”ti, idaÑ manokammaÑ. BhÈsati vÈti vacÊkammaÑ. Karoti vÈti kÈyakammaÑ. Iti dasakusalakammapathÈ dassitÈ.

Tatoti dasavidhassa kusalakammassa katattÈ upacitattÈ. Nanti yo so katapuÒÒo katakusalo katabhÊruttÈÓo, taÑ puggalaÑ. Sukhanti duvidhaÑ sukhaÑ kÈyikaÑ cetasikaÒca. AnvetÊti anugacchati.

Idhassu puriso appahÊnÈnusayo saÑyojaniyesu dhammesu assÈdaÑ anupassati, so saÑyojaniyesu dhammesu assÈdaÑ anupassanto yathÈdiÔÔhaÑ yathÈsutaÑ sampattibhavaÑ pattheti. Iccassa avijjÈ ca bhavataÓhÈ ca anubaddhÈ honti, so yathÈdiÔÔhaÑ yathÈsutaÑ sampattibhavaÑ patthento pasÈdanÊyavatthusmiÑ cittaÑ pasÈdeti saddahati okappeti. So pasannacitto tividhaÑ puÒÒakiriyavatthuÑ anutiÔÔhati dÈnamayaÑ sÊlamayaÑ bhavanÈmayaÑ kÈyena vÈcÈya manasÈ. So tassa vipÈkaÑ paccanubhoti diÔÔheva dhamme upapajje vÈ aparÈpare vÈ pariyÈye. Iti kho panassa avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, saÄÈyatanapaccayÈ sukhavedanÊyo phasso,

KhuddakanikÈya 182

phassapaccayÈ vedanÈti evaÑ santaÑ taÑ sukhamanveti. TassevaÑ vedanÈya aparÈparaÑ parivattamÈnÈya uppajjati taÓhÈ. TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ -pasamudayo hotÊti.

TatthaÑ yaÑ mano, ye ca manopubba~gamÈ dhammÈ, yaÒca sukhaÑ, ime vuccanti paÒcakkhandhÈ, te dukkhasaccaÑ. TesaÑ purimakÈraÓabh|tÈ avijjÈ bhavataÓhÈ ca samudayasaccaÑ. TesaÑ pariÒÒÈya pahÈnÈya BhagavÈ dhammaÑ deseti, dukkhassa pariÒÒÈya samudayassa pahanÈya. Yena parijÈnÈti, yena pajahati, ayaÑ maggo. Yattha ca maggo pavattati, ayaÑ nirodho. ImÈni cattÈri saccÈni evaÑ ÈyatanadhÈtu-indriyamukhenÈpi niddhÈretabbÈni. Tattha samudayena assÈdo, dukkhena ÈdÊnavo, magganirodhehi nissaraÓaÑ, sukhassa anvayo phalaÑ, manasÈ pasannena kÈyavacÊsamÊhÈ upÈyo, manopubba~gamattÈ dhammÈnaÑ attano sukhakÈmena pasannena manasÈ vacÊkammaÑ kÈyakammaÒca pavattetabbanti ayaÑ Bhagavato ÈÓatti. AyaÑ desanÈhÈrasampÈto.

Tattha katamo vicayahÈrasampÈto? Mananato ÈrammaÓavijÈnanato mano. MananalakkhaÓe sampayuttesu ÈdhipaccakaraÓato pubba~gamo ÊhÈbhÈvato nissattanijjÊvaÔÔhena dhammÈ. GÈmesu gÈmaÓi viya padhÈnaÔÔhena mano seÔÔho etesanti manoseÔÔhÈ. SahajÈtÈdipaccayabh|tena manasÈ nibbattÈti manomayÈ. AkÈlussiyato, ÈrammaÓassa okappanato ca pasannena vacÊviÒÒattivipphÈrato. TathÈ sÈdiyanato ca bhÈsati. CopanakÈyavipphÈrato tathÈ sÈdiyanato ca karoti. TathÈ pasutattÈ anaÒÒattÈ ca “tato”ti vuttaÑ. Sukhanato sÈtabhÈvato iÔÔhabhÈvato ca “sukhan”ti vuttaÑ. Kat|pacitattÈ avipakkavipakattÈ ca “anvetÊ”ti vuttaÑ. KÈraÓÈyattavuttito asa~kantito ca “chÈyÈva anapÈyinÊ”ti vuttaÑ. AyaÑ anupadavicayato vicayahÈrasampÈto.

Tattha katamo yuttihÈrasampÈto? Manassa dhammÈnaÑ Èdhipaccayogato pubba~gamatÈ yujjati. Tato eva tesaÑ manassa anuvattanato dhammÈnaÑ manoseÔÔhahÈ yujjati. SahajÈtÈdipaccayavasena manasÈ nibbattattÈ dhammÈnaÑ manomayatÈ yujjati. ManasÈ pasannena samuÔÔhÈnÈnaÑ kÈyavacÊkammÈnaÑ kusalabhÈvo yujjati. Yena kusalakammaÑ upacitaÑ, taÑ chÈyÈ viya sukhaÑ anvetÊti yujjati. AyaÑ yuttihÈrasampÈto.


Tattha katamo padaÔÔhÈno hÈrasampÈto? Mano manopavicÈrÈnaÑ padaÔÔhÈnaÑ. Manopubba~gamÈ dhammÈ sabbassa kusalapakkhassa padaÔÔhÈnaÑ. “BhÈsatÊ”ti sammÈvÈcÈ, “karotÊ”ti sammÈkammanto, te sammÈ-ÈjÊvassa padaÔÔhÈnaÑ. SammÈ-ÈjÊvo sammÈvÈyÈmassa padaÔÔhÈnaÑ. SammÈvÈyÈmo sammÈsatiyÈ padaÔÔhÈnaÑ. SammÈsati sammÈsamÈdhissa padaÔÔhÈnaÑ. “ManasÈ pasannenÈ”ti ettha pasÈdo saddhindriyaÑ, taÑ sÊlassa padaÔÔhÈnaÑ. SÊlaÑ samÈdhissa padaÔÔhÈnaÑ. SamÈdhi paÒÒÈyÈti yÈva vimuttiÒÈÓadassanÈ yojetabbaÑ. AyaÑ padaÔÔhÈnahÈrasampÈto.

Tattha katamo lakkhaÓo hÈrasampÈto? “Manopubba~gamÈ dhammÈ”ti manopubba~gamatÈvacanena dhammÈnaÑ chandapubba~gamatÈpi vÊriyapubba~gamatÈpi vÊmaÑsÈpubba~gamatÈpi vuttÈ hoti ÈdhipateyyalakkhaÓena chandÈdÊnaÑ manasÈ ekalakkhaÓattÈ. TathÈ nesaÑ saddhÈdipubba~gamatÈpi vuttÈ hoti indriyalakkhaÓena saddhÈdÊnaÑ manasÈ ekalakkhaÓattÈ. “ManasÈ ce pasannenÈ”ti yathÈ manassa pasÈdasamannÈgamo taÑsamuÔÔhÈnÈnaÑ kÈyavacÊkammÈnaÑ anavajjabhÈvalakkhaÓaÑ. EvaÑ cittassa sati-ÈdisamannÈgamopi nesaÑ anavajjabhÈvalakkhaÓaÑ yonisomanasikÈrasamuÔÔhÈnabhÈvena ekalakkhaÓattÈ. “SukhamanvetÊ”ti sukhÈnugamanavacanena sukhassa paccayabh|tÈnaÑ manÈpiyar|pÈdÊnaÑ anugamo vutto hoti tesampi kammapaccayatÈya ekalakkhaÓattÈti. AyaÑ lakkhaÓahÈrasampÈto.

Tattha katamo catuby|ho hÈrasampÈto? “Manopubba~gamÈ”ti-ÈdÊsu “mano”ti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ nibbacanaÑ niruttaÑ, taÑ padatthaniddesavasena veditabbaÑ. Padattho ca vuttanayena suviÒÒeyyova. Ye sukhena atthikÈ, tehi pasannena manasÈ kÈyavacÊmanokammÈni pavattetabbÈnÊti ayamettha Bhagavato adhippÈyo. PuÒÒakiriyÈya aÒÒesampi pubba~gamÈ hutvÈ tattha tesaÑ sammÈ upanetÈro imissÈ desanÈya nidÈnaÑ “chadvÈrÈdhipatÊ rÈjÈ1, cittÈnuparivattino dhammÈ2, cittassa ekadhammassa, sabbeva vasamanvag|”ti3 evamÈdisamÈnayanena imissÈ desanÈya saÑsandanÈ desanÈnusandhi. PadÈnusandhiyo pana suviÒÒeyyÈvÈti. AyaÑ catuby|ho tÈrasampÈto. ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 150 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 10, 239 piÔÔhesu. 3. SaÑ 1. 36 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 184

Tattha katamo ÈvaÔÔo hÈrasampÈto? “Manopubba~gamÈ dhammÈ”ti tattha yÈni tÊÓi kusalam|lÈni, tÈni aÔÔhannaÑ sammattÈnaÑ hetu. Ye sammattÈ, ayaÑ aÔÔha~giko maggo. YaÑ mano sahajanÈmar|paÑ, idaÑ dukkhaÑ. AsamucchinnÈ purimanipphannÈ avijjÈ bhavataÓhÈ, ayaÑ samudayo. Yattha tesaÑ pahÈnaÑ, ayaÑ nirodhoti imÈni cattÈri saccÈni. AyaÑ ÈvaÔÔo hÈrasampÈto.

Tattha katamo vibhattihÈrasampÈto? “Manopubba~gamÈ dhammÈ, manasÈ ce pasannena, tato naÑ sukhamanvetÊ”ti nayidaÑ yathÈrutavasena gahetabbaÑ. Yo hi samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ pÈÓÈtipÈtimhi micchÈdiÔÔhike micchÈpaÔipanne sakaÑ cittaÑ pasÈdeti, pasannena ca cittena abh|taguÓÈbhitthavanavasena bhÈsati vÈ nipaccakÈraÑ vÈssa yaÑ karoti, na tato naÑ sukhamanveti. Dukkhameva pana taÑ tato cakkaÑva vahato padamanveti. Iti hi idaÑ vibhajjabyÈkaraÓÊyaÑ. YaÑ manasÈ ce pasannena bhÈsati vÈ karoti vÈ, taÒce vacÊkammaÑ kÈyakammaÒca sukhavedanÊyanti. TaÑ kissa hetu? Sammattagatehi1 sukhavedanÊyaÑ micchÈgatehi dukkhavedanÊyanti. KathaÑ panÈyaÑ pasÈdo daÔÔhabbo? NÈyaÑ pasÈdo, pasÈdapatir|pako pana micchÈdhimokkhoti vadÈmi. AyaÑ vibhattihÈrasampÈto.

Tattha katamo parivattano hÈrasampÈto? Manopubba~gamÈti-Èdi. YaÑ manasÈ paduÔÔhena bhÈsati vÈ karoti vÈ dukkhassÈnugÈmÊ. IdaÒhi suttaÑ etassa ujupaÔipakkho. AyaÑ parivattano hÈrasampÈto.

Tattha katamo vevacano hÈrasampÈto? “Manopubba~gamÈ”ti mano cittaÑ manÈyatanaÑ manindriyaÑ manoviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti pariyÈyavacanaÑ. Pubba~gamÈ purecÈrino puregÈminoti pariyÈyavacanaÑ. DhammÈ attÈ sabhÈvÈti pariyÈyavacanaÑ. SeÔÔhaÑ padhÈnaÑ pavaranti pariyÈyavacanaÑ. ManomayÈ manonibbattÈ manosambh|tÈti pariyÈyavacanaÑ. Pasannena saddahantena okappentenÈti pariyÈyavacanaÑ. SukhaÑ sÈtaÑ vedayitanti pariyÈyavacanaÑ. Anveti anugacchati anubandhatÊti pariyÈyavacanaÑ. AyaÑ vevacano hÈrasampÈto. ______________________________________________________________ 1. Samupagatehi (Ka)


Tattha katamo paÒÒattihÈrasampÈto? Manopubba~gamÈti ayaÑ manaso kiccapaÒÒatti. DhammÈti sabhÈvapaÒÒatti, kusalakammapathapaÒÒatti. ManoseÔÔhÈti padhÈnapaÒÒatti. ManomayÈti sahajÈtapaÒÒatti. PasannenÈti saddhindriyena samannÈgatapaÒÒatti, assaddhiyassa paÔikkhepapaÒÒatti. BhÈsati vÈ karoti vÈti sammÈvÈcÈsammÈkammantÈnaÑ nikkhepapaÒÒatti. Tato naÑ sukhamanvetÊti kammassa phalÈnubandhapaÒÒatti, kammassa avinÈsapaÒÒattÊti. AyaÑ paÒÒattihÈrasampÈto.

Tattha katamo otaraÓo hÈrasampÈto? Manoti viÒÒÈÓakkhandho. DhammÈti vedanÈsaÒÒÈsa~khÈrakkhandhÈ. BhÈsati vÈ karoti vÈti kÈyavacÊviÒÒattiyo. TÈsaÑ nissayÈ cattÈro mahÈbh|tÈti r|pakkhandhoti ayaÑ khandhehi otaraÓo. Manoti abhisa~khÈraviÒÒÈÓanti manoggahaÓena avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ gahitÈti. Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ -pasamudayo hotÊti ayaÑ paÔiccasamuppÈdena otaraÓoti. AyaÑ otaraÓo hÈrasampÈto.

Tattha katamo sodhano hÈrasampÈto? Manoti Èrambho neva padasuddhi, na Èrambhasuddhi. Manopubba~gamÈti padasuddhi, na Èrambhasuddhi. TathÈ dhammÈti yÈva sukhanti padasuddhi, na Èrambhasuddhi. SukhamanvetÊti pana padasuddhi ceva Èrambhasuddhi cÈti. AyaÑ sodhano hÈrasampÈto.

Tattha katamo adhiÔÔhÈno hÈrasampÈto? Manopubba~gamÈ dhammÈ, manoseÔÔhÈ manomayÈti ekattatÈ. ManasÈ ce pasannenÈti vemattatÈ, tathÈ manasÈ ce pasannenÈti ekattatÈ. BhÈsati vÈ karoti vÈti vemattatÈ, tathÈ manasÈ ce pasannenÈti ekattatÈ. So pasÈdo duvidho ajjhattaÒca byÈpÈdavikkhambhanato, bahiddhÈ ca okappanato. TathÈ sampattibhavahetubh|topi vaÉÉhihetubh|tovÈti ayaÑ vemattatÈ. TayidaÑ suttaÑ dvÊhi ÈkÈrehi adhiÔÔhÈtabbaÑ hetunÈ ca yo pasannamÈnaso, vipÈkena ca yo sukhavedanÊyoti. AyaÑ adhiÔÔhÈno hÈrasampÈto.

Tattha katamo parikkhÈro hÈrasampÈto? Manopubba~gamÈti ettha manoti kusalaviÒÒÈÓaÑ. Tassa ca ÒÈÓasampayuttassa alobho adoso amohoti tayo sampayuttÈ het|, ÒÈÓavippayuttassa

KhuddakanikÈya 186

alobho adosoti dve sampayuttÈ het|. SabbesaÑ avisesena yonisomanasikÈro hetu, cattÈri sampatticakkÈni paccayo. TathÈ saddhammassavanaÑ, tassa ca dÈnÈdivasena pavattamÈnassa deyyadhammÈdayo paccayo. DhammÈti cettha vedanÈdÊnaÑ iÔÔhÈrammaÓÈdayo. TathÈ tayo1 viÒÒÈÓassa, vedanÈdayo pasÈdassa, saddheyyavatthukusalÈbhisa~khÈro vipÈkasukhassa paccayoti. AyaÑ parikkhÈro hÈrasampÈto.

Tattha katamo samÈropano hÈrasampÈto? Manopubba~gamÈ dhammÈti manoti puÒÒacittaÑ, taÑ tividhaÑ dÈnamayaÑ sÊlamayaÑ bhÈvanÈmayanti. Tattha dÈnamayassa alobho padaÔÔhÈnaÑ, sÊlamayassa adoso padaÔÔhÈnaÑ, bhÈvanÈmayassa amoho padaÔÔhÈnaÑ. SabbesaÑ abhippasÈdo padaÔÔhÈnaÑ,”saddhÈjÈto upasa~kamati, upasa~kamanto payirupasatÊ”ti2 suttaÑ vitthÈretabbaÑ. KusalacittaÑ sukhassa iÔÔhavipÈkassa padaÔÔhÈnaÑ. YonisomanasikÈro kusalacittassa padaÔÔhÈnaÑ. Yoniso hi manasi karonto kusalacittaÑ adhiÔÔhÈti kusalacittaÑ bhÈveti, so anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ janeti, uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ -pa- padahati. TassevaÑ cat|su sammappadhÈnesu bhÈviyamÈnesu cattÈro satipaÔÔhÈnÈ yÈva ariyo aÔÔha~giko maggo bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchatÊti ayaÑ bhÈvanÈya samÈropanÈ. Sati ca bhÈvanÈya pahÈnaÒca siddhamevÈti. AyaÑ samÈropano hÈrasampÈto.

TathÈ–

Dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhati, SaÑyamato veraÑ na cÊyati. Kusalo ca jahÈti pÈpakaÑ, RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti3.

Tattha dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu vuttaÑ. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti sÊlamayaÑ puÒÒakiriyavatthu vuttaÑ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti lobhassa ca dosassa ca mohassa ca pahÈnamÈha. Tena bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu vuttaÑ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti anupÈdÈparinibbÈnamÈha. ______________________________________________________________ 1. TathÈ phasso (Ka) 2. Ma 2. 145 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 113; Khu 1. 183; Khu 10. 187 piÔÔhesu.


Dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti alobho kusalam|laÑ. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti adoso kusalam|laÑ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti amoho kusalam|laÑ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti tesaÑ nissaraÓaÑ vuttaÑ.

Dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti sÊlakkhandhassa padaÔÔhÈnaÑ. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti samÈdhikkhandhassa padaÔÔhÈnaÑ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti paÒÒÈkkhandhassa vimuttikkhandhassa padaÔÔhÈnaÑ. DÈnena oÄÈrikÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnaÑ, sÊlena majjhimÈnaÑ, paÒÒÈya sukhumÈnaÑ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti katÈvÊbh|miÑ dasseti.

Dadato puÒÒaÑ -pa- jahÈti pÈpakanti sekkhabh|mi dassitÈ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti aggaphalaÑ vuttaÑ.

TathÈ dadato puÒÒaÑ -pana cÊyatÊti lokiyakusalam|laÑ vuttaÑ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti lokuttarakusalam|laÑ vuttaÑ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti lokuttarassa kusalam|lassa phalaÑ vuttaÑ.

Dadato -pana cÊyatÊti puthujjanabh|mi dassitÈ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti sekkhabh|mi dassitÈ. RÈgadosamokkhayÈ sa nibbutoti asekkhabh|mi dassitÈ.

Dadato -pana cÊyatÊti saggagÈminÊ paÔipadÈ vuttÈ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti sekkhavimutti. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti asekkhavimutti vuttÈ.

Dadato -pana cÊyatÊti dÈnakathaÑ sÊlakathaÑ saggakathaÑ lokiyÈnaÑ dhammÈnaÑ desanamÈha. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti loke ÈdÊnavÈnupassanÈya saddhiÑ sÈmukkaÑsikaÑ dhammadesanamÈha. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti tassÈ desanÈya phalamÈha.

Dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti dhammadÈnaÑ ÈmisadÈnaÒca vadati. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓiyÈ sattÈnaÑ abhayadÈnaÑ vadati. EvaÑ sabbÈnipi sikkhÈpadÈni vitthÈretabbÈni. Tena ca sÊlasaÑyamena sÊle patiÔÔhito cittaÑ saÑyameti, tassa samatho pÈrip|riÑ gacchati. EvaÑ so samathe Ôhito vipassanÈkosallayogato kusalo ca

KhuddakanikÈya 188

jahÈti pÈpakaÑ rÈgaÑ jahÈti, dosaÑ jahÈti, mohaÑ jahÈti, ariyamaggena sabbepi pÈpake akusale dhamme jahÈti. EvaÑ paÔipanno ca rÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti rÈgÈdÊnaÑ parikkhayÈ dvepi vimuttiyo adhigacchatÊti ayaÑ suttaniddeso.

Tattha katamo desanÈhÈrasampÈto? ImasmiÑ sutte kiÑ desitaÑ? Dve sugatiyo devÈ ca manussÈ ca, dibbÈ ca paÒca kÈmaguÓÈ, mÈnusakÈ ca paÒca kÈmaguÓÈ, dibbÈ ca paÒcupÈdÈnakkhandhÈ, mÈnusakÈ ca paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. IdaÑ vuccati dukkhaÑ ariyasaccaÑ. Tassa kÈraÓabhÈvena purimapurimanipphannÈ taÓhÈ samudayo ariyasaccaÑ. TayidaÑ vuccati assÈdo ca ÈdÊnavo ca. Sabbassa purimehi dvÊhi padehi niddeso “dadato -pana cÊyatÊ”ti. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti maggo vutto. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti dve nibbÈnadhÈtuyo sa-upÈdisesÈ ca anupÈdisesÈ ca. IdaÑ nissaraÓaÑ. PhalÈdÊni pana yathÈrahaÑ veditabbÈnÊti. AyaÑ desanÈhÈrasampÈto.

Vicayoti “dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊ”ti iminÈ paÔhamena padena tividhampi dÈnamayaÑ sÊlamayaÑ bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu vuttaÑ. Dasavidhassapi deyyadhammassa pariccÈgo vutto. TathÈ chabbidhassapi r|pÈdi-ÈrammaÓassa. “SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊ”ti dutiyena padena averÈ asapattÈ abyÈpÈdÈ ca paÔipadÈ vuttÈ. “Kusalo ca jahÈti pÈpakan”ti tatiyena padena ÒÈÓuppÈdo aÒÒÈÓanirodho sabbopi ariyo aÔÔha~giko maggo sabbepi bodhipakkhiyÈ dhammÈ vuttÈ. “RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbuto”ti rÈgakkhayena rÈgavirÈgÈ cetovimutti, mohakkhayena avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti vuttÈti. AyaÑ vicayo hÈrasampÈto.

YuttÊti dÈne Ôhito ubhayaÑ parip|reti macchariyappahÈnaÒca puÒÒÈbhisandaÒcÈti atthesÈ yutti. SÊlasaÑyame Ôhito ubhayaÑ parip|reti upacÈrasamÈdhiÑ appanÈsamÈdhiÒcÈti atthesÈ yutti. PÈpake dhamme pajahanto dukkhaÑ parijÈnÈti, nirodhaÑ sacchikaroti, maggaÑ bhÈvetÊti atthesÈ yutti. RÈgadosamohesu sabbaso parikkhÊÓesu anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyatÊti atthesÈ yuttÊti. AyaÑ yuttihÈrasampÈto.


PadaÔÔhÈnanti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti cÈgÈdhiÔÔhÈnassa padaÔÔhÈnaÑ. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti saccÈdhiÔÔhÈnassa padaÔÔhÈnaÑ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti paÒÒÈdhiÔÔhÈnassa padaÔÔhÈnaÑ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti upasamÈdhiÔÔhÈnassa padaÔÔhÈnanti. AyaÑ padaÔÔhÈno hÈrasampÈto.

LakkhaÓoti “dadato”ti etena peyyavajjaÑ atthacariyaÑ samÈnattattÈ ca dassitÈti veditabbÈ sa~gahavatthubhÈvena ekalakkhaÓattÈ. “SaÑyamato”ti etena khantimettÈ-avihiÑsÈ-anuddayÈdayo dassitÈti veditabbÈ verÈnuppÈdanalakkhaÓena ekalakkhaÓattÈ. “VeraÑ na cÊyatÊ”ti etena hirÊ-ottappa-appicchatÈsantuÔÔhitÈdayo dassitÈ verÈvaÉÉhanena ekalakkhaÓattÈ. TathÈ ahirÊkÈnottappÈdayo acetabbabhÈvena ekalakkhaÓattÈ. “Kusalo”ti etena kosalladÊpanena sammÈsa~kappÈdayo dassitÈ magga~gÈdibhÈvena ekalakkhaÓattÈ. “JahÈti pÈpakan”ti etena pariÒÒÈbhisamayÈpadayopi dassitÈ abhisamayalakkhaÓena ekalakkhaÓattÈ. “RÈgadosamohakkhayÈ”ti etena avasiÔÔhakilesÈdÊnampi khayÈ dassitÈ khepetabbabhÈvena ekalakkhaÓattÈti ayaÑ lakkhaÓo.

Catuby|hoti dadatoti gÈthÈyaÑ Bhagavato ko adhippÈyo? Ye mahÈbhogataÑ patthayissanti, te dÈnaÑ dassanti dÈliddiyappahÈnÈya. Ye averataÑ icchanti, te paÒca verÈni pajahissanti. Ye kusaladhammehi chandakÈmÈ, te aÔÔha~gikaÑ maggaÑ bhÈvessanti. Ye nibbÈyitukÈmÈ, te rÈgadosamohaÑ pajahissantÊti ayamettha Bhagavato adhippÈyo. EvaÑ nibbacananidÈnasandhayo vattabbÈti. AyaÑ catuby|ho.

ŒvaÔÔoti yaÒca adadato macchariyaÑ, yaÒca asaÑyamato veraÑ, yaÒca akusalassa pÈpassa appahÈnaÑ, ayaÑ paÔipakkhaniddesena samudayo. Tassa alobhena ca adosena ca amohena ca dÈnÈdÊhi pahÈnaÑ, imÈni tÊÓi kusalam|lÈni. TesaÑ paccayo aÔÔha sammattÈni, ayaÑ maggo. Yo rÈgadosamohÈnaÑ khayo, ayaÑ nirodhoti. AyaÑ ÈvaÔÔo.

VibhattÊti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti ekaÑsena yo bhayahetu deti, rÈgahetu deti, ÈmisakiÒcikkhahetu deti, na tassa puÒÒaÑ vaÉÉhati. YaÒca daÓÉadÈnaÑ satthadÈnaÑ paraviheÔhanatthaÑ apuÒÒaÑ assa pavaÉÉhati. YaÑ pana kusalena cittena anukampanto vÈ apacÈyamÈno vÈ annaÑ deti, pÈnaÑ vatthaÑ

KhuddakanikÈya 190

yÈnaÑ mÈlÈgandhavilepanaÑ seyyÈvasathaÑ padÊpeyyaÑ deti, sabbasattÈnaÑ vÈ abhayadÈnaÑ deti, mettacitto hitajjhÈsayo nissaraÓasaÒÒÊ dhammaÑ deseti. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti ekaÑsena abhay|paratassa cÊyati, kiÑ kÈraÓaÑ? YaÑ asamattho, bhay|parato diÔÔhadhammikassa bhÈyati “mÈ maÑ rÈjÈno gahetvÈ hatthaÑ vÈ chindeyyuÑ -pa- jÊvantampi s|le uttÈseyyun”ti, tena saÑyamena averaÑ ciyati. Yo pana evaÑ samÈno veraÑ na ciyati. Yo pana evaÑ samÈdiyati, pÈÓÈtipÈtassa pÈpako vipÈko diÔÔhe ceva dhamme abhisamparÈye ca, evaÑ sabbassa akusalassa, so tato Èramati, iminÈ saÑyamena ceraÑ na ciyati. SaÑyamo nÈma sÊlaÑ. TaÑ catubbidhaÑ cetanÈ sÊlaÑ, cetasikaÑ sÊlaÑ, saÑvaro sÊlaÑ, avÊtikkamo sÊlanti. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti pÈpapahÈyakÈ sattattiÑsa bodhipakkhiyÈ dhammÈ vattabbÈti. AyaÑ vibhatti.

Parivattanoti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhati, adadatopi puÒÒaÑ pavaÉÉhati, na dÈnamayikaÑ. SaÑyamato veraÑ na ciyati asaÑyamatopi veraÑ na ciyati, yaÑ dÈnena paÔisa~khÈnabalena bhÈvanÈbalena. Kusalo ca jahÈti pÈpakaÑ. Akusalo pana na jahÈti. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbuto. TesaÑ aparikkhayÈ natthi nibbutÊti. AyaÑ parivattano.

Vevacanoti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhati. PariccÈgato kusalaÑ upaciyati. Anumodatopi puÒÒaÑ pavaÉÉhati cittappasÈdatopi veyyÈvaccakiriyÈyapi. SaÑyamatoti sÊlasaÑvarato soraccato. VeraÑ na cÊyatÊti pÈpaÑ na vaÉÉhati, akusalaÑ na vaÉÉhati. Kusaloti paÓÉito nipuÓo medhÈvÊ parikkhako. JahÈtÊti samucchindati samugghÈÔeti. AyaÑ vevacano.

PaÒÒattÊti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti lobhassa paÔinissaggapaÒÒatti, alobhassa nikkhepapaÒÒatti. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti dosassa vikkhambhanapaÒÒatti, adosassa nikkhepapaÒÒatti. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti mohassa samugghÈtapaÒÒatti, amohassa bhÈvanÈpaÒÒatti. RÈgadosamohassa pahÈnapaÒÒatti, alobhÈdosÈmohassa bhÈvanÈpaÒÒatti. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti kilesÈnaÑ paÔippassaddhipaÒÒatti, nibbÈnassa sacchikiriyapaÒÒattÊti. AyaÑ paÒÒatti.


OtaraÓoti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti dÈnaÑ nÈma saddhÈdÊhi indriyehi hotÊti ayaÑ indriyehi otaraÓo. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti saÑyamo nÈma sÊlakkhandhoti ayaÑ khandhehi otaraÓo. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti pÈpappahÈnaÑ nÈma tÊhi vimokkhehi hoti. TesaÑ upÈyabh|tÈni tÊÓi vimokkhamukhÈnÊti ayaÑ vimokkhamukhehi otaraÓo. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti vimuttikkhandho. So ca dhammadhÈtu dhammÈyatanaÒcÈti ayaÑ dhÈt|hi ca Èyatanehi ca otaraÓoti. AyaÑ otaraÓo.

Sodhanoti dadatoti-ÈdikÈ padasuddhi, no Èrambhasuddhi. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti ayaÑ padasuddhi ca Èrambhasuddhi cÈti. AyaÑ sodhano.

AdhiÔÔhÈnoti dadatoti ayaÑ ekattatÈ, cÈgo pariccÈgo dhammadÈnaÑ ÈmisadÈnaÑ abhayadÈnaÑ, aÔÔha dÈnÈni vitthÈretabbÈni. AyaÑ vemattatÈ. SaÑyamoti ayaÑ ekattatÈ. PÈtimokkhasaÑvaro satisaÑvaroti ayaÑ vemattatÈ. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti ayaÑ ekattatÈ. SakkÈyadiÔÔhiÑ pajahati vicikicchaÑ pajahatÊti-ÈdikÈ ayaÑ vemattatÈ. RÈgadosamohakkhayÈ sa nibbutoti ayaÑ ekattatÈ. Sa-upÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu anupÈdisesÈ nibbÈnadhÈt|ti ayaÑ vemattatÈti. AyaÑ adhiÔÔhÈno.

ParikkhÈroti dÈnassa pÈmojjaÑ paccayo. Alobho hetu, saÑyamassa hirottappÈdayo paccayo. YonisomanasikÈro adoso ca hetu, pÈpappahÈnassa samÈdhi yathÈbh|taÒÈÓadassanaÒca paccayo. Tisso anupassanÈ hetu, nibbutiyÈ maggasammÈdiÔÔhi hetu, sammÈsa~kappÈdayo paccayoti. AyaÑ parikkhÈro.

SamÈropano hÈrasampÈtoti dadato puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu, taÑ sÊlassa padaÔÔhÈnaÑ. SaÑyamato veraÑ na cÊyatÊti sÊlamayaÑ puÒÒakiriyavatthu, taÑ samÈdhissa padaÔÔhÈnaÑ. SÊlena hi jhÈnenapi rÈgÈdikilesÈ na cÊyanti. Yepissa tappaccayÈ uppajjeyyuÑ ÈsavÈ vighÈtapariÄÈhÈ, tepissa na honti. Kusalo ca jahÈti pÈpakanti pahÈnapariÒÒÈ, taÑ bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu. RÈgadosamohakkhayÈ

KhuddakanikÈya 192

sa nibbutoti rÈgassapi khayÈ dosassapi khayÈ mohassapi khayÈ. Tattha rÈgoti yo rÈgo sÈrÈgo cetaso sÈrajjanÈ lobho lubbhanÈ lubbhitattaÑ abhijjhÈ lobho akusalam|laÑ. Dosoti yo doso dussanÈ dussitattaÑ byÈpÈdo cetaso byÈpajjanÈ doso akusalam|laÑ. Mohoti yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ anabhisamayo asambodho appaÔivedho dummejjhaÑ bÈlyaÑ asampajaÒÒaÑ moho akusalam|laÑ. Iti imesaÑ rÈgÈdÊnaÑ khayo nirodho paÔinissaggo nibbuti nibbÈyanÈ parinibbÈnaÑ sa-upÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu anupÈdisesÈ nibbÈnadhÈt|ti. AyaÑ samÈropano hÈrasampÈto.

MissakahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

NayasamuÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ

79. EvaÑ nÈnÈsuttavasena ekasuttavasena ca hÈravicÈraÑ dassetvÈ idÈni nayavicÈraÑ dassetuÑ “tattha katamaÑ nayasamuÔÔhÈnan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. KasmÈ panettha yathÈ “tattha katamo desanÈhÈro, assÈdÈdÊnavatÈti gÈthÈ. AyaÑ desanÈhÈro kiÑ desayatÊ”ti-ÈdinÈ hÈraniddeso Èraddho, evaÑ “tattha katamo nandiyÈvaÔÔo, taÓhaÒca avijjampi cÈti gÈthÈ, ayaÑ nandiyÈvaÔÔo kiÑ nayatÊ”ti-ÈdinÈ anÈrabhitvÈ samuÔÔhÈnamukhena Èraddhanti? Vuccate–hÈranayÈnaÑ visayabhedato. YathÈ hi hÈrÈ byaÒjanamukhena suttassa atthasaÑvaÓÓanÈ, na evaÑ nayÈ. NayÈ pana nÈnÈsuttato niddhÈritehi taÓhÈvijjÈdÊhi m|lapadehi catusaccayojanÈya nayato anubujjhiyamÈno dukkhÈdi-attho. So hi maggaÒÈÓaÑ nayati sampÈpetÊti nayo. PaÔivijjhantÈnaÑ pana ugghaÔitaÒÒu-ÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ veneyyÈnaÑ vasena m|lapadavibhÈgato tidhÈ vibhattÈ. Ekameko cettha yato neti, yaÒca neti, tesaÑ saÑkilesavodÈnÈnaÑ vibhÈgato dvisa~gaho catucha-aÔÔhadiso cÈti bhinno hÈranayÈnaÑ visayo. TathÈ hi vuttaÑ “hÈrÈ byaÒjanavicayo, suttassa nayÈ tayo ca suttattho”ti1. EvaÑ visiÔÔhavisayattÈ hÈranayÈnaÑ hÈrehi aÒÒathÈ naye niddisanto “tattha katamaÑ nayasamuÔÔhÈnan”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 1 piÔÔhe.


TatthÈyaÑvacanattho–samuÔÔhahanti etenÈti samuÔÔhÈnaÑ. Ke samuÔÔhahanti? NayÈ. NayÈnaÑ samuÔÔhÈnaÑ nayasamuÔÔhÈnaÑ. KiÑ pana taÑ? TaÑtaÑm|lapadehi catusaccayojanÈ. SÈ hi nandiyÈvaÔÔÈdÊnaÑ nayÈnaÑ uppattiÔÔhÈnatÈya samuÔÔhÈnaÑ bh|mÊti ca vuccati. TathÈ ca vakkhati “ayaÑ vuccati nandiyÈvaÔÔassa nayassa bh|mÊ”ti1. PubbÈ koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya ca bhavataÓhÈya cÈti-Èdi nandiyÈvaÔÔassa nayassa bh|midassanaÑ. Tattha pubbÈ koÔi na paÒÒÈyatÊti asukassa nÈma Buddhassa Bhagavato, asukassa vÈ cakkavattino kÈle avijjÈ bhavataÓhÈ ca uppannÈ. Tato pubbe nÈhosÊti evaÑ avijjÈbhavataÓhÈnaÑ na kÈci purimÈ mariyÈdÈ upalabbhati. KasmÈ? AnamataggattÈ saÑsÈrassa. VuttaÒhetaÑ “anamataggoyaÑ bhikkhave saÑsÈro, pubbÈ koÔi na paÒÒÈyatÊ”ti2 vitthÈro. TatthÈti avijjÈbhavataÓhÈsu. Yadipi avijjÈya saÑyojanabhÈvo, taÓhÈya ca nÊvaraÓabhÈvo PÈÄiyaÑ vutto, tathÈpi avijjÈya paÔicchÈditÈdÊnavehi bhavehi taÓhÈ saÑyojetÊti imassa atthassa dassanatthaÑ “avijjÈnÊvaraÓaÑ taÓhÈsaÑyojanan”ti vuttaÑ.

AvijjÈsaÑyuttÈti avijjÈya missitÈ, avijjÈya vÈ abhinivesavatth|su baddhÈ. AvijjÈpakkhena vicarantÊti avijjÈpakkhena avijjÈsahÈyena dvÈdasavidhena vipallÈsena abhinivesavatthubh|te ÈrammaÓe pavattanti. Te vuccanti diÔÔhicaritÈti te avijjÈbhibh|tÈ r|pÈdÊni niccÈdito abhinivisantÈ diÔÔhicaritÈti vuccanti, diÔÔhicaritÈ nÈmÈti attho. TaÓhÈpakkhenÈti aÔÔhasatataÓhÈvicaritena. DiÔÔhivicarite taÓhÈvicarite ca paÔipattiyÈ vibhajitvÈ dassetuÑ “diÔÔhicaritÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha attakilamathÈnuyoganti attano kÈyassa kilissanapayogaÑ attaparitÈpanapaÔipattiÑ. KÈmasukhallikÈnuyoganti kÈmasukhassa allÊyanapayogaÑ kÈmesu pÈtabyataÑ.

Yadipi bÈhirakÈ “dukkhaÑ taÓhÈ”ti ca jÈnanti “idaÑ dukkhaÑ, ettakaÑ dukkhan”ti, “ayaÑ taÓhÈ, ayaÑ tassÈ virÈgo”ti pariÒÒeyyapahÈtabbabhÈvena pana na jÈnanti, iti pavattipavattihetumattampi na jÈnanti. KÈ pana kathÈ nivattinivattihet|s|ti Èha “ito bahiddhÈ natthi saccavavatthÈnan”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 93 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 387; Abhi 4. 30 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 194

Tattha saccappakÈsanÈti saccadesanÈ. SamathavipassanÈkosallanti samathavipassanÈsu bhÈvanÈkosallaÑ, tÈsu uggahaparipucchÈsavanamanasikÈrakosallaÑ vÈ. VipassanÈdhiÔÔhÈnaÒcettha samathaÑ adhippetaÑ. UpasamasukhappattÊti kilesÈnaÑ v|pasamasukhÈdhigamo. ViparÊtacetÈti micchÈbhiniviÔÔhacetÈ. Natthi sukhena sukhanti yaÑ anavajjapaccayaparibhogasukhena kÈyaÑ cittaÒca paÔippassaddhadarathaÑ katvÈ ariyehi pattabbaÑ upasamasukhaÑ, taÑ paÔikkhipati. DukkhenÈti kÈyakhedanadukkhena.

So lokaÑ vaÉÉhayatÊti so kÈme paÔisevento attabhÈvasa~khÈtaÑ lokaÑ vaÉÉheti pÊneti. PuttanattuparamparÈya vÈ1 saÑsÈrassa anupacchedanato sattalokaÑ vaÉÉheti. BahuÑ puÒÒaÑ pasavatÊti attano paÒcahi kÈmaguÓehi santappanena puttamukhadassanena ca bahuÑ puÒÒaÑ uppÈdeti. Abhinivesassa nÈtidaÄhatÈya evaÑsaÒÒÊ. DaÄhatÈya evaÑdiÔÔhÊ dukkhena sukhaÑ patthayamÈnÈ attakilamathÈnuyogamanuyuttÈ kÈmesu puÒÒasaÒÒÊ kÈmasukhallikÈnuyogamanuyuttÈ ca viharantÊti yojetabbaÑ.

TadabhiÒÒÈ santÈti tathÈsaÒÒino samÈnÈ. Rogameva vaÉÉhayantÊti attabhÈvarogameva kilesarogameva vÈ aparÈparaÑ vaÉÉhenti. GaÓÉasallesupi eseva nayo. RÈgÈbhitunnÈti yathÈvuttarogabyÈdhitÈ. GaÓÉapaÔipÊÄitÈti yathÈvuttagaÓÉabÈdhitÈ. SallÈnuviddhÈti yathÈvuttasallena anupaviÔÔhÈ. UmmujjanimujjÈnÊti upapajjanacavanÈni. UgghÈtanigghÈtanti uccÈvacabhÈvaÑ. RogagaÓÉasallabhesajjanti yathÈvuttarogÈditikicchanaÑ, samathavipassanaÑ sandhÈya vadati. TenevÈha “samathavipassanÈ roganigghÈtakabhesajjan”ti. Tattha roganigghÈtakanti rogav|pasamanaÑ. “SaÑkileso dukkhan”ti-ÈdinÈ saccÈni tesaÑ pariÒÒeyyÈdibhÈvena katheti.

Tattha saÑkileso dukkhanti attakilamathÈnuyogakÈmasukhallikÈnuyogasaÑkilesavanto, tehi vÈ saÑkilissamÈno r|pÈr|pakÈyo dukkhaÑ ariyasaccaÑ. Tadabhisa~go taÓhÈti tattha abhisa~go Èsa~goti laddhanÈmÈ taÓhÈ. 80. IdÈni diÔÔhicaritataÓhÈcaritÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhidassane2 pavattibhedaÑ dassetuÑ “diÔÔhicaritÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha diÔÔhicaritÈ r|paÑ attato ______________________________________________________________ 1. PuttanattaparaÑparÈya vÈ (Ka) 2. SakkÈyadassane (SÊ)


upagacchantÊti diÔÔhicaritÈ diÔÔhÈbhinivesassa balavabhÈvato r|paÑ “attÈ”ti gaÓhanti. TesaÒhi attÈbhiniveso balavÈ, na tathÈ attaniyÈbhiniveso. Esa nayo vedananti-ÈdÊsupi. TaÓhÈcaritÈ r|pavantaÑ attÈnanti taÓhÈcaritÈ taÓhÈbhinivesassa balavabhÈvato r|paÑ attano kiÒcanapalibodhabhÈve ÔhapetvÈ avasesaÑ vedanÈdiÑ “attÈ”ti gaÓhanti. Attani vÈ r|panti attÈdhÈraÑ vÈ r|paÑ. R|pasmiÑ vÈ attÈnanti r|pÈdhÈraÑ vÈ attÈnaÑ. VedanÈvantanti-ÈdÊsupi eseva nayo. EtesaÒhi attaniyÈbhiniveso balavÈ, na tathÈ attÈbhiniveso. TasmÈ yathÈladdhaÑ attaniyanti kappetvÈ tadaÒÒaÑ “attÈ”ti gaÓhanti. AyaÑ vuccati vÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhÊti ayaÑ paÒcasu upÈdÈnakkhandhesu ekekasmiÑ catunnaÑ catunnaÑ gÈhÈnaÑ vasena vÊsativatthukÈ sati vijjamÈne khandhapaÒcakasa~khÈte kÈye, satÊ vÈ vijjamÈnÈ tattha diÔÔhÊti sakkÈyadiÔÔhi.

LokuttarÈ sammÈdiÔÔhÊti paÔhamamaggasammÈdiÔÔhi. AnvÈyikÈti sammÈdiÔÔhiyÈ anugÈmino. YadÈ sammÈdiÔÔhi sakkÈyadiÔÔhiyÈ pajahanavasena pavattÈ, tadÈ tassÈ anuguÓabhÈvena pavattamÈnakÈti attho. Ke pana teti? Œha “sammÈsa~kappo”ti-Èdi. “Te tayo khandhÈ”ti-ÈdinÈ ariyamaggato khandhamukhena samathavipassanÈ niddhÈreti. “Tattha sakkÈyo”ti-Èdi catusaccaniddhÈraÓaÑ. TaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyameva.

Puna “tattha ye r|paÑ attato upagacchantÊ”ti-ÈdinÈ sakkÈyadassanamukhena ucchedÈdi-antadvayaÑ, majjhimaÒca paÔipadaÑ niddhÈreti. Tattha ime vuccanti ucchedavÈdinoti ime r|pÈdike paÒcakkhandhe attato upagacchantÈ r|pÈdÊnaÑ aniccabhÈvato ucchijjati attÈ vinassati na hoti paraÑ maraÓÈti evaÑ abhinivisanato “ucchedavÈdino”ti vuccanti. Ime vuccanti sassatavÈdinoti ime “r|pavantaÑ vÈ attÈnan”ti-ÈdinÈ1 r|pÈdivinimutto aÒÒo koci attÈti1 upagacchantÈ “so nicco dhuvo sassato”ti abhinivisanato “sassatavÈdino”ti vuccanti. “UcchedasassatavÈdÈ ubho antÈ, ayaÑ saÑsÈrapavattÊ”ti-Èdi saccaniddhÈraÓaÑ, taÑ suviÒÒeyyaÑ.

UcchedasassataÑ samÈsato vÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhÊti attÈ ucchijjati attÈ niccoti ca Èdippavattanato ucchedasassatadassanaÑ ______________________________________________________________ 1-1. R|pÈdivinimutto attÈ aÒÒo koci vibhattoti (Ka)

KhuddakanikÈya 196

sa~khepato vÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhi eva hoti. Sabbopi hi attavÈdo sakkÈyadiÔÔhi-antogadho evÈti. VitthÈrato dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈnÊti ucchedasassatadassanaÑ vitthÈrena1 BrahmajÈle2 ÈgatÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni. Tesanti evaÑ sa~khepavitthÈravantÈnaÑ ucchedasassatadassanÈnaÑ. PaÔipakkhoti pahÈyakapaÔipakkho. TecattÈlÊsaÑ bodhipakkhiyÈ dhammÈti aniccasaÒÒÈ dukkhasaÒÒÈ anattasaÒÒÈ pahÈnasaÒÒÈ virÈgasaÒÒÈ nirodhasaÒÒÈ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ -pa- ariyo aÔÔha~giko maggoti ete tecattÈlÊsaÑ bodhipakkhiyÈ dhammÈ.

EvaÑ vipassanÈvasena paÔipakkhaÑ dassetvÈ puna samathavasena dassetuÑ “aÔÔha vimokkhÈ dasa ca kasiÓÈyatanÈnÊ”ti vuttaÑ. DvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni mohajÈlanti dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni mohajÈlahetukattÈ mohajÈlaÒca. AnÈdi-anidhanapavattanti purimÈya koÔiyÈ abhÈvato anÈdi. Asati paÔipakkhÈdhigame santÈnavasena anupacchedena pavattanato anidhanappavattaÑ. YasmÈ pana mohajÈlahetukÈni diÔÔhigatÈni mohajÈle padÈlite padÈlitÈni honti, tasmÈ vuttaÑ “tecattÈlÊsaÑ bodhipakkhiyÈ dhammÈ ÒÈÓavajiraÑ mohajÈlappadÈlanan”ti.

Tattha ÒÈÓavajiranti vajir|pamaÒÈÓaÑ. AÔÔha samÈpattiyo samÈpajjitvÈ tejetvÈ tikkhasabhÈvaÑ ÈpÈditaÑ mipassanÈÒÈÓaÑ maggaÒÈÓaÒca ÒÈÓavajiraÑ. Idameva hi ÒÈÓaÑ Bhagavato pavattaÑ “mahÈvajiraÒÈÓan”ti vuccati. TaÑ pana sasambhÈraÑ katvÈ dassento “tecattÈlÊsaÑ bodhipakkhiyÈ dhammÈ”ti Èha. MohajÈlappadÈlananti pubbabhÈge vikkhambhanavasena maggakkhaÓe samucchedavasena avijjÈbhavataÓhÈnaÑ padÈlanaÑ. AtÊtÈdibhedabhinnesu r|pÈdÊsu saka-attabhÈvÈdÊsu ca saÑsibbanavasena pavattanato jÈlaÑ bhavataÓhÈ. TassÈ hi taÓhÈ jÈlinÊ sibbinÊ jÈlanti ca adhivacananti. EvaÑ attakilamathÈnuyoga kÈmasukhallikÈnuyoga diÔÔhitaÓhÈbhinivesasassatucchedÈnaÑ niddhÈraÓavasena mohajÈlapariyÈyavisesato avijjÈtaÓhÈ vibhajitvÈ yathÈnusandhinÈ saÑkilesapakkhaÑ nigamento “tena vuccati pubbÈ koÔi na paÒÒÈyati avijjÈya ca bhavataÓhÈya cÈ”ti Èha. ______________________________________________________________ 1. DassanavitthÈrena (SÊ), dassanÈnaÑ vitthÈrena (Ka) 2. DÊ 1. 11 piÔÔhÈdÊsu.


81. “Tattha diÔÔhicarito”ti-ÈdinÈ vodÈnapakkhaÑ dasseti. Tattha sallekhÈnusantatavuttÊti anupaddutasallekhavutti. KasmÈ? YasmÈ sallekhe tibbagÈravo. DiÔÔhicarito hi tapojigucchÈdinÈ anupÈyenapi yebhuyyena kilesÈnaÑ sallekhanÈdhippÈyena carati, tasmÈ so sÈsane pabbajito dhutadhammavasena sallekhapaÔipadaÑ p|reti. SikkhÈnusantatavuttÊti acchiddacatupÈrisuddhisÊlavutti. DiÔÔhiyÈ savisaye paÒÒÈsadisÊ pavattÊti so visujjhamÈno paÒÒÈdhiko hotÊti Èha “diÔÔhicarito sammattaniyÈmaÑ okkamanto dhammÈnusÈrÊ bhavatÊ”ti. TaÓhÈvasena micchÈvimokkho hotÊti taÓhÈcarito visujjhamÈno saddhÈdhikova hoti, tasmÈ vuttaÑ “taÓhÈcarito sammattaniyÈmaÑ okkamanto saddhÈnusÈrÊ bhavatÊ”ti. DiÔÔhicarito sukhÈya paÔipadÈyÈti-Èdi paÔipadÈniddeso heÔÔhÈ DesanÈhÈravibha~ge1 Ègato eva, atthopi tattha sabbappakÈrato vutto eva.

Apubbapadesu pana viveciyamÈnoti vimociyamÈno. PaÔinissaratÊti niyyÈti vimuccatÊti attho. DandhaÒca dhammaÑ ÈjÈnÈtÊti taÓhÈcaritassa mandapaÒÒassa vasena vuttaÑ. TikkhapaÒÒo pana khippaÑ dhammaÑ ÈjÈnÈtÊti. “SattÈpi duvidhÈ”ti-ÈdinÈ indriyavibhÈgena puna paÔipadÈvibhÈgaÑ dasseti, taÑ suviÒÒeyyaÑ.

“Ye hi kecÊ”ti-ÈdinÈ tÈsaÑ paÔipadÈnaÑ niyyÈne tÊsupi kÈlesu ekantikabhÈvaÑ dasseti. Tattha imÈhi eva cat|hi paÔipadÈhÊti imÈhi eva cat|hi paÔipadÈhi, tabbinimuttÈya aÒÒÈya paÔipadÈya abhÈvato. Catukkamagganti paÔipadÈcatukkaÑ, paÔipadÈ hi maggoti. Atha vÈ catukkamagganti nandiyÈvaÔÔassa catuddisÈsa~khÈtaÑ maggaÑ. TÈ pana catasso disÈ disÈlocananaye Ègamissanti. KimatthaÑ pana catukkamaggaÑ paÒÒapentÊti Èha “abudhajanasevitÈyÈ”ti-Èdi. Tattha abudhajanasevitÈyÈti apaÓÉitajanasevitÈya. BÈlakantÈyÈti bÈlajanakÈmitÈya. RattavÈsiniyÈti rattesu rÈgÈbhibh|tesu vasatÊti rattavÈsinÊ, tassÈ. NandiyÈti tatra tatrÈbhinandanaÔÔhena nandÊsa~khÈtÈya. AvaÔÔanatthanti samucchindanatthaÑ. AyaÑ vuccati nandiyÈvaÔÔassa nayassa bh|mÊti ayaÑ taÓhÈvijjÈnaÑ vasena saÑkilesapakkhe dve disÈ samathavipassanÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 8 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 198

vasena vodÈnapakkhepi dve disÈ catusaccayojanÈ nandiyÈvaÔÔassa nayassa samuÔÔhÈnatÈya bh|mÊti. 82. EvaÑ nandiyÈvaÔÔassa nayassa bh|miÑ niddisitvÈ idÈni tassa disÈbh|tadhamme niddisantena yasmÈ cassa disÈbh|tadhammesu vuttesu disÈlocananayo vuttoyeva hoti, tasmÈ “veyyÈkaraÓesu hi ye kusalÈkusalÈ”ti disÈlocanalakkhaÓaÑ ekadesena paccÈmasitvÈ “te duvidhÈ upaparikkhitabbÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha teti disÈbh|tadhammÈ. DuvidhÈti “ime saÑkilesadhammÈ, ime vodÈnadhammÈ”ti evaÑ duvidhena. UpaparikkhitabbÈti upapattito parito ikkhitabbÈ, dhammayuttito taÑtaÑdisÈbhÈvena pekkhitabbÈ ÈlocitabbÈti attho.

YaÑ pakÈraÑ sandhÈya “duvidhÈ upaparikkhitabbÈ”ti vuttaÑ, taÑ dasseti “lokavaÔÔÈnusÈrÊ ca lokavivaÔÔÈnusÈrÊ cÈ”ti. Tassattho–loko eva vaÔÔaÑ lokavaÔÔaÑ. LokavaÔÔabhÈvena anusarati pavattatÊti lokavaÔÔÈnusÈrÊ, saÑkilesadhammoti attho. Lokassa, lokato vÈ vivaÔÔaÑ lokavivaÔÔaÑ, nibbÈnaÑ. TaÑ anusarati anulomanavasena gacchatÊti lokavivaÔÔÈnusÈrÊ, vodÈnadhammoti attho. TenevÈha “vaÔÔaÑ nÈma saÑsÈro, vivaÔÔaÑ nibbÈnan”ti.

TaÑ kathaÑ daÔÔhabbanti taÑ kathaÑ kena pakÈrena daÔÔhabbanti ce? Upacayena. YathÈ kataÑ kammaÑ phaladÈnasamatthaÑ hoti, tathÈ kataÑ upacitanti vuccati. EvaÑ upacitabhÈve kammaÑ nÈma hoti, vipÈkavaÔÔassa kÈraÓaÑ hotÊti attho. Sabbepi kilesÈ cat|hi vipallÈsehi niddisitabbÈ, dasannampi kilesÈnaÑ vipallÈsahetubhÈvato. Te kattha daÔÔhabbÈti te pana vipallÈsÈ kattha passitabbÈti Èha “dasa vatthuke kilesapuÒje”ti. DasavidhakÈraÓe kilesasam|heti attho. Tattha kilesÈpi kilesavatthu, kilesÈnaÑ paccayadhammÈpi kilesavatthu. Tesu kÈraÓabhÈvena purimasiddhÈ kilesÈ parato paresaÑ kilesÈnaÑ paccayabhÈvato kilesÈpi kilesavatthu. AyonisomanasikÈro, ayonisomanasikÈraparikkhatÈ ca dhammÈ kilesuppattihetubhÈvato kilesappaccayÈpi kilesavatth|ti daÔÔhabbaÑ.


CattÈro ÈhÈrÈti ettha ÈhÈrasÊsena tabbisayÈ kilesÈpi adhippetÈ. Catasso viÒÒÈÓaÔÔhitiyoti etthÈpi eseva nayo. “PaÔhame ÈhÈre”ti-ÈdinÈ dasavatthuke kilesapuÒje purimaÑ purimaÑ pacchimassa pacchimassa kÈraÓanti dasseti. Tattha paÔhame ÈhÈreti visayabh|te paÔhame ÈhÈre paÔhamo vipallÈso pavattatÊti attho. SesÈhÈresupi eseva nayo. PaÔhame vipallÈseti paÔhame vipallÈse appahÊne sati paÔhamaÑ upÈdÈnaÑ pavattatÊti attho. Sesapadesupi eseva nayo. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ niddeseyeva kathayissÈma. 83. IdÈni dasavatthukaÑ kilesapuÒjaÑ taÓhÈvijjÈvasena dve koÔÔhÈse karonto “yo ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro”ti-ÈdimÈha. Tattha kabaÄÊkÈrÈhÈraÑ phassÈhÈraÒca aparijÈnantassa taÓhÈcaritassa yathÈkkamaÑ kÈyavedanÈsu tibbo chandarÈgo hoti, iti upakkilesassa chandarÈgassa hetubhÈvato yo ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro, yo ca phasso ÈhÈro, ime taÓhÈcaritassa puggalassa upakkilesÈti vuttÈ. TathÈ manosaÒcetanÈhÈraÑ viÒÒÈÓÈhÈraÒca aparijÈnanto diÔÔhicarito tesu attasaÒÒÊ niccasaÒÒÊ ca hotÊti vuttanayeneva te diÔÔhicaritassa puggalassa upakkilesÈti vuttÈ. TathÈ purimakÈ dve vipallÈsÈ purimakÈni eva ca dve dve upÈdÈna yoga ganthÈsava oghasalla viÒÒÈÓaÔÔhiti agatigamanÈni taÓhÈpadhÈnattÈ taÓhÈsabhÈvattÈ taÓhÈvisayattÈ ca taÓhÈcaritassa upakkilesÈti vuttÈ. PacchimakÈni pana tÈni diÔÔhipadhÈnattÈ diÔÔhisabhÈvattÈ diÔÔhivisayattÈ ca diÔÔhicaritassa upakkilesÈti vuttÈti daÔÔhabbÈ. 84. KabaÄÊkÈre ÈhÈre “asubhe subhan”ti vipallÈsoti cat|su ÈhÈresu kabaÄÊkÈre ÈhÈre cat|su ca vipallÈsesu “asubhe subhan”ti vipallÈso daÔÔhabbo kabaÄÊkÈrÈhÈrassa asubhasabhÈvattÈ asubhasamuÔÔhÈnattÈ ca. TathÈ phassÈhÈrassa dukkhasabhÈvattÈ dukkhapaccayattÈ ca visesato tattha “dukkhe sukhan”ti vipallÈso. TathÈ yebhuyyena sattÈ viÒÒÈÓe niccasaÒÒino, sa~khÈresu ca attasaÒÒino, cetanÈpadhÈnÈ ca sa~khÈrÈti vuttaÑ “ViÒÒÈÓe ÈhÈre -pa- attÈti vipallÈso”ti. PaÔhame vipallÈse Ôhito kÈme upÈdiyatÊti “asubhe subhan”ti vipariyesaggÈhÊ kilesakÈmena vatthukÈme daÄhaÑ

KhuddakanikÈya 200

gaÓhÈti. IdaÑ vuccati kÈmupÈdÈnanti yaÑ tathÈ kÈmÈnaÑ gahaÓaÑ, idaÑ vuccati kÈmupÈdÈnaÑ. “Dukkhe sukhan”ti vipariyesaggÈhÊ “sÊlabbatehi anÈgate bhavavisuddhÊti taÑ nibbutisukhan”ti daÄhaÑ gaÓhÈti. “Anicce niccan”ti vipariyesaggÈhÊ “sabbe bhavÈ niccÈ dhuvÈ sassatÈ avipariÓÈmadhammÈ”ti saÑsÈrÈbhinandiniÑ bhavadiÔÔhiÑ daÄhaÑ gaÓhÈti. “AnattÈni attÈ”ti vipariyesaggÈhÊ “asati attani kassidaÑ kammaphalaÑ, tasmÈ so karoti, so paÔisaÑvedetÊ”ti attadiÔÔhiÑ daÄhaÑ gaÓhÈtÊti imamatthaÑ dasseti “dutiye vipallÈse Ôhito”ti-ÈdinÈ.

AyaÑ vuccati kÈmayogoti yena kÈmarÈgasa~khÈtena kÈmupÈdÈnena vatthukÈmehi saha satto saÑyojÊyati, ayaÑ kÈmarÈgo “kÈmayogo”ti vuccati. AyaÑ vuccati bhavayogoti yato sÊlabbatupÈdÈnasa~khÈtena bhavupÈdÈnena bhavena saha satto saÑyojÊyati, ayaÑ bhavarÈgo “bhavayogo”ti vuccati. AyaÑ vuccati diÔÔhiyogoti yÈya ahetukadiÔÔhi-Èdisa~khÈtÈya pÈpikÈya diÔÔhiyÈ, sakkÈyadiÔÔhi-Èdi-avasiÔÔhadiÔÔhiyÈ ca satto dukkhena saha saÑyojÊyati, ayaÑ pÈpikÈ diÔÔhi “diÔÔhiyogo”ti vuccati. AyaÑ vuccati avijjÈyogoti yÈya attavÈdupÈdÈnena sakalavaÔÔadukkhena ca saha satto saÑyojÊyati, ayaÑ avijjÈ “avijjÈyogo”ti vuccati.

YasmÈ pana kÈmayogÈdayo abhijjhÈkÈyaganthÈdÊnaÑ paccayÈ honti, tasmÈ “paÔhame yoge Ôhito abhijjhÈya kÈyaÑ ganthatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha abhijjhÈya kÈyaÑ ganthatÊti parÈbhijjhÈyanalakkhaÓÈya abhijjhÈya nÈmakÈyaÑ ganthati ghaÔÔetÊti attho. TathÈ bhavapatthanÈya appahÊnattÈ bhavadiÔÔhibhavarÈgavasena ÈghÈtavatth|su sattÈ cittÈni pad|sentÊti Èha “dutiye yoge Ôhito byÈpÈdena kÈyaÑ ganthatÊ”ti. TathÈ diÔÔhivasena avijjÈvasena ca sÊlabbatehi sujjhati, idameva saccaÑ moghamaÒÒanti ca abhinivisatÊti Èha “Tatiye -pa- idaÑsaccÈbhinivesena kÈyaÑ ganthatÊ”ti.

TassÈti tassa abhijjhÈdÊhi samannÈgatassa puggalassa. EvaÑ ganthitÈti evaÑ abhijjhÈyanÈdivasena1 nÈmakÈyaÑ ganthitvÈ ÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. AbhijjhÈdivasena (SÊ)


ŒsavantÊti ÈsavabhÈvena pavattanti. Kuto ca vuccati ÈsavantÊti kuto pana hetuto te kilesÈ ÈsavantÊti ÈsavahetuÑ pucchati. YasmÈ pana kilesÈ kusalappavattiÑ nivÈretvÈ cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhantÈ, maggena asamucchinnÈ eva vÈ ÈsavÈnaÑ uppattihetu honti, tasmÈ “anusayato vÈ pariyuÔÔhÈnato vÈ”ti vuttaÑ. AbhijjhÈkÈyaganthena kÈmÈsavoti abhijjhÈkÈyaganthena siddhena kÈmarÈgasabhÈvattÈ kÈmÈsavo siddho hoti. Katthacideva visaye domanassito tappaÔipakkhe visaye tabbisayabahule ca bhave patthetÊti Èha “byÈpÈdakÈyaganthena bhavÈsavo”ti. ParÈmÈsakÈyaganthena diÔÔhÈsavoti sÊlabbatÈrÈmÈsakÈyaganthena siddhena taÑsabhÈvattÈ aparÈparaÑ vÈ diÔÔhiyo ganthentassa diÔÔhÈsavo siddho hoti. IdaÑsaccÈbhinivesakÈyaganthena avijjÈsavoti “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti abhinivisantassa ayonisomanasikÈrato anekehi akusalehi dhammehi saddhiÑ avijjÈsavo uppajjati, sabbesaÑ vÈ akusaladhammÈnaÑ avijjÈpubba~gamattÈ idaÑsaccÈbhinivesakÈyaganthena siddhena tassa hetubh|to avijjÈsavo siddho hoti.

YasmÈ pana ÈsavÈ eva paribuddhÈ vaÔÔasmiÑ ohananti osÈdentÊti “oghÈ”ti vuccanti, tasmÈ vuttaÑ “tassa ime cattÈro ÈsavÈ”ti-Èdi.

AnusayasahagatÈti anusayabhÈvaÑ appaÔikkhipitvÈ gatÈ pavattÈ, anusayabh|tÈ va. AjjhÈsayanti cittaÑ. AnupaviÔÔhÈti ogÈÄhÈ. HadayaÑ Èhacca tiÔÔhantÊti cittassa abbhantarasa~khÈtaÑ hadayaÑ ÈhantvÈ tiÔÔhanti. TathÈ hi vuttaÑ AÔÔhasÈliniyaÑ1 “abbhantaraÔÔhena hadayan”ti. Tena vuccanti sallÈti yasmÈ ajjhÈsayaÑ anupaviÔÔhÈ hadayaÑ Èhacca tiÔÔhanti, tena vuccanti “sallÈ”ti. PÊÄÈjananaÑ duruddharaÓatÈ ca sallaÔÔho. “Eso me attÈ”ti gahaÓamukhena “esohamasmÊ”ti gahaÓaÑ hotÊti diÔÔhiÑ nissÈyapi mÈnaÑ jappentÊti Èha “diÔÔhoghena mÈnasallo”ti.

PariyÈdinnanti aÒÒassa okÈsaÑ adatvÈ samantato gahitaÑ. Cat|su dhammesu saÓÔhahatÊti ÈrammaÓapaccayatÈya ÈrammaÓabh|tesu ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 185 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 202

cat|su dhammesu patiÔÔhahati. TÈni sar|pato dasseti “r|pe vedanÈya saÒÒÈya sa~khÈres|”ti. Nand|pasecanenÈti lobhasahagatassa sampayuttÈ nandÊsahajÈtakoÔiyÈ, itarassa upanissayakoÔiyÈ upasecananti nand|pasecanaÑ, tena nand|pasecanena. Kena pana taÑ nand|pasecananti Èha “rÈgasallena nand|pasecanena viÒÒÈÓenÈ”ti.

Tattha rÈgasallenÈti rÈgasallena hetubh|tena nand|pasecanena viÒÒÈÓenÈti itthambh|talakkhaÓe karaÓavacanaÑ. R|p|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhitÊti r|pameva ÈrammaÓakaraÓavasena upagantabbato, viÒÒÈÓassa patiÔÔhÈbhÈvato ca r|p|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti. TiÔÔhati etthÈti Ôhiti. PaÒcavokÈrabhavasmiÒhi abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ r|pakkhandhaÑ nissÈya tiÔÔhati. DosasallenÈti sahajÈtena dosasallena. YadÈ vedan|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti vuccati, tadÈ upanissayakoÔiyÈva nandiyÈ upasittaÑ viÒÒÈÓaÑ daÔÔhabbaÑ. VedanÈpi domanassavedanÈva. YadÈ ca upanissayapaccayabh|tena dosasallena vedan|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti vuccati, tadÈ sahajÈtakoÔiyÈ, upanissayakoÔiyÈ vÈ nandiyÈ upasittaÑ viÒÒÈÓaÑ daÔÔhabbaÑ. VedanÈ pana tissopi tissannaÑ vedanÈnaÑ ÈrammaÓ|panissayabhÈvato. Tattha paÔhamanayo domanassarammaÓassa abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa vasena vutto. Dutiyo sabbavedanÈrammaÓassa vasenÈpi daÔÔhabbaÑ.

MÈnasallenÈti mÈnasallena sahajÈtena, upanissayabh|tena vÈ. MohasallenÈti etthÈpi eseva nayo. Ettha ca anÈdimatisaÑsÈre itthipurisÈ r|pÈbhirÈmÈti rÈgasallavasena paÔhamÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti yojitÈ. SabbÈyapi vedanÈya dukkhapariyÈyasabbhÈvato dukkhÈya ca doso anusetÊti dosasallavasena dutiyÈ, saÒÒÈvasena “seyyohamasmÊ”ti maÒÒanÈ hotÊti mÈnasallavasena tatiyÈ, sa~khÈresu sam|haghanaÑ dubbinibbhoganti1 mohasallavasena catutthÊ viÒÒÈÓaÔÔhiti yojitÈti daÔÔhabbÈ.

Upatthaddhanti olubbhÈrammaÓabh|tÈhi viÒÒÈÓaÔÔhitÊhi upatthambhitaÑ. TaÒca kammanti yaÑ “cetanÈ cetasikan”ti pubbe2 vuttaÑ. Ime ca kilesÈti ime ca dasavatthukÈ kilesÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva. ______________________________________________________________ 1. Dubbinibbedhanti (Ka) 2. Khu 10. 94 piÔÔhe.


85. IdÈni ÈhÈrÈdayo nayÈnaÑ saÑkilesapakkhe disÈbhÈvena vavatthapetuÑ “imÈ catasso disÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ, taÑ uttÈnameva. Puna kabaÄÊkÈro ÈhÈroti-Èdi ÈhÈrÈdÊsuyeva yassa puggalassa upakkilesÈ, taÑ vibhajitvÈ dassetuÑ ÈraddhaÑ. Tattha dasannaÑ suttÈnanti ekadesesu samudÈyavohÈrena vuttaÑ. SamudÈyesu hi pavattÈ samaÒÒÈ avayavesupi dissati, “yathÈ paÔo daÉÉho, samuddo diÔÔho”ti ca. Eko atthoti ekassa atthassa nipphÈdanato vuttaÑ. ByaÒjanameva nÈnanti ettha byaÒjanaggahaÓena byaÒjanatthopi gahitoti daÔÔhabbaÑ. Dasahipi suttapadehi savatthukÈ taÓhÈ vuttÈ. TaÓhÈ ca rÈgacaritaÑ puggalaÑ khippaÑ d|setÊti Èha “ime rÈgacaritassa puggalassa upakkilesÈ”ti. YathÈ ca paÔhamadisÈbhÈvena vuttadhammÈ rÈgacaritassa upakkilesÈ, evaÑ dutiyadisÈbhÈvena vuttadhammÈ dosacaritassa. TatiyacatutthadisÈbhÈvena vuttadhammÈ yathÈkkamaÑ diÔÔhicaritassa mandassa tikkhassa ca upakkilesÈ vuttÈ. TesaÑ upakkilesabhÈvo vuttanayÈnusÈrena veditabbo.

ŒhÈravipallÈsÈdayo yadipi sabbehi tÊhi vimokkhamukhehi pubbabhÈge yathÈrahaÑ pariÒÒeyyÈ pahÈtabbÈ ca. Yassa pana dukkhÈnupassanÈ purime ÈhÈradvaye dukkhÈkÈrena bahulaÑ pavattati, tassa vasena yo ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro, yo ca phasso ÈhÈro, ime appaÓihitena vimokkhamukhena pariÒÒaÑ gacchantÊti vuttaÑ. Esa nayo sesesu. EvaÒcetaÑ, na aÒÒathÈ. Na hi ariyamaggÈnaÑ viya pahÈtabbesu vinokkhamukhÈnaÑ pariÒÒeyyapahÈtabbesu koci niyamo sambhavati. Iti sabbe lokavaÔÔÈnusÈrino dhammÈ niyyanti, te lokÈ tÊhi vimokkhamukhehÊti nigamanaÑ. Tassattho–iti evaÑ vuttappakÈrÈ sabbe ÈhÈrÈdayo lokasa~khÈtavaÔÔÈnusÈrino dhammÈ te lokabh|tÈ vaÔÔato niyyanti aniccÈnupassanÈdÊhi tÊhi vimokkhamukhehÊti. 86. EvaÑ saÑkilesapakkhe disÈbh|tadhamme niddisitvÈ idÈni vodÈnapakkhe disÈbh|tadhamme dassetuÑ “catasso paÔipadÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha dibba brahma ariya ÈneÒjavihÈroti cattÈro vihÈrÈ. MÈnappahÈna-ÈlayasamugghÈta-avijjÈpahÈnabhav|pasamÈ cattÈro acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ. SaccÈdhiÔÔhÈnÈdÊni cattÈri adhiÔÔhÈnÈni. ChandasamÈdhibhÈvanÈdayo catasso samÈdhibhÈvanÈ. IndriyasaÑvaro tapasa~khÈto

KhuddakanikÈya 204

puÒÒadhammo bojjha~gabhÈvanÈ sabb|padhipaÔinissaggasa~khÈtaÑ nibbÈnaÒcÈti cattÈro sukhabhÈgiyÈ dhammÈ veditabbÈti.

PaÔhamÈ paÔipadÈti-Èdi paÔipadÈsatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ abhedasandassanaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ visuÑ gahaÓaÑ katanti? Dasavatthukassa kilesapuÒjassa paÔipakkhabhÈvadassanatthaÑ paÔipadÈdidasakaniddeso. TathÈ hi vakkhati “cattÈro ÈhÈrÈ tesaÑ paÔipakkho catasso paÔipadÈ”ti-Èdi1. KiÒcÈpi cat|su satipaÔÔhÈnesu “idaÑ nÈma satipaÔÔhÈnaÑ imÈya eva paÔipadÈya ijjhatÊ”ti niyamo natthi, tathÈpi paÔhamÈya paÔipadÈya paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ sambhavatÊti sambhavavasena evaÑ vuttaÑ “paÔhamÈ paÔipadÈ, paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnan”ti. YasmÈ pana ÈhÈravipallÈsÈdÊnaÑ viya paÔipadÈsatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ atthato nÈnattaÑ natthi. SatipaÔÔhÈnÈniyeva hi tathÈ tathÈ paÔipajjamÈnÈni dukkhÈpaÔipadÈdandhÈbhiÒÒÈdinÈmakÈni honti, tasmÈ yathÈ saÑkilesapakkhe “paÔhame ÈhÈre paÔhamo vipallÈso”ti-ÈdinÈ adhikaraÓabhedena vuttaÑ, evaÑ adhikaraÓabhedaÑ akatvÈ “paÔhamÈ paÔipadÈ, paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. Sesesupi eseva nayo.

Andhassa pabbatÈrohanaÑ viya kadÈcideva uppajjanakaÑ acchariyaÑ, accharÈyoggaÑ acchariyanti porÈÓÈ. Abh|tapubbaÑ bh|tanti abbh|taÑ. UbhayampetaÑ vimhayÈvahassa adhivacanaÑ. Na hi mÈnappahÈnÈdito aÒÒaÑ durabhisambhavataraÑ vimhanÊyaÒca upalabbhatÊti adhitiÔÔhati etena, ettha vÈ, adhiÔÔhÈnamattameva vÈ tanti adhiÔÔhÈnaÑ. SaccaÒca taÑ adhiÔÔhÈnaÒca, saccassa vÈ adhiÔÔhÈnaÑ, saccaÑ adhiÔÔhÈnaÑ etassÈti vÈ saccÈdhiÔÔhÈnaÑ. Sesesupi eseva nayo. SamÈdhi eva bhÈvetabbatÈya samÈdhibhÈvanÈ. SukhaÑ bhajatÊti sukhabhÈgiyo, sukhabhÈgassa vÈ sukhakoÔÔhÈsassa hitoti sukhabhÈgiyo. Ekassapi sattassa asubhabhÈvanÈdayo viya ekadese avattitvÈ anavasesapariyÈdÈnato natthi etissÈ pamÈÓanti appamaÒÒÈ.

PaÔhamÈ paÔipadÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ parip|retÊti paÔhamÈya paÔipadÈya bhÈvanÈbahulÊkÈro paÔhamassa satipaÔÔhÈnassa bhÈvanÈpÈrip|rÊti attho. Sesapadesupi eseva nayo. YathÈ hi ariyamagge bhÈvite satipaÔÔhÈnÈdayo bodhipakkhiyadhammÈ sabbepi bhÈvitÈ eva honti, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 103 piÔÔhe.


KÈyÈnupassanÈya kÈmarÈgassa ujuvipaccanÊkabhÈvato “paÔhamo satipaÔÔhÈno bhÈvito bahulÊkato kÈmapaÔipakkhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ parip|retÊ”ti vuttaÑ. TathÈ pÊtipaÔisaÑvedanÈdivasena pavattamÈnaÑ dutiyaÑ satipaÔÔhÈnaÑ sappÊtikassa dutiyajjhÈnassa cittassa abhippamodanavasena pavattamÈnaÑ tatiyaÑ satipaÔÔhÈnaÑ ukkaÑsagatasukhassa tatiyajjhÈnassa aniccavirÈgÈdivasena pavattiyÈ sa~khÈresu upekkhakaÑ catutthaÑ satipaÔÔhÈnaÑ upekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvato catutthajjhÈnassa pÈrip|riyÈ saÑvattati.

YasmÈ pana r|pÈvacarapaÔhamajjhÈnaÑ r|pÈvacarasamÈpattÊnaÑ, dutiyajjhÈnaÑ byÈpÈdavitakkÈdid|rÊbhÈvena brahmavihÈrÈnaÑ, tatiyajjhÈnaÑ pÊtivirÈgena sukhena vipassanÈya adhiÔÔhÈnabh|taÑ ariyavihÈrÈnaÑ, catutthajjhÈnaÑ upekkhÈsatipÈrisuddhi-ÈneÒjappattaÑ ÈneÒjavihÈrÈnaÑ visesato paccayo hoti, tasmÈ “paÔhamaÑ jhÈnaÑ bhÈvitaÑ bahulÊkataÑ paÔhamaÑ vihÈraÑ parip|retÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Iti yo yassa visesapaccayo, so taÑ parip|retÊti vuttoti daÔÔhabbaÑ. 87. IdÈni paÔipadÈdayo vodÈnapakkhe disÈbhÈvena vavatthapetuÑ “tattha imÈ catasso disÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyameva. Puna “paÔhamÈ paÔipadÈ”ti-Èdi paÔipadÈcatukkÈdÊsu yena yassa puggalassa vodÈnaÑ, taÑ vibhajitvÈ dassetuÑ ÈraddhaÑ. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. Yadipi tÊsu vimokkhamukhesu “idaÑ nÈma vimokkhamukhaÑ imÈya eva paÔipadÈya ijjhatÊ”ti niyamo natthi. YesaÑ pana puggalÈnaÑ purimÈhi dvÊhi paÔipadÈhi appaÓihitena vimokkhamukhena ariyamaggÈdhigamo. TathÈ yassa tatiyÈya paÔipadÈya suÒÒabhavimokkhamukhena, yassa ca catutthÈya paÔipadÈya animittavimokkhamukhena ariyamaggÈdhigamo, tesaÑ puggalÈnaÑ vasena ayaÑ paÔipadÈvimokkhamukhasaÑsandanÈ. SatipaÔÔhÈnÈdÊhi vimokkhamukhasaÑsandanÈyapi eseva nayo.

TesaÑ vikkÊÄitanti tesaÑ asantÈsanajavaparakkamÈdivisesayogena sÊhÈnaÑ BuddhÈnaÑ PaccekabuddhÈnaÑ BuddhasÈvakÈnaÒca vikkÊÄitaÑ viharaÓaÑ. YadidaÑ ÈhÈrÈdikilesavatthusamatikkamanamukhena saparasantÈne paÔipadÈdisampÈdanÈ. IdÈni ÈhÈrÈdÊnaÑ paÔipadÈdÊhi yena samatikkamanaÑ, taÑ nesaÑ paÔipakkhabhÈvaÑ dassento “cattÈro ÈhÈrÈ tesaÑ paÔipakkho

KhuddakanikÈya 206

catasso paÔipadÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tesaÑ paÔipakkhabhÈvo pahÈtabbabhÈvo pahÈyakabhÈvo ca ÈhÈraviÒÒÈÓaÔÔhitÊnaÒcettha pahÈtabbabhÈvo tappaÔibandhachandarÈgavasena daÔÔhabbo. Tattha “vikkÊÄitaÑ bhÈvanÈ sacchikiriyÈ cÈ”ti-Èdi tassÈyaÑ sa~khepattho–tesaÑ vikkÊÄitanti ettha yadetaÑ vikkÊÄitaÑ nÈma bhÈvetabbÈnaÑ bodhipakkhiyadhammÈnaÑ bhÈvanÈ, sacchikÈtabbÈnaÑ phalanibbÈnÈnaÑ sacchikiriyÈ ca. TathÈ pahÈtabbassa dasavatthukassa kilesapuÒjassa tada~gÈdivasena pahÈnaÑ byantÊkiriyÈ anavasesananti. IdÈni taÑ sa~khepena dassento “indriyÈdhiÔÔhÈnaÑ vikkÊÄitaÑ vipariyÈsÈnadhiÔÔhÈnan”ti Èha.

IndriyÈdhiÔÔhÈnanti indriyÈnaÑ pavattanaÑ bhÈvanÈ sacchikiriyÈ ca. VipariyÈsÈnadhiÔÔhÈnanti vipallÈsÈnaÑ apavattanaÑ pahÈnaÑ anuppÈdanaÑ. IndriyÈni saddhammagocaroti indriyÈni cettha saddhammassa gocarabh|tÈni pavattihet|ti adhippetÈni saddhindriyÈdÊnÊti attho. VipariyÈsÈ kilesagocaroti vipallÈsÈ saÑkilesapakkhassa pavattiÔÔhÈnaÑ pavattihet|ti. AyaÑ vuccati sÊhavikkÊÄitassa nayassa bh|mÊti yÈyaÑ “cattÈro ÈhÈrÈ”ti-ÈdinÈ saÑkilesapakkhe dasannaÑ catukkÈnaÑ, “catasso paÔipadÈ”ti-ÈdinÈ vodÈnapakkhepi dasannaÑ catukkÈnaÑ taÓhÈcaritÈdÊnaÑ upakkilesavodÈnavibhÈvanÈmukhena niddhÈraÓÈ, ayaÑ sÊhavikkÊÄitassa nayassa bh|mi nÈma. 88. IdÈni ugghaÔitaÒÒu-Èdipuggalattayavasena tipukkhalanayassa bh|miÑ vibhÈvetukÈmo yasmÈ pana nayÈnaÑ aÒÒamaÒÒÈnuppavesassa icchitattÈ sÊhavikkÊÄitanayato tipukkhalanayo niggacchati, tasmÈ paÔipadÈvibhÈgato cattÈro puggale sÊhavikkÊÄitanayassa bh|miÑ niddisitvÈ tato eva ugghaÔitaÒÒu-Èdipuggalattaye niddhÈretuÑ “tattha ye dukkhÈya paÔipadÈyÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha ime dve puggalÈti ime purimÈnaÑ dvinnaÑ paÔipadÈnaÑ vasena dve puggalÈ. Esa nayo itaratthÈpi. Puna “tattha ye dukkhÈya paÔipadÈyÈ”ti-Èdi yathÈvuttapuggalacatukkato ugghaÔitaÒÒu-ÈdipuggalattayaÑ niddhÈretuÑ vuttaÑ. Tattha yo sÈdhÈraÓÈyÈti dukkhÈpaÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya, sukhÈpaÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya ca niyyÈtÊti sambandho. KathaÑ pana paÔipadÈdvayaÑ ekassa sambhavatÊti? NayidamevaÑ daÔÔhabbaÑ. Ekassa puggalassa ekasmiÑ dve paÔipadÈ sambhavantÊti. YathÈvuttÈsu pana


dvÊsu paÔipadÈsu yo yÈya kÈyaci niyyÈti, ayaÑ vipaÒcitaÒÒ|ti ayamettha adhippÈyo. YasmÈ pana AÔÔhasÈliniyaÑ1 paÔipadÈ calati na calatÊti vicÈraÓÈyaÑ “calatÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ ekassapi puggalassa jhÈnantaramaggantaresu paÔipadÈbhedo icchitovÈti.

“Tattha BhagavÈ”ti-ÈdinÈ desanÈvibhÈgehipi tameva puggalavibhÈgaÑ vibhÈveti. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. Tattha adhicittanti adhicittasikkhaÒcÈti ca-saddo luttaniddiÔÔho. Tena adhicittasikkhaÒca adhipaÒÒÈsikkhaÒca vipaÒcitaÒÒussa paÒÒapetÊti attho. AdhisÊlanti etthÈpi eseva nayo. AdhisÊlasikkhaÑ adhicittasikkhaÑ adhipaÒÒÈsikkhaÒcÈti yojetabbaÑ.

CattÈri hutvÈ tÊÓi bhavantÊti li~gavipallÈsena vuttaÑ, cattÈro puggalÈ hutvÈ tayo puggalÈ hontÊti attho.

AyaÑ saÑkilesoti ayaÑ akusalam|lÈdidvÈdasattikasa~gaho saÑkilissati etenÈti saÑkilesoti katvÈ. IdaÑ vodÈnanti etthÈpi eseva nayo.

TÊÓi hutvÈ dve bhavantÊti nandiyÈvaÔÔanayassa disÈbh|tadhammadassanatthaÑ vuttaÑ. TenevÈha “taÓhÈ ca avijjÈ cÈ”ti-Èdi, taÑ sabbaÑ suviÒÒeyyameva.

KasmÈ panettha nayÈnaÑ uddesÈnukkamena niddeso na katoti? NayÈnaÑ nayehi sambhavadassanatthaÑ. PaÔhamanayato hi puggalÈdhiÔÔhÈnavasena tatiyanayassa, tatiyanayato ca dutiyanayassa sambhavoti imassa visesassa dassanatthaÑ paÔhamanayÈnantaraÑ tatiyanayo, tatiyanayÈnantaraÒca dutiyanato niddiÔÔho. DhammÈdhiÔÔhÈnavasena pana tatiyanayato dutiyanayo, dutiyanayato paÔhamanayopi sambhavatÊti imassa visesassa dassanatthaÑ ante “taÓhÈ ca avijjÈ cÈ”ti-ÈdinÈ paÔhamanayassa bh|mi dassitÈ. Teneva hi “cattÈri hutvÈ tÊÓi bhavanti, tÊÓi hutvÈ dve bhavantÊ”ti vuttaÑ. Yadi evaÑ “dve hutvÈ cattÈri bhavanti, dve hutvÈ tÊÓi bhavanti, tÊÓi hutvÈ cattÈri bhavantÊ”ti ayampi nayo vattabbo siyÈti? SaccametaÑ, ayaÑ pana nayo atthato dassito ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 279 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 208

evÈti katvÈ na vutto. YasmÈ tiÓÓaÑ atthanayÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ anuppaveso icchito, sati ca anuppavese tato viniggamopi sambhavati evÈti. AyaÒca attho PeÔakopadesena1 vibhÈvetabbo.

TatthÈyaÑ Èdito paÔÔhÈya vibhÈvanÈ–cattÈro puggalÈ taÓhÈcarito duvidho mudindriyo tikkhindriyo ca. TathÈ diÔÔhicaritoti. Tattha taÓhÈcarito mudindriyo dukkhÈya paÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya niyyÈti, tikkhindriyo dukkhÈya paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya niyyÈti, diÔÔhicarito pana mudindriyo sukhÈya paÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya niyyÈti, tikkhindriyo sukhÈya paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya niyyÈti. Iti imÈsu paÔipadÈsu yathÈrahaÑ Ôhitehi taÓhÈcaritadiÔÔhicaritehi cattÈro ÈhÈrÈ tappaÔibandhachandarÈgappahÈnena pahÈtabbÈ. CattÈro satipaÔÔhÈne bhÈvetvÈ cattÈro vipallÈsÈ daÔÔhabbÈti sabbo yathÈvuttanayo anugantabbo.

TatthÈyaÑ PÈÄi–tattha ye diÔÔhicaritÈ sattÈ, te kÈmesu dosadiÔÔhÊ, na ca ye kÈmesu2 anusayÈ sam|hatÈ, te attakilamathÈnuyogamanuyuttÈ viharanti. TesaÑ SatthÈ vÈ dhammaÑ deseti aÒÒataro vÈ garuÔÔhÈniyo sabrahmacÈrÊ “kÈmehi natthi attho”ti, te ca pubbeyeva kÈmehi anatthikÈ, iti kÈme appakasirena paÔinissajjanti, te cetasikena dukkhena anajjhositÈ. Tena vuccati “sukhÈ paÔipadÈ”ti. Ye pana taÓhÈcaritÈ sattÈ, te kÈmesu ajjhositÈ, tesaÑ satthÈ vÈ dhammaÑ deseti aÒÒataro vÈ bhikkhu “kÈmehi natthi attho”ti, te piyar|paÑ dukkhena paÔinissajjanti. Tena vuccati “dukkhÈ paÔipadÈ”ti. Iti ime sabbe sattÈ dvÊsu paÔipadÈsu samosaraÓaÑ gacchanti dukkhÈyaÒca sukhÈyaÒca.

Tattha ye diÔÔhicaritÈ sattÈ, te dvidhÈ tikkhindriyÈ ca mudindriyÈ ca. Tattha ye diÔÔhicaritÈ sattÈ tikkhindriyÈ, te sukhena paÔinissajjanti, khippaÒca abhisamenti. Tena vuccati “sukhÈ paÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ”ti. Tattha ye diÔÔhicaritÈ sattÈ mudindriyÈ paÔhamaÑ tikkhindriyaÑ upÈdÈya dandhataraÑ abhisamenti, te sukhena paÔinissajjanti, dandhaÒca abhisamenti. Tena vuccati “sukhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ”ti. Tattha taÓhÈcaritÈ sattÈ duvidhÈ tikkhindriyÈ ca ______________________________________________________________ 1. Khu 10. 329 piÔÔhe. 2. TesaÑ kÈmasukhe (SÊ, Ka)


mudindriyÈ ca. Tattha ye taÓhÈcaritÈ sattÈ tikkhindriyÈ, te dukkhena paÔinissajjanti, khippaÒca abhisamenti. Tena vuccati “dukkhÈ paÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ”ti. Tattha ye taÓhÈcaritÈ sattÈ mudindriyÈ paÔhamaÑ tikkhindriyaÑ upÈdÈya dandhataraÑ abhisamenti, te dukkhena paÔinissajjanti, dandhaÒca abhisamenti. Tena vuccati “dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ”ti. ImÈ catasso paÔipadÈyo apaÒcamÈ achaÔÔhÈ. Ye hi keci nibbutÈ nibbÈyanti nibbÈyissanti vÈ imÈhi cat|hi paÔipadÈhi anaÒÒÈhi, ayaÑ paÔipadÈ catukkamaggena kilese niddisati. YÈ catukkamaggena ariyadhammesu1 niddisitabbÈ, ayaÑ vuccati sÊhavikkÊÄito nÈma nayo.

Tatrime cattÈro ÈhÈrÈ, cattÈro vipallÈsÈ upÈdÈnÈ yogÈ ganthÈ ÈsavÈ oghÈ sallÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyo agatigamanÈnÊti evaÑ imÈni sabbÈni dasa padÈni. AyaÑ suttassa saÑsandanÈ.

CattÈro ÈhÈrÈ, tattha yo ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro, yo ca phasso ÈhÈro, ime taÓhÈcaritena pahÈtabbÈ. Tattha yo ca manosaÒcetanÈhÈro, yo ca viÒÒÈÓÈhÈro, ime diÔÔhicaritena pahÈtabbÈ.

Tattha paÔhamo ÈhÈro paÔhamo vipallÈso, dutiyo ÈhÈro dutiyo vipallÈso, tatiyo ÈhÈro tatiyo vipallÈso, catuttho ÈhÈro catuttho vipallÈso, ime cattÈro vipallÈsÈ apaÒcamÈ achaÔÔhÈ. IdaÒca pamÈÓÈ cattÈro ÈhÈrÈ.

Tattha paÔhame vipallÈse Ôhito kÈme upÈdiyati, idaÑ kÈmupÈdÈnaÑ. Dutiye vipallÈse Ôhito anÈgataÑ bhavaÑ upÈdiyati, idaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ. Tatiye vipallÈse Ôhito viparÊtadiÔÔhiÑ upÈdiyati, idaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ. Catutthe vipallÈse Ôhito khandhe attato upÈdiyati, idaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ.

Tattha kÈmupÈdÈne Ôhito kÈme abhijjhÈya ganthati, ayaÑ abhijjhÈkÈyagantho. SÊlabbatupÈdÈne Ôhito byÈpÈdaÑ ganthati, ayaÑ byÈpÈdakÈyagantho. DiÔÔhupÈdÈne Ôhito parÈmÈsaÑ ganthati, ayaÑ parÈmÈsakÈyagantho. AttavÈdupÈdÈne Ôhito papaÒcento ganthati, ayaÑ idaÑsaccÈbhinivesakÈyagantho. ______________________________________________________________ 1. Ariyasaccesu (SÊ)

KhuddakanikÈya 210

Tassa ganthaganthitÈ kilesÈ Èsavanti. KiÑ pana vuccati ÈsavantÊti? VippaÔisÈrÈ1. Ye vippaÔisÈrÈ, te anusayÈ. Tattha abhijjhÈkÈyaganthena kÈmÈsavo, byÈpÈdakÈyaganthena bhavÈsavo, parÈmÈsakÈyaganthena diÔÔhÈsavo, idaÑsaccÈbhinivesakÈyaganthena avijjÈsavo.

Te cattÈro ÈsavÈ vepullaÑ gatÈ oghÈ honti, tena vuccanti “oghÈ”ti. Tattha kÈmÈsavo kÈmÈgho, bhavÈsavo bhavogho, avijjÈsavo avijjogho, diÔÔhÈsavo diÔÔhogho.

Te cattÈro oghÈ ÈsayamanupaviÔÔhÈ anusayasahagatÈ vuccanti sallÈti hadayamÈhacca tiÔÔhanti. Tattha kÈmogho rÈgasallaÑ, bhavogho dosasallaÑ, avijjogho mohasallaÑ, diÔÔhogho diÔÔhisallaÑ.

Imehi cat|hi sallehi pariyÈdinnaÑ viÒÒÈÓaÑ cat|su dhammesu tiÔÔhati r|pe vedanÈya saÒÒÈya sa~khÈresu. ImÈ catasso viÒÒÈÓaÔÔhitiyo. Tattha rÈgasallena nand|pasecanaÑ r|p|pagaÑ viÒÒÈÓaÑ tiÔÔhati. Dosasallena vedan|pagaÑ. Mohasallena saÒÒ|pagaÑ. DiÔÔhisallena nand|pasecanaÑ sa~khÈr|pagaÑ viÒÒÈÓaÑ tiÔÔhati.

Cat|hi viÒÒÈÓaÔÔhitÊhi catubbidhaÑ agatiÑ gacchanti chandÈ dosÈ bhayÈ mohÈ. RÈgena chandÈ agatiÑ gacchati, dosena dosÈ agatiÑ gacchati, mohena mohÈ agatiÑ gacchati, diÔÔhiyÈ bhayÈ agatiÑ gacchati, iti imÈni ca kammÈni ime ca kilesÈ ayaÑ saÑsÈrahetu.

TatthimÈ catasso disÈ kabaÄÊkÈro ÈhÈro “asubhe subhan”ti vipallÈso kÈmupÈdÈnaÑ kÈmayogo abhijjhÈkÈyagantho kÈmÈsavo kÈmogho rÈgasallaÑ r|p|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti chandÈ agatigamanaÑ, ayaÑ paÔhamÈ disÈ.

Phasso ÈhÈro “dukkhe sukhan”ti vipallÈso sÊlabbatupÈdÈnaÑ bhavayogo byÈpÈdakÈyagantho bhavÈsavo bhavogho dosasallaÑ vedan|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti dosÈ agatigamanaÑ, ayaÑ dutiyÈ disÈ.

ManosaÒcetanÈhÈro “anattani attÈ”ti vipallÈso diÔÔhupÈdÈnaÑ diÔÔhiyogo parÈmÈsakÈyagantho diÔÔhÈsavo diÔÔhogho diÔÔhisallaÑ saÒÒ|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti bhayÈ agatigamanaÑ, ayaÑ tatiyÈ disÈ. ______________________________________________________________ 1. KiÑvippaÔisÈrÈ (Ka)


ViÒÒÈÓÈhÈro “anicce niccan”ti vipallÈso attavÈdupÈdÈnaÑ avijjÈyogo idaÑsaccÈbhinivesokÈyagantho avijjÈsavo avijjogho mohasallaÑ sa~khÈr|pagÈ viÒÒÈÓaÔÔhiti mohÈ agatigamanaÑ, ayaÑ catutthÊ disÈ. Iti imesaÑ dasannaÑ suttÈnaÑ paÔhamena padena paÔhamÈya disÈya ÈlokanaÑ, dutiyena padena dutiyÈya disÈya, tatiyena padena tatiyÈya disÈya, catutthena padena catutthiyÈ disÈya ÈlokanaÑ, ayaÑ vuccati disÈ ÈlokanÈ. IminÈ nayena sabbe kilesÈ cat|su padesu pakkhipitabbÈ. AyaÑ akusalapakkho.

Catasso paÔipadÈ, cattÈri jhÈnÈni, cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, cattÈro vihÈrÈ dibbo brahmÈ ariyo ÈneÒjo, cattÈro sammappadhÈnÈ, cattÈro acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ, cattÈro adhiÔÔhÈnÈ, cattÈro samÈdhayo chandasamÈdhi vÊriyasamÈdhi cittasamÈdhi vÊmaÑsÈsamÈdhi, cattÈro dhammÈ sukhabhÈgiyÈ nÈÒÒatra bojjha~gÈ nÈÒÒatra tapasÈ nÈÒÒatra indriyasaÑvarÈ nÈÒÒatra sabbanissaggÈ, cattÈri appamÈÓÈni.

Tattha dukkhÈ paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ bhÈviyamÈnÈ bahulÊkariyamÈnÈ paÔhamaÑ jhÈnaÑ parip|reti, paÔhamaÑ jhÈnaÑ paripuÓÓaÑ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ parip|reti, paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ paripuÓÓaÑ paÔhamaÑ vihÈraÑ parip|reti, paÔhamo vihÈro paripuÓÓo paÔhamaÑ sammappadhÈnaÑ parip|reti, paÔhamaÑ sammappadhÈnaÑ paripuÓÓaÑ paÔhamaÑ acchariyaÑ abbhutaÑ dhammaÑ parup|reti, paÔhamo acchariyo abbhuto dhammo paripuÓÓo paÔhamaÑ adhiÔÔhÈnaÑ parip|reti, paÔhamaÑ adhiÔÔhÈnaÑ paripuÓÓaÑ chandasamÈdhiÑ parip|reti, chandasamÈdhi paripuÓÓo indriyasaÑvaraÑ parip|reti, indriyasaÑvaro paripuÓÓo paÔhamaÑ appamÈÓaÑ parip|reti. EvaÑ yÈva sabbanissaggÈ catutthaÑ appamÈÓaÑ parip|reti.

Tattha paÔhamÈ ca paÔipadÈ paÔhamaÒca jhÈnaÑ paÔhamaÒca satipaÔÔhÈnaÑ dibbo ca vihÈro paÔhamaÒca sammappadhÈnaÑ paÔhamo ca acchariyo abbhuto dhammo saccÈdhiÔÔhÈnaÒca chandasamÈdhi ca indriyasaÑvaro ca mettÈ ca appamÈÓaÑ. AyaÑ paÔhamÈ disÈ.

DutiyÈ ca paÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ dutiyaÒca jhÈnaÑ dutiyaÒca satipaÔÔhÈnaÑ brahmÈ ca vihÈro dutiyaÒca sammappadhÈnaÑ dutiyo ca acchariyo abbhuto dhammo

KhuddakanikÈya 212

cÈgÈdhiÔÔhÈnaÒca cittasamÈdhi ca tapo ca1 karuÓÈ ca appamÈÓaÑ. AyaÑ dutiyÈ disÈ.

TatiyÈ ca paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ tatiyaÒca jhÈnaÑ tatiyaÒca satipaÔÔhÈnaÑ ariyo ca vihÈro tatiyaÒca sammappadhÈnaÑ tatiyo ca acchariyo abbhuto dhammo saccÈdhiÔÔhÈnaÒca vÊriyasamÈdhi ca bojjha~gÈ ca muditÈ ca appamÈÓaÑ. AyaÑ tatiyÈ disÈ.

CatutthÊ ca paÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ catutthaÒca jhÈnaÑ catutthaÒca satipaÔÔhÈnaÑ ÈneÒjo ca vihÈro catutthaÒca sammappadhÈnaÑ catuttho ca acchariyo abbhuto dhammo upasamÈdhiÔÔhÈnaÒca vÊmaÑsÈsamÈdhi ca sabbanissaggo ca upekkhÈ ca appamÈÓaÑ. AyaÑ catutthÊ disÈ. ImÈsaÑ catunnaÑ disÈnaÑ yÈ ÈlokanÈ, ayaÑ vuccati disÈlocano nÈma nayo.

TatthÈyaÑ yojanÈ–cattÈro ca ÈhÈrÈ, catasso ca paÔipadÈ, cattÈro ca vipallÈsÈ, cattÈro ca satipaÔÔhÈnÈ, cattÈri ca upÈdÈnÈni, cattÈri ca jhÈnÈni, cattÈro ca yogÈ, cattÈro ca vihÈrÈ, cattÈro ca ganthÈ, cattÈro ca sammappadhÈnÈ, cattÈro ca ÈsavÈ, cattÈro ca acchariyÈ abbhutÈ dhammÈ, cattÈro ca oghÈ, cattÈri ca adhiÔÔhÈnÈni, cattÈri ca sallÈni, cattÈro ca samÈdhayo, catasso ca viÒÒÈÓaÔÔhitiyo, cattÈro ca sukhabhÈgiyÈ dhammÈ, cattÈri ca agatigamanÈni, cattÈri ca appamÈÓÈni. Iti kusalÈkusalaÑ pakkhapaÔipakkhavasena yojanÈ. AyaÑ sÊhavikkÊÄite disÈlocano nayo.

Tassa cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni pariyosÈnaÑ, tattha paÔhamÈya disÈya sotÈpattiphalaÑ pariyosÈnaÑ, dutiyÈya sakadÈgÈmiphalaÑ, tatiyÈya anÈgÈmiphalaÑ, catutthiyÈ arahattaphalaÑ pariyosÈnanti.

Tattha katamo tipukkhalanayo? PaÔipadÈvibhÈgena cat|su puggalesu yo sukhÈya paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya niyyÈti, ayaÑ ugghaÔitaÒÒ|. Yo sukhÈya vÈ paÔipadÈya, dandhÈbhiÒÒÈya, dukkhÈya vÈ paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya niyyÈti, ayaÑ vipaÒcitaÒÒ|. Yo dukkhÈya paÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya niyyÈti, ayaÑ neyyo. Iti cattÈro hutvÈ tayo honti. Tattha ugghaÔitaÒÒussa samathapubba~gamÈ vipassanÈ ______________________________________________________________ 1. CattÈro ca iddhipÈdÈ (Ka)


sappÈyÈ. Neyyassa vipassanÈpubba~gamo samatho, vipaÒcitaÒÒussa samathavipassanÈ yuganaddhÈ. UgghaÔitaÒÒussa mudukÈ desanÈ, neyyassa tikkhÈ desanÈ, vipaÒcitaÒÒussa tikkhamudukÈ desanÈ.

UgghaÔitaÒÒussa adhipaÒÒÈsikkhÈ, vipaÒcitaÒÒussa adhicittasikkhÈ ca adhipaÒÒÈsikkhÈ ca, neyyassa adhisÊlasikkhÈ ca adhicittasikkhÈ ca adhipaÒÒÈsikkhÈ ca. Iti imesaÑ puggalÈnaÑ cat|hi paÔipadÈhi niyyÈnaÑ.

TatthÈyaÑ saÑkilesapakkho, tÊÓi akusalam|lÈni, tayo phassÈ, tisso vedanÈ, tayo upavicÈrÈ, tayo kilesÈ, ( )1, tayo vitakkÈ, tayo pariÄÈhÈ, tÊÓi sa~khatalakkhaÓÈni, tisso dukkhatÈ.

TÊÓi akusalam|lÈnÊti lobho akusalam|laÑ, doso akusalam|laÑ moho akusalam|laÑ. Tayo phassÈti sukhavedanÊyo phasso, dukkhavedanÊyo phasso, adukkhamasukhavedanÊyo phasso. Tisso vedanÈti sukhÈ vedanÈ, dukkhÈ vedanÈ, adukkhamasukhÈ vedanÈ. Tayo upavicÈrÈti somanass|pavicÈro, domanass|pavicÈro, upekkh|pavicÈro. Tayo kilesÈti lobho doso moho. Tayo vitakkÈti kÈmavitakko byÈpÈdavitakko vihiÑsÈvitakko. Tayo pariÄÈhÈti rÈgajo dosajo mohajo. TÊÓi sa~khatalakkhaÓÈnÊti uppÈdo Ôhiti vayo. Tisso dukkhatÈti dukkhadukkhatÈ vipariÓÈmadukkhatÈ sa~khÈradukkhatÈ.

Tattha lobho akusalam|laÑ manÈpikena ÈrammaÓena samuÔÔhahati. Tadeva manÈpikÈrammaÓaÑ paÔicca uppajjati sukhavedanÊyo phasso, sukhavedanÊyaÑ phassaÑ paÔicca uppajjati sukhÈ vedanÈ, sukhaÑ vedanaÑ paÔicca uppajjati somass|pavicÈro, somanass|pavicÈraÑ paÔicca uppajjati rÈgo, rÈgaÑ paÔicca uppajjati kÈmavitakko, kÈmavitakkaÑ paÔicca uppajjati rÈgajo pariÄÈho, rÈgajaÑ pariÄÈhaÑ paÔicca uppajjati uppÈdo sa~khatalakkhaÓaÑ, uppÈdaÑ sa~khatalakkhaÓaÑ paÔicca uppajjati vipariÓÈmadukkhatÈ.

Doso akusalam|laÑ amanÈpikena ÈrammaÓena samuÔÔhahati. Tadeva amanÈpikÈrammaÓaÑ paÔicca uppajjati dukkhavedanÊyo phasso, ______________________________________________________________ 1. (Tayo anusayÈ) (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 214

dukkhavedanÊyaÑ phassaÑ paÔicca uppajjati dukkhÈ vedanÈ, dukkhaÑ vedanaÑ paÔicca uppajjati domanass|pavicÈro, domanass|pavicÈraÑ paÔicca uppajjati doso, dosaÑ paÔicca uppajjati byÈpÈdavitakko, byÈpÈdavitakkaÑ paÔicca uppajjati dosajo pariÄÈho, dosajaÑ pariÄÈhaÑ paÔicca uppajjati Ôhitassa aÒÒathattaÑ sa~khatalakkhaÓaÑ, Ôhitassa aÒÒathattaÑ sa~khatalakkhaÓaÑ paÔicca uppajjati dukkhadukkhatÈ.

Moho akusalam|laÑ upekkhÈÔhÈniyaÑ ÈrammaÓena samuÔÔhahati. Tadeva upekkhÈÔhÈniyaÑ ÈrammaÓaÑ paÔicca uppajjati adukkhamasukhavedanÊyo phasso, adukkhamasukhavedanÊyaÑ phassaÑ paÔicca uppajjati adukkhamasukhÈ vedanÈ, adukkhamasukhaÑ vedanaÑ paÔicca uppajjati upekkh|pavicÈro, upekkh|pavicÈraÑ paÔicca uppajjati moho, mohaÑ paÔicca uppajjati vihiÑsÈvitakko, vihiÑsÈvitakkaÑ paÔicca uppajjati mohajo pariÄÈho, mohajaÑ pariÄÈhaÑ paÔicca uppajjati vayo sa~khatalakkhaÓaÑ, vayaÑ sa~khatalakkhaÓaÑ paÔicca uppajjati sa~khÈradukkhatÈ. Iti ayaÑ tÊhi ÈkÈrehi kilesÈnaÑ niddeso. Yo koci akusalapakkho, sabbo so tÊsu akusalam|lesu samosaratÊti.

Tattha katamo kusalapakkho? TÊÓi kusalam|lÈni alobho adoso amoho. Tisso paÒÒÈ sutamayÊ cintÈmayÊ bhÈvanÈmayÊ. Tayo samÈdhÊ savitakkasavicÈro avitakkavicÈramatto avitakka-avicÈro. Tisso sikkhÈ adhisÊlasikkhÈ adhicittasikkhÈ adhipaÒÒÈsikkhÈ. TÊÓi nimittÈni samathanimittaÑ paggahanimittaÑ upekkhÈnimittaÑ. Tayo vitakkÈ nekkhammavitakko abyÈpÈdavitakko avihiÑsÈvitakko. TÊÓi indriyÈni anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ aÒÒindriyaÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ. Tayo upavicÈrÈ1 nekkhamm|pavicÈro abyÈpÈd|pavicÈro avihiÑs|pavicÈro1 tisso esanÈ kÈmesanÈ bhavesanÈ brahmacariyesanÈ. Tayo khandhÈ sÊlakkhandho samÈdhikkhandho paÒÒÈkkhandho.

Tattha alobho kusalam|laÑ sutamayipaÒÒaÑ parip|reti. Sutamayi 2paÒÒÈ paripuÓÓÈ savitakkasavicÈraÑ samÈdhiÑ parip|reti, savitakkasavicÈro samÈdhi paripuÓÓo adhisÊlasikkhaÑ3 parip|reti, adhisÊlasikkhÈ ______________________________________________________________ 1-1. Somanass|pavicÈro domanass|pavicÈro upekkh|pavicÈro (SÊ, Ka) 2. SutamayÊ (SÊ) 3. AdhicittasikkhaÑ (SÊ, Ka)


paripuÓÓÈ samathanimittaÑ parip|reti, samathanimittaÑ paripuÓÓaÑ nekkhammavitakkaÑ parip|reti, nekkhammavitakko paripuÓÓo anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ parip|reti, anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ paripuÓÓaÑ nekkhammasit|pavicÈraÑ parip|reti, nekkhamm|pavicÈraÑ1 paripuÓÓo kÈmesanaÑ pajahati. KÈmesanappahÈnaÑ sÊlakkhandhaÑ parip|reti.

Adoso kusalam|laÑ cintÈmayipaÒÒaÑ parip|reti, cintÈmayipaÒÒÈ paripuÓÓÈ avitakkavicÈramattaÑ samÈdhiÑ parip|reti, avitakkavicÈramatto samÈdhi paripuÓÓo adhicittasikkhaÑ2 parip|reti, adhicittasikkhÈ paripuÓÓÈ upekkhÈnimittaÑ parip|reti, upekkhÈnimittaÑ paripuÓÓaÑ abyÈpÈdavitakkaÑ parip|reti, abyÈpÈdavitakko paripuÓÓo aÒÒindriyaÑ parip|reti, aÒÒindriyaÑ paripuÓÓaÑ abyÈpÈd|pavicÈraÑ parip|reti, abyÈpÈd|pavicÈro paripuÓÓo bhavesanaÑ pajahati, bhavesanappahÈnaÑ samÈdhikkhandhaÑ parip|reti.

Amoho kusalam|laÑ bhÈvanÈmayipaÒÒaÑ parip|reti, bhÈvanÈmayipaÒÒÈ paripuÓÓÈ avitakka-avicÈraÑ samÈdhiÑ parip|reti, avitakka-avicÈro samÈdhi paripuÓÓo adhipaÒÒÈsikkhaÑ parip|reti, adhipaÒÒÈsikkhÈ paripuÓÓÈ paggahanimittaÑ parip|reti, paggahanimittaÑ paripuÓÓaÑ avihiÑsÈvitakkaÑ parip|reti, avihiÑsÈvitakko paripuÓÓo aÒÒÈtÈvindriyaÑ parip|reti, aÒÒÈtÈvindriyaÑ paripuÓÓaÑ avihiÑs|pavicÈraÑ parip|reti, avihiÑs|pavicÈro paripuÓÓo brahmacariyesanaÑ parip|reti, brahmacariyesanÈ paripuÓÓÈ paÒÒÈkkhandhaÑ parip|reti.

Iti ime tayo dhammÈ akusalapakkhikÈ kusalapakkhikÈ ca tikaniddesehi niddiÔÔhÈ tipukkhalanayassa disÈ nÈma. Tassa pariyosÈnaÑ tayo vimokkhÈ appaÓihito suÒÒato animitto, ayaÑ tipukkhalo nÈma dutiyo nayo.

Tattha ye ime tayo puggalÈ ugghaÔitaÒÒ| vipaÒcitaÒÒ| neyyoti imesaÑ tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ dve puggalÈ sukhÈya paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya, sukhÈya paÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya ca niyyanti, dveyeva puggalÈ dukkhÈya paÔipadÈya khippÈbhiÒÒÈya, dukkhÈya paÔipadÈya dandhÈbhiÒÒÈya ca niyyanti, ime cattÈro. Te visesena dve honti diÔÔhicarito ca taÓhÈcarito ca. ______________________________________________________________ 1. Nekkhammasit|pavicÈro (SÊ, Ka) 2. AdhisÊlasikkhaÑ (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 216

Ime cattÈro hutvÈ tayo honti, tayo hutvÈ dve honti. ImesaÑ dvinnaÑ puggalÈnaÑ ayaÑ saÑkileso–avijjÈ ca taÓhÈ ca ahirÊkaÒca anottappaÒca asati ca asampajaÒÒaÒca nÊvaraÓÈni ca saÑyojanÈni ca ajjhosÈnaÒca abhiniveso ca ahaÑkÈro ca mamaÑkÈro ca assaddhiyaÒca dovacassatÈ ca kosajjaÒca ayonisomanasikÈro ca vicikicchÈ ca avijjÈ ca asaddhammassavanaÒca asamÈpatti ca.

Tattha avijjÈ ca ahirÊkaÒca asati ca nÊvaraÓÈni ca ajjhosÈnaÒca ahaÑkÈro ca assaddhiyaÒca kosajjaÒca vicikicchÈ ca asaddhammassavanaÒca, ayaÑ ekÈ disÈ.

TaÓhÈ ca anottappaÒca asampajaÒÒaÒca saÑyojanÈni ca abhiniveso ca mamaÑkÈro ca dovacassatÈ ca ayonisomanasikÈro ca avijjÈ ca asamÈpatti ca, ayaÑ dutiyÈ disÈ. DasannaÑ dukÈnaÑ dasa padÈni paÔhamÈ disÈti kÈtabbÈni. SaÑkhittena atthaÑ ÒÈpenti paÔipakkhe kaÓhapakkhassa1 dasannaÑ dukÈnaÑ dasa padÈni dutiyakÈni, ayaÑ dutiyÈ disÈ.

Tattha katamo kusalapakkho? Samatho ca vipassanÈ ca vijjÈ ca caraÓaÒca sati ca sampajaÒÒaÒca hirÊ ca ottappaÒca ahaÑkÈrappahÈnaÒca mamaÑkÈrappahÈnaÒca sammÈvÈyÈmo ca yonisomanasikÈro ca sammÈsati ca sammÈsamÈdhi ca paÒÒÈ ca nibbidÈ ca samÈpatti ca saddhammassavanaÒca somanassaÒca dhammÈnudhammapaÔipatti ca.

DasannaÑ dukÈnaÑ samathÈdÊni somanassapariyosÈnÈni paÔhamÈni dasa padÈni paÔhamÈ disÈ, vipassanÈdÊni dhammÈnudhammapaÔipattipariyosÈnÈni dutiyÈni dasa padÈni dutiyÈ disÈ. Iti akusalapakkhe kusalapakkhe ca nandiyÈvaÔÔassa nayassa catasso disÈ.

TÈsu kusalapakkhe samathÈdÊhi akusalapakkhe taÓhÈdayo pahÈnaÑ gacchanti, tesaÑ pahÈnÈ rÈgavirÈgÈ cetovimutti, kusalapakkhe vipassanÈdÊhi akusalapakkhe avijjÈdayo pahÈnaÑ gacchanti, tesaÑ pahÈnÈ avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti. Iti imÈ dve vimuttiyo nandiyÈvaÔÔanaye pariyosÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈpakkhassa (SÊ)


Tattha taÓhÈ avijjÈ samatho vipassanÈti cattÈri padÈni, tesu aÔÔhÈrasa m|lapadÈni samosaranti. KathaÑ? Samatho ca alobho ca adoso ca asubhasaÒÒÈ ca dukkhasaÒÒÈ cÈti imÈni paÒca padÈni samathaÑ bhajanti, vipassanÈ ca amoho ca aniccasaÒÒÈ ca anattasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni vipassanaÑ bhajanti. EvaÑ nava padÈni kusalÈni dvÊsu padesu samosaranti. TaÓhÈ ca lobho ca doso ca subhasaÒÒÈ ca sukhasaÒÒÈ cÈti imÈni paÒca padÈni taÓhaÑ bhajanti, avijjÈ ca moho ca niccasaÒÒÈ ca attasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni avijjaÑ bhajanti. EvaÑ nava padÈni akusalÈni dvÊsu padesu samosaranti. Iti tipukkhalo ca sÊhavikkÊÄito ca nandiyÈvaÔÔanayaÑ anuppavisanti.

KathaÑ tipukkhale naye itare dve nayÈ anuppavisanti? VipassanÈ ca amoho ca aniccasaÒÒÈ ca anattasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni amoho, samatho ca alobho ca asubhasaÒÒÈ ca dukkhasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni alobho, adoso adoso eva. EvaÑ nava padÈni kusalÈni tÊsu padesu samosaranti. TaÓhÈ ca lobho ca subhasaÒÒÈ ca sukhasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni lobho, avijjÈ ca moho ca niccasaÒÒÈ ca attasaÒÒÈ cÈti imÈni cattÈri padÈni moho, doso doso eva. EvaÑ nava padÈni akusalÈni tÊsu padesu samosaranti. Iti tipukkhale naye itare dve nayÈ anuppavisanti.

KathaÑ cat|su padesu aÔÔhÈrasa m|lapadÈni samosaranti? TaÓhÈ ca subhasaÒÒÈ ca, ayaÑ paÔhamo vipallÈso. Lobho ca sukhasaÒÒÈ ca, ayaÑ dutiyo vipallÈso. AvijjÈ ca niccasaÒÒÈ ca, ayaÑ tatiyo vipallÈso. Moho ca attasaÒÒÈ ca, ayaÑ catuttho vipallÈso. Iti nava padÈni akusalÈni cat|su padesu samosaranti. Samatho ca asubhasaÒÒÈ ca paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, alobho ca dukkhasaÒÒÈ ca dutiyaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, vipassanÈ ca aniccasaÒÒÈ ca tatiyaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, amoho ca anattasaÒÒÈ ca catutthaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. Iti nava padÈni kusalÈni cat|su padesu samosaranti. EvaÑ sÊhavikkÊÄitanaye itare dve nayÈ anuppavisanti. TiÓÓaÒhi nayÈnaÑ yÈ bh|miyo1 gocaro, so ekekaÑ ______________________________________________________________ 1. YÈ bh|mi (Ka)

KhuddakanikÈya 218

nayaÑ anuppavisati. TasmÈ ekekassa nayassa akusale vÈ dhamme viÒÒÈte kusale vÈ paÔipakkho anvesitabbo. PaÔipakkhaÑ anvesitvÈ so nayo niddisitabbo. Tamhi naye niddiÔÔhe yathÈ ekamhi naye itaresaÑ nayÈnaÑ m|lapadÈni anuppaviÔÔhÈni, tato tato nÊharitvÈ niddisitabbÈni. EkekasmiÒhi naye aÔÔhÈrasa m|lapadÈni anuppaviÔÔhÈni.

Tattha ekekasmiÑ dhamme viÒÒÈte sabbe dhammÈ viÒÒÈtÈ honti. ImesaÑ tiÓÓaÑ nayÈnaÑ sÊhavikkÊÄitassa nayassa cattÈri phalÈni pariyosÈnaÑ paÔhamÈya disÈya paÔhamaÑ phalaÑ, dutiyÈya disÈya dutiyaÑ phalaÑ, tatiyÈya disÈya tatiyaÑ phalaÑ, catutthÈya disÈya catutthaÑ phalaÑ pariyosÈnaÑ.

Tipukkhalassa nayassa tayo vimokkhÈ pariyosÈnaÑ paÔhamÈya disÈya appaÓihito, dutiyÈya suÒÒato, tatiyÈya animitto vimokkho pariyosÈnaÑ.

NandiyÈvaÔÔassa nayassa dve vimuttiyo pariyosÈnaÑ paÔhamÈya disÈya taÓhÈvirÈgÈ cetovimutti, dutiyÈya disÈya avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti pariyosÈnaÑ. Imesu tÊsu nayesu yÈ aÔÔhÈrasannaÑ padÈnaÑ ÈlocanÈ, ayaÑ disÈlocano nayo. YÈ ÈloketvÈ kusalapakkhe akusalapakkhe ca “ayaÑ dhammo imaÑ dhammaÑ bhajatÊ”ti jÈnantena sammÈ yojanÈ, ayaÑ a~kuso nayoti ime paÒca nayÈ.

NayasamuÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

SÈsanapaÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ

85. EvaÑ sabbathÈ nayasamuÔÔhÈnaÑ vibhajitvÈ idÈni sÈsanapaÔÔhÈnaÑ vibhajanto yasmÈ sa~gahavÈrÈdÊsu m|lapadeheva paÔÔhÈnaÑ sa~gahetvÈ sar|pato na dassitaÑ, tasmÈ yathÈ m|lapadehi paÔÔhÈnaÑ niddhÈretabbaÑ, evaÑ paÔÔhÈnatopi m|lapadÈni niddhÈretabbÈnÊti dassanatthaÑ “aÔÔhÈrasa m|lapadÈ kuhiÑ daÔÔhabbÈ? SÈsanapaÔÔhÈne”ti Èha. M|lapadasÈsanapaÔÔhÈnÈnaÒhi aÒÒamaÒÒasa~gaho pubbe dassito evÈti. Atha sÈsanapaÔÔhÈnanti ko vacanattho? SÈsanassa paÔÔhÈnanti sÈsanapaÔÔhÈnaÑ,


sÈsanaÑ desanÈ, tassÈ veneyyajjhÈsayÈnur|paÑ tesaÑ hitasukhanipphÈdanatthaÑ pakÈrehi ÔhÈnaÑ pavatti sÈsanapaÔÔhÈnaÑ. Idha pana tassa tathÈbhÈvadÊpanaÑ “sÈsanapaÔÔhÈnan”ti veditabbaÑ. Atha vÈ sÈsanaÑ adhisÊlakkhÈdayo. TesaÑ pavattanupÈyabhÈvato patiÔÔhahanti etehÊti paÔÔhÈnÈni, saÑkilesÈdidhammÈ. TesaÑ pavedanato tadupacÈrena suttÈni paÔÔhÈnÈni. TesaÑ pana sam|habhÈvato ayaÑ pakaraÓappadeso paÔÔhÈnaÑ nÈma.

Aparo nayo–kenaÔÔhena paÔÔhÈnaÑ? PaÔÔhitaÔÔhena, gamanaÔÔhenÈti attho. “Ye te goÔÔhÈ paÔÔhitagÈvo”ti1 ÈgataÔÔhÈnasmiÒhi yena paÔÔhÈnena te “goÔÔhÈ paÔÔhitagÈvo”ti vuttÈ, taÑ atthato gamanaÑ hoti. Iti nÈtivitthÈritanayesu hÈranayesu anissa~gagamanassa desanÈÒÈÓassa saÑkilesabhÈgiyÈdilokiyÈdibhedesu tadubhayavomissakabhedesu ca vitthÈritanayalÈbhato nissa~gavasena pavattagamanattÈ te saÑkilesabhÈgiyÈdayo lokiyÈdayo ca visuÑ visuÑ vomissÈ ca adhikaraÓavasena paÔÔhÈnaÑ nÈma. TesaÑ pakÈsanato ayaÑ pakaraÓappadeso paÔÔhÈnanti veditabbaÑ.

“SaÑkilesabhÈgiyan”ti-ÈdÊsu saÑkilissati etenÈti saÑkileso. SaÑkilesabhÈge saÑkilesakoÔÔhÈse pavattaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ. VÈsanÈ puÒÒabhÈvanÈ, vÈsanÈbhÈge pavattaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ, vÈsanaÑ bhajÈpetÊti vÈ vÈsanÈbhÈgiyaÑ. NibbijjhanaÑ lobhakkhandhÈdÊnaÑ padÈlanaÑ nibbedho. NibbedhabhÈge pavattaÑ, nibbedhaÑ bhajÈpetÊti vÈ nibbedhabhÈgiyaÑ. PariniÔÔhitasikkhÈdhammÈ asekkhÈ, asekkhabhÈve pavattaÑ, asekkhe bhajÈpetÊti vÈ asekkhabhÈgiyaÑ. Tesu yattha taÓhÈdisaÑkileso vibhatto, idaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ. Yattha dÈnÈdipuÒÒakiriyavatthu vibhattaÑ, idaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ. Yattha sekkhÈ sÊlakkhandhÈdayo vibhattÈ, idaÑ nibbedhabhÈgiyaÑ. Yattha pana asekkhÈ sÊlakkhandhÈdayo vibhattÈ, idaÑ asekkhabhÈgiyaÑ. ItarÈni tesaÑ vomissakanayavasena vuttÈni.

TÈni pana cha dukÈ cattÈro tikÈ ekaÑ catukkaÑ aparampi ekaÑ catukkanti dvÈdasa honti. Tesu cattÈro dukÈ dve ca tikÈ uddhaÔÈ, ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 112 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 220

itare na uddhaÔÈ, anuddharaÓe kÈraÓaÑ natthi. IminÈ nayena tepi gahetuÑ sakkÈti PÈÄiyaÑ saÑkhittÈti daÔÔhabbaÑ. TathÈ hi vakkhati “imÈni cattÈri suttÈni, sÈdhÈraÓÈni katÈni aÔÔha bhavantÊ”ti-Èdi. Tattha yasmÈ katthaci sutte taÓhÈsaÑkilesova niddisÊyati, katthaci diÔÔhisaÑkilesova, katthaci duccaritasaÑkilesova niddisÊyati, tasmÈ saÑkilesabhÈgiyaÑ suttaÑ tidhÈ vibhajitvÈ uddiÔÔhaÑ “taÓhÈsaÑkilesabhÈgiyaÑ suttan”ti-ÈdinÈ. TathÈ vodÈnaÑ nÈma saÑkilese sati hotÊti vodÈnabhÈgiyaÑ suttaÑ saÑkilesavibhÈgena tidhÈva1 uddiÔÔhaÑ “taÓhÈvodÈnabhÈgiyaÑ suttan”ti-ÈdinÈ. TaÑ pana atthato vÈsanÈbhÈgiyÈdi eva hoti. AyaÒca nayo kesuci potthakesu natthi.

“Tattha saÑkileso tividho”ti-Èdi saÑkilesapaÔipakkhato samathÈdiniddhÈraÓavasena vÈsanÈbhÈgiyÈdisuttÈnaÑ visayadassanatthaÑ ÈraddhaÑ. Tattha yadi Èsatti uppajjati bhaves|ti bhavesu chandarÈgaÑ pajahituÑ asakkontassa yadi bhavapatthanÈ uppajjati. EvaÑ sÈyanti evamassa puggalassa ayaÑ samathavipassanÈbhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu bhavati pujjabhava2 phalanibbattanato. Tatr|papattiyÈ saÑvattatÊti tatra tatra bhave upapattiyÈ saÑvattati. ImÈni cattÈri suttÈnÊti imÈni saÑkilesabhÈgiyÈdÊni cattÈri suttÈni. SÈdhÈraÓÈni katÈnÊti saÑkilesabhÈgiyaÒca vÈsanÈbhÈgiyaÒca, saÑkilesabhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒca, saÑkilesabhÈgiyaÒca asekkhabhÈgiyaÒca, vÈsanÈbhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒcÈti evaÑ padantarasaÑyojanavasena missitÈni katÈni. AÔÔha bhavantÊti purimÈni cattÈri imÈni cattÈrÊti evaÑ aÔÔha bhavanti.

TÈniyeva aÔÔha suttÈni sÈdhÈraÓÈni katÈni soÄasa bhavantÊti tÈniyeva yathÈvuttÈni aÔÔha suttÈni vÈsanÈbhÈgiyaÒca asekkhabhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒca, asekkhabhÈgiyaÒca saÑkilesabhÈgiyaÒca vÈsanÈbhÈgiyaÒca, nibbedhabhÈgiyaÒca saÑkilesabhÈgiyaÒca vÈsanÈbhÈgiyaÒca, asekkhabhÈgiyaÒca saÑkilesabhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒca, asekkhabhÈgiyaÒca vÈsanÈbhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒca, asekkhabhÈgiyaÒca saÑkilesabhÈgiyaÒca vÈsanÈbhÈgiyaÒca, nibbedhabhÈgiyaÒca asekkhabhÈgiyaÒca nevasaÑkilesabhÈgiyaÒca, navÈsanÈbhÈgiyaÒca ninibbedhabhÈgiyaÒca ______________________________________________________________ 1. TidhÈ (SÊ) 2. Punabbhava... (SÊ)


na-asekkhabhÈgiyaÒcÈti evaÑ sÈdhÈraÓÈni katÈni purimÈni aÔÔha imÈni aÔÔhÈti soÄasa bhavanti. Tesu cattÈro ekakÈ, cha dukÈ, cattÈro tikÈ, eko catukko, aparopi eko catukkoti ayampi vibhÈgo veditabbo. TatthÈpi dve dukÈ, dve tikÈ, dve catukkÈ ca PÈÄiyaÑ anÈgatÈti veditabbÈ.

IdÈni imassa paÔÔhÈnassa sakalasÈsanasa~gahitabhÈvaÑ vibhÈvetuÑ “imehi soÄasahi suttehi bhinnehi navavidhaÑ suttaÑ bhinnaÑ bhavatÊ”ti vuttaÑ. Tassattho–imehi saÑkilesabhÈgiyÈdÊhi soÄasahi suttehi paÔÔhÈnanayena vibhattehi suttageyyÈdinavavidhaÑ pariyattisÈsanasa~khÈtaÑ suttaÑ bhinnaÑ soÄasadhÈ vibhattaÑ hoti. IminÈ soÄasavidhena paÔÔhÈnena asa~gahito pariyattisÈsanassa padeso natthÊti adhippÈyo. KathaÑ pana saÑkilesabhÈgiyÈdibhÈvo gahetabboti? Œha “gÈthÈya gÈthÈ anuminitabbÈ”ti-Èdi. Tattha gÈthÈya gÈthÈ anuminitabbÈti ayaÑ gÈthÈ viya gÈthÈ saÑkilesabhÈgiyÈti vÈ vÈsanÈbhÈgiyÈti vÈ nibbedhabhÈgiyÈti vÈ asekkhabhÈgiyÈti vÈ anuminitabbÈ, anu anu minitvÈ takketvÈ jÈnitabbÈti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gÈthÈveyyÈkaraÓavinimuttÈ sabbÈ pariyatti “suttenÈ”tipadena sa~gahitÈti daÔÔhabbÈ. 90. IdÈni saÑkilesabhÈgiyÈdÊni suttÈni yathÈniddiÔÔhÈni udÈharaÓavasena vibhÈvetuÑ “tattha katamaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ suttan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “kÈmandhÈ jÈlasaÒchannÈ”ti gÈthÈya attho heÔÔhÈ vuttoyeva. YathÈ imassa, evaÑ ito parÈnampi heÔÔhÈ vuttatthÈnaÑ uttÈnapadÈnaÒca atthaÑ na vaÓÓayissÈma.

AgatigamanÈnÊti kÈyÈdÊhi ayuttagamanÈni, akattabbakaraÓÈnÊti attho. ChandÈti chandahetu icchÈpaccayÈ. AgatiÑ gacchatÊti agantabbaÑ gatiÑ gacchati, akattabbaÑ karotÊti attho. Dhammanti sÈdh|naÑ ariyÈnaÑ dhammaÑ. AtivattatÊti atimadditvÈ vÊtikkamati. NihÊyatÊti hÈyati. Yasoti kitti ca parivÈro ca.

“Manopubba~gamÈ dhammÈ”ti gÈthÈyaÑ manoti yadipi kÈmÈvacarakusalÈdibhedaÑ sabbampi catubh|makacittaÑ mano, imasmiÑ pana ÔhÈne

KhuddakanikÈya 222

CakkhupÈlattherassa1 purimajÈtiyaÑ vejjabh|tassa uppannavasena niyamiyamÈnaÑ paÔighasampayuttacittameva labbhati. So mano pubba~gamo etesanti manopubba~gamÈ, manasÈ paÔhamagÈminÈ samannÈgatÈti attho. DhammÈti nissattanijjÊvaÔÔhena dhammÈ, te pana vedanÈdayo tayo ar|pino khandhÈ. Ete hi manopubba~gamÈ. KathaÑ panetehi saddhiÑ ekasmiÑ vatthusmiÑ ekasmiÒca ÈrammaÓe ekakkhaÓe uppajjamÈno mano pubba~gamo nÈma hotÊti? UppÈdapaccayaÔÔhena. YathÈ hi bah|su ekato gÈmaghÈtÈdikammÈni karontesu “ko etesaÑ pubba~gamo”ti vutte yo tesaÑ paccayo hoti, yaÑ yaÑ nissÈya te taÑ kammaÑ karonti, so datto vÈ mitto vÈ tesaÑ pubba~gamoti vuccati, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. Iti uppÈdapaccayaÔÔhena mano pubba~gamo etesanti manopubba~gamÈ. Na hi te mane anuppajjante uppajjituÑ sakkuÓanti, mano pana ekaccesu cetasikesu anuppajjantesupi uppajjati eva.

Adhipativasena mano seÔÔho etesanti manoseÔÔhÈ. YathÈ hi corÈdÊnaÑ corajeÔÔhakÈdayo adhipatino seÔÔhÈ, tathÈ tesampi mano seÔÔho. YathÈ pana dÈru-ÈdÊhi nipphannÈni bhaÓÉÈni dÈrumayÈdÊni nÈma honti, tathÈ etepi manato nipphannattÈ manomayÈ nÈma. PaduÔÔhenÈti abhijjhÈdÊhi dosehi paduÔÔhena d|sitena bhÈsati vÈ karoti vÈ. So hi bhÈsanto catubbidhaÑ vacÊduccaritameva bhÈsati, karontopi tividhaÑ kÈyaduccaritameva karoti, abhÈsanto akaronto tehi abhijjhÈdÊhi paduÔÔhamanatÈya tividhaÑ manoduccaritaÑ p|reti. Evamassa dasa akusalakammapathÈ pÈrip|riÑ gacchanti. Tato naÑ dukkhamanvetÊti tato tividhaduccaritato taÑ puggalaÑ dukkhaÑ anveti duccaritÈnubhÈvena cat|su apÈyesu dukkhaÑ anugacchati. YathÈ kiÑ? CakkaÑva vahato padanti, yathÈ nÈma sakaÔaÑ vahato balÊbaddassa padaÑ paharantaÑ cakkaÑ anugacchati, evaÑ naÑ puggalaÑ dukkhamanugacchatÊti.

“MiddhÊ yadÈ hotÊ”ti gÈthÈyaÑ middhÊti thinamiddhÈbhibh|to. Mahagghasoti mahÈbhojano Èharahatthaka alaÑsÈÔaka tatravaÔÔakakÈkamÈsaka bhuttavamitakÈnaÑ aÒÒataro viya. NiddÈyitÈti supanasÊlo. SamparivattasÈyÊti seyyasukhapassasukhÈnaÑ2 anuyuÒjanavasena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 13; Khu 2. 240 piÔÔhesu. 2. PhassasukhÈnaÑ (SÊ)


samparivattakasayanasÊlo. NivÈpapuÔÔhoti kuÓÉakÈdinÈ s|karabhattena puÔÔho. Gharas|karo hi bÈlakÈlato paÔÔhÈya posiyamÈno th|lasarÊrakÈle gehato bahi nikkhamituÑ alabhanto heÔÔhÈmaÒcÈdÊsu samparivattitvÈ samparivattitvÈ assasanto passasanto sayateva. IdaÑ vuttaÑ hoti–yadÈ puriso middhÊ ca hoti mahagghaso ca, nivÈpapuÔÔho mahÈvarÈho viya aÒÒena iriyÈpathena yÈpetuÑ asakkonto niddÈsÊlo saÑparivattasÈyÊ, tadÈ so “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti tÊÓi lakkhaÓÈni manasi kÈtuÑ na sakkoti. TesaÑ amanasikÈrÈ mandapaÒÒo punappunaÑ gabbhaÑ upeti, gabbhavÈsato na parimuccatÊti.

“AyasÈva malan”ti gÈthÈyaÑ ayasÈti ayato. SamuÔÔhitanti jÈtaÑ. TatuÔÔhÈyÈti tato uÔÔhahitvÈ. AtidhonacÈrinanti dhonÈ vuccati cattÈro paccaye idamatthitÈya alametenÈti paccavekkhitvÈ paribhuÒjanapaÒÒÈ, taÑ atikkamitvÈ caranto atidhonacÈrÊ nÈma. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ ayato malaÑ samuÔÔhÈya yato taÑ samuÔÔhitaÑ, tameva khÈdati vinÈseti, evamevaÑ cattÈro paccaye appaccavekkhitvÈ paribhuÒjantaÑ atidhonacÈrinaÑ sÈni kammÈni attano santÈne uÔÔhitattÈ attano santakÈneva tÈni kammÈni duggatiÑ nayantÊti.

“Coro yathÈ”ti gÈthÈyaÑ coro yathÈ sandhimukhe gahÊtoti yathÈ coro gharasandhiÑ chinditvÈ1 gehaÑ pavisanto gharasandhimukhe eva rÈjapurisehi gahito. SakammunÈ haÒÒati bajjhate cÈti tena attanÈ katakammena kasÈbhitÈÄanÈdinÈ haÒÒati ceva addubandhanÈdinÈ bajjhati ca. EvaÑ ayaÑ pecca pajÈ paratthÈti evampi ayaÑ pÈpakÈrinÊ pajÈ ito cavitvÈ paraloke. SakammunÈ haÒÒati bajjhate cÈti attanÈva katena pÈpakammena nirayÈdÊsu nÈnappakÈrehi kammakÈraÓÈdÊhi hiÑsati ceva paribajjhati cÈti.

“SukhakÈmÈnÊ”ti gÈthÈya yo daÓÉena vihiÑsatÊti yo puggalo daÓÉena vÈ leÉÉu-ÈdÊhi vÈ vibÈdhati. Pecca so na labhe sukhanti so puggalo paraloke manussasukhaÑ vÈ dibbasukhaÑ vÈ na labhati, nibbÈnasukhe pana vattabbameva natthi. ______________________________________________________________ 1. BhinditvÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 224

GunnaÑ ce taramÈnÈnanti gÈvÊsu mahoghaÑ tarantÊsu. JimhaÑ gacchati pu~gavoti yadi y|thapati usabho kuÔilaÑ gacchati. SabbÈ tÈ jimhaÑ gacchantÊti sabbÈpi tÈ gÈviyo kuÔilameva gacchanti. KasmÈ? Nette jimhaÑ gate satÊti nettari kuÔilaÑ gate sati, nettassa kuÔilaÑ gatattÈti attho. So hi tÈsaÑ paccayiko upaddavaharo ca.

“Evamevan”ti gÈthÈyaÑ yathÈ cetaÑ, evamevaÑ yo manussesu padhÈnasammato, yadi so adhammacÈrÊ siyÈ. Ye tassa anujÊvino, sabbepi adhammikÈva honti. SÈmisampadÈ hi pakatisampadaÑ sampÈdeti. YasmÈ ca etadeva, tasmÈ sabbaÑ raÔÔhaÑ dukkhaÑ seti, rÈjÈ ce hoti adhammiko. Sukicchar|pÈ vatÈti suÔÔhu kicchÈpannar|pÈ vata. UpadhÊs|ti kÈmaguÓ|padhÊsu. RattÈti rÈgÈbhibh|tÈ. KaÔukanti dukkhaÑ.

Kukkuccajanakeneva pattavaÔÔippabhavassa upacchinnattÈ phaluppatti kadaliyÈ parÈbhavÈya hotÊti Èha “phalaÑ ve kadaliÑ hantÊ”ti. TathÈ phalapariyosÈnattÈ osadhÊnaÑ phalaÑ veÄuÑ phalaÑ naÄanti vuttaÑ. VaÄavÈya kucchismiÑ gadrabhassa jÈtÈ assatarÊ nÈma, sÈ gabbhaÑ gaÓhitvÈ kÈle sampatte vijÈyituÑ na sakkoti. PÈdehi bh|miÑ paharantÊ tiÔÔhati, athassa cattÈro pÈde cat|su khÈÓukesu bandhitvÈ kucchiÑ phÈletvÈ potakaÑ nÊharanti, sÈ tattheva marati. Tena vuttaÑ “gabbho assatariÑ yathÈ”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ attano phalaÑ kadaliveÄunaÄepi vinÈseti, gabbho ca assatariÑ, evaÑ attano kammaphalabh|to sakkÈro asappurisaÑ vinÈsetÊti.

Kodhamakkhagar|ti kujjhanalakkhaÓaÑ kodhaÑ, paraguÓamakkhanalakkhaÓaÑ makkhaÒca garuÑ katvÈ uddhaÑ katvÈ ukkhipitvÈ caranto. Sukhetteti sukhettepi. P|tibÊjaÑvÈti p|tibhÈvaÑ gataÑ bÊjaÑ viya. ChakaÓarasÈdiparibhÈvanasukkhÈpanasukhasayÈdÊnaÑ akaraÓena bÊjadosaduÔÔhanti attho. 91. CetasÈti attano cittena. Cetoti tassa puggalassa cittaÑ. PariccÈti paricchinditvÈ. IriyatÊti pavattati. YathÈbhatanti yathÈ kiÒci ÈharitvÈ ÔhapitaÑ.

MÈkatthÈti mÈ akattha. Na pamutyatthÊti pamokkho natthi. UpeccÈpÊti saÒciccÈpi, buddhipubbenÈpÊti attho.


“AdhammenÈ”ti vatvÈpi “musÈvÈdenÈ”ti vacanaÑ musÈvÈdassa mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ. TenevÈha “ekaÑ dhammaÑ atÊtassÈ”ti-Èdi1, tathÈ “evaÑ parittaÑ kho RÈhula tesaÑ sÈmaÒÒaÑ, yesaÑ natthi sampajÈnamusÈvÈde lajjÈ”ti-Èdi2. TaÑ kathaÑ nu bhavissatÊti taÑ dhanaÑ kena nu pakÈrena tesaÑ bhavissati. Adhammena tesaÑ sambhatattÈ tesu naciraÔÔhitikaÑ hotÊti attho. AntarÈyÈ su bhavissantÊti adhammiyavohÈrÈdito rÈjantarÈyÈdayo bhavissanti. S|ti nipÈtamattaÑ. Sambhata’ssa vinassatÊti imassa sambhataÑ sajjitaÑ vinassati. Sagganti sugatiÑ. SÈ hi r|pÈdÊhi sobhanehi aggoti saggoti adhippetÈ. EttÈvatÈti diÔÔhadhammikasamparÈyikÈnaÑ atthÈnaÑ hÈniyÈ. HatÈti vinaÔÔhÈ.

VivaÔÔateti nivaÔÔati. LobhÈ khaÓati attÈnanti lobhahetu apuÒÒÈni karonto kÈyavisamÈdiyogena attÈnaÑ khaÓati nÈma. Mittehi jÊratÊti mittabhÈvehi hÈyati.

CarantÊti cat|hi iriyÈpathehi akusalameva karontÈ vicaranti. BÈlÈti idhalokatthaÑ paralokatthaÒca ajÈnantÈ idha bÈlÈ nÈma. DummedhÈti nippaÒÒÈ. Na hi paÒÒÈya duÔÔhattaÑ nÈma atthi. AmittenevÈti amittabh|tena viya verinÈ viya hutvÈ. KaÔukapphalanti tikhiÓaphalaÑ, dukkhaphalanti attho. Na taÑ kammaÑ kataÑ sÈdhu, yaÑ katvÈ anutappatÊti yaÑ kammaÑ nirayÈdÊsu nibbattanasamatthaÑ dukkhudayaÑ katvÈ anussaritÈnussaritakkhaÓe anutappati anusocati, taÑ kataÑ na sÈdhu na sundaraÑ na bhaddakaÑ. Yassa assumukhoti yassa ass|hi tintamukho rodanto vipÈkaÑ paÔisevati anubhoti.

Dukkaranti vattapaÔivattap|raÓÈdivasena ÈbhisamÈcÈrikasÊlassa kÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya dukkaraÑ. SamÈdÈnato paÔÔhÈya khaÓÉaÑ akatvÈ visesato Èdibrahmacariyakassa carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya duttitikkhaÑ, sÊlasaÑvarÈdayo vÈ aparikkhate katvÈ sampÈdetuÑ asakkuÓeyyatÈya dukkaraÑ. AdhivÈsetabbÈnaÑ pana dussahanato khantisaÑvaravasena duttitikkhaÑ. AbyattenÈti mandapaÒÒena. SÈmaÒÒanti samaÓabhÈvo. TatthÈti tassa sÈmaÒÒassa. SambÈdhÈti dunnivatthaduppÈrutamÈtugÈmÈdisammadÈ. YatthÈti sÊlasaÑvarÈdÊnaÑ paribandhabh|tesu sambÈdhasa~khÈtesu ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 39 piÔÔhe Dhammapade. 2. Ma 2. 77 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 226

visabhÈgÈrammaÓÈdÊsu. Atha vÈ dukkarantipadassa atthaÑ dassetuÑ duttitikkhanti vuttaÑ. Duttitikkhanti dukkhamaÑ duradhivÈsiyaÑ. AbyattenÈti bÈlena. SÈmaÒÒanti samaÓadhammo. IdaÑ vuttaÑ hoti–yaÑ paÓÉitÈ kulaputtÈ dasapi vassÈni vÊsatipi -pa- saÔÔhipi vassÈni dantebhi dantamÈdhÈya jivhÈya tÈluÑ Èhacca cetasÈ cittaÑ abhiniggaÓhitvÈ ekÈsanaÑ ekabhattaÑ paÔisevamÈnÈ ÈpÈÓakoÔikaÑ brahmacariyaÑ carantÈ sÈmaÒÒaÑ karonti, taÑ bÈlÈ abyattÈ kÈtuÑ na sakkontÊti. Bah|hi tattha sambÈdhÈti tasmiÑ sÈmaÒÒasa~khÈte ariyamagge bah| sambÈdhÈ, maggÈdhigamÈya paÔipannassa bah| parissayÈti attho.

AppameyyaÑ paminantoti appameyyaÑ khÊÓÈsavapuggalaÑ “ettakasÊlo ayaÑ ettakasamÈdhi ettakapaÒÒo”ti evaÑ minanto. Kodha vidvÈ vikappayeti ko idha vidvÈ medhÈvÊ vikappeyya, khÊÓÈsavova khÊÓÈsavaÑ minanto vikappeyyÈti dÊpeti. NivutaÑ maÒÒeti yo pana puthujjano minetuÑ Èrabhati, taÑ nivutaÑ avakujjapaÒÒaÑ maÒÒÈmi. Akissavanti kissavÈ vuccati paÒÒÈ, nippaÒÒanti attho.

KuÔhÈrÊti attacchedakaÔÔhena kuÔhÈrisadisÊ pharusavÈcÈ. ChindatÊti kusalam|lasa~khÈte m|leyeva nikantati. VisaÑ halÈhalaÑ ivÈti halÈhalasa~khÈtaÑ visaÑ iva. EvaÑ viraddhaÑ pÈtetÊti viraddhaÑ aparaddhaÑ khalitapuggalaÑ evaÑ apÈyesu vinipÈteti. VÈcÈ dubbhÈsitÈ yathÈti yathÈ vÈcÈ ariy|pavÈdanavasena dubbhÈsitÈ. 92. Nindiyanti nindanÊyaÑ. TaÑ vÈ nindati yo pasaÑsiyoti yo giÓavisiÔÔhatÈya pasaÑsÈraho puggalo, taÑ vÈ so pÈpicchatÈdÊni ÈropetvÈ garahati. VicinÈtÊti upacinÈti. Kalinti aparÈdhaÑ. AyaÑ kalÊti ayaÑ aparÈdho. Akkhes|ti j|takÊÄanakkhesu. SabbassÈpi sahÈpi attanÈti sabbena attano dhanenÈpi attanÈpi saddhiÑ. Sugates|ti sobhanagamanattÈ, sundaraÑ ÔhÈnaÑ gatattÈ, sammÈ gatattÈ, sammÈ ca gadattÈ sugatasa~khÈtesu BuddhÈdÊsu. ManaÑ padosayeti yo manaÑ padoseyya, tassa ayaÑ manopadoso eva mahattaro kalÊti vuttaÑ hoti. KasmÈ? YasmÈ SataÑ sahassÈnaÑ -pa- pÈpakanti. Tattha sataÑ sahassÈnanti nirabbudagaÓanÈya satasahassaÑ. ChattiÑsatÊti aparÈni


chattiÑsati nirabbudÈni. PaÒca cÈti abbudagaÓanÈya paÒca ca abbudÈni. TasmÈ vassagaÓanÈya ettako so kÈlo, yaÑ kÈlaÑ ariyagarahivÈcaÑ manaÒca paÓidhÈya pÈpakaÑ nirayaÑ upeti, tattha paccatÊti vuttaÑ hoti. IdaÒca sa~khepena Padumaniraye ÈyuppamÈÓaÑ, vitthÈrena pana parato Ègamissati.

LobhaguÓeti “guÓo”ti bÈlehi diÔÔhattÈ, anekakkhattuÑ pavattitattÈ ca lobhoyeva lobhaguÓo, tasmiÑ lobhaguÓe, taÓhÈyÈti attho. Anuyuttoti anu anu yutto. AvadaÒÒ|ti avacanaÒÒ|, BuddhÈnampi ovÈdassa aggahaÓato. MaccharÊti paÒcavidhamacchariyena maccharÊ. PesuÓiyaÑ anuyuttoti pesuÓiyasmiÑ anuyutto aggasÈvakÈnaÑ bhedanena. KokÈlikaÒhi mÊyamÈnaÑ ovadantena ÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnena bhÈsitÈ imÈ gÈthÈti. MukhaduggÈti mukhavisama. Vibh|tÈti vigatabh|ta alikavÈdi. AnariyÈti asappurisa. Bh|nah|ti bh|tihanaka attano buddhivinÈsaka. PurisantÈti purisÈdhama. KalÊti alakkhipurisa. AvajÈtakaputtÈti Buddhassa Bhagavato avajÈtaputta. MÈ bahubhÈÓidha nerayikosÊti idÈni bahubhÈÓÊ mÈ hohi, nerayiko asi jÈto. RajamÈkirasÊti kilesarajaÑ attani pakkhipasi. Santeti samitakilese khÊÓÈsave. KibbisakÈrÊti pÈpakÈri. Papatanti narakaÑ.

IdaÑ saÑkilesabhÈgiyanti idaÑ taÓhÈdÊnaÑ sabhÈvabhedato avatthÈbhedato ca anekabhedataÑ dassetuÑ anekehi suttapadehi udÈharaÓavasena dassitaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ suttanti veditabbaÑ.

PasannenÈti kammakammaphalÈdÊni saddahantena. 93. Iddhanti hatth|pagasÊs|pagÈdi-ala~kÈrehi maÓikanakÈdÊhi ca samiddhaÑ. PhÊtanti telamadhuphÈÓitÈdÊhi ca dhanadhaÒÒÈdÊhi ca vipulaÑ. ŒkiÓÓamanussanti nirantaramanussaÑ. SambÈdhaby|hanti by|hÈ vuccanti anibbiddharacchÈyo. Yesu paviÔÔhamaggeneva niggacchanti, te sambÈdhÈ by|hakÈ etthÈti sambÈdhaby|haÑ. IminÈpi tassa nagarassa ghanavÈsameva dÊpeti. BhantenÈti damathaÑ anupagatena, ito cito ca paribbhamantena vÈ. ApÈpakanti alÈmakaÑ. AveccappasÈdenÈti acalappasÈdena, saccappaÔivedhato Ègatena pasÈdena.

KhuddakanikÈya 228

Pecca so labhateti yo bh|te1 daÓÉena na hiÑsati, so puggalo paraloke manussabh|to manussasukhaÑ devabh|to dibbasukhaÑ ubhayaÑ atikkanto nibbÈnasukhaÑ labhatÊti attho. 94. CÈrikaÑ pakkamissatÊti janapadacÈrikaÑ gamissati. KasmÈ pana BhagavÈ janapadacÈrikaÑ caratÊti? Sattahi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto janapadacÈrikaÑ caranti–desantaragatÈnaÑ veneyyÈnaÑ vinayanattaÑ2, tatra ÔhitÈnaÑ ussukkasamuppÈdanaÑ, sÈvakÈnaÑ ekasmiÑ ÔhÈne nibaddhavÈsapariharaÓaÑ, attano ca tattha anÈsa~gadassanaÑ, sambuddhavasitaÔÔhÈnatÈya desÈnaÑ cetiyabhÈvasampÈdanaÑ, bah|naÑ sattÈnaÑ dassan|pasa~kamanÈdÊhi puÒÒoghappasavanaÑ, avuÔÔhi-Èdi-upaddav|pasamanaÒcÈti imehi sattahi kÈraÓehi BuddhÈ Bhagavanto janapadacÈrikaÑ carantÊti veditabbaÑ.

IsidattapurÈÓÈti Isidatto ca PurÈÓo ca, tesu Isidatto sakadÈgÈmÊ. PurÈÓo sotÈpanno. SÈketeti “SÈketo”ti laddhanÈme attano bhogagÈmake. Magge purisaÑ Ôhapesunti tesaÑ kira gÈmadvÈrena Bhagavato gamanamaggo, tasmÈ “sace BhagavÈ amhÈkaÑ suttÈnaÑ vÈ pamattÈnaÑ vÈ gaccheyya, atha passituÑ na labheyyÈmÈ”ti maggamajjhe purisaÑ ÔhapesuÑ. AnubandhiÑs|ti na d|ratova, piÔÔhito piÔÔhito anubandhiÑsu. BhagavÈ hi sakaÔamaggassa majjhe ja~ghamaggena agamÈsi, itare ubhosu passesu anugacchantÈ agamaÑsu. MaggÈ okkammÈti BuddhÈ hi kenaci saddhiÑ gacchantÈva paÔisanthÈraÑ karonti kenaci saddhiÑ ÔhitÈ kenaci saddhiÑ divasabhÈgampi nisinnÈ, tasmÈ BhagavÈ cintesi “ime mayhaÑ sÈsane vallabhÈ ÈgataphalÈ, imehi saddhiÑ nisÊditvÈ divasabhÈgaÑ paÔisanthÈraÑ karissÈmÊ”ti. Maggato okkamitvÈ yenaÒÒataraÑ rukkham|laÑ tenupasa~kami. PaÒÒatte Èsane nisÊdÊti te kira chattupÈhanakattaradaÓÉa-pÈdabbhaÒjanatelÈni ceva aÔÔhavidhaÒca pÈnakaÑ sarabhapÈdapalla~kaÒca gÈhÈpetvÈ ÈgamaÑsu3. Atha naÑ palla~kaÑ paÒÒapetvÈ adaÑsu. SatthÈ tattha nisÊdi. EkamantaÑ nisÊdiÑs|”ti chattupÈhanÈdÊni bhikkhusaÑghassa dethÈ”ti vatvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu. ______________________________________________________________ 1. Bh|tÈni (Ka) 2. VinayanatthaÑ (SÊ) 3. AgamaÑsu (SÊ)


SÈvatthiyÈ Kosalesu cÈrikaÑ pakkamissatÊti-Èdi sabbaÑ Majjhimadesavaseneva vuttaÑ. KasmÈ? NiyatÈciÓÓattÈ. Bhagavato hi cÈrikacaraÓaÑ Majjhimadeseyeva. Sacepi paccantadese gacchati, Majjhimadeseyeva aruÓaÑ uÔÔhÈpetÊti niyatÈciÓÓaÑ, tasmÈ majjhimadesavaseneva vuttaÑ. KÈsÊs|ti KÈsiraÔÔhato. TathÈ Magadhes|ti MagadharaÔÔhato. Œsanne no BhagavÈ bhavissatÊti ettha na kevalaÑ ÈsannattÈ eva tesaÑ somanaÑ hoti, atha kho “idÈni dÈnaÑ dÈtuÑ gandhamÈlÈdip|jaÑ kÈtuÑ dhammaÑ sotuÑ paÒhaÑ pucchituÑ labhissÈmÈ”ti nesaÑ somanassaÑ hoti.

TasmÈtiha thapatayo sambÈdho gharÈvÈsoti thapatayo yasmÈ tumhÈkaÑ mayi d|rÊbh|te anappakaÑ domanassaÑ Èsanne anappakaÑ somanassaÑ hoti, tasmÈpi veditabbametaÑ “sambÈdho gharÈvÈso”ti. GharÈvÈsassa hi dosena tumhÈkaÑ evaÑ hoti. Sace pana gharÈvÈsaÑ pahÈya pabbajitÈ assatha, evaÑ vo mayÈ saddhiÑyeva gacchantÈnaÒca ÈgacchantÈnaÒca taÑ na bhaveyyÈti imamatthaÑ dÊpento evamÈha. Tattha sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena sambÈdhatÈ veditabbÈ. MahÈghare vasantassÈpi hi sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena gharÈvÈso sambÈdhova. Rajopathoti rÈgÈdirajÈnaÑ Ègamanapatho, ÈgamanaÔÔhÈnanti attho. AbbhokÈso pabbajjÈti pabbajjÈ pana akiÒcana-apalibodhaÔÔhena abbhokÈso. Caturatanikepi hi gabbhe dvinnaÑ bhikkh|naÑ palla~kena palla~kaÑ ghaÔÔetvÈ nisinnÈnampi akiÒcanÈpalibodhaÔÔhena pabbajjÈ abbhokÈso nÈma hoti. AlaÒca pana vo thapatayo appamÈdÈyÈti evaÑ sambÈdhagharÈvÈse vasantÈnaÑ tumhÈkaÑ appamÈdameva kÈtuÑ yuttanti attho.

NÈgÈti hatthino. OpavayhÈti1 raÒÒo Èrohanayoggo. EkaÑ purato ekaÑ pacchato nisÊdÈpemÈti te kira dvepi janÈ sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ dvÊsu nÈgesu tÈ itthiyo evaÑ nisÊdÈpetvÈ raÒÒo nÈgaÑ majjhe katvÈ ubhosu passesu gacchanti, tasmÈ evamÈhaÑsu. NÈgopi rakkhitabboti yathÈ kiÒci visesitaÑ na karoti, evaÑ rakkhitabbo hoti. TÈpi bhaginiyoti yathÈ pamÈdaÑ nÈpajjanti, evaÑ rakkhitabbÈ honti. AttÈpÊti sitakathitavikkhepitÈdÊni akarontehi attÈpi rakkhitabbo ______________________________________________________________ 1. OpaguyhÈti (Ka)

KhuddakanikÈya 230

hoti. EvaÑ karonto hi “sÈmidubbhako eso”ti niggahetabbo hoti.

TasmÈtiha thapatayoti yasmÈ tumhe rÈjÈ niccaÑ rÈjabhaÓÉaÑ

paÔicchÈpeti, tasmÈpi sambÈdho gharÈvÈso rajopatho. YasmÈ pana

paÑsuk|likaÑ bhikkhuÑ evaÑ paÔicchÈpento natthi, tasmÈ abbhokÈso

pabbajjÈ, evaÑ sabbatthÈpi. AlaÒca kho thapatayo appamÈdÈya,

appamÈdameva karothÈti dasseti.

MuttacÈgoti vissaÔÔhacÈgo. PayatapÈÓÊti ÈgatÈgatÈnaÑ dÈnatthÈya

dhotahattho. Vosaggaratoti vosaggasa~khÈte cÈge rato. YÈcayogoti

yÈcitabbayutto. “YÈjayogo”tipi pÈÔho, dÈnayuttoti attho.

DÈnasaÑvibhÈgaratoti etena appamattakampi kiÒci labhitvÈ tatopi

saÑvibhÈge rato. AppaÔivibhattanti “idaÑ amhÈkaÑ bhavissati, idaÑ

ayyÈnan”ti evaÑ akatavibhÈgaÑ, sabbaÑ dÈtabbameva hutvÈ Ôhitanti attho.

Imehi kho thapatayo cat|hi dhammehi samannÈgato ariyasÈvako sotÈpanno

hotÊti sotÈpanno imehi dhammehi samannÈgato hotÊti attho. Etena

sotÈpannena imesaÑ catunnaÑ dhammÈnaÑ ekantato labbhamÈnataÑ

dasseti.

EvaÑ tesaÑ thapatÊnaÑ imehi cat|hi dhammehi samannÈgataÑ

pariyÈyena dassetvÈ idÈni nippariyÈyena taÑ dassetuÑ “tumhe kho

thapatayo”ti-Èdi vuttaÑ.

95. SahassaÑ kappakoÔiyoti sahassaÑ attabhÈvÈ ahesunti attho. “AsÊti

kappakoÔiyo”tipi pÈÔho, asÊti-ÈyukappakoÔiyo ahesunti attho. Kattha pana te

ahesunti? Œha “deve ceva manusse cÈ”ti, devesu ceva manussesu cÈti attho.

SaÑviruÄhamhÊti samantato pallavaggahaÓena viruÄhe. AlabhiÑ hanti

alabhiÑ ahaÑ. Ajja tiÑsaÑ tato kappÈti tato kappato ajja sampati ayaÑ

kappo tiÑsatimo. TassÈ saÒÒÈya vÈsanÈti tassa BuddhagatÈya saÒÒÈya

vÈsanato.


TaÓhÈnighÈtakoti taÓhÈya samucchedako. VaÔaÑsakoti pupphamayakaÓÓiko. Sabbapupphehi’la~katoti nÈnÈpupphehi ala~kato. LapanantarÈti uttarÈdharoÔÔhÈnaÑ antarato. OkkÈti pabhÈ. MuddhanantaradhÈyathÈti muddhani antaradhÈyatha1. Ka~khaÑ vitarÈti vimatiÑ vinodehi. Yassa taÑ sabbadhammesu, sadÈ ÒÈÓaÑ pavattatÊti tanti nipÈtamattaÑ. Yassa sabbadhammesu Èka~khappaÔibaddhattÈ sadÈ ÒÈÓaÑ pavattati. So sabbaÒÒ| BhagavÈ theraÑ ŒnandaÑ etadabravÊti sambandho. RÈjÈ raÔÔhe bhavissatÊti sabbasmiÑ raÔÔhe rÈjÈ bhavissati. Carimanti carimabhavaÑ. SacchikatvÈti paccakkhaÑ katvÈ. Dhammatanti catusaccadhammaÑ, paccekabodhiÑ vÈ. 96. SuvaÓÓacchadanaÑ nÈvanti ubhosu passesu suvaÓÓÈla~kÈrehi paÔimaÓÉitavasena chÈditaÑ suvaÓÓanÈvaÑ. PaÒhaÑ puÔÔhÈ viyÈkÈsi, Sakkassa iti me sutanti yathÈ sÈ devatÈ paÒhaÑ puÔÔhÈ Sakkassa byÈkÈsi, evaÑ mayÈpi sutanti ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno attanÈ yathÈsutaÑ taÑ Bhagavato vadati.

PaÑsuth|pes|ti sarÊradhÈtuÑ abbhantare ÔhapetvÈ paÑs|hi katath|pesu. EvaÒhi te BhagavantaÑ uddissakatÈ nÈma honti, tenevÈha “uddissakatesu dasabaladharÈnan”ti. 97. DevaputtasarÊravaÓÓÈti devaputtasarÊrasadisavaÓÓÈ. SubhagasaÓÔhitÊti sobhaggayuttasaÓÔhÈnÈ. UÄÈraÑ vata taÑ ÈsÊti taÑ mayÈ kataÑ puÒÒaÑ uÄÈraÑ vata ahosi. YÈhanti yÈ ahaÑ. SatasahassaÑ kappe, mudito th|paÑ ap|jesÊti th|paÑ p|jetvÈ satasahassaÑ Èyukappe ahaÑ muditoti attho. AnÈgantuna vinipÈtanti apÈyupapattiÑ anupagantvÈ. YaÑ cakkhunti yaÑ paÒÒÈcakkhuÑ. PaÓihitanti ÔhapitaÑ. VimuttacittamhÊti vimuttacitto amhi. Vidh|talatoti vidh|tataÓhÈlato, samucchinnataÓhoti attho. 98. SÈmÈkapatthodanamattanti sÈmÈkatiÓÈnaÑ nÈÄikodanamattaÑ. Akhileti paÒcannaÑ cetokhilÈnaÑ abhÈvena akhile. TasmiÒca okappayi dhammamuttamanti tasmiÑ Paccekabuddhe uttamadhammaÑ paccekabodhiÑ “uttamadhammena nÈma ______________________________________________________________ 1. AntaradhÈyi (SÊ)

KhuddakanikÈya 232

imasmiÑ bhavitabban”ti saddahiÑ. “TasmiÒca dhamme paÓidhesiÑ mÈnasan”ti iminÈ paÔiladdhadhammaÑ ahampi sacchikareyyanti cittaÑ paÓidahiÑ. Bhave kudÈsupi ca mÈ apekkhavÈti katthaci bhave apekkhavÈ mÈ bhaveyyanti ca paÓidhesiÑ mÈnasanti sambandho.

Kur|s|ti Uttarakur|su. DÊghÈyukes|ti tesaÑ vassasahassÈyukatÈya vuttaÑ. Amames|ti apariggahesu. PÈÓÊs|ti sattesu. AhÊnagÈmÊs|ti yathÈladdhasampattÊhi yÈvatÈyukaÑ aparihÊnasabhÈvesu. TidasopapajjathÈti TÈvatiÑso hutvÈ upapajjiÑ, tidase vÈ TÈvatiÑsabhavane upapajjiÑ. VisiÔÔhakÈy|pagatoti visiÔÔhakÈyesu nÈnÈvaÓÓakÈyesu upagato. Yasassis|ti parivÈravantesu. HitÈhitÈsihÊti kusalÈkusale vÊtivattÊhi. PaccakkhaÑ khvimanti paccakkhaÑ kho imaÑ vacananti adhippÈyo.

SakÈsÊti so akÈsi. BalimÈbhihÈrÊti p|jÈbaliÑ abhihari. Patitassa ekanti tassa hatthato ekapupphaÑ patitaÑ.

UpariÔÔhanti upari vehÈse ÔhitaÑ. AriÔÔhanti AriÔÔhaÑ nÈma paccekasambuddhaÑ. AjjhattaÒca bahiddhÈ cÈti ajjhattavisayÈ ca bahiddhavisayÈ ca. Ye me vijjiÑs|ti ye me pubbe vijjamÈnÈ ahesuÑ. JÈtimaraÓasaÑsÈro, natthi dÈni punabbhavoti punappunaÑ jÈyanamÊyanabh|to saÑsÈro punabbhavoti ca vuccati, so ca dÈni natthÊti attho.

IdaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttanti idaÑ vÈsanÈbhÈgapuÒÒavibhÈvanÈnaÑ nÈnÈsuttapadÈnaÑ udÈharaÓavasena dassitaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttanti veditabbaÑ. 99. “UddhaÑ adho -pa- apanabbhavÈyÈ”ti idaÑ nibbedhabhÈgiyaÑ suttanti vuttaÑ oghataraÓassa ariyamaggakiccattÈ. Na cetanÈ karaÓÊyÈti na cittaÑ uppÈdetabbaÑ. DhammatÈti dhammasabhÈvo. 100. YadÈ haveti yasmiÑ have kÈle. PÈtubhavantÊti uppajjanti. DhammÈti anulomapaccayÈkÈrapaÔivedhasÈdhakÈ bodhipakkhiyadhammÈ. PÈtubhavantÊti vÈ pakÈsenti, abhisamayavasena pÈkaÔÈ honti. DhammÈti catu-ariyasaccadhammÈ. ŒtÈpo vuccati kilesasantÈpanaÔÔhena vÊriyaÑ.


ŒtÈpinoti sammappadhÈnavÊriyavato. JhÈyatoti ÈrammaÓ|panijjhÈnalakkhaÓena lakkhaÓ|panijjhÈnalakkhaÓena ca jhÈnena jhÈyantassa. BrÈhmaÓassÈti bÈhitapÈpassa khÊÓÈsavassa. Athassa ka~khÈ vapayanti sabbÈti athassa evaÑ pÈtubh|tadhammassa yÈ tÈ “ko nu kho bhante phusatÊti? No kallo paÒhoti BhagavÈ avocÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena “katamaÑ nu kho bhante jarÈmaraÓaÑ, kassa panidaÑ jarÈmaraÓanti? No kallo paÒhoti BhagavÈ avocÈ”ti-ÈdinÈ2 ca nayena paccayÈkÈraka~khÈ vuttÈ. YÈ ca paccayÈkÈrasseva appaÔividdhattÈ “ahosiÑ nu kho ahamatÊtamaddhÈnan”ti-ÈdikÈ3 soÄasaka~khÈ “Buddhe ka~khati dhamme ka~khatÊ”ti-ÈdikÈ4 aÔÔha ca ka~khÈ ÈgatÈ, tÈ sabbÈ vapayanti apagacchanti nirujjhanti, kasmÈ? Yato pajÈnÈti sahetudhammaÑ, yasmÈ avijjÈdikena hetunÈ sahetukaÑ imaÑ sa~khÈrÈdiÑ kevalaÑ kevalaÑ dukkhakkhandhadhammaÑ pajÈnÈti aÒÒÈsi5 paÔivijjhati.

Yato khayaÑ paccayÈnaÑ avedÊti yasmÈ paccayÈnaÑ khayasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ avedi aÒÒÈsi paÔivijjhi, tasmÈ yadÈssa ÈtÈpino jhÈyato brÈhmaÓassa vuttappakÈrÈ dhammÈ pÈtubhavanti. Athassa yÈ nibbÈnassa aviditattÈ ka~khÈ uppajjeyyuÑ, sabbÈpi tÈ ka~khÈ vapayantÊti.

ŒraÒÒanti ÈraÒÒakaÑ. AÒÒÈtuÒchena yÈpentanti kulesu aÒÒÈto niccanavoyeva hutvÈ uÒchena piÓÉacariyÈya yÈpentaÑ. Atha vÈ abhilakkhitesu issarajanagehesu kaÔukabhaÓÉasambhÈraÑ sugandhabhojanaÑ pariyesantassa uÒchanaÑ ÒÈtuÒchanaÑ nÈma, gharapaÔipÈÔiyÈ pana dvÈre Ôhitena laddhamissakabhojanaÑ aÒÒÈtuÒchanaÑ nÈma. IdaÑ idha adhippetaÑ. Tena yÈpentaÑ. KÈmesu anapekkhinanti vatthukÈmakilesakÈmesu nirapekkhaÑ.

ChetvÈti vadhitvÈ. SukhaÑ setÊti kodhapariÄÈhena aparidayhamÈnattÈ sukhaÑ sayati. Na socatÊti kodhavinÈsena vinaÔÔhadomanassattÈ na socati. Visam|lassÈti dukkhavipÈkassa. MadhuraggassÈti yaÑ akkuÔÔhassa paccakkositvÈ pahaÔassa paÔippaharitvÈ sukhaÑ uppajjati, taÑ sandhÈya so “madhuraggo”ti vutto. ImasmiÑ hi ÔhÈne pariyosÈnaÑ “aggan”ti vuttaÑ. AriyÈti BuddhÈdayo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 254 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 291 piÔÔhe. 3. Ma 1. 10; SaÑ 1. 265 piÔÔhesu. 4. Abhi 1. 208 piÔÔhe. 5. AÒÒÈti (SÊ)

KhuddakanikÈya 234

Haneti haneyya. Uppatitanti asamugghÈÔitaÑ avikkhambhituppannavasena samudÈcÈruppannavasena samudÈcarantaÑ. Vinodayeti attano santÈnato nÊhareyya. 101. SattiyÈti desanÈsÊsametaÑ, ekatodhÈrÈdinÈ satthenÈti attho. OmaÔÔhoti pahaÔo. CattÈro hi pahÈrÈ omaÔÔho ummaÔÔho maÔÔho vimaÔÔhoti. Tattha upari ÔhatvÈ adhomukhaÑ dinnappahÈro omaÔÔho nÈma, adho ÔhatvÈ uddhamukhaÑ dinnappahÈro ummaÔÔho nÈma, aggaÄas|ci viya vinivijjhitvÈ kato maÔÔho nÈma, seso sabbopi vimaÔÔho nÈma. ImasmiÑ pana ÔhÈne omaÔÔho gahito. So hi sabbadÈruÓo duruddharaÓasallo duttikiccho antodoso antopubbalohito ca hoti. PubbalohitaÑ anikkhamitvÈ vaÓamukhaÑ pariyonandhitvÈ tiÔÔhati. PubbalohitaÑ nÊharitukÈmehi maÒcena saddhiÑ bandhitvÈ adhosiro kÈtabbo hoti, maraÓaÑ vÈ maraÓamattaÑ vÈ dukkhaÑ pÈpuÓÈti. Paribbajeti vihareyya.

ImÈya gÈthÈya kiÑ kathitaÑ? YathÈ sattiyÈ omaÔÔhapuriso sallubbÈhanavaÓatikicchanÈnaÑ atthÈya vÊriyaÑ Èrabhati payogaÑ karoti parakkamati. YathÈ ca dayhamÈne matthake Èdittasiro tassa nibbÈpanatthÈya vÊriyaÑ Èrabhati payogaÑ karoti parakkamati, evamevaÑ bhikkhu kÈmarÈgappahÈnÈya sato appamatto hutvÈ vihareyya BhagavÈti kathesi.

EvaÑ devatÈya kathite atha BhagavÈ cintesi “imÈya devatÈya upamÈ daÄhaÑ katvÈ ÈnÊtÈ, atthaÑ pana parittakaÑ gahetvÈ ÔhitÈ. PunappunaÑ kathentÊpi hi esÈ kÈmarÈgassa vikkhambhanappahÈnameva katheyya, yÈva ca kÈmarÈgo maggena na samugghÈÔiyyati, tÈva anubandhova hotÊ”ti tameva upamaÑ gahetvÈ paÔhamamaggavasena devatÈya vinivaÔÔetvÈ dassento “sattiyÈ viya omaÔÔho”ti dutiyagÈthamÈha. Tassattho purimanayÈnusÈrena veditabbo.

LokÈmisanti kÈmaguÓo. Santipekkhoti sabbasa~khÈr|pasamaÑ nibbÈnaÑ apekkhamÈno. PaÒÒavÈti paÒÒavanto. Pahitattoti nibbÈnaÑ patipesitacitto. Virato kÈmasaÒÒÈyÈti yÈya kÈyaci sabbato


kÈmasaÒÒÈya catutthamaggasampayuttÈya samucchedaviratiyÈ virato. “Viratto”tipi pÈÔho. KÈmasaÒÒÈyÈti pana bhummavacanaÑ hoti. SagÈthÈvagge1 “kÈmasaÒÒÈs|”ti pÈÔho. Cat|hi maggehi dasannampi saÑyojanÈnaÑ atÊtattÈ sabbasaÑyojanÈtÊto. Catutthamaggeneva vÈ uddhambhÈgiyasaÑyojanÈtÊto tatra tatrÈbhinandanato nandisa~khÈtÈya taÓhÈya tiÓÓaÒca bhavÈnaÑ parikkhÊÓattÈ nandibhavaparikkhÊÓo. So tÈdiso khÊÓÈsavo bhikkhu gambhÊre saÑsÈraÓÓave na sÊdati.

SaddahÈnoti yena pubbabhÈge kÈyasucaritÈdibhedena, aparabhÈge ca sattattiÑsabodhipakkhiyabhedena dhammena arahanto BuddhapaccekabuddhabuddhasÈvakÈ nibbÈnaÑ pattÈ. TaÑ saddahÈno arahataÑ dhammaÑ nibbÈnappattiyÈ lokiyalokuttarapaÒÒaÑ labhati, taÒca kho na saddhÈmattakeneva. YasmÈ pana saddhÈjÈto upasa~kamati, upasa~kamanto payirupÈsati, payirupÈsanto sotaÑ odahati, odahitasoto dhammaÑ suÓÈti, tasmÈ upasa~kamanato paÔÔhÈya yÈva dhammassavanena suss|saÑ labhate paÒÒaÑ.

KiÑ vuttaÑ hoti? TaÑ dhammaÑ saddahitvÈpi ÈcariyupajjhÈye kÈlena kÈlaÑ upasa~kamitvÈpi vattakaraÓena payirupÈsitvÈ yadÈ payirupÈsanÈya ÈrÈdhitacittÈ kiÒci vatthukÈmÈ honti. Atha adhigatÈya sotukÈmatÈya sotaÑ odahitvÈ suÓanto labhatÊti evaÑ suss|sampi ca sati-avippavÈsena appamatto subhÈsitadubbhÈsitaÒÒutÈya vicakkhaÓo eva labhati, na itaro. TenÈha “appamatto vicakkhaÓo”ti.

Patir|pakÈrÊti desakÈlÈdÊni ahÈpetvÈ lokiyassa lokuttarassa ca dhammassa patir|paÑ adhigam|pÈyaÑ karotÊti patir|pakÈrÊ. DhuravÈti cetasikavÊriyavasena anikkhittadhuro. UÔÔhÈtÈti kÈyikavÊriyavasena uÔÔhÈnasampanno asithilaparakkamo. Vindate dhananti lokiyalokuttaradhanaÑ adhigacchati. SaccenÈti vacÊsaccena paramatthasaccena ca. Buddhapaccekabuddha-ariyasÈvakÈ nibbutiÑ pÈpuÓantÈ kittimpi pÈpuÓantiyeva. Dadanti paresaÑ yaÑ kiÒci icchitaÑ patthitaÑ dento mittÈni ganthati sampÈdeti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 51 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 236

karotÊti attho. DuddadaÑ vÈ dadanto ganthati, dÈnamukhena cattÈripi sa~gahavatth|ni gahitÈnÊti veditabbÈni. Tehi mittÈni karonti. AsmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ, sa ve pecca na socatÊti yassa puggalassa ime saddhÈdayo dhammÈ vijjanti, so imasmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ gantvÈ na socati, sokakÈraÓaÑ tassa natthÊti attho.

“Yassete caturo dhammÈ, saddhassa gharamesino. SaccaÑ dhammo dhiti cÈgo, sa ve pecca na socatÊ”ti 1–

gÈthaÑ avasesaÑ katvÈ udÈhaÔaÑ. ŒÄavakasutte hi imÈ gÈthÈ ŒÄavakena “kathaÑ su labhate paÒÒan”ti-ÈdinÈ1 puÔÔhena BhagavatÈ bhÈsitÈti.

Yena kenaci vaÓÓenÈti yena kenaci kÈraÓena, pakÈrena vÈ. SaÑvÈsoti ekasmiÑ ÔhÈne sahavÈso samÈgamo. Tanti tathÈ samÈgataÑ anukampitabbaÑ purisaÑ. ManasÈ ce pasannenÈti karuÓÈsamussÈhitena pasÈdena pasannena manasÈ. Na tena hoti saÑyuttoti tena yathÈvuttena anusÈsanena kÈmacchandÈdÊnaÑ saÑyojanavasena saÑyutto nÈma na hoti. YÈnukampÈ anuddayÈti yÈ ariyamaggasampÈpanavasena karuÓÈyanÈ, mettÈyanÈ cÈti attho. 102. RÈgo ca doso cÈti rÈgadosÈ heÔÔhÈ vuttanayÈva. KutonidÈnÈti kiÑ nidÈnÈ kiÑ hetukÈ. Paccattavacanassa hi ayaÑ to-Èdeso, samÈse cassa lopÈbhÈvo veditabbo. AratÊ ratÊ lomahaÑso kutojÈti yÈyaÑ pantesu senÈsanesu, adhikusalesu ca dhammesu arati ukkaÓÔhitÈ,2 yÈ ca paÒcasu kÈmaguÓesu rati abhirati Èsatti kÊÄanÈdi, yo ca lomahaÑsasamuÔÔhÈnato lomahaÑsasa~khÈto cittutrÈso, ime tayo dhammÈ kuto jÈtÈ kuto nibbattÈti pucchÈ. Kuto samuÔÔhÈyÈti kuto uppajjitvÈ. Manoti kusalacittaÑ. VitakkÈti kÈmavitakkÈdayo. KumÈrakÈ dha~kamivosajantÊti yathÈ kumÈrakÈ kÊÄantÈ kÈkaÑ suttena pÈde bandhitvÈ osajanti khipanti, evaÑ kusalamanaÑ akusalavitakkÈ kuto samuÔÔhÈya osajantÊti pucchÈ. ______________________________________________________________ 1-1. SaÑ 1. 217; Khu 1. 307 piÔÔhesu. 2. UkkaÓÉikÈ ca (SÊ)


RÈgo cÈti dutiyagÈthÈ tassÈ vissajjanaÑ. Tattha itoti attabhÈvaÑ sandhÈyÈha. AttabhÈvanidÈnÈ hi rÈgadosÈ, arati rati lomahaÑsÈ ca attabhÈvato jÈtÈ. KÈmavitakkÈdayo attabhÈvato eva samuÔÔhÈya kusalamanaÑ osajanti. Tena tadaÒÒaÑ pakati-ÈdikÈraÓaÑ paÔikkhipanto Èha “itonidÈnÈ ito samuÔÔhÈyÈ”ti. PurimagÈthÈya vuttanayenettha saddasiddhi veditabbÈ.

IdÈni yvÈyaÑ “itonidÈnÈ”ti-ÈdÊsu attabhÈvanidÈnÈ attabhÈvato jÈtÈ attabhÈvato samuÔÔhÈyÈti attho vutto, taÑ sÈdhento Èha “snehajÈ attasambh|tÈ”ti. Ete hi rÈgÈdayo vitakkapariyosÈnÈ taÓhÈsnehena jÈtÈ. TathÈ jÈyantÈ ca paÒcupÈdÈnakkhandhabhede attabhÈvasa~khÈte attani sambh|tÈ. TenÈha “snehajÈ attasambh|tÈ”ti. IdÈni tadatthajotikaÑ upamaÑ dasseti “nigrodhasseva khandhajÈ”ti. Tattha khandhajÈti khandhesu jÈtÈ pÈrohÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ nigrodhassa khandhajasa~khÈtÈ pÈrohÈ Èporasasa~khÈte snehe sati jÈyanti, jÈyantÈ ca tasmiÑyeva nigrodhe tesu tesu sÈkhappadesesu sambhavanti, evaÑ ete rÈgÈdayo ajjhattaÑ taÓhÈsnehe sati jÈyanti, jÈyantÈ ca tasmiÑ yeva attabhÈve tesu tesu cakkhÈdippadesesu iÔÔhÈrammaÓesu sambhavanti. Tena vuttaÑ “snehajÈ attasambh|tÈ”ti. Puthu visattÈ kÈmes|ti yasmÈ rÈgopi paÒcakÈmaguÓikÈdivasena, dosopi ÈghÈtavatthu-Èdivasena arati-Èdayopi tassa tassa bhedassa vasenÈti sabbathÈ sabbepime kilesÈ puthu anekappakÈrÈ hutvÈ vatthudvÈrÈrammaÓÈdivasena tesu tesu kÈmesu tathÈ tathÈ visattÈ laggÈ saÑsibbitvÈ ÔhitÈ. Kimiva? MÈluvÈva vitatÈ vane yathÈ vane vitatÈ mÈluvÈ tesu tesu rukkhasÈkhappasÈkhÈdibhedesu visattÈ hoti laggÈ saÑsibbitvÈ ÔhitÈ, evaÑ ete kilesÈ dhammÈ, tasmÈ ettha puthupabhedesu vatthukÈmesu visattaÑ kilesagahanaÑ1.

Ye naÑ pajÈnanti yatonidÈnaÑ, te naÑ vinodenti suÓohi yakkha. Tassattho–ye sattÈ naÑ kilesagahanaÑ “itonidÈnaÑ esa uppajjatÊ”ti jÈnanti, te naÑ taÓhÈsinehasinehite attabhÈve ______________________________________________________________ 1. KilesagaÓaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 238

uppajjatÊti ÒatvÈ taÑ taÓhÈsinehaÑ ÈdÊnavÈnupassanÈdibhÈvanÈÒÈÓagginÈ visosentÈ vinodenti pajahanti, evaÑ amhÈkaÑ bhÈsitaÑ suÓohi yakkhÈti. Te duttaraÑ oghamimaÑ taranti, atiÓÓapubbaÑ apunabbhavÈyÈti yehi saÑkilesagahanaÑ vinodenti, te ekantena maggaÑ bhÈventi. Na hi maggabhÈvanaÑ vinÈ kilesavinodanaÑ atthi. EvaÑ maggaÑ bhÈventÈ te pakatiÒÈÓena duttaraÑ kÈmoghÈdiÑ catubbidhaÑ oghaÑ iminÈ dÊghena addhunÈ supinantenapi atiÓÓapubbaÑ anatikkantapubbaÑ apunabbhavÈya nibbÈnÈya taranti.

DukkaraÑ BhagavÈti eko kira devaputto pubbayogÈvacaro bahalakilesatÈya sappayogena kilese vikkhambhento samaÓadhammaÑ katvÈ pubbahetumandatÈya ariyabh|miÑ appatvÈva kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatto, so TathÈgataÑ upasa~kamitvÈ dukkarabhÈvaÑ Èrocento evamÈha. Tattha dukkaranti dasapi vassÈni -pa- saÔÔhipi vassÈni ekantaparisuddhassa samaÓadhammassa karaÓaÑ nÈmetaÑ dukkaraÑ. SekkhÈti satta sekkhÈ. SÊlasamÈhitÈti sÊlena samÈhitÈ samupetÈ. ®hitattÈti patiÔÔhitasabhÈvÈ. EvaÑ pucchitapaÒhaÑ vissajjitvÈ uparipaÒhaÑ samuÔÔhÈpanatthaÑ “anagÈriyupetassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha anagÈriyupetassÈti anagÈriyaÑ niggehabhÈvaÑ upagatassa, pabbajitassÈti attho. TuÔÔhÊti catupaccayasantoso.

BhÈvanÈyÈti cittav|pasamabhÈvanÈya. Te chetvÈ maccuno jÈlanti ye rattindivaÑ indriy|pasame ratÈ, te dussamÈdahaÑ cittaÑ samÈdahanti. Ye samÈhitacittÈ, te catupaccayasantosaÑ p|rentÈ na kilamanti. Ye santuÔÔhÈ, te sÊlaÑ p|rentÈ na kilamanti. Ye sÊle patiÔÔhitÈ satta sekkhÈ, te ariyÈ maccuno jÈlasa~khÈtaÑ kilesajÈlaÑ chinditvÈ gacchanti.

Duggamoti saccametaÑ bhante ye indriy|pasame ratÈ, te dussamÈdahaÑ cittaÑ samÈdahanti. Ye samÈhitacittÈ, te catupaccayasantosaÑ p|rentÈ na kilamanti. Ye santuÔÔhÈ, te sÊlaÑ p|rentÈ na kilamanti. Ye sÊle paramaggÈhino satta sekkhÈ, te ariyÈ maccuno jÈlasa~khÈtaÑ1 kilesajÈlaÑ chinditvÈ gacchanti. KiÑ na gamissanti, ayaÑ pana duggamo ______________________________________________________________ 1. Kilesasa~khÈtaÑ (Ka)


“BhagavÈ visamo maggo”ti Èha. Tattha kiÒcÈpi ariyamaggo neva duggamo na visamo, pubbabhÈgapaÔipadÈya panassa bah| parissayÈ honti, tasmÈ evaÑ vutto. AvaÑsirÈti ÒÈÓasirena adhosirÈ hutvÈ papatanti. AriyamaggaÑ ÈrohituÑ asamatthatÈya eva te magge papatantÊti vuccanti. AriyÈnaÑ samo maggoti sveva maggo ariyÈnaÑ samo hoti. Visame samÈti visamepi sattakÈye samÈ eva. 103. IdaÑ hi taÑ Jetavananti AnÈthapiÓÉiko devaputto Jetavanassa ceva BuddhÈdÊnaÒca vaÓÓabhaÓanatthaÑ ÈgantvÈ1 evamÈha. IsisaÑghanisevitanti bhikkhusaÑghanivesitaÑ. EvaÑ paÔhamagÈthÈya Jetavanassa vaÓÓaÑ kathetvÈ idÈni ariyamaggassa vaÓÓaÑ kathento “kammaÑ vijjÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kammanti maggacetanÈ. VijjÈti maggapaÒÒÈ. Dhammoti samÈdhi, samÈdhipakkhikÈ vÈ dhammÈ. SÊlaÑ jÊvitamuttamanti sÊle patiÔÔhitassa jÊvitaÒca uttamanti dasseti. Atha vÈ vijjÈti diÔÔhisa~kappÈ. Dhammoti vÈyÈmasatisamÈdhayo. SÊlanti vÈcÈkammantÈjÊvÈ. JÊvitamuttamanti etasmiÑ sÊle patiÔÔhitassa jÊvitaÑ nÈma uttamanti. “Etena maccÈ sujjhantÊ”ti etena aÔÔha~gikena maggena sattÈ visujjhanti.

TasmÈti yasmÈ maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmÈ. Yoniso vicine dhammanti upÈyena bodhipakkhiyadhammaÑ vicineyya. EvaÑ tattha visujjhatÊti evaÑ tasmiÑ ariyamagge visujjhati. Atha vÈ yoniso vicine dhammanti upÈyena ariyasaccadhammaÑ vicineyya. EvaÑ tattha visujjhatÊti evaÑ tesu cat|su ariyasaccesu visujjhati. IdÈni SÈriputtattherassa vaÓÓaÑ kathento “SÈriputtovÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha SÈriputtovÈti avadhÈraÓavacanaÑ, etehi paÒÒÈdÊhi SÈriputtova seyyoti vadati. UpasamenÈti kilesav|pasamena. PÈra~gatoti nibbÈnaÑ gato, yo koci nibbÈnappatto bhikkhu, na tÈdiso. EtÈvaparamo siyÈ, na therÈ uttaritaro nÈma sÈvako atthÊti vadati.

AtÊtanti atÊte paÒcakkhandhe. NÈnvÈgameyyÈti taÓhÈdiÔÔhÊhi nÈnugaccheyya. NappaÔika~kheti taÓhÈdiÔÔhÊhi na pattheyya. YadatÊtanti idamettha kÈraÓavacanaÑ. YasmÈ yaÑ atÊtaÑ, taÑ pahÊnaÑ niruddhaÑ attha~gataÑ, ______________________________________________________________ 1. Œgato (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 240

tasmÈ taÑ nÈnugaccheyya. YasmÈ ca yaÑ tattha anÈgataÑ, taÑ appattaÑ ajÈtaÑ anibbattaÑ, tasmÈ tampi na pattheyya. Tattha tatthÈti paccuppannampi dhammaÑ yattha yattheva so uppanno, tattha tattheva naÑ aniccÈnupassanÈdÊhi sattahi anupassanÈhi vipassati, araÒÒÈdÊsu vÈ tattha tattha vipassati. AsaÑhÊraÑ asaÑkuppanti idaÑ vipassanÈpaÔivipassanÈdassanatthaÑ vuttaÑ. VipassanÈ hi rÈgÈdÊhi na saÑhirati na kuppatÊti asaÑhÊrÈ asaÑkuppÈ, taÑ anubr|haye vaÉÉheyya paÔivipasseyyÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ nibbÈnaÑ rÈgÈdÊhi na saÑhirati na kuppatÊti asaÑhÊraÑ asaÑkuppaÑ, taÑ vidvÈ paÓÉito bhikkhu anubr|haye, punappunaÑ tadÈrammaÓaÑ phalasamÈpattiÑ appento vaÉÉheyyÈti attho.

Tassa pana anubr|hanassa atthÈya ajjeva kiccamÈtappanti1 kilesÈnaÑ ÈtÈpanaparitÈpanena “Ètappan”ti laddhanÈmaÑ vÊriyaÑ ajjeva kÈtabbaÑ. Ko jaÒÒÈ maraÓaÑ suveti sve jÊvitaÑ vÈ maraÓaÑ vÈ ko jÈnÈti. Ajjeva dÈnaÑ dassÈmi, sÊlaÑ vÈ rakkhissÈmi, aÒÒataraÑ vÈ pana kusalaÑ karissÈmi, “ajja tÈva papaÒco atthi, sve vÈ punadivase vÈ jÈnissÈmÊ”ti cittaÑ anuppÈdetvÈ “ajjeva karissÈmÊ”ti evaÑ vÊriyaÑ kÈtabbanti dasseti. MahÈsenenÈti ahivicchikavisasatthÈdÊni hi anekÈni maraÓakÈraÓÈni tassa senÈti tÈya mahatiyÈ senÈya vasena mahÈsenena evar|pena maccunÈ saddhiÑ katipÈhaÑ tÈva Ègamehi, “yÈvÈhaÑ Buddhap|jÈdiÑ attano avassayaÑ2 kammaÑ karomÊ”ti evaÑ mittasanthavÈkÈrasa~khÈto vÈ “idaÑ sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ gahetvÈ katipÈhaÑ ÈgamehÊ”ti evaÑ laÒjÈnuppadÈnasa~khÈto vÈ “iminÈ balarÈsinÈ paÔibÈhissÈmÊ”ti evaÑ balarÈsisa~khÈto vÈ sa~garo natthi. Sa~garoti hi mittakaraÓalaÒjadÈnabalÈrÈsisa~kaÉÉhanÈnaÑ nÈmaÑ, tasmÈ ayamattho vutto. Atanditanti analasaÑ uÔÔhÈhakaÑ. EvaÑ paÔipannattÈ bhaddo ekaratto assÈti bhaddekaratto. ItÊti evaÑ paÔipannaÑ puggalaÑ “bhaddekaratto ayan”ti rÈgÈdisantatÈya santo Buddhamuni Ècikkhati.

CakkhunÈ paÒÒÈya cÈti cakkhunÈ ca paÒÒÈya cÈ. Cakkhubh|tÈya vÈ paÒÒÈya. SatiyÈ paÒÒÈya cÈti satiyÈ ca paÒÒÈya ca, sativisiÔÔhÈya vÈ paÒÒÈya. KÈyenÈti nÈmakÈyena. ______________________________________________________________ 1. Ajjeva kiccaÑ Ètapanti (SÊ) 2. ApassayaÑ (Ka)


Dibbacakkhu suvisuddhanti dibbaÑ cakkhu suvisuddhaÑ, yaÑ sacchikarotÊti adhippÈyo. PubbenivÈsÈti purimÈsu jÈtÊsu nivutthakkhandhÈ. IddhividhÈti iddhikoÔÔhÈsÈ. Nirodhoti nibbÈnaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva. 104. Yassa sel|pamaÑ cittanti ekaghanaÑ selaÑ viya pakativÈtehi lokadhammavÈtehi akampanÊyato yassa cittaÑ sel|pamaÑ. TenÈha “ÔhitaÑ nÈnupakampatÊ”ti. RajanÊyes|ti lÈbhÈdÊsu. Kopaneyyeti alÈbhÈdike. Kuto naÑ dukkhamessatÊti taÑ evaÑ bhÈvitacittaÑ vÊtikkantalokadhammaÑ uttamapurisaÑ lokadhammahetukaÑ dukkhaÑ nÈnugamissati.

Yo brÈhmaÓoti bÈhitapÈdhammatÈya brÈhmaÓo, na diÔÔhama~galikatÈya huÑhu~kÈrakasÈvÈdipÈpadhammayutto hutvÈ kevalaÑ jÈtimattena brÈhmaÓoti paÔijÈnÈti. So brÈhmaÓo bÈhitapÈpadhammattÈ huÑhu~kÈrappahÈnena nihuÑhu~ko. RÈgÈdikasÈvÈbhÈvena nikkasÈvo. SÊlasaÑvarena saÑyatacittatÈya yatatto. CatumaggaÒÈÓasa~khÈtehi vedehi antaÑ nibbÈnaÑ, vedÈnaÑ vÈ antaÑ gatattÈ vedantag|. Maggabrahmacariyassa vusitattÈ v|sitabrahmacariyo. Dhammena so brahmavÈdaÑ vadeyyÈti so “brÈhmaÓo ahan”ti etaÑ vÈdaÑ1 vadeyya. Yassa sakalalokasannivÈse kuhiÒhi ekÈrammaÓepi rÈgussado dosussado mohussado mÈnussado diÔÔhussadoti ime ussadÈ natthÊti attho.

Na gÈdhatÊti na patiÔÔhahati. SukkÈti sukkasa~khÈtÈ gahÈ. Yadi candimas|riyÈdÊnaÑ pabhÈ tattha natthi, tamo eva ca siyÈti Èsa~kamÈne sandhÈyÈha “tamo tattha na vijjatÊ”ti. YadÈ ca attanÈ’vedÊti-ÈdÊsu evaÑvidhaÑ nibbÈnaÑ attapaccakkhena ÒÈÓena yadÈ vindati, atha r|pÈr|padhammato sukhadukkhato ca vippamutto hotÊti.

Sakesu dhammes|ti saka-attabhÈvasa~khÈtesu upÈdÈnakkhandhesu. Yebhuyyena hi ajjhattaÑ vipassanÈbhiniveso hotÊti. EtaÑ pisÈcanti ajakalÈpaka etaÑ tayÈ vuttaÑ pisÈcaÑ kilesapisÈcaÒca. Pakkulanti tayÈ kataÑ akkulaÑ pakkulakaraÓaÒca. AtivattatÊti atikkamati. ______________________________________________________________ 1. EvaÑ vÈdaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 242

NÈbhinandati Èyantinti PurÈÓadutiyikaÑ ÈgacchantiÑ aÒÒaÑ vÈ na abhinandati cittena na sampaÔicchati. Tameva pakkamantiÑ na socati. Sa~gÈ sa~gÈmajiÑ muttanti paÒcavidhÈpi sa~gato muttaÑ sa~gÈmajiÑ bhikkhuÑ.

BahvetthÈti bahu ettha nhÈyati jano, na tena so suddho nÈma hotÊti adhippÈyo.

JÈtibalaÑ nisedhanti jÈtibalassa nisedhakaÑ. SahÈyÈ vatÈti samathavipassanÈbhÈvanÈya saha ayanavasena sahÈyÈ vata. KÈlena kÈlaÑ sappÈyadhammassa savanavasena cirarattaÑ sameti samÈgamo etesanti cirarattasametikÈ. SithilamÈrabbhÈti sithilaÑ vÊriyaÑ katvÈ. 105. Tatra kho bhikkhave ko visesoti Satthu sÈvakassa ca paÒcasveva upÈdÈnakkhandhesu nibbidÈdayoti pubbabhÈgapaÔipattiyaÑ anupÈdÈvimuttiyaÒca heÔÔhÈ upari ca visesÈbhÈvaÑ dasseti. VuttaÒhetaÑ “natthi vimuttiyÈ nÈnattan”ti1. Tattha visesÈbhÈvaÑ paccÈmasati “tatra ko viseso”ti. AdhippayÈsoti adhikapayogo. NÈnÈkaraÓanti visesoyeva vutto.

AyaÑ kho bhikkhave visesoti bhikkhave yadipi sÈvakassa Satthu ca vimuttiyaÑ viseso natthi, sayambhuÒÈÓena pana savÈsanasabbakilese khepetvÈ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhitvÈ anuppannassa ariyamaggassa parasantÈne uppÈdanÈdisakalasabbaÒÒuguÓasamÈyogo. AyaÑ SammÈsambuddhassa paÒÒÈvimuttato visesoti. Tattha anuppannassÈti avattamÈnassa. AriyamaggaÒhi KassapasammÈsambuddho uppÈdesi. AntarÈ aÒÒo satthÈ uppÈdetÈ nÈma nÈhosi, tasmÈ ayaÑ BhagavÈ anuppannassa maggassa uppÈdetÈ nÈma. AsaÒjÈtassÈti tasseva vevacanaÑ. AnakkhÈtassÈti akathitassa. MaggaÑ jÈnÈtÊti maggaÒÒ|. MaggaÑ viditaÑ pÈkaÔaÑ akÈsÊti maggavid|. Magge ca amagge ca kovidoti maggakovido2. MaggÈnugÈti maggaÑ anugacchantÈ. PacchÈsamannÈgatÈti ahaÑ paÔhamaÑ samannÈgato, sÈvakÈ pacchÈ samannÈgatÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 28; Abhi 4. 176 piÔÔhesu atthato samÈnaÑ. 2. MaggÈmaggakovido (SÊ, Ka)


106. “NÊce kule paccÈjÈto”ti-ÈdinÈ1 tamena yuttoti tamo. KÈyaduccaritÈdÊhi puna nirayatamupagamanato tamaparÈyaÓo. Iti ubhayenapi khandhatamova kathito hoti. “AÉÉhe kule paccÈjÈto”ti-ÈdinÈ2 jotinÈ yuttoti joti, Èlokabh|toti vuttaÑ hoti. KÈyasucaritÈdÊhi puna sagg|papattibhav|pagamanato jotiparÈyaÓo. IminÈ nayena itarepi dve veditabbÈ.

Na taÑ daÄhaÑ bandhanamÈhu dhÊrÈti ettha dhÊrÈti BuddhÈdayo paÓÉitapurisÈ. YaÑ sa~khalikasa~khÈtaÑ ayena nibbattaÑ ÈyasaÑ addubandhanasa~khÈtaÑ dÈrumayaÒca pabbajatiÓehi rajjuÑ katvÈ katarajjubandhanaÒca, taÑ asi-ÈdÊhi chindituÑ sakkuÓeyyatÈya “thiran”ti na vadantÊti attho. SÈrattarattÈti rattÈ hutvÈ rattÈ, balavarÈgarattÈti attho. MaÓikuÓÉales|ti maÓÊsu ca kuÓÉalesu ca, maÓicittesu vÈ uÓÉalesu. EtaÑ daÄhanti ye maÓikuÓÉalesu sÈrattarattÈ, tesu yo rÈgo, yÈ ca puttadÈresu apekkhÈ taÓhÈ, etaÑ kilesamayaÑ bandhanaÑ paÓÉitapurisÈ “daÄhan”ti vadanti.

OhÈrinanti ÈkaÉÉhitvÈ cat|su apÈyesu pÈtanato avaharati heÔÔhÈ haratÊti ohÈrinaÑ. Sithilanti bandhanaÔÔhÈne chavi-ÈdÊni akopetvÈ bandhanabhÈvampi ajÈnÈpetvÈ jalapathathalapathÈdÊsu kammaÑ kÈtuÑ detÊti sithilaÑ. DuppamuÒcanti lobhavasena hi ekavÈrampi uppannaÑ kilesabandhanaÑ daÔÔhaÔÔhÈnato kacchapo viya dummocayaÑ hotÊti duppamuÒcaÑ. Etampi chÈtvÈnÈti etaÑ daÄhampi kilesabandhanaÑ ÒÈÓakhaggena chinditvÈ anapekkhino hutvÈ kÈmasukhaÑ pahÈya paribbajanti pakkamanti pabbajanti cÈti attho. 107. CetetÊti akusalacetanÈvasena ceteti. PakappetÊti tameva akusalacetanaÑ kÈyavacÊkammabhÈvaÑ pÈpanavasena kappeti. AnusetÊti rÈgÈdi-anusayova santÈne appahÊnabhÈvena anuseti. ŒrammaÓametaÑ hoti viÒÒÈÓassa ÔhitiyÈti yadetaÑ cetanaÑ pakappanaÑ anusayanaÒca, etaÑ abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa ÔhitiyÈ pavattiyÈ paccayo hotÊti attho. ŒrammaÓe sati patiÔÔhÈ viÒÒÈÓassa hotÊti yathÈvuttapaccaye sati abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 397; Abhi 3. 159 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 398; Abhi 3. 160 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 244

kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈsampÈdanato patiÔÔhÈ hoti. ŒyatiÑ punabbhavÈbhinibbatti hotÊti ÈyatiÑ punabbhavasa~khÈtÈ viÒÒÈÓÈdÊnaÑ abhinibbatti hoti.

“No ce bhikkhave cetetÊ”ti-ÈdinÈ akusalakammameva paÔipakkhipati. AyaÒhettha sa~khepattho, yadipi kadÈci yonisomanasikÈrÈ akusalacetanÈ nappavattati, anusayÈ pana appahÊnÈti1, te kusalassa abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa patiÔÔhÈ hontiyevÈti. Sati ca abhisa~khÈraviÒÒÈÓe ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbatti hotÊti vattuÑ vaÔÔatiyeva. TatiyavÈro vuttapaÔipakkhanayena veditabbo. 108. “Neso bhikkhave ariyassa vinaye samuddÈ”ti-Èdi yadi dupp|raÓaÔÔhena saÑsÊdanaÔÔhena duratikkamanaÔÔhena sÈgaro “samuddo”ti vucceyya, tato satabhÈgenapi sahassabhÈgenapi cakkhu-ÈdÊsveva ayaÑ nayo labbhatÊti dassetuÑ vuttaÑ. TenÈha “cakkhu2 bhikkhave purisassa samuddo, tassa r|pamayo vego”ti, r|pesu sattÈnaÑ ÈviÒchanato r|pÈyatanameva vego cakkhussa vegoti attho.

Yo taÑ r|pamayaÑ vegaÑ sahatÊti yo bhikkhu saha visayena cakkhuÑ aniccato dukkhato anattato sammasanto tattha ca nibbindanto virajjanto tappaÔibaddhato kilesajÈlato vimuccanto abhibhavati. AyaÑ vuccati bhikkhave atari cakkhusamuddanti ayaÑ bhikkhu cakkhusa~khÈtaÑ samuddaÑ tiÓÓoti vuccati.

Aparo nayo–cakkhu bhikkhave ariyassa vinaye samuddoti yadipi dupp|raÓaÔÔhena yadi vÈ samudanaÔÔhena samuddo, cakkhumeva samuddo. Tassa hi pathavito yÈva AkaniÔÔhabrahmalokÈ nÊlÈdi-ÈrammaÓaÑ samosarantaÑ paripuÓÓabhÈvaÑ kÈtuÑ na sakkoti. EvaÑ dupp|raÓaÔÔhenapi samuddo. Cakkhu ca tesu tesu nÊlÈdi-ÈrammaÓesu samudeti asaÑvutaÑ hutvÈ osaramÈnaÑ kilesuppattiyÈ kÈraÓabhÈvena sadosabhÈvena gacchatÊti samudanaÔÔhenapi samuddo. TathÈ cakkhuÑ taÓhÈsotÈdÊnaÑ uppattidvÈratÈya tehi santÈnassa samudanaÔÔhena temanaÔÔhena samuddo. Tassa r|pamayo vegoti samuddassa appamÈÓo |mimayo vego ______________________________________________________________ 1. AppahÊÓÈti (SÊ) 2. CakkhuÑ (Ka)


viya tassÈpi cakkhusamuddassa samosarantassa1 nÊlÈdibhedassa ÈrammaÓassa vasena appameyyo r|pamayo vego veditabbo. Yo taÑ r|pamayaÑ vegaÑ sahatÊti yo taÑ cakkhusamudde samosarantaÑ r|pamayaÑ vegaÑ manÈpe r|pe rÈgaÑ, amanÈpe dosaÑ, asamapekkhane mohanti evaÑ rÈgÈdikilese anuppÈdento upekkhakabhÈvena sahati.

Sa-|minti-ÈdÊsu kilesa-|mÊhi sa-|miÑ. KilesavaÔÔehi sÈvaÔÔaÑ. Kilesagahehi sagahaÑ. Kilesarakkhasehi sarakkhasaÑ. KodhupÈyÈsassa vÈ vasena sa-|miÑ. KÈmaguÓavasena sÈvaÔÔaÑ. MÈtugÈmavasena sagahaÑ sarakkhasaÑ. VuttaÒhetaÑ “|mibhayanti kho bhikkhave kodhupÈyÈsassetaÑ adhivacanaÑ2. TathÈ ÈvaÔÔanti3 kho bhikkhave paÒcannetaÑ kÈmaguÓÈnaÑ adhivacanaÑ4. Gaharakkhasoti kho bhikkhave mÈtugÈmassetaÑ adhivacanan”ti 4. SesadvÈresupi eseva nayo.

Sa-|mibhayaÑ duttaraÑ accatarÊti aniccatÈdi-|mibhayena sabhayaÑ duratikkamaÑ atikkami. Lokantag|ti saÑsÈralokassa antaÑ gato. PÈragatoti vuccatÊti nibbÈnaÑ gatoti kathÊyati.

BaÄisÈti sattÈnaÑ anatthahetutÈya baÄisÈ viya baÄisÈ. AnayÈyÈti anatthÈya. ByÈbÈdhÈyÈti dukkhÈya. IÔÔhÈti pariyiÔÔhÈ vÈ apariyiÔÔhÈ vÈ sukhÈrammaÓatÈya iÔÔhÈ. KÈmanÊyaÔÔhena kantÈ. Manassa vaÉÉhanaÔÔhena manÈpÈ. PiyasabhÈvatÈya piyar|pÈ. KilesakÈmasahitattÈ kÈm|pasaÑhitÈ. RÈgajananaÔÔhena cittassa raÒjanato rajanÊyÈ. TaÒceti taÑ r|pÈrammaÓaÑ, nÊlÈdivasena anekabhedabhinnampi hi r|pÈyatanaÑ r|pÈrammaÓabhÈvena cakkhuviÒÒeyyabhÈvena ca ekavidhataÑ nÈtivattatÊti taÑsabhÈvasÈmaÒÒaÑ gahetvÈ “taÒce”ti vuttaÑ. AbhinandatÊti abhinandanabh|tÈya sappÊtikataÓhÈya abhimukho nandati. AbhivadatÊti “aho sukhaÑ, aho sukhan”ti vadÈpentiyÈ taÓhÈyanavasena5 abhivadati. AjjhosÈya tiÔÔhatÊti gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ tiÔÔhati. AyaÑ vuccati bhikkhave bhikkhu gilitabaÄiso mÈrassÈti ayaÑ bhikkhu kilesamÈrassa baÄisabh|taÑ r|pataÓhaÑ gilitvÈ Ôhitoti vuccati. SesavÈresupi iminÈ ______________________________________________________________ 1. Samavasarantassa (sabbattha) 2. Khu 1. 271; Ma 2. 123; AÑ 1. 439 piÔÔhesu. 3. ŒvaÔÔagÈho (SÊ), ÈvaÔÔabhayaÑ (Ma 2. 124; AÑ 1. 440 piÔÔhe.) 4. Khu 1. 271 piÔÔhe. 5. TaÓhÈya vasena (SÊ)

KhuddakanikÈya 246

nayena attho veditabbo. AbhedÊti bhindi. ParibhedÊti sabbabhÈgena bhindi. SesaÑ uttÈnameva. 109. AyaÑ loko santÈpajÈtoti ayaÑ sattaloko jÈtasantÈpo ÒÈtibyasanÈdivasena uppannasokasantÈpo ca rÈgÈdivasena uppannapariÄÈhasantÈpo cÈti attho. Phassaparetoti anekehi dukkhaphassehi1 abhibh|to. RodaÑ2 vadati attatoti taÑ taÑ attanÈ phuÔÔhaÑ dukkhaÑ abhÈvitakÈyatÈya adhivÈsetuÑ assakkonto “aho dukkhaÑ, ÊdisaÑ dukkhaÑ mayhaÑ sattunopi3 mÈ hot|”ti-ÈdinÈ vilapanto vadati. KasmÈ? Yena yena hi maÒÒanti, tato taÑ hoti aÒÒathÈ, yasmÈ ete sattÈ yena yena pakÈrena attano dukkhassa paÔikÈraÑ maÒÒanti ÈsÊsanti4, taÑ dukkaÑ tato aÒÒena pakÈrena tikicchitabbaÑ hoti. Yena vÈ pakÈrena attano vaÉÉhiÑ maÒÒanti, tato aÒÒathÈ avaÉÉhi eva pana hoti. EvaÑ aÒÒathÈbhÈvitaÑ icchÈvighÈtaÑ eva pÈpuÓÈti. AyaÑ bhavasatto kÈmÈdibhavesu satto sattaloko, tathÈpi bhavamevÈbhinandati, na tattha nibbindati. Yadabhinandati taÑ bhayanti yaÑ kÈmÈdibhavaÑ abhinandati, taÑ jarÈmaraÓÈdi-anekabyasanÈnubandhattÈ ativiya bhayÈnakaÔÔhena bhayaÑ. Yassa bhÈyatÊti yato jarÈmaraÓÈdito bhÈyati, taÑ dukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato dukkhadukkhatÈya dukkhanti.

BhavavippahÈnÈyÈti bhavassa pajahanatthÈya. Khoti avadhÈraÓatthe nipÈto. IdaÑ vuttaÑ hoti–ekanteneva kamÈdibhavassa samudayappahÈnena pahÈnatthaÑ idaÑ mayÈ adhigataÑ maggabrahmacariyaÑ vussatÊti.

EvaÑ ariyassa maggassa5 ekaÑseneva niyyÈnikabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni aÒÒamaggassa niyyÈnikabhÈvaÑ paÔikkhipanto “ye hi kecÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha bhavenÈti r|pabhavena vÈ ar|pabhavena vÈ. BhavassÈti saÑsÈrassa. Vippamokkhanti bhavato vimuttiÑ, saÑsÈrasuddhinti attho. KiÒcÈpi te samaÓabrÈhmaÓÈ tattha nibbÈnasaÒÒino, bhavagÈmikammena pana ______________________________________________________________ 1. Dukkhasamphassehi (SÊ) 2. RogaÑ (Ka) 3. Satthunopi (ka) 4. ŒsiÑsanti (SÊ) 5. Ariyamaggassa (SÊ)


r|pÈr|pajjhÈnena, taÑnibbattena ca upapattibhavena bhavavisuddhiÑ vadantÈ bhavena bhavavippamokkhaÑ vadanti nÈma. TenÈha “sabbe te avippamuttÈ bhavasmÈti vadÈmÊ”ti. Atha vÈ bhavenÈti bhavadiÔÔhiyÈ, bhavati tiÔÔhati sassatanti hi pavattanato sassatadiÔÔhi “bhavadiÔÔhÊ”ti vuccati. BhavadiÔÔhi eva uttarapadalopena “bhavo”ti vuttÈ bhÈvataÓhÈti-ÈdÊsu viya. BhavadiÔÔhivasena hi idhekacce bhÈvavisesaÑyeva bhavavippamokkhaÑ maÒÒanti. YathÈ taÑ bako brahmÈ Èha “idaÑ niccaÑ idaÑ dhuvaÑ idaÑ sassataÑ idaÑ avipariÓÈmadhamman”ti1. VibhavenÈti ucchedadiÔÔhiyÈ. Vibhavati vinassati ucchijjatÊti hi pavattanato ucchedadiÔÔhi vuttanayena “vibhavo”ti vuccati. Bhavassa nissaraÓamÈhaÑs|ti saÑsÈrasuddhiÑ vadiÑsu. UcchedadiÔÔhivasena hi idhekacce saÑsÈrasuddhiÑ vadanti. TathÈ hi vuttaÑ–

“Yato kho bho ayaÑ attÈ r|pÊ cÈtumahÈbh|tiko -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharati. EttÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti2.

AnissaÔÈti anikkhantÈ. Tattha kÈraÓamÈha “upadhiÑ hi paÔicca dukkhamidaÑ sambhotÊ”ti. Tattha upadhinti khandhÈdi-upadhiÑ. KiÑ vuttaÑ hoti? Yattha ime diÔÔhigatikÈ nibbÈnasaÒÒino, tattha khandh|padhikiles|padhi-abhisa~khÈr|padhayo adhigatÈ ÒÈtÈ. Kuto tassa dukkhanissaraÓatÈti. YaÑ3 pana paramatthato dukkhanissaraÓaÑ, taÑ dassetuÑ “sabbupÈdÈnakkhayÈ natthi dukkhassa sambhavo”ti vuttaÑ.

LokamimaÑ passÈti BhagavÈ attano cittaÑ Èlapati. Puth|ti visuÑ visuÑ. AvijjÈya paretanti mohena abhibh|taÑ. Bh|tanti khandhapaÒcakaÑ. Bh|taratanti itthÊ purise, puriso itthiyÈti evaÑ aÒÒamaÒÒaÑ sattesu rataÑ, tato eva bhavÈ aparimuttÈ. Ye hi keci bhavÈti ittarakhaÓÈ vÈ dÊghÈyukÈ vÈ sÈtavanto vÈ asÈtavanto vÈ bhavÈ. SabbadhÊti uddhaÑ adho tiriyanti sabbattha. SabbatthatÈyÈti sabbabhÈvena. Sabbe te bhavÈti-ÈdÊsu “sabbepi bhavÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ vipassanÈsahitÈya maggapaÒÒÈya aviparÊtaÑ passato bhavataÓhÈpi pahÊyati nirujjhati, vibhavaÑ ucchedampi nÈbhinandati na pattheti, tassa ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 401; SaÑ 1. 44 piÔÔhesu. 2. DÊ 1. 33 piÔÔhe. 3. YÈya (Ka)

KhuddakanikÈya 248

sabbataÓhÈnaÑ anavasesato maggena nirujjhanato nibbÈnaÑ nibbuti hoti. Tassa evaÑ nibbutassa bhikkhuno anupÈdÈ kilesÈbhisa~khÈrÈnaÑ anupÈdÈnato aggahaÓato punabbhavo na hoti. EvaÑbh|tena ca abhibh|to paÒcavidhopi mÈro vijito assa anena mÈrena sa~gÈmo, sabbepi bhave samatikkanto iÔÔhÈniÔÔhÈdÊsu tÈdilakkhaÓappattoti.

AnusotagÈmÊ andhaputhujjano paÔisotagÈmÊ kalyÈÓaputhujjano. ®hitatto sekkho. Itaro asekkho. 110. AbhijÈtikoti jÈtiyo. KaÓhÈbhijÈtikoti kaÓhe nÊce kule jÈto. KaÓhaÑ dhammaÑ abhijÈyatÊti kÈÄakaÑ dasavidhaÑ dussÊladhammaÑ pasavati karoti, so taÑ abhijÈyitvÈ niraye nibbattati. SukkaÑ dhammanti “ahaÑ pubbepi puÒÒÈnaÑ akatattÈ nÊce kule nibbatto, idÈni puÒÒaÑ karissÈmÊ”ti puÒÒasa~khÈtaÑ sukkaÑ paÓÉaraÑ dhammaÑ abhijÈyati, so tena sagge nibbattati. AkaÓhaÑ asukkaÑ nibbÈnanti nibbÈnaÒhi sace kaÓhaÑ bhaveyya, kaÓhavipÈkaÑ dadeyya. SukkaÑ, sukkavipÈkaÑ dadeyya. Dvinnampi appadÈnato pana “akaÓhaÑ asukkan”ti vuttaÑ. NibbÈnanti cettha arahattaÑ adhippetaÑ. TaÓhi kilesanibbÈnante jÈtattÈ nibbÈnaÑ nÈma. TaÑ esa abhijÈyati pasavati karoti. SukkÈbhijÈtikoti sukke ucce kule jÈto. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. “KaÓhaÑ kaÓhavipÈkan”ti-Èdikassa kammacatukkassa attho heÔÔhÈ hÈrasampÈtavÈre vibhatto eva. 111. MÈnusattanti manussabhÈvaÑ, manussayoninti attho. Dveti kiccaÑ akiccameva cÈti dve. KiccÈni tveva kattabbÈni, na cÈkiccaÑ kiÒci kattabbanti dasseti. Sukiccanti-Èdi “kiccan”ti vuttÈnaÑ tesaÑ sar|padassanaÑ.

PadhÈnÈnÊti uttamÈni visiÔÔhÈni. PurimasmiÑ pabbajites|ti visaye bhummaÑ. Dutiye adhikaraÓe. Tattha nibbÈnanti arahattaÑ adhippetaÑ. KasmÈ panettha ÈmisapariccÈgo arahattena samadhuro niddiÔÔhoti? DakkhiÓeyyesu dakkhiÓÈya mahapphalabhÈvadassanatthaÑ. Yena yena vÈ pana vatthunÈti ucchedÈdivatthunÈ. AjjhositÈti bhavataÓhÈdivasena ajjhositÈ. Dutiye yena yena vÈ pana vatthunÈti amarÈvikkhepavatthu-ÈdinÈ.


IminÈ asubhena kammavipÈkenÈti asubhassa kÈyaduccaritÈdikammassa vipÈkattÈ asubhena asivena kammavipÈkena. IdaÑ bÈlalakkhaÓaÑ nibbattatÊti purimasmiÑ bhave duccaritasama~gitÈya bÈlo ayaÑ bhavatÊti upalakkhaÓaÑ jÈyati. IdaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ suttanti idaÑ evaÑ pavattaÑ saÑkilesabhÈgiyaÑ nÈma suttaÑ.

IminÈ subhenÈti ettha vuttanayÈnusÈrena attho veditabbo. Tattha mahÈpurisalakkhaÓanti paÓÉitalakkhaÓaÑ. Kilesabh|mÊhÊti kilesaÔÔhÈnehi kilesÈvatthÈhi vÈ. SÈnusayassa pariyuÔÔhÈnaÑ jÈyatÊti appahÊnÈnusayassa paccayasamÈyoge rÈgÈdayo pariyuÔÔhÈnavasena pavattanti. PariyuÔÔhito saÑyujjatÊti yo rÈgÈdÊhi pariyuÔÔhitacitto, so kÈmarÈgÈdÊhi saÑyujjati nÈma. SaÑyujjanto upÈdiyatÊti yo kÈmarÈgasaÑyojanÈdÊhi saÑyutto, so kÈmupÈdÈnÈdÊni akusalakammÈni ca upÈdiyati. SesaÑ sabbattha uttÈnameva. 112. EvaÑ soÄasavidhena sÈsanapaÔÔhÈnaÑ nÈnÈsuttehi udÈharaÓavasena vibhajitvÈ idÈni aÔÔhavÊsatividhena sÈsanapaÔÔhÈnaÑ dassentena yasmÈ ayampi paÔÔhÈnavibhÈgo m|lapadehi sa~gahito, na imassÈpi tehi asa~gahito padeso atthi, tasmÈ m|lapadaÑ vibhajitabbataÒca dassetuÑ “tattha katame aÔÔhÈrasa m|lapadÈ”ti pucchÈya vasena m|lapadÈni uddharitvÈ “lokiyaÑ lokuttaran”ti-ÈdinÈ nava tikÈ, thavo cÈti aÔÔhavÊsatividhaÑ sÈsanapaÔÔhÈnaÑ uddiÔÔhaÑ. Tattha lokiyanti loke niyutto, loke vÈ vidito lokiyo. Idha pana lokiyo attho yasmiÑ sutte vutto, taÑ suttaÑ lokiyaÑ. TathÈ lokuttaraÑ. YasmiÑ pana sutte “padesena lokiyo, padesena lokuttaro vutto, taÑ lokiyaÒca lokuttaraÒca. YaÒca satte adhiÔÔhÈya sattapaÒÒattimukhena desitaÑ, taÑ sattÈdhiÔÔhÈnaÑ. Dhammavaseneva desitaÑ dhammÈdhiÔÔhÈnaÑ. Ubhayavasena desitaÑ sattÈdhiÔÔhÈnaÒca dhammÈdhiÔÔhÈnaÒca. IminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo. BuddhÈdÊnaÑ pana guÓÈbhitthavanavasena pavattaÑ suttaÑ thavo nÈma.

Tattha sajjukhÊranti ta~khaÓaÑyeva dhenuyÈ thanehi nikkhantaÑ abbhuÓhakhÊraÑ. MuccatÊti pariÓamati. IdaÑ hoti–yathÈ dhenuyÈ thanato nikkhantaÑ

KhuddakanikÈya 250

khÊraÑ ta~khaÓaÑyeva na muccati na pariÓamati na dadhibhÈvaÑ gacchati, takkÈdi-ambilasamÈyogato pana parato kÈlantarena pakatiÑ jahati dadhibhÈvaÑ pÈpuÓÈti, evamevaÑ pÈpakammampi kiriyakkhaÓeyeva na vipaccati. Yadi vipacceyya, nÈnÈgatÊnaÑ sahÈvaÔÔhÈnaÑ siyÈ, na koci pÈpakammaÑ kÈtuÑ visaheyya. YÈva pana kusalÈbhinibbattakkhandhÈ dharanti, tÈva taÑ te rakkhanti, tesaÑ bhedÈ apÈyesu nibbattÈpanavasena vipaccati. VipaccamÈnaÒca ÉahantaÑ bÈlamanveti, kiÑ viya? Bhasmacchannova pÈvako. YathÈ hi chÈrikÈya paÔicchanno vÊtaccita~gÈro akkantopi chÈrikÈya paÔicchannattÈ na tÈva Éahati, chÈrikaÑ pana tÈpetvÈ cammÈdÊni Éahanavasena yÈva matthalu~gÈ Éahanto gacchati, evamevaÑ pÈpakammampi yena kataÑ, taÑ bÈlaÑ dutiye vÈ tatiye vÈ attabhÈve nirayÈdÊsu nibbattaÑ ÉahantaÑ anugacchatÊti.

PassindriyÈnÊti tatthÈyaÑ sa~khepattho–yassa bhikkhuno chekena sÈrathinÈ sudantÈ assÈ viya cha indriyÈni samathaÑ dantabhÈvaÑ nibbisevanabhÈvaÑ gatÈni, tassa navavidhaÑ mÈnaÑ pahÈya ÔhitattÈ pahÊnamÈnassa catunnaÑ ÈsavÈnaÑ abhÈvena anÈsavassa tÈdibhÈve Ôhitassa tathÈr|passa devÈpi pihayanti, manussÈpi dassanaÒca ÈgamanaÒca patthenti yevÈti. ŒhÈre satÊti ÈhÈrapaÔibaddhe chandarÈge appahÊne sati. 113. SabbÈ disÈ anuparigamma cetasÈti parito dasapi disÈ cittena anugantvÈ. NevajjhagÈti neva adhigaccheyya. Piyataranti atisayena piyaÑ. AttanÈti attato. EvaÑ piyo puthu attÈ paresanti evaÑ kassacipi attanÈ piyatarassa anupalabbhanavasena visuÑ visuÑ paresaÑ sattÈnaÑ attÈ piyo. YasmÈ ca etadeva, tasmÈ na hiÑse paraÑ attakÈmo attano sukhakÈmoti.

Bh|tÈti jÈtÈ nibbattÈ. BhavissantÊti nibbattissanti. Bh|tÈti vÈ khÊÓÈsavÈ. Te hi pahÊnabhavattÈ bh|tÈ eva. GamissantÊti paralokaÑ gamissanti. KhÊÓÈsavÈ pana anupÈdisesaÑ nibbÈnaÑ.

Piyo ca hotÊti suparisuddhÈya sÊlasampattiyÈ, suparisuddhÈya ca diÔÔhisampattiyÈ samannÈgato piyo piyÈyitabbo hoti. VuttaÒhetaÑ–


“SÊladassanasampannaÑ, dhammaÔÔhaÑ saccavÈdinaÑ. Attano kammakubbÈnaÑ, taÑ jano kurute piyan”ti1.

PÈsÈÓacchattaÑ viya garukÈtabbatÈya garu. Uttarimanussadhammavasena sambhÈvetabbatÈya bhÈvanÊyo. SÊlaguÓena vÈ piyagaru-ÈdibhÈvÈ veditabbÈ. TathÈ hi vuttaÑ “Èka~kheyya ce bhikkhave bhikkhu ‘sabrahmacÈrÊnaÑ piyo ca assaÑ manÈpo ca garu ca bhÈvanÊyo cÈ’ti, sÊlesvevassa parip|rakÈrÊ”ti 2.

VattÈti “kÈlena vakkhÈmÊ”ti-ÈdipaÒcadhamme attani upaÔÔhÈpetvÈ sabrahmacÈrÊnaÑ ullumpanabhÈve ÔhatvÈ vattÈ. Vacanakkhamoti sabrahmacÈrÊhi yena kenaci vuccamÈno subbaco hutvÈ padakkhiÓaggÈhitÈya tesaÑ vacanaÑ khamatÊti vacanakkhamo. VattÈti vÈ dhammakathÈvasena vacanasÊlo. Vacanakkhamoti dhammaÑ saÑvaÓÓento parehi asaÑhÊro hutvÈ tesaÑ pucchÈvacanakkhamatÈya vacanakkhamo. GambhÊraÒca kathaÑ kattÈti saccapaÔiccasamuppÈdÈdiÑ, aÒÒaÑ vÈ gambhÊrakathaÑ kattÈ. Na caÔÔhÈne niyojakoti dhammavinayÈdiÑ adhammÈvinayÈdivasena avatvÈ dhammavinayÈdivaseneva dÊpanato na ca aÔÔhÈne niyojako.

MÈtaraÑ pitaraÑ hantvÈti ettha “taÓhÈ janeti purisan”ti3 vacanato tÊsu bhavesu sattÈnaÑ jananato taÓhÈ mÈtÈ nÈma. “AhaÑ asukassa nÈma raÒÒo, rÈjamahÈmattassa vÈ putto”ti pitaraÑ nissÈya asmimÈnassa uppajjanato asmimÈno pitÈ nÈma. Loko viya rÈjÈnaÑ yasmÈ sabbadiÔÔhigatÈni dve sassatucchedadiÔÔhiyo bhajanti, tasmÈ sassatucchedadiÔÔhiyo dve khattiyÈ rÈjÈno nÈma. DvÈdasÈyatanÈni vitthataÔÔhena raÔÔhasadisattÈ raÔÔhaÑ nÈma. ŒyasÈdhako Èyuttakapuriso viya taÑnissito nandirÈgo anucaro nÈma.

AnÊghoti niddukkho. BrÈhmaÓoti khÊÓÈsavo. Etena hi taÓhÈdayo arahattamaggaÒÈÓÈsinÈ hatÈ bÈhitÈ. YÈtÊti so brÈhmaÓo niddukkho hutvÈ yÈtÊti.

KÈyeti karajakÈye. Cittanti pÈdakajjhÈnacittaÑ. SamodahatÊti pakkhipati. YadÈ dissamÈnena kÈyena gantukÈmo hoti, tadÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 45 piÔÔhe Dhammapade. 2. Ma 1. 39 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 34, 35 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 252

kÈyagatikaÑ pÈdakajjhÈnacittaÑ adhiÔÔhahatÊti attho. Cittepi kÈyaÑ samodahatÊti yadÈ sÊghaÑ gantukÈmo hoti, tadÈ pÈdakajjhÈnacitte kÈyaÑ pakkhipati, cittagatikaÑ kÈyaÑ adhiÔÔhahatÊti attho. KÈye sukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈti “seyyÈthÈpi nÈma balavÈ puriso samiÒjitaÑ1 vÈ bÈhaÑ pasÈreyya, pasÈritaÑ vÈ bÈhaÑ samiÒjeyyÈ”ti vuttanayena2 iddhimÈ kÈye sukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈ paresaÑ dissamÈnena kÈyena ÈrÈmarÈmaÓeyyakÈdÊni pekkhamÈno cittakkhaÓeneva icchitaÔÔhÈnaÑ gacchati. 114. YaÑ taÑ lokuttaraÑ ÒÈÓanti sabbaÑ lokaÑ uttaritvÈ abhibhavitvÈ ÔhitattÈ vuttaÑ, na pana lokuttarabh|mikattÈ. SabbakÈle pavattatÊti ÈvajjanapaÔibaddhavuttittÈ vuttaÑ, na satataÑ samitaÑ pavattatÊti. Na hi sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ Bhagavato sabbasmiÑyeva kÈle uppajjatÊti sakkÈ vattunti.

KittayissÈmi te santinti sabbakilesav|pasamahetutÈya santiÑ nibbÈnaÑ dassessÈmi. DiÔÔhe dhammeti diÔÔhe dukkhÈdidhamme, imasmiÑ eva vÈ attabhÈve. AnÊtihanti itihÈsÈti evaÑ na iti kirÈya pavattaÑ, attapaccakkhanti attho. YaÑ viditvÈ sato caranti “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ3 nayena sato hutvÈ caranto ariyamaggena yaÑ santiÑ viditvÈ. Tare loke visattikanti4 sa~khÈraloke visappanato4 visattikasa~khÈtaÑ taÓhaÑ tare tareyya samatikkameyyÈti attho.

TaÒcÈhaÑ abhinandÈmÊti taÑ vuttappakÈraÑ santijotakaÑ tumhÈkaÑ vacanaÑ ahaÑ patthayÈmi, taÑ eva vÈ santiÑ uttamaÑ abhinandÈmÊti dhotako vadati. UddhaÑ adho tiriyaÒcÈpi majjheti ettha uddhanti anÈgataÑ upari ca. Adhoti atÊtaÑ heÔÔhÈ ca. TiriyaÒcÈpi majjheti paccuppannaÑ parito ca. EtaÑ viditvÈ sa~gotÊti etaÑ anÈgatÈdiÑ sa~gajananaÔÔhÈnanti ÒatvÈ. BhavÈbhavÈyÈti khuddakÈnaÒceva mahantÈnaÒca bhavÈnaÑ atthÈya, sassatucchedÈya vÈ. ______________________________________________________________ 1. SammaÒchitaÑ (SÊ) 2. Vi 3. 6, 143; DÊ 2. 31; Ma 1. 224; Ma 2. 292; SaÑ 1. 139 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 1. 53; Khu 2. 317; Khu 10. 7, 53 piÔÔhesu. 4-4. SaÑsÈraloke visibbanato (Ka)


AriyasaccÈnanti ariyabhÈvakarÈnaÑ saccÈnaÑ. AnanubodhÈti abujjhanena ajÈnanena. AppaÔivedhÈti appaÔivijjhanena. SandhÈvitanti bhavato bhavassa gamanena sandhÈvitaÑ. SaÑsaritanti punappunaÑ gamanavasena saÑsaritaÑ. MamaÒceva tumhÈkaÒcÈti mayÈ ceva tumhehi ca. Atha vÈ sandhÈvitaÑ saÑsaritanti sandhÈvanaÑ saÑsaraÓaÑ mamaÒceva tumhÈkaÒca ahosÊti attho. BhavanettÊti bhavÈbhavaÑ nayanasamatthÈ taÓhÈrajju. SaÑsitanti saÑsaritaÑ. Sam|hatÈti suÔÔhu hatÈ chinnÈ appavattikatÈ.

Sabbe sa~khÈrÈ aniccÈti paccayehi sa~kharÊyantÊti “sa~khÈrÈ”ti laddhanÈmÈ paÒcakkhandhÈ. Œdi-antavantato aniccantikato tÈvakÈlikato khaÓaparittato ca na niccÈti aniccÈ. YadÈ paÒÒÈya passatÊti yadÈ vipassanÈpaÒÒÈya passati. Atha imasmiÑ vaÔÔadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparijÈnanÈdivasena saccÈni paÔivijjhati. Esa maggo visuddhiyÈti yvÈyaÑ vuttanayena saccappaÔivedho, esa visuddhatthÈya maggo. Sabbe sa~khÈrÈ dukkhÈti sabbe sa~khÈrÈ abhiÓhasampaÔipÊÄanaÔÔhena khayaÔÔhena ca dukkhÈti. SesaÑ vuttanayameva. Sabbe dhammÈ anattÈti sabbepi tebh|makadhammÈ parato tucchato suÒÒato asÈrato avasavattanato ca anattÈti. SesaÑ purimasadisameva.

Seyyoti visiÔÔho uttamo. Sadisoti samÈno. HÊnoti lÈmako. OmÈnopi hi attano avaÑkaraÓamukhenapi saÑpaggaÓhanavaseneva pavattati. Tena vuttaÑ “hÊnohamasmÊ”ti. KimaÒÒatra yathÈbh|tassa adassanÈti sarasapabha~gutÈya ekanteneva anavaÔÔhitasabhÈvehi r|padhammehi seyyÈdivasena attano ukkhipanassa ( )1 tesaÑ yathÈbh|taÑ adassanaÑ aÒÒÈÓaÑ vinÈ kiÑ aÒÒaÑ kÈraÓaÑ siyÈ, aÒÒaÑ kiÒci kÈraÓaÑ tassa natthÊti attho. VedanÈdÊsupi eseva nayo. VuttavipariyÈyena sukkapakkho veditabbo. 115. Ye ariyasaccÈni vibhÈvayantÊti dukkhÈdÊni ariyasaccÈni paÒÒÈ-obhÈsena saccappaÔicchÈdakakilesandhakÈraÑ vidhametvÈ attano pakÈsÈni pÈkaÔÈni karonti. GambhÊrapaÒÒenÈti appameyyapaÒÒatÈya sadevakassapi lokassa ÒÈÓena alabbhaneyyapatiÔÔhapaÒÒena sabbaÒÒunÈti ______________________________________________________________ 1. (AvaÑkaraÓaÑ) (Ka)

KhuddakanikÈya 254

vuttaÑ hoti. SudesitÈnÊti sa~khepavitthÈrÈdÊhi tehi tehi nayehi suÔÔhu desitÈni. KiÒcÈpi te honti bhusaÑ pamattÈ1ti te vibhÈvita-ariyasaccÈ puggalÈ kÈmaÑ devarajjacakkavattirajjÈdipamÈdaÔÔhÈnaÑ Ègamma bhusaÑ pamattÈ honti, tathÈpi sotÈpattimaggaÒÈÓena abhisa~khÈraviÒÒÈÓassa nirodhena ÔhapetvÈ satta bhave anamatagge saÑsÈre ye uppajjeyyuÑ nÈmaÒca r|paÒca, tesaÑ niruddhattÈ na aÔÔhamaÑ bhavaÑ Èdiyanti, sattamabhaveyeva pana vipassanaÑ ÈrabhitvÈ arahattaÑ pÈpuÓantÊti attho.

YathindakhÊloti ettha yathÈti upamÈvacanaÑ. IndakhÊloti nÈgaradvÈrathirakaraÓatthaÑ ummÈrabbhantare aÔÔha vÈ dasa vÈ hatthe pathaviÑ khaÓitvÈ ÈkoÔitassa sÈradÈrumayassa thambhassetaÑ adhivacanaÑ. Pathavissito siyÈti gambhÊranemitÈya anto pavisitvÈ bh|minissito siyÈ bhaveyya. Catubbhi vÈtehÊti cat|hi disÈhi ÈgatavÈtehi. Asampakampiyoti kampetuÑ vÈ cÈletuÑ vÈ asakkuÓeyyo. Tath|pamaÑ -pa- passatÊti yo cattÈri ariyasaccÈni paÒÒÈya ajjhogÈhetvÈ passati, taÑ sappurisaÑ uttamapurisaÑ tathÈ dassanato sabbatitthiyavÈdavÈtehi asampakampiyatÈya tath|pamaÑ yathÈvutta-indakhÊl|pamaÑ vadÈmÊti attho.

SotÈpattiya~gehÊti ariyasotÈpajjanassa a~gabh|tehi. AriyasÈvakoti ariyassa Buddhassa Bhagavato saddhammassavanante jÈtattÈ ariyasÈvako. KhÊÓanirayomhÊti khÊÓanirayo amhi. KhÊÓÈpÈyaduggativinipÈtoti idaÑ nirayÈdÊnaÑyeva vevacanavasena vuttaÑ. NirayÈdayo hi vaÉÉhisa~khÈtato ayato apetattÈ apÈyÈ. Dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggatiyo. DukkaÔakÈrino vivasÈ ettha nipatantÊti vinipÈtÈ. SotaÑ ariyamaggaÑ Èdito patto adhigatoti sotÈpanno. AkuppadhammatÈya maggaphalÈnaÑ puthujjanabhÈvasa~khÈte vir|pe na nipatanasabhÈvoti avinipÈtadhammo. Tato eva dhammaniyÈmena niyatatÈya niyato. Uparimaggattayasa~khÈtÈ sambodhi avassaÑ pattabbatÈya assa paraÑ ayanaÑ gati paÔisaraÓanti sambodhiparÈyaÓo.

NiviÔÔhÈti-ÈdÊni padÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. SahadhammiyÈti sabrahmacÈrino. AriyakantehÊti ariyÈnaÑ kantehi piyehi manÈpeti. PaÒca ______________________________________________________________ 1. BhusappamattÈ (SÊ)


sÊlÈni hi ariyasÈvakÈnaÑ kantÈni honti, bhavantarepi avijahanato. TÈni sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Sabbopi panettha saÑvaro labbhatiyeva. SotÈpannohamasmÊti idaÑ desanÈsÊsameva. SakadÈgÈmi-Èdayopi “sakadÈgÈmÊhamasmÊ”ti-ÈdinÈ nayena byÈkarontiyeva. Yato sabbesampi sikkhÈpadÈvirodhena yuttaÔÔhÈne byÈkaraÓaÑ anuÒÒÈtamevÈti.

YassindriyÈnÊti yassa ariyapuggalassa saddhÈdÊni indriyÈni. SubhÈvitÈnÊti ariyamaggabhÈvanÈvasena suÔÔhu bhÈvitÈni. AjjhattaÑ bahiddhÈ cÈti orambhÈgiyÈnaÑ uddhambhÈgiyanaÒca saÑyojanÈnaÑ pajahanavasena. TenÈha “sabbaloke”ti. NibbijjhÈti nibbijjhitvÈ paÔivijjhitvÈ.

DhammapadÈnÊti dhammakoÔÔhÈsÈni. AnabhijjhÈ dhammapadaÑ nÈma alobho vÈ alobhasÊsena adhigatajhÈnavipassanÈmaggaphalanibbÈnÈni vÈ dasa asubhavasena vÈ adhigatajhÈnÈdÊni anabhijhÈ dhammapadaÑ. CatubrahmavihÈravasena adhigatÈni abyÈpÈdo dhammapadaÑ. DasÈnussati-ÈhÈrepaÔikk|lasaÒÒÈvasena adhigatÈni sammÈsati dhammapadaÑ. DasakasiÓa-ÈnÈpÈnavasena adhigatÈni sammÈsamÈdhi dhammapadaÑ.

PaÒca chindeti heÔÔhÈ apÈyupapattisaÑvattanikÈni paÒca orambhÈgiyasaÑyojanÈni pÈde baddharajjuÑ viya puriso satthena heÔÔhÈ maggattayena chindeyya. PaÒca jaheti uparidevalokasampÈpakÈni paÒca uddhambhÈgiyasaÑyojanÈni puriso gÊvÈya baddharajjuÑ viya arahattamaggena jaheyya chindeyyevÈti attho. PaÒca cuttari bhÈvayeti uddhambhÈgiyasaÑyojanÈnaÑ pahÈnatthÈya saddhÈdÊni paÒcindriyÈni uttari bhÈveyya. PaÒca sa~gÈtigoti evaÑ sante paÒcannaÑ rÈgadosamohamÈnadiÔÔhisa~gÈnaÑ atikkamanena paÒcasa~gÈtigo hutvÈ bhikkhu “oghatiÓÓo”ti vuccati, nittiÓÓacaturoghoti vuccatÊti attho.

AnaÒÒÈtaÑ appaÔividdhaÑ catusaccadhammaÑ, amatapadaÑyeva vÈ ÒassÈmi jÈnissÈmÊti paÔipannassa paÔhamamaggaÔÔhassa indriyanti anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ. PaÔhamamaggaÒÈÓaÒhi taÑpubbabhÈgavasena evaÑ vuttaÑ. ŒjÈnÈti paÔhamamaggena ÒÈtamariyÈdaÑ anatikkamitvÈ jÈnÈtÊti aÒÒo, tassa indriyanti aÒÒindriyaÑ, heÔÔhÈ tÊsu phalesu, upari tÊsu maggesu ca ÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. AÒÒÈtÈvino cat|su saccesu niÔÔhitakiccassa

KhuddakanikÈya 256

arahato indriyanti aÒÒÈtÈvindriyaÑ, aggaphalaÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. AnabhisametassÈti appaÔividdhassa. AbhisamayÈyÈti paÔivedhÈya. 116. BÈlalakkhaÓÈnÊti bÈlassa upalakkhaÓakÈrÈÓÈni. BÈlanimittÈnÊti “bÈlo ayan”ti gahetuÑ nimittÈni kÈraÓÈni. BÈlÈpadÈnÈnÊti bÈlassa porÈÓÈni viruÄhÈni kammÈni. “DuccantitacintÊ”ti-ÈdÊsu duccintitaÑ abhijjhaÑ byÈpÈdaÑ micchÈdassanaÒca cintetÊti duccintitacintÊ. DubbhÈsitaÑ musÈvÈdÈdiÑ bhÈsatÊti dubbhÈsitabhÈsÊ. DukkaÔaÑ pÈÓÈtipÈtÈdikammaÑ karotÊti dukkaÔakammakÈrÊ. VuttavipariyÈyena sukkapakkho veditabbo.

Bhiyyoti upar|pari. Pakujjheyyunti virujjheyyuÑ. “Pakuppeyyun”tipi pÈÔho. BhusenÈti daÄhena. DaÓÉenÈti daÓÉadÈnena1. DhÊroti paÓÉito sappaÒÒajÈtiko2. Nisedhayeti paÔibÈheyya, puna kiÒci kÈtuÑ vattuÑ vÈ asamatthaÑ kareyyÈti attho.

Paranti paccatthikaÑ. Yo sato upasammatÊti yo satimÈ hutvÈ upasammati, tassa upasamaÑyevÈhaÑ bÈlassa paÔisedhanaÑ maÒÒÈmÊti attho.

Vajjanti dosaÑ. YadÈ naÑ maÒÒatÊti yasmÈ naÑ maÒÒati. AjjhÈruhatÊti ajjhottharati. Gova bhiyyo palÈyinanti yathÈ goy|the tÈvadeva dve gÈvo yujjhante gogaÓo olokento tiÔÔhati yÈva na eko palÈyati, yadÈ pana palÈyati, atha taÑ palÈyÊnaÑ sabbo gogaÓo bhiyyo ajjhottharati, evaÑ dummedho khamantaÑ bhiyyo ajjhottharatÊti attho.

SadatthaparamÈti sakatthaparamÈ. KhantyÈ bhiyyo na vijjatÊti tesu sakatthaparamesu atthesu khantito uttaritaro aÒÒo attho na vijjati. TamÈhu paramaÑ khantinti yo balavÈ titikkhati, tassa taÑ khantiÑ paramaÑ Èhu. BÈlabalaÑ nÈma aÒÒÈÓabalaÑ. TaÑ yassa balaÑ, abalameva taÑ, na taÑ balanti Èhu kathenti dÊpenti. DhammaguttassÈti dhammena rakkhitassa, dhammaÑ vÈ rakkhantassa. PaÔivattÈti paÔippharitvÈ vattÈ, paÔipparitvÈ3 vÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ vadeyyÈsi. DhammaÔÔhaÑ pana cÈletuÑ samattho nÈma natthi. Tasseva tena pÈpiyoti tena kodhena tasseva puggalassa pÈpaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. DaÓÉanena (SÊ) 2. SampajaÒÒajÈtiko (Ka) 3. PaÔippharitvÈ (SÊ)


KatarassÈti? Yo kuddhaÑ paÔikujjhati, tassa. Tattha kuddhanti sampadÈne upayogavacanaÑ, kuddhassÈti attho. TikicchantÈnanti ekavacane bahuvacanaÑ, tikicchantanti attho. JanÈ maÒÒantÊti evar|paÑ attano ca parassa cÈti ubhinnaÑ atthaÑ tikicchantaÑ nipphÈdentaÑ puggalaÑ “bÈlo ayan”ti andhabÈlaputhujjanÈ evaÑ maÒÒanti. Ye dhammassa akovidÈti ye catusaccadhamme akovidÈ acchekÈ, te evaÑ maÒÒantÊti attho. 117. Pattanti adhigataÑ etarahi anubhuyyamÈnaÑ kÈm|pakaraÓaÑ pattabbanti tadeva anÈgate adhigantabbaÑ anubhavitabbaÑ, ubhayametaÑ rajÈnukiÓÓanti tadubhayampi rÈgarajÈdÊhi avakiÓÓaÑ. ŒturassÈti rÈgÈdikilesÈturassa. Anusikkhatoti kilesabahulapuggale anusikkhato. Ye ca sikkhÈsÈrÈti ye yathÈsamÈdinnaÑ sÊlavatÈdisa~khÈtaÑ sikkhaÑ sÈrato gahetvÈ ÔhitÈ. TenÈha “sÊlaÑ vataÑ jÊvitaÑ brahmacariyan”ti. Tattha yaÑ “na karomÊ”ti oramati, taÑ sÊlaÑ. YaÑ vesabhojanakiccacaraÓÈdi, taÑ vataÑ. JÊvitanti ÈjÊvo. Brahmacariyanti methunavirati. UpaÔÔhÈnasÈrÈti etesaÑ sÊlÈdÊnaÑ anuÔÔhÈnasÈrÈ. Etehi eva saÑsÈrasuddhÊti tÈni sÈrato gahetvÈ ÔhitÈti attho.

Iccete ubho antÈti iti sÊlabbataparÈmÈsamukhena attakilamathÈnuyogo, kÈmesu anavajjasaÒÒitÈmukhena kÈmasukhallikÈnuyogo cÈti ete ubho antÈ. Te ca kho yathÈkkamaÑ ÈyatiÑ pattabbe, etarahi patte ca rÈgarajÈdi-okiÓÓe kÈmaguÓe allÊnehi kilesÈturÈnaÑ anusikkhantehi, sayaÒca kilesÈtureheva paÔipajjitabbÈ, tato eva ca te kaÔasivaÉÉhanÈ aparÈparaÑ jarÈmaraÓehi sivathikÈya vaÉÉhanasÊlÈ ekanteneva kaÔasiÑ vaÉÉhenti, sayaÑ vaÉÉhantÈ pare ca antadvaye samÈdapentÈ vaÉÉhÈpenti cÈti attho.

Ubho ante anabhiÒÒayÈti yathÈvutte ubho ante ajÈnitvÈ. OlÊyanti eketi “sassato attÈ ca loko cÈ”ti olÊyanataÓhÈbhinivesavasena avalÊyanti ekacce. AtidhÈvanti eteti ekacce “ucchijjati vinassati attÈ ca loko cÈ”ti atidhÈvanÈbhinivesavasena atikkamanti.

KhuddakanikÈya 258

Na amaÒÒiÑsu tesaÒca taÓhÈdimaÒÒanÈnaÑ pahÊnattÈ. Tato eva anupÈdÈparinibbÈnato tividhampi vaÔÔaÑ tesaÑ paÒÒÈpanÈya natthÊti.

JaÒÒÈti jÈneyya. SaÑyujeti saÑyojeyya. MÈnusanti manussÈnaÑ idanti mÈnusaÑ, manussabhavapariyÈpannaÑ. KiÑ hi tassa sakaÑ hotÊti tassa maccumukhaÑ pavisantassa sattassa kiÑ aÒÒaÑ sakaÑ nÈma aÒÒatra kalyÈÓakammato. KammassakÈ hi sattÈ. TenÈha “tasmÈ kareyya kalyÈÓan”ti-Èdi. Tattha samparÈyikanti samparÈyaphalanibbattakaÑ. 118. Ime dhammÈti ime kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ dhammÈ. EvaÑ gahitÈti evaÑ samÈdinnÈ uppÈditÈ. IdaÑ phalanti idaÑ iÔÔhavipÈkaÑ aniÔÔhavipÈkaÒca phalaÑ. Ayamatthoti ayaÑ vuÉÉhi, ayaÑ hÈnÊti attho. AÒÒampi evaÑ jÈtiyanti ekaÑsabyÈkaraÓÊyaÑ vadati.

Œka~khato na jÈneyyunti3 tattha yena hetunÈ Bhagavato yÈ Èka~khÈ, sÈ aÒÒesaÑ avisayoti Èha “kintaÑ BhagavÈ Èka~khatÊti. IdaÑ avisajjanÊyan”ti.

Ettakoti etaparimÈÓo. SÊlakkhandheti sÊlakkhandhahetu. “SÊlakkhandhenÈ”tipi pÈÔho. Sesapadesupi eseva nayo. IriyÈyanti kÈyavacÊsamÈcÈre. PabhÈveti ÈnubhÈve. HitesitÈyanti mettÈya. Iddhiyanti iddhividhÈya. EttakÈ BuddhaguÓÈ, te ca paccekaÑ evaÑpabhÈvÈ. TathÈ maggaphalanibbÈnÈni evamÈnubhÈvÈni. AriyasaÑgho evaÑvidhaguÓehi yuttoti.

TiÓÓaÑ ratanÈnaÑ mahÈnubhÈvatÈ na sabbathÈ aÒÒesaÑ visayo, Bhagavato eva visayoti Èha “Buddhavisayo avisajjanÊyo”ti tena yo aÒÒopi attho Buddhavisayo, so avisajjanÊyoti dasseti. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “Buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaÑ cintento ummÈdassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti2. KatamÈ pubbÈ koÔÊti avisajjanÊyanti “katamÈ pubbÈ koÔÊ”ti kenaci kataÑ pucchanaÑ avisajjanÊyaÑ. KasmÈ? SaÑsÈrassa purimÈya koÔiyÈ abhÈvato. TenevÈha “purimÈ bhikkhave koÔi na paÒÒayatÊ”ti 3. Tattha na ______________________________________________________________ 1. JaÒÒÈti (Ka) 2. AÑ 1. 392 piÔÔhe. 3. AÑ 3. 346 piÔÔhe.


paÒÒÈyatÊti na dissati, na upalabbhatÊti attho. Na paÒÒÈyatÊti aÒÒassa ÒÈÓavisayo na hotÊti pana atthaÑ sandhÈya “na paÒÒÈyatÊti sÈvakÈnaÑ ÒÈÓavekallenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha att|panÈyikÈti attÈ upanetabbo etissÈti atth|panÈyikÈ. Natthi BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ avijÈnanÈti etena purimÈya koÔiyÈ abhÈvato eva na paÒÒÈyati, na tattha ÒÈÓassa paÔighÈtoti dasseti.

YaÑ pana atthi, taÑ aÒÒesaÑ appameyyampi Bhagavato na appameyyanti Bhagavato sabbattha appaÔihataÒÒÈÓataÑ dassetuÑ “yathÈ BhagavÈ KokÈlikaÑ bhikkhuÑ ÈrabbhÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha aÒÒataraÑ bhikkhunti nÈmagottena apÈkaÔaÑ. “KÊva dÊghaÑ nu kho bhante padume niraye ÈyuppamÈÓan”ti paÒhaÑ pucchitvÈ nisinnaÑ ekaÑ bhikkhuÑ evamÈhÈti. EtthÈyaÑ pÈÔhaseso–dÊghaÑ kho bhikkhu padume niraye ÈyuppamÈÓaÑ, taÑ na sukaraÑ sa~khÈtuÑ “ettakÈni vassÈnÊ”ti vÈ “ettakÈni vassasatÈnÊ”ti vÈ “ettakÈni vassasahassÈnÊ”ti vÈ “ettakÈni vassasatasahassÈnÊ”ti vÈti. SakkÈ pana bhante upamÈ kÈtunti. “SakkÈ bhikkh|”ti BhagavÈ avoca. SeyyathÈpi bhikkhu vÊsatikhÈriko Kosalako tilavÈho. Tato puriso vassasatassa vassasatassa accayena ekamekaÑ tilaÑ uddhareyya. KhippataraÑ kho so bhikkhu vÊsatikhÈriko Kosalako tilavÈho iminÈ upakkamena arikkhayaÑ pariyÈdÈnaÑ gaccheyya, na tveva eko abbudo nirayo. SeyyathÈpi bhikkhu vÊsati abbudÈ nirayÈ evameko nirabbudo nirayoti-Èdi1.

Tattha vÊsatikhÈrikoti mÈgadhakena patthena cattÈro patthÈ KosalaraÔÔhe eko pattho hoti. Tena patthena cattÈro patthÈ ÈÄhakaÑ, cattÈri ÈÄhakÈni doÓaÑ, catudoÓÈ mÈnikÈ, catumÈnikÈ khÈrÊ. TÈya khÈriyÈ vÊsatikhÈriko tilavÈho. TilavÈhoti tilasakaÔaÑ. Abbudo nirayoti abbudo nÈma eko paccekanirayo natthi, AvÊcimhi eva pana abbudagaÓanÈya paccanokÈso “abbudo nirayo”ti vutto. Esa nayo nirabbudÈdÊsupi.

Tattha vassagaÓanÈpi evaÑ veditabbÈ–yathÈ hi sataÑsatasahassÈni koÔi hoti. EvaÑ sataÑsatasahassakoÔiyo pakoÔi nÈma. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 152; AÑ 3. 394; Khu 1. 380 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 260

SataÑsatasahassapakoÔiyo koÔipakoÔi nÈma. SataÑsatasahassakoÔipakoÔiyo nahutaÑ. SataÑsatasahassanahutÈni ninnahutaÑ. SataÑsatasahassÈni ninnahutÈni eko abbudo. Tato vÊsatiguÓo nirabbudo. Esa nayo sabbattha. AyaÒca gaÓanÈ aparicitÈnaÑ dukkarÈti vuttaÑ “taÑ na sukaraÑ sa~khÈtun”ti. Keci pana “tattha tattha paridevanÈnattena kammakÈraÓanÈnattenapi imÈni nÈmÈni laddhÈnÊ”ti vadanti. Apare “sÊtanarakÈ ete”ti. CittaÑ ÈghÈtetvÈti cittaÑ pad|setvÈ1. 119. KathaÑ jinoti pakÈrapucchÈ. Kena jinoti kÈraÓapucchÈ. Kena kÈraÓena kena hetunÈ kÈya paÔipattiyÈ jinoti pucchati. Kathanti pana kena pakÈrena kiÑ atÊtÈnaÑ, udÈhu anÈgatÈnaÑ paccuppannÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnena jinoti pucchati, tasmÈ taÑ visajjanÊyan”ti vuttaÑ. Katamo jinoti kiÑ r|paÑ jino, udÈhu vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ viÒÒÈÓaÑ jino. R|pÈdivinimutto vÈ aÒÒo jino, yo “attÈ”ti vuccatÊti imamatthaÑ sandhÈyÈha “avisajjanÊyan”ti. Kittakoti pamÈÓato kiÑ parimÈÓo.

Atthi TathÈgatoti atthi satto. YvÈyamÈyasmÈ “evaÑnÈmo evaÑgotto”ti paÒcakkhandhe upÈdÈya paÒÒapÊyati, tassa puggalassa adhippetattÈ vuttaÑ “visajjanÊyan”ti. R|paÑ TathÈgatoti r|paÑ attÈti sakkÈyadiÔÔhivasena pucchatÊti katvÈ vuttaÑ “avisajjanÊyan”ti. IminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo. 120. BÈlaÑ pÊÔhasamÈruÄhanti-ÈdÊni sÈmi-atthe upayogavacanÈni kÈyena duccaritÈnÊti kÈyena duÔÔhu katÈni. OlambantÊti avalambanti avatthariyanti. SesapadadvayaÑ tasseva vevacanaÑ. OlambanÈdi-ÈkÈrena hi tÈni upaÔÔhahanti, tasmÈ evaÑ vuttaÑ. Mahatanti mahantÈnaÑ. PathaviyaÑ olambantÊti pathavitale pattharanti. SesapadadvayaÑ tasseva vevacanaÑ. PattharaÓÈkÈroyeva hesa. Tatra bhikkhave bÈlassÈti tasmiÑ upaÔÔhahanÈkÈre bÈlassa evaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. PadosetvÈ (Ka)


LÈbhÈ vo bhikkhaveti bhikkhave ye ime tumhehi paÔiladdhÈ manussattasaddhÈpaÔilÈbhÈdayo, lÈbhÈ vo tumhÈkaÑ lÈbhÈ eva. Suladdhanti yampidaÑ pabbajitvÈ catupÈrisuddhisÊlÈdisampÈdanaÑ laddhaÑ, tampi suladdhaÑ. KhaÓo vo paÔiladdhoti aÔÔha-akkhaÓavajjito navamoyaÑ khaÓo paÔiladdho maggabrahmacariyavÈsÈya. “DiÔÔhÈ mayÈ”ti-ÈdinÈ ekadesanidassanena aÔÔha akkhaÓe vibhÈveti. 121. YahiÑ yahinti yaÑ yaÑ duggatiÑ yo gacchati. So naÑ adhammoti yo adhammo tena carito, so naÑ adhammacÈriÑ puggalaÑ. HanÈtÊti bÈdhati.

AppesakkhatÈti appÈnubhÈvatÈ. DubbaÓÓatÈti vir|patÈ bÊbhacchatÈ1. DuppaÒÒatÈti nippaÒÒatÈ ahetukapaÔisandhivasena eÄam|gatÈ. 122. VÈcÈnurakkhÊti catunnaÑ vacÊduccaritÈnaÑ parivajjanena vÈcÈnurakkhÊ. AbhijjhÈdÊnaÑ anuppÈdanena manasÈ suÔÔhu saÑvuto. PÈÓÈtipÈtÈdayo pajahanto kÈyena ca akusalaÑ na kayirÈ, ete tayo kammapathe visodhaye. EvaÑ visodhento hi sÊlakkhandhÈdÊnaÑ esakehi BuddhÈdÊhi isÊhi paveditaÑ ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ ÈrÈdheyyÈti. DukkaÔanti kÈyena vÈcÈya manasÈ ca dukkaÔaÑ sÈvajjaÑ dukkhudrayaÑ duggatisaÑvattaniyaÑ kammaÑ yassa natthi. SaÑvutaÑ tÊhi ÔhÈnehÊti etehi tÊhi kÈraÓehi kÈyaduccaritÈdÊnaÑ pavesanivÈraÓato pihitaÑ, taÑ ahaÑ “brÈhmaÓan”ti vadÈmÊti.

AccantadussÊlyanti ekantadussÊlabhÈvo. GihÊ vÈpi jÈtito paÔÔhÈya dasa akusalakammapathe karonto, pabbajito vÈpi upasampannadivasato paÔÔhÈya garukÈpattiÑ ÈpajjamÈno accantadussÊlo nÈma. Idha pana yo dvÊsu tÊsu attabhÈvesu dussÊlo, tassa gatiyÈ ÈgataÑ dussÊlabhÈvaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. DussÊlabhÈvoti cettha dussÊlassa cha dvÈrÈni nissÈya uppannÈ taÓhÈ veditabbÈ. MÈluvÈ sÈlamivotthatanti yassa puggalassa taÑ taÓhÈsa~khÈtaÑ dussÊlyaÑ. YathÈ nÈma mÈluvÈ sÈlaÑ otthataÑ deve vassante pattehi udakaÑ paÔicchitvÈ saÑbhaÒjanavasena sabbatthakameva pariyonandhati, evaÑ attabhÈvaÑ otthataÑ pariyonandhitvÈ ______________________________________________________________ 1. VigacchatÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 262

ÔhitaÑ so mÈluvÈya saÑbhaÒjitvÈ bh|miyaÑ pÈtiyamÈno rukkho viya tÈya dussÊlyasa~khÈtÈya taÓhÈya saÑbhaÒjitvÈ apÈyesu pÈtiyamÈno, yathÈ naÑ anattakÈmo diso icchati, tathÈ attÈnaÑ karoti nÈmÈti attho.

“AttanÈ hi katan”ti gÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–yathÈ pÈsÈÓamayaÑ pÈsÈÓasambhavaÑ vajiraÑ tameva asmamayaÑ maÓiÑ attano uÔÔhÈnaÔÔhÈnasa~khÈtaÑ pÈsÈÓamaÓiÑ khÈyitvÈ chiddÈchiddaÑ khaÓÉÈkhaÓÉaÑ1 katvÈ aparibhogaÑ karoti, evamevaÑ attanÈ kataÑ attani jÈtaÑ attasambhavaÑ pÈpaÑ dummedhaÑ nippaÒÒaÑ puggalaÑ cat|su apÈyesu abhimatthati kantati viddhaÑ setÊti.

NiseviyÈti katvÈ. GarahÈti gÈrayhÈ. BÈlamatÊti mandabuddhino. KhayÈ ca kammassÈti kammakkhayakaraÒÈÓena kammassa khepanato. Vimuttacetasoti samucchedavimuttiyÈ paÔippassaddhivimuttiyÈ ca vimuttacitto. Nibbanti te jotirivindhanakkhayÈti yathÈ nÈma anupÈdÈno jÈtavedo nibbÈyati, evamevaÑ abhisa~khÈrassa viÒÒÈÓassa2 anavasesakkhayÈ nibbÈyati. 123. “YathÈpi bhamaro”ti gÈthÈyaÑ bhamaroti yÈ kÈci madhukarajÈti. Pupphanti pupphÈrÈme caranto pupphaÒca tassa vaÓÓaÒca gandhaÒca aheÔhayaÑ aheÔhayanto avinÈsento caratÊti attho. EvaÑ caritvÈ ca paleti rasamÈdÈyÈti yÈvadatthaÑ rasaÑ pivitvÈ aparampi madhukaraÓatthÈya rasaÑ gahetvÈ Éeti. So ekaÑ vanagahanaÑ ajjhogÈhetvÈ rukkhasusirÈdÊsu taÑ rajamissakaÑ rasaÑ ÔhapetvÈ anupubbena madhurarasaÑ madhuÑ karoti, na tassa pupphÈrÈme caritapaccayÈ pupphaÑ vÈ tassa vaÓÓo vÈ gandho vÈ vinassati, atha kho pupphaÑ pÈkatikameva hoti. EvaÑ gÈme MunÊ careti evaÑ sekkho asekkho vÈ anagÈriyamuni kulapaÔipÈÔiyÈ gÈme bhikkhaÑ gaÓhanto careyyÈti attho. Na hi tassa gÈme caraÓapaccayÈ saddhÈhÈni vÈ bhogahÈni vÈ hoti, saddhÈpi bhogÈpi pÈkatikÈva honti. EvaÑ caritvÈ ca pana gÈmato nikkhamitvÈ bahigÈme udakaphÈsukaÔÔhÈne sa~ghÈÔiÑ paÒÒapetvÈ nisinno akkhabhaÒjana3 vaÓalepanaputtamaÑs|pama4 vasena ______________________________________________________________ 1. ChiddaÑ chiddaÑ khaÓÉaÑ khaÓÉaÑ (Ka) 2. Abhisa~khÈrupakaviÒÒÈÓassa (Ka) 3. Khu 11. 349 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 323; Khu 11. 349 piÔÔhesu.


paccavekkhanto piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ tathÈr|paÑ vanasaÓÉaÑ anupavisitvÈ ajjhattikakammaÔÔhÈnaÑ sammasanto maggaphalÈni hatthagatÈneva karoti. Asekkhamuni pana diÔÔhadhammasukhavihÈramanuyuÒjati. Ayamassa bhamarena madhukarena sarikkhatÈ. KhÊÓÈsavo panettha adhippetoti.

PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharatÊti yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti moceti ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehÊti pÈtimokkho. So eva kÈyikavÈcasikassa vÊtikkamassa saÑvaraÓato pidahanato saÑvaro. Tena pÈtimokkhasaÑvarena saÑvuto samannÈgato hutvÈ sabbiriyÈpathesu carati. ŒcÈragocarasampannoti ÈcÈrena ca gocarena ca sampanno. AÓumattes|ti appamattakesu. Vajjes|ti akusaladhammesu. BhayadassÈvÊti bhayaÑ dassÊ. SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|ti sikkhÈpadesu yaÑ kiÒci sikkhitabbaÑ, taÑ sabbaÑ sammÈ ÈdiyitvÈ sikkhati.

KÈyakammavacÊkammena samannÈgato, kusalena parisuddhÈjÊvoti ettha ÈcÈragocaraggahaÓeneva kusale kÈyakamme vacÊkamme ca gahitepi yasmÈ idaÑ ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ na ÈkÈsÈdÊsu uppajjati, kÈyavacÊdvÈresu eva pana uppajjati, tasmÈ tassa uppattidvÈradassanatthaÑ “kÈyavacÊkammena samannÈgato, kusalenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ pana tena samannÈgato, tasmÈ parisuddhÈjÊvo ÈjÊvapÈrisuddhipi sÊlamevÈti dassanatthaÑ etaÑ vuttaÑ. VuttaÒhetaÑ “katameca thapati kusalÈ sÊlÈ? KusalaÑ kÈyakammaÑ kusalaÑ vacÊkammaÑ, parisuddhaÑ ÈjÊvampi kho ahaÑ thapati sÊlasmiÑ vadÈmÊ”1. ŒraddhavÊriyoti yassa kÈyikaÑ cetasikaÒca vÊriyaÑ ÈraddhaÑ hoti, so “ÈraddhavÊriyo”ti vuccati. Tattha yo gaÓasa~gaÓikaÑ vinodetvÈ cat|su iriyÈpathesu aÔÔha-Èrambhavatthuvasena ekako hoti, tassa kÈyikaÑ vÊriyaÑ ÈraddhaÑ nÈma hoti. Yo cittasa~gaÓikaÑ vinodetvÈ aÔÔhasamÈpattivasena ekako hoti, gamanÈdÊsu uppannakilesaÑ uppannaÔÔhÈneyeva niggaÓhitvÈ jhÈnaÑ nibbatteti, tassa cetasikaÑ vÊriyaÑ ÈraddhaÑ nÈma hoti. EvaÑ ÈraddhavÊriyo. ThÈmavÈti ÔhitimÈ. DaÄhaparakkamoti thiraparakkamo. Anikkhittadhuro -pa- sacchikiriyÈyÈti saÑkilesadhammÈnaÑ pahÈnatthaÑ, vodÈnadhammÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 218 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 264

sampÈdanatthaÑ, paccakkhakaraÓatthaÒca dhuraÑ anikkhipitvÈ vÊriyaÑ ussukkÈpento viharati. PaÒÒavÈti paÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayabbayapariggÈhikÈya paÒÒÈya samannÈgato. TenÈha “udayatthagÈminiyÈ”ti.

Natthi puttasamaÑ pemanti mÈtÈpitaro vir|pepi attano puttake suvaÓÓabimbakaÑ viya maÒÒanti mÈlÈguÄe viya sÊsÈdÊsu katvÈ pariharamÈnÈ. Tehi uhaditÈpi omuttitÈpi gandhavilepanaÑ paÔicchantÈ viya somanassaÑ Èpajjanti. TenÈha “natthi puttasamaÑ peman”ti. Puttapemena samaÑ pemaÑ nÈma natthÊti vuttaÑ hoti. Gosamitanti gohi samaÑ godhanasadisaÑ aÒÒaÑ dhanaÑ nÈma natthi. S|riyasamÈ ÈbhÈti s|riyÈbhÈya samÈ aÒÒÈ ÈbhÈ nÈma natthi. SamuddaparamÈti ye keci aÒÒe sarÈ nÈma, sabbe te samuddaparamÈ. Samuddo tesaÑ uttamo, samuddasadisaÑ aÒÒaÑ udakaÑ nidÈnaÑ nÈma natthi BhagavÈ vadati.

YasmÈ pana attapemena samaÑ pemaÑ natthi. MÈtÈpitaro hi chaÉÉetvÈpi puttadhÊtaro aposetvÈ attÈnameva posenti. DhaÒÒena ca samaÑ dhanaÑ nÈma natthi. TathÈr|pe hi kÈle hiraÒÒasuvaÓÓÈdÊnipi gomahiÑsÈdÊnipi dhaÒÒaggahaÓatthaÑ dhaÒÒasÈmikÈnameva santikaÑ gahetvÈ gacchanti. PaÒÒÈya ca samÈ ÈbhÈ nÈma natthi. S|riyÈdayo hi ekadesaÑyeva obhÈsenti, paccuppannameva ca tamaÑ vinodenti, paÒÒÈ pana dasasahassimpi lokadhÈtuÑ ekapajjotaÑ kÈtuÑ sakkoti, atÊtaÑsÈdipaÔicchÈdakaÒca tamaÑ vidhamati. MeghavuÔÔhiyÈ ca samo saro nÈma natthi. NadÊ vÈ hi hotu taÄÈkÈdÊni vÈ, vuÔÔhisamo saro nÈma natthi. MeghavuÔÔhiyÈ hi pacchinnÈya manÈsamudde a~gulipabbatemanamattampi udakaÑ na hoti, vuÔÔhiyÈ pana pavattamÈnÈya yÈva ÈbhassarabhavanÈpi ekodakaÑ hoti. TasmÈ BhagavÈ devatÈvacanaÑ paÔikkhipanavasena paÔigÈthaÑ vadanto “natthi attasamaÑ peman”ti-ÈdimÈha. 124. KiÑs|dha bhÊtÈti kiÑ nu bhÊtÈ. Maggo ca’nekÈyatano pavuttoti aÔÔhatiÑsÈrammaÓavasena anekehi kÈraÓehi maggo kathito, evaÑ sante kissa bhÊtÈ hutvÈ ayaÑ janatÈ dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo aggahesÊti vadati. Bh|ripaÒÒÈti bahupaÒÒa ussannapaÒÒa. ParalokaÑ na bhÈyeti imasmÈ lokÈ paralokaÑ gacchanto na bhÈyeyya.


PaÓidhÈyÈti ÔhapetvÈ. GharamÈvasantoti AnÈthapiÓÉikÈdayo viya bahvannapÈne ghare vasanto. SaÑvibhÈgÊti accharÈya gahitampi nakhena phÈletvÈ parassa datvÈva bhuÒjanasÊlo. VadaÒÒ|ti yÈcakÈnaÑ yÈcanavasena vuttavacanaÒÒ|, vacanÊyo vÈ. Ettha ca vÈcanti cattÈri vacÊsucaritÈni gahitÈni. Mananti tÊÓi manosucaritÈni. KÈyenÈti tÊÓi kÈyasucaritÈni. Ime dasa kusalakammapathÈ pubbasuddhi-a~gaÑ nÈma1. “BahvannapÈnaÑ gharamÈvasanto”ti iminÈ yaÒÒa-upakkharo gahito. Saddhoti ekaÑ a~gaÑ, mud|ti ekaÑ, saÑvibhÈgÊti ekaÑ, vadaÒÒ|ti ekanti imÈni cattÈri a~gÈni sandhÈya “etesu dhammesu Ôhito cat|s|”ti Èha.

Aparo nayo–“vÈcan”ti-ÈdÊni tÊÓi a~gÈni, “bahvannapÈnan”ti iminÈ yaÒÒa-upakkharova gahito, “saddho mudu saÑvibhÈgÊ vadaÒÒ|”ti ekaÑ a~gaÑ.

Aparo dukanayo nÈma hoti–“vÈcaÑ manaÒcÈ”ti ekaÑ a~gaÑ, “kÈyena pÈpÈni akubbamÈno bahvannapÈnaÑ gharamÈvasanto”ti ekaÑ, “saddho mud|”ti ekaÑ, “saÑvibhÈgÊ vadaÒÒ|”ti ekanti etesu cat|su dhammesu Ôhito dhamme Ôhito nÈma hoti. So ito paralokaÑ gacchanto na bhÈyati.

KÈyasamÈcÈrampÊti-Èdi pÈtimokkhasaÑvaradassanaÑ. Tattha duvidhenÈti dvividhena, dvÊhi koÔÔhÈsehÊti attho. JaÒÒÈti jÈneyya. SÊlakathÈ ca nÈmesÈ kammapathavasena vÈ paÓÓattivasena vÈ kathetabbÈ. Tattha kammapathavasena tÈva kathentena asevitabbakÈyasamÈcÈro pÈÓÈtipÈtÈdinnÈdÈnamicchÈcÈrehi kathetabbo. PaÓÓattivasena kÈyadvÈre paÒÒattasikkhÈpadavÊtikkamavasena. SevitabbakÈyasamÈcÈro pÈÓÈtipÈtÈdiveramaÓÊhi ceva kÈyadvÈre paÒÒattasikkhÈpada-avÊtikkamena ca kathetabbo.

AsevitabbavacÊsamÈcÈro musÈvÈdÈdivacÊduccaritena ceva vacÊdvÈre paÒÒattasikkhÈpadavÊtikkamena ca kathetabbo. SevitabbavacÊsamÈcÈro musÈvÈdÈdiveramaÓÊhi ceva vacÊdvÈre paÒÒattasikkhÈpada-avÊtikkamena ca kathetabbo. ______________________________________________________________ 1. PubbabhÈgasuddhi-a~gaÑ nÈma (SÊ)

KhuddakanikÈya 266

PariyesanÈ pana kÈyavÈcÈhi pariyesanÈ eva, sÈ kÈyavacÊsamÈcÈraggahaÓena gahitÈpi yasmÈ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ nÈma etasmiÑyeva dvÈradvaye uppajjati, na ÈkÈse, tasmÈ ÈjÊvaÔÔhamakasÊladassanatthaÑ visuÑ vuttÈ. Tattha nasevitabbapariyesanÈ anariyapariyesanÈya kathetabbÈ, sevitabbapariyesanÈ ariyapariyesanÈya. VuttaÒhetaÑ “katamÈ ca bhikkhave anariyapariyesanÈ? Idha bhikkhave ekacco attanÈ jÈtidhammo samÈno jÈtidhammaÑyeva pariyesatÊ”ti-Èdi1. TathÈ “katamÈ ca bhikkhave ariyapariyesanÈ? Idha bhikkhave ekacco attanÈ jÈtidhammo samÈno jÈtidhamme ÈdÊnavaÑ viditvÈ ajÈtaÑ anuttaraÑ yogakkhemaÑ nibbÈnaÑ pariyesatÊ”ti-Èdi2. 170. MaggÈnaÔÔha~gikoti ja~ghamaggÈdayo vÈ hontu dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatamaggÈ vÈ, sabbesampi maggÈnaÑ sammÈdiÔÔhi-ÈdÊhi aÔÔhahi a~gehi micchÈdiÔÔhi-ÈdÊnaÑ aÔÔhannaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÈnakaro nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cat|supi saccesu dukkhaparijÈnanÈdikiccaÑ sÈdhayamÈno aÔÔha~giko maggo seÔÔho uttamo. SaccÈnaÑ caturo padÈti “saccaÑ bhaÓe na kujjheyyÈ”ti3 ÈgataÑ vacÊsaccaÑ vÈ hotu, “sacco brÈhmaÓo, sacco khattiyo”ti-ÈdibhedaÑ sammutisaccaÑ vÈ, “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti4 diÔÔhisaccaÑ vÈ, “ekaÑ hi saccaÑ na dutiyamatthÊ”ti5 vuttaÑ paramatthasaccaÑ vÈ hotu. Sabbesampi imesaÑ saccÈnaÑ parijÈnitabbaÔÔhena pahÈtabbaÔÔhena sacchikÈtabbaÔÔhena bhÈvetabbaÔÔhena ekapaÔivedhaÔÔhena tathapaÔivedhaÔÔhena ca “dukkhaÑ ariyasaccan”ti-Èdayo6 caturo padÈ seÔÔhÈ nÈma. VirÈgo seÔÔho dhammÈnanti “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ asa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ dhammÈnaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti7 vacanato nibbÈnasa~khÈto virÈgo sabbadhammÈnaÑ seÔÔho. DvipadÈnaÒca cakkhumÈti sabbesampi devamanussÈdibhedÈnaÑ dvipadÈnaÑ paÒcahi cakkh|hi cakkhumÈ BhagavÈva seÔÔhoti.

AggÈnÊti uttamÈni. YÈvatÈti yattakÈ. ApadÈti nippadÈ ahimacchÈdayo. DvipadÈti manussapakkhijÈtÈdayo. CatuppadÈti ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 217 piÔÔhe. 2. Ma 1. 218 piÔÔhe. 3. Khu 1. 46 piÔÔhe. 4. Ma 3. 278; Khu 1. 158; Khu 7. 57 piÔÔhÈdÊsu. 5. Khu 1. 416; Khu 7. 226 piÔÔhesu. 6. Vi 3. 14; DÊ 2. 243; Ma 1. 28 piÔÔhÈdÊsu. 7. AÑ 1. 343; AÑ 2. 29; Khu 1. 254 piÔÔhÈdÊsu.


hatthi-assÈdayo. BahuppadÈti satapadi-Èdayo. R|pinoti kÈmÈvacarar|pÈvacarasattÈ. AsaÒÒinoti asaÒÒÊbhave nibbattasattÈ. NevasaÒÒÊnÈsaÒÒinoti bhavagge nibbattasattÈ. AggamakkhÈyatÊti guÓehi aggo uttamo seÔÔho akkhÈyati.

Asa~khatÈnanti nibbÈnameva vuttaÑ. VirÈgoti-ÈdÊni ca nibbÈnasseva nÈmÈni. TaÒhi Ègamma sabbe kilesÈ virajjanti, sabbe rÈgamadÈdayo madÈ nimmadÈ honti abhÈvaÑ gacchanti, sabbÈ pipÈsÈ vinayaÑ upenti, sabbe ÈlayÈ samugghÈtaÑ gacchanti, vaÔÔÈni upacchijjanti, taÓhÈ khÊyati, sabbapariÄÈhÈ v|pasammanti, vaÔÔadukkhaÑ nirujjhati nibbÈyati. TasmÈ taÑ etÈni nÈmÈni labhatÊti.

Dhammo ca kusalakkhatoti tassa Satthuno dhammo ca kusalo anavajjo, anavajjattÈ eva paÔipakkhehi rÈgÈdÊhi kilesehi sabbatitthiyavÈdehi ca aparikkhato. TÈni tÊÓi visissareti etÈni tÊÓi ratanÈni loke sabbaratanehi visissanti guÓavasena sabbalokaÑ atisentÊti attho.

SamaÓapadumasaÒcayo gaÓoti padumasadisÈnaÑ ariyasamaÓÈnaÑ sam|hasa~khÈto gaÓo. Padumanti hi paripuÓÓasatapattassa saroruhassa nÈmaÑ. AriyapuggalÈ ca sabbathÈpi paripuÓÓaguÓÈti padumasadisÈ vuttÈ. Vid|naÑ sakkatoti vid|hi paÓÉitehi sakkato. Naravaradamakoti naravaro ca purisÈnaÑ damako1 nÈyako2 cÈti attho. Lokassa uttarÊti lokassa upari ÔhitÈni, sabbaloke uttamÈnÊti attho.

Nir|padÈhoti rÈgapariÄÈhÈdÊhi anupadÈho. SaccanÈmoti avitathanÈmo yathÈbhuccaguÓehi ÈgatanÈmo. SabbÈbhibh|ti sabbalokaÑ attano guÓehi abhibhavitvÈ Ôhito. Saccadhammoti vaÔÔato ekantanissaraÓabhÈvena avitatho saha pariyattiyÈ navavidhopi lokuttaradhammo, tato eva natthaÒÒo tassa uttarÊti tassa uttari adhikaguÓo aÒÒo ca dhammo natthÊti attho. AriyasaÑghova niccaÑ sabbakÈlaÑ vid|hi sabbapaÓÉitehi p|jito. ______________________________________________________________ 1. Purisadamako(SÊ) 2. VinÈyako (SÊ)

KhuddakanikÈya 268

“EkÈyanan”ti gÈthÈya ekÈyananti ekaÑ maggaÑ. Maggassa hi–

“Maggo pantho patho pajjo, aÒjasaÑ vaÔumÈ’yanaÑ. NÈvÈ uttarasetu ca, kullo ca bhisi sa~gamo”ti 1–

bah|ni nÈmÈni, svÈyaÑ idha ayananÈmena vutto. TasmÈ ekÈyananti ekamaggaÑ, na dvedhÈpathabh|tanti attho. Atha vÈ ekena ayitabbanti ekÈyanaÑ. GaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya vivekaÔÔhena pavivittena paÔipajjitabbanti attho. Ayanti vÈ etenÈti ayano, saÑsÈrato nibbÈnaÑ gacchantÊti attho. Ekassa vÈ sabbasattaseÔÔhassa Bhagavato ayanoti ekÈyano. KiÒcÈpi hi tena aÒÒepi ayanti, tathÈpi Bhagavatova so ayano, tena uppÈditattÈ. YathÈha “so hi brÈhmaÓa BhagavÈ anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti-Èdi2. AyatÊti vÈ ayano, gacchati pavattatÊti attho. EkasmiÑ imasmiÑyeva dhammavinaye ayano, na aÒÒatthÈti ekÈyano. YathÈha imasmiÑ kho Subhadda dhammavinaye ariyo aÔÔha~giko maggo upalabbhatÊ”ti3. Api ca pubbabhÈge nÈnÈmukhabhÈvanÈya pavattopi aparabhÈge ekaÑ nibbÈnameva ayati gacchatÊti ekÈyano, taÑ ekÈyanaÑ.

JÈtikhayantadassÊti jÈtiyÈ khayasa~khÈto anto jÈtikhayanto. JÈtiyÈ accantakhayanto nibbÈnaÑ, taÑ passÊti jÈtikhayantadassÊ. “MaggaÑ pajÈnÈti 4 hitÈnukampÊ”tipi pÈÔho. Tassattho–vuttappakÈraÑ4 ekÈyanasa~khÈtaÑ maggaÑ sayasambhuÒÈÓena BhagavÈ pajÈnÈti, jÈnanto ca tena tena hitena satte anukampatÊti. IdÈni tassa maggassa ekÈyanabhÈvaÑ, tÊsupi kÈlesu ekantaniyyÈnataÒca vibhÈvetuÑ “etena maggena tariÑsu pubbe, tarissanti ye ca taranti oghan”ti Èha. Tassattho–ye atÊtamaddhÈnaÑ kÈmoghÈdicatubbidhaÑ oghaÑ tariÑsu, ye ca taÑ anÈgatamaddhÈnaÑ tarissanti, etarahi ca taranti, te sabbe eteneva maggena, na aÒÒenÈti. VisuddhipekkhÈti caturoghanittharaÓena accantavisuddhiÑ nibbÈnaÑ apekkhantÈ, parinibbÈyitukÈmÈti attho. ______________________________________________________________ 1. Khu 8. 201 piÔÔhe. 2. Ma 3. 59 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 125 piÔÔhe. 4-4. HitÈnukampÊti vuttapakÈraÑ (SÊ)


EvaÑ duvidhampi sÈsanapaÔÔhÈnaÑ nÈnÈsuttapadÈni udÈharantena vibhajitvÈ idÈni saÑkilesabhÈgiyÈdÊhi saÑsanditvÈ dassetuÑ puna “lokiyaÑ suttan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha dassanabhÈgiyena ca bhÈvanÈbhÈgiyena cÈti nibbedhabhÈgiyena. NibbedhabhÈgiyameva hi dassanabhÈgiyaÑ bhÈvanÈbhÈgiyanti dvidhÈ bhinditvÈ dassitaÑ. LokiyaÒca lokuttaraÒcÈti lokiyaÑ lokuttaraÒca suttaÑ, saÑkilesabhÈgiyÈdÊhi dassanabhÈgiyÈdÊhi cÈti ubhayehi niddisitabbanti adhippÈyo. YasmiÑ sutteti-Èdi niddisanÈkÈradassanaÑ. Tattha saÑkilesabhÈgiyanti saÑkilesakoÔÔhÈsasahitaÑ, saÑkilesatthadÊpananti attho. Esa nayo sesesupi.

EvaÑ lokiyattikassa saÑkilesabhÈgiyÈdÊhi cat|hi padehi saÑsandanaÑ dassetvÈ iminÈ nayena sesatikÈnaÑ sesapadÈnaÒca saÑsandanaÑ suviÒÒeyyanti taÑ anuddharitvÈ saÑkilesabhÈgiyÈdÊnaÑ samatikkamanaÑ dassetuÑ “vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yadipi saÑkilesabhÈgiyaÑ suttaÑ, vÈsanÈbhÈgiyaÒca suttaÑ lokiyameva. TathÈpi lokuttarasuttÈni viya lokiyasuttÈnaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttaÑ saÑkilesabhÈgiyassa samatikkamÈya hotÊti imamatthaÑ dassetuÑ “vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttaÑ saÑkilesabhÈgiyassa suttassa nigghÈtÈyÈ”ti vuttaÑ. Tattha nigghÈtÈyÈti pahÈnÈya. SuttasÊsena cettha suttattho gahitoti daÔÔhabbaÑ. YasmÈ ca vodÈnadhammÈ viya saÑkilesadhammÈnaÑ dassanabh|misamatikkamaneneva bhÈvanÈbh|mi adhigantabbÈ, tasmÈ “bhÈvanÈbhÈgiyaÑ suttaÑ dassanabhÈgiyassa suttassa paÔinissaggÈyÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ pana asekkhadhammesu uppannesu maggabhÈvanÈkiccaÑ nÈma natthi. JhÈnabhÈvanÈpi diÔÔhadhammasukhavihÈratthÈ eva hoti, tasmÈ “asekkhabhÈgiyaÑ suttaÑ bhÈvanÈbhÈgiyassa suttassa paÔinissaggÈya, asekkhabhÈgiyaÑ suttaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈratthan”ti ca vuttaÑ.

IdÈni tikapadeheva saÑsanditvÈ dassetuÑ “lokuttaran”ti-Èdi vuttaÑ. EkabÊjinÈti-ÈdÊsu yo sotÈpanno hutvÈ ekameva attabhÈvaÑ janetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ ekabÊjÊ nÈma. YathÈha–

“Katamo ca puggalo ekabÊjÊ? Idhekacco puggalo tiÓÓaÑ saÑyojanÈnaÑ parikkhayÈ sotÈpanno hoti

KhuddakanikÈya 270

avinipÈtadhammo niyato sambodhiparÈyaÓo. So ekaÑyeva mÈnusakaÑ bhavaÑ nibbattetvÈ dukkhassantaÑ karoti. AyaÑ vuccati puggalo ekabÊjÊ”ti1.

Yo pana dve vÈ tÊÓi vÈ kulÈni sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ kolaÑkolo nÈma. YathÈha–

“Katamo ca puggalo kolaÑkolo? Idhekacco puggalo tiÓÓaÑ -pa- parÈyaÓo. So dve vÈ tÊÓi vÈ kulÈni sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ vuccati puggalo kolaÑkolo”ti2.

Tattha kulÈnÊti bhave. Dve vÈ tÊÓi vÈti idamettha desanÈmattameva. YÈva chaÔÔhabhavÈ saÑsarantopi kolaÑkolo hoti eva.

Yo pana satta bhave saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ sattakkhattuparamo nÈma. YathÈha–

“Katamo ca puggalo sattakkhattuparamo? Idhekacco -pa- parÈyaÓo. So sattakkhattuÑ deve ceva mÈnuse ca sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ vuccati puggalo sattakkhattuparamo”ti2.

Ko pana tesaÑ etaÑ pabhedaÑ niyametÊti? Keci tÈva “pubbahetu niyametÊ”ti vadanti. Keci “paÔhamamaggo”, keci “upari tayo maggo”. Keci “tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ”ti. Tattha pubbahetu niyametÊti vÈde paÔhamamaggassa upanissayo kato nÈma hoti. Upari tayo maggÈ nirupanissayÈ uppannÈti Èpajjati. PaÔhamamaggo niyametÊti vÈde upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ niratthakatÈ Èpajjati. Upari tayo maggÈ niyamentÊti vÈde “paÔhamamagge anuppanne eva upari tayo maggÈ uppannÈ”ti Èpajjati. VipassanÈ niyametÊti vÈdo pana yujjati. Sace hi upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ balavatÊ hoti, ekabÊjÊ nÈma hoti. Tato mandatarÈ kolaÑkolo. Tato mandatarÈ sattakkhattuparamoti. Ettha ca yo manussesu eva sattakkhattuÑ saÑsaritvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, yo ______________________________________________________________ 1. Abhi 3. 119 piÔÔhe. 2. Abhi 3. 118 piÔÔhe.


ca devesuyeva sattakkhattuÑ saÑsaritvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ime na idhÈdhippetÈ. Yo pana kÈlena devesu, kÈlena manusses|ti vomissakanayena saÑsaritvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, so idhÈdhippeto. TasmÈ “sattakkhattuparamo”ti idaÑ idhaÔÔhakavokiÓÓavaÔÔajjhÈsayassa vasena veditabbaÑ. VaÔÔajjhÈsayo hi Èdito paÔÔhÈya cha devaloke sodhetvÈ akaniÔÔhe ÔhatvÈ parinibbÈyissati.

Tattha yo saddhaÑ dhuraÑ katvÈ sotÈpattimaggaÑ nibbatteti, so maggakkhaÓe saddhÈnusÈrÊ nÈma hoti. PhalakkhaÓe pana saddhÈvimutto nÈma hutvÈ vuttanayena ekabÊji-Èdibhedo hoti. Yo pana paÒÒaÑ dhuraÑ katvÈ sotÈpattimaggaÑ nibbatteti, so maggakkhaÓe dhammÈnusÈrÊ nÈma. PhalakkhaÓe pana diÔÔhippatto nÈma hutvÈ ekabÊji-Èdibhedo hoti. IdaÒca aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ alÈbhino vasena vuttaÑ. LÈbhÊ pana phalakkhaÓe kÈyasakkhÊ nÈma hoti. Tattha ye saddhÈvimuttadiÔÔhippattakÈya sakkhinÈmakÈ tayo sotÈpannÈ, te ekabÊji-ÈdÊhi tÊheva sa~gahetvÈ vuttaÑ “paÒcahi puggalehi niddisitabbaÑ ekabÊjinÈ -pa- dhammÈnusÈrinÈ”ti, evaÑ paÒcahi.

DvÈdasahi puggalehÊti sakadÈgÈmimaggaÔÔho, sakadÈgÈmÊ, anÈgÈmimaggaÔÔho, abhedena anÈgÈmÊ, antarÈparinibbÈyi-Èdayo paÒca, saddhÈvimuttadiÔÔhippattakÈyasakkhino tayoti bhedena aÔÔhÈti, evaÑ dvÈdasahi. Tattha hi yo avihÈdÊsu tattha tattha ÈyuvemajjhaÑ appatvÈ parinibbÈyati, ayaÑ antarÈparinibbÈyÊ. Yo pana ÈyuvemajjhaÑ atikkamitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ upahaccaparinibbÈyÊ. TathÈ avihÈdÊsu upapanno asa~khÈrena appayogena arahattaÑ adhigacchati, ayaÑ asa~khÈraparinibbÈyÊ. Yo pana sasa~khÈrena sappayogena arahattaÑ adhigacchati, ayaÑ sasa~khÈraparinibbÈyÊ. UddhaÑ upar|pari brahmaloke upapattisoto ekassÈti uddhaÑsoto. PaÔisandhivasena akaniÔÔhe gacchatÊti akaniÔÔhagÈmÊ.

Tattha atthi uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ, atthi uddhaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊ, atthi na uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ, atthi na uddhaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊti. Tattha yo idha anÈgÈmiphalaÑ patvÈ avihÈdÊsu

KhuddakanikÈya 272

nibbatto tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ upar|pari nibbattitvÈ akaniÔÔhaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo pana avihÈdÊsu nibbatto tattheva aparinibbÈyitvÈ akaniÔÔhampi appatvÈ upar|pari brahmaloke parinibbÈyati, ayaÑ uddaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo ito cavitvÈ akaniÔÔheyeva nibbattati, ayaÑ na uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo pana avihÈdÊsu cat|su aÒÒatarasmiÑ nibbattitvÈ tattheva parinibbÈyati, ayaÑ na uddhaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. SaddhÈvimuttÈdayo vuttavibhÈgÈyeva.

Navahi puggalehÊti ettha aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ alÈbhÊ arahÈ paÒÒÈvimutto nÈma. TesaÑ pana lÈbhÊ vikkhambhanasamucchedavimokkhavasena ubhohi bhÈgehi r|pakÈyanÈmakÈyasa~khÈtato ubhato bhÈgato vimuttattÈ ubhatobhÈgavimutto nÈma. SamasÊsinÈti ettha tividho samasÊsÊ iriyÈpathasamasÊsÊ rogasamasÊsÊ jÊvitasamasÊsÊti.

Tatra yo ÔhÈnÈdÊsu iriyÈpathesu yeneva iriyÈpathena samannÈgato hutvÈ vipassanaÑ Èrabhati, teneva iriyÈpathena arahattaÑ patvÈ parinibbÈyati, ayaÑ iriyÈpathasamasÊsÊ nÈma. Yo pana ekaÑ rogaÑ patvÈ antoroge eva vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ patvÈ teneva rogena parinibbÈyati, ayaÑ rogasamasÊsÊ nÈma. PalibodhasÊsaÑ taÓhÈ, bandhanasÊsaÑ mÈno, parÈmÈsasÊsaÑ diÔÔhi, vikkhepasÊsaÑ uddhaccaÑ, kilesasÊsaÑ avijjÈ, adhimokkhasÊsaÑ saddhÈ, paggahasÊsaÑ vÊriyaÑ, upaÔÔhÈnasÊsaÑ sati, avikkhepasÊsaÑ samÈdhi, dassanasÊsaÑ paÒÒÈ, pavattasÊsaÑ1 jÊvitindriyaÑ, gocarasÊsaÑ vimokkho, sa~khÈrasÊsaÑ nirodhoti terasasu sÊsesu kilesasÊsaÑ avijjaÑ arahattamaggo pariyÈdiyati, pavattasÊsaÑ jÊvitindriyaÑ cuticittaÑ pariyÈdiyati. Tattha avijjÈpariyÈdÈyakaÑ cittaÑ jÊvitindriyaÑ pariyÈdÈtuÑ na sakkoti. JÊvitindriyapariyÈdÈyakaÑ avijjaÑ pariyÈdÈtuÑ na sakkoti. AÒÒaÑ avijjÈpariyÈdÈyakaÑ cittaÑ, aÒÒaÑ jÊvitindriyapariyÈdÈyakaÑ. Yassa cetaÑ sÊsadvayaÑ samaÑ pariyÈdÈnaÑ gacchati, so jÊvitasamasÊsÊ nÈma. ______________________________________________________________ 1. PavattisÊsaÑ (SÊ) Khu 9. 99 piÔÔhe passitabbaÑ.


KathaÑ panidaÑ samaÑ hotÊti? VÈrasamatÈya. YasmiÒhi vÈre maggavuÔÔhÈnaÑ hoti, sotÈpattimagge paÒca paccavekkhaÓÈni, sakadÈgÈmimagge paÒca, anÈgÈmimagge paÒca, arahattamagge cattÈrÊti ek|navÊsatime paccavekkhaÓaÒÈÓe patiÔÔhÈya bhava~gaÑ otaritvÈ parinibbÈyato imÈya vÈrasamatÈya idaÑ ubhayasÊsapariyÈdÈnampi samaÑ hoti nÈma. TenÈyaÑ puggalo “jÊvitasamasÊsÊ”ti vuccati, ayameva idhÈdhippeto. EvaÑ suÒÒatavimuttÈdayo tayo saddhÈvimutto paÒÒÈvimutto ubhatobhÈgavimutto samasÊsÊti satta sÈvakÈ arahanto, Paccekabuddho, SammÈsambuddhoti imehi navahi puggalehi asekkhabhÈgiyaÑ suttaÑ niddisitabbaÑ.

RÈgacaritoti rÈgasahitaÑ caritaÑ etassÈti rÈgacarito. RÈgena vÈ carito pavattito rÈgacarito, rÈgajjhÈsayo rÈgÈdhikoti attho. Esa nayo sesesupi. RÈgamukhe Ôhitoti rÈgapariyuÔÔhÈne Ôhito, pariyuÔÔhitarÈgoti attho. Sesapadesupi eseva nayo.

VÈsanÈbhÈgiyaÑ suttanti lokiyaÑ sattÈdhiÔÔhÈnaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ suttaÑ. LokiyaÑ sattÈdhiÔÔhÈnaÑ saÑkilesabhÈgiyaÒhi suttaÑ rÈgacaritehi puggalehi niddiÔÔhaÑ. Tattha “lokiyaÑ, sattÈdhiÔÔhÈnan”ti padadvayaÑ anuvattamÈnaÑ. KatvÈ vuttaÑ “vÈsanÈbhÈgiyan”ti. SÊlavantehÊti sÊlavantÈdÊhi puggalehi. PakatisÊlanti-Èdi yehi samannÈgatÈ, te puggalÈ. TesaÑ dassanena puggalÈnaÑ upalakkhaÓaÑ. Atha vÈ dhammÈdhiÔÔhÈnaÑ pakatisÊlÈdivasena, sattÈdhiÔÔhÈnaÑ pakatisÊlavantÈdivasena veditabbanti imassa nayassa dassanatthaÑ “sÊlavantehi niddisitabban”ti vatvÈ “pakatisÊlan”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ pakatisÊlÈdÊnaÑ paÒcannaÑ eva gahaÓaÑ nidassanamattaÑ, pattidÈna-abbhanumodanadhammassavanadesanÈ-diÔÔhijukammÈdÊnampi cettha sambhavato. Tesampi vÈ ettheva sa~gahetvÈ dassanatthaÑ “paÒcÈ”ti vuttaÑ.

Tattha pakatisÊlanti sampattaviratisÊlaÑ. CittappasÈdoti kammaphalasaddhÈ ratanattayasaddhÈ ca. ©ÈÓaÑ paÒÒÈya niddisitabbanti yasmiÑ sutte paÒÒÈ ÈgatÈ, taÑ suttaÑ ÒÈÓanti niddisitabbaÑ. Na kevalaÑ paÒÒÈpariyÈyeneva, atha kho paÒÒindriyÈdipariyÈyenapi yattha paÒÒÈ ÈgatÈ, taÑ suttaÑ ÒÈÓanti niddisitabbanti dassetuÑ “paÒÒindriyenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tassattho heÔÔhÈ vutto eva. YaÑ vÈ panÈti-ÈdÊsu yaÑ vÈ aÒÒaÑ kiÒci paÒÒÈya adhivacanaÑ. SabbaÑ taÑ yattha katthaci sutte ÈgataÑ, taÑ suttaÑ ÒÈÓanti niddisitabbanti attho.

KhuddakanikÈya 274

AjjhattikabÈhirehÊti yasmiÑ sutte ajjhattikÈni ÈyatanÈni, bÈhirÈni ca ÈyatanÈni ÈgatÈni, taÑ suttaÑ tehi Èyatanehi ÒÈÓaÑ Òeyyanti niddisitabbaÑ. PaÒÒÈya ÈrammaÓabh|tÈ Òeyyanti Òeyyato visuÑ katvÈ paÒÒÈ vuttÈ. TathÈ hi paÒÒÈ ÒÈÓantarassa ÈrammaÓanti katthaci sutte ÒeyyÈbhÈvenapi vuccati. YaÑ kiÒci ÈrammaÓabh|tanti yaÑ kiÒci ÒÈÓassa visayabh|taÑ r|pÈdi. AjjhattikaÑ vÈ bÈhiraÑ vÈti vÈ-saddena oÄÈrikÈdiÑ sa~gaÓhÈti. SabbaÑ taÑ sa~khatena asa~khatena cÈti sabbaÑ taÑ yathÈsambhavaÑ sa~khatabhÈvena asa~khatabhÈvena ca Òeyyanti niddisitabbaÑ. ©eyyadhammavasena hi ÒeyyasuttaÑ Òeyyanti vuccatÊti.

YaÑ vÈ pana kiÒci BhagavÈ aÒÒataravacanaÑ bhÈsatÊti lokiyalokuttarÈdisuttesu ekasmiÑ sutte dve. Tesu yaÑ vÈ pana kiÒci aÒÒataravacanaÑ ekasseva kathanaÑ bhÈsati niddisati. SabbaÑ taÑ yathÈniddiÔÔhaÑ dhÈrayitabbanti taÑ yathÈ sabbaÑ suttaÑ lokiyÈdÊsu yadi aÒÒataravasena, atha ubhayavasena yathÈ yathÈ niddiÔÔhaÑ, tathÈ tathÈ gahetabbaÑ, taÑ taÑ padhÈnabhÈvena niddisitabbanti attho.

KilesasahitaÒÒeva kammaÑ vipÈkassa hetu, na itaranti vuttaÑ “duvidho hetu yaÒca kammaÑ ye ca kilesÈ”ti. Samudayo kilesÈti ettha “samudayo”ti etena samudayapakkhiyÈ vuttÈ. “KilesÈ”ti ca kilesavanto, saÑkiliÔÔhÈti attho. YaÑ dissatÊti yaÑ yaÑ dissati. TÈsu tÈsu bh|mÊs|ti puthujjanabh|mi-ÈdÊsu. KappiyÈnulomenÈti kappiyena ca kappiyÈnulomena ca. Tattha kappiyaÑ PÈÄiyaÑ sar|pato vuttaÑ, kappiyÈnulomaÑ mahÈpadesavasena nayato dassitaÑ. PaÔikkhittakÈraÓenÈti yena kÈraÓena BhagavatÈ yaÑ paÔikkhittaÑ, tena kÈraÓena taÑ niddisitabbaÑ. Ekantena sarÈgÈdisaÑvattanameva hi BhagavatÈ paÔikkhittaÑ, taÑ sarÈgÈya saÑvattanÈdikÈraÓena niddisitabbaÑ. DhammassÈti asa~khatadhammassa. AriyadhammÈnanti maggaphaladhammÈnaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Ettha ca yathÈ saÑkilesabhÈgiyÈdÊnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ saÑsaggato anekavidho paÔÔhÈnabhedo icchito, evaÑ lokiyasattÈdhiÔÔhÈnÈdisaÑsaggatopi anekavidho paÔÔhÈnabhedo sambhavati. PÈÄiyaÑ pana ubhayatthÈpi ekadesadassanavasena ÈgatattÈ nayadassananti veditabbaÑ. SakkÈ hi


iminÈ nayena viÒÒunÈ te niddhÈretunti. YathÈ ca saÑkilesabhÈgiyÈdÊnaÑ lokiyÈdÊnaÒca visuÑ visuÑ saÑsaggabhedavasena ayaÑ paÔÔhÈnabhedo anekavidho labbhati, evaÑ ubhayesampi saÑsaggavasena ayaÑ nayo yathÈrahaÑ labbhateva. Labbhati hi lokiyaÑ suttaÑ kiÒci saÑkilesabhÈgiyaÑ, kiÒci vÈsanÈbhÈgiyaÑ. TathÈ lokuttaraÑ suttaÑ kiÒci nibbedhabhÈgiyaÑ, kiÒci asekkhabhÈgiyanti. Sesesupi eseva nayo.

EvaÑ soÄasavidhe paÔÔhÈne aÔÔhavÊsatividhaÑ paÔÔhÈnaÑ pakkhipitvÈ, aÔÔhavÊsatividhe ca paÔÔhÈne soÄasavidhaÑ pakkhipitvÈ yathÈrahaÑ dukatikÈdibhedena sambhavato paÔÔhÈnavibhÈgo veditabbo, so ca kho tÊsu piÔakesu labbhamÈnassa suttapadassa vasena. YasmÈ pana tÈni tÈni suttapadÈni udÈharaÓavasena niddhÈretvÈ imasmiÑ atthe vitthÈriyamÈne atipapaÒco hoti, atibhÈriyÈ ca nettisaÑvaÓÓanÈ, sakkÈ ca iminÈ nayena viÒÒunÈ ayamattho viÒÒÈtuÑ, tasmÈ na taÑ vitthÈrayimha. Teneva hi PÈÄiyaÑ aÒÒamaÒÒasaÑsaggavasena paÔÔhÈnavibhÈgo ekadeseneva dassito, na nippadesatoti.

SÈsanapaÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

NigamanakathÈ

EttÈvatÈ ca–

HÈre naye ca paÔÔhÈne, suvisuddhavinicchayaÑ1. Vibhajanto nava~gassa, sÈsanassatthavaÓÓanaÑ.

NettippakaraÓaÑ dhÊro, gambhÊraÑ nipuÓaÒca yaÑ. Adesayi mahÈthero, MahÈkaccÈyano vasÊ.

SaddhammÈvataraÔÔhÈne2, paÔÔane nÈgasavhaye. DhammÈsokamahÈrÈja-vihÈre vasatÈ mayÈ.

CiraÔÔhitatthaÑ yÈ tassa, ÈraddhÈ atthavaÓÓanÈ. UdÈharaÓasuttÈnaÑ, lakkhaÓÈnaÒca sabbaso. ______________________________________________________________ 1. Suvid|naÑ vinicchayaÑ (SÊ) 2. SaddhammotaraÓaÔÔhÈne (SÊ)

KhuddakanikÈya 276

AtthaÑ pakÈsayantÊ sÈ, anÈkulavinicchayÈ. SamattÈ sattavÊsÈya, PÈÄiyÈ bhÈÓavÈrato.

Iti taÑ sa~kharontena, yaÑ taÑ adhigataÑ mayÈ. PuÒÒaÑ tassÈnubhÈvena, LokanÈthassa sÈsanaÑ.

OgÈhetvÈ visuddhÈya, sÊlÈdipaÔipattiyÈ. Sabbepi dehino hontu, vimuttirasabhÈgino.

CiraÑ tiÔÔhatu lokasmiÑ, SammÈsambuddhasÈsanaÑ. TasmiÑ sagÈravÈ niccaÑ, hontu sabbepi pÈÓino.

SammÈ vassatu kÈlena, devopi jagatÊpati. Saddhammanirato lokaÑ, dhammeneva pasÈsat|ti.

Iti BadaratitthavihÈravÈsinÈ ŒcariyadhammapÈlena katÈ

NettippakaraÓassa atthasaÑvaÓÓanÈ samattÈti.

Netti-aÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.

Netti-aÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkaÓha-asukkavipÈkaÑ 166 AkataÑ 120 AkaniÔÔhagÈmÊ 271 AkaraÓaÑ 107 AkÈcaÑ 120 AkÈpurisasevito 151 AkiÒcanaÑ 120 AkissavaÑ 226 Akusalam|laÑ 132 AkusalÈni 18 Akusale 29 AkkhamÈ 135 AkkharaÑ 31 Akhile 231 AgatiÑ 221 AgatigamanÈni 221 A~kuso 18 A~gama~gÈnusÈrino 130 AcarimaÑ 160 AccantadussÊlyaÑ 261 AcchariyaÑ 119 AcchariyÈ 203 AjajjaraÑ 119 AjÈtaÑ 120 AjjhagÈ 250 Ajjhattarato 123


[ A ] Ajjhattiko 137 AjjhÈcÈro 108 AjjhÈpanno 116 AjjhÈruhati 256 AjjhÈsayaÑ 201 AjjhosÈnaÑ 105 AjjhosÈya 245 AÒÒamaÒÒehi 85 AÒÒÈÓena 105 AÒÒÈtabbaÑ 83 AÒÒÈtÈvindriyaÑ 256 AÒÒÈtuÒchena 233 AÒÒindriyaÑ 255 AÔÔhamakassa 113 AÔÔhiti 150 AÓumattesu 263 AtanditaÑ 240 AtikkantamÈnusakaÑ 172 AtiÓÓapubbaÑ 238 AtidhÈvanti 257 AtidhonacÈrinaÑ 223 Ativattati 221 AtÊtassa 108 AtÊtÈdhivacanakusalo 100 AtulaÑ 123 AttakÈmo 250

Netti-aÔÔhakathÈya 278


[ A ] AttakilamathÈnuyogaÑ 193 AttaÒÒutÈ 93 Attanomati 82 AttasambhavaÑ 123 AttÈnudiÔÔhiÑ 45 Att|panÈyikÈ 259 Atthakusalo 100 AtthanipphattipaÔipÈlanÈ 117 Atthasandhi 102 Atthassa 58 Attho 11 AdassanaÑ 131 AdhicittaÑ 207 AdhicittasikkhÈya 154 AdhiÔÔhÈnÈni 203 AdhiÔÔhÈno 16 AdhipaÒÒÈsikkhÈya 169 AdhippayÈso 242 Adho 109 AdhogamÈ 130 AdhogÈmÊ 109 AnakkhÈtassa 242 AnagÈriyupetassa 238 AnaggikaÑ 137 Ana~gaÓaÑ 120, 148 AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ 255 AnattÈ 45 AnanubodhÈ 253 Ananubodho 131


[ A ] AnantaÑ 119 AnabhiÒÒÈya 257 Anabhisamayo 131 Anabhisametassa 256 AnayÈya 245 Anariya 227 AnavasesÈdhigamo 155 AnÈdi-anidhanappavattaÑ 196 AnÈvilatÈ 93 AnÈsavaÑ 119 AniccÈ 253 AnidassanaÑ 119 AnimittavihÈrissa 88 AniyyÈnikÈ 157 AnissaÔÈ 247 AnÊgho 251 AnÊtikaÑ 120 AnÊtikadhammaÑ 120 AnÊtihaÑ 252 AnukampÈ 236 Anugijjhati 43 AnugÊti 17, 62 Anucaro 251 Anutappati 225 AnuttaraÑ 57 AnuddayÈ 236 AnupaÔÔhitassati 161 AnupaddavaÑ 120 Anuparigamma 250 Anuparisakkeyya 109

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 279


[ A ] AnupalakkhaÓaÑ 131 AnupaviÔÔhÈ 201 AnupasaggaÑ 120 AnupasaggadhammaÑ 120 AnupÈdisesÈya 65 Anupubbi 12 Anuppannassa 242 AnubandhiÑsu 228 Anubandho 101 Anubr|haye 240 AnuminitabbÈ 221 Anuyutto 227 AnulomappahÈnaÑ 88 AnusayasahagatÈ 201 Anusayattho 137 Anusayo 170 AnusiÔÔho 156 Anuseti 243 AnusotagÈmÊ 248 Anussarati 170 AnussÈvanena 158 AnekadhÈtu 164 AnekavihitaÑ 170 Anodhiso 161 AntaradhÈyati 150 AntarÈparinibbÈyÊ 271 AntarÈyikÈ 156 AntarÈyÈ 225 AnvÈyikÈ 195 Anveti 181


[ A ] ApacayagÈminÊ 147 ApaccakkhakammaÑ 132 ApaccupalakkhaÓaÑ 131 ApadÈ 266 Aparanto 131 AparÈpariyavedanÊyaÑ 167 ApariÒÒÈtattho 137 ApalokitaÑ 119 ApÈpakaÑ 227 ApÈyaÑ 173 ApilÈpanaÑ 93 ApuÒÒasa~khÈrÈ 162 ApunabbhavÈya 238 ApubbaÑ 160 AppaÔivibhattaÑ 230 AppaÔivemÈ 253 AppaÔivedho 131 AppaÔisamaÑ 120 AppattaÑ 240 AppamaÒÒÈ 204 AppamÈÓaÑ 120 AppamÈdÈya 229 AppahÈya 161 AppesakkhatÈ 261 AbalÈ 44 Abahi 31 AbudhajanasevitÈya 197 Abbuddo 259 AbbhutaÑ 120 AbbhutÈ 203



[ A ] AbbhokÈso 229 Abyattena 225 AbhijappÈti 65 AbhijÈtiko 248 AbhijjhÈya 200 AbhiÒÒÈbhinÊhÈro 150 Abhinandati 245 AbhinandanÈ 86 AbhinandÈmi 252 AbhinighÈtapaÒÒatti 122 AbhinibbidÈpaÒÒatti 124 AbhinibbidhÈ 166 Abhiniropeti 100 Abhindi 123 AbhipatthiyanÈ 93 AbhilapitaÑ 85 Abhilitto 65 Abhilimpati 65 Abhivadati 245 AbhisamayÈya 256 Abh|taÑ 120 Abhedi 246 AmataÑ 119 Amamesu 232 Amittena 225 AmutrÈsiÑ 171 Amoho 133 AyasÈ 223 Arakkhitena 142 AraÓaÑ 120


[ A ] AraÓo 134 Ariyakantehi 254 AriyadhammÈnaÑ 274 AriyamaggasampÈdanato 5 AriyasaccÈni 253 AriyasÈvako 112 AriyÈnaÑ 173 Ariyo 151 Ar|padhÈtu 164 Ar|pÊsu 105 AvaÑsirÈ 239 AvajÈtakaputta 227 AvaÔÔanatthaÑ 197 AvadaÒÒ| 227 Avassaji 123 AvijjÈ 18 AvijjÈnusayo 132 AvijjÈpakkhena 193 AvijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ 132 AvijjÈyogo 132 AvijjÈla~gÊ 132 AvijjÈvirÈgÈ 52 AvijjÈsaÑyuttÈ 193 Avijjogho 132 AvitathaÑ 30 AvinipÈtadhammo 254 AvipakkaÑ 166 Avekkhassu 45 AveccapasÈdena 227 AveccapasÈdo 93



[ A ] Avero 134 AsaÑkuppaÑ 240 AsaÑhÊraÑ 240 Asa~khataÑ 119 Asa~khÈro 135 AsaÒÒÈsamÈpatti 133 AsaÒÒino 267 AsamaÑ 120 Asamatte 166 AsamÈhitassa 66 AsamugghÈtattho 137 Asampakampiyo 254 AsampajaÒÒaÑ 132 Asambodho 131 AsallakkhaÓaÑ 131 AsÈdhÈraÓo 137 AsubhasaÒÒÈ 18 AsubhÈ 92 Asurayoni 129 AsekkhabhÈgiyaÑ 219 AsekkhÈvimutti 126 AsokaÑ 120 Assakhalu~ko 134 AssÈdaÑ 106 AssÈdato 106 AssÈdamanasikÈro 93 AssÈdo 92 AssÈso 130 AssirÊ 125 Assumukho 225


[ A - Œ ] AhÊnagÈmÊsu 232 AheÔhayaÑ 262 ŒkÈrachaÔÔhavacanaÑ 32 ŒkÈsakasiÓaÑ 153 ŒkiÓÓamanussaÑ 227 Œkirasi 227 ŒgÈÄhapaÔipadÈ 135 ŒghÈtetvÈ 260 ŒcÈragocarasampanno 263 ŒjÈniyo 134 ŒÓatti 22, 45 ŒtappaÑ 240 ŒtÈpino 233 ŒtÈpÊ 96 ŒdikalyÈÓaÑ 42 ŒdÊnavaÑ 106 ŒdÊnavo 43 ŒdhipateyyaÔÔhena 119 ŒneÒjappattaÑ 149 ŒyantiÑ 242 ŒyasaÑ 243 ŒraÒjitaÑ 60 ŒraÒÒaÑ 233 ŒraddhavÊriyo 263 Œrabbha 27 Œrambhatha 104 ŒlokapharaÓatÈ 152 Œloko 123 ŒvaÔÔati 26 ŒvaÔÔo 16



[ Œ ] Œsatti 220 Œsattibahulassa 65 Œsayo 169 Œsavanti 201 ŒsÈ 86, 117 ŒsÈÔikÈnaÑ 122 Œhacca 201 ŒhaÔanÈpaÒÒatti 122 ŒhÈro 122 Œhu 30

[ I ] IcchÈ 86 IcchÈvacarÈnaÑ 149 IÒjanÈ 150 IÔÔhÈ 245 Iti 24 IddhaÑ 227 IndhanakkhayÈ 262 IddhiyaÑ 258 IddhividhÈ 241 IdhÈgati 127 IndakhÊlo 254 Indriyaparopariyatta- vemattatÈÒÈÓaÑ 170 Indriyabh|mi 19 IndriyavavatthÈnaÑ 93 Indriyaloko 63 IndriyÈdhiÔÔhÈnaÑ 206 IndriyÈni 169


[ I ] Indriyehi 30 Iriyati 224 IriyÈpathasamasÊsÊ 272 IriyÈyaÑ 258 IsipatanaÑ 57 IsisaÑghanisevitaÑ 239

[ U ] UkkaÓÔhÈ 150 Ukkhipiya 31 UgghaÔÊyanto 60 UgghaÔeti 60 UgghÈtanigghÈtaÑ 194 UcchedavÈdino 195 UÔÔhÈtÈ 235 Uttama~gopasobhanaÑ 120 UttaraÑ 120 UttÈnÊkammaÑ 33 UdakorohakÈ 109 Udattho 51 UdayabbayaÑ 146 Uddesena 157 UddhaÑ 252 UddhaÑsoto 271 Uddha~gamÈ 130 UddhÈro 120 Upakkilese 161 UpacitaÑ 166 UpaÔÔhÈnasÈrÈ 257 UpaÔÔhitaÑ 60



[ U ] UpatthaddhaÑ 202 UpadhiÑ 247 Upadhi 93 UpadhÊsu 224 UpanayanapaÒÒatti 126 UpanikkhipitabbÈni 81 UpanisÈ 39, 94 Upanissayo 138 UpapajjamÈne 172 UpapajjavedanÊyaÑ 167 UpapannÈ 174 UpaparikkhÈ 53, 132 UpaparikkhitabbÈ 198 UpariÔÔhaÑ 232 UpavÈdakÈ 173 Upasamasukhappatti 194 UpasampadÈ 107 UpÈdÈnapaÒÒatti 124 UpÈyo 22, 45 UpekkhÈsukhasahagatÈ 89 UpekkhÈsatipÈrisuddhi- sahagatÈ 89 Upecca 224 Upeti 127 UppatitaÑ 234 UppÈdapaÒÒatti 122 UppÈdiyati 64 Uplava 109 UbhatobhÈgavimutto 272 UbhayaÑsabhÈvito 135


[ U - � ] Ummujja 109 UmmujjanimujjÈni 194 UyyÈpenti 109 UssadÈ 241 UssÈhanÈ 53 UssukkaÑ 93 �hacca 45

[ E - O ] EkaÑsabhavito 135 EkattatÈya 28, 135 Ekadhammassa 26 EkanÈÄikÈ 37 EkalakkhaÓÈ 25 EkÈyanaÑ 268 EkodibhÈvÈdhigato 151 EtaÑ 6 EttikÈ 33 EvaÑ 109 EvaÑgotto 171 EvaÑnÈmo 171 EvaÑvaÓÓo 171 EvaÑsukhadukkhappaÔi- saÑvedÊ 171 EvamÈyupariyanto 171 EvamÈhÈro 171 EsikÈ 120 Essati 241 OkappanaÑ 92 OkÈraÑ 106 OkÈsapaÒÒatti 122



[ O ] Okkamma 228 OkkÈ 231 OkkÈmenti 109 OghaÑ 44 OtaraÓo 16 Otarati 27 Otaranti 138 OtÈrayitabbÈni 81 OtiÓÓo 83 OdahanaÑ 93 OpapaccayikaÑ 93 Opapaccayikanibbatti- lakkhaÓaÑ 93 OpavayhÈ 229 ObhÈso 150 OmaÔÔho 234 Olambanti 260 OlÊyanti 257 OloketvÈ 31 Ovadito 156 OhÈrinaÑ 243

[ Ka ] Ka~khaÑ 231 KaÔasivaÉÉhanÈ 257 KaÔukaÑ 224 KaÔukapphalaÑ 225 KaÓhaÑ 165 KaÓhavipÈkaÑ 165 KaÓhasuttaÑ 165 KaÓhasukkavipÈkaÑ 165 Kati 83


[ Ka ] KathaÑkathÈsallaÑ 89 KantÈ 245 KappiyÈnulomena 274 KabaÄÊkÈro 121 KammaÑ 33 KammaniyaÑ 148 KammasamÈdÈnaÑ 165 Kammena 157 KaritvÈ 65 Karoti 181 KaliÑ 226 KalÊ 226, 227 KallatÈparicitaÑ 89 KasiÓÈyatanÈni 153 KÈmaÑ 42 KÈmaÓÉalukÈ 109 KÈmataÓhÈsa~khÈram|lako 87 KÈmadhÈtu 164 KÈmandhÈ 100 KÈmayamÈnassa 42 KÈmayÈnassa 43 KÈmasukhallikÈnuyogaÑ 193 KÈmÈnaÑ 106 KÈmÈni 44 KÈm|pasaÑhitÈ 245 KÈyaduccaritena 172 KÈyassa 173 KÈyÈnupassÊ 95 KÈyikÈ 127 KÈye 95



[ Ka ] KÈyena 265 KÈlavÈdissa 116 Kiccato 98 KittayissÈmi 252 KittitÈ 19 KibbisakÈrÊ 227 Kilamatho 86 KilesapuÒje 198 Kilesabh|mi 19, 249 Kilesaloko 63 Kilese 30 KukkuÔajhÈyÊ 168 KucchisayÈ 130 KuÔhÈrÊ 226 Kut|halama~galena 158 KuddhaÑ 257 Kusalam|lehi 29 KusalavÊmaÑsÈya 114 KusalÈ 147 KusalÈni 18 Kusale 29 Kuhako 160 KevalaparipuÓÓaÑ 42 KesÈ 129 KoÔi 193 KoÔÔhÈsayÈ 130 Kodhamakkhagaru 224 Kopaneyye 241 KosallaÑ 132


[ Kha ] KhaÓo 261 KhantyÈ 256 KhamÈ 135 KhayaÑ 233 KhÈyati 125 KhippÈdhigamo 155 Khu 31 KhettaÑ 43 KhemaÑ 119 Kho 19

[ Ga ] GaÓÉapaÔipÊÄitÈ 194 GatÈ 18 Gati 127 Ganthati 200 GanthitÈ 200 GambhÊraÑ 120 GambhÊro 127 Gayh|pagaÑ 130 GarahÈ 262 Garu 251 GaruÔÔhÈnÊyo 53 GavÈssaÑ 43 GÈdhati 241 GÈmaÓÊ 109 GÈrayhÈ 116 GilitabaÄiso 245 GunnaÑ 224 Gocaro 24



[ Ga - Gha ] GosamitaÑ 264 GharamÈvasanto 265 GhosÈ 55

[ Ca ] CakkaÑ 222 Cakkhu 123 CakkhumÈ 266 CatukkamaggaÑ 197 CatuppadÈ 266 Catuby|ho 16 CaturassÈ 37 Caranti 225 CaritaÑ 50 CalitaÑ 126 CavamÈne 172 CÈrikaÑ 228 CittaÑ 177 CittappasÈdo 273 CittavikkhepapaÔisaÑharaÓaÑ 92 CintÈ 132 CintÈmayÊ 54 CirarattasametikÈ 242 Cut|papÈtato 98 Cut|papÈto 126 CetasÈ 224 CetasikÈ 127 Ceto 52, 224 CetopharaÓatÈ 152 CetovimuttiyÈ 52


[ Cha ] ChandajÈtassa 43 ChandÈ 107 Chando 87 ChaÄa~gasamannÈgato 151 Chindati 226 ChetvÈ 233

[ Ja ] Janako 137 JanapadaniruttÈni 100 Janapadaniruttiyo 100 Janayanti 28 Jantu 44 Jantuno 43 NappÈbhilepanaÑ 64 Jahe 146 JÈtiÑ 170 JÈtikhayantadassÊ 268 JÈtijarÈmaraÓaÑ 122 JÈtibalaÑ 242 JÈlasaÒchannÈ 100 JimhaÑ 224 JÊrÊyati 130 JÊvitaÑ 257 JÊvitasamasÊsÊ 272 JeÔÔhaÑ 120 JotanÈpaÒÒatti 126 Joti 243 JotiparÈyaÓo 243



[ Jha - ©a ] JhÈyato 233 JhÈyÊ 102, 134 ©atvÈna 146 ©ÈÓaÑ 55 ©ÈÓadassanassa 92 ©ÈÓavajiraÑ 196 ©ÈÓassa 88 ©Èyanti 103 ©eyyaÑ 6 ©eyyaÔÔhÈnaÑ 105

[ ®ha ] ®hÈnaÑ 156 ®hÈnÈÔÔhÈnagatÈ 161 ®hÈnaso 161 ®hitaÑ 149 ®hitattÈ 238 ®hitatto 248 ®hitipaÒÒatti 124

[ Ta ] Takkarassa 156 TaÓhakkhayo 119 TaÓhÈ 18 TaÓhÈcarito 50 TaÓhÈchadanachÈditÈ 100 TaÓhÈnighÈtako 231 TaÓhÈnissayo 126 TaÓhÈpakkhena 193 TaÓhÈya 127


[ Ta ] TaÓhÈvipallÈso 143 TathaÑ 30 TathÈgato 260 TadabhiÒÒÈ 194 TamaparÈyaÓo 243 Tamo 243 TaramÈnÈnaÑ 224 Tare 44 TÈÓaÑ 120 TikicchantÈnaÑ 257 TikkhatÈ 109 TitthaÒÒutÈ 93 Tipukkhalo 17 TiracchÈnayoni 129 TiriyaÑ 252 TilavÈho 259 TividhakalyÈÓavibhÈgato 5 TulaÑ 123 TulanÈ 53

[ Tha ] ThalaÑ 109 Thavo 249 ThÈmavÈ 263 ThinaÑ 145 ThinamiddhÈbhibh| 146 ThinamiddhÈbhibh|tena 142, 145 Thiyo 43 Th|paÑ 158



[ Da ] DakkhiÓeyyaÑ 158 DamÈ 135 DassanaÒca 150 Dassanabalena 101 Dassanabh|mi 113 DaÄhaÑ 243 DaÄhaparakkamo 263 DÈsaporisaÑ 43 DÈnamayaÑ 114 DÈnasaÑvibhÈgarato 230 DiÔÔhaÑ 102 DiÔÔhadhammavedanÊyaÑ 167 DiÔÔhicarito 51 DiÔÔhinivutaÑ 143 DiÔÔhipakkho 150 DiÔÔhiyÈ 127 DiÔÔhisampanno 157 DiÔÔhuttaro 134 DibbacakkhusuvisuddhaÑ 241 Dibbena 171 DisÈlocanaÑ 18, 31 DisÈlocanato 31 DisÈlocanena 31 Dissati 124 DÊpetuÑ 137 DÊpo 120 DukkaÔakammakÈrÊ 256 DukkaraÑ 225 DukkhaÑ 56 DukkhanirodhagÈminÊ 58


[ Da ] Dukkhanirodho 58 Dukkhasamudayo 58 DukkhÈ 253 Dukkh|pacÈro 87 Dukkhena 194 Dukkho 116 Duggati 109 Duggatiyo 146, 254 Duggate 172 DucintitacintÊ 256 DuccaritÈni 260 DuÔÔhacitto 158 DuttitikkhaÑ 225 DuddhaÑ 136 DuppaÒÒatÈ 261 DuppamuÒcaÑ 243 DuppassaÑ 120 DubbaÓÓatÈ 261 DubbaÓÓe 172 DubbhÈsitabhÈsÊ 256 DummejjhaÑ 132 DummedhÈ 225 Devena 58 DesanÈ 15 DesanÈya 111 DesanÈsandhi 102 Desayati 53 Desito 156 DesessÈmi 42 DosasamuÔÔhÈnaÑ 107

netti-a®®hakathŒ - subwaybtmar.org/files/cspitaka/atthakatha/45khua26.pdf · p ca q cha z ja ps...

Documents