1

fNATIONAL ASSEMLBY OF SEYCHELLES

Tuesday 21 April 2009

The Assembly met at 9 am

National Anthem

Mr Speaker in the Chair

MR SPEAKER

Bouzour tou bann manm Lasanble Nasyonal, bonzour Minis, bonzour tou bann ki pe

ekout nou dan lakour. Mon osi note ki i annan bann reprezantan

bann Association of Retired Seychellois Seamen, mon tre kontan ki zot in vin la pou

montre lentere dan deba ki pou annan lo zot sor plitar pandan

lazournen. Me nou ava komanse par kestyon. En kestyon sorti kot Leader Of Government Business pou Minister Faure.

HON MARIE-LOUISE POTTER Bonzour Mr Speaker, bonzour Minis, koleg manm Onorab e

oditer e bann envite. Mr Speaker eski Minis Finans i kapab donn

nou Lasanble plis detay lo negosyasyon Sesel fek konklir avek Paris Club lo size nou det

eksteryer. Mersi.

MINISTER DANNY FAURE Bonzour Mr Speaker, bonzour tou bann manm Lasanble

Nasyonal. Mon ti a kontan komanse

par dir Mr Speaker ki gouvernman ti a kontan premyerman remersye nou

Lasanble Nasyonal pou soutenir nou tou dilon sa demars ki Sesel

in pran. Zot ava rapel tre byen si nou regard rikord nou Lasanble

ki le 24 Zen lannen pase nou ti vin isi e nou ti esplik nesesite pou Sesel antreprann

negosiasyon lo son bann det. E nou ti fer rapel ki ti neseser pou ki nou annan en progranm e ki

sa progranm i ganny sa ki nou apel the stamp of approval sorti

kot lorganizasyon fon moneter enternasyon. Se selman avek en stamp of approval ki nou kapab

antre dan negosiasyon. Mon ti a kontan osi dir

mersi nou pep ki’n osi akote nou tou, tou dilon sa demars kot nou’n arive ziska la ozordi, me i

annan ankor travay devan nou. Travay pa ankor fini. Zot ava

rapel osi ki parmi sa 3 lobzektif fondamantal progranm ekonomik Sesel se anmenn det Sesel lo en

nivo ki soutenab. Donk ant le 15 ek le 16 Avril nou’n komans

negosiasyon apre ki pou plizyer mwan in annan bann, sa ki nou appel, bann kontak avek tou

bann departman trezor dan bann pei kot nou annan bann det avek. In osi annan 2 road shows

avek tou bann lenstitisyon komersyal e osi prive.

Dan konteks negosiasyon ki ti ganny fer ant le 15 ek le 16 Avril, gouvernman in anvi tackle

sa ki nou apel bann det bilateral ki nou annan avek bann manm

Club de Paris e sonm total sa det bilateral i 151.6 milyon dolar. E

sa i pa enkli lezot det bilateral me ki in ganny fer avek bann lezot pei ki pa manm Club de Paris.

2

La mon pe koz bann legzanp parey Lasin, Lenn e la son total i

115.7 milyon dolar. E sa osi i ekskli bann lorganizasyon milti-

lateral parey labank Lafrik pou devlopman, BADEA, OFID sa se bann lorganizasyon milti-lateral.

Nou’n konsantre lo kimanyer nou kapab tackle sa

bann det bilateral avek zis bann manm Club de Paris parey mon’n

dir ki son sonm total i 151.6 milyon dolar. E apre plizyer erdtan diskisyon, negosiasyon,

4er bomaten, 6er ler Sesel gouvernman Sesel ti ansanm ek bann manm Club de Paris tonm

lo en lagreman, e sa lagreman i vedir ki Sesel pe ganny 45% son

det efase. 45% ki ekivalan 70 milyon dolar.

Sa ki enportan pou nou e

manm Lasanble Nasyonal se ki in ganny build 2 faz dan sa prose.

Savedir le 1 Zilyet sa lannen 35 milyon dolar pou ganny efase a kondisyon ki Sesel nou reste on

track avek progranm ekonomik Sesel e sa i pou swiv dezyenm

revi fon moneter enternasyonal ki pou ganny fer ant le 3 e le 15 Me

sa lannen. Dezyenmman i osi vedir ki

nou bezwen koman en

gouvernman speed up avek sa ki nou apel negosiasyon avek lezot

lorganizasyon ki pa manm Paris Club.

E trwazyenmman parey

mon pe dir i baze lo track records. Savedir an Zilyet apre ki

nou’n kapab fer sa, nou’n annan dezyenm revi ki nou ganny fer,

nou montre ki nou pe negosye dan en fason akselere e entans

avek lezot lorganizasyon ki pa dan Paris Club e ki annan track record, nou pou ganny nou sa premye 22.5% efasman ki

ekivalan 35 milyon dolar. Apre son dezyenm e

dernyen parti sa pou osi pou

ganny fer le 1 Zilyet lannen 2010 e sa osi i anlinny avek sa ki nou

apel kimanyer nou pe finaliz bann negosiasyon avek tou lezot lenstitisyon ek lorganizasyon

prive ki pa tonm dan kad Paris Club.

Dezyenmman performans ekonomik Sesel baze lo laprouvasyon sa ki nou apel the

extended fund facility ki mon ti anonse avek Lasanble tou

resaman. E trwazyenmman se ki nou

annan en good track records. Enn bann sentonm en good track record, paregzanp bann re-

peyman bann multi-lateral organisation savedir bann

peyman ki nou pe ganny fer nou bezwen fer avek labank Lafrik

pou devlopman, bann re-peyman ki nou bezwen fer avek OFID, BADEA, sa i bann eleman ki

konstitye sa ki nou apel good track record. Savedir 45% 2 faz

e ki son dernyen faz i le 1 Zilyet lannen prosenn.

Lot keksoz ki enportan pou nou konnen se ki Sesel an mezir ki in antreprann negosiasyon,

Sesel in fer commitment pou avan Zen sa lannen donn 1 milyon

dolar Paris Club. E Paris Club li i annan son prosedir entern manyer i pou partaz sa larzan

ant tou bann creditors, me in form parti baz negosiasyon.

3

Larestan det ki nou annan avek Paris Club, enn fwa ki nou

annan sa 45% efase tousala pou ganny restriktire lo en peryod

18an avek 5an peryod gras, savedir nou komans peye ver lafen 2013. Vwala lafason ki

negosiasyon in ganny fer, vwala bann eleman, vwala bann detay

swivan sa travay tre entans avek bann manm Club de Paris.

MR SPEAKER Siplemanter Onorab.

HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker mon annan 2

siplemanter. Mr Speaker eski Minis i

kapab dir nou apre plizyer

lannen ki Sesel pe esey rod led Paris Club pou diskit nou det, ki

bann fakter ki sa fwasi in finalman ankouraz Paris Club

pou aksepte redwir nou det par 45%. Dezyenmman Mr Speaker,

omenm moman ki Paris Club pe redwir det ki Sesel i annan avek

zot, isi Sesel nouvo alegasyon koripsyon pe ganny fer lo bann Minis dan gouvernman Sesel. Ki

pozisyon cabinet fas a sa bann alegasyon e ki lenpak sa i

annan lo repitasyon Sesel e reform ki nou pe fer dan nou lekonomi.

MR SPEAKER

Onorab ou dezyenm parti kestyon ou bezwen kapab liye li avek sa ki pe arive, sa

negosiasyon avek Paris Club. Sa i en kestyon lo limenm ki lenpak

ki i annan whatever. Ou

bezwen liye li avek sa Paris Club negosiasyon.

HON POTTER

Wi, Mr Speaker mon kapab demann Minis si Paris Club pandan ki zot pe konsidere pou

negosye e anil det en pei dan sa ka Sesel, eski zot pran an

konsiderasyon nivo koripsyon oubyen legzistans koripsyon ki annan dan sa pei.

MR SPEAKER

Sa i pli bon, Minis.

(Interruption) MINISTER DANNY FAURE Mr Speaker mon krwar sa ki mon

ti a kontan dir nou Lasanble Nasyonal se ki si Sesel in reisi

dan son demars ki reflekte langazman gouvernman ek dezir pep Seselwa se ki premyermman

in annan en progranm konpreansiv. Nou’n annan en

progranm konpreansiv e ki sa progranm konpreansiv i annan sipor total bann lorganizasyon

enternasyonal e ki sa progranm ekonomik konpreansiv i annan the stamp of approval fon

moneter enternasyonal. Mon krwar i enportan pou

nou realize ki ti napa lot fason ariv ver sa lobzektiv ozordi e ki dan sa demars mon krwar ki i

enportan ki nou koman en nasyon e nou osi koman en pep

konnen ki nou’n fer sa parkour me ki i annan rezilta dan sa demars kolektiv. Mon krwar ki i

enportan ki nou vwar ki sakrifis ki pe ganny fer par tou sekter

nou popilasyon i ganny analize, i

4

ganny mezire par kominote enternasyonal. E ler kominote

enternasyonal i vin Sesel zot fer plizyer analize zot, regarde

kimanyer nou nou pe fer, manyer nou nou pe travay, tou stakeholders e mon krwar i tou

sa bann eleman ki enportan e ki mon krwar ki nou devret santi

nou ankouraze pou nou kontinyen koman en nasyon e koman en gouvernman lo sa

semen e se selman sa semen ki pou kapab ed Sesel akonplir tou son bann laspirasyon e

laspirasyon ekonomik e laspirasyon son pep.

Dezyenmman Mr Speaker Paris Club ler i analize, i annan tou bann sif avek li. I regard

kote larzan in ale, akoz i konnen - zot bann manm pei i konnen

zot ti donn larzan Sesel, ki Sesel in fer avek, zot regarde kimanyer nou pe perform ozordi, ki

rasyonal sa progranm ekonomik i annan e mon’n deza dir fodre

pa ki nou ganny tire lo ray par okenn manev pou met labou lo en gouvernman. Bann ki annan

zot azanda personnel mon krwar ki zot devret reflesir seryezman

ant fer en distenksyon ant bann lendividi e distenksyon lo en sistenm gouvernans. La nou pe

koz lo gouvernman. Mon krwar lo gouvernman nou pa kapab fer bann alegasyon ki malisye, ki pa

fonde. Nou pa kapab fer bann alegasyon lo gouvernman e non

pli nou pa kapab fer alegasyon lo Lasanble Nasyonal koman en lenstitisyon. Mon krwar okenn

manev ki al dan sa direksyon, mon krwar nou devret debout

ferm e denons sa bann manev

dan en fason kategorik lo okenn gouvernman e lo okenn

lenstitisyon ki apel Lasanble Nasyonal.

E mon krwar ki set avek sa determinasyon ki nou bezwen at least dir e mon krwar koman

gouvernman e koman manm cabinet mon ti a kontan dir ki

gouvernman pe fer son travay e fodre nou pa ganny distracted

avek bann keksoz pou tir gouvernman lo ray pou kapab fer travay ansanm avek nou, travay

ki nou pe fer avek lopozisyon, tousala i al dan en sel lobzektif

pou gouvernman. Vwala sa ki mon kapab dir a sa staz la.

MR SPEAKER Pou gidans mon annan en lalis, so mon pou pran en siplemanter

selman, eksepte leader. Onorab Henrie.

HON GERVAIS HENRIE

Mon ti ava kontan demann Minis lefet ki nou pou repey Paris Club lo en lespas 18an, ki lenpak sa

pou annan lo sans Sesel e son kredibilite pou repret larzan dan

sa menm peryod avek sa bann pei manm e osi bann lezot partener bilateral e multi-national partners.

MINISTER DANNY FAURE En bon kestyon. Anba nou progranm se ki nou kapab

resevwar finansman pou en sonm 40 milyon tou le lannen.

Paregzanp an Zen sa lannen Sesel pou resevwar larzan sorti kot labank mondyal e osi labank

Afriken pou devlopman. E

5

lafason ki sa progranm in ganny design nou devret pe resevwar sa

sonm, prezan bann milti-lateral parey OFID ensi deswit zot osi

bezwen tonm dan sa lanvlop. Nou pa kapab exceed sa lakantite larzan ki nou pe

gannyen in ganny built in dan progranm.

Dezyenm lenformasyon se ki bann pei kot gouvernman,

bann pei manm Club de Paris, annou pran Lafrans paregzanp ; Lafrans apard sa bon relasyon ki

nou annan i annan osi son bann lezot lazans ki’n prêt larzan nou

labank pou devlopman Sesel. Me lefe ki nou’n antre dan aryeraz e nou pa’n kapab peye, nou nepli

kapab. Me avek sa lanons ki’n ganny fer aparti Zilyet i annan tou bann lorganizasyon, bann

lenstitisyon finansyel dan bann pei zanmi i reprezant sa louverti

an sa ki konsern pretman larzan lo en to konstitisyonel avek sekter prive, sa set en keksoz ki

byen. Savedir i annan en gran louvertir pou sekter prive avek bann lenstitisyon finansyel dan

nou bann pei zanmi ki’n egizte. Me an sa ki konsern

gouvernman parey mon pe dir i annan sa sonm ki nou gouvernman nou lannen apre

lannen nou vin devan lasanble e nou ava dir, pou lannen prosen i

35, lannen answit i tan e nou ava endik avek lasanble sa bann prêt ki nou pe gannyen. Me sa pa

konpri bann grant. Paregzanp si en pei zanmi i anvi donn en

lasistans Sesel sa i above sa ki’n ganny mete dan progranm. Tousala i ede, savedir efasman

det i annan en lenpak enportan, pozitiv e ki vwala kot nou nou

bezwen, isi Sesel refer plizyer travay, re-travay avek tou bann

lorganizasyon sekter prive, donn zot bann lenformasyon ki zot devret gannyen e mon krwar

tousala i pou bann zouti e resours adisyonnel pou kapab ede dan devlopman.

HON ANDRE POOL

Mr Speaker mon ti a kontan demann Minis eski lefe ki Paris Club in vwar li neseser pou koup

det ki Sesel i annan avek zot, eski sa dan limenm i en

ladmisyon ki Sesel nou nepli kapab repey nou det e eski sa i vedir ki Sesel in fait.

MINISTER DANNY FAURE

Mr Speaker mon vwar sa koman en bon kestyon osi. Mon krwar sa ki enportan pou nou konnen

se Sesel napa kapasite lo kour term pey son bann det, i napa

kapasite peye me i pa vedir ki ekonomikman pei in fait akoz si ekonomikman pei ti’n fait mon pa

ti pou la pou pe reponn kestyon akoz napa larzan pou pey okenn manm Lasanble Nasyonal. Nou

pe dir ki napa kapasite lo short term pou peye sa bann det e se

pou sela ki sa bann det i bezwen efase e re-organize. Vwala

lafason ki gouvernman i vwar sa size.

HON MITCY LARUE Eski Minis i kapab eklersi sa statement konmkwa Sesel in

ganny konsidere koman pei pli andete omonn.

6

MINISTER DANNY FAURE

I annan plizyer keksoz ki ganny dir lo Sesel e ozordi nou ganny

dir ki Sesel lo nivo lendeks devlopman imen nou tre o, pli o dan Lafrik e ant 55enm dan

lemonn. Nou osi ganny dir ki nou bann nivo FDI pou en pei

ki’n annan problenm ekonomik i tre o, nou’n osi ganny dir ki nou per capita i osi o e nou osi ganny

dir koman en pei, en pti lekonomi ki nou lendeks

vilnerabilite i tre o, set en pei ki ganny afekte ek bann sok eksterye. Me anmenmtan nou osi

konnen ki nou det i tre o e nou nou bezwen si ou oule deal avek

sa problenm. E enn bann fason pou nou deal avek sa problenm kot nou ganny dir ki nou enn

bann pei kot son det i tre o se adopte bann stratezi e polisi

ekonomik byen, ki pou re-anmenn Sesel lo en nivo kot son det i soutenab e nou persyad ki

disi lannen 2027, Sesel pou arive lo sa nivo me ou devret annan en polisi, ou bezwen annan

prudence e mon krwar i enportan pou ki nou vwar kote pei pe ale e

ki sa zefor e ki nou konnen ki gradyelman nou pou reisi fer li.

Me sa ki mon ti a kontan dir Onorab si nou pa ti’n fer nanryen e si Paris Club pa ti’n

donn Sesel e lepep Seselwa en efasman son det a lavaler 45%

dan lannen 2018 ratio det nou GDP pou ariv 415% e se sa ki nou devret vwar, sa zefor ki nou

koman en pep e koman en nasyon e dan en fason kolektif

mon dir sa, nou bezwen konsyan

ki nou’n pran bann mezir ek bann aksyon ki enportan pou

nou rezourd problenm det Sesel.

HON NICHOLAS PREA Mr Speaker Minis in soulinny zefor, travay ekselan ki teknisyen

dan son minister in fer vizavi sa negosiasyon, mon ti a kontan demann Minis si i kapab donn

nou en pti pe an gro ki bann mekanizm ki son minister pe

pran, mekanizm ekstra petet pou pei, pou Sesel pa retonm ankor dan bann sitiasyon parey.

MINISTER DANNY FAURE

Mon krwar premye keksoz ki nou’n pran ansanm e la mon ti a kontan dir mersi Lasanble

Nasyonal ki Desanm lannen pase nou ti pas en lalwa e sa lalwa ozordi i an viger e sa lalwa i

protez gouvernman e ozordi avan ki gouvernman i deside fer okenn

borrowing menm bann proze ki tonm dan sa lanvlop 40 milyon i bezwen pas atraver sa o komite

pou kapab analiz tou bann mekanizm avan ki gouvernman i

kontrakte i antre dan okenn borrowings pou son devlopman. Deyzenmman nou bezwen

ranforsi management, savedir zestyon det piblik e pour sa bann

letan la mon’n realize ki set en spesyalite ki demann bokou e ki Sesel i bezwen kontinnyen

envestir dan formasyon pou ki nou annan en team. I tre

konpleks, i tre spesyalize pou kapab fer sa zestyon, sa management nou det.

Trwazyenmman se travay ki Lasanble Nasyonal pe fer e

7

mon krwar i annan en kantite lespas pou nou travay pli byen

ansanm lo tou bann komite e mon krwar ki si nou kapab

ranforsi tou bann mekanizm ki deza egziste nou ava ed Sesel dan son demars pou ki nou a kapab

si ou oule kontinnyen avek bann polisi.

HON JOSEPH FRANCOIS Minis lefe ki nou det eksteryer i

tre o e lefe ki i ankor reste nou 115.7 milyon dolar pou negosye ek bann lezot partener bilateral e

milti-lateral ki probabilite ki bann lezot partener, partener

bilateral e milti-lateral i adopte en menm formil ki Paris Club in servi pou ed nou restriktir nou

det alavenir.

MINISTER DANNY FAURE Mr Speaker en bon kestyon. Enn bann prensip lagreman Paris

Club se sa ki nou apel Comparability of Treatment vedir

si Paris Club, bann gouvernman in donn Sesel en hair cut, en

rediksyon 45%, tou bann lorganizasyon i bezwen pe osi swiv sa rediksyon. I enportan sa.

Savedir ler Sesel pe komans antreprann negosiasyon avek

bann labank komersyal, bann pei nou bezwen gard sa an tet, i enn bann lareg dan negosiasyon ki

nou pa kapab annan mwens ki sa e nou bezwen pe viz sa 45. Se

sa rapor ki nou nou bezwen fer avek Paris Club e se pou sela, sa 2 faz ki’n ganny built in dan

negosiasyon. Savedir dan en peryod 15 mwan nou’n bezwen

reisi.

Me Sesel son lobzektif priyorite nimero enn e ki nou’n

komanse se aprezan al kot bann pei zanmi ki pa lo Paris Club e pe

dir vwala nou annan lendikasyon. E menm marse the market ler Paris Club Secretariat ti pibliy zot press release zot in fini vwar lendikasyon zot, savedir

zot bezwen komans prepar zot pou annan sa hair cut e nou

persyade koman gouvernman e sa team ki pe travay dan finans

si nou fer tou keksoz byen, si nou kapab ganny sa bann sipor neseser nou ava reisi efas det

Sesel. Ler nou pran sa 70 milyon

ki nou pe gannyen avek sa

balans nou pe viz en sonm ant 250 milyon a 300 milyon dolar

pou anmenn nou det ki ozordi i 760 milyon pou anmenn li a 400 milyon e vwala sa travay delika,

entans ki bezwen ganny fer e nou krwar ki nou annan tou bann

lendikasyon sipor e si nou travay parey nou pe fer, si nou ganny sipor Lasanble Nasyonal parey

nou’n gannyen ziska ozordi e si nou kontinnyen ganny sipor nou pep nou ava reisi dan sa demars

kolektif akoz i pou en gran reisi pou pep Seselwa.

HON CLIFFORD ANDRE Mr Speaker mon ti a kontan

demann Minis prenan an konsiderasyon sa 45% rediksyon

ki nou’n gannyen avek Club de Paris e sa 2 faz review ki pou annan, eski sa i ferm laport Sesel

totalman pou li angaz li dan en negosiasyon fitir pou li kapab

8

ganny li ankor enpe rediksyon avek klib de Paris.

MINISTER DANNY FAURE

En kestyon enteresan. Nou’n al enn fwa e nou pa kapab al ankor e sa 2 faz i enportan, sa 2 built in

phases i ekstrememan e fodre nou pa under estimate sa 2 faz e

ki nou bezwen reste on track e ki Lasanble Nasyon i annan en rol

enportan pou oversight parey Onorab De Commarmond i kontan dir, nou bezwen sa rol

oversight pou fer sir, nou bezwen reste focus. Ler nou sorti dan sa

2 faz nou a ganny nou 45% full cancellation, me i bezwen par faz.

HON ANTONY DERJACQUES

Eski mon kapab demann Minis anvi ki IMF in predir ki lekonomi pou redwir par ape pre 9.5%

prensipalman akoz rediksyon dan touris ki zot krwar pou 25%

sa lannen, ki lenpak sa pou annan lo sa economic program ki nou’n anbark lo la.

MR SPEAKER

Mon krwar sa i al en pe tro an deor kestyon orizinal, i annan spesifikman pou fer avek Paris Club.

HON ANTONY DERJACQUES Eski Minis dan son negosiasyon avek Paris Club…

MR SPEAKER

Onorab nou pa ankor fini …… Onorab Ferrari….

HON JEAN FRANCOIS

FERRARI Mr Speaker mon ti a kontan

demann Minis en bon kestyon e sa bon kestyon se, vi ki ler nou ti drwa nou det eksteryer ti 800

milyon dolar e dolar ti R5.50 e ki apre dolar in triple, eski Minis pe dir avek nou ki finalman sa

rediksyon 45% ki nou’n gannyen apre devalisyon nou roupi eski i

fer ki nou pou pey egzakteman menm kantite roupi ki nou ti devret peye oparavan e ki sa

devaliasyon annefe in fer ki pa’n ganny okenn rediksyon dan nou

bann det an roupi e alors eski Minis pe dir nou ki lepep Seselwa pou finalman pey sa

latet koson pou ankor 18an. MINISTER DANNY FAURE

Mon vwar sa koman en bon kestyon e mon ti a kontan dir

Onorab Ferrari se ki det eksteryer i ganny peye an deviz etranze. Me sa ki enportan

nouvo polisi ekonomik e finansyel nouvo polisi ekonomik ek finansyel ki gouvernman pe

enplimante i enn ki’n ankouraz Paris Club pou donn nou sa

rediksyon parey nou’n gannyen. I osi vedir ki nou det domestik ki nou osi bezwen deal avek, sa

bann nouvo polisi makro ekonomik ki nou pe enplimante

pou ed Sesel pou kapab osi deal avek son det domestik ki in

annan. Be wi larealite i se si ki nou

bezwen rod plis roupi pou kapab

ganny pou sa dolar ler pei i komans re-peye dan lannen

2013. La ki mon ti a kontan

9

ganny latansyon Onorab ek Lasanble Nasyonal. Se ki disi

2013 to lesanz kot pou ete? Me en keksoz ki nou konnen se ki si

nou tou nou travay parey nou pe fer nou pa pou bezwen R18 pou en dolar dan lannen 2013

savedir nou pou’n ariv lo en nivo kot tou bann eleman dan lekonomi i marse pou nou fer sir

ki exchange rate dan 5an i pa R18. E parey zot konnen dan

lespas 4 mwan ti komans desann. Zot vwar sa. Donk mon krwar i tou bann eleman

ekonomik dan en fason konpreansiv ki nou bezwen tenir,

fodre pa krwar e fodre pa ki okenn sitwayen i krwar ki ozordi nou bezwen R18 pou en dolar la

ozordi akoz Paris Club in konpran nou byen li, i dir Sesel

zot pe fer bann progranm fondamantal ki dir e nou pa oule ki zot pey nou la this is why nou

annan sa breathing space. Donk nou tou nou bezwen

fer sa zefor travay ansanm e fer sir ki nou progranm ekonomik i reste solid. Ler nou komans

repeye dan 5an savedir lafen 2013 nou ava pey li at a rate.

This is the objective.

HON ROY NIBOURETTE Mr Speaker eski Minis i kapab dir avek sa Lasanble akoz sa

anilman det pou ganny fer an 2 faz parey ou’n eksplike, enn an

Zilyet 2009 e dezyenm an Zilyet 2010.

MINISTER DANNY FAURE En tre bon kestyon. Mon krwar sa ki enportan se ki Paris Club in

regarde kot nou sorti. Paris Club wi…

(Interruption) MR SPEAKER Onorab, Onorab the Minister has the floor, Minister. MINISTER DANNY FAURE In bezwen regarde e akoz nou’n annan bann plizyer kontak avek

bann pei zanmi me ler en pei in aret peye nou bezwen revwar e

Paris Club li - e sa ki byen se ki in pran sa desizyon upfront e in

dir ou konbyen i pou efase apre in dir son faz. E son faz se bann conditionality bann kondisyon ki

i met avek akoz i bezwen sa lenformasyon akoz li osi i

accountable avek son bann parlman. Sak sa bann pei i bezwen retourn devan zot

gouvernman e esplik zot gouvernman e se pou se la ki zot

bezwen sa bann safeguards antre zot e nou nou konpran akoz zot bezwen li. Donk zot bezwen ki

Sesel i kontinnyen montre son bon performans, i bezwen

kontinnyen enplimant son bon progranm e i bezwen osi laplikasyon of comparability of treatment avek lezot lenstitisyon e pei ki pa lo Paris Club e osi

prive an sa ki konsern det efasman ki sa bann

lorganziasyon zot bezwen donnen. Zot bezwen reste la atantif e zot pe monitor sa

sitiasyon.

10

HON BERNARD GEORGES Mon kestyon i sansib me mon

demann ou pran li dan konteks ki mon pe demann ou. Dan

okenn sa bann negosiasyon avek Paris Club eski okenn sa bann pei in demande si ou

gouvernman pe anket si in komans ankete lo si okenn larzan

in ganny mal itilize sirtou bann larzan ki nou koz lo la souvan ki deor e ki devret dan lekonomi

Sesel e si zot in propoz koman en kondisyon pou zot rediksyon ki en lanket i ganny fer avek en bi

pou fer retournen si i annan okenn larzan ki’n ganny mal

itilize pou retourn dan lekonomi. MINISTER DANNY FAURE

Mon vwar sa koman en bon kestyon, en kestyon enteresesan

ki merit ganny reponn. Sa size pou al fer lanket dan okenn demars i pa ti lo latab akoz set

en size ki pa egziste pou zot. Fodre nou konnen ki se bann minister finans dan tou sa bann

pei ki nou pe deal avek ki annan lenformasyon, i annan bann

dosye sorti kot fon moneter enternasyonal, zot annan bann dosye bilateral lo Sesel, nou

relasyon ki nou nou’n annan koman en pei endividi avek sak

sa bann pei, se bann dimoun ki annan dosye finans ki reprezant zot pei. Donk sa size pa lo latab,

pa lo latab pou sa bann pei, pa egziste pou Paris Club. Si ti

egziste mon ti ava dir zot ki ti en kondisyonalite.

Nou annan zis 3

kondisyonalite dan bann faz e lekel? premyerman performans

ekonomik ki swiv revi ki fon

moneter enternasyonal i fer lo Sesel, premyerman. Dezyenm

tretman konparab ki Sesel i bezwen fer avek lezot

lorganizasyon, comparability of treatment.

Twazyenm e dernyen

kondisyonalite se good track record. Sa i 3 keksoz ki zot tenir

lo la, e sa i pou sa premye 22.5% efasman ki nou pou gannyen le

premye Zilyet. Prezan le 1 Zilyet 2010 zot pou regard lo sa extended fund facility ki mon ti

vin eksplik Lasanble Nasyonal ki nou anvi antreprann, ki nou anvi

regard sa. Dezyenmman zot anvi regard performans ekonomik swivi par reveiw ki IMF pe fer, e

twazyenmman se good track record. Sa se bann

kondisyonalite ki zot pe tyeke. Si ti annan mon ti pou dir ou, in

annan me mon bezwen etre fran ek zot pou mwan dir zot sa size is a none issue, pa egziste dan

Paris Club e pa ti egziste dan Paris Club.

HON MICHEL MARIE

Mersi Msye Speaker, eski Minis i kapab dir nou Lasanble, ki lefe direk ou reel sa rediksyon 45%

pou annan lo nou lekonomi, vi ki deza nou pa ti pe pey Paris Club?

MINSITER FAURE Mon krwar son lenpakt, lo Sesel i

enn, se sa sinnyal ki nou pe anvoye lo marse enternasyonal.

Ler marse i konnen ki bann gouvernman pe donn Sesel en rediksyon, en det efasman

ekivalan 45, sa pou zot zot lir savedir marse i analize, i vwar

11

sa. Dezyenmman pou zot lenformasyon, Sesel pe pey tou

son bann multi-lateral akoz an tou nou annan en det 57 milyon

nou pe peye, me mon krwar sa ki enportan se lekspektasyon nou pep. I pa vedir ki sa 60milyon i

dan Central Bank, rezerv labank santral in desot 75 milyon. I pa vedir ki sa 70milyon i plis

larzan, i pa vedir sa, i vedir ki nou lo en bon semen, ki zefor i

pey fre, e ki o fir anmezir anmezir ki nou enplimant nou progranm ekonomik ki sitiasyon ekonomik

entern i stablize, keksoz i aranze, nou a kapab vwar plis larzan dan

lekonomi me i pa bann keksoz, imedyat. I osi vedir ki nou pa bezwen adopte okenn keksoz ki

fer nou fer keksoz a’n ekse. Pa akoz zot dir ki nou annan nou en peryod gras 5an ki nou fer bann

keksoz ki nou pa devret fer. Ki vedir ki nou bezwen reste lo

lalinny, ki vedir ki nou bezwen reste disiplinen, ki vedir nou bezwen adopte sa bann

komitman fiskal ki nou pe fer, ki i vedir ki nou bezwen soutenir nou progranm ansanm avek bi ki

nou tou ansanm nou reisi dan sa demars. Mersi.

HON WAVEL RAMKALAWAN Mersi bokou, Mr Speaker.

Bonzour Minis, bonzour tou-l-monn. Mr Speaker eski Minis i

kapab premyerman dir avek nou sa rediksyon ekivalan 70% e sa laranzman ki’n arive avek Paris

Club, ki manyer dan en fason pli direk - parseki la nou pe koz en det, nou’n fini pe komans tir sa

70 pou nou dir nou det i 700 ekek, ki manyer eski sa pou

annan en lenpakt letan nou bezwen pey bann bonds par

egzanp avek Lehman Brothers ki nou, fardo prensipal ki ogmant

nou bann det parski i annan plis ki 300 ekek milyon ladan zis pou Lehman Brothers, sa i mon

premye kestyon, si Lehman Brothers, well bann soz laba i

annan kek laranzman. Dzyenmman eski Minis i kapab

konfirm avek nou Lasanble e avek nou pep dan lalinny kestyon Onorab Michel ki sa

rediksyon 70 milyon dolar, lepep Seselwa limenm i pa pou santi

okenn benefis pandan sa lannen menm si Sesel in ganny sa det ki’n ganny annul, in ganny tire.

Si Minis i kapab konfirm avek nou e donn lepep Seselwa kwa ki

pandan sa 2009 atraver sa zot pou vwar..

MR SPEAKER Onorab ou’n fini fer ou pwen, dan ou kestyon.

MINISTER FAURE

Mersi Msye Speaker e en tre bon kestyon. Mon krwar sa ki enportan se ki si nou pa fer

nanryen apard sa poursantaz ki mon’n dir Lonorab Larue, si nou

pa fer nanryen, ratio det pou GDP i 415% dan lannen 2018, si ou pa ti’n fer nanryen ozordi

lannen prosenn, nou ti bezwen al trouv 89 milyon roupi, lannen

prosenn pou pey det ki nou pe akilmile e lannen 2011, 288 milyon roupi pou nou al pey sa

bullet 5an bann bonds 2011. Me lefe ki Sesel in ganny sa

rediksyon 45% i vedir ki napa

12

okenn lorganizasyon ki ekspekte ki nou pey zot lannen prosenn e

son lannen apre, lo menm term ki ti egziste avan le 15 Avril, ki i

vedir pou Sesel, e ki i vedir pou Seselwa? I vedir ki lefe ki nou’n ganny sa 45% e se sa 45%

lendikasyon ki fini ganny anvoye lo marse ki tim ki pe al negosye avek bann prive, bann bond

holders nou bezwen pe al lo sa term me ennfwa Msye Speaker,

akoz sa i bann eleman stratezik akoz mon krwar i enportan ki

zot konsyan negosye avek prive, i pa parey negosye avek gouvernman. La ozordi prive pe

regarde kwa ki nou dir, kwa ki nou ekrir. Me sa ki mon ti a kontan zot annan konfyans se ki

nou annan en baz, sa baz ki’n ganny donnen se sa 45% ki pou

permet Sesel negosye avek prive e osi bann lenstitisyon ki pa dan Paris Club avek bi pous sa

bann repeyman e avek bi osi prouv en efasman bann det.

Ozordi nou, nou pe dir si nou kapab servi sa eleman 45% ki nou’n gannyen avek Paris

Club. Nou pou reisi si tou keksoz i marse, si nou’n tir 70 milyon

avek zis Paris Club, nou pe rod apepre en 200 a 250 milyon efase

avek bann prive, avek bann pei ki non-Paris Club, ki alafen di zour i a fer ki an total nou annan

en det ki’n ganny efase ant 30% a 40% total. Ok e ki i vedir, i

vedir ki lannen prosenn ek son lannen apre kot si nou pa ti’n fer nanryen, avek tou zefor ki ou

kapab fer, tou bann keksoz ki nou pe fer anplis, si nou pa ti’n

takle lannen prosenn e lannen

apre nou ti pou dan bann peryod, bann moman pli, pli

difisil avek peyman det. Donk vwala lafason ki mon kapab

eksplike. Mersi. HON DE COMMARMOND

Mersi Msye Speaker, bonzour minis, bonzour toulmonn. Msye Speaker, kestyon i ase senp.

Eski Minis i kapab pou benefis nou pep, nou piblik i kapab donn

nou en detay apre sa negosiasyon ek Paris Club ek bann rediksyon ki nou’n

gannyen, i kapab donn nou en breakdown nou external debt ozordi. Konmsi kwa ki nou drwa avan ti 850milyon, la in ganny rediksyon tan, i reste tan

bilateral tan, prive tan komersyal tan. E eski nou pou pret ankor

larzan avek labank komersyal par egzanp Lehman Brothers, Tokyo Mitsubishi etc a lavenir.

mersi.

MINSITER FAURE Msye Speaker mon krwar break down ki nou kapab donnen la

ozordi se milti-lateral parey mon pe dir, i 57 milyon e milti-lateral i

konpri labank lafrik pou devlopman BADEA esideswit. Sa pe ganny peye sa, sa pe ganny

peye me nou drwa 57, me nou peye sa, napa problenm e

Paris Club pa tous milti-lateral son prensip i pa - menm IMF letan i prêt larzan pa pou touse,

menm World Bank ler i vini i pa pou touse. Prezan mon’n fini

donn lenformasyon lo det bilateral bann pei, me aprezan nou pa kapab donn break down

13

akoz sa set en lagreman kolektif e sak sa bann pei, i annan zot

prop currency, e la nou pe al retourn kot sak bann pei pou

sinny bann lagreman pei a pei prenan kont sa bann gran prensip. Pou zot lenformasyon

par egzanp en pei parey Zapon son sistenm pa permet li donn

efasman det upfront. I pa fer sa li, me li ki’n dir ki in endik avek son bann lezot partener dan Paris

Club, li i pou pous det Sesel for the next 50 years avek en grace

period of 16 avek bi ki i ganny menm lobzektif akoz son sistenm

i diferan e bann pei i bezwen aksepkte sa. Me at the end of the day zot pe regard ki lobzektif final. Prezan la kot tim Finans i bezwen pei a pei al regard

lenplikasyon met sa bann gran prensip an pratik e then seal the

deal pei a pei. Apre i annan serten pei,

par egzanp Lafrans, ler ou regard, mon pe donn en legzanp pou nou kapab konpran, ler ou

regard Lafrans, Lafrans li koman en gouvernman nou napa tro bokou det avek Lafrans koman

en gouvenrman li, i zis 8milyon. Me selman bann lazans an

Frans, bann lazans finansyel ki’n donn larzan Sesel e ki nou’n annan blokaz, nou pa kapab

peye se gouvernman ki bezwen pran tou bann det e tou sa bann

det i 54 milyon. Akoz finalman labank devlopman in arete peye li, e ler in arete peye i vin kot

minister finans, ler sa bann lorganizasyon finansyel in arete ganny larzan avek DBS i annan

blokaz, kot zot ale? Zot al kot

Trezor, Departman Trezor Lafrans, e Lafrans in bezwen

pran sa bann det. Se pou se la ki sak pei i diferan e se pou se la ki

ler tim finans i al kot sa bann pei i bezwen diskite me zot bezwen swiv lenplimantasyon. Se pou se

la Msye Speaker ki mon pa kapab ozordi donn breakdown

pei a pei, mon kapab senpleman donn gran.

Prezan pou lezot

gouvernman ki pa dann Paris Club par egzanp ou annan

Alzeri, Lasin, Lenn La Malezi, tou sa la son total i 115.7 milyon dolar e la plipar sa bann pei nou

annan bon relasyon avek zot e la kot nou bezwen pe antre an

negosiasyon avek zot departman, aprezan relasyon Foreign Affairs i bezwen antre an kontak avek lo

nivo relasyon diplomatik. Nou nou komans diskit avek zot lo

nivo minister finans pou eksplik sa bann detay. Apre nou annan tou bann lezot labank, tou bann

commercial entities ensideswit, i 120.3 milyon, tou bann labank,

sa i an dolar, i 120.3 apre nou met tou the bulk bann bond prive, 315.4 milyon dolar, ki fer

ou en total 760 milyon dolar.

MR SPEAKER Nou’n ariv a lafen bann kestyon lo sa statement fer par Minis

Finans. Nou ava pran dezyenm size lo nou progranm e sa se,

Supplementary Appropriation Bill, mon a ganny en motion for second reading.

14

HON MARIE-LOUISE POTTER Msye Speaker mon move ki

Supplementary Appropriation Bill 2009 i ganny lir en dezyenm fwa.

MR SPEAKER Okenn ki segonde?

HON ANDRE POOL

Msye Speaker mon segonde. MR SPEAKER

Mon ava demann Minis pou entrodwir son Bill MINISTER DANNY FAURE Msye Speaker, mon ti a kontan

premyerman remersye tou nou bann manm e Lasanble Nasyonal

pou zot debat lo sa mosyon, lo sa rezolisyon e mon’n ganny lenformasyon lo serten keksoz ki

Lasanble ti a kontan ki nou fer a lavenir.

Premye rekomandasyon zot

swete ki avan ki sa mosyon i ganny mete avek Lasanble

Nasyonal ki komite ki ansarz Finans i ganny sans diskit avek Minister Finans, mon pa vwar

okenn problenm avek sa e nou ava fer li napa okenn problenm

avek sa. Dezyenmman in annan

bann kestyon lo contingency mon

kwar tin ganny eksplike ki mon ti a kontan enformen ki Lasanble

Nasyonal ti pran en vot lo contingency. E ler Lasanble Nasyonal ti pran en vot lo

contingency zot ti pran li an konesans ki sa larzan i pou

selman dan bann moman ekstraordiner, i ganny ede avek bann lenstitisyon finansyel e sa

larzan pa ganny servi pou okenn keksoz. Donk i en contingency

ki’n ganny mete la e par egzanp tou resaman avek HFC nou’n

servi en pe sa larzan pou kapab ed HFC.

Lot pwen ki’n ganny met

devan monn ganny enformen par Leader of Government Business ti

kestyon reveni ki mon krwar set en bon kestyon, en bon demann mon ti a kontan enform nou

Lasanble Nasyonal ki an linny avek reveni pou premye 3 mwan,

savedir depi Janvier, Fevrier, Mars, nou on target malgre ki gouvernman in pran desizyon

pou aboli GST lo serten keksoz, ki fer nou perdi reveni, e anmenmtan osi gouvernman in

entrodwir en nouvo lenstriman GST lo bann Casino. me an

zeneral gouvernman i on target avek reveni, ok an sa ki konsern expenditure, zeneralman an sa

ki konsern expenditure tou bann departman nou annan sa displin

fiskal, i annan serten ki nou pe travay pre avek zot e sa mon a

ganny sans diskit avek komite finans ler nou rankontre byento lo serten bann detay.

Nou fiscal outcome pou sa premeye trwa mwan savedir la

nou pe koz lo primary balans nou ti pe forecast en target 3% pou

first 3 months e bann zofisye ki kontrol bidze gouvernman nou’n deza depas sa 3% savedir ler

nou regard fiscal outcome nou regad nou reveni nou anlinny.

Now, kestyon Supplementary Appropriation in ganny mete

devan Lasanble Nasyonal pou nou respekte lagreman ki nou’n

15

annan ansanm, se ki bann minister ki bezwen larzan pou

depanse pou serten keksoz menm si nou annan reveni,

menm si nou pe fer byen nou bezwen approval National Assembly. E se pou se la ki

nou’n vin devan Lasanble Nasyonal pou nou demann

aprouvasyon en sonm 28,450,081 roupi. Akoz i sa larzan ki nou bezwen pou ki nou

a donn bann minister pou zot fer zot depans baze lo sa larzan ki

nou pe aprouve. Donk Msye Speaker mon konnen i annan kantite diskisyon lo la e mon ti a

rekomande ki Lasanble i donn son aprouvasyon lo sa Bill ki

devan nou. Mersi Msye Speaker. MR SPEAKER

Deba i ouver, selman mon oule fer Lasanble rapel ki nou’n annan bann deba ase enportan

lo la. Mon pa konnen si zot oule re-ouver deba si i annan okenn

leklersisman. Si non Minis ou a pran en right of reply, personnn pa oule entervenir. Nou ava pran

en vot. Bann ki an faver? Okenn ki kont? Mon ava ganny en

formal second reading. CLERK

A Bill of an Act to provide for the purposes of a Supplementary estimate approved by the National Assembly.

MR SPEAKER Mon krwar nou kapab sot committee stage, mon ava ganny

en mosyon.

HON POTTER Myse Speaker anba 88(1) mon

move ki nou sispann order 60 to 65, anvi ki napa nesesite pou

nou al dan committee stage.

MR SPEAKER Okenn ki segonde?

HON ANDRE POOL Msye Speaker mon segonde.

MR SPEAKER Nou pran en vot lo la, tou bann

ki an faver pou sot committee stage, okenn ki kont? Personn

pa kont, mon a ganny en motion for third reading.

HON POTTER Msye Speaker mon move ki

Supplementary Appropriation Bill 2009 i ganny lir en twazyenm

fwa. HON ANDRE POOL

Seconded Mr Speaker.

MR SPEAKER Tou bann ki an faver? Okenn ki kont? Mon a ganny en formal third reading.

CLERK This Act may be cited as the Supplementary Appropriation Act

2009.

MR SPEAKER Bill in pase. Mon ava remersye Minis pou letan ki in pase ek nou

bomaten, e nou ava osi eskiz li parmi nou.

I reste nou 15 minit. Nou ava pran premye mosyon, ki lo

16

Order Paper e sa se apwentman Msye Ernest Quatre koman

Komisyoner Lapolis. Onorab Potter 15 minit pou ase?

HON MARIE-LOUISE POTTER Wi, Mersi Msye Speaker. Msye

Speaker mon mosyon pe demann nou Lasanble pou pas en

rezolisyon pou aprouv lapwentman Msye Ernest Mathew Quartre koman

Komisyoner Lapolis a’n akor avek lartik 160 nou konstitisyon.

Msye Speaker lapwentman

Msye Quartre, i vin a en moman kot lapolis pe pas atraver en

transformasyon profon ki annan pou bi donn sa lafors en nouvo direksyon e donn lepep Seselwa

en nouvo lespwar dan nou lapolis. Depi ki in asim

responsablite koman Komisyoner par enterim, Msye Quartre in komans met anmars plizyer

nouvo linisyatif avek led e lekspertiz etranze parmi lekel nou vwar premyerman

letablisman en Police Internal Affairs Unit, ki annan pou bi

promot en o standar etik e entegrite dan lafors lapolis ki a

anretour permet sa lafors reganny konfyans piblik ki endispansab dan lakonplisman

son misyon pou prevenir e konbat krim dan nou pei.

Dezyenmman nou’n vwar

letablisman en Crime Response Unit ki kapab reazir pli vit dan

bann ka kot i neseser e donn sipor neseser piblik e lezot lazans

ki pe ede kombat krim enkli lalit kont drog.

Twazyenmman nou’n vwar lentablisman en Community

Policing Unit, ki pe ganny reorganize avek resours e

lekspertiz neseser. Katriyenmman ; en

sistenm bit ek patrol dan

viktorya pou kapab ranforsi vizibilite lapolis avek bi dekouraz

delenkans e vol dan lavil Viktorya. Senkyenmman ; reorganizasyon

striktir rezyonal avek lantrennman neseser avek bi pou

donn plis lotonomi e promouvwar plis accountability lo nivo bann rezyon.

Msye Speaker, en letid pe osi an se moman ganny

antreprann pou etablir en rank structure ki a’n akor avek groser

lafors lapolis Sesel e sa pou swiv par letablisman en sistenm performance evaluation ki pou

ankouraz devlopman personnel bann polisye e determin fitir

promosyon ki pou baze strikteman lo performans e merit.

Nouvo Linisyativ pe osi

ganny antreprann pou restriktir SSU e moderniz seksyon lapolis lo airport e lo port an akor avek

bann pratik moderne enternasyonal.

Sa nouvo plan ki Msye Quartre i oule enplimante dan lafors lapolis i laprev son

determinasyon pou anmenn en renesans dan lapolis Sesel. Sa

lafors ki in servi e reste lwayal anver pandan 43 an son karyer malgre tou bann defi ki nou tou

nou konnen lapolis in rankontre dan son parkour. En karyer ki’n

permet li grandi e akimil

17

konesans e leksperyans atraver bann diferan ran ki in okipe depi

Kaporal an 1966 kan i ti zwenn lapolis a laz 18an ziska son

lapwentman resan koman Komisyoner par Prezidan Larepiblik ki mon pe demann

nou Lasanble pou konfirmen avek sa mosyon. Avek sa msye Speaker I beg to move. Mersi.

MR SPEAKER

Okenn ki segonn mosyon? HON MITCY LARUE

Mon segonde.

MR SPEAKER Deba i ouver pou nenport entervenan ki ti a kontan dir de

mo.

HON MITCY LARUE Mon ti a kontan dir de mo.

Msye Speaker, mon pou

donn sipor mosyon devan nou, pou aprouv lapwentman Msye Ernest Quartre, koman

komisyoner lapolis. Mon konvenki ki i pou fer en bon

travay espesyalman la ki lapolis pe antreprann en reform mazer pou kapab anmenn en servis pli

profesyonnel, re-etabli konfyans lepep dan sa lafors, osi relev stati sa lafors ki tre ba ozordi.

Mon konvenki ki nouvo Komisyoner pou fer en bon

travay avek nou siport pli enportan ki tou sa 40 lannen travay e leksperyans ki in akimile

dan sa lafors. Ensi ki bann formasyon ki in fer a letranze

pou ed li pou pli byen enplimant sa reform. Mon osi apresye son personnalite senp e humble sa i

osi kriter enportan pou kalifye son promosyon.

Msye Speaker koman mon lo sa size mon ti a kontan osi

profit sa lokazyon pou kondann severman sa lensidan fiziyad ki ti arive le 11 Avril Cote d’Or kot en

fiy etranze ti ganny blese dan son lanmen. Sa lensidan mon krwar in arive par neglizans e mank

disiplin e responsabilite nou zofisye. Mon profite pou anmenn

mon sipor pou sa fanmir ensi ki met sa lotel Msye Payet ki en tel lensidan i a kapab anmenn en

move repitasyon lo son lotel. I domaz e malere ki sa in arive

komisyoner i bezwen fer en bon envestigasyon e pran aksyon sever ek sa bann zofisye.

En tel lensidan pa devret zanmen arive ankor. Dan lepase nou’n tro les serten zofisye abiz

zot pouvwar espesyalman lo Praslin e okenn aksyon pa’n

ganny pran kont zot. En tel lensidan i tarnish repitasyon sa lafors e limaz nou pei i kapab

katastrofik pou nou lendistri ki ozordi i tre frazil. Mon demann

Komisyoner ki lapolis i fer son travay avek disiplin, respe e responsabilite anba son

direksyon. Si zot anvi ganny respe fodre montre respe, si zot anvi elev zot stati fodre zot travay

avek profesyonalizm. Mon sipliy Komisyoner pou asire ki bann

aksyon parey pa zanmen e zanmen repete me anmenmtan tou bann form krim i bezwen

ganny deal avek dan en fason profesyonnel. So mon siport sa

mosyon. Mersi.

18

MR SPEAKER Onorab Carpin ou pou plis ki 5

minit, non, ok.

HON JANE CARPIN Msye Speaker permet mwan pou komans mon lentervansyon dan

sa fason. Mwan koman en viktim lensidan le 3 Oktob ki’n sibir rezilta defayans dan sistenm

lapolis, mon santi ki mon pa devret mank sa loportinite pou

koz lo sa mosyon ki la devan nou.

Travay en komisyoner

lapolis i esansyel, akoz i ede promot bann valer enportan dan

tou sosyete demokratik tel ki respe pou lalwa lademokrasi e pou dignite imen. Dan sa

konteks mon swete ki lapwentman Msye Quartre koman Komisyoner Lapolis i ava

en pa dan sa direksyon kot i a kree sa lafors lapolis ki

profesyonnel e ki demontre sa kalite travay lo sa nivo ki a ede protez e plitar promot respe e

demokarsi. Enn bann rekomandasyon

enportan pou en dimoun kalifye

koman en kandida pou vin komisyoner lapolis se bon

leksperyans dan sa ki nou apel civilian policing. Sa i vedir community based policing. E

mon satisfe ki mon vwar sa dan CV Msye Quatre, parkont avek

tou respe ki mon annan pou Msye Quatre mon osi santi ki i

annan serten kalite ki manke pou ed li desarz son fonksyon a lekspektasyon popilasyon. Mon

swete ki i ava akimil plis leksperyans ofir e amezir ki i desarz son responsablite.

En lot pti konsern pou mwan se son larz mon ti a

voudre vwar en komisyoner ki ti a pli zenn me i domaz i pa le ka.

Dan sa lalinny mon oule ki zot konpran mwan byen, mon pa pe diskrimin laz Msye Quatre me

pirman en swe lo mon kote pou ki i annan kontinite dan sa servis pou sa prosen 5 an oubyen 10an.

Msye Speaker menm ki mon pa pou vot an faver sa

mosyon mon pou toudmenm swet Msye Quatre bonn sans dan sa nouvo lapwentman e

senserman demann li pou desarz son responsabilite

profesyonalman pou ki Sesel koman en pei, i a benefisye avek en lapolis ki zwenn

lekspektasyon son pep. Akoz se sa ki nou bezwen. Mersi.

MR SPEAKER Mon krwar Onorab Prea ou pou

plis ki en minit definitivman. So meeting adjourn ziska 11er.

(break)

MR SPEAKER Nou ava kontinyen avek deba lo apwentman Komisyoner Lapolis.

Onorab Prea. HON NICHOLAS PREA

Mr Speaker, mosyon ki devan nou bomaten pe demann

apwentman en nouvo Komisyoner Lapolis. Mon pozisyon lo la i tre kler e mon fer

li sorti davans. Mon pa pou zis pa vote, mon pou vot kont.

Mon pou vot kont akoz, mon krwar Sesel dan sa moman ki i pe pas ladan i merit better e

19

nou pep deor ki’n met nou la koman bann reprezantan i

deserve better. Rezon mon pe dir sa Msye Speaker, i montre

klerman ki nou ki la dan sa lasanble, dan sa bann dernyen detrwa lannen nou’n vini avek

serten apwentman ki’n vin devan nou Lasanble, nou’n vini nou’n

fer bann zoli diskour, nou’n ponpe, nou’n isi, nou’n laba, apre nou’n vwar sa bann apwentman

pa’n vreman aport fri. Sa bann dimoun pa’n vreman pran sa responsabilite ki nou Lasanble in

donn zot serye. E anmenmtan pandan ki

moman lapwentman nou pe ponpe e ler sa dimoun i fail sa ki ti ponpe i bos plat, i pa dir

nanryen, i pa fer okenn komanter. Nou pep i deserve

better e mwan, les listwar ziz mwan parey listwar pou ziz zot

desizyon ki zot pou pran ankor enn fwa ozordi. Mon napa nanryen kont personalite Msye

Quatre, mon napa nanryen kont personalite okenn dimoun e i mon prensip toultan dan sa

Lasanble ki zanmen mon vin nonm non en dimoun, oubyen

atak en dimoun personnelman. Mon pe fer en lentervansyon lo rezilta mon bann koze ki mon’n

koze avek en kous popilasyon, avek plizyer zofisye osi nou

lafors lapolis ki ozordi mon fer en tel entervansyon.

Mr Speaker sa lannen nou

pou selebre 33an nou lendepandans, 33 an nou lendepandans ki vreman i pa

1an, i pa 2 zan ki ozordi nou vwar leta ki nou lafors ki sipoze

mentenir e ranforsi lalwa dan

nou pei, dan en tel leta, nou lafors ki pandan plizyer lannen i

vreman i napa en gidans, i napa en direksyon akoz nou’n perdi

petet, mon pa konnen, lotorite nou menm, nou’n perdi sa sans pou donn sa lafors son rol, son

vre pozisyon dan nou sosyete pou li kapab devlope ansanm avek nou sosyete. Nou pa’n fer

sa. Ler mon regard sa CV ki

devan nou, nou vwar ankor mankman lankadreman nou bann zofisye, mankman

profesyonaliz dan nou lafors e parey mon pe dir les listwar ziz

mwan, mon bezwen fer en desizyon koumsa ozordi akoz mon pa krwar nou pe fer nou pei

dibyen. Ler mon koz lo leta lafors nou lapolis ozordi, mon bezwen koz enn pti pe lo leta

akoz Msye Quatre in la pandan plizyer lannen koman asistan

Komisyoner, in la avan sa dan bann pos vreman responsab, me eski in servi son lotorite pou

eseye pou fer keksoz marse? Nou’n vwar tou dernyenman, lo kote zidisyer par egzanp, kot

ozordi nou annan nou en Sef Ziz ki pandan plizyer lannen i osi in

la avek lot Sef Ziz ki ti la avan. Zot repet zoli zoli speech sak fwa louvertir, tou keksoz apre i tonm

koumsa menm e ozordi in vin sef ziz tou keksoz i reste parey

malgre pa tro lontan, detrwa mwan pase i ti fer en zoli..

MR SPEAKER Onorab order 39, nou lo

Komisyoner Lapolis. Si oule kestyonn karakter Sef Ziz, ou anmenn en mosyon.

20

HON NICHOLAS PREA

Mon pe zis fer en konparezon, mon pa’n mosyonn non.

Vwala osi Mr Speaker, leta nou Lapolis e ozordi i annan en sans ankour devan nou kot mwan

krwar nou kapab debat avek en bi ki nou kapab anmenn en keksoz ki pli meyer pou nou pei.

Parey mon dir sa apwentman ozordi nou’n vwar sa

Msye dan bann diferan responsabilite me eski vreman mon kestyonn sa, in kapab

desarz son bann responsabilite dan tou son profesyonalizm. Mr

Speaker mon dir sa, anmenmtan la ki mon pou sit de lensidan, de legzanp ki pandan son Acting

Commissioner la in arive pandan son letan avek lafors ki anba son

responsabilite e ki mon santi petet in ganny lord sorti kot li.

Premye legzanp merkredi

pase, Bel Ombre dan mon distrik, kot en group zofisye

lapolis in rantre dan en lakour, in zis storm en lakour, premyerman zot in refize

idantifye zot lekor, finalman enn in zis montre en badge vitman,

vitman ki sa bann dimoun pa’n remarke. Ler sa bann dimoun in refiz zot akse, en bonn onm par

lao 70ans, en zofisye i vini i spray tear gas right there, pa menm 5

met dan son lizye. Eski ozordi anba Acting Commissioner nou pe

vwar zofisye lafors pe travay koumsa, demen nou pou vwar Acting Commissioner pou vin en

Commissioner, ki manyer nou lafors pou travay? Koman nou

lafors pou travay?

Mon pa pe dir - petet sa mon pa konnen vreman ki sa

msye in fer, me selman i ti pe sey defann son property, i ti annan

tou drwa akoz i pa konnen. Konmela i annan pti menn ki rantre dan loto lwe, i rantre kot

ou, i kapab met ou otaz. E i vol or whatever i fer. E se sa

lenpresyon ki sa fanmir in gannyen, en group pti menn dan en loto lwe. E sa parey mon pe

dir in arive Merkredi pase Bel Ombre.

Dezyenm lensidan pa tro lontan i annan en zofisye lapolis ki pandan plizyer letan in enplike

dan serten act kont en letablisman touristik ki vreman,

vreman serye, spesyalman knowing ki menm plizyer viziter in idantifye li and zot konnen

pou dir i en zofisye lapolis, finalman boner sa lannen i ti pe

fer en tel act kot en letablisman touristik, i ti pe kase, i ti pe

break in e vole, dimoun in tay ek li, lapolis ki ti pe patrole aparaman in aret li e zot in

dekouver poudir ou en zofisye lapolis e vwala ki ou pe fer.

Sitiasyon in ganny met devan sa ki responsab ozordi dan nou lapolis. Aksyon disipliner in

ganny pran, in ganny tire dan lafors lapolis. Ti sipoze annan case ankour, ozordi respons ki

nou pe gannyen, mon’n fek gannyen semenn pase no case to

answer, napa case ankour. Acting Commissioner pa kapab

donn en respons lo la, si lord in sorti kot li, si lord in sorti pli o

dan lotorite dan pei. Vwala bann sitiasyon ki mwan mon santi si

21

nou anvi met lord dan nou pei nou bezwen aranze.

Mwan mon anvi vwar en pei kot lalwa i renye, be it demen mwan

mon fer en fot, mon bezwen account pour mon fot. Mon pa anvi vwar kot i annan 2 lalwa

dan pei, kot enn i ganny pini, lot i oke petet akoz i annan serten

koneksyon and so on. Mr Speaker parey mon’n

dir i malere ozordi sitiasyon ki nou vwar nou lafors ladan. I malere osi tou ki parfwa nou

tann dimoun dir be nou napa en gran swa. Ozordi petet nou ti devret annan 4, 5 dimoun ki nou

ti kapab pick from there, the right person, the best person for the job. Unfortunately kimannyer sistenm in degrade, lafors lapolis

in degrade, nou nepli annan en swa, nou nepli annan the right person for the right job. Vwala

sitiasyon ki devan nou ozordi. Mr Speaker mon pa pou al

pli lwen ki sa, mon krwar mon’n fer mon pwen sorti. Mon repete ankor, mon napa nanryen kont

fanmiy Msye Quatre, kont Msye Quatre limenm me mon pa santi

ki sa desizyon pou apwent li koman nouvo Komisyoner i pou fer Sesel e lepep Seselwa dibyen.

Mersi Mr Speaker. HON SANDY ARISSOL

Mr Speaker mersi. Bomaten nou’n tann Minis Finans dir

poudir Lasanble Nasyonal pe fer en bon louvraz e nou devret kontinny lo menm lalinny e

dimoun deor i devret met konfyans ek nou pou donn nou

sa sipor pou louvraz ki nou pe

fer. E ler nou regard lapolis i en lot lenstitisyon dan nou pei kot

dimoun i kontan met konfyans ladan, kot dimoun i depan bokou

lo zot me selman parler i vin koman en fars. Akoz mon dir i vin koman en fars Mr Speaker,

pou konesans ki mon annan mwan mon rapel ti annan Msye Camille ki ti Komisyoner Lapolis,

letan mwan mon komans ganny konesans bann komisyoner

lapolis, parey zot konnen mon pa tonm dan tim trwazyenm az. Apre ti vin Msye Raymond

Louise, ti vin Msye Andre Kilindo, i vin Msye Waye-Hive, la

prezan nou annan Msye Quatre. Parey Onorab Prea in dir avek tou respe ki mon annan pou

Msye Quatre, i en papa i a pe travay pou sonny son fanmiy e i osi pe fer son kontribisyon pou

Sesel, mon napa okenn problenm avek sa.

Mon problenm i vin letan nou apwent en dimoun nou met li la, paregzanp zot pe mazin

apwent Msye Quatre koman Komisyoner lapolis, nou donn li en responsabilite, apre se en lot

dimoun ki bezwen telefonn li pou dir li ki direksyon i pou pran, ki

kalite desizyon i pou fer, ki kalite lord i pou donnen, lekel ki pou donn laprouvasyon pou fer tel

keksoz, lekel ki pou dir non, oubyen lekel ki poudir wi. La ki

fer mwan apel li en fars. Mon rapel ler Msye Kilindo ti vini, i ti promet ki pou annan

GPS dan tou bann transpor lapolis pour nou konnen ki zot mouvman, ki zot pe fer, kot zot

pe ale, akoz ti annan en rapor poudir lapolis pe fer pirat dan

22

transpor leta ki nou apel bann transpor gard. E ozordi Msye

Kilindo in kite koman Komisyoner Lapolis, mon pa

konnen bann gard ki la si zot kapab dir nou si i annan en sistenm GPS dan bann transpor

lapolis ki ti ganny promet par Komisyoner Kilindo.

MR SPEAKER Gard pa pran par dan deba.

HON ARISSOL Oke. Msye Waye-Hive koman

Komisyoner Lapolis ki ti pas atraver sa lasanble, Msye Waye

ti pou deal avek tou bann rasanbleman ilegal ki ganny fer dan pei. Ozordi Msye Quatre in

ganny anmennen dan Lasanble Nasyonal pou diskit lo la e

Onorab Larue in fer nou rapel bomaten poudir sa sete pou lev nivo lapolis, lev nivo kondisyon

bann travayer, lev nivo kordgard limenm. Sa ki mon anvi rapel Onorab Larue se ki tou bann

Komisyoner ki ti pas la dan sa lasanble ki ti ganny aprouve par

zot sete pou lev nivo. Oli sa nivo ki’n ganny leve ozordi? Mon ti a kontan koz enkou lo la.

Pandan sa 3 dernyen Komisyoner ki’n pase, Msye Kilindo, Msye Waye-Hive e la

Msye Quatre, ki bann nivo ki’n leve lo kote lapolis? Ozordi plis

drog in antre dan nou pei, i annan plis ki 100 kalite drog ki annan ozordi, en lepok sel drog

ki ti annan Sesel se rasin, bann lapay, ozordi napa lapay, i annan

lapoud. Sa bann Komisyoner ti pou lev nivo. Ozordi nivo drog in lev pli o ki bann Komisyoner

lapolis ki’n ganny elekte dan sa Lasanble.

Vol lo nou pei. Ozordi tou dimoun i konplent vol. Dan

meeting konsiltasyon Cascade lo televizyon a plizyer repriz dimoun in leve e in met a latansyon Msye

Prezidan poudir vol i en keksoz ki alarman dan nou pei, me

dezapwentman sete ki lapolis pe fer, oli lapolis dan sa bann letan, eski zot annan ase lekipman pou

travay avek, eski zot kondisyon travay ler nou met en nouvo Komisyoner lapolis, eski zot

kondisyon travay i sanze? Zot letan travay eski i ganny get

ladan parey nou dir oubyen zot pe travay an plis ki lezot dimoun, eski zot over time i ganny peye,

eski zot uniform i demann sanze, eski transpor zot annan. Oubyen

letan ou telefonn kord gard i dir ek ou ‘mon annan zis mon tousel dan kord gard, mon pou bezwen

esper lasistans sorti kot SSU pou vin asiste ou’, parey sa madanm

ti fer sorti dan meeting konsiltasyon Anse Etoile. Eski letan nou sanz komisyoner

lapolis eski tousala i enkli dan son package, eski sanmenm sa

nivo ki pou leve si nou met Msye Quatre la konparezon.

Mr Speaker ozordi nou kapab met Msye Quatre, demen nou kapab metMsye Arissol, nou

kapab met Msye Herminie pou mwan i pa fer okenn endiferans. Mwan mon problenm se sa

dimoun ki ganny mete la koman komisyoner lapolis i bezwen fer

son louvraz byen, endepandaman, san okenn enterferans akoz apre nou pou

23

aprann lo televizyon poudir son resignation in ganny aksepte

avek bokou regre e mon pa ti a kontan si i arive avek Msye

Quatre. Parey Onorab Jane in dir,

Msye Quatre i annan 60an e dan

ankor 3an mon krwar i pou ganny 63an i tonm parey leres

dimoun Sesel ki letan ou ganny 63an ou bezwen pran ou retret e ou asize ou vey ou pti zanfan, ou

manz ou larzan pansyon ki dir viv ere e ou enjoy ou dernyen pti

sours ki ou annan, e ou viv ou lavi byen, san okenn traka, san okenn presyon. Si nou pou met

en komisyoner la ozordi ki annan 60an e apre 3an nou bezwen retir li e re-anmenn dan lasanble pou

re-vot lo en lot mon krwar sa osi i en pwen konsiderasyon ki nou

bezwen mazin lo la. Mr Speaker lenterferans

dan louvraz i fer mwan mazin en

legzanp kot letan Msye Waye-Hive ti la, Komisyoner, en

dimoun ki nou’n travay avek koman en parti politik, kot pandan plizyer repriz nou’n

bezwen demann li permisyon pou fer serten aktivite parey lalwa i demande. I fer mwan mazin en

aktivite kot nou nou ti demann permisyon Msye Waye Hive pou

fer serten aktivite Beau Vallon kot i ti rann nou nou larepons, fantastik anvoy nou let tou zafer i

oke, permission granted, nou nou ti komans demars, rod nou bann

lekipman, komans mont nou stall, komans fer enpe depans, fer enpe demars, kot nou aktivite

ti fer Dimans apremidi.

Sanmdi bomaten Msye Waye-Hive i call Leader parti

Msye Ramkalawan e i fer li konnen poudir sa desizyon ki i ti

pran detrwa semenn avan in ganny revoked e nou pa pou kapab fer sa aktivite, i pa ti donn

nou okenn rezon kler, senpleman mon mazinen in ganny en kout

telefonn, ouswa in ganny en let, swa in ganny direktiv poudir sa desizyon ki ou’n donnen 3

semenn pase pa pou kapab fer li ankor e fer sa bann dimoun

okouran poudir sa aktivite ki pe fer laba pou bezwen cancel, san prenan kont nou depans, san

prenan kont nou demars ki nou ti’n fer e nou pa’n zanmen ganny

rann nou larzan menm si an negosiasyon nou ti fer enpe demars pou nou vin kot li pou

sey gete kimanyer i kapab ed nou prenan kont ki nou ti annan son let ki ti donn nou permisyon e se

sa ki ti fer nou komans fer nou demars e tousala in fini

koumsanmenm. Mon problenm i vin la Mr

Speaker, eski nou pou met en

dimoun la apre finalman li i pou zis la parey sa ki ansarz prizon

Montagne Posée me apre par anba li i annan en konsiltan ki pou konsey tou zafer e li sa

dimoun ki ansarz i pa konnen poudir i annan en konsiltan ki travay par anba li ki pe donn

lezot direktiv selman ler i montre lo televizyon se li sa dimoun ki pe

run the show, parske camera i focus zis lo li me pa sa dimoun ki

ansarz prizon e mon pa oule ki sa i ariv ankor avek komisyoner

24

lapolis ki nou pe pas dan Lasanble ozordi.

En lensidan ki mon’n tann koz lo la se lensidan Praslin kot

en pti fiy in ganny blese, ti pase lo media, mon’n tann Onorab Larue koz lo la vi ki i tonm dan

son distrik, i tonm Praslin e finalman lo televizyon in dir nou ki lanket pe kontinnyen. Me ler

mwan mon aprann pou dir sa dimoun ki’n fer sa lensidan i deor

pe travay li e i ankor pe fer sa ki i abitye fer, i deor li. Lensidan in arive, sa fiy mon krwar in met 8

pwen zegwir e deplis i en etranze e sa dimoun i ankor deor. Eski

tousala ki fason ki ganny deal avek? Eski Komisyoner Lapolis ki vin la eski i pou kontinnyen fer

sir ki sa dimoun i ganny sispann ziska case i fini, sa bann

lensidan i fini ganny deal avek apre sa dimoun i a ganny dir si pou tournen, si i ganny aksepte

oubyen non? Oubyen senpleman sa lensidan in fini, media in koz

lo la, dimoun in bliye e li i deor life goes on. Eski koumsa ki nou viv? Eski koumsa ki keksoz pou

kontinnyen ale pandan sa dernyen 5an?

Mon’n tann Onorab Prea ki’n koz lensidan ki’n pas dan son distrik, pou mwan osi lannen

pase St Louis gard ti antre kot en fanmiy dan Semen Serret, 10er

diswar, kas laport, montre tou dimoun fizi anba nennen, ti annan en lisyen deor pe zape li i

ti annan pou li osi tou li. Gard ti rod en mayos son groser donn li son zafer deor. Ki zot ti pe vin

rode? Drog. Konmsi i annan de fwa annou serye letan nou pe koz

donn konfyans nou lapolis, se

bann zofisye, se an zeneral se striktir.

Mon kestyon prezan ki mon demande, se eski letan nou

met en nouvo Komisyoner Lapolis eski tousala i ganny regarde, tousala i ganny gete,

tousala i ganny met an konsiderasyon oubyen senpleman enn in demisyonnen

alor Prezidan oubyen gouvernman i nomin enn alor

nou bezwen aksepte san prenan kont sa bann kalite kondisyon.

Mr Speaker tousala pou

mwan i met mwan dan bokou dout e lo desizyon Msye Quatre

Mr Speaker mon pou abstain e mon pa pe vote lo la. Mersi.

HON BERNARD GEORGES Mr Speaker i annan en keksoz ki

mwan mon kontan avek sa propozisyon apwentman Msye Quatre e sa se ki sa fwasi

Prezidan in swazir en dimoun ki sorti dan lafors e ki’n fer son karyer dan lafors pou li vin

Komisyoner. Ler lapwentman Msye

Waye Hive ti vin isi devan sa Lasanble nou lo sa kote latab nou ti dir, napa nanryen kont

Msye Waye-Hive, ni son abilite, ni son nanryen me selman pou sa lafors limenm, pou bann

dimoun ki travay dan sa lafors, pou son striktir ou ti a ekspekte

ki sa dimoun ki pou vin lead sa lafors ti ava en dimoun ki’n mont

atraver sa lafors tel parey Msye Quatre ozordi. E sa mon krwar se en bon linisyativ e set enn ki

mon vwar li koman en keksoz ki mwan mon kontan e ki en

25

sanzman dan en latitid ki pa ti la oparavan.

Mr Speaker mwan personnelman mon konn Msye

Quatre tre byen. Dan sa 30 an ki mon’n fer koman en avoka mon’n souvannfwa bezwen fer fas avek

li, antre an kontak avek li e toultan mon’n vwar li koman en dimoun poze, kourtwa ki’n pare

pou ede e mon ava dir zot ki mon pa konnen konbyen let ki mon’n

ekrir Komisyoner Lapolis dan mon lavi mwan, mon pa konnen konbyen let ki mon’n ekrir me i

annan en kantite let ki mon’n ekrir. Premye repons ki mon’n

gannyen mon’n gannyen la avek Msye Quatre depi ler ki i Acting Commissioner. Tou sa bann lezot

avan ni en – ‘nou’n resevwar ou let nou pe travay lo la’, ni en

repons, let alone en repons sa let, zis pou ekrir konmsi ou poste li lo disab e i ale e ou pa pou

retourn li ankor. Msye Quatre mon’n ekrir li

en let swivan en lensidan ki’n arive dan kord gard santral kot en lakize ti’n vin vwar mwan pou

al rann son lekor, mon’n anmenn li kord gard in rann son lekor,

mon’n telman dezapwente avek latitid bann zofisye CID ki’n resevwar li devan mwan sa fason

ki zot in fer, ki mon’n dir zot mon pe al ekrir Komisyoner, mwan

mon pa pou fer keksoz deryer zot ledo, ler Komisyoner i ava apel zot zot ava konnen ki se mwan

ki’n ekrir e mon’n fer e mon’n ganny repons sorti kot Msye Quatre. In dir mwan mersi pou

met sa bann keksoz devan nou, wi nou ava sey fer en keksoz pou

sanze.

Donk Msye Quatre limenm parey mon’n dir set rn dimoun

pou lekel mwan personnelman mon annan bokou lestim. E se

sa mon krwar ki fer en problenm dan sa lapwentman akoz mwan kimanyer mon vwar sa

lapwentman avek tou respe ki mon annan pou sa dimoun ki pe apwente e pou sa dimoun ki pe

ganny apwente se ki mwan personnelman mon vwar ki Msye

Quatre pa pou ganny donn pourvwar ki i merite koman en Komisyonner. Mwan mon vwar

sa lapwentman, ki mon ava dir zot akoz, mon vwar sa

lapwentman Msye Quatre koman en Msye ki port byen, ki smart dan son uniform, ki’n sorti dan

ran lapolis ki’n monte me ki an quelque sort window dressing

akoz mwan mon krwar ki real pourvwar dan lapolis i pa pou dan lanmen Msye Quatre. E

mon ava dir zot akoz mon pe dir sa.

Mr Speaker mwan personnelman mon krwar ki se bann advisor Irlande ki pe really ran the show e sa mwan mon krwar i regretab. Mon napa

nanryen kont advisor vin anmenn en serten konesans.

Lapolis i parmi sa bann lestitisyon isi ki pli bezwen ganny lasistans ek advise sorti deor lo

kimanyer zot pou fer zot loperasyon. Me malerezman

mwan personnelman mon krwar ki dan sa lapwentman, Msye Quatre pa pe ganny donn, ou pa

pou ganny donn son bann responsabilite tel parey i ti a

26

merite koman en Komisyoner Lapolis.

De semenn pase mon’n ganny envite pou al asiste en

seminar lo eliminasyon drog Les Mamelles. Mon pa pou al dan bann detay lo kimanyer mwan

mon’n ariv dan sa seminar, brevman mon ava dir zot ki mwan mon lenvitasyon mon’n

ganny li son lavey 6.30 diswar pou demen bomaten 9er e mon

let lenvitasyon limenm li i ariv kot mwan an mezir ki seminar ti pe deroule. Donk mon mazinen

ki mwan mon ti en pti pe after thought. Apre tou ki mon ete

mwan? Mon zis en MNA Les Mamelles, ki responsabilite ki mon annan Le Mamelles mwan

dan sa bann zafer drog? Me pou montre zot egzakteman dan ki

pwen - ler mon’n komans fer serten komanter akoz par natir mon profesyon ek lefet ki pandan

53an mon lavi mon’n reste Les Mamelles mon annan en serten

konesans mon distrik, ler mon’n fer entervansyon en Deputy Commissioner Irlande ki’n pran

laparol e in dir mwan sa ki ou pe koze pa lo agenda, reste ou

trankil, i unfair sa ki ou pe demann sa dimoun, sa nou pa pe antre ladan ozordi, sa ki nou pe

antre ladan ozordi nou’n fini diskite.

Irish Deputy Commissioner avek mwan, se Irish ki pou run sa loperasyon, mon sir Mr

Speaker ki si Msye Quatre ti la akoz mon konn li tre byen, mon

konn son fason fer, zanmen i ti pou dir mwan reste ou trankil Onorab Georges sa pa lo agenda

nou pa pe al diskit sa ozordi. I ti ava trouv en fason pou li esplik

avek mwan ki sa nou ava regard en lot ler e nou pa pou regard li

ozordi etc. Se pou sa rezon ki mwan mon annan en gran laper ki nou sistenm policing si nou pa

get li byen i pou al dan defayans. 5 mwan pase en tim

dimoun i mont Les Mamelles pou al fer lafouy. Ler tou keksoz in fini sel keksoz ki zot in realize se

ki zot ti’n al dan move lakaz. Zot ti anvi al dan sa lakaz la me zot in fer en fot e zot in al dan lakaz

la. Pa premye fwa ki arive me sa fwasi sa ki pli move se ki sa

lisyen ki nou’n fek tann koz lo la in trouv en manyer pou mord en madanm, la drwat devan dan son

prop lari - pa menm dan son prop lari, dan son prop lakaz. Sa

lisyen in ganny - police dog, K9 unit parey zot kontan apel zot lekor K9 i zoli sa, in ganny pou

mord sa madanm. Premye keksoz sa madanm

in vin vwar mwan koman son MNA pa koman en avoka i dir mwan sey ekrir en let e gete ki

zot pou fer apropo sa lensidan, in ganny morde dan son kote la

scratch lo deryer. Mon’n ekrir en let, zoli let e ziska ozordi mon

ankor pe esper en larepons, e mon’n dir sa madanm yer swar e mon profite a lokazyon ozordi

dan en mwan Public Officers Protection Act sa 6 mwan i arive

mon garanti zot ki anvan sa 1 mwan, koman en avoka sa fwasi mon pou depoz en plent

kont Komisyoner lapolis. Sorry Msye Quatre enn bann premye

keksoz ki ou pou bezwen deal e

27

kont Attorney General pou sa madanm ganny enpe domaz. En

keksoz ki pa ti ni merite. Lisyen pa ti’n devret mord li e si lisyen

ti’n mord li avan menm ki mon ekrir en let ou ti ava espekte lakourtwazi e zofisye senyor ti

ava vin kot sa madanm e dir sorry sa ki’n arive yer annou gete

ki nou kapab fer, mon vin anmenn mon leskiz, mon vin anmenn leskiz komisyoner

oubyen menm ler zot ti’n ganny mon let, si zot pa ti’n mazinen pou fer li, zot ti ava annan

lakourtwazi reponn e dir sorry annou gete ki nou kapab fer pou

ed sa madanm. An plis ki sa i pa ni enn mon siporter. Mon krwar ki se sa bann larealite ki nou pe

viv avek. E ki si sa, lekel ki ansarz ankor enn sa bann Msye

Irlande akoz li i ti la li. E mon bezwen dir akoz fodre nou fer ki dan sa fwa sa Msye Irlande ki ti

la ti dir avek sa madanm, antre dan ou lakaz akoz sa madanm ti

pe sey anpes enn son garson ganny arete mal apropo akoz zot tou zot in realize apre ki they

were in the wrong house e sa garson ti en garson ki pa ti byen,

alor sa Msye in aksepte in dir wi, wi kit li anndan pou anpes li ganny arete ou annan rezon.

Sa Mr Speaker se bann keksoz ki malerezman nou

bezwen fer fas avek lo en daily basis. E mwan mon pe demann

avek sa Lasanble, mon pe demann nou tou regarde, eski nou vreman krwar ki Msye

Quatre avek tou son konprenezon, avek son leksperyans koman en gard eski i

pou arive fas a bann sitiasyon koumsa enpoz son lotorite? Akoz

finalman se pa Msye Quatre ki’n al rod sa bann advisors. Sa

bann advisors dan bokou ka i responsab direkteman State

House e ler nou regard NDEA, nou pe koz taler lo lalit kont drog, dapre sa ki mon konpran

ex-komisyoner enn bann rezon ki i pa komisyoner ozordi se ki i pa

ti kontan, i pa ti vwar li normal oubyen apropriye ki enn son seksyon pli enportan lalit kont

drog i ganny tire anba li e met anba en lot lazans ki pa pou

answerable avek li. E nou vwar sa ki arive ler sa bann kalite keksoz i arive Mr Speaker akoz

mwan NDEA mon annan en kantite leksperyans NDEA.

Mon ava esplik zot sa ki’n arive Zedi pase. Malgre nou move komansman lo lalit anti

drog Les Mamelles, Zedi pase mon’n ganny en call poudir i

annan en premye meeting dan sant kominoter avek DA, monte

Zedi apremidi pou nou revwar enpe kimanyer nou pou fer sa keksoz. Letan mon pe monte

mon ganny en call pou dir mwan lapolis i anler Basen Ble, mont

en pti kou vin gete akoz i annan en problenm, i annan en garson in ganny bate e i pe sennyen lo

peron. Efektivman mon monte, ti annan en 10enn zofisye lapolis,

mon ekspkete zofisye lapolis akoz serten zot mon konn zot. Enn pe fouye anndan, en garson

pe asize deor lo peron pe plere e in ganny koupe anba son lipye.

Eski okenn personn in

ganny arete, non pankor ganny

28

arête nou ankor pe fer lafouy. Very good. Letan nou ankor la

enn son zanmi i dir eski mon kapab donn li en sigaret pou li

fimen. Mon dir be demann li e sa garson i dir wi, letan i pe al donn sigaret en gard i vini i dir ou pa

kapab donn li en sigaret in ganny arete. Mon dir ‘be eskiz mwan i

pa ankor ganny arete, akoz zot fek dir mwan i pa ankor ganny arête, mon ti la i pa’n ganny

arête.’ I dir be ‘oke dakor i pa ankor ganny arete be la nou pe aret la alor’. Oke zofisye lapolis

sa eskiz mwan, la nou pe aret li, mon dir be oke aret li, oke i dir

ou pe ganny arete. Mon dir be eskiz mon i pe ganny arete pou krwar? I dir non be i konnen li, i

konnen akfer i pe ganny arete. Mon dir non be dir li, ou bezwen

dir li anba lalwa. Oke ou ganny arete akoz ou’n lager avek lapolis. Tou dimoun i kriye i pa’n

lager avek lapolis, me lapolis ki’n tyonbo li ki’n bat li, ki’n met li dan minot, kimanyer in kapab

lager avek lapolis. Oke ou pe ganny arete akoz ou’n lager avek

lapolis. Mon dir ‘be apre?’ Apre i annan en kannif osi, i annan en kannif, anmenn sa kannif. I

annan en kannif ki ti avek li e alors i pe ganny arete pou sa kannif osi. Sa se loperasyon

lapolis ki Msye Quatre pe ganny demande pou al revwar pou al

met li annord. Pa fini la. En lot garson i

vini dir mwan zot in pran mon

telefonn. Mon dir lekel ki’n pran ou telefonn i dir mwan sa zofisye

la. Mon ale mon demann sa zofisye mon dir, zofisye ou’n pran telefonn? I dir wi. Mon dir

kimanyer ou apele? In donn mwan son non, in donn mwan

son ran serzan. Mon dir be akoz ou’n pran telefonn sa boug? I dir

‘non non prosedir sa’. Prosedir nou pran son telefonn’. Mon dir be ou pa kapab pran en telefonn

koman prosedir. Ki lofans in komet? Non non i pa’n komet okenn lofans selman nou’n sezi

son telefonn par prosedir. Mon dir be ou pa kapab, eskiz mwan.

Pou ou sezi son telefonn fodre ou dir li mon sispekte ou telefonn in ganny vole. I dir mwan, ar be

bon zafer, mon sispekte ou telefonn in ganny vole alor mon

sezi ou telefonn. Mr Speaker nou riye, akoz

i en joke me ler ou lo teren e sa

bann keksoz pe arive e ou ou en senp sitwayen ou pe asize kot ou

e sa bann keksoz pe arive, i nepli en joke. Me avek ou permisyon mon ava pran ankor de minit pou

konplet sa zistwar akoz i enteresan. Mon’n demann avek

sa zofisye ki i ti pe fouye anndan ler i sorti, mon dir mon kapab koz avek ou silvouple, ‘non, non,

non mon busy’. Mon dir ‘be oke mon ava esper ou ler ou aret

busy’. Zanmen in aret busy, ler sa zofisye in sorti, in ganny ziska pou li tir en pistol, cock son

pistol avek mwan, drwat devan mwan anbark dan son transpor

pou ale. Sa se bann kalite keksoz, pa fini.

Ler mon telefonn

headquarters pou mwan koz avek zot, premyerman sa zofisye pa

konn okenn lensidan, dezyenmman i napa nanryen pou dir mwan, ‘mon napa nanryen

29

pou dir ou mwan’, ou ou kapab fer sa ki ou anvi, i pa konnen

lekel son siperyer e katriyenmman ler mon demann li

son non i met telefonn ater. Sa Mr Speaker se larealite

sa ki nou bezwen viv avek ozordi.

E mwan mon pe dir, sa lapolis kimanyer in arive la mwan mon pa vwar, avek tou respe ki mon

annan pour li, ni Msye Quatre, ni son dimoun ki pe vin apre li, ni

okenn lezot dimoun kapab fer okenn diferans akoz sa ki’n arive se ki nou napa en sistenm

lotorite dan kord gard. Sa bann dimoun la

finalman e se sa rezon ki mon’n anmenn sa pwen ozordi mon’n realize akoz gard menm ki’n dir

mwan ki tou sa bann keksoz la ti napa nanryen pou fer avek lapolis, ti napa nanryen pou fer

avek lapolis. Lapolis zot menm bann zofisye ki an ble i kont sa

bann kalite sistenm ki’n arive. Alor kimanyer dan lafors

lord ou annan en seksyon ki li i

annan en lalwa pou li menm, ki pa responsab avek sa Komisyoner lapolis ki li i ansarz

lord ek lalwa dan pei, ki i pa ni answerable avek li, ki i vini i

pran en dimoun dan son kaso akoz zot zot napa kaso pou zot menm apre zot zis larg sa

dimoun se zofisye lapolis dan uniform ki bezwen tay apre pou al

rode kan ou ti larg sa dimoun pou zot fer antre dan liv.

M Speaker dan sa pei nou pa bezwen ozordi, e mon pe dir avek Msye Quatre akoz i pou

ganny konfirmen li, mon pe dir avek li Msye Quatre enn bann premye keksoz ki ou fer silvouple

se repran ou lotorite. Pa les dimoun vin pran avek ou, pa les

dimoun vin pran serten travay pou al fer en keksoz pou zot

menm san ki ou at the end of the day ou responsab akoz se koumsa ki lafors pou kase, se

koumsa ki lafors olye vin pli byen, olye vin pli bon i pou kas

an pti morso. Nou’n vwar par lepase ki

en lafors ladefans oubyen en

lafors lord i bezwen annan en striktir avek en dimoun lo latet ki

kapab fer tou keksoz. Striktir ki nou annan ozordi pa permet sa. E Mr Speaker, e mon dir si en

dimoun in ganny pran, si en mezir disipliner in ganny pran kont en dimoun tel parey nou’n

aprann dan sa lensidan regretab ki’n arive Praslin ki en dimoun in

ganny sispann sa dimoun, akoz dapre dir se limenm, pa devret pe cock en pistol avek mwan 3, 4

zour apre sa lensidan anler Basen Ble. Pa devret akoz si ou

dir mwan in ganny sispann mon pou dir ou be dan sa ka mon pa krwar. Ou pa pe fer okenn

lanket akoz en dimoun ler i annan en mezir disipliner premye

keksoz ou fer, si se menm dimoun premye keksoz ki ou fer si i annan en lensidan avek en

fizi se ki ou tir sa fizi avek li, ou repran fizi avek li. Ou pa kapab donn li fizi pou li al fer menm

zafer dan en lot landrwa. Sa Mr Speaker se bann problenm ki

nou annan. E finalman avan mon aret

koze ozordi mon bezwen dir ki

dan lafason ki bann swadizan restriktirasyon lapolis in ganny

fer par lepase lapolis in perdi

30

bokou son lotorite e mwan mon ava dir zot fran, lapolis set en

lafors ki mon kontan e ki mon’n toultan annan en kantite respe

pou zot akoz travay ki zot fer okenn parmi nou isi nou pa ti a kontan pe fer, dan bann

kondisyon travay ki zot annan e si mon annan en swe se ki anba sa Komisyoner Lapolis plis

keksoz i ganny fer pou sa bann senp Konstab, Serzan ek

lenspekter ki pe travay dan bann kord gard toulezour. Me dan lafason ki sa bann

restriktirasyon in ganny fer nou’n perdi bokou dimoun valab ki

ozordi dan lafors ti ava kapab pe donn en koudmen.

Ma donn en legzanp, set en

legzanp ki mon konn tre byen. Msye Krishna Labonte. Msye Labonte ti en Depite Komisyoner

ler i ti ganny met deor 3, 4 zour avan Nwel detrwa lannen pase

par Komisyoner Kilindo sa lepok. Ozordi ki’n arive avek sa Msye, i en avoka, i pa’n asize li, in ale in

al aprann in vin en avoka, e la pou dir ou ki nivo in arive mon fek perdi en case kont li la

lotrozour, li in tonm premye mwan mon’n tonm dezyenm.

Mr Speaker sa se bann dimoun valab. Ozordi dapre ou sa Msye in anvi fer en karyer

dan lapolis i pa ti ava bon pou li la, mon pa dir ki i ti pou vin

Komisyoner kekfwa i pa ti son sans, me i pa ti ava bon pou bann dimoun kalib koumsa dan

lafors lapolis pe donn en koudmen zot osi? La ki’n arive

se biro Attorney General ki’n benefisye, se lafors lapolis ki pli bezwen i perdi.

Mon swe alor Mr Speaker se pou lapolis, se pou sa

Komisyoner Lapolis ki pe vini repran anmen sa lafors ki in

servi pandan tou sa pake lannen. E dir avek sa bann dimoun ki’n ganny mete koman son bann

advisors ki sakenn parmi zot pe pran zot direksyon pou zot menn,

non arete se mwan ki Komisyoner Lapolis isi, pa zot e dir avek bann lotorite ki kekfwa

ava sizere ki serten dimoun i ganny met deor ki non sa pa pou arive, i annan dimoun ki ganny

met deor pou bann rezon valab e zot ganny met deor dan bann

fason byen e non pa bann fason mal apropo. Se koumsa e selman koumsa ki lafors lapolis

ki se swa anba Msye Quatre oubyen anba en lot Komisyoner

pou kapab repran son plas dan lasosyete e vin sa lafors ki nou tou koman Seselwa nou ti a

swete ki i vini. HON CHARLES DE

COMMARMOND Mr Speaker lo sa mosyon ki

devan nou mwan mon pour siport lapwentman Msye Quatre pou vin nouvo Komisyoner

Lapolis. Premyermman mon

apresye ki Msye Quatre i en

zonm de karye, i lontan dan lafors e i annan tout son

leksperyans. Mwan letan mon pe siport

son lapwentman i pa vedir ki

mon pe dir ki tou keksoz dan lafors lapolis i roz, i byen, i

a’nnord. Zisteman mon krwar ki avek son lapwentman ki i pou vin fer ladiferans. Mon krwar ki

31

depli ler i la Acting Commissioner mwan mon’n koz avek li a plziyer

repriz, mon’n al vwar li a plizyer repriz e ansanm nou’n konpran

poudir i annan pa mal keksoz à faire pou remet nou lafors lapolis lo sa semen ki fodre mete,

redinamiz li si oule nou servi sa mo. Anmenmtan mon’n osi koz lo

distrik Cascade vizavi sa nouvo Komisyoner la ki nou pe apwent li ozordi pou ki i retoun nou nou

kordgard. I enportan ki Cascade i re-ganny li son baz lapolis

regilye, normal parey ti ete akoz ti annan en travay pozitiv ki en kordgard dan distrik Cascade ti

pe fer. Mr Quatre i ariv a en

moman enportan dan listwar nou

lapolis, dan listwar nou pei limenm. Ozordi dan lemonn

antye i annan tout en travay vizavi bann lafors sekirite tel ki lapolis e bann sanzman ki mon

pe remarke ki pe arive tou dernyenman dan lapolis mwan

mon pran li pozitiv akoz i form par sa ki nou apel Security Sector Reform dan lafors limenm li.

Si zot rapel dan sanmenm sa Lasanble isi en e letan pase

mon’n koz lo lafason donk mon vwar SSU fonksyonnen kot ti ariv mwan serten lensidan ki mon’n

temwanye vi ki SSU i tonm dan distrik Cascade kot i ete, mon ti

vwar paregzanp kot en fwa letan ti annan en aksidan ki ti arive zis devan baro SSU, kot SSU ti

enkapab pourtan i dan lapolis li, i form par ek lapolis, enkapab

asiste. Mon’n aprann apre poudir pa tou ki kapab deal avek en ka traffic accident. E se sa ki avek

Msye Quatre mon’n koze e i annan travay ki bezwen ganny

fer avek nou lafors pou annan plis empowerment, plis training

nou bann zofisye lapolis i bezwen bokou bokou plis training e anmenmtan training debaz, basic

policing work i manke. Letan mon’n ekout sa ki’n intervened

avan mwan la, Onorab Georges, ou remark klerman ki poudir sa i

manke e i pa mal defwa ki’n arive avek bann zabitan dan distrik Cascade kot basic police work

pa’n ganny pratike e letan mwan koman MNA mon’n enterfer pou

ede, pa pou vin fer travay lapolis, pa pou vin fer okenn kontrayete me pou ede, pou konplemante,

pou donn en koudmen lafors pa toultan ki bann zosifye e lotorite i

konpran nou. Mon demande alor ki

zisteman Msye Quatre i pran

keksoz anmen e i anmenn sa sanzman ki merite dan nou

lafors lapolis sirtou dan bann lafors ki atase avek, dizon SSU, lot, i bezwen revwar zot rol,

redefini zot rol, retrain dimoun e tou sa i ava anpes sa bann

ensidan ki nou’n mansyonnen ki’n arive pandan bann letan la, arive.

Mwan osi mon welcome en keksoz. Mon welcome ki lotorite

in vwar li neseser pou tir seksyon drog anba lafors lapolis. Mwan sa mon welcome akoz tro bokou

bann dimoun Cascade in ganny afekte avek letan seksyon drog ti

anba lafors lapolis. Right now ki mon pe koze i annan case in

hand, mon pa pe siport droger ouswa dealer mwan, non selman

32

ler i annan lenzistis ki ganny fer kont zot mwan Charles De

Commarmond Manm Lasanble pou Cascade mon pou koze e

mon pou dir e mon pou met devan san okenn lafeyer, san okenn lakrent.

Aktyelman la de semenn pase mon ti al vizit prizon, i annan dimoun Cascade detrwa

zot, i lo rimann, i annan ki’n deza kondannen, i annan dimoun ki lo

rimann e letan Mr Speaker ou aprann koman zafer ti pase konmsi i fer ou pran en lakoler

anndan ki pa bon ditou. Mon demande la ki Msye

Quatre letan nou pe apwent li koman Komisyoner i al revwar case file sa bann dimoun, i

revwar sa ki son lapolis ti mal then i korize. Mon oule vwar ki

zot koriz case sa dimoun ki ankor rimann la al rode sa bout drog ki zot ti pran avek li, pa

bout ki zot in envante, ki zot in anmennen, si i annan zofisye

lapolis ki pare pou vin temwen pou en dimoun akoz i vwar ki son lot koleg in mal fer, in pratik

serten lenzistis pa bezwen menas sa bann dimoun, les sa bann

police officers vini avek zot freewill pou vin defann en

sitwayen kan zot vwar i neseser pou defann.

Mon pe dir sa avek tou

senserite e mwan an votan, an siportan lapwentmwan Msye Quatre mon pe demande e mon

pe ensiste ki i al rektifye tou sa bann keksoz pou met nou lafors

lapolis avek son vre dinamik dan son vre semen. Fer li perform pou ki i ganny respe sitwayen, si

i pa ganny respe sitwayen son travay pou difisil.

Lo sa pwen mon oule osi dir ki mon okouran poudir i

annan - taler boner i annan dimoun ki’n koze konmsi Msye Quatre konmsi son laz pa devret

– mwan mon napa problenm avek laz mon kontan kontrer ki Msye Quatre ek son matirite ek

son laz i pou anmenn sa diferans. Parkont mon osi

okouran Mr Speaker ki i annan training ki pe ganny fer, aktyelman la i annan plizyer

10enn i annan plis ki 10 dimoun zofisye lapolis senior ki pe train

deor. I pa vedir zot pe train pou vin Komisyoner absoliman, i pe

train savediri pe upgrade zot e an retournan zot pou ed zot frer isi. I annan plan pou lezot al training

ankor, pli zenn mon pe koze. E se la kot lavantaz i ete e kot mon

demann Msye Quatre pou pouse menm pou sa bann training

ganny fer. Pou fer ki dan lapolis ou vwar konmsi dimoun i enterese akoz i annan en karyer i

vo lapenn vini. Pa vin zis pou penaliz dimoun, zis pou tyonbo dimoun be pou vini pou donn en

koudmen etablir en lord, kree en latmosfer dan nou pei ki gou, ki

permet dimoun pou viv, ki kree sa lanbyans stabilite, sa lanbyans sekirite sa lenportans,

sa louvraz lapolis, protection, anpes bann keksoz arive, anpes

krim ek bann lezot keksoz arive. E se sa lapolis i bezwen re-focus li.

E mon krwar mwan Msye Quatre ki nou’n fer plizyer travay

ansanm dan domenn small arms,

33

dan secrets act, dan domenn national focal point ensidswit e

mon vwar abilite lonm e i konsyan tou sa bann keksoz. So

mwan Mr Speaker nou dir an angle give a dog a bone, donn

sans Msye Quatre, les li prouv son lekor. Annou travay avek li, annou donn li sa sipor pou ki i

anmenn sa diferans ki nou tou la manm Lasanble nou pe rode pou

permet nou dan nou distrik annan en distrik pli stab, annan en distrik plis an sekirite, annan

en distrik ki pli vibran e pli fasil pou nou zere. Nou pa pou kapab fer nou tousel si nou pa ganny sa

konplimantarizasyon lafors lapolis. E se pou sa rezon ki

mwan mon dir donn li son sans e nou nou a swiv e nou a vwar kote ki i annan sa improvement neseser e nou nou rol parey nou’n toultan dir nou annan sa

rol oversight nou nou bezwen swiv de pros ki lapolis i deliver pou anmenn nou pei ek son

reform ek tou son keksoz de lavan e fer ki nou pep i santi li

plis an sekirite e letan en dimoun i ganny tyonbo i a santi poudir wi la mon annan tor e non pa ki

nou envant en sarz lo li or nou mal sarz li, nou fer keksoz mal

apropo sa i pa byen e alors ankor enn fwa mwan mon pou siport lapwentman Msye Quatre e mon

a demande ki nou Lasanble i donn li sa siport.

MR SPEAKER Onorab Derjacques ou krwar ki

ou pou kapab fini dan 7 minit? 15 minit. Onorab Ramkalawan 7

minit? Non. Nou ava adjourn ziska 2er.

(Lunch)

MR SPEAKER Bon nou a kontinyen avek nou

deba, Onorab Derjacques.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker larti 161 Konstitisyon nou pei i donn nou

rol e obligasyon Lapolis Sesel e i dir ki enn ki la pou mentenir lord ek lape, e pou prezerv osi sekirite

entern nou pei Sesel. Sa lobiglasyon i ganny donnen anba

lartik 160 avek Komisyoner Lapolis.

Mr Speaker en pei ki nou

dezir ki Sesel i vini set en pei ki ouver demokratik miltiparti e enn

ki fondamantalman i krwar dan drwa imen ek son dignite e kont vyolans e enn bann rol lapolis

pou fer sir ki sa sitwayen isi dan sa pei zanmen i pas antraver vyolans ek krim. Mr Speaker dan

mon metye koman en avoka mon’n travay tre pre, avek pa zis

lapolis pou 20an me avek bann lot organ, par egzanp lakour bann avoka sistenm prizon,

sistenm probasyon ki ansanm an partnership i sipoze regard lord

ek lape ek sekirite entern nou pei Sesel.

Vizavi lapolis mon’n kapab

dir zot ki mon’n vreman trakase e mon’n trouve pandan sa dernyen

10an menm ler mon ti dan Lasanble e ki lapolis pa ti pe fer sa travay ki i ti’n merite ki pep

Seselwa ti’n met an konfidans e pou li ranpli sa rol. Depi an 1997 menm dan sa Lasanble ler mon ti

34

koz lo lapolis dan agenda for reform ki parti politik sa letan,

United Opposition, ti fer sorti ti klerman etabli bann prensip e

akoz ki nou ti krwar ki lapolis i devret vin en lorgan leta i kapab

ranpli son bann responsabilite pou anmenn lord ek lape lazistis ek sekirite isi Sesel.

Nou ti koz dan nou parti ki nou bezwen plis resours e

kordinasyon ant bann diferan lafors pou fer sir ki bann striktir ek bann lorgan lapolis i travay

bokou pli byen, e nou ti pe viz lo bann resours ki ti donnen bokou plis avek SPDF ti donn avek

lapolis. Dezyenmman nou ti koz lo i bezwen annan plis

professionalism dan lapolis ek dan bann lafors pou fer sir ki lapolis i vin bokou pli efikas.

Nou ti osi koz twazyenmman dan nou polisi

group lo lafors lapolis Sesel ki nou bezwen plis community policing, en lapolis efikas ki

achieve en bon and friendly relationship with the public e

annan plis resours ki sorti kot son pep limenm li pou ed sa

lapolis pou fer son travay e ranpli son responsabilite.

Katriyenmman nou ti anmenn devan bann fason ki kot lapolis i kapab travay dan en

fason pli efektiv kont krim e katriyenman nou ti pin point an 1997 ki en menas ki pe vini isi

Sesel se drugs. Nou ti anmenn tou sa la devan sa Lasanble.

Msye Quarte koman en zofisye ki’n dan lapolis pandan 40an in la, e in trouve tou sa la, selman

dan sa mosyon ki pe demann ki

Lasanble i aprouv ki Msye Quatre i ganny apwente koman

Komisyoner Lapolis malerezman mon pou bezwen dir ki mwan

mon pou vot kont. Mon’n konn Msye Quatre

osi pandan 20an, espesyalman

mon ti konn li premyerman ler mon ti travay koman en state counsel dan biro Attorney General e li i ti en investigating officer dan CID. Mon’n travay tre pre ek li lo kantite bann cases par egzanp bann case murder, bann

case vol e bann case sexual assault ansanm avek bann lot

par egzanp Neige Raoul ki’n fek pran son retret.

Pou le moman tou lezour dan nou travay nou antoure avek lapolis ankour. Nou konn tou son

bann unit e nou bezwen korper avek zot e zot bezwen nou osi

dan nou travay. Selman Msye Quatre limenm li ki mon kapab dir se ki avek sa lapolis kot i ete

a sa moman la, avek sa ki nou nou pe demann lapolis pou fer

mwan personnelman mon krwar ki Msye Quatre pa ankor ariv sa nivo pou anmenn sa bann

sanzman neseser dan lapolis. Lapolis pou le moman i

bezwen en kantite resours. Ki

nou vwar se ki krim in ogmante, drog pe rantre, dimoun in perdi

konfyans par egzanp dan bann kominote ler zot pe demann led avek lapolis, lapolis pa pe sirpot

bann lot enstitisyon par egzanp prizon, par egzanp, lakour kot i demann bann zafer warrants, kot

i demann bill e anmenn bann remandees atan. Probasyon osi ti

ganny problenm avek lapolis.

35

Tou dimoun i konnen ki i mank resours dan lapolis e pou

fer li vin pli efektiv nou bezwen plis professionalism, ledikasyon e

en standar bokou pli o dan lapolis.

Mr Speaker lapolis limenm

li in ganny tape akoz mwan mon krwar e mon krwar i aparan

aprezan pou nou tou ki pandan sa dernyen 20an lapolis in ganny neglize e i pa’n ganny bann

resours neseser. Tou bann resours in al dan SPDF. Lapolis li in ganny minimum pou li kapab

fer en latas ki pli-z-an-pli pe vin bokou pli difisil. Apard ki sa

lapolis osi in ganny en kantite lenterferans politik dan son travay, i pa’n kapab konplet son

misyon. Sak fwa nou’n ganny en kad, en group zofisye ki’n vin pli

senior ki’n montre linisyativ in komans fer en e travay pli endepandan, enparsyel nou’n

vwar ki en sel kou sa group zofisye i ganny retire e en lot

group i ganny entrodwir. 5an pase nou’n vwar 14

lapolis senior ganny tire, sa

lannen nou’n vwar 5 ganny tire. Nou’n vwar ranplansa sorti lo lot

kote lemonn sorti Ireland e ki zot zot pe ansarz bann unit kle dan

lapolis. E ki nou’n vwar, nou’n vwar tou bann zofisye ki’n grande e travay avek Msye Quatre

ganny ranplase e li Msye Quatre ganny met dan sa sez koman Komisyoner zis akoz zot konnen

ki sa pouvwar kle i reste State House e avek sa bann Irish ki pa

zis konsiltan la me ki bann zofisye zot menm, zot in fini

ganny zot ran, zot in fini vin

Depite Komisyoner, Chief Superintendent, superintended

eksetera. Mon krwar ki Msye Quatre pou trouve e i riske

limenm li dan en fason akoz son prop kwayans e dan en fason kler pran son retret en zour si i

ganny apwente Komisyoner. Msye Speaker sa bann

Irish, bann konsiltan ki’n vin lapolis zot menm of course zot in

sizer enn de bann sanzman ki tou bann Seselwa enkli SNP ti’n vwar,ti’n trouve ti neseser dan

lapolis. Nou tou nou ti konnen ki dan letan avan ti bezwen en patrol unit pou Victoria, e sa i pa

en zafer mazik zot in entrodwir akoz tou dimoun i konnen tou

komers ti santre dan Victoria, e la zot pe taye avek sa 5 pti sanzman, zot pe dir ki patrol unit Victoria pe anmenn en gran lavans pou lapolis.

Dezyenmman zot in size community policing parey mon’n

lir avek zot depi 97 dan sa menm Lasanble nou’n anmennen bann mosyon pou community policing i

pa en zafer nouvo. En Internal Investigation Unit sa i en keksoz

ok i ase nouvo, e nou ava koz lo la plitar. En Crime Response Unit sa osi nou ti’n demande ler nou’n ti’n demann pou en lapolis bokou pli efektiv e ki kapab rann

larepons deswit avek bann ka dan bann distrik.

Lo regional restructuring sa menm lapolis in seye, in etablir, in aboli, e la prezan in

reaparet ankor, savedir pou kree lotonomi dan bann distirk.

Savedir sa 5 pti mezir ler nou mars avek e nou dir Irish ki

36

anmenn Sesel, Seselwa lontan ti’n koz lo la, napa nanryen ki

nou pou gannyen avek senpleman enport bann Irish e

donn zot 6,000 euro par mwan pou zot anmenn sa bann pti sanzman ki menm isi dan sa

Lasanble nou ti debat lo la 10an pase, e tou lezou,r tou dimoun pe

ekrir lo la. E i ti aparan ti manke isi Seesl. Mr Speaker SNP li i annan

plis ankor ki i ti ava kontan entrodiwr dan lnou lapolis e sa ti ava atraver en Komisyoner ki

vreman annan tou le neseser ki en Komisyoner i bezwen. Permet

mwan pou quote en lot Irish lo ki li i krwar en Komisyoner i devret annan. Sa lot Irish li in ganny

son bann lide kote? Kot nou menm nou bann Seselwa akoz

sete nou ki ti al donn levidans devan sa Irish judge Reilley e li in

senpleman adopte sa, I’ll quote; the police Commissioner should posses the following key competency, alor i pe dir nou kwa ki en Komisyoner Lapolis Sesel i

bezwen i ‘a’ ziska ‘i’ - mon a pas lo la brievman;

(a) Have a deep

appreciation of civil policing –

i devret konn polisi policing isi Sesel, ki en lapolis i devret

vreman fer, en lenstitisyon lapolis, son bann striktir, son bann laranzman

(b) Be competent to

develop a political strategy;

savedir i devret annan sa

lentelizans ek konesans pou li

konnen kwa ki i pe fer, ki son bann stratezi e ki manyer i devret

travay e maneuvre son lotorite ek son lenstitisyon,

(c) be aware of his role in tactical planning and coordination of the

force,

i bezwen konenn tou bann

sitiasyon kot lapolis i kapab enterakte avek piblik pou li kapab met a’n aplikasyon son

travay pou anmenn lord ek lape isi Sesel.

(d) be able to assume leadership role in regards to change,

standards and motivation;

Eski nou krwar ki Msye

Quatre li menm li dan son 40an in montre okenn linisiativ, in fer

okenn seminar kot in prezant okenn papye pou montre son leadership e okenn dokiman pou

montre ki sanzman i oule dan nou lapolis isi Sesel e mon ava

dir zot malezman, non. (e) be able to manage

both the perfomance of

his office and the resources allocated to

him,

Si nou annan bann resours kot nou kapab allocate par,

egzanp; resaman Superintendent prizon avek bann papye ek bann

zofisye PS pou Internal Affairs in dir viz-a-vi bann remandees

prizon napa ase resours pou deal avek remandees, e la

dernyenman gouvernman in dir zot pou al fer en nouvo remand centre Montagne Posée e si ou get

dan bidze lapolis se lapolis ki’n

37

ganny alokasyon resours pou deal avek remandees parey i ti

fer dan lepase e sa bann resours pa’n ganny allocate kot i devret

ete, kekfwa in devret ed plis seksyon prizon.

Alor ti annan mankman lo

alokasyon resours pou remandees. E kote Msye Qautre

ti ete, i ti Acting Deputy Commissioner e Acting Commissioner of police, i ti acting a sa letan.

(f) to take the lead in the development of human resources and managing

work relationships; kimanyer in kapab travay

dan Human Resources kot nou vwar nou bann prop Seselwa whole sale tou in ganny retire par

grap, sa vedir nou pa’n maksim dan nou servis nou prop resours

imen. Nou’n telman krwar ki nou napa Seselwa ki kapab e konpetan ki nou’n pous zot tou e

nou’n enport sa bann resours imen e kote Msye Quatre ti ete

ler i ti vwar e i ti devret trouve ki annan en mankman dan development of human resources. Se aprezan ki ou ava dir ‘ah i annan 17 nouvo zofisye ki fek

ganny apwente e prezan nou pe fer zot pas dan Seychelles Academy kot lekol lapolis’ Me sa i

pa ase, nou ti’n devret annan en plan pandan sa dernyen 40an

ki’n lapolis ouswa depi ler i ti’n pran responsabilite CID, i ti en senior officer e osi ler i ti asistan

Komisyoner e la Acting Commissioner of Police.

Alor nou bezwen dir ki dan management of Human Resources

lapolis in fail e sa i enkli Msye Quatre.

(g) to have a perspective and judgment in decision

making; Mr Speaker mon pa

konnen ki par in pran dan sa bann desizyon pou anmenn sa bann sanzman, sa 5 nouvo unit ki mon’n mosyonnen ek sa 5 nouvo konsiltan Irish dan sa pei.

Selman mon pa pare pou mwan krwar ki Msye Quatre ti annan okenn gran rol pou zwe dan sa

decision making. Kwa ki enportan se mwan

personnelman pou sa dernyen 20an ki mon travay tou lezour avek lapolis, mon pa ankor vwar

li annan en leadership ek en judgement pou fer lapolis travay

dan en fason pli efikas ek profesyonnel;

(h) to have the ability in

dealing with communications and

public relations; Mr Speaker ok lo sa deryen

bout pou 5an nou’n annan en

port parol lapolis, selman i pa ase efektiv, i pa ase informative e

bokou ka ou vwar ki bann paran bann fanmir bann akize zot bezwen al rod lenformasyon zot

menm kot bann kordgard espesyalman ler bann dimoun i ganny arete avek NDEA, menm

lapolis zot menm zot pa konnen kot sa bann sispe i ete dan ki

stasyon akoz NDEA ek lapolis pa pe coordinate dan en fason vreman efikas. Alor i annan sa

mankman kominikasyon. Komisyoner Kilindo ti’n promet

nou e zot dan sa Lasanble a sa

38

letan ki i pou enkli dan son rol pou ogmant kominikasyon ek

relasyon piblik e kominikasyon avek piblik pa’n ganny fer dan en

fason satisfezan e dernyen (i) to have the necessary drive to push

the force to achieve the best professional standards;

Mon mon kapab senpleman dir leta nou lapolis i

dan en kriz. Mr Speaker alor dan en fason konkret ki SNP li i krwar i kapab anmennen dan sa

deba,. Mr Speaker mwan mon krwar ki dan en fason serye nou

devret konsidere ki nou lapolis i annan plis keksoz, plis zouti. Par egzanp zanmen nou’n deza

annan en Police Marine Unit, bann ki’n krwar ki poudir nou

annan coast guard, coast guard li i anba SPDF e li i annan son rol pou li prezerv souvrennte nou

pei. Si i annan ki dir ‘ah nou

annan lapolis e Customs officers kot airport, avek dan port Victoria’; mon pe dir zot sa pa

ase, nou tou nou rapel ki menm Prezidan in dir ki li i konnen ki

drog i ganny debarke lo bann bato, i ganny met dan bann lot pti bato apre i ganny anmennen

lo lans partou. Me nou isi Sesel nou annan en lapolis ki land

based li, zis i esper kekfwa dan por, lo airport apre Victoria avek dan nou kominote, nou napa en

Marine Unit ki annan son prop bato pou detekte krim pou fer

bann lasezi, bann stowaway seach, bann investigation dan

nou delo teritorial avek dan nou

EEZ. Savedir in ler osi pou nou mazin en Police Marine Unit.

Mr Speaker en lot sizesyon ki nou Komisyoner Lapolis osi i

devret konsidere en keksoz ki toultan mon’n repete e pou 10 an e mon a repet ankor, nou lapolis

napa en forensic laboratwar, mon repete, nou napa bann fasilite ki

tou bann tou bann lot pei, pti pti parey Moris, gran i annan, en laboratwar ki kapab fer DNA

finger printing, avek bann blood analysis ki neseser, en

laboratwar ki kapab annan son bann electron microscope pou

detekte bann keksoz neseser, en laboratwar ki kapab fer chemical and biological analysis pou ede

avek investigation, en laboratwar ki en fwa i pou tou, i kapab fer

bann printing par egzanp footsteps, tyre wheels, so forth. E

en laboratwar ki annan son database ek computerisation ki

kapab met tou bann lenformasyon dan en fason nasyonal ki tou pei i annan. Nou

annan bann vye sistenm avan, nou sel sistenm ki nou annan mon repete se finger printing apre

nou annan zis bann card ki annan bann finger print lo la, tou

sa la pa ni’n computerize, nou ankor a en staz ki bann lot pei ti

ete 50an pase. Mr Speaker nou bezwen bann syantis ek bann

teknisyen laboratwar pou al asanm avek sa laboratwar.

Mr Speaker twazyenmman

mon sizere ki lapolis ennfwa i pou tou menm si prizon pe kree alavenir son prop remand center nou bezwenn annan en unit ki deal avek bann remandees ek

39

bann sispe ki ganny bann training neseser pou konnen ki

pou fer avek bann sispe kote zot pou ete, ki zot bann drwa, ki

manyer zot fanmir pou vwar zot, ki manyer bann avoka pou vwar zot eksetera. Nou annan zis

bann lapolis ki annan bann training ordiner selman ki pa pe

ganny train pou deal avek en popilasyon spesifik ki tou lezour

zot bezwen deal avek sa i bann sispe ki’n ganny arete.

Katriyenmman e

deryenman lo sa bout Mr Speaker nou annan en bureau pou lentelizans. Selman malere mwan mon krwar e mon konvenki espesyalman ler mon’n

vwar sa hearing ki ti ganny fer devan ziz Reilley, ek bann

kestyon ek larepons ki ti ganny donnen, ki nou Intelligence Unit pe tro servi en lapros partizan

politik. Nou napa en Investigation and Intelligence unit ki fer travay

enparsyal, endepandan san konsiderasyon politik. Sel rol ki

zot krwar zot annan se prezerv leta e sel e pli gran lennmi ki zot krwar zot annan se SNP.

Lo lentelizans pou drog zot in met sa avek NDEA.

Lentelizans pou krim zot in met sa enpe avek CID li nou Special Branch li i konsantre lo politik.

E ler pou nou annan en Special Branch, en Intelligence Unit ki

anvlop tou sa la e son lapros i endepandan, non-political enparsyel e i vize avek tou krim. Mon konnen la dernyenman nou pe sey devlop en task force ki

deal avek white colour crime selman sa i pa ase, nou bezwen 3

pti unit sakenn endepandan sakenn pe lager ek kanmarad.

Be en unit an gro ki kapab fer son travay dan en fason pli

efikas. Mr Speaker si ou trouve

nou bi se annan en lapolis ki

effective, profesyonnel ki annan en scheme of service kot bann

lapolis i kapab komans dan rank, kot zot ganny en saler satisfezan

i termin lo en lapey avek en pansyon kot zot kapab viv dan en fason ere, zot avek zot fanmir,

avek en scheme kot zot kapab monte avek full konesans ki zot

leta ek zot gouvernman i donn zot full backing e tan ki zot fer en

travay konpetan e profesyonnel zot pou kapab lo zot merit ganny bann promosyon ek plis

responsabilite pou ranpli zot travay.

Mr Speaker an sa ki konsern bann polisi entern dan lapolis, mon krwar ki nou nouvo

Komisyoner Lapolis i devret devlop en papye pou les tou bann

lapolis ek kordgard konnen enn fwa pou tou lo ki arive avek en sispe, ki manyer son drwa anba

lartik 18(3) lo freedom of access to a lawyer, son telephone call, son akse avek son fanmir i ganny enplimante.

Parey nou ki toulezour,

touleswar nou bezwen al kordgard, manyer zot deal avek

piblik ek son bann avoka i depan lo sa polisye limenm, e sa dimoun limenm li. Si ou tonm

avek en lapolis ki konn ou ou ganny tou kourtwazi, si ou tonm

avek enn ki pa konn ou ouswa ki pa kontan ou zanmen ou pou

40

vwar menm ou kliyan e let alone lafanmir vwar ou klyan. E si

NDEA ki’n aret ou sa lapolis pour dir ou i pa konn nanryen

telefonn State House pou rod sa Direkter. Alor enn fwa e pour tou nou bezwen en polisi lo

kimanyer lapolis dan en fason iniform, konstitisyonnel anba

lalwa, rule of law i deal avek bann sispe.

Mr Speaker nou bezwen ankor en polisi lo sa zafer 24er tan kot en dimoun i ganny arete

espesyalman dan Vandredi ouswa dan Sanmdi e lapolis i servi sa koman en zouti pou pini

dimoun apre larg ou lendi bomaten e si..

MR SPEAKER Irrelevance HON ANTONY DERJACQUES E si Msye Quatre ti..

MR SPEAKER

..Onorab mon krwar ki in any case ou letan pe fini. Mon krwar

nou bezwen- mon kontan ki sa point of order in ganny leve lo relevance, annou apresye ki sa i

pou apwentman en Komisyoner-d-Polis, e nou pe al dan tou

keksoz lo lapolis lo bann cases. Ou konnen i annan pou fer avek

en endividi son lapwentman e kapasite pou li koman en endividi vin Komisyoner Lapolis, i

reste ou 2 minit, wrap up.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker koman en dimoun ki ti ansarz CID pandan 10an, Msye

Quatre pa’n fer sa travay, e pa’n

etablir sa polisi lo 24er tan ki manyer nou deal avek bann size.

Msye Quatre osi dan son rol dan CID pa’n etablir en polisi lo zarm

ek lo bullet e lo kimanyer nou annan en national database, lo ki

manyer aminisyon ek fizi i ganny garde, i pa’n etablir en polisi lo public order ek lo kimanyer pou

annan bann response konstitisyonel lo public order e

finalman in pa’n etablir en independent police board pou fer

ki ant Prezidan ek gouvernman ek lapolis, Komisyoner i annan en board endepandan, enparsyel

ki kapab osi regle ki manyer lapolis i travay ek son

Komisyoner. Finalman si Msye Quatre

ti’n debout e ti’n fer tou sa travay

e ti’n montre linisyativ avek leadership e in ti kapab propoz

bann sanzman e pa senpleman adopte 10 pti bout ki nou’n koz lo la me enkli tou bann panse,

tou Seselwa ki enterese vwar lapolis travay e mars pli devan,

nou ti ava kapab sirport Msye Quatre. E si i ganny apwente koman Komisyoner mon ti ava

kontan i rod sa speech verbatim, mon krwar nou’n met apepre 8

nouvo sizesyon e si i ti kapab pran sa bann sizesyon serye, nou ti ava vwar en improvement dan

lapolis. Mr Speaker, alor mon

remersi ou pour sa 30 minit e malerezman mon pou vot kont Msye Quatre. Mersi

MR SPEAKER

Onorab Ramkalawan mon krwar avan ou komanse, ou’n endike

41

ou pe al koz 30 minit, mon krwar bon, mosyon ankor ennfwa mon

le gid zot i lo kapasite Msye Quatre pou vin Komisyoner-d-

Polis e non pa lo leta lapolis. Mon’n ase lenient, prezan nou pe tro al dan repetisyon. So Onorab.

HON WAVEL RAMAKALAWAN

Mersi bokou Mr Speaker. Mr Speaker mon realize ki apre sa mon annan en mosyon ki mon

annan bann dimoun ki la depi bomaten alors mon bezwen fer

sir ki sa mosyon i pase ozordi. Alors mon pa pou al 30 minit, me mon ava koze.

Mr Speaker an 1977 apre koudeta ti annan en desizyon ki ti ganny pran par nouvo

gouvernman e sa sete ki okenn etranze napa drwa vin en zofisye

lapolis. Bann zofisye lapolis sa letan tel ki Stone, Ashford, Stevenson ek bann lezot ti ganny

mete lo denyen flight British Airways ki sa letan ti fer Hong

Kong apre ti pas Sesel, apre ti al Langleter, zot ti ganny mete lo sa avyon e sa ti pou mark lafen en

lepok dan listwar lapolis. Me an 2009 nou’n retrouv en SI ki’n

gany anmennen, ki’n ganny table e sa i permet ki ankor ennfwa nou annan etranze dan nou

Liniform lapolis. Mon trouv sa koman sad. E rezon ki mon pe

dir sa se parski sa i pou rezon prensipal akoz mon pa pou siport sa nominasyon Msye Quatre.

Msye Speaker selman mon ti ava kontan komanse an dizan

ki Msye Quatre ki en dimoun ki mon byen avek li e nou’n toultan byen avek kanmarad. Msye

Quatre i en dimoun ki - tou zofisye lapolis letan ou koz avek

ou zot pou dir avek ou i en bon dimoun, e mwan mon napa

okenn dout ki Msye Quatre i en bon dimoun. I en zonm ki’n marye e i annan 4 zafan parey

son CV i montre nou e mon osi konnen ki poudir i en zonm ki’n toultan the bread winner of the

family, se li ki’n travay toultan son madanm in reste dan lakour.

Msye Quatre i en dimoun ki relizye, i pratik son larelizyon e i

en dimounki annan bon kourtwarzir e tou dimoun i vwar li koman en dimoun ki ou kapab

aprose, e koz avek. Alors Mr Speaker mwan

mon anvi dir ki lo sa kote mon

napa okenn problenm e mon konn son bann zanfan e Msye

Quatre parey serten parmi zot i kapab konnen i dan distrik kot mwan mon MNA, i reste dan

distrik Anse Etoile, avan sa i ti reste dan distrik English River e

mon konnen ki poudir - les sa bout. Zis Mr Speaker ki konnen ki mon ti pe al dir.

Alors Mr Speaker mwan pou mwan ofet, mon napa okenn lakoler, okenn sa bann santiman

viz-a-vi Msye Quatre. Ofet mon kapab dir ki mwan mon annan

plis senpati viz-a-vi Msye Quatre akoz mon krwar ki poudir Msye Quatre malerezman a laz 60an

kan i ti pe devret mazin son retret, mon krwar ki zot pe donn

li responsabilite ki go beyond son abilite, e mon pou mwan mon ava dir ki prensipalman Msye

Quatre pe ganny demande pou li vin ansarz en sistenm ki pa

efikas.

42

E alor mon vwar ki son posibilite sikse i minim, i minim

en kantite e tou sa bann keksoz ki’n ganny mansyonnen pli

boner, konsernan Msye Quatre pou fer sa, I’m sorry i kapab annan sa lentansyon, i kapab

annan sa leker, me selman malerezman lapolis kot i ete

ozordi i totalman diferan. Mr Speaker, pour mwan si

en dimoun pe vin ansarz en

keksoz mon anvi ki li ki vreman ansarz, e sad to say ki

lapwentman sa 4 zofisye Irelande koman bann zofisye dan lapolis pou mwan i met en lonbraz lo

Msye Quatre e mon vreman pa kontan sa sitiasyon. Si sa bann dimoun ti pe vin la koman bann

konseye, mon ti ava konpran me pour mwan an 2009 pou annan

en Depite Komisyoner par egzanp ki en Irlande mon trouv i pa vreman akseptab, e sa i mon

menm lopinyon viz-a-vi bann lezot lenstitisyon kot nou trouv

bann etranze ki vreman pe dirize. Par egzanp Mr Speaker,

Msye Quatre koman sa dimoun

ki pou ganny apwente koman Komisyoner, i pou napa kontrol lo tou bann units dan lapolis, i

pou napa bann kontrol pourtan li i la koman sa dimoun ki nou

Konstitisyon i donn li sa responsabilite pou ansarz law

and order, se Komisyoner Lapolis ki annan sa responsabilite me letan i ganny apwente

Komisyoner en bout i bout i tonm anba State House, en lot bout

pou tonm en lot landwar, mon krwar ki i annan en serten dezord, e sa i enn bann keksoz ki

mon krwar Msye Quatre pou napa kontrol lo la, e alor i pa pou

permet li pou li fer sa ki i anvi. Politik pou zwe en lot rol

pou fer ki son travay pa pou vreman vin efikas. Mr Speaker la mon ava dir, pli boner Onorab

Arissol ti mosyonen konsernan nou aktive Beau Vallon. Mon ava dir ou sete Msye Quatre ki ti

handle sa, e Msye Quatre letan i ti handle sa laplikasyon i ti vwar

nou’n fer aplikasyon normal, in ti’n fer son soz poudir Beau

Vallon i ok, manrmay pou fer bann akitivite borlanmer, en swidswit i ti donn son permisyon.

Sete Msye Quatre ki ti donn permisyon me sa Sanmdi bomaten sa desizyon ti ganny

ranverse pou rezon politik e nou tou nou konnen ki poudir Beau

Vallon i reste en landrwar ki aktivite politik pa ganny fer, zisteman pou rezon politik.

Donk pou kontinyen annan sa enterferans politik.

Trwazyenm rezon akoz Msye Quatre pou fail dan sa misyon se parski i annan 3an

ankor devan li, e nou tou nou konnen ki poudir en progranm

konpreasiv pou reform en lenstitisyon parey lapolis pandan 3an sorry ou pa pou kapab fer li,

en progranm reform pou lapolis i pou pran ou omwen 10an, e sa

Mr Speaker i ganny demontre par sa ki lapolis limenm in dir pa mwan. Mon kapab dir zot pa

mwan ki dir sa, sa sete dan kominike lapolis ki ti ganny pibliye le 13 Avril letan ti annan

sa 5 zofisye sinyor ki ti ganny zot kontra terminen, ki ti depar

volonter enswidswit. Ki ti dir?

43

Departman in dir dan en kominike lapres ki lafors i

bezwen envestir dan en kad personnel ki annan potansyel

pou senior management ek ki annan omwen 12an reste pou zot servi dan lafors. Lapolis ki’n dir

zot bezwen bann zofisye ki i annan omwen 12an e alors mon

mazinen ki si ou pe rod omwen 12 an, sa enn ki pe dirize limenm ki pou vwar sa cheminement sa

bann dimoun, ou ava ekspekte ki sa dimoun i ava la li osi tou pou

akonpanyen me malerezman Msye Quatre devan li i annan 3an. E ofet Msye Quatre ti kapab

tonm dan sa kad sa bann dimoun ki depi sa lannen i annan sa posibilite pou zot pran

retret boner. Alors 3an i pa pou kapab

akonplir sa misyon lot rezon se ki i annan plizyer bann diferan zofisye ki la ki pe travay avek li

me nou trouve ki poudir ozordi sa lafors i dan sa leta parski en

kestyon empowerment linisyiativ e letan dimoun pa kapab pran linisyativ they don’t feel empowered definitivman pou annan medyokrite ou pou annan

problenm e se la prezan kot diferan group pou fer sa ki pour

li, parski diferan group e se sa enn bann sitiasyon parski as the Commissioner, ou ou sipoze

ansarz partou me letan enn pou kapab telefonne isi lot pou kapab

telefonne laba, lot i ganny en direktiv isi lot i ganny en direktiv laba mon krwar sa i pou fer ki i

pa pou kapab vreman fer sa travay ki i anvi.

La mon ava dir Mr Speaker, an 2006, nou ti apwent

en nouvo Komisyoner e apre sa ti ariv bann diferan lensidan e

ozordi 3an plitar nou trouv nou avek lapwentman en lot Komisyoner.

E la mwan mon ava dir Mr Speaker, a mwen ki bann vre rezon pou demisyon ansyen

Komisyoner Waye-Hive i ganny met kler pou ki nou tou nou

konnen kote ki annan bann diferan trou, ki’n arive, mon krwar ki ankor enn fwa i pou

difisil pou Msye Quatre limenm li kapab navige, parski i annan

serten sa bann keksoz ki nou’n dir ki’n ganny donnen koman bann rezon akoz en zenn zofisye -

e letan nou ti pas devan Lasanble, nou lo nou kote nou ti dir en zofisye militer avek

leksperyans militer. Lot kote zot ti dir nou non in al course

Irelande e i kalifye pou li vin Komisyoner Lapolis. Zot rapel byen sa ki pou dir i kalifye pou li

vin Komisyoner Lapolis e i pou vin fer en travay ki bon, ki byen.

Speaker i mazin byen. E i annan sa bann diferan

keksoz e Mr Speaker parmi bann

rezon ki ganny donnen e sa ki serten parmi zot in dir Msye Quatre limenm li i pou bezwen

pran son linisyativ ensidswit. Ki manyer mwan mon konpran i

annan serten inisyativ ki ansyen Komisyoner ti a pe pran, pou li par egzanp dir i pa oule okenn

politisyen enterfer parske letan i ti ariv serten keksoz ek bann

politisyen zot ti a pe call, ki i lo Praslin ki i lo Mahe e li i ti dir non pa bezwen enterfer, lapolis i

44

ava fer son travay. Pou sa in annan serten problenm.

Letan serten lapolis ti a pe fer zot travay par egzanp anler

Plantation club lo akse bor lanmer, letan bann dimoun ti anpes bann Seselwa al

borlanmer Komisyoner Lapolis ansyen ti dir non, sa i drwa

Seselwa ale. Apre sa tou bann kalite problenm e mwan mon krwar ki tou sa bann diferan

sitiasyon pour nou konn vre rezon, akoz ansyen Komisyoner ki ankor ennfwa i dimoun ki

reste dan mon distrik, tou Komisyoner i resanble i sorti dan

distrik Anse Etoile, pe vin en tradisyon ki fodre i ganny met okler parski si non, nou pou

ganny nou en sitiasyon kot letan en Komisyoner i sey enpoz son

lotorite ki konstitisyon i donn li nou pou annan problenm.

Pou sa bann rezon

pareymonn dir mr Speaker, anmezir mon annan bon santiman viz-a-vi Myse Quatre,

mon bezwen aksepte ki pou dir Msye Quatre pou fail, akoz sa

bann sitiasyon ki la devan li, i fer ki pa li ki pou annan sa linisiyativ, baton pa pou vreman

dan son lanmen me i pou bezwen swiv lord. Alor man mon krwar ki unfortunately mon ava dir ki

unfortunately Msye Quatre in aksepte pou les son non al devan

lo en kekosz kot i pa ti devret les son non al devan.

E la Msye Speaker mon ava dir, nou tou ki la dan sa Lasanble letan nou ti ganny

elekte nou ti bezwen al devan nou pep pou nou prezant zot en

serten vizyon. Mwan mon ti ava

kontan ki nou sistenm lapwentman i sanze. Mon ti ava

kontan ki letan i annan serten lapwentman ki nou annan pou

nou fer, par egzanp Komisyoner Lapolis ki nou ti ava swiv en pe plis sistenm Lamerik kot sa

dimoun i vini, i prezant son misyon vizyon, i ganny posibilite pou li ganny kestyonnen, son

abilite i ganny trouve, son vizyon i ganny fer sorti klerman e i la

dan deba kot nou demann li kestyon e i kapab reponn nou. Parski la nou, bokou parmi nou

kekfwa nou pa ni konn li Msye Quatre. Nou konnen poudir i

anan sa Msye laba dan Lapolis ki apel Msye Quatre, nou’n vwar li lo televizyon. Me selman pou

nou tann li koze kekfwa letan nou ava tann li koze, sa dimoun letan i vin la dan Lasanble letan i

koz en kou, nou a dir, wi sa boug i konnen ki i pe dir, sa boug i

konnen ki i pe fer, i enspir konfyans. Oubyen nou kapab letan in fini koze, nou dir ‘nou

krwar pa’. Parski nou ganny lenpresyon e rezon ki mon pe dir sa osi se parski fodre ki nou

pran nou responsabilite. Sa i en keksoz ki toultan mon dir viz-a vi

Lasanble. I pa akoz en nominasyon i

sorti State House i vin isi ki fodre

ki nou akspete li, fodre ki nou kapab challenge demann kestyon

e tou, parski Mr Speaker mon konnen ki poudir nominasyon

lapwentman Msye Quatre pou pase me selman letan nou koze deor dan koridor nou tou nou

konnen ki poudir i annan serten febles, letan mon koz avek serten manm dan lafors lapolis ki’n

45

travay avek Msye Quatre pandan menm kantite lannen ki in dan

lapolis. Zot tou zot dir avek ou ki poudir wi Msye Quatre i en bon

dimoun me selman nou krwar ki poudir sa pozisyon ki i pe al pran i enpe tro bokou, parski dimoun

ti menm soke letan i ti ganny apwente Acting Commissioner of police e tou sa la se bann keksoz ki nou konnen, nou konnen tou sa bann keksoz e mon pa pou al

lo son CV me selman nou konnen sa bann keksoz e se pou

sa rezon ki mwan mon dir ti ava kontan ki nou kapab challenge sa dimoun parski kantmenm i en

responsabilite, i en gro responsabilite ki nou pe met lo

sa dimoun ki la koman Komisyoner.

Mr Speaker parey mon pe

dir mwan mon konsern i vreman lo abilite, lo kontrol ki i pou annan parski ozordi i kontinyen

annan tro bokou bann lenstans ki finalman li ki pran

responsablite parski the buck stops somewhere e dan lafors

lapolis the buck stops at the Commissioners desk.

E sa bann keksoz ki

kontinyen arive ki sokan, bomaten nou’n tann en kantite

bann keksoz e pli boner pandan nou pe fer meeting standing orders mon ti pe rakont zot

lensidan Sanmdi - kot bann zofisye parski i annan en keksoz

disiplin ki bezwen reganny mete dan nou lafors lapolis, disiplin e nou dan sa Lasanble konbyen

fwa nou koz lo la. Fer konmsi ou ganny envite en keksoz ki fer

policy academy tou bann zenn

zofisye i konn salye, ou soke get partou zis pe salye. Letan zot in

sorti laba, zot zwenn ou, ou antre dan kord gard sa ki pe bwar son

tas dite, pe bwar son tas dite, sa ki pe tenir son konversayon, pe tenir son konversayon i pa ni

enterese avek ou koman en Manm Lasanble. Ou ou en law maker, sa ki met lalwa a’n aplikasyon i pa rekonnet the law maker. Lekel ou? Ki manyer ou apele? Li i en law enforcer i pa konnen ki poudir ou ki fer lalwa

ki apre li ki bezwen aprann pou li al pratike. Disiplin i bezwen

reantre ankor ennfwa dan sa lafors lapolis, disiplin lo tou nivo.

Sanmdi detrwa zenn ki

reste La Digue pe monte, zot sorti regard foutbol St Michel/La

Passe, St Michel in draw avek La Passe e bann zenn ki reste hostel zot pe monte, zot pe koze antre

zot, bann zanmi ensidswit konversasyon pe ale en zofisye SSU dan bis, zis akoz bann zenn La Digue in dir ki St Michel i fay

akoz St Michel i annan sepa konbyen zwer nasyonal ladan e La Passe ki devret vin National Team, li sa zofiye akoz i siport St Michel zis koman bis i kit pon

Les Mamelles i telefonn kangard SSU. Letan bis i ariv pre kot SSU i dir ek dravyer aret sa bis, bis i

arete zofisye SSU i rantre dan bis i bat bann manrmay La Digue.

Kisisa sa? Ki manyer i apele sa? E la zot pe sey met en case pou zot deal ek sa bann

gard. Se sa letan mon pe koz disiplin Mr Speaker e en

komisyoner lapolis pou bezwen rantre ankor avek disiplin dan

46

lafors nou bezwen remontre bann gard ki poudir letan zot met sa

liniform lo zot, zot pa vin bann sef ki ansarz bann klan parey

laba Somalie kot bann pirat pe tenir nou bann Seselwa, me ki letan zot met sa liniform lo zot ou

vin en serviter sa pep. Mon’n deza mete sa liniform lo mwan e mon konnen ki poudir letan ou

met sa kasket lo ou latet avek kourann leta lo la ou respekte. E

Mr Speaker ou konnen kot ou sorti dan en fanmiy kot ti annan sa disiplin lapolis parski ou

papa koman en zofisye letan i ti met sa kasket i ti konnen ki

poudir i pe al servi sa pep, e letan ou ti vwar en dimoun koman en kadet, letan ou ti vwar

en ozofisye i pase, ou ti bezwen salye, letan ou tiv vwar en Minis ou ti bezwen salye.

Sete sa ki manyer ti ete e ozordi nou bezwen ankor sa

disiplin, sa disiplin pou fer sir ki gard ki on duty i pa kapab santi loder labwason, i pa kapab pran

transpor lapolis pou li arete pou li al bwar e tousala se bann

responsabilite ki sa Komisyoner pou annan. Konbyen fwa nou nou tou ki la nou’n trouv lapolis

arete devan nou dan transpor lapolis, i debarke avek sopin vid letan i reantre i antre avek sopin

gines, tyomityo, tou bann kalite zafer, disiplin fodre reantre dan

sa lafors lapolis e letan disiplin i ava reantre dan sa lafors lapolis

la mon krwar nou ava kapab avans enpe devan. Zot responsabilite Mr Speaker ki

manyer nou kapab annan en sitiasyon ozordi kot tou dimoun i konnen kote drog i ganny vann,

nou tou nou konnen kote drog i ganny vann.

Prezidan Larepiblik i konnen ki manyer drog i rantre,

me selman sa bann ki sipoze atrape, sa bann ki sipoze deal avek zot, zot pa konnen oubyen

ou tande ki poudir se zot menm zot ki pe transporte pou zot al

vann. Mr Speaker mon krwar ki

latas ki sa nouvo Komisyoner

Lapolis i annan i pou en latas enorm e mon dakor ek tou bann pwen teknik ki Onorab

Derjacques in fer resorti. Dan sa pei tou dimoun i konnen lekel

ki’n vole. En lakaz i ganny kase dimoun i konnen lekel, zis lekel ki pa konnen lapolis ki pa

konnen. Dimoun i kas dan ou lakaz ou dir lapolis i pran sepa

konbyen letan si sa dimoun in ganny arete finalman, nou pa kapab dan en pei groser sa ki

pou nou kot rate of detection of crime i sitan ba parey i ete ozordi

e tousala se bann keksoz ki sa nouvo Komisyoner Lapolis pou bezwen fer e mwan pou mwan Mr

Speaker mon espere ki ennfwa pour tou malgre tou sa ki mon’n

dir - mwan ozordi mon anvi fer en pledwari avek leta avek Prezidan Michel pou mwan dir

avek li les sa Komisyoner kapab fer son travay, aret enterfer dan son travay menm si i pou annan

serten limitasyon, les sa boug travay.

Si en dimoun i ganny arete pa bezwen enterfer pou fer larg sa dimoun oubyen pou demande,

en pti kou ou tann isi, ou tann laba no case to answer oubyen

private hearing in chambers

47

ensidswit. Non annou annan en sistenm kot lalwa i aplik pou tou

dimoun e mwan mon krwar ki letan nou ava’n kapab ariv lo sa

pwen nou lapolis i ava ganny en sans pour li reganny en souf, pour li kapab revin sa lafors avek

sa kredibilite e nou bezwen en leader pou kapab fer sa, e

byensir letan Komisyoner i ganny apwente nou tou nou ganny demande koman bann law

makers pou nou travay an kolaborasyon avek li, pou nou

donn li lankourazman, pou nou fer sir ki sa bann lalwa ki nou pase se bann lalwa ki ganny

aplike dan nou pei, se bann lalwa ki zis.

Alor mon swete ki a lavenir parski dan 3an avan ki sa Lasanble i dissolve nou menm

nou, sa menm Lasanble pou ganny demande ankor enn fwa

pou aprouv nominasyon en lot Komisyoner Lapolis. Mwan Mr Speaker mon swete ki poudir dan

3an nou ava nobou annan bokou plis Seselwa ki’n train, ki’n

kalifye bann Seselwa ki ava pe al bann courses ki vreman bon e ki i ava annan en pli gran levantay

pou nou swazir ladan. Letan mon pe koz lo

enterferans leta, letan nou’n perdi tou sa bann senior officers ki Onorab Georges par egzanp in

dir avek nou, enn in vin en avoka. Letan Mr Speaker nou’n

perdi zofisye lapolis ki pli kalifye ki tou le 4 sa bann Irlande, zot sertifika kot zot in al etidye, zot

pli kalifye ki sa bann Irlande ki’n pran retret, bann Irlande 3enm

az ki’n bezwen vin dan nou lafors

lapolis zot sa bann zofisye serten pe sonny koson, serten pe fer

lezot travay, non i pa akseptab, letan nou annan bann zofisye

lapolis par egzanp sa 5 ki’n fek ganny terminen ki zot antre zot zot annan plis ki 75an

leksperyans e nou pran tousala nou met laba, sa leksperyans dan lapolis sa, sa leksperyans i

enportan en kantite e mwan mon krwar Mr Speaker in ler pou nou

bouz devan e mon zis swete ki lapwentman Mr Quatre i pa zis vin en rotin, i pa zis vin en

formalite e malerezman mon pou dir ki i en desizyon ki nou pa pe

met ase lenportans lo la, e mwan mon swete ki nou Lasanble olye anmenn mosyon pou sa bann

lapwentman parey mon’n dir oparavan nou ti ava fer li dan en fason bokou pli afon pourki sa

bann dimoun osi tou ki zot non pe ganny met devan zot ti ava

nobou fer pli gran refleksyon parski zot ti ava mazinen ki poudir ‘be tyanbo en kou, be la

mon pou al laba’, absoliman parey nou koman en politisyen.

Letan serten dimoun i

ganny aprose pou vin politisyen konbyen nou ki’n dir be tyanbo

en kou, wi mon popiler be selman mon pa pou kapab al laba, mon pa pou kapab koze

mwan. Konbyen dimoun ki nou’n aprose in dir, ‘ou konnen wi me

selman ou konnen mon pa tro konn koz angle alors mon pa pou kapab vin en kandida, mon pa

pou kapab fer isi, mon pa pou kapab fer laba.

Alors Mr Speaker an

terminan mon ava dir ankor enn fwa Mr Quatre i en bon dimoun

48

me lapwentman en Komisyoner Lapolis se pa en tes pou ou al

dan lesyel o kontrer set en tes pour ou kapab fer fas avek bokou

plis difikilte, bokou plis challenges i malere me ozordi Mr Quatre i vin en viktim e mwan

mon pa kapab siporte letan mon trouv en Seselwa i ganny met

dan en pozisyon kot i vin en viktim, mon pa kapab siporte dan en pozisyon kot en Seselwa i

ganny tit sef me se etranze ki bann vre sef. Alor pour sa bann rezon e

pour mon lanmitye avek Mr Quatre mwan mon pa pou kapab

vot an faver sa lapwentman, mon pou prefere abstain lo sa lapwentman.

HON MARIE-LOUISE POTTER

Mr Speaker koman manm en lekip ki touzour optimis e ki touzour pragmatik fas a lavi mon

partaz sa adage ki dir ‘you go to war with the army you have and not with the army you wish you had’.

Mr Speaker mon fer sa

menm paralel avek sitiasyon nou lapolis ozordi. Ozordi nou tou

nou konnen ki nou napa en lafors lapolis ki nou ti a swete e reve annan me sa ki nou konnen

nou pei pe fer fas a bann gro defi, bann gro defi kriminalite, drog e tou bann fleo sosyal ki nou tou

nou fatige koz lo la. Sa ki nou osi konnen se ki nou annan sa lafors

ki devan nou, ki la e ki nou bezwen servi sa lafors ki nou annan. Me anmenmtan nou osi

bezwen realize ki byen ki nou bezwen servi sa lafors ki nou

annan ozordi nou bezwen pa

zanmen perdi sa determinasyon pour nou touzour travay pou

ganny sa lafors lapolis ki nou reve annan e ki nou ti a swete

annan dan Sesel. Mr Speaker fas a sa lapwentman ki nou pe ganny

demande pou fer ozordi nou pa pou fail dan nou devwar e nou pa

pou give up lo sa lafors lapolis ki nou annan ozordi malgre tou son bann febles ki nou tou e zot tou

la zot in fer resorti mon konvenki avek bokou senserite nou pa pou

give up e nou pa devret zanmen give up, pas letan kritike,

konplent, dramatize, egzazere, denigre pa pou ed nou achieve sa lobzektif pou annan sa lafors ki

nou reve annan. Pas nou lekor koman bann

gran ekspert e lotorite lo lasyans lapolis pa pou osi ed nou achieve sa lobzektif sirtou kan nou tou

nou konnen ki bokou nou pa ni menm bann model lo lalwa, lord

ek lape. Mr Speaker, wi sa ki nou devret annan e sa ki nou devret

montre se limilite e lonnekte pou admet ki wi i annan febles dan nou lapolis ozordi, wi nou

bezwen admet ki i annan en gran mank disiplin dan nou lapolis

ozordi, wi nou devret admet ki nou annan en lapolis kot parfwa zot pa’n reisi montre sa respe e

zot pa’n reisi ganny sa konfidans ki piblik i bezwen annan dan zot.

Se sa bann ladmisyon ki mon krwar nou devret pe fer pa koman politisyen me koman en

nasyon. Mr Speaker wi, nou bezwen admet ki in annan enterferans

49

politik dan travay lapolis me la mon a kalifye..

(Interruption)

MR SPEAKER Order, order. HON POTTER Mon a kalifye - lenterferans

politik in lo tou le de kote infact tou bann lentervansyon ki nou’n

tande la bomaten ek apremidi se pa ot ki bann lenterferans politik dan travay lapolis.

Mr Speaker nou nou swete ki nou reisir retir lenterferans

politik lo tou le de kote dan lapolis avek sa lapwentman. Nou swete ki Mr Quatre i ava viv pou

montre nou, pou montre bann ki’n annan dout lo son kapasite e

lo son konpetans pour donn nou sa nouvo lapolis ki nou annan zot ava ganny prouve wrong.

Nou swet li bon kouraz akoz nou konnen ki si i annan en

keksoz ki i pou bezwen dan sa travay se kouraz. Nou swete e nou demann tou bann lafors

lapolis tou bann polisye pou donn li sipor akoz si i annan en keksoz ki i pou bezwen dan sa

louvraz se pa neseserman mil degree e 40 sertifika me kouraz,

determinasyon, bonn volonte, patriotizm e sipor son bann zonm.

Mr Speaker mon anvi ki Komisyoner Quatre i reisir akoz

mon anvi ki Sesel i reisir dan sa batay kont krim e se akoz Sesel ki vi’n premye dan tou nou

konsiderasyon ki nou pou siport e nou pou aprouv son lapwentman ozordi apremidi.

Lo sa not Mr Speaker mon demann tou manm lo nou kote

pou aprouv lapwentman par Prezidan Larepiblik Mr Ernest

Quatre koman Komisyoner lapolis Sesel.

MR SPEAKER In ariv ler pou nou vote tou bann ki an faver mosyon lev zot

lanmen. Okenn ki kont? Mosyon in pase e Mr Ernest Quatre in

ganny apwente koman Komisyoner-d-Polis e i reste mwan koman Speaker Lasanble

pou osi felisit li dan son nouvo post. Mon swet li bonn sans

akoz sa latas ki devan li i pa enn ki fasil.

Avan ki nou al lo lot pwen

mon ti oule fer en remark regarding la fason ki nou aprouv

apwentman konstitisyonnel, mon krwar napa okenn par ki dir i bezwen par en rezolisyon

Lasanble ou par en mosyon ouswa en deba. I depan lo

Lasanble limenm atraver son Standing Orders pour zot tonm dakor ki fason pli bon, si atraver

komite Lasanble kot i annan en enteraksyon, ouswa si i atraver

Lasanble li menm kot i annan deba pou nou gete ki pli bon fason pour nou apwent bann

proposals ki sorti kot Prezidan. Me dan konstitisyon li menm li i

pa limit a en deba parey pe arive. Sa i pirman en konvansyon ki’n la pandan 15an e nou pe

kontinyelman swiv sa konvansyon. Se sa pwen ki mon ti oule fer me sa se zot menm zot

ava deside.

50

Avan ki mon al lo lot mosyon nou annan 4 first reading pou nou fer, nou ti pou anvoy li pou apremidi akoz nou ti

krwar nou pou ganny nou en 5enm Bill me nou pa’n ganny li.

So mon a demann Madanm Clerk pou fer sa 4.

CLERK

This Act may be cited as the Companies (Amendment) Act 2009.

This Act may be cited as the International Business Companies (Amendment) Act 2009.

This Act may be cited as the International Corporate Service Providers (Amendment) Act 2009.

This Act may be cited as the Seychelles Foundation Act 2009.

51

21 April 2009 MR SPEAKER Nou ava pran lot mosyon e mon

annan lentansyon fini 4er, le de mosyon ki reste. Leksperyans ki mon annan mon krwar i pa pou

en tro gran kontrovers, mon’n menm ganny dir par le de whip

ouswa par le de leaders ki lertervansyon lo sa 2enm mosyon mon pa pe ekspekte okenn

kontrovers. Mon byen?

HON WAVEL RAMKALAWAN Mr Speaker permet mwan ankor ennfwa pou welcome spesyalman

chairman lasosiasyon of the Retired Seychellois Seamen, Mr

Govinden ki parmi nou apremidi avek serten bann manm sa

lasosiasyon. Mosyon ki mon pe anmenn devan Lasanble pour laprouvasyon i lir koumsa:

Lasanble Nasyonal i eksprim sipor anver tou demars ki bann ansyen maren Royal Fleet Auxiliary (RFA) pe fer pou ganny en pansyon ek lezot

benefis avek gouvernman Angle pou zot letann-servis e demann

International Affairs Committee (IAC) avek lasistans gouvernman pou fer tou sa ki zot kapab pour

asiste the Association of Retired Seychellois Seaman dan sa bann

demars. Mr Speaker nou tou nou

rapel bann nou ki en pti git pli

vye, letan nou ti ankor zenn, ti annan en gro tenk ki ti koule

Ernadale si mon pa tronpe, manke nou ti anviron form 2 oubyen form 3 letan sa zour

bomaten Ernadale ti koule, e nou

rapel osi ki manyer lontan letan bann gro bato, bann gro tenk

Judale, Ernadale, Dewandale letan zot ti vini dan prezans bann

lezot bato, bann korvet Angle zot ti vin isi. Nou osi rapel ki manyer ti annan bann Seselwa ki ti

travay lo sa bann tenk e petet sa letan koman bann zanfan letan nou ti regard sa bann zonm

letan zot ti retournen, ti annan bann tattoo lo zot e zot, nou ti

regard zot vreman avek en serten respe akoz letan ti dir en boug in fer tenk konmsi ti en boug ki ti

so. E sa bann maren Seselwa e

ki sa letan byensir nou ti ankor en koloni zot in fer letour lemonn pe travay dan sa bann bato. An

tou ki manyer bann rikord i montre i annan anviron 300

Seselwa ki’n travay lo sa bann bato e byensir zot ti ganny recruited pandan ki nou ti ankor

en koloni, me selman malgre ki Larenn ki ti Sef Deta ti annan

serten diferans ki zot in santi, par egzanp zot pa ti zanmen vwar en kontra spesifik ki’n ganny

sinyen. Zot pa ti form parti sa bann negosiasyon pour lapey e pou bann kondisyon travay. Sa ti

ganny fer dapre tou bann rikord kolonial ant Minister Ladefans e

Gouverner Sesel sa letan. E alor pandan tou sa bann letan sa bann Seselwa ki ti a pe travay zot

ti pe panse ki zot ti pe ganny anploye par the British Admiralty e ki zot ti pe ganny peye absoliman parey bann lezot maren Angle ki ti pe tonm dan

menm kategori parey avek zot ki ti a pe fer bann menm travay.

52

Me i resanble ki in annan en serten - nou pa pou apel li

trik, me selman in annan serten defayans dan lafason ki keksoz

in deroule e malgre ki zot still annan zot bann discharge book e sa letan avan ki nou ti vwar nou

lendepandans si enn sa bann maren ti deside pour li par

egzanp al etabli li Langleter i ti ganny drwa parski i ti en size kolonyal, parey i annan bokou

Seselwa ki letan ki zot in al dan larme apre sa zot in reste

Langleter e apre zot in kontinyen. Me malerezman parey nou

pe dir letan sa bann zonm zot in

deside pou zot sorti lo bann bato e la ozordi letan zot be kontinyen regard isi, regard laba zot trouve

ki poudir zot pa pe ganny okenn pansyon okenn allowance e zot

santi ki poudir sa i en drwa ki zot devret kapab gannyen. E mwan osi tou mon’n eksprim sipor avek

zot pou zot cause, mon’n fer plizyer rankont avek zot, parey

mon konnen i annan lezot dimoun osi tou akoz depi lontan zot pe fer sa demars, i annan en

kantite lannen zot pe sey fer sa demars e toultan i annan sa

lespwar ki pourdir keksoz i ava arive me selman apre letan zot ganny bann lezot bann

lenformasyon, lenformasyon ki zot ganyen i vin lekontrer zot in

menm annan kontak avek Langleter direkteman. E selman petet se la kot atraver sa sipor ki

Lasanble Nasyonal i ava donnen e la mon krwar ki avek nou International Affairs Committee ki

sa i en keksoz ki spesifik, i en keksoz enternasyonal e mon sir

ki Onorab Waven William, Onorab Nicholas Prea ek tou

bann lezot manm pou nonm de ki lo sa komite zot ava trouv sa

koman en bon challenge pou zot nobou deal avek sa. E mwan personnelman mon osi mon vwar

ki poudir sa i al enpe plis dan sa domain kot International Affairs Committee i kapab rantre ladan.

Me nou bezwen pas li mon

krwar atraver Lasanble parski i enportan pour ki Lasanble Nasyonal i donn sipor sa

lasosiasyon, i donn sipor sa bann Seselwa. Sa bann Seselwa ki’n

pran risk parski annou pa bliye ki poudir letan ou travay lo RFA i pa ti zis en kestyon ki ou lo en

bato en supply ship me tou sa bann bato RFA kot i annan lager

zot osi tou zot in la e zot osi tou zot in pas dan sa bann menm risk parski se zot ki’n bezwen fer

sir ki sa bann bato-d-ger Britanik bann zonm i annan ase manze, i annan ase aminisyon, i annan

tou kalite keksoz e in annan en kantite risk kar ou vwar menm

sa bann bato, tou sa bann bato RFA zot osi tou zot ti arme pandan ki zot ti pe fer tou zot

bann loperasyon. E toultan in ganny dir ki sa bann bato, ofet se

zot ki’n zwe pli gran rol parski si ou annan ou bann zonm ki pe lager, si ou annan ou bann bato

vreman ou bezwen nouritir ou bezwen tou bann lezot keksoz e i annan en lekspresyon ki ganny

servi tanzantan konmsi pe dir ki bann RFA konmsi zot parey toys out of the pram parski konmsi ou a krwar zot bann zouzou sirtan

enportan me selman zot enpe

53

deor alors zot ganny gete dan en serten lezot fason me selman

avek vreman lenportans pour sa travay ki zot in fer.

Mr Speaker mon osi konnen ki i annan en kantite dokimantasyon, mon’n pas

atraver en kantite dokimantasyon bann papye, bann discharge books, bann

papye lapey, selman i malere ki konmsi tandi ki tou bann lezot

dimoun ki ti lo bato avek zot ti pe ganny peye an liv sterlen zot zot lapey ti ganny met an roupi e

konmsi ankor enn fwa letan ou pou regard sa bann papye ou

pou vwar ki poudir in annan enn de bann pti zes ki’n ganny fer avek sa bann papye.

Mr Speaker mon krwar ki vreman sa bann zonm i bezwen

nou sipor e mon’n tenir serten dialog avek Leader of Government Business e nou’n dir ki i

definitely en cause ki nou bezwen stand by nou bann dimoun

menm parey ki nou Lasanble in eksprim sipor pour bann dimoun

ki ti reste Diego Garcia, bann ilwa, mon krwar ki sa bann causes parey kot nou Seselwa i

konsernen nou bezwen debout for, parey ki ozordi nou pe

kontinyen debout vizavi nou bann Seselwa ki’n ganny pran par bann pirate, alor tousala se

bann solidarite ki sa Lasanble i eksprimen.

Alors mon demande ki nou Lasanble atraver sa mosyon nou eksprim menm sipor e ki atraver

International Affairs Committee zot take up sa dosye pou fer sir ki

nou bann dimoun ki’n vreman

travay e ki’n donn zot lazenes lo sa bann bato Angle zot ganny

rekonpans ki neseser e ki zot pa kontinyen pe anmenn en lalit

parski deza la i annan serten parmi zot ki’n komans vye me ki nou nou espere ki zot ava nobou

trouv en solisyon avek sa sitiasyon e zot ava ganny sa ki pou zot.

Alors Mr Speaker avek sa detrwa parol sipor mon a

demande ki nou Lasanble i vot an faver sa mosyon e ki sa bann dimoun i ava kapab santi ki zot

pe ganny tou sa sipor sorti lo nou kote.

MR SPEAKER Okenn ki segonn mosyon.

Onorab Ferrari. Avan mon entervenir Onorab i annan en amannman ki ti’n ganny able e in

ganny sirkile e mon vwar ki ou’n entrodwir sa amannmanm, mon

mazinen ki napa okenn lobzeksyon ki IAC i pran sa responsabilite pour – Onorab

Prea ti annan okenn keksoz ki ou ti oule dir?

HON NICHOLAS PREA Mr Speaker mwan mon ti a

kontan fer en pti komanter. MR SPEAKER

Lo lefe ki IAC in ganny sa responsabilite.

HON PREA Mwan mon’n reakte and all that me 2 or 3 weeks ago mon krwar Lasanble antye dan mon labsans,

labsans chairman ti fer en bann komanter kot finalman nou’n

trim down responsabilite IAC e la

54

ozordi nou vwar, mon krwar nou vwar konsantman de leader, nou

vwar ankor kot bann responsabilite i retournen lo IAC.

So être en manm sa komite, être en manm ki vreman devoue mon krwar dan travay ki komite pe fer

and all that la mon anvi demann senserite sa Lasanble. Tou bann

ki ti koze, tou bann ki ti rod plizyer keksoz e mon pa anvi pre-empt resers ki mon’n fer, bann remark in sorti tou le de kote e mon anvi met keksoz o kler ki

vreman kwa ki nou rol IAC e pou nou kapab pran en keksoz

koumsa. Mon pe reakte koman en manm ki mon santi mon’n ganny en pti pe touse pandan

mon labsans. Prezan en lot keksoz Mr

Speaker mon pa anvi anvi pre-empt the 3rd motion ler mon get sa TOR ankor mon kestyonnen

ankor ki rol IAC akoz i enn bann rol se ki nou osi nou forge bann

ties, nou strengthen bann ties avek lezot parlman e nou pe vwar

ankor bann roman. Me mon pa oule pre-empt nanryen lo la.

Vwala en pti pe. Mon siport lide sa mosyon, mon siport lide ki sa bann dimoun i ganny ede, i

ganny lasistans and all that me vwala en pti pe mon konsern.

MR SPEAKER Mon krwar pou annan en lord

ladan, nou pou bezwen dispose of sa amannman ki demann IAC

akoz reprezantan IAC pe eksprim serten lenkyetid ouswa

rezervasyon. Mon pa konnen si i annan okenn komanter lo la.

HON CHARLES DE COMMARMOND

Mr Speaker, mon osi pans dan menm laliny, anfen kont avan

chairman IAC i ti ale i ti diskit ek mwan lo sa wish ki i pa krwar li osi ki IAC i devret pran sa

responsabilite pour anmenn responsabilite sa mosyon pli

devan. Nou napa nanryen kont sa

mosyon e ler la mon ti dir li be

diskit ek bann dimoun konsernen, mon pa konnen si in

fer li e mon personnelman mon krwar poudir at this stage mon pa krwar IAC i devret pe pran sa

responsabilite. Menm letan mon get sa mosyon mon konpran

lobzektif mosyon, mon konpran demann lasosiasyon seamen me menm la mon pa konnen si

gouvernman menm ki devret pe pran osi responsabilite sa. Mon

krwar petet keksoz i ankor dan son staz tro lanfans la, petet i enportan nou ganny serten lezot

konesans lo sa issue, lezot dokiman. Par egzanp ki

gouvernman Britanik in dir, ki lanbasad in dir konmsi ki i a donn nou enpe plis lenformasyon

kwa ki’n arive. Par egzanp en lot pwen enportan, ki lezot koloni -

par egzanp sa bann dimoun bann Seselwa ki ti abor sa bann bato RFA la, i annan lezot

nasyonalite ki ti koloni Angle sa letan ki ti lo la… MR SPEAKER Onorab, ou pe deal avek the original motion now. Mon oule ki nou kler lo sa kestyon lekel ki

pou deal avek konteni sa

55

mosyon, si i ganny aprouve savedir nou bezwen dispose of sa

amannman IAC. 2 manm IAC in eksprim rezervasyon nou a pran

ankor serten kontribisyon Leader of Government Business apre nou

a ganny Onorab Ferrari. HON MARIE-LOUISE POTTER

Lo sa amandman IAC pou adres konsern manm ki’n koze avan

Onorab De Commarmond mon ti a kontan enform sa Lasanble ki chairman IAC avan i ti ale i ti vin

kot mwan i ti vin met devan sa konsern whether or not IAC i

kapab fer sa louvraz e nou ti diskite e finalman i ti agree ki wi IAC i a fer li avek sipor

gouvernman, avek lasistans gouvernman e se sa pozisyon ki

nou kote nou pou defann e lo kestyon merit sa mosyon li menm Onorab Adonis ki pou

state nou pozisyon lo la.

MR SPEAKER I oke sa. Lo kestyon IAC ti konfye ou ki oke.

HON JEAN FRANCOIS FERRARI

Mr Speaker mon ti la mwan osi prezan dan sa deba, mon krwar i

napa okenn kontrovers. An realite sa deba se pour sey focus enpe lo bann areas of competence

International Affairs Committee e mon krwar ki nou tou ki la nou

realize ki zisteman vwala en size ki tonm dan sa range of competence akoz i pe deal avek en relasyon ant swa en group

Seselwa par entermedyer gouvernman avek en

lorganizasyon enternasyonal. So zisteman mwan pou mon zis

diffuse sa latristes oubyen sa pti pe sadness ki sa deba in leve

sete pa pour koup lipye IAC, sete pou zisteman esey kadre enpe zot

areas of competence pou fer zot travay pli efektif. Mon mazinen that was the point se pou sa ki

mwan parey Onorab Potter mon siporte ki Lasanble i demann IAC

pour fer. HON ANDRE POOL

Mr Speaker parey lo TOR IAC i mete i dir okenn latas ki

Lasanble i deside koman en Lasanble pour donn IAC pou fer, mon krwar nou ti diskit sa apre

ki nou ti ganny sa meeting mon kwar si Lasanble par en mosyon

oubyen en rezolisyon i dir sa nou donn IAC, IAC i bezwen vin donn nou en rapor a lafen en serten

letan, IAC i ava vin esplik Lasanble ki zistans in arive e ki i

mank li pou li kapab fer en louvraz oubyen sa latas ki Lasanble in donn li. Mon krwar

sa i leka, I mean sa i le ka actually ki nou ti dir lo nou TOR

alors nou koman en Lasanble nou bezwen dir poudir sa en latas ki nou donn IAC, alors IAC i

a ava fer son louvraz parey i devret fer.

MR SPEAKER En rezolisyon Lasanble donk

alors mon pou demann en vot lo la. Bann ki an faver ki nou demann International Affairs Committee savedir bann ki an faver sa amannman lev zot

lanmen. Okenn ki kont. Mosyon

56

sa amandman in pase e nou pou kontinyen avek deba lo mosyon

as amended. Onorab ou ti’n segonde, ou ti oule dir enn de

mo. HON JEAN FRANCOIS

FERRARI Mr Speaker mon ti a kontan

komanse an servan enn bann parol ki nou servi souvan an kreol ki tou lapenn i merit son

rekonpans. Mon krwar dan sa mosyon ki mannyer in ganny anmennen devan nou pour bann

ansyen maren RFA, mon krwar napa okenn dout, napa okenn

dispute otour lefet ki sa bann dimoun in travay. Zot in travay e tou dimoun ki’n travay i merit

ganny son rekonpans, swa an tenm son saler, swa en tenm son

gratwite, swa an tenm son pansyon. E sa se en keksoz ki nou tou nou mon krwar nou

tonm dakor avek sa. Nou dan en sitiasyon la kot

nou pe lev en pwen kot sa rekonpans ki sa bann travayer pe demande ki nou regard ladan e

nou se rod en solisyon i enpe konplike akoz nou pe demann sa avek en lot gouvernman, en lot

ladministrasyon set-a-dir gouvernman Angle ansyen

propriyeter oubyen ansyen administrater nou pei. Sa bann travayer zot in travay e laplipar

lannen avan lendepandans e la nou ti anba en ladministrasyon

kolonial e kekfwa i en responsabilite ki bann ladministrater dan lepok kolonial

pa’n pran ase o seryer me mon santi ki la ki nou’n sanz nou stati nou’n vin en repiblik

endepandan nou pa devret bliye pou dir menm sa lepok nou ti

annan sa responsabilite e ki nou ankor annan kontak avek

gouvernman Britanik pour nou kapab lev sa bann pwen.

Dan lepok kolonial menm

dan Legislative Assembly e Mr Mancham ki ti premye Minis, sef

Minis or whatever e Mr Rene ki ti en manm Lasanble Lezislativ zot ti la sa lepok e donk i annan en

sertan kontinite. So nou tou koman bann Seselwa nou retrouv

nou annan en serten responsabilite moral pour nou get enpe ki manyer nou bann frer

an partikilye bann dan RFA in ganny trete oubyen i pa’n ganny

byen trete, oubyen in ganny maltrete. Donk mon krwar sa ki nou pe demande se ki nou rod en

fason e sa fason ki nou pe sizere se ki Lasanble Nasyonal i take up

sa dosye avek enpe sipor administrative oubyen politik, oubyen diplomatik gouvernman.

Mwan mon enn ki konnen ki par lefet ki mon annan kontak bokou avek serten manm lo

lasosiasyon Retired Seychellois Seamen ki zot in fer zot bout, zot

in travay en kantite sa bann dimoun parey Onorab Potter i dir

zot pa’n give up nou, nou dir zot pa’n les tonbe me lontan zot pe lite e mwan pour mon sa bann

dimoun koumsa ki montre sa staying power zot devret gannyen

en pti pe sipor. Mon ti a kontan ki kekfwa nou osi profite ki i annan bann reprezantan isi pour

nou dir avek zot ki nou koman en Lasanble Nasyonal nou pa

kapab garanti okenn rezilta

57

spesifik dan sa demars me selman sa ki nou devret dir avek

zot se ki zot kapab kont lo nou sipor pour nou fer tou sa ki nou

kapab pour nou kapab trouv en solisyon pozitif a sa problenm. Nou ava fer tou sa ki nou kapab,

nou ava bouz atraver nou komite zafer enternasyonal dan nou Lasanble, nou ava bouz tou bann

pyon ki nou kapab bouze pour nou kapab rod en solisyon final e

conclusive lo sa size. E mon kontan ki bann manm komite IAC in reafirm zot langazman

pour zot pran on board sa dosye e mon konnen ki bann manm lo

sa komite ler zot aksepte en responsabilite zot al tre lwen.

Alors mon lentervansyon ozordi se pou siport sa mosyon e pou piblikman lo lapar nou parti

isi e lo lapar nou Lasanble akoz mon mazinen poudir nou pou annan menm sipor sorti lo kote

parti mazoriter pou nou asire ki asir sa bann reprezantan ki ler

nou frer Seselwa pe rod en rezon an deor Sesel nou nou la pou nou donn zot sa koudmen e pou

nou kler sa tors pou nou tyonbo zot lanmen pou kapab rezourd sa

difikilite. Alors mon ti a kontan

aport mon soutyen, mon sipor

total lo sa mosyon e zis dir ankor, repet ankor sa ki mon fek dir se ki zot travay sa lekip ki’n

kontinnyen lager e souvan i pa bokou i en pti group ki pe lager

pou lezot dimoun me selman dan lavi i souvan koumsa e mwan mon ti a kontan felisit zot pou sa

travay eksepsyonnel, i annan 30an depi ki zot pe lite e mwan

mon swete vwar en solisyon

pozitiv pou zot e mon kapab reasir zot ki sa Lasanble pou

donnen sa sipor e pou fer tou sa ki nou kapab pou fer sa sitiasyon

abouti. Si i pa reisi i pa nou lafot nou ava fer tou sa ki nou kapab.

HON BERNARD ADONIS Mr Speaker pozisyon parti SPPF lo mosyon ki devan nou Lasanble

i enn ki tre kler e senp. Nou pe siport mosyon dan lafason ki’n

ganny amande par loter mosyon san okenn kondisyon e nou pa pe al avans okenn gran gran

largiman lo sa size, ofet mon pou ase bref.

Mr Speaker i kwayans fondamantal nou sosyete e sa i ganny enskrir dan nou

konstitisyon ki sak sitwayen i annan drwa e en devwar pou li travay me an retour pou son

kouraz en travay i devret ganny renimere dan en fason ki ekitab e

zis. Apard son saler en travayer i devret osi kolekte tou benefis ki asosye avek son servis anlinny

avek bann norm e pratik ki’n ganny etablir e aksepte partou dan lemonn. Sa i en prensip ki

gid nou sosyete e nou isi dan sa Lasanble nou ganny elekte pou

defann lentere nou bann sitwayen e sa i enkli defann zot drwa pou ganny en saler e en

pansyon adekwa, zis e ekitab. Alors koman sa

lenstitisyon ki la pou defann e protez drwa nou bann zabitan, mosyon ki devan nou ozordi i

tonm anlinny avek nou manda koman bann reprezantan lepep.

Mr Speaker etan donnen ki

Sesel ti form en parti entegral lapir Britanik nou pei e nou pep

58

ti deservi son patri koman en nasyon fidel e kouraze. Ler Ki

Grande Bretagne ti lans lapel pou son bann zanfan riske zot

lavi e pou met zot lekor an servis sa lanpir nou bann zenn onm ti touzour pare pou reponn sa lapel

e se dan sa fason travayan e kouraze ki en group zenn onm

Seselwa ti desarz zot responsabilite.

Menm si mon ti ankor en

zanfan mon rapel sa lepok kot en fanmiy ti santi li tre fortinen kan en manm sa fanmiy ti ganny en

sans al travay lo tenk. Me tou sa bann letan in fini pase, listwar in

pran en lot direksyon e koman en nasyon nou’n redefinir sa e nou apel nou sosyete. Ozordi nou en

repiblik lib e souvren ki pran son desten dan son lanmen e tras

larout son prop fitir. Sepandan i reste serten lyen lepase ki nou pou bezwen rezourd, i reste

serten unfinished business ant nou e nou bann met kolonyal ki

nou pou bezwen sers fason pou ganny en larepons satisfezan.

Mr Speaker apre en 15enn

lannen legzistans nou Lasanble nou isi lo sa kote latab nou santi ki in plis ki ler pou nou Lasanble

komans viv e reflekte son matirite. E enn bann meyer

fason pou fer sa se pou komans pran plis responsabalite.

Lafason ki sa mosyon in

ganny prezante i pe demann nou isi dan sa lasnable pou pran

responsabilite sa dosye e pou pouse pou asire ki bann ex-Seychellois Servicemen

konsernen i trouv en solisyon satisfezan pou zot problenm.

Nou isi lo nou kote nou dakor ki

IAC i devret zwe en rol prensipal dan sa bann negosiasyon avek

bann partener Britanik. Nou osi konnen ki atraver son 15an

legzistans nou Lasanble in etablir en kantite rezo oubyen netwrok parey nou dir. IAC i devret

nobou servi tou sa bann rezo pou pous sa konsern, lobby e avans

lakoz nou bann retired seamen. Sa travay si ou get li dan son vre

sans i en louvraz negosiasyon, lobbying e promosyon en lapros ki zis me dan tou negosiasyon i

annan sa laspe lesanz lenformasyon. E se la ki mon

santi ki Association of Retired Seychellois Seamen in annan en

serten dezavantaz. Pou rezon bidzeter, rezon zistans avek Langleter, difikilte dan

kominikasyon e plizyer lezot ankor in annan en kantite lenformasyon ki petet pa’n ganny

pase korekteman e posibleman serten keksoz in perdi dan

tradiksyon. Se la kot mon oule fer en

propozisyon kler avek IAC, a mon

avi IAC ti ava rann en tre gran servis sa lasosiasyon si zot ti

kapab anmenn en delegasyon Parlmanter Britanik isi Sesel lo

en fact finding mission spesifikman pou adres sa size. Rezon pou sa se ki si zot vin isi

zot ava dan en pli bon pozisyon pou zot rankontre sa bann

maren konsernen, pran bann dispozisyon, kolekte bann fe e fer resers bann rikord. Si nou reisi

ganny en delegasyon parlmanter Britanik pou vwar laverite e lezitimite sa bann ansyen maren

Seselwa pe demande sa i ava fer

59

li bokou pli fasil pou konvenk gouvernman Angle.

Me nou isi dan sa Lasanble nou pa pou kapab fer sa arive me

parkont bann parlmanter Angle a zot tour zot finalman kapab fer li. Sa ki demande se ki IAC i servi

tou son bann kontak tel ki CPA pou asire ki bann maren retrete i

ganny loportinite pas zot bann konsern avek bann parlmanter Britanik an personn.

Mr Speaker an siportan sa mosyon mon ti a sizere ki

Lasanble i definir en manda kler pou IAC lo sa size osi byen ki i determin en peryod letan defini

pandan lekel zot annan pou fer serten travay e pou raport zot

finding avek Lasanble. Mosyon ki devan nou

Lasanble ozordi i pa zis enn ki

annan bokou merit me i osi enn ki demann latansyon imedyat.

Mon dir sa parske i enportan fer rapel nou Lasanble ki ler sa demars ti komanse boner dan

bann lannen ‘90 ti annan plis ki 200 ansyen maren ki ti pe reklanm sa benefis. Dan sa 200 i

annan anviron 18 ki ti sipoze resevwar serten konpansasyon

an 1994, la ozordi sa lasosiasyon i annan zis 65 manm e parmi sa 65 manm en gran mazorite zot in

deza ariv zot laz retret. I mon swe alors ki nou

koman en Lasanble nou koste otour sa size e ki nou solider avek nou bann frer e ki nou fer

en travay ki ava kapab aport serten fri anver zot sipor la koman nou dan sa moman difisil.

Avek sa de mo mon ti a kontan asir nou bann frer ki nou pe

siport sa mosyon dan son totalite.

MR SPEAKER

Onorab Ramkalawan right of reply.

HON WAVEL RAMKALAWAN Mr Speaker mon krwar ki tou

bann parol ki’n ganny eksprimen i apropriye, i al dan sipor e mon ti a kontan zis repran en parol ki

Onorab Ferrari in dir, ki dan tou lalit set en pti group ki spearhead, sa pti group ki

anmenn devan me apre letan benefis - sa pti group ki sakouy

pye apre letan fri i tonbe tou dimoun i benefisye e mon krwar ki set enpe sa ki pe arive la pou

le moman. Me anmenmtan osi mon konnen ki poudir tou bann

ansyen, bann maren Seselwa ki ti lo bann RFA zot gard zot enpe azour avek bann demars ki pe

ganny fer. Alors Mr Speaker pou tou

bann parol ki’n ganny eksprimen e anmenmtan osi mon ava dir avek IAC pa bezwen tro pran nou

bann parol dan en fason ofansiv akoz ofet nou nou ti a pe esey

koup zot latwal konmsi pou nou donn zot en zoli labiyman akoz nou santi poudir dan sa ki zot ti

pe ladan ti annan tro bokou latwal - Alors nou’n dir tir enpe

ofet sa ki nou’n fer se tir enpe bann responsabilite pou ki Lasanble i kapab pran en pe plis

responsabilite, me nou’n dir tou bann keksoz ki annan pou fer avek size enternasyonal sa nou

ava les li avek zot espesyalman letan i annan bann resers pou fer

parski la ankor enn fwa zot en

60

International Affairs Committee letan nou pe koz sipor

gouvernman i pou vin prensipalman atraver minister

Foreign Affairs savedir sa i pou tonm direkteman dan zot kategori.

Avek sa ankor ennfwa mon ava dir avek bann maren ki la ki

petet zot ava santi ki in vo lapenn pou pass en lazournen avek nou. Ti annan enn de mosyon

enteresan mon krwar e mon ava swet zot bonn sans dan tou bann demars e lo kote Lasanble sa

komite i ava osi apir zot e nou espere ki finalman i ava annan

bann rezilta pozitiv, bann rezilta ki ava al dan lalinny ki zot pe rode akoz zot in travay e zot

merit ganny sa ki pou zot. Avek sa ankor ennfwa mon demann

tou bann manm pou donn zot sipor.

MR SPEAKER In ariv ler pou nou vote. Tou bann ki anfaver lev zot lanmen?

Okenn ki kont? Mosyon in pase inanim, i reste mwan pou swet

lasosiasyon Retired Seychellois Seamen avek IAC bonn sans e

bon kouraz. Nou ava pran dernyen mosyon pou ozordi, Onorab

Andre Pool lo Terms of Reference.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker en point of order.

MR SPEAKER Yes, what is your point of order? HON ANTONYM DERJACQUES

The point is anba ki seksyon nou Standing Orders nou pou al

approve the creation of an association. Eski nou pe get en

sub-committee ouswa en committee anba seksyon 80.

MR SPEAKER

Non be lasosiasyon in fini ganny kree.

HON ANTONY DERJACQUES Prezan mon pe relev sa kestyon akoz i pa ankor mor, zis pou fer

klarifikasyon bann Terms of Reference anba ki seksyon ki

nou’n donn nou lekor sa pourvwar pou form en

asosiasyon vizavi bann komite ki nou formen prezan i en lasosiasyon. Kekfwa Mr Speaker

ou devret zis dir nou, mon pe zis elucidate an explanation from a member. MR SPEAKER

Mon krwar lasosiasyon se basically en komite parlmanter

ki’n ganny kree en komite Sesel/Cuba. Ou ki ti fer en gran diskour lo la mon vwar i drol –

ou ti fer en gran diskour lo la e sa komite ti ganny etablir e tou komite i bezwen annan en term

referans e term referans i ganny aprouve par Lasanble nasyonal e

se sa ki nou pe fer la ozordi. Komite in ganny etablir anba bann lartik relevans dan

konstitisyon e bann order relevan anba nou Standing Orders parey

nenport ki komite e la nou bezwen approve son Term of Reference. Onorab Pool.

61

HON ANDRE POOL Antouka mon pou tre bref mwan

osi. Mr Speaker sa Lasanble detrwa semenn pase ti aprouv

formasyon Lasosiasyon Parlmanter Sesel/Cuba e pou lenformasyon nou Lasanble

nou’n ganny sans zwenn e nou’n elekte nou Chairman.

Dezyenm keksoz nou’n tonm dakor lo nou Terms of Reference ki mon’n sirkil avek

tou bann manm pou zot kapab vwar ki nou pe propoze e alor nou pe demann avek Lasanble

ozordi pou donn laprouvasyon nou Terms of Reference.

Swivan sa Mr Speaker pou lenformasyon bann manm sekretaryat i ava enform

lanbasad Cuba lo bann tranzaksyon, lo bann travay ki

nou’n fer enkli nou Terms of Reference e demande ki nou

annan en premye rankont avek Lanbasader ofisyelman e la nou ava ganny sans diskite, bann

plizyer pwen e parmi klarifikasyon ki Leader lopozisyon ti leve letan nou ti pe diskit laprouvasyon sa Lasosiasyon an se ki konsern

lenvitasyon bann manm lopozisyon ler i annan bann

aktivite ofisyel ki Lanbasad Cuba i organize, si vreman Lanbasad pou konsider envit zot e ki son

pozisyon lo la. Swivan sa nou ava enform leader lopozisyon lo

pozisyon ofisyel Lanbasader ki ava permet zot pran desizyon si zot pou partisip lo sa tel

lasosiasyon, sa pa mwan ki ti dir sa ou menm ki ti dir - si pou

permet zot pran zot desizyon si zot pou partisipe oubyen non.

Alor Mr Speaker mwan mon pa pou al plis ki sa mon a

demann nou Lasanble pou donn laprouvasyon nou Terms of Reference pou permet nou bouz

pli devan. Mersi bokou.

MR SPEAKER Okenn ki segonn sa mosyon?

HON MICHEL MARIE Mon segonde Mr Speaker.

MR SPEAKER Ti annan okenn parol ou ti oule

dir, okenn keksoz. HON MICHEL MARIE

Non Mr Speaker.

HON JEAN FRANCOIS FERRARI Anvi bann pozisyon Prezidan

Obama tou deryenman e pozisyon ki Onorab Pool in met

devan, pou lavenir kekfwa mon ti a sizere avek sa lasosiasyon ki zot ti a azout en 5enm terms of reference ki ava ‘to impart the values of multi-party

democracy and liberty and freedom of the press between parties’ kekfwa sa i ava en

lokazyon konmsi pou ouver enpe sa deba e who knows kekfwa la

nou ava santi nou poudir nou ganny rekonnet koman en lopozisyon e par lepep Cuba, e la

kekfwa i ava enteresan pou nou reget enpe nou pozisyon me

kekfwa sa i en travay ki zot devret fer pou le moman e mon asire i dan lentere lepep Cubain

62

ki mwan personnelman mon kontan en kantite akoz mon

santi pou dir zot bann dimoun ekstraordiner ki enpe swaf pou

laliberte, pou lademokrasi, kekfwa sa i ava en keksoz ki nou ava kapab partaz avek zot. So i

zis en pti sizesyon ki mon pe fer Mr Speaker avek sa nouvo lasosiasyon.

HON WAVEL RAMKALAWAN

Mr Speaker mon krwar ki sa pwen ki Onorab Derjacques ti a pe fer sorti pli boner, petet nou

pa’n konpran li. Onorab Derjacques i annan en pwen e

mon krwar ki i enportan pou nou balans sa. Letan ou pe apel li en association, en association i

bezwen ganny anrezistre, en association i annan en lalwa ki

gouvern bann formasyon bann lasosiasyon. E sa ki nou nou kapab formen koman en

Lasanble nou kapab form en friendship committee and not an

association, parske en lasosiasyon i en keksoz an deor and therefore se sa sa pwen ki

Onorab Derjacques ti a pe sey fer resorti, it should be - e mon pa

mazinen egakteman kimanyer letan motion ti ganny prezante

kimanyer i ti ganny prezante. Mon pa mazin li byen me mwan mon krwar ki i ti pou pli

apropropriye pou li appel Seychelles/Cuba Parliamentary Friendship Committee e non pa en lasosiasyon, parski en lasosiasyon ou bezwen al laba

kot biro lanrezistreman registrar, i bezwen annan en konstitisyon

parske nou isi koman en

Lasanble nou kapab form en komite e non pa en lasosiasyon

per se alors mon krwar ti ava bon pou nou pran sa an

konsiderasyon mon krwar Mr Speaker.

MR SPEAKER Mon krwar ki i kler ki nou pe koz

lo en komite Lasanble. Mon menm mon pa rapel egzakteman kimanyer ki non nou ti donn li

letan nou ti aprouve.

(Interruption) Me selman son lide set en komite, nou pa kapab kree en

lasosiasyon dan Lasanble me nou kapab kree komite, petet nou a konsider sa. Yes Onorab

Georges.

HON BERNARD GEORGES Mon ti ava kontan - eskiz mwan mon pa’n fer li avan. Mon ti a

kontan fer sa bann sizesyon swivan pou, detrwa pti amannman a bann terms of reference pou fer zot vin en pti pe kler.

So, komansman menm; The creation of the

association; mon krwar petet i ti devret dir The objects of the committee are; 1, 2, 3, 4 e dan 2

mon ti ava sizere alafen close to collaboration with the Cuben

Embassy in Victoria zis pou fer

li kler e at the end, sa 3 dernyer mo ‘our two countries’ i ti ava

kekfwa preferab pou met ‘between peoples of Seychelles and Cuba’ pou fer li vin less

personal and more legal. Vwala

63

mon pti propozisyon pou mover mosyon.

MR SPEAKER

Right of reply.

HON ANDRE POOL

Mr Speaker mon pa krwar komite nou annan problenm avek propozisyon fer par Onorab

Georges mon krwar ki i al dan menm direksyon ki nou nou anvi.

An se ki konsern propozisyon par Onorab Ferrari

sa nou’n deza kouver anba pwen 3 so lir li byen e ou a konpran li pli byen e avek sa Mr Speaker

mon ti a kontan ki nou pran en vot lo la.

MR SPEAKER In ariv ler pou nou vote. Tou

bann ki anfaver? Okenn ki kont? Mosyon in pase e ankor ennfwa

mon swet Onorab Pool bonn sans. Nou ava adjourn ziska Mardi prosen.

(Adjournment)

64