Ãàçðûí ìîíèòîðèíã áà êàäàñòð

Äîêòîð Ï.Ìÿãìàðöýðýí ÌÓÈÑ, ÃÃÔ

Ò¿¿õ

Î. Êðþãåð : Ïòîëîìåéí ¿åä òàðèàëàíãèéí ãàçðûí õºðñíèé ÷àíàð, ¿ð òàðèàíû óðãàöûí òàëààð íàðèéâ÷ëàí á¿ðòãýæ òàòâàð õóðààäàã áàéñàí. È.Â. Äåãòÿðåâ : ãàçðûã õýâèéí àøèãòàé, àøèã ºãºõ人 òààðóó ãýæ õî¸ð ãîë õýñýãò õóâààæ íýðëýñýí. Ýíý àíãèëàë íü öààø õºãæèí ÷àíàðààð íü 5, óñæóóëàëòààð 10, òàðèàëæ áóé òàðèìëààð 15, ýçýìøèõ õýëáýðýýð 14 òºðºë áîëãîñîí. Ãðåêèéí ò¿¿õ÷ Ãåðàäîò Íèë ìºðºí ¿åðëýæ ãàçàðò õîõèðîë ó÷èðâàë àëáàíû ò¿øìýë õîõèðëûí õýìæýýã òîîöîæ òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ õóâèéã ãàðãàäàã áàéñàí. Ã. Ëàðññîí ýäãýýð á¿ðòãýëèéã ãàçðûí õýìæèëòèéí ¿íäñýí äýýð õºòºëäºã áàéñàí

ÒîäîðõîéëîëòÎð÷èí ¿åèéí Ãàçðûí êàäàñòð íü õóóëüä

çààñàí ¿íäýñëýë æóðìûí äàãóó èðãýí, õóóëèéí ýòãýýäèéí ºì÷ëºëä áîëîí ýçýìøèëä áàéãàà ¿ë õºäëºõ ºì÷èéí õèë çààã, áàéðëàë, òîî õýìæýý, á¿ðýëäýõ¿¿í, çîðèóëàëò, ¿íý öýíý, òýäãýýð ºì÷èéí çàõèðàí çàðöóóëàëòûí òàëààðõ àëáàí ¸ñíû áàðèìò áè÷ãèéã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ çàìààð áóé áîëãîñîí öîãö ìýäýýëëèéí ñèñòåì þì.

Òºðºë

Ãàçðûí ýðõèéí êàäàñòð Ãàçðûí òàòâàðûí êàäàñòð Îëîí çîðèóëàëòàä êàäàñòð Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòð

ÒºðºëÇàðèì ¿íäñýí

ÿëãààÊàäàñòðûí õýâ ìàÿãóóä

Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòð

Ãàçðûí ýðõèéí êàäàñòð

Ãàçðûí òàòâàðûí êàäàñòð

Îëîí çîðèóëàëòàä êàäàñòð

Çîðèëãî

Ãàçðûí íººöèéã òºðººñ óäèðäàõ,

õóâààðèëàõ, õàäãàëàõ,

õàìãààëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ,

ñàéæðóóëàõ àæèëëàãààã

ìýäýýëëýýð õàíãàõ

Ãàçàð áóþó ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ ýðõèéã

áàòàëãààæóóëæýðõ àøãèéã íü õàìãààëàõ

Ãàçàð, ¿ë õºäëºõ ýä õºðºíãºä øóäðàãà, òýãø

òàòâàð áóé áîëãîæ òàòâàð-

-ûí îðëîãûã äýìæèõ

Ãàçðûí ýðõèéí êàäàñòð, ãàçðûí

òàòâàðûí êàäàñòðûí ¿¿ðãèéã çýðýã

áèåë¿¿ëýõ íºõöºëèéã õàíãàõ

Êàäàñòð ýðõëýõ õóóëü ýðõç¿éí

¿íäýñëýë

Ãàçðûí òóõàé õóóëü II á¿ëýã 9-16, 26-ð ç¿éë, Êàäàñòðûí çóðàãëàë, ãàçðûí

êàäàñòð--ûí òóõàé õóóëü

Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé õóóëèéí 22 , 24 - 25 ð ç¿éë¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí ýðõèéí á¿ðòãýëèéí õóóëü

Õóóëü ãàðààã¿é,õîëáîãäîõ íü: Ãàçðûí

òºëáºðèéí òóõàé õóóëü¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí òàòâàðûí òóõàé õóóëü

Òóñãàéëñàí õóóëü ãàðààã¿é.

Ìýäýýëë- -èéã áàãöëàõ îáúåêò

Çàñàã çàõèðãààíû íýãæèéí íóòàã

äýâñãýð, ãàçðûí êîíòóð

Ïàðöåë Ïàðöåë Ïàðöåë

Ìýäýýëë- -èéí ¿íäñýí àãóóëãà

Ãàçðûí ñàíãèéí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í,

õýìæýý, ãàçàð àøèãëàëòûí õýâ

øèíæ, ãàçðûí ÷àíàð, òºëºâ, òºðõ áàéäàë

ã.ì.

Ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõ, ýðõýý õýðýãæ¿¿ëñýí áàéäàë

Òàòâàð òºëºã÷, òàòâàð íîîãäóóëàõ îáúåêòóóä,

¿íýëãýý, íîîãäóóëàõ òàòâàðûí õýìæýý

Ýðõèéí êàäàñòð, òàòâàðûí

êàäàñòðààñ ñîíãîí àâñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä,

á¿òýýõ òºñºëä çààñàí ìýäýýëë¿¿ä

Êàäàñòðûã á¿òýýõ ¿íäñýí

àðãà

Ãàçðûí òîî á¿ðòãýë, ñýäýâ÷èëñýí

ñóäàëãàà- çóðàãëàë, ãàçðûí íººöèéí

á¿ðòãýë

¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí áà ò¿¿íèé ýðõèéí

á¿ðòãýë, ïàðöåëèéí çóðàãëàë

¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí áà ò¿¿íèé ýðõèéí

á¿ðòãýë, ïàðöåëèéí çóðàãëàë

Ïàðöåëóóäûí áàéðøëûí òîãòîëöîîíä

ñóóðèëñàí ìýäýýëëèéí ¿å äàâõðàãóóä

Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòð

ÃÍÑ-ä ãàðñàí ººð÷ëºëòèéí ñóäàëãàà 1975-2005 îí 2000-2006 îí

Çîðèëãî Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòðûã ýðõëýõ ãîë àðãà íü

ãàçðûí íººöèéí á¿ðòãýëèéã ýðõëýõ ÿâäàë áºãººä ò¿¿íèé ìýäýýëëèéí àãóóëãûí ãîë öºì íü ãàçðûí áàéðøèë, õýìæýý, ÷àíàð, òºëºâ áàéäàë, àøèãëàëò õàìãààëàëòàä õîëáîãäîõ áàéãàëü- ýêîëîãè, ýäèéí çàñàã, ñîöèàëü à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýý, ìýäýýëë¿¿ä áàéäàã.

Ãàçðûí íººöèéí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéí àãóóëãà íü àëèâàà ãàçðûí õýìæýý, îðîí çàéí áàéðëàë, íºõöºë íººö, ÷àíàð òºëºâ áàéäàë, àøèãëàëò õàìãààëàëò, ãàçðûí íººöèéí çàñàã çàõèðãàà-íóòàã äýâñãýðèéí áîëîí ãàçðûí ñàíãóóäàä õóâààðèëàãäñàí áàéäëûí òàëààð òóõàéí ¿åèéí áîòèä òîäîðõîé ìýäýýëëýýð íèéãìèéí ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàõàä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé .

Òîî á¿ðòãýëÃàçðûí íººöèéí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, øèíý÷ëýõ

çîðèëãîîð ãàçðûí òîî á¿ðòãýë õýìýýõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëäàã.

Ãàçðûí òîî á¿ðòãýëèéã: Ãàçðûí õýìæýý Õóâààðèëàëòûí áàéäàë / çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä áîëîí

ýçýìøèã÷ àøèãëàã÷èä õóâààðèëàãäñàí áàéäàë/ Àøèãëàëòûí ¿íäñýí çîðèóëàëò /ãàçðûí ñàíãèéí àíãèëàëààð/ Ýäëýíãèéí òºðºë /òàðèàëàí, ãóäàìæ, çàì, òàëáàé ã.ì/ Ýäëýíãèéí òºðõ áàéäàë / áóòòàé, ñººãòýé, íàìàãòàé ã.ì / Ãàçðûí íºõöºë, ÷àíàð áàéäàë

Ãàçðûí äàíñ á¿ðòãýë Ãàçðûí òîî á¿ðòãýëèéí ä¿íä áóé áîëñîí

ìýäýý, ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëàí ãàçðûí íººöèéí á¿ðòãýëèéã áóþó ãàçðûí ñàíãèéí äàíñ á¿ðòãýëèéã õºòëºíº.

”Ãàçðûí êàäàñòðò … ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí á¿õ àíãèëàëûí ãàçðûí óëñûí á¿ðòãýë, ãàçðûí òîî á¿ðòãýë, ÷àíàð, ¿íýëãýý, òºëáºð, øèëæèëò õºäºë㺺í, ãàçàð õàìãààëàõ òàëààð àâñàí àðãà õýìæýý çýðýã ¿ç¿¿ëýëòèéã çàñàã çàõèðãàà-íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ á¿ðýýð òóñãàñàí áàéíà” ãýæ ( 26-ð ç¿éëèéí 2 äàõü çààëò ) õóóëü÷èëæýý. Çàñãèéí ãàçðûí 2002 îíû 28-ð òîãòîîëîîð Ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàí ãàðãàõ æóðàìûã øèíý÷ëýí áàòàëñàí áàéíà.

Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòðûí ìýäýýëëèéí àãóóëãûã äàðààõ áàéäëààð òºðºëæ¿¿ëýí àíãèëæ áîëîõ þì.

I. Ãàçðûí íººöèéí õóóâàðèëàãäñàí áàéäëûí ìýäýýëýë Çàñàã çàõèðãààíû íóòàã äýñâãýðèéí íýãæ¿¿äýä õóâààðèëàãäñàí

áàéäàë Ãàçðûí ñàíãèéí ¿íäñýí àíãèëëóóäàä õóâààðèëàãäñàí áàéäàë Ãàçðûí ñàíãèéí ¿íäñýí àíãèëàë á¿ðýýð àøèãëàëòûí çîðèóëàëòóóäàä

õóâààðèëàãäñàí áàéäàë Ãàçðûí ýðõ ç¿éí ñòàòóñààð õóâààðèëàãäñàí áàéäàë À. Íèéòèéí ( òºðèéí ) ºì÷ëºëä áóé ãàçàð

Èðãýí õóóëèéí ýòãýýäýä ãýðýýãýýð ýçýìø¿¿ëñýí ãàçàð Èðãýí, õóóëèéí ýòãýýäýä ãýðýýãýýð àøèãëóóëæ áóé ãàçàð Óëñûí òóñãàé õýðýãöýýíä çîðèóëàãäñàí ãàçàð Íèéòýýð àøèãëàæ áóé ãàçàð

Á. Èðãýí, õóóëèéí ýòãýýäèéí õóâèéí ºì÷ëºëä áóé ãàçàð 2.Ãàçàð àøèãëàëò- ãàçðûí á¿ðõýâ÷èéí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í 3.Ãàçðûí ÷àíàð, òºëºâ, òºðõ áàéäëûí ìýäýýëë¿¿ä 4.Ãàçðûí òàòâàð, òºëáºðèéí íîîãäóóëàëò, õóðààëòûí òóõàé ìýäýýëë¿¿ä 5.Ãàçðûí äîðîéòîë, ýâäðýë, ãàçàð õàìãààëàõ òàëààð àâ÷ áóé àðãà

õýìæýýíèé ìýäýýëýë 6.Ãàçàðò òºðººñ òàâüæ áóé õÿíàëòûí òóõàé ìýäýýëýë 7.Çàðèì òºðëèéí ãàçàð àøèãëàëòûí ¿ð ä¿íãèéí ìýäýýëýë

Ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàí Ãàçðûí íººöèéí êàäàñòðûí ìýäýýëëèéí ÷óõàë

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã-ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàí íü 12-ð ñàðûí 15-íû äîòîð ãàðãàæ àéìàã, íèéñëýëä òàéëàãíàäàã - Ñóì, ä¿ðãèéí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàí, äàðàà îíû 01-ð ñàðûí 15-íû äîòîð ãàçðûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä òàéëàãíàäàã - Àéìàã, íèéñëýëèéí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàí, ìºí îíû 3-ð ñàðä áàãòààí Çàñãèéí Ãàçàðò òàíèëöóóëäàã- Óëñûí ãàçðûí íýãäñýí òàéëàíãààñ òóñ òóñ á¿ðäýæ áàéíà.

ÕÕ çóóíû ýõýýð ìîíãîë÷óóä ãàçàð íóòãàà 2-3 îð÷èì çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéñàí áîë ºíººäºð ýíý òîî 140 ãàðóé õ¿ðýýä áàéíà /Ã.Ï¿ðýâöýðýí 2001/.

Ãàçðûí á¿ðõýâ÷èéí / Land cover / àíãèëëûí õóâüä /2000 îí/ óëñûí íèéò ãàçðûí

81.281.2 õóâü íü õºäºº õýýð ãàçàð -rural land ; 5.15.1 õóâèéã õîòîæñîí ãàçàð /õîò ñóóðèí, çàì øóãàì ñ¿ëæýý, ¿éëäâýð óóðõàé, áàòëàí õàìãààëàõûí ãàçàð ã.ì/- urban land;

8.28.2 õóâèéã îé ìîä çàãààð á¿ðõýãäñýí ãàçàð – Forest land and Haloxylon covered area ,

1.4 õóâèéã óñíû ãàäàðãóó- Surface water , 4.1 õóâèéã àøèãëàëòã¿é, àøèãëàõàä áýðõøýýëòýé, çîðèóä íººöëºí ¿ëäýýñýí ãàçàð – Unused, Unusable and Conservation area òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà /Ï.Ìÿãìàðöýðýí 2004/

Ãàçàð àøèãëàëò

ÃÍÑ-èéí àíãèëàëÃÍÑ-èéí àíãèëàë 1975 он1975 он 1990 он1990 он 2005 îí2005 îíªºð÷ëºëò ªºð÷ëºëò

1975-1990 1975-1990 -,+ -,+

ªºð÷ëºëò ªºð÷ëºëò 1975-2005 1975-2005

-,+ -,+

Хєдєє аж ахуйн Хєдєє аж ахуйн газаргазар 125475.3125475.3 124,747.5124,747.5 115532.6115532.6 -727.8-727.8 -9942.7-9942.7

БэлчээрБэлчээр 120990.4120990.4 119304.6119304.6 111229.7111229.7 -1685.8-1685.8 -9760.7-9760.7

ТариаланТариалан 748.5748.5 1281.61281.6 697697 +533.1+533.1 -51.5-51.5

Атаржсан ãàçàðАтаржсан ãàçàð 196.9196.9 84.484.4 478.4478.4 -112.5-112.5 +281.5+281.5

Хот, тосгон бусад Хот, тосгон бусад суурины газарсуурины газар 464.6464.6 501.0501.0 466466 +36.4+36.4 +1.4+1.4

ÓурхайÓурхай 46.846.8 58.958.9 9797 +12.1+12.1 +50.2+50.2

Авто замынАвто замын 61.161.1 203.8203.8 278.2278.2 +142.7+142.7 +217.1+217.1

Тусгай Тусгай хамгаалалттай хамгаалалттай

газаргазар132.5132.5 5282.75282.7 20864.820864.8 +5,150.2+5,150.2 +20732.3+20732.3

Øóãàì ñ¿ëæýýØóãàì ñ¿ëæýý -- 4.54.5 50.150.1 +4.5+4.5 +50.1+50.1

Батлан хамгаалахБатлан хамгаалах 2543.32543.3 2593.22593.2 218.1218.1 +49.9+49.9 -2325.2-2325.2

Ойн сан бїхий Ойн сан бїхий газаргазар 15171.515171.5 14403.114403.1 14748.114748.1 -768.4-768.4 -423.4-423.4

Усны сан бїхий Усны сан бїхий газаргазар 1619.21619.2 1630.51630.5 667.8667.8 11.311.3 -951.4-951.4

Улсын дїнУлсын дїн 156411.8156411.8 156411.8156411.8 156411.8156411.8

ÃÍÑ-èéí ººð÷ëºëò 1975-2005 îí, ìÿí.ãà

ÃÍÑ-èéí ººð÷ëºëò 1975-2005ÃÍ Ñ-èéí òàëáàéí ººð÷ëºëò

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

1975 он 1990 он 2005 î íìÿí

. ãà

Хєдєє аж ахуйнгазар

Бэлчээр

Тусгайхамгаалалттайгазар

Ойн сан бї хийгазар

0.0

500.0

1000.0

1500.0

2000.0

2500.0

3000.0

1975 он 1990 он 2005 î íìÿí.

ãà

Тариалангийн ãàçàð

Хот, тосгон бусадсуурины газар

Ї йлдвэр уурхай

Авто замын ãàçàð

Харилцаа холбоо,эрчим хї чний ãàçàð

Батлан хамгаалах бааюулгї й байдлыг хангахгазарУсны сан бї хий газар

ÃÍ Ñ-û í ¿í äñýí àí ãèëàëû í º º ð÷ëº ãäº õ ÷èã õàí äëàãà 2020 î í õ¿ðòýë

100000

105000

110000

115000

120000

125000

130000

1975 он 1990 он 2005 î í 2020 î í

òàëáàé ì

ÿí.ã

à

0,0

5000,0

10000,0

15000,0

20000,0

25000,0

30000,0

35000,0

ººð÷ëºëò

ìÿí. ãà

Хєдєє аж ахуйнгазар

Бэлчээр

Тусгайхамгаалалттайгазар

Ойн сан бї хийгазар

ÃÍ Ñ-û í º º ð÷ëº ãäº õ ÷èã õàí äëàãà 2020 î í õ¿ðòýë

0,0

200,0

400,0

600,0

800,0

1000,0

1200,0

1400,0

1975 он 1990 он 2005 î í 2020 î í

òàëá

àé ì

ÿí. ã

à

0,0

500,0

1000,0

1500,0

2000,0

2500,0

3000,0

ººð÷

ëºëò

ìÿí

. ãà

Тариалангийн ãàçàð

Хот, тосгон бусадсуурины газар

Óурхай

Авто замын ãàçàð

Харилцаа холбоо,эрчим хї чний ãàçàð

Батлан хамгаалах бааюулгї й байдлыгхангах газарУсны сан бї хий газар

¹ Ãàçðûí ñàíãèéí ¿íäñýí àíãèëàà

Ãàçàð ýäýëáýðèéí õóóëèíä / 1971 îí/

Ãàçðûí òóõàé õóóëèíä

/1994 îíä/

Ãàçðûí òóõàé õóóëèíä / 2002 îíä

1պ人 àæ àõóéí

ýäýëáýðèéí ãàçàð

պ人 àæ àõóéí ãàçàð

պ人 àæ àõóéí ãàçàð

2Õîò ñóóðèíû

ýäýëáýðèéí ãàçàð

Õîò, òîñãîí, áóñàä ñóóðèíû ãàçàð

Õîò òîñãîí áóñàä ñóóðèíû ãàçàð

3Óëñûí òóñãàé

õýðýãöýýíèé ãàçàð

-Óëñûí òóñãàé

õýðýãöýýíèé ãàçàð

4Óëñûí îéí ôîíäûí

ãàçàðÎéí ñàí á¿õèé

ãàçàðÎéí ñàí á¿õèé

ãàçàð

5Óëñûí óñíû ôîíäûí

ãàçàðÓñíû ñàí á¿õèé

ãàçàðÓñíû ñàí á¿õèé

ãàçàð

6 Óëñûí íººö ãàçàð ͺºö ãàçàð -

7 -Çàì, øóãàì

ñ¿ëæýýíèé ãàçàð

Çàì, øóãàì ñ¿ëæýýíèé

ãàçàð

ÃÍ Ñ-èéí ººð÷ëºëò 2002-2006 î í

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006Î í

Ýçëý

õ õóâ

ü

Óëñûí òóñãàéõýðýãöýýí èé ãàçàð

Óñí û ñàí á¿õèé ãàçàð

Î éí ñàí á¿õèé ãàçàð

Çàì , ø óãàì ñ¿ëæýýí èéãàçàð

Õî ò, òî ñãî í , áóñàäñóóðèí û ãàçàð

ÕÀÀ-í ãàçàð

¯íäñýí àíãè áîëãîí õóâààõ ãîë øàëãóóð -¯íäñýí àíãè áîëãîí õóâààõ ãîë øàëãóóð -

àøèãëàëòûí õàìãèéí åðºíõèé õýëáýðàøèãëàëòûí õàìãèéí åðºíõèé õýëáýð Òàëáàðûí õýëáýðýýð ñóóðü äýâñãýð áîëîí

àøèãëàãääàã Øóãàìàí õýëáýðýýð áàéðøèë íºëººëºí àøèãëàäàã Õýâëèéí áà ãàäàðãóóãèéí îðîí çàéã äàíãààð

áîëîí õîñëîí àøèãëàõ Õºðñíèé ¿ðæèë øèì, ºâñ, óñ áóñàä äàãàëäàõ

áàÿëàãèéã àøèãëàäàã Õºðñ øîðîî, ìèíåðàë áàÿëàãèéã ñàëãàí àâ÷

àøèãëàõ Áàéãàëèéí óíàãàí áîëîí ñàéæðóóëñàí ä¿ð òºðõ,

íºõöëèéã àøèãëàõ

Ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí øèíý÷èëñýí àíãèëààíû øàëãóóð

Ýäèéí çàñãèéí á¿ñ¿¿äèéí ãàçðûí òºëºâ

áàéäëûí ìîíèòîðèíã

1998-2007 îí Áýë÷ýýð Òàðèàëàí Õîò ñóóðèí

ØààðäëàãàÕ¿í òºðºëõòºíèé ç¿ãýýñ áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ õýò èõ à÷ààëàë, ýñâýë óõààí ìóóòàé ¿éëäýë íü îð÷íû äîðîéòëûí õýëáýðýýð èëýðäýã áºãººä îð÷íû äîðîéòîë õ¿í òºðºëõòºíèé õóâü çàÿàã øèéäýõ õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã áîëòëîî èõýñ÷ýý. Ýíý áàéäëûã ìýäýð÷ îéëãîõûí õèðýýð îð÷ëîí åðòºíöèéí òºëºâ áàéäëûã õÿíàõ, èðýýä¿éã íü òºñººëºõ, óäèðäàí æîëîîäîõ õ¿ñýë ýðìýëçýë õ¿í òºðºëõòºíä òºðæ óëìààð áèäíèé ¿åä ýíý íü íèéãìèéí çàõèàëãà áîëæýý.

Ò¿¿õ

Ýíýõ¿¿ õýðýãöýý øààðäëàãûã ÿìàð íýã õýìæýýãýýð õàíãàõ çîðèëãîîð õºðñ óñ, àãààð äàõü ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí àõóéí ãàðàëòàé áîõèðäëûí õèð õýìæýý, ºñºëò áóóðàëòûí ÿâöûí òàëààð òîãòìîë ìýäýýëýë öóãëóóëæ íýãòãýí ä¿ãíýæ áàéõ çîðèëãî á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà øèíæëýõ óõààíä ¿¿ñýí áóé áîëæ ìîíèòîðèíã õýìýýãäýõ áîëæýý.

Åðºíõèé îéëãîëòªíºº ¿åä ìîíèòîðèíã ãýäãèéã õýä õýäýí ÿíçààð òàéëáàðëàæ îéëãîäîã èõýýõýí ºðãºí óòãàòàé íýð òîìü¸î. Åðºíõèéä íü “óðüä÷èëàí áýëòãýñýí òºëºâëºãººíèé äàãóó îáüåêòèéã óäààí õóãàöààãààð õýä õýäýí äàâòàìæòàéãààð àæèãëàí øèíæèæ íºõöºë áàéäëûã òîãòîîõ” ¿éë àæèëëàãàà ãýæ òàéëáàðëàñàí áàéäàã.

Åðºíõèé îéëãîëòÕ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, áàéãàëèéí ìîíèòîðèíã ãýñýí óòãàòàé íýð òîìú¸î àíõ -1971 îíä Ñòîêîëüìä õóðàëäñàí õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíû òóõàé îëîí óëñûí õóðàë äýýð ãàðñàí áèëýý. -Íàéðîáèä 1979 îíä çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ìîíèòîðèíãèéí àíõäóãààð çºâëºãººíººð Ìîíèòîðèíã ãýñýí óòãààð õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû íýã áîëîí õýä õýäýí ýëåìåíòèéã öàã õóãàöàà îðîí çàéä óÿëäóóëàí îëîí äàõèí àæèãëàõ öîãöîëáîð ¿éë àæèëëàãààã èëýðõèéëíý ãýæ òîãòæýý. Ýíý ¿éë àæèëëàãàà íü óðüä÷èëàí òºëºâëºñºí çîðèëãûí äàãóó ÿâàãäàõ àãààä çîðèëãî íü áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà áîëîí ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí òàëààðõè ìýäýýëëýýð óäèðäëàãûã õàíãàõ ÿâäàë ãýæ òîäîðõîéëæýý.

Òîäîðõîéëîëò Ãàçðûí ìîíèòîðèíã íü ãàçðûí òºëºâ áàéäàë,

òîî ÷àíàðò õ¿íèé áîëîí áàéãàëèéí íºëººë뺺ð ãàðñàí îðîí çàé, öàã õóãàöààíû ººð÷ëºëòèéã àæèãëàõ ä¿ãíýõ, èðýýä¿éí ÿâöûã óðüä÷èëàí òààìàãëàõ óðò õóãàöààíû öîãöîëáîð ¿éë àæèëëàãàà þì.

Ãàçðûí ìîíèòîðèíã áîë ãàçðûí ñàíãèéí òºëºâ áàéäëûã àæèãëàõ, ò¿¿íèé ººð÷ëºëòèéã öàã àëäàëã¿é èëð¿¿ëýõ, ¿íýëãýý ºãºõ, ñºðºã ïðîöåññóóäûí ¿ð äàãàâàðûã óðüä÷èëàí õàðæ ä¿ãíýõ áîëîí àðèëãàõ ÷èãëýëýýð õèéãäýæ áàéãàà òºðèéí õÿíàëòûí íýã õýëáýð þì.

¯íäñýí ñóäàëãààÃàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ñóäàëãàà àæèãëàëòûí ¿ð ä¿íä äàðààõ ñºðºã ¿ð äàãàâàð, ººð÷ëºëòèéã èëð¿¿ëíý. ¯¿íä:Ãàçðûí íººöèéí õîìñäîë Íóòàã äýâñãýðèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò Ãàçðûí óíàãàí òºðõèéí ººð÷ëºëò Ãàçðûí ýêîëîãèéí ÷àíàðûí ººð÷ëºëò Õºðñíèé òºëºâ áàéäëûí ººð÷ëºëòÃåîëîãèéí îð÷èí, ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí ººð÷ëºëòÎéí òºëºâ áàéäëûí ººð÷ëºëò Óðãàìëàí íºìðºãèéí ººð÷ëºëòÕîò òîñãîí áóñàä ñóóðèíû ãàçàðò ãàðñàí ººð÷ëºëò, ã.ì

Òºðºë Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéã ãàçðûí á¿õ

àíãèëëààð òýäãýýðèéí àøèãëàëòûí ãîðèì áà øèíæ áàéäëààñ ¿ë õàìààðàí çàñàã çàõèðãàà íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ¿¿äýä çààâàë õèéæ áàéõ ¸ñòîé áºãººä óëñ îðíû ãàçðûí íººöèéí áîëîí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàëààð òîãòìîë ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàí óëñûí íýãäñýí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí ¿íäñýí õýñýã íü áîëæ ºãäºã.

Òºðºë

Áýë÷ýýðèéí ãàçàð

2005 îíû æèëèéí ýöñèéí áàéäëààð Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí íýãäìýë ñàíä õºäºº àæ àõóéí ãàçàð 115232,6115232,6 ìÿíãàí ãà áóþó 73.673.6 õóâü, ¿¿íèé 110929.6110929.6 ìÿíãàí ãà áóþó 96.296.2 õóâèéã áýë÷ýýðèéí ãàçàð ýçýëæ áàéíà.

Ýíäýýñ ¿çâýë Ìîíãîë îðíû ãàçðûí õàðèëöààíû àñóóäàë áýë÷ýýðèéí ãàçðûíõààð òîäîðõîéëîãäñîí õýâýýð áàéãàà íü Ìîíãîë îðíûã áýë÷ýýðèéí ãàçàðã¿éãýýð òºñººëºõ àðãàã¿é þì.

Ñ¿¿ëèéí 30 æèëèéí õóãàöààíä ãàçðûí ñàíãèéí àíãèëàëä íýëýýä ººð÷ëºëò îðæ áýë÷ýýðèéí òàëáàé 1975 îíòîé õàðüöóóëàõàä äàðóé 1010 ñàÿ ãà-ààð áóóðñààð áàéãàà áºãººä áýë÷ýýð íóòãèéí àøèãëàëò, õàìãààëàëòûí àñóóäàë èõýýõýí àíõààðàë òàòñààð áàéíà.

Áýë÷ýýðèéí òºðõ áàéäàë

2000-2004 îíä õèéãäñýí áýë÷ýýðèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í

Ýäèéí çàñãèéí

á¿ñ

Бэлчээрийн

талбай, га

¯¿íýýñ

Õýâèéí òºëºâ áàéäàëòàé áýë÷ýýð

Äîðîéòñîí áýë÷ýýð

Àøèãëàëòàíä îðîîã¿é/Àëñëàãäñàí,

óñæóóëàãäààã¿é, áýë÷ýýðò

òîõèðîìæã¿é/

Íèéò ãà Õóâü Íèéò ãà Õóâü Íèéò ãà Õóâü

Áàðóóí34812347.

025867044.

074.3

7009567.6

20.14891575.

014.0

Õàíãàéí22643231.

013034062.

057.5

6889800.1 30.430.4

2958259.0

13.0

Òºâ33104973.

017647817.

853.3

6691286.0

20.28408274.

825.3

Ç¿¿í 20369049.

88893566.0 43.6

2571536.9

12.66056506.

029.7

Ä¿í1109296

00.865442489

.858.9

23161791.4 20.920.9

22314614.8 20.220.2

Áýë÷ýýðèéí äîðîéòëûí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

¹¹Íºëººëëèéí ãîë ͺ뺺ëëèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Áàðóóí á¿ñÁàðóóí á¿ñ Õàíãàéí á¿ñÕàíãàéí á¿ñ Òºâ á¿ñÒºâ á¿ñ Ç¿¿í á¿ñÇ¿¿í á¿ñ

Íèéò ãàÍèéò ãà ÕóâüÕóâü Íèéò ãàÍèéò ãà ÕóâÕóâüü Íèéò ãàÍèéò ãà ÕóâüÕóâü Íèéò ãàÍèéò ãà ÕóâüÕóâü

11 ÀâòîãåíèÀâòîãåíè 144533.0144533.0 2.062.06 124021.124021.00

1.81.800

173943.173943.00

2.592.59 74037.374037.3 2.882.88

22 ÒåõíîãåíèÒåõíîãåíè -- -- 904.0904.0 0.00.011

4724.04724.0 0.070.07 205.0205.0 0.0070.007

33 Èõ òàëõëàãäñàíÈõ òàëõëàãäñàí 903994.0903994.0 12.912.9 10622011062201.0.0

15.15.44

13356301335630.2.2

19.919.9 706694.0706694.0 27.527.5

Äóíä Äóíä òàëõëàãäñàíòàëõëàãäñàí

3271877.3271877.00

46.6 44027584402758.0.0

63.63.99

38194053819405.0.0

57.157.1 1415498.1415498.00

55.055.0

44 Àõóéí áîõèðäîëÀõóéí áîõèðäîë 20796.020796.0 0.290.29 90227.090227.0 1.31.311

26152.026152.0 0.390.39 -- --

55 Óñíû ýâäðýëÓñíû ýâäðýë 125807.3125807.3 1.791.79 162994.162994.11

2.32.366

4713.324713.32.0.0

0.070.07 115215.0115215.0 4.484.48

66Ýëñíèé í¿¿ëòýä Ýëñíèé í¿¿ëòýä îðñîíîðñîí

1482279.1482279.00

21.121.1 228915.228915.00

3.33.322

10644361064436.0.0

15.215.2 68518.868518.8 2.662.66

77Õîðòîí ìýðýã÷äèéí Õîðòîí ìýðýã÷äèéí íºëººíºëºº 946218.0946218.0 13.5 769213.769213.

0011.2

175878.175878.00

2.632.63 191268.4191268.4 7.447.44

Ä¿íÄ¿í 7009467.7009467.77

100100 68897006889700.1.1

100100 66911876691187.5.5

100100 2571436.2571436.55

100100

Áýë÷ýýðèéí äîðîéòëûí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Áýë÷ýýðèéí äî ðî éòëû í òº ðº ë¿¿ä ýäèéí çàñãèéí á¿ñ¿¿äýä (ãà-ààð)

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

Àâòî

ãåíè

Òåõí

îãåí

è

Äààö

õýò

ýð÷

òàëõ

ëàãä

ñàí

Áîõè

ðäñî

í

Ýëñí

èéí¿

¿ëòò

ýé

Óñíû

ýâäð

ýëòý

é

Õîðò

îíìý

ðýã÷

äýä

íýðâ

ýãäñ

ýí

Áàðóóí á¿ñ

Õàí ãàéí á¿ñ

Òº â á¿ñ

Ç¿¿í á¿ñ

Õîò ñóóðèí ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ä¿í

Ýäèéí Ýäèéí çàñãèéí çàñãèéí

á¿ñá¿ñ

Íèéò Íèéò òàëáàé òàëáàé

(ãà)(ãà)

Ýëýãäýë áîõèðäîëä Ýëýãäýë áîõèðäîëä îðîîã¿é ãàçàðîðîîã¿é ãàçàð

Ýëýãäýë áîõèðäîëä Ýëýãäýë áîõèðäîëä îðñîí ãàçàðîðñîí ãàçàð

òàëáàé òàëáàé (ãà)(ãà) õóâü õóâü

òàëáàé òàëáàé (ãà)(ãà) õóâüõóâü

Áàðóóí Áàðóóí 16209.2116209.21 12552.6912552.69 77.477.4 3656.523656.52 22.522.5

ÕàíãàéíÕàíãàéí 12686.0812686.08 7740.9547740.954 61.061.0 4945.124945.12 38.938.9

ÒºâÒºâ 14732.4214732.42 5537.1695537.169 37.637.6 9195.259195.25 62.4

Ç¿¿íÇ¿¿í 11277.3511277.35 11233.7211233.72 99.699.6 43.6243.62 0.30.3

ÍèéòÍèéò 54905.0654905.06 37064.5437064.54 67.5 17840.5217840.52 32.5

Õîò ñóóðèí ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ä¿í

Õî ò ñóóðèí ãàçðû í òº ëº â áàéäàë àí ãèëëû í äýä òº ðëº º ð (ãà)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

ô èçèê Áèî ëî ãè ô èçèê áèî ëî ãè

Ãýð õî ðî î ëëû í ãàçðû í ýëýãäýëáî õèðäëû í òàëáàé (ãà)

Áàðèëãàæñàí ãàçðû í ýëýãäýë,áî õèðäî ëä î ðñî í òàëáàé

Áàðóóí

Õàí ãàéí

Òº âèéí

Ç¿¿í

Óëñû í ä¿í

Òàðèàëàíãèéí ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í

Ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí àíãèëëààð òàðèàëàíãèéí ãàçàð íü òàðèìàë óðãàìëàí íºìðºã á¿õèé õºäºº àæ àõóéí ãàçàðò õàìààðàãääàã. 2005 îíû æèëèéí ýöñèéí áàéäëààð Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí íýãäìýë ñàíä òàðèàëàíãèéí ãàçàð 697.8 697.8 ãà áóþó 0.80.8 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

1990 îíä òàðèàëàíãèéí ãàçàð 1281.6 1281.6 ìÿí.ãà áàéñàí áîë ºíººäºð 697.8697.8 ìÿí.ãà áîëæ áóóðñàí.

Íèéò òàðèàëàíãèéí òàëáàéí 57.2 õóâü äîðîéòîëä 57.2 õóâü äîðîéòîëä îðñîí òºëºâ áàéäàëòàé.îðñîí òºëºâ áàéäàëòàé.

Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í

Òóñãàé õàì ãààëàëòòàé ãàçàð äàõü áýë÷ýýðèéí òº ëº â áàéäàë (ãà)

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

Àâòî ãåí è Òåõí î ãåí è Àõóéíáî õèðäî ë

Òàëõëàãäàë Ýëñí èé í ¿¿ëò Õº ðñí èéýâäðýë

ÄÖÃ

ÁÖÃ

ÁÄÃ

ÁÍ Ã

Ä¿í

Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í

Òóñãàé õàì ãààëàëòàé ãàçðû í î éí òº ëº â áàéäàë (ãà)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

Àâòî ãåí Ò¿éì ýðò º ðòñº í Õî ðòî í ø àâüæòàðõñàí

Ðåêðåàöèèéíäî ðî éòî ë

Òåõí î ãåí èéäî ðî éòî ë

ÄÖÃ

ÁÖÃ

ÁÄÃ

ÁÍ Ã

Óëñû í ä¿í

Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿í

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí õýìæýýíä áýë÷ýýðèéí 14.914.9 õóâü íü àæ àõóéí äààö õýòýð÷ äîðîéòñîí áàéíà. Íèéò ñóäëàãäñàí áýë÷ýýðèéí òàëáàéí 0.20.2 %% íü àâòîãåíè íºëººëºëä, òåõíîãåíè íºëººëºëä 0.0.1 1 %% íü, áîõèðäîëä 0.0.1 1 %% íü, òàëõëàãäàëä 9.9.99%% íü, ýëñíèé í¿¿ëòýä 4.7%4.7% íü, õºðñíèé ýëýãäýë,ýâäðýëä 0.1%0.1% íü òóñ òóñ îðñîí áàéíà.

Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí îéí 8.8.11 õóâü íü äîðîéòîëä îðñîí áàéíà. Íèéò òàëáàéí 1.1.2 2 %% íü àâòîãåíèé íºëººëºëä îðñîí, 1.1.5 5 %% íü ò¿éìýðò ºðòñºí, 0.030.03 %% íü õîðòîí øàâüæèä èäýãäñýí, 0.0.8 8 %% íü ðåêðåàöûí äîðîéòîëä îðñîí, 4.4.77%% íü òåõíîãåíèé äîðîéòîëä îðñîí áàéíà.

Ä¿ãíýëò ïàñïîðò Õÿíàí áàòàëãààíû ¿ð ä¿í íü äàðààõü áàðèìò

áè÷ãýýñ á¿ðäýíý:1/ òºëºâ áàéäëûí òîäîðõîéëîëò, ëàáîðàòîðèéí

çàäëàí øèíæèëãýýíèé ä¿í;2/ ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòèéí

ïàñïîðò;3/ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí õÿíàí

áàòàëãààíû ä¿ãíýëò;4/ ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí õÿíàí

áàòàëãààíû íýãæ òàëáàðûí ñ¿ëæýýíèé çóðãóóä

5/ ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí õÿíàí áàòàëãàà õèéñýí òóõàé òàéëàí, çóðãèéí òàéëáàð áè÷èã.

Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí öààøäûí ÷èã õàíäëàãà 1. Ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íä á¿ðä¿¿ëñýí ìýäýýëëèéã

àøèãëàõ, õýðýãëýõ Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí ãàçðûã õàìãààëàõ,

áîëçîøã¿é õîõèðëîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, íºõºí ñýðãýýõ òºëºâëºëòèéã ÃÇÁ-ûí òºëºâëºãººíä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ, õýðýãæèëòýíä èðãýäèéí îðîëöîîòîé õÿíàëòûã áèé áîëãîõ,

Ìîíèòîðèíãèéí çàðèì ¿éë àæèëëàãàà íü ºíºº õèð àðãà÷èëñàí çààâàð, çºâëºì溺ð äóòìàã áàéíà.

Îðîí íóòàã, îëîí íèéòýä ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íãèéí òàëààð íýýëòòýé ñóðòàë÷èëæ, îëîí íèéòèéí áàéãóóëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ,

ã/ èðãýäèéí îðîëöîîíû àðãà äýýð òóëãóóðëàñàí ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëòûã ºðãºæ¿¿ëýõ. Öààøèä ìîíèòîðèíãèéí àæèëëàãààíä îðîí íóòãèéí ìàë÷èä, èðãýäèéí ñàíàëûã àâ÷ áàéõ, ãàçðûí äààìàëûí õàðèóöàõ àæëûí õ¿ðýýíä îðóóëæ ºãºõ.

Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí öààøäûí ÷èã õàíäëàãà

2. Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã боловсронгуй болгох, òàñðàëòã¿é àæèëëàãààã õàíãàõ.

3. Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ñóóðèí öýã, õÿíàëò-àæèãëàëò ÿâóóëàõ àðãà ç¿é, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõ, ¿íäýñíèé ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ

Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí çàéëøã¿é õèéãäýõ íýã àæèë íü íèéò àéìàã ñóìäàä áàéíãûí àæèãëàëòûí öýã, òàëáàðòàé ìîíèòîðèíãèéí óëñûí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ

4. Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿éë àæèëëàãààíä “3 S” òåõíîëîãèéã àøèãëàõ

Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéã äýìæèõ ñèñòåì áèé áîëãîõ à/ ãàçðûí ìîíèòîðèíã òåõíîëîãèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ,

õÿíàëò-àæèãëàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîîã ¿å øàòòàé áèé áîëãîõ,

á/ áàéãàëèéí íººöèéí ñóäàëãààíû ºãºãäëèéí ñàíãóóäûí ìýäýýëëèéã ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ¿íäýñíèé ºãºãäëèéí ñàíä óÿëäóóëàõ

â/ ìîíèòîðèíãèéí ºãºãäëèéí ñàíã îëîí óëñûí ñòàíäàðò, æèøèãò îéðòóóëàõ;

Ä¿ãíýëòÌîíãîë îðíû ò¿¿õèéí ñ¿¿ëèéí 30 æèëä ñîöèàëü áà ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éëñ íü ãàçàð àøèãëàëòûí çîðèóëàëò, ò¿¿íèé á¿òýö, ä¿ð òºðõ, òºëºâ áàéäàëä òîî, ÷àíàðûí àñàð èõ ººð÷ëºëò îðóóëæýý. Ãàçàð àøèãëàëòûí á¿òýö, òºëºâ áàéäàëä ãàðñàí ººð÷ëºëò¿¿äèéã ñóäëàí äàðààõ ä¿ãíýëò¿¿äèéã õèéæ áàéíà.

Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí á¿òöèéã óëñûí õýìæýýãýýð áîëîí ýäèéí çàñãèéí á¿ñ òóñ á¿ðýýð àâ÷ ¿çâýë ÕÀÀ-í ãàçàð òýð äóíäàà áýë÷ýýðèéí ãàçàð èõýíõ õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

1975 îíîîñ õîéø ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí àíãèëëûí ãàçðóóäààñ õîò ñóóðèí , òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð, àòàðæñàí ãàçàð, óóðõàéí ãàçðûí ýçëýõ òàëáàé íýìýãäýæ îé,óñ,áýë÷ýýð, òàðèàëàíãèéí ãàçðûí õýìæýý áóóð÷ ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëò ãàðñàí áàéíà.

Ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàëûí äàãóó õóãàöààíû äóíäàæ áîëîí áîãèíî ¿å¿¿äèéí ÷èã õàíäëàãààð 2020 îí õ¿ðòýëõ ãàçàð àøèãëàëòûí ººð÷ëºëòèéã òîîöîæ ¿çýõýä ãàçàð àøèãëàëòàíä ÕÀÀ –í ãàçàð òýð äóíäàà áýë÷ýýðèéí ãàçàð äàâàìãàéëñàí õýâýýð áàéõ áîëîâ÷ òýäãýýðèéí òàëáàé áàãàñàõ ç¿é òîãòîë õýâýýð áàéõ òºëºâòýé íü òîãòîîãäîâ. Ãîëëîí ÕÀÀ-í ãàçàð àøèãëàëòààñ áýë÷ýýðèéí òàëáàé 1 ñàÿ îð÷èì ãà-ààð áóóðíà ãýñýí õàíäëàãà ãàðãàâ. ̺í óñíû ñàí á¿õèé ãàçàð, áàòëàí õàìãààëàõ àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ãàçðóóä äýýðõèéí àäèë àëü ÷ õóãàöààíû õàíäëàãààð ¿çñýí áóóðàõ ÷èãëýëòýé áàéõ ìàãàäëàë èëýðëýý.

Ä¿ãíýëò Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ºâñëºã

óðãàìàëò áîëîí îéãîîð á¿ðõýãäñýí ãàçðóóäûí 2233 õóâü äîðîéòñîí íü öààøèä òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãýñýí àíãèëàëààñ õàñàãäàõ àþóëòàé, íèéò ãàçàð íóòãèéí õóâüä ãàçðûí íººöèéí õàìãààëàëò àøèãëàëòûí ò¿âøèí õýò äîðîé áàéãààã õàðóóëàõ íîöòîé áàðèìò þì.

Íèéò òàðèàëàíãèéí òàëáàéí 57.257.2 õóâü õºðñíèé ýëýãäýë ýâäðýëä îðæ ýëñýí õóðèìòëàë òàëáàéí çàõ, øàíãèéí äàãóó ¿¿ññýí áàéíà. ªºðººð õýëáýë ãàçðûí ñàíä á¿ðòãýãäýæ ýðãýëòýíä áàéñàí òàëáàéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü ýëýãäýëä îðñîí áàéíà.Ýäèéí çàñãèéí á¿ñýýð àâ÷ ¿çýõýä íèéò ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õîò ñóóðèíû òàëáàéí 32.5 äîðîéòîëä îðñîí. ¯¿íýýñ 31.1731.17 õóâèéã ôèçèê áîõèðäîë, õèìèéí áîõèðäîë 0.00520.0052 õóâèéã, áèîëîãèéí áîõèðäîë 1.331.33 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Ìàíàé îðíû íèéò áýë÷ýýðèéí 20.920.9 õóâü äîðîéòëûí íºëººëºëä îðñîí áàéõàä 20.220.2 õóâü íü àøèãëàãäààã¿é áýë÷ýýð áàéíà.

Ä¿ãíýëò

Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí öààøäûí ÷èã õàíäëàãà íü ýêñïåäèöè, ìàðøðóò õýýðèéí í¿ñýð ñóäàëãààíààñ áàéíãûí ñóóðèí àæèãëàëòûí öýã á¿õèé ñóóðèí ìîíèòîðèíãèéã òàíäàí ñóäàëãààòàé õîñëóóëñàí, ãàçàðò òàâèõ õÿíàëòàíä îëîí íèéòèéã îðîëöóóëäàã, õàðèóöëàãà òîîöîõ õóóëü ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîòîé, á¿ðä¿¿ëñýí ìýäýý ìýäýýëëèéã ãàçðûí ìåíåæìåíòèéí áóñàä ñàëáàð òóõàé á¿ðä íü àøèãëàäàã áàéõàä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé ãýæ ä¿ãíýæ áàéíà.

Òàëàðõàë

Ñóäàëãààã õèéõýä ã¿í òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Çàñãèéí Ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã Ãàçðûí õàðèëöàà, Ãåîäåçè çóðàã ç¿éí ãàçðûí Ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò, Êàäàñòðûí õýëòýñèéí õàìò îëîí (Ì.Áóÿíäýëãýð, Ø.ÍàðàíÎ÷èð, Ð.Ãàíõóÿã, Õ.Ýíõæàðãàë..), ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòûí òóñãàé çºâøººðºëòýé ìýðãýæëèéí êîìïàíèóä, Íèéñëýëèéí ãàçðûí àëáàíû õàìò îëîí, áóñàä áàãø àæèëòàí,íàéç íºõºä人 ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëüå.

̺í ò¿¿í÷ëýí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íã óëñûí õýìæýýãýýð íýãòãýõýä îðîëöñîí 2006 îíû ÃÊ-4 àíãèéí îþóòíóóä, 2007 îíû ÃÌ-4,ÃÊ-4 àíãèéí îþóòíóóä, çóðàã, ñõåìèéã áîëîâñðóóëàõàä òóñàëñàí ìàãèñòð È.Ìÿãìàðæàâ íàðò áàÿðëàæ òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.

Àíõààðàë õàíäóóëñàíä áàÿðëàëàà