mitchell david - atlas chmur

8/22/2019 Mitchell David - Atlas Chmur

1/426


2/426

Przeoya Justyna Gardziska

WARSZAWA 2012

Dla Hany ijej Dziadkw.


3/426

Adama Ewinga Dziennik PacyficznyCzwartek, 7 listopada ~

Poza wiosk Indian, naspachciu bezludnym wybrzea nawiey lad stp natrafiem.Trop przez gnijce wodorosty wid, palmy ibambusy, a do tego, kto je zostawia Biaegoczowieka. Spodnie mia podwinite ikabat eglarski nosi, brod mia utrzyman staranniei za du czapk zbobrowego futra. yeczk doherbaty piach koloru popiou kopa i przesiewaz namaszczeniem takim, edostrzeg mi dopiero, gdym go zdziesiciu jardw pozdrowi. Takoto znajomo zawarem zdr. Henrym Gooseem, medykiem londyskich wyszych sfer. Jegonacja zaskoczeniem dla mnie nie bya. Jeli jest gdzie siedziba takodludna lub wyspa tak odlega,by czek nalaz tam schronienie przez Anglika nieturbowany, tom ja takiej naadnej z map niewidzia.

Zali pan doktor zapodzia co na tym pospnym brzegu? Suy mog pomoc? Dr Goosepotrzsn gow, chusteczk rozsupa, ijej zawarto ukaza zwyran dum.

Zby, sir, niczym szkliwione skarby najwiksze s dla poszukiwa, ktrem tu sobiezamierzy. Wdniach minionych ten brzeg Arkadyjski sal by bankietw kanibali, a jake, gdziesilni sabych poerali, azby pluli, jak pan i ja plujemy z ust pestki wini. Wszelako teraztrzonowce te, sir, w zoto si przemieni. Ajak? Rkodzielnik pewien z Piccadilly, co wyszesfery zaopatruje w zbowe protezy, zacne paci sumki zaludzkie zbiska. Wiesz pan, za ile


4/426

wier funta pjdzie?

Wyznaem, e nie wiem.

Aja te, sir, owieca pana nie zamierzam zawodowe s to sekrety! Po nosie si

postuka. Znasz si pan, panie Ewing, zmarkiz Grace of Mayfair? Nie? Tym lepiej dla pana trup z niej istny w krynolinach. Mino lat pi ju, jak jdza oczernia mi, ajake, imputujc mirzeczy takie, e z Towarzystwa mi wykluczono. Dr Goose patrza w dal ku morzu.Towanie owa czarna godzina daa pocztek mym peregrynacjom.

Wyraziem wspczucie dla trudnego doktora pooenia.

Dzikuj, sir, dzikuj postokro, lecz te zbki chusteczk potrzsn to, dalibg,anioowie mej pomsty. Pozwoli pan, eobjani. Markiza nosi szczk sztuczn projektuwzmiankowanego ju mistrza. Wszelako wprzyszoroczne Boe Narodzenie, gdy ta klempawperfumie brylowa bdzie naBalu Ambasadorw, ja, Henry Goose, ajake, powstan i wszemwobec oznajmi, egospodyni nasza uzbieniem kanibali przeuwa! Sir Hubert najpewniej rzucimi wyzwanie. Oka pan dowody prostacko zaryczylub satysfakcji dam!. A jaowiadcz: Dowody, sir Hubercie? C, osobiciezbki paskiej mamy zbieraemw spluwaczce przeogromnej napoudniowym Pacyfiku. O, prosz, sir, tu mam jeszcze kilka!.I te oto zbki do jej wazy w wia ksztatcie wprost w zup cisn. Ito, sir, wanie to bdzie dlamnie satysfakcj. Kliwi szydercy obsmaruj markiz w gazetach i wiosn szczcie bdziemiaa, jeli kto j zaprosi na Bal Ubogich!

Popiesznie poegnaem si zHenrym Gooseem, miego dnia mu yczc. Jest chybaniespena rozumu, jak mniemam.

Pitek, 8 listopada ~

W stoczni prymitywnej pod mym oknem prace trwaj nad bomem foka, pod pana Sykesakierunkiem. Pan Walker, waciciel jedynej tawerny wOcean Bay, jest take gwnym tutejszymhandlarzem drewna iprzechwala si, ile to lat jako mistrz szkutnictwa wLiverpoolu spdzi.(Wystarczajco obznajomiony juem zetykiet Antypodw, byprzymkn oko na podobnenieprawdy oczywiste). Pan Sykes rzek mi, ecaego tygodnia trzeba dla nadania Wieszczcebristolskiego sznytu. Utkn w Muszkiecie na siedem dni, wyrok to smtny, lecz gdy pomnzbiska srogiego sztormu i marynarzy, co zaburt wypadli, to i mj dopust obecny zda si mniejdotkliwy.

Rankiem spotkaem dzi naschodach dr. Goosea iniadalimy razem. Kwaterujew Muszkiecie odpoowy padziernika, po tym, jak brazylijskim brygiem handlowymNamorados przyby tu z Fiji, gdzie sztuki swe w orodku misyjnym praktykowa. Terazwyczekuje doktor dawno spnionego ju australijskiego szkunera dopoowu fok, Nellie,by do Sydney go zabra. Dotarszy dokolonii, bdzie miejsca szuka napokadzie statkupyncego do jego rodzinnego Londynu.


5/426

Osd mj co do osoby dr. Goosea niesprawiedliwym by iprzedwczesnym. Czek chccyprzetrwa w mym fachu cynicznym by musi niczym Diogenes, lecz cynizm lepym czynipotrafi na cnoty subtelniejsze. Doktor nie jest od drobnych ekscentrycznoci wolnym i radopowiada o nich przy miarce portugalskiegopisco (nigdy w nadmiarze), rcz jednako, eprczmnie jedynym jest dentelmenem natej szerokoci nawschd od Sydney i na zachd

od Valparaiso. By moe uo nawet list polecajcy go Partridgeom z Sydney, dr Goosebowiem i drogi Fred s jak z jednej gliny ulepieni.

Pogoda za uniemoliwia mi poranne wyjcie, tote opowieci snulimy przy ogniutorfowym i godziny mkny niczym minuty. Duo oTildzie mwiem i o Jacksonie oraz o tym,jak si gorczk zota wSan Francisco frasuj. Rozmowa zesza nam potem z mego miastarodzinnego na obowizki notariusza wNowej Poudniowej Walii, jakie niedawno na mniespady, astamtd na Gibbonsa, Malthusa i Godwina, przez tematy Pijawek oraz Parowozw.Pena uwagi rozmowa to kuracyjne remedium, ktrego bolenie mi napokadzie Wieszczkibrakuje, z doktora za erudyta prawdziwy. Co wicej, posiada zacn armi figur szachowych,w wielorybich fiszbinach rzebionych, ktre zajcie bd przez nas miay, a Wieszczkaw morze wypynie bd przypynie tu Nelly.

Sobota, 9 listopada ~

wit jak srebrny talar promienieje.Szkuner nasz nadal przedstawia widok aosnyw zatoce. Nabrzegu naprawiaj wojenne kanu indiaskie. Wybralimy si z Henrym na PlaBankietw, wwakacyjnym humorze, pozdrowiwszy beztrosko pokojwk, ktra u panaWalkera suy. Panna ta w chmurnym usposobieniu pranie na krzaku rozwieszaa inie zwrciana nas uwagi. Ma nieco domieszki krwi czarnej i, jak mniemam, matce jej do ludu z dungliniedaleko.

Gdymy mimo wioski indiaskiej przechodzili, buczenie wzbudzio ciekawo naszi uradzilimy wytropi jego rdo. Osada otoczona jest palisad tak zbutwia, e mona bysido rodka przedosta wmiejscach wielu. Suka wyleniaa gow uniosa, lecz bezzbna bya,zdychajca, inie szczekna. Zewntrzny krg chatponga (z konarw, cian ziemnychi pltaniny gazi upowa) przed siedzibami monych kucn budowlami z drewnao struganych nadproach, z najprostszymi z gankw. Porodku wioski odprawiaa si publicznachosta. Henry ija jedynymi bylimy Biaymi widzami, lecz wyrany zna byo podzia na trzykasty indiaskich spektatorw. Wdz natronie usadzony by wstroju przybranym piramiptasimi, podczas gdy wytatuowani moni wraz z kobietami swoimi i dziemi stali wasycie,w liczbie oglnej bliskiej trzydziestu. Niewolnicy, oskrze ciemniejszej, w gbszej barwie niliu ich orzechowo-brzowych panw, w liczbie opoow mniejszej, wbocie przykucnli.Przyrodzona ociao iotpienie! Z twarzami dziobatymi i krostowatymi od haki-haki,nieszcznicy przygldali si karze bez reakcji adnej, prcz owego buczenia przedziwnego,jakby pszczelego. czenie si wblu, czyli te znak potpienia to by wiedzie nie moglimy,co dwik w oznacza. Bat dziery Goliat jakowy, ktrego postura kadego owc nagrd znadpionierskiej granicy by oniemielia. Kady cal muskuw mia dzikus w tatuaem pokryty,jaszczurami ogromnej ipomniejszej wielkoci zajego skr zwierzc dano byniez sumk,lubo zapery wszystkie Hawajw nie chciabym wyznaczonym by do odebrania mu onej.


6/426

Nieszczsny wizie, szronem wielu lat surowych pokryty, przywizany by nago dotrjktnejramy. Ciaem jego wstrzsaa kada kolejna raza skr rozrywajca, plecy mia niczym pergaminkrwawymi runami zapisany, lecz fizjognomia jego wyraaa spokj nieziemski mczennika,co go Pan ma ju w swej pieczy.

Wyznaj, zamieraem kad raz, gdy bat naciao spada. Jednako wtenczas rzecz sizdarzya dziwna. Bity dzikus dwign gow opad, moje oczy wzrokiem nalaz i przesa mispojrzenie zagadkowe, w ktrym odczytaem przyjazny znak rozpoznania. Niczym aktorna scenie, co w Loy Krlewskiej spostrzeg druha z dawna niewidzianego i dla publicznociniezauwaenie zna mu daje, ego pozna. Rycho jednak wytatuowany Negr donas si zbliyi ysn swym sztyletem nefrytowym na znak, emy gomi niemile widzianymi. Zapytaemo natur przestpstwa owego winia. Henry ramieniem mi otoczy.

Chodmy, Adamie, kto mdry, midzy ofiar ibestyj nie staje.

Niedziela, 10 listopada ~

Pan Boerhaave rd zgrai zaufanych opryszkw siedzia niczym Lord Anaconda i jegoplebejskie gady

[1]. Ich celebracje Dnia Paskiego rozpoczy si na dole, nimem wsta.Ruszyem pogorc wod do golenia i d tawerny nalazem zatoczony wilkami morskimi, swejkolei czekajcymi z biednymi indiaskimi dziewcztami, jakie Walker usidli w prowizorycznymbordello. (Rafaela rd deprawatorw nie byo).

Nie zwykem ama postu dnia witego wlupanarach. Henry czu rwn, coja, odraz,powicilimy wic niadanie (suk zpewnoci dousug inszego rodzaju przymuszano)i do kaplicy wyruszylimy dla oddania tam czci postem nieprzerwanym.

Dwustu jardw nie uszlimy, gdym kukonsternacji wasnej wspomnia na dziennik ten,lecy na stole w mym pokoju w Muszkiecie, na widoku dla kadego majtka pijanego,co do rodka mgby wtargn. W obawie obezpieczestwo jego (a i wasne, jeliby wrce panaBoerhaavego wpad) zawrciem przeto dla zrczniejszego jego ukrycia. Szerokie umiechypowitay mi w Muszkiecie i spodziewaem si ju, em by wilkiem, o ktrym mowa,jednako odkryem tego przyczyn prawdziw, gdym drzwi otworzy: ato niedwiedzie poladkipana Boerhaavego okrakiem na ciemnoskrej Zotowosej, w moim ku, in flagrante delicto!Czy przeprosi Holender diabelny? Gdzie tam! Uzna, e to jemu krzywda si staa izarycza:

Zabieraj si std, moci Kutazwisie, lub, naBoga, ten wredny dzib Jankesa ci rozupi!

Chwyciem dziennik i z omotem nad popdziem, kubuntokracji, rozradowaniui wrd szyderstw biaych barbarzycw tam zebranych. U Walkera wniosem protest,e zapokj pac prywatny ioczekuj, iprywatnym pozostanie take pod m niebytno, leczten szubrawiec jedynie mi upustu cz trzeci zaproponowa za wier godziny galopuna najdorodniejszej z klaczek w mej stajni!. Niesmaku peen odrzekem, em m i ojciec!I epierwej zgin, nili upodl godno m iprzyzwoito zktrkolwiek bd z jego dziewekfranc nkanych! Walker kl si, emi oko podmaluje, jeli znw dziewkami wasne jego


7/426

crki nazw. Jedenplebejski gad bezzbny zadrwi, ejeliby posiadanie ony idziecka cnotbyo, bybym, panie Ewing, podziesiciokro odpana cnotliwszy!, arka niewidzialna kufelcienkiego piwa na m osob oprnia. Wycofaem si, nim lur zastpia bro solidniejszejnatury.

Dzwon kaplicy wszystkich bogobojnych w Ocean Bay wzywa, popieszyem wic tam,gdzie oczekiwa mi ju Henry, izapomnie prbowaem niedawne spronoci, ktrych w mejkwaterze byem wiadkiem. Kaplica jak stara krypa trzeszczaa, a czonkw kongregacjinapalcach bez maa rk obu niemal zrachowa byo mona, lecz nigdy podrnik aden nie gasipragnienia w pustynnej oazie z wdzicznoci wiksz, nili ta, zjak Henry ija cze Panu tegoranka oddawalimy. Kaplicy luteraski zaoyciel dziesit ju zim na cmentarzu przy niejspoczywa, aaden wywicony nastpca nie way si jeszcze nad otarzem przejdowodzenia. Chrzecijan zatem wszelkiego autoramentu wierzenia grzechocz w niej jakwjakiej grzechotce. Ta poowa kongregacji, ktra pimienn bya, psalmy czytaa idoczylimydo odpiewania paru hymnw, zgaszanych pokolei. Pasterz owej plebejskiej trzdki, niejakipan DArnoq, sta pod skromn krzya figur iHenryego imi uprosi, bymy partycypowalipodobnie. Pomny na me ocalenie od zeszotygodniowej burzy, zgosiem ukasza, rozdz. 8:

A przystpiwszy, zbudzili go, mwic: Mistrzu, giniemy! Aon wstawszy, zaja wiatri nawanic wody, iuspokoiy si, istaa si cisza[2].

Henry Psalm 8 gosem odmwi tak dononym, jak retor szkolony:

Postawie go nad dzieami rk twoich. Poddae wszystko pod nogi jego: owce iwoywszystkie, nadto zwierzta polne, ptactwo niebieskie iryby morskie, ktre si przechodzpociekach morskich[3].

Organista adenMagnificatnie gra, prcz wiatru pod stropem, chr adenNunc Dimittisnie piewa, prcz mew krzyczcych, jednako tusz, i Stwrca by kontent. PodobniejsiPierwszym Chrzecijanom zRzymu bylimy, nili jakiemukolwiek bd pniejszemuKocioowi, misteriami wietnemu i zdobnemu w klejnoty. Nastpia posplna modlitwa.Parafianie ad lib o wytpienie zarazy ziemniaczanej si modlili, omiosierdzie dla duszyczkizmarego dziecitka, obogosawiestwo dla nowej odzi rybackiej, etc.... Henry dziki zoyza gocinno, nam, przybyszom, przez chrzecijan nawyspie Chatham okazan. Afekty tei we mnie rezonoway imodlitw Tildzie ofiarowaem, Jacksonowi iteciowi memu na czas mejwyduonej niebytnoci.

Po mszy, do doktora i do mnie zbliy si z nastawieniem serdecznym podeszy wiekiemgrotmaszt owej kaplicy, niejaki pan Evans, ktry Henryego i mi swej zacnej onieprzedstawi (obydwoje dobrze sobie chyba radzili zupoledzeniem guchot, li tylko na tepytania odpowiadajc, ktre jak im sizdawao zadawanymi imbyy, oraz li tylko takieodpowiedzi przyjmujc, ktre jak im sizdawao wypowiadanofortel w wielu przejoamerykaskich adwokatw) oraz synom bliniakom, Keeganowi i Dyfeddowi. Pan Evans


8/426

zdradzi, emia w zwyczaju co tydzie zaprasza pana DArnoq, Kaznodziej naszego, na obiaddo ich domu nieopodal, bo ten w Port Hutt zamieszkuje, naprzyldku okilka mil odlegym. Czynie zechcielibymy take doczy do nich na niedzielny posiek? Poinformowawszy juHenryego o Gomorze w Muszkiecie oraz syszc, jak nasze odki dobuntu wzywaj,przyjlimy uprzejmo Evansw zwdzicznoci.

Domostwo gospodarzy naszych, op mili odOcean Bay pooone wgbi krtej,wietrzystej doliny, okazao si budynkiem skromnym, lecz odpornym na burze piekielne, co takwielkiej liczbie odzi niefortunnych gruchocz ebra napobliskich rafach. Bawialni gowawieprza monstrualnej wielkoci zamieszkiwaa (dotknita przypadoci opadajcej szczkii niedowidzenia), ubitego przez bliniakw w ich urodziny szesnaste, a nadto somnambulicznystojcy zegar (wsprzecznoci zmym kieszonkowym czasomierzem paru godzin sigajcej.Dalibg, korzystnym byo, edokadny czas w imporcie zNowej Zelandii nie bynajcenniejszym z towarw). Parobek nafarmie, Indianin, przez szyb wyjrza nagoci swegopana. W yciu oczy me nie widziay podobnie obszarpanego renegado, wszelako pan Evanszapewnia, eMulat wierkrwi, Barnabas, najchyszym by owczarkiem, jaki kiedykolwiekbd nadwch nogach biega. Keegan i Dyfedd to uczciwi, nieokrzesani modziecy, gwnieobchodzenia si z owcami uczeni (familia wposiadaniu jest pogowia sztuk dwustu), boadendo Miasta nie jedzi (wyspiarze Now Zelandi tak zw) ani te wnauce jakiej si uksztaca,prcz lekcji Pisma witego od ich ojca, dziki czemu znonie pisa iczyta si nauczyli.

Pan Evans zmwi modlitw dzikczynn ismakowa moliwo miaemnajprzyjemniejszy zposikw (bez soli, czerwi iprzeklestw) odczasu poegnalnej kolacjiz konsulem Baksem i Partridgeostwem w Beaumoncie. Pan DArnoq historie nam powiadao statkach, jakie zaopatrywa przez lat dziesi naChatham, Henry za facecjami zabawia nasopacjentach, zarwno znamienitych, jak iniskiego urodzenia, ktrych dobroczyc byw Londynie i w Polinezji. Ze swej strony opisaem trudw wiele, jakie notariusz z Amerykiprzezwyciy musi dla odnalezienia australijskiego beneficjenta ostatniej woli, postanowieniaktrej wKalifornii wykonywano. Przepilimy gulasz barani i knedle zjabkami porcyjkdomowej roboty ale, przez pana Evansa na handel z wielorybnikami warzonego. Keegan

i Dyfedd poszli swych trzd dopatrzy, a pani Evans do zaj kuchennych powrcia. Henryzapyta, czy misjonarze obecnie dziaalno prowadzili na Chathamach, na co pan Evans i panDArnoq, spojrzenia wymieniwszy, odrzekli:

Nie, Maorys nie odnosi si dobrze do nas,Pakeha, niszczcych jego Moriorinadmiarem cywilizacji.

Zapytaem, czy zo takie jak nadmiarcywilizacji istnieje, czyli te nie? Pan DArnoqodrzek:

Jeli Boga na zachd odHornu nie ma, czemu te wszystkich ludzi nie ma, ktrzy ssobie rwni w waszej Konstytucji, panie Ewing?

Nazwy Maorys iPakeha zpostoju Wieszczki wZatoce znaem, ale upraszaem,by owiecili mi, kim lub czym owi Moriori s. Zapytanie moje puszk Pandory rozwaropen historycznych wydarze, wszczegach zmierzch iupadek opisujcych Aborygenwz wysp Chatham. Zapalilimy fajki. Opowie pana DArnoq cigna si nieprzerwanie trzy


9/426

godziny pniej, gdy musia ju do Port Hutt napowrtjecha, nim zmrok zaciemni wyboistygociniec. Jego opowie wedle mnie tym spod pira Defoe iMelvillea dorwnuje izapisz jw literaach tych, gdy zesnu si zbudz, wktry, jeli Morfeusz dozwoli, zapadn gboko.

Poniedziaek, 11 listopada ~

wit lepki, bez soca. Zatoka zda si szlamowat, lecz pogoda wystarczajco agodna,by mona byo kontynuowa Wieszczki napraw, za co dziki skadam Neptunowi. Akurat,gdy to pisz, nowy bezanmaszt stawiaj.

Niedugi czas temu, gdymy razem z Henrym niadali, pan Evans przyby w ambarasie,upraszajc wielce mego przyjaciela doktora, byuda si zbada jego ssiadk, z dala od ludziyjc, niejak wdow Bryden, ktr ko naopoczystym zrzuci trzsawisku. Bya przy tym paniEvans i obawia si, eycie wdowy jest w niebezpieczestwie. Henry pochwyci swj sakwojamedyka ipojecha bez jednej chwili zwoki. (Zaproponowaem, etako pojad, ale pan Evanso wyrozumiao baga, pacjentka bowiem obietnic wymoga, bynikt prcz doktora nie widziajej w niedysponowaniu). Walker, takie podsuchujc ustalenia, rzek mi, e aden reprezentantpci mskiej przez owe lat dwadziecia progu domu wdowy nie przekroczy, iuzna, estara,oziba locha pewnie ju wmogile jednym kulasem, jeli konowaowi przeszuka si dozwala.

Pocztki Moriori zRekohu (wysp Chatham rdzenna nazwa) dodzi tajemnic sokryte. Pan Evans skonny jest mniema, ewywodz si odydw wypdzonych z Hiszpanii,wskazujc na ich nosy zakrzywione i szyderczy ksztat ust. Teoria przez pana DArnoqpreferowana, jakoby Moriori to Maorysi, ktrych kanu niegdy o brzegi najodleglejszej z wysp

si rozstrzaskay, oparta jest napodobiestwach jzyka i mitologii i dlatego wyszy logiki karatposiada. Pewnym jest, e po wiekach, czyli te tysicleciach ycia w izolacji, Moriori takprymitywne wiedli ycie, jak ich kuzyni nieszczni z Ziemi van Diemena. Sztuka budowaniaodzi (poza prostymi plecionymi tratwami dla przepywania przez kanay midzy wyspami)i nawigacji posza wzapomnienie. epokryta wod ildem Ziemia insze kontynenty miaa,ludowi Moriori nawet si nie nio. Po prawdzie w ich jzyku nie ma sowa ras okrelajcego,a Moriori zwyczajnie ludzi oznacza. Nie hodowano tu zwierzt, po wyspach tych bowiemnie chodziy ssaki adne, doczasu, aprzepywajcy wielorybnicy rozmylnie przywieli tui zostawili winie, byutworzy dla si spiarni. W swym dziewiczym stanie byli Moriorizbieraczami. owili skorupiakipaua, po raki nurkowali, wybierali ptakom jaja z gniazd, polowalidzidami na foki, wodorosty zbierali i wykopywali spod ziemi ju to pdraki, ju to korzonki.

Do czasu tego Moriori stanowili jedynie miejscow odmian pogan pospolitychw spdniczki z trawy lub wpira przyodzianych, nawszystkich pomniejszajcych si czarnychplamach oceanu, jeszcze przez Biaego czowieka nietknitych. Rekohu z dawna jednak prawarocio dobycia wysp szczeglniejsz, a to zprzyczyny ekstraordynaryjnych wierzepacyficznych. Od czasw niepamitnych kasta kapanw rd Moriori utrzymywaa,ektokolwiek bd krew ludzk rozlewa, zabija wasn manahonor swj, warto, pozycji dusz. aden Moriori schronienia bytakiemu nie udzieli, jadem nie uczstowa, nie


10/426

konwersowaby ani nawetpatrzanaperson non grata. Jeli morderca na taki ostracyzmskazany nawet przetrwa zim pierwsz, to i tak desperacja z samotnoci wynika pchaa goku wyrwie w lodzie na Przyldku Young, gdzie ycie sobie odbiera. Zwacie to, uprasza panDArnoq. Dwa tysice dziczy (jak pan Evans zgadywa), sowem i czynem przykazaniaNiebdziesz zabijachroni, tworzy ramy ustnej Magna Carty dla podtrzymania harmonii przez

szedziesit stuleci, co nieznana w inszych miejscach, odkd Adam owocu z DrzewaWiadomoci Zego iDobrego zakosztowa. Wojna rwnie obca bya Moriori, jak Pigmejomteleskop.Pokj, nie spokoju okres pomidzy wojnami, lecz tysiclecia pokoju niezmconego,rzdz tymi nakraju wiata legymi wyspami. Kt zaprzeczy moe, eStare Rekohu bliejUtopii Morea leao, jak nasze Pastwa Postpu przez godne wojen ksitka z Wersalui Wiednia, Waszyngtonu i Westminsteru rzdzone? Tutaj pan DArnoq deklamowa i tylkotutaj istniay te idee nieuchwytne, przybrawszy form ciaa ikoci owego szlachetnego, dzikiegoludu. (Henry, gdymy pniej doMuszkietu wracali, wyzna: Nigdy bym szlachetn nie nazwarasy dzikusw, conazbyt s zacofani, byprosto dzid miota).

Wszelako szko ipokj jednako kruche si zdadz gdy ciosy spadaj raz zaraz. Ciosempierwszym dla Moriori by Union Jack, wdar Skirmish Bay zatknity wimi krla Jerzegoprzez porucznika marynarki Broughtona z HMS Chatham ledwie lat temu pidziesit. Trzylata pniej odkrycie Broughtona uagentw morskich w Sydney i Londynie si nalazo, a garstkawolnych osadnikw (wktrych liczbie by te pana Evansa rodzic), rozbitkw morskichi skazacw spory zUrzdem Kolonialnym Nowej Poudniowej Walii prowadzcych w materiiwarunkw ich osadzenia, uprawiaa dynie, cebul, kukuruz i marchew. Sprzedawali je ubogimowcom fok, codrugim ciosem dla niezalenoci Moriori byo, owcy owi bowiem wniwecznadzieje dobrobytu tubylcom obracali, rowo barwic kipiel przyboju focz krwi. (PanDArnoq zilustrowa profita arytmetyk tak jedna focza skra 15 szylingw w Kantoniezarabiaa, aowi owcy pionierscy gromadzili w jednej odziskr ponad dwa tysice!). Totew cigu lat kilku foki mona ju byo nale jedynie naskaach od strony oceanu, a owcy fokobrcili si take ku uprawie ziemniaka, hodowli owiec i wi, ztakim rozmachem, e Chathamyzw teraz Ogrodem Pacyfiku. Owiparvenufarmerzy oczyszczali grunt, krzaki wypalajc, a tozapalao torf pod powierzchni, gdzie tli si przez lat wiele, wychodzc na powierzchniwporach suchych dla nieszczcia rozsiewania od nowa.

Cios trzeci Moriori zadali wielorybnicy, zawijajcy teraz wliczbie pokanej do OceanBay, Waitangi, Owenga i Te Whakaru dla naprawy odzi, nowym sprztem onych wyposaaniai odwieania. Koty iszczury wielorybnikw mnoyy si jak egipskie plagi i poeraygniazdujce wnorach ptaki, ktrych jaja Moriori jako straw wysoko cenili. Czwarty, owazbieranina chorb, cotrzebi rasy ciemnoskre, gdziekolwiek bd Biaa cywilizacja si zbliy,jeszcze Aborygenw liczb nadwtlia.

Wszelkie te nieszczcia Moriori wytrwa byjeszcze mogli, gdyby nie doniesienia, ktredoNowej Zelandii docieray, opisujce Chathamy jako istny Kanaan zlagunami penymiwgorzy po brzegi, zatoczkami z dywanem skorupiakw i z mieszkacami, co ani wojny, anibroni pojcie rozumieli. Uszom plemiecw z Ngati Tama iNgati Mutunga, dwch klanwMaorysw Taranaki Te Ati Awa (genealogia Maorysw podug zapewnie pana DArnoq rwniezawi jest wkadej najmniejszej z gazek, jak owe drzewa genealogiczne wielbione tak przedziemiastwo Europy, zaiste, kade chopi tej rasy niepimiennej przytoczy moe imi dziadaswego i rang jego woka mgnieniu), pogoski te zday si obiecanym zadouczynieniem


11/426

zapoacie ziem ich przodkw, wniedawnych Wojnach Muszkietw utracone. Szpiegwwysano dla poddania prbie ducha Moriori, gwacc ich tapu ipldrujc miejsca wite.Prowokacje owe Moriori przyjli, jak Pan nasz przykaza, policzek drugi nadstawiajci agresorzy doNowej Zelandii powrcili, powiadczajc Moriori bojaliwo. Cali wtatuaachmaoryscy conquistadoresnaleli armad sw jednostatkow wpostaci brygu Rodney pod

komend kapitana Harewooda, ktry uschyku roku 1835 zgodzi si przetransportowaMaorysw wliczbie dziewiciuset i siedem kanu wojennych w dwch podrach, w zamianza ziemniaki nasienne, bro paln, winie, dostawy sute lnu midlonego ijedno dziao. (PanDArnoq napotka Harewooda lat temu pi, wndznej kondycji, w tawernie w Bay of Islands.Zpocztku zaprzeczy, jakoby by onym Harewoodem zRodneya, poczem zaklina si,eprzymuszonym zosta doprzewozu Negrw, lubo nie rzek jasno, jakim sposobem wprzymus si materializowa).

Rodney z Port Nicholas w listopadzie wypyn, ale jego pogaski adunek piciusetmczyzn, kobiet i dziatwy, ciasno upchanych w adowni nasze dni podry, dusi siod nieczystoci i morskiej choroby, przy wody wielkim niedostatku iprzybi do Whangatete Inletw stanie tak osabionym, e Moriori, gdyby tylko wol mieli, wyci wpie mogliby swychdrapienych wspbraci. Dobrzy Samarytanie woleli jednako podzieli si uszczuplonobfitoci Rekohu, anieli zniszczy swe mana, krew toczc, wic chorych iumierajcychMaorysw pielgnowali, a ci do si powrcili.

Maorysi drzewiej ju na Rekohu przybywaliobjani pan DArnoq lecz odpywalinapowrt, Moriori mniemali wic, e i ci podobnie wpokoju ich zostawi.

Wielkoduszno Moriori nagrodzona zostaa, gdy kpt. Harewood powrci z NowejZelandii z kolejnymi czterystoma Maorysami. Natenczas obcy przystpili doziemi zawaszczaniaprzez takahi, maoryski rytua, coliteralnie tumaczy si jako chodzenie po ziemi dlawe wadanie jej wzicia. Tak stare Rekohu podzielone tym gustem zostao, a Morioriuwiadomieni, eodtd Maorysw s wasalami. Wczesnym grudniem, gdy koo tuzinaAborygenw protest podnioso, bezceremonialnie tomahawkiem ich wybito. Maorysi dowiedli,epojtnymi s uczniami Anglikw wkolonizacji ponurej sztuce.

Wyspa Chatham na wschodzie opasuje lagun rozleg, Te Whanga, wypenion sonymtrzsawiskiem, coniemal rdldowe morze stanowi, jednako uyniane oceanem w porzeprzypywu poprzez odpyw laguny wTe Awapatiki. Lat temu czternacie mczyni Morioriodbywali na tej ziemi witej zgromadzenie. Trzy dni trwao ono, acel miao jeden odpowiedda napytanie: Czy przelanie krwi Maorysw niszczy li take manaczowiecze? Modsitwierdzili, ewiara Pokoju nie tyczya kanibali obcych, oktrych przodkowie ich zgoa nic niewiedzieli. Moriori zabija przymuszeni s, lub sami zgin. Starszyzna upraszaa o uciszenienastrojw, botak dugo, jak Moriori swe mana chronili wraz z ziemi sw, ich bogowieiprzodkowie chronili lud przed krzywd. Doserca przytul wroga swego nalegali starsiaby ciosu zada ci nie mg. (Doserca przytul wroga swego dowcipkowa Henry dlapoczucia, jak jego sztylet nerki ci askocze).

Starszyzna wygraa nakoniec, ale znaczenia to nie miao.

Gdy braknie liczebnej przewagirzek nam pan DArnoq Maorys zdobywa on,


12/426

uderzajc pierwszy i najmocniejsze z ciosw zadajc, co wielu brytyjskich i francuskichnieszcznikw zmogi moe potwierdzi.

Ngati Tama iNgati Mutunga zwoali rady wasne. Gdy mczyni Moriori powrciliz obrad zgromadzenia, czekay ich zasadzki inoc haby gorszej od koszmaru, noc rzezi, wiosek

poncych, grabiey, mczyzn i kobiet napal rzdami wbijanych nanadbrzenych piaskach,dzieci w dziurach przytajonych, zwszonych i na strzpy przez psy myliwskie rozrywanych.Niektrzy zwodzw patrzali jutra imordowali tylu jedynie, ilu potrzeba byo dla wymuszenialkliwego posuszestwa upozostaych. Inszych kacykw rzeczy takie nie wstrzymyway.Naplay Waitangi pidziesiciu zMoriori gowy cito, wypatroszono, owinito lnu limi,poczem w ogromnym piecu ziemnym upieczono z bulwami yamu i sodkimi batatami. Nawetpoowa Moriori, cowidzieli zachd soca ostatni nad Starym Rekohu, nie przeya, bypatrze,jak wschodzi soce Maorysw. (Mniej jak stu czystej krwi Moriori yje dzisiaj, lamentowapan DArnoq. Napapierze Korona Brytyjska zjarzma niewoli lata temu ich oswobodzia, leczMoriori nie dbaj o papier. O tydzie rejsu pod aglem jestemy od Domu Gubernatora, a JejKrlewska Wysoko na Chatham garnizonu nie utrzymuje).

Zapytaem, czemu Biali rk Maorysw podczas masakry nie powstrzymali?

Pan Evans nie spa ju i nawet wpoowie guchy tak nie by, jak wprzd mi si zdawao.

Widzia pan kiedy wojownikw maoryskich rozwcieczonych i krwi dnych, panieEwing?

Odrzekem, em nie widzia.

Ale widzia pan krwi dne rekiny, czy nie?

Odparem, em widzia.

To nieledwie to samo. Imaginuj pan sobie krwawice ciel, ciskajce si w wodziepytkiej, co od rekinw si roi. Co pan robisz: trzymasz si od wody z dala, czy prbujesz szczkirekinw powstrzyma? Taki oto wybr nasz by. Owszem, pomoglimy owym nielicznym,co pod drzwi nasze przyszliowczarz nasz, Barnabas, jednym by znich, jednako gdybymyw ow noc zaprg wyszli, nigdy by nas wicej nie widziano. Pamitaj pan, my, Biali, niespenapidziesiciu liczylimy w Chatham w owym czasie. Maorysw wszystkich razem byodziewiciuset. Maorysi pospou zPakehazamieszkuj, panie Ewing, lecz wpogardzie nas maj.Niechaj nigdy pan o tym nie zapomni.

Jaki ztego mora pynie? Pokj, lubo umiowany przez Pana naszego, cnot jestkardynaln tylko wonczas, gdy blini sumienie ztob dzieli.

Wieczorem ~

Nazwisko pana DArnoq nie jest mioci wielk darzone w Muszkiecie.


13/426

Biay czarnuch, krwi mieszanej, ludzki kundel rzek mi Walker. Nikt nie wie czymjest.

Suggs, pastuch jednorki, copod barem mieszka, zaklina, enasz znajomy generaem

jest Bonapartego, ukrywajcym si tu pod faszyw mask. Inszy, eDArnoq Polaczkiem jest,przysiga.

Nazwy Moriori tako nikt tu mioci szczeglniejsz nie darzy. Pijany Maorys, Mulat,powiedzia mi, ecaa historia zAborygenami staremu pomylonemu Luteranowi przyni simusiaa, apan DArnoq ewangeli oMoriori gosi tylko dla uprawomocnienia swych pretensjioszukaczych doziemi przeciw Maorysom, prawdziwym Chatham wacicielom, copywaj tami siam w swych kanu od czasw niepamitnych! James Coffee, hodowca wieprzw, powiedzia,eMaorysi Biaemu czowiekowi przysug oddali, wybijajc Brutusw insze plemi dlazrobienia nam miejsca, dodajc, eRosjanie Kozakw szkol, bysyberyjskie skry garbowalipodobn mod.

Protestowaem, emisj nasz by winno cywilizowaczarn ras przez nawracanie, a niej wytpi, borka Boga j take stworzya. Kto yw wtawernie atak gwatowny na mnieprzypuci zasentymentalne, jankeskie kapanie!.

Najlepszy z nich nazbyt dobrym nie jest, byjak winia zdechn! krzykn ktry. Jedyn dla czarnych ewangeli do pojcia jest ewangelia bata, do chy!Ktry znowu: My,Brytyjczycy, niewolnictwo obalilimy w naszym imperiumaden Amerykanin tego rzec niemoe!

Stanowisko Henryego byo, ogldnie rzekszy, dwuznacznym.

Po latach pracy z misjonarzami pokus czuj konkludowa, estarania ich przeduajjedynie na lat dziesi czy dwadziecia agoni rasy umierajcej. Litociwy oracz strzela do koniapracowitego, coju za stary, bypracy podoa. Czy nie obliguje to nas, jako filantropw,by podobnie dzikusom w cierpieniach uly przez ich wymarciaprzypieszenie? Myl o waszychczerwonoskrych Indianach, Adamie, myl otraktatach, ktre wy, Amerykanie, odwoujecie i niedotrzymujecie ich raz za raz i znowu. Bardziej ludzkim jest zpewnoci i uczciwszym walidzikich po gowach imie znimi spokj?

Tyle prawd, ilu ludzi. Czasami prawdziwsz Prawd przez chwil dostrzegam,skrywajc si pod siebie samej baamutnym podobiestwem, wszelako, gdy zbliam si do niej,poruszy si igbiej schowa w okolone cierniami bagno rozbienoci.

Wtorek, 12 listopada ~

Nasz zacny kpt. Molyneux zaszczyci dzi Muszkiet dla targowania si z wacicielemo cen piciu beczek solonej woowiny (targu dobito przy partyjce haaliwej trentuno, ktrkapitan wygra). Ku memu zdumieniu, nim kpt. Molyneux wrci, bysprawdzi w stoczni


14/426

postpy, Henryego nasowo poprosi, wmego kompana pokoju. Konsultacje trwaj nadal, gdyto pisz. Przyjaciela mego ostrzegano przed despotyzmem kapitana, lecz nie podoba mi si to,mimo wszystko.

Pniej ~

Kpt. Molyneux, jak si okazuje, naprzypado medyczn cierpi, conieleczona osabimoe umiejtnoci rodzaju rnorodnego, potrzebne na jego stanowisku. Z racji tej kapitan ofertHenryemu zoy, by nam wpodry doHonolulu towarzyszy (wikt i koja prywatna darmo),obowizki przyjmujc zarwno pokadowego medyka, jak i osobistego doktora kpt. Molyneaux,a do zawinicia doportu docelowego. Przyjaciel mj objani, emyla doLondynu powrci,lecz kpt. Molyneux mocno naciska. Henry obieca kwesti przemyle idecyzj podj wpitekrankiem, na ktry to dzie ogoszono teraz wypynicie Wieszczki.

Henry nie zdradzi, jaka to przypado kapitanowi dolega, ani ja pytaem, lubo nietrzeba eskulapa ksztaconego, bypoj, ekpt. Molyneaux dokuczaj rumatyzmy. Przyjacielamego dyskrecja dobrze o nim wiadczy. Mimo ekscentrycznoci Henryego Goosea jakokolekcjonera kuriozw wierz, e dr Goose jest medyka wzorem i gorc mam, lubo samolubnnadziej, e Henry w swej odpowiedzi napropozycj kapitana przystanie.

roda, 13 listopada ~

Do dziennika przychodz jak dospowiednika katolik. Sice me mwi, e tychekstraordynaryjnych, przeszych godzin pi to nie majaczenia Chorob sprowadzone, leczwydarzenia prawdziwe. Opisz, codnia tego mi si przydarzyo, tak blisko faktw si trzymajc,jak tylko w mej mocy.

Tego ranka Henry zoy wizyt kolejn w domostwie wdowy Bryden dla poprawienia jejubkw izmiany okadw. Miast bezpiecznemu lenistwu si podda,postanowiem wspi sina wzgrze wysokie napnoc odOcean Bay, Stokowym Wierzchokiem zwane, ktregogrujce wzniesienie obiecuje najlepszy prospekt wntrza wyspy Chatham. (Henry, w latachdojrzalszy, rozumu ma nazbyt wiele, by nie wagusowa si po wyspach niezbadanych, ktrekanibale zaludniaj). Znuony potok, cowod do Ocean Bay toczy, w gr mi powid przezbagniste pastwiska, zbocza kikutami dziobate, w dziewiczy las tak zbutwiay, skowatyi spltany, em zmuszony by wdrapywa si wgr niby orangutan jaki! Lawina gradu spadazacza gwatownie, las wypenia perkusj oszala iurwaa nagle. Wytropiem drozdaczarnobrzuchego, ktrego upierzenie smoliste czarnym jak noc byo i ktrego powolnograniczya zpogard. Tui, skryty przed wzrokiem, j piewa, wszelako rozpalona ma fantazjamoc ludzkiej mowy go nagrodzia:

Oko za oko!przede mn woa, przelatujc labiryntem pkw, gazek i cierni.Okoza oko!


15/426

Po wyczerpujcej wspinaczce zdobyem szczyt, lubo dotkliwie nadwerony i podrapany,o godzinie jakiej, nie wiem, gdyem zaniedba wieczoru przeszego zegarek mj kieszonkowynakrci. Mga nieprzenikniona, cowyspy te nawiedza (aborygeska nazwa Rekohu, powiadapan DArnoq, Soce Mgie oznacza) opada, gdym ja si wspina, umiowana ma panoramaniczym wicej zatem bya nili czubkami drzew znikajcymi wmawce. Ndzna to nagroda

za me trudy.

Szczyt Stokowego Wierzchoka krater stanowi, orednicy na rzut kamieniem,okalajcy spadek ocianach zeskalistych stokw, ktrego dno niewidoczne leao, dalekoa daleko niej aobnego listowia drzew kopi, w liczbie grosa lub wicej. Nie yczybym sobiegbi jego bada bez pomocy lin ioskarda. Okraem krateru zrb, wypatrujc wyraniejszegoszlaku jakiego napowrt do Ocean Bay, gdy nageszu-szu! na ziemi mi posao umys wstrtdo pustki czuje i nawyk ma zaludnia j fantomami, tak oto zoczyem wprzd szarujcegowieprza z kami, potem maoryskiego wojownika zdzid wgr wzniesion, co na twarzywypisan mia nienawi przodkw swych, waciw jego rasie.

Wszelako by to tylko albatros, skrzydami opoccy wpowietrzu jak aglowiec.Patrzaem za nim, jak ginie wprzewiecajcej mgle. Caego jarda dokrateru krawdzi mibrakowao, jednako, ku zgrozie mej, ziemia pode mn ugia si, jak skorupa naoju niena gruncie twardym staem, ale nanawisie! Zapadem si poprzepon, traw si chwytajcdesperacko, ale te wpalcach si przerway irunem wd, niby manekin dostudni cinity!Pamitam wirowanie wprni, wrzaski, patyki drapice oczy, mynki wpowietrzu, kurtkrozdart iluno wiszc; ziemi osyp; oczekiwanie nabl; nag, bezadn modlitw o pomoc;krzak, co spowalnia upadek, lubo go nie wstrzymuje iprby beznadziejne odzyskaniaekwilibrumgdy si zsuwamterra firmawreszcie pdzc mi na spotkanie. Zderzeniecakowicie zmysy me zamroczyo.

W pierzynach z mgy i napoduszkach przez lato podsuwanych leaem, w sypialni w SanFrancisco, do mojej podobnej. Sucy okara posturze rzek:

Dure, Adamie, z ciebie straszny.

Weszli Tilda z Jacksonem, wszelako, gdym tryumf wyrazi chcia, z ust mych wybuchotylko gardowe szczekanie, jak uindiaskiej rasy! ona ma isyn wstydem si okryli zamojprzyczyn i do kolaski wsiedli. Rzuciem si wpogo,pragnc nieporozumienie owo wyjani,lecz kolaska znikaa wuciekajcej dali, aem si wzadrzewionym zmierzchu zbudzi i w ciszy,grzmicej, wieczystej. Sice me, skaleczenia, minie ikoczyny jczay jak wsdzieprocesujce si strony.

Posanie z mchu i ciki, wyoone wtym wdole mrocznym od drugiego dniaStworzenia, ocalio me ycie. Anioowie zna czonki me zachowali, bojelibym bodaj jednnog czy rk zama, nadal bym tam lea, wydoby si nie mogc, mierci czekajcod ywiow albo zbestii pazurw. Nanogi si podwignwszy izobaczywszy, jak dalekom sizsun iupad (nawysoko fokmasztu), bez wikszej krzywdy dla osoby mej, podzikowaemPanu za ocalenie, zaprawd bowiem, wzywae mi w ucisku i wybawiem ci; wysuchaem ciw osonie burzy[4].


16/426

Wzrok mj przywyk do pomroki i oczom widok ukaza si jednako niezatarty, straszliwyi wzniosy. Wprzd jedna, dziesi potem, wreszcie setki twarzy zwiecznej szaroci siwyonio, toporem wkorze wyciosanych przez bawochwalcw, niby duchy arborealne,znieruchomiae pod zaklciem okrutnego maga. Epitet aden odpowiednio nie skreli obrazu tegobazyliszkw plemienia! Tylko nieoywione moe by tak ywym. Kciukami wodziem po ich

fizjognomiach ohydnych. Nie wtpi, em pierwszym by Biaym w tem mauzoleum od jegoprehistorycznej inauguracji. Najmodszy zdendroglifw, jak mniemam, dziesi lat ma, leczstarsze, rozdte nakorze, kiedy drzewa rosy, wyrzezane zostay ostrzem pogan, ktrych duchywasne ju oddawien dawna wymare. Pradawno taka zpewnoci rk Moriori pana DArnoqprzedstawiaa.

Czas pyn wtym miejscu zakltym inataem si, bynale sposb ucieczki,omielany wiadomoci, etworzyciele owych rzeb drzewnych musz mie sposbna regularne tego dou opuszczanie. Jedna ciana mniej stromo wygldaa nili insze,a wkniste pncza co naobraz olinowania oferoway. Gotowaem si do wspinaczki, gdyuwag m zwrcio zagadkowe buczenie.

Kto tam idzie?!zawoaem (czyn pochopny jak naBiaego intruza bez broni,w wityni pogan). Oka si!

Cisza sowa me wraz zechem pochona idrwia zemnie. Przypado ma wledzioniesi ozwaa. Buczenie wiodo dochmary much, krcych wkoo wypukoci nauaman ganadzianej. Szturchnem w guz patykiem sosnowym i zwymiotowaem bez maa, boby tokawa cuchncych trzewi. Obrciem si, byuciec, lecz nie mogem odej bez rozwianiamrocznych podejrze, e to ludzkie serce na drzewie wisiao. Nos iusta okryem chusteczk,apatykiem tknem oderwan wntrzno. Organ zadrga jak ywy! Piekca ma przypadow gr pokrgosupie strzelia. Niby wenie (cho sen to nie by!), blada salamandra wychynaze swego w truchle zamieszkania i w okamgnieniu popatyku wbiega nam rk! Patyk w bokcisnem i nie dostrzegem, gdzie salamandra znika. Krew strach mi ci iczym prdzejsalwowa si chciaem ucieczk. Napisa atwiej, jak zrobi, bojelibym si zelizgn byi napowrt run zecian, co o zawrt gowy przyprawiay, szczliwy traf mgby upadku megopowtrnie ju nie zagodzi, jednako wgbienia na stopy w skale byy wyciosane iprzez askPana brzeg krateru zdobyem bez niefortunnych przypadkw.

Nalazszy si znw wpospnej chmurze, tskniem zaobecnoci ludzi wasnej mejbarwy, tak, nawet eglarzy grubiaskich z Muszkietu, ijem schodzi w tym czasiejakmniemaem kupoudniu. Postanowienie me wprzd uczynione, by o wszystkim, com widzia,donie (zpewnoci pan Walker, Konsul de facto i de iure, winien powiadomionym zostao rabunku serca ludzkiego?), sabo, gdym si doOcean Bay zblia. Nadal nie postanowiem,o czym raport zoy ikomu. Serce najpewniej wieprza byo lub owcy. Perspektywa Walkeraijemu podobnych, drzewa obalajcych iprzedajcych dendroglify kolekcjonerom, w mymsumieniu budzia odraz. Moe kto sentymentalist mi nazwa, wszelako nie pragn siprzyczyni dozadania Moriori ostatecznego gwatu[5].

Wieczorem ~


17/426

Krzy Poudnia jasno naniebie ju wieci, nim Henry powrci do Muszkietu, jakoe rozchwytywany by przez wiksz liczb mieszkacw wyspy, pragncych poradyUzdrawiacza wdowy Bryden wkwestii rumatyzmw, jagodzicy iobrzkw.

Gdyby ziemniaki dolarami byy narzeka mj przyjaciel od Nabuchodonozorabybym bogatszy!

Niepokoi si m (okrojon mocno wrelacji) fataln przygod naStokowymWierzchoku inalega nazbadanie mych obrae. Wprzd suc zagoniem, byzgotowaa mikpiel, iwyszedem z niej na zdrowiu wzmocniony. Henry podarowa mi soiczek balsamu na meinflamacje i odmwi przyjcia zaniego cho centa. Obawiajc si, emoe to by szansostatni zasignicia porady u fachowego doktora (Henry ku odrzuceniu oferty kpt. Molyneux siskania), odsoniem przed nim swe obawy vis--visprzypadoci mej. Wysucha powaniei o czstotliwo, anadto czas trwania atakw zapyta. Henry aowa, eczasu nie mia, aniaparatury dla penej diagnozy, lubo zaleci, bym po powrocie do San Francisco pilnie nalazspecjalist odparazytw tropikalnych. (Na wyznanie zdoby si nie mogem, e ani jednegotakiego nie ma).

W sen nie zapadam.

Czwartek, 14 listopada ~

Z portu wyruszamy zporannym odpywem. Raz jeszcze stoj napokadzie Wieszczki,ale udawa nie bd, em kontent. Wtrumnie mej zoone s teraz trzy zwoje suszne liny,po ktrych wspina si jestem przymuszonym, by do koi si dosta, bopodogi na cal nawet spodnich nie wida. Pan DArnoq p tuzina beczek prowizji rozmaitej kwatermistrzowi sprzeda orazbel aglowego ptna (kuWalkera odrazie). Wszed napokad dla penienia nadzoru nad ichzaadunkiem idla odebrania samemu zapaty, anadto pomylnych wiatrw mi yczy. W trumniemej cinici bylimy jak dwa ledzie wbeczce, wyszlimy wic napokad, bowieczrprzyjemny. Poprzedyskutowaniu rnorodnych materii ucisnlimy sobie donie izszednapokad czekajcego go keczu, ktrego sprawn zaog dwch posugaczy rasy mieszanejstanowio.

Pan Roderick niewiele mia zrozumienia dla mej petycji, bylin kopotliw w inszemiejsce usunito, on bowiem zobligowany by opuci sw prywatn kabin (dla przyczyny,o ktrej poniej) i do kubryku si przenie zezwykymi marynarzami, ktrych liczba opiciuKastylijczykw urosa, upolowanych odkotwiczcego w Bay Hiszpana. Ich kapitan obraz Furiiprzedstawia, lecz mimo emao wojny Wieszczce nie wyda a w bitwie zpewnoci z nosaby mu krew puszczono, bo dowodzi najdziurawsz z krypmoe jedynie gwiazdom dzikowa,ekpt. Molyneux nie by wpotrzebie wikszej liczby dezerterw. Ju same sowa rejsdo Kalifornii zotem yskaj iwabi tame wszystkich ludzi, jak my kulampie. Owych piciuzastpi dwch dezerterw zbiegych w Bay of Islands, a nadto rce, ktre burza zabraa, nadalwszelako kilku nam mczyzn brakuje dopenej liczby zaogi. Finbar powiada, e ludziena nowe ustalenia sarkaj, bo z panem Roderickiem, w kubryku zakwaterowanym, nie mog


18/426

do woli opowieci snu nad butelczyn.

Los wynagrodzi mi piknie. Opaciwszy rachunek odrzyskry Walkera (a nie daemszubrawcowi ni centa wicej), pakowaem kufer zchlebowego drewna, gdy Henry wszediprzywita mi wte sowy:

Witaj, kompanie podry!

Bg mych modlitw wysucha! Henry posad Doktora Pokadowego przyj i juem niejest bez przyjaci wtej pywajcej zagrodzie. Takim muem upartym jest pospolity marynarz,emiast wdzicznoci, idoktor bdzie pod rk, by w ubki zamania im wstawia i infekcjeleczy, tylko dochodz ich sarkania:

A co my s, bymy Doktora Pokadowego wieli, cochodzi nie potrafipo bukszprycie? Barka Jej Wysokoci?

Wyzna musz pewn uraz, gdy kpt. Molyneux udzieli paccemu jak ja za rejsdentelmenowi jedynie aosnej koi, cho obszerniejsza kabina cay czas bya w jegodysponowaniu. Duo wiksz wag jednako przywizuj dozoonej przez Henryego obietnicyobrcenia swych niebywaych talentw kudiagnozie mej przypadoci, jak tylko w morzewypyniem. Ulga ma wprost nieopisana.

Pitek, 15 listopada ~

Podnielimy kotwic owicie, nie zwaajc, epitek dla marynarzy pechowym jestJonaszem. (Kpt. Molyneux burczy: Przesdy, Dnie witych iinsze przeklte dyrdymay dobres, psiakrew, dla Papistowskich bab, lecz ja w tym interesie jestem przymuszonym o zyskidba!).

Nie wybralimy si z Henrym napokad, borce wszystkie przy takielunku byy zajte,a i wiatr poudniowy wia mocno napenym morzu; statek dokuczliwy by zeszej nocy, a dzisiajnie mniej. P dnia spdzilimy naapteki Henryego urzdzaniu. Prcz ekwipunku modernegodoktora, przyjaciel mj wposiadaniu jest kilku tomw uczonych po angielsku, niemieckui po acinie. Skrzyneczka spektra proszkw wbutelkach korkiem zatknitych zawiera,podpisanych grek. Henry czy je dla rozmaitych piguek imaci powstania. Zerknlimy przezluk kupoudniu Chathamy kropeczkami inkaustubyy naoowianym horyzoncie, wszelakoprzewalanie si ikoysanie niebezpiecznym jest dla tych, ktrych nogi wczasoway tydziena brzegu.

Popoudniem ~

Szwed Torgny do drzwi mej trumny zapuka. Rwnie zaskoczony, co zaciekawionyukradkowym zachowaniem, prosiem, bywszed. Przysiad naliny piramidzie ie przynosi


19/426

propozycj odkoa marynarzy wyszepta.

Powiedz pan nam, gdzie yy s najlepsze, te tajemne, co wy miejscowi tylko dla siebietrzymacie. Ja i kamraci robot si zajmiem, pan bdziesz tylko siedzia piknie, adziesit czdostaniesz.

Chwil niejak zajo mi zrozumienie, eTorgny myli w kalifornijskich kopalniachdry. Czyli dezercja powszechna jawi si naspraw horyzoncie, gdy tylko Wieszczka do celuzawinie, i przyznaj, esympatie me lokuj si po stronie marynarzy! Co rzekszy, przysigemTorgnyemu, ewiedzy adnej ozoach zota rzeczonych nie mam, gdy przez rok minionynieobecny byem, lubo chtnie idarmo map uo, ilustrujc osawione Eldorados. Torgnyna to przysta. Ztego dziennika wyrwawszy stronic,schemaszkicowaem: Sausalito, Benecia,Stanislaus, Sacramento, etc., gdy nieyczliwy gos si ozwa:

Wrbiarstwo jakie, czy co, moci Kutazwisie?

Nie syszelimy byli, jak Boerhaave schodamizszed ipchniciem rozwar drzwina ocie! Torgny zakrzykn wkonsternacji, win sw potrzykro tym wyznajc.

C tam cign nasz oficer c to za sprawki masz pan z naszym pasaerem,parchu sztokholmski?

Torgny sta oniemiay, ale ja straszy si nie daem iodrzekem gburowi, em opisywagodne ujrzenia widoki mego miasta, dla zgotowania Torgnyemu atrakcji, gdy na ld zejdzie.

Boerhaave brwi unis.

Zatem to pan teraz zejcie nald marynarzom przyznajesz, czy tak? To mi nowina dlamych starych uszu. Pan pozwolisz ten papier, panie Ewing.

Nie pozwoliem. Mj podarek dla eglarza nie dla Holendra by do rekwirowania.

Och, o wybaczenie prosz, panie Ewing. Torgny, odbierzpodarek.Wyboru niemiaem, jak tylko przybitemu Szwedowi go wrczy. Pan Boerhaave rzek: Torgny, daj miswjpodarek w jednej chwili albo, nabramy piekie, bdziesz dnia aowa, gdye zmatki [piro meprzed zapisaniem tej profanacji si wzdraga] wypez.

Szwed, przeraony miertelnie, jak mu kazano,zrobi.

Wielce ksztacce zauway Boerhaave, mej kartografii si przygldajc. Kapitanw zachwytach bdzie, gdy dowie si ostaraniach paskich dla dopomoenia naszym majtkomparchatym, panie Ewing. Torgny, na maszcie wacht trzymasz dwadziecia cztery godziny.Czterdzieci om, jak kto zobaczy, e jesz i pijesz. Pij szy wasne, jak ci pragnienie najdzie.

Torgny uciek, wszelako oficer jeszcze zemn nie skoczy.

Rekiny w tych wodach eruj czsto, moci Kutazwisie. Zastatkami pywaj, czekajc


20/426

naprzedni ksek. Widziaem kiedy, jak jeden ar pasaera. w, jak pan, obezpieczestwowasne nie dba i zaburt wypad. Syszelimy krzyki. aracze ludojady figluj z obiadem,z wolna podjadaj, tu nk skubn, wdzie co insze, a tamten nieszcznik y duej, nibypan mniema. Rozwa to pan. Drzwi mej trumny zamkn. Boerhaave, jak wszyscy gburyi despoci, szczyci si, itak znienawidzonym jest, eamu to rozgosu przydaje.


Losu zrzdzeniem najwiksza znieprzyjemnoci namnie spada wcaej mejdotychczasowej podry! Cie Starego Rekohu pchn mnie, ktrego jedynym pragnieniem sspokj idyskrecja, pod prgierz podejrze i plotek! A jednak przewina moja w tym tylko, co sityczy ufnoci chrzecijaskiej i nieubaganej zej fortuny! Miesic dodnia upyn, odkd NowPoudniow Wali opucilimy, gdym zapisa owo pogodne zdanie: Antycypuj nudn podr,niezakcon niczym. Jake wpis ten drwi teraz ze mnie! Nie zapomn nigdy ostatnich godzinomnastu. Wszelako, skoro spa nie mog ani myle (a Henry ju wpocieli), jedyn modbezsennoci ucieczk jest Szczcia zaklinanie natych wspczujcych stronicach.

Nocy zeszej domej trumny wrciem umczon jak pies. Pomodlitwy zmwieniuzdmuchnemlamp imiriad gosw koysany zapadem wpycizny snu, gdy ochrypy gos wtrumnie mej! mi zbudzi ioczy me szeroko rozwar w przestrachu!

Pan Ewingzaklina naglcy szept pan nie boi, pan Ewing, nie krzywda, prosz, niekrzyczy.

Podskoczyem mimowolnie i gow ogrd walnem. Przy bursztynowej powiaciesczcej si przez spaczone drzwi iprzy gwiazd blasku wpadajcym przez bulaj ujrzaem, jakw liny zezwoju si rozwija ioswobadza si ksztat czarny, jak zmary przy Ostatniej Trbie!Potna rka wychyna zciemnoci iusta me zakrya, nimem zdy gos wyda! Napastnik mjsykn:

Pan Ewing, nie ma krzywdy, pan bezpieczny, ja znajomy pan DArnoq onchrzecijanin pan cicho bdzie, prosz!

Rozsdek nareszcie zebra siy przeciw strachom. Czek to, nie duch aden, w mej kajuciesi skrywa. Jeliby chcia gardo me podern za nakrycie gowy, buty i puzdro z papieramiprawnymi, ju bym nie y. Jeli mj stranik ukrytym pasaerem by, to on szczeglniej, nie ja,o ycie ba si winien. Po jego mowie nieociosanej, po lekkiej posturze i po woni Indianinaw nim poznawaem, samotnego naodzi zBiaymi wliczbie pidziesiciu. Zgoda. Kiwnemgow zwolna dla dania znaku, enie bd krzycze.

Ostrona do uwolnia me usta.

Ja Autuapowiedzia. Ja znam pana, pan mi widzia, pan lituje.

Zapytaem, oczym mwi?


21/426

Bat Maorysa, pan widzia.

Pami zwyciya nad dziwacznoci sytuacji iprzypomniaem sobie Morioribatoonego przez Krla Jaszczurw. To mu dodao otuchy.

Pan dobry czowiek pan DArnoq powiada, epan dobry czowiek on ukry miwpana kabinie wczoraj wieczr ja uciek pan pomoe, pan Ewing.

Z wntrza mego jk si doby! Ijego do me usta przykrya na nowo.

Jak pan nie pomoe, ja trup.

Wszystko prawda, pomylaem, a nadto, za sob mnie nadno pocigniesz, jeli kpt.Molyneux o mej niewinnoci przekona nie zdoa! (Ponem z oburzenia na czyn kaznodzieii nadal pon. Niechaj sam dla siebie zachowa swe sprawy suszne i zostawi niewinnychprzechodniw wpokoju!). Rzekem Indianinowi, eju teraz on trup. Wieszczka statkiembya handlowym, nie za tajemn kolej podziemn dla ocalonych niewolnikw.

Ja dobry marynarznalega Negr. Zapracuj podr!

Znakomicieodrzekem (zwtpienia peen o jego zapewnieniach w materiieglarskiego rodowodu) iupraszaem, byniezwocznie wask kapitana si odda.

Nie. Oni nie suchaj. Py zpowrotem, Negr, mwi irzuc mi w morze. Panprawnik, tak? Pan id, panmw. Ja tu bd, ja schowam! Prosz. Kapitan sucha pan Ewing.Prosz.

Prno przekadaem mu, eadnemu wstawiennictwu kpt. Molyneux nie by mniejprzychylny, jak pochodzcemu odJankesa Adama Ewinga. Moriori samotnym by w swejprzygodzie i nie pragnem wniej udziau. Do jego moj nalaza i z konsternacj poczuem, jakme palce zaciska wok rkojeci noa. Stanowcze iponure danie wyrazi.

Pchnij mi. Ze spokojem przeraajcym ipewnoci przyoy sztych dogarda.

Powiedziaem Indianinowi, e szalonym jest.

Nie szalony, jak pan nie pomoe, to pan mnie tak samo zabije. Pan wie, to prawda.(Zaklinaem go, aby wstrzemiliwy by iwyrozumiay). To zabij mi. Inszym mw: ja napadipan zabi. Ja nie dla ryb, pan Ewing. Lepiej tu umrze.

Klnc me sumienie raz, los mj dwakro, atrzykro pana DArnoq, prosiem, bynschowa i, naniebiosa, skry si, by nikt z zaogi nie usysza go i do drzwi nie zaomota.Z kapitanem przyrzekem porozmawia przy niadaniu, bo sen mu teraz przerywa to pogrycae przedsiwzicie. Indianin kontent si poczu idzikowa mi zacz. Napowrt w zwoje linysi wsun, mi zostawiajc zniemoebnym omal zadaniem uoenia linii obrony Aborygenaukrytego napokadzie angielskiego szkunera, bez cignicia najego odkrywc i kompana


22/426

z kabiny o konspiracj oskare. Oddech poganina rzek mi, ezasn. Kusio mi dodrzwi sirzuci i opomoc krzycze, wszelako woczach Boga sowem si zwizaem, nic to,e z Indianinem.

Kakofonia trzeszczcych desek, masztw rozchwianych, napranych lin, opoccych

pcien, stp napokadzie, beczenia kz, chrobotu szczurzego, uderze pomp, dzwonw wachtydzielcych, bijatyk imiechw z kubryku, komend, szant przy kotwicznej windzie i odwiecznegodominium Tetydy; wszystko mi koysao, gdym kalkulowa, jak najlepiej przekona kpt.Molyneux o mej niewinnoci wspisku pana DArnoq (musz teraz czujniejszym by, nilikiedykolwiek bd, aby dziennika tego nieprzyjazne oczy nie czytay), gdy wrzask falsetem,co w oddali si pocz, ale zprdkoci beta zkuszy si przyblia, uciszyy deski pokadu,o cale zaledwie od miejsca, gdziem lea.

Taki koniec fatalny! Nabrzuchu leaem, wszoku, zesztywniay, zapominajc oddycha.Okrzyki podniosy si dalej ibliej, kroki zebray si w miejscu i larum Doktora Gooseabudzi! podniesiono.

Biedak z lin spad, trup. Indianin wyszepta, gdym pieszy zbada ambaras. Nic panmoliwoci nie ma, pan Ewing. Nakazaem mu wukryciu pozosta iwyszedem popiesznie.Mniemam, eIndianin wyczu, jak kusio mi uy okazji wypadku igo wyda.

Zaoga staa wok czowieka upodstawy rodkowego masztu twarz dodou lecego,w migotliwym wietle lampy poznaem jednego z Kastylijczykw. (Przyznam, eemocj, jakwprzd poczuem, ulga bya, e nie Rafael, a inszy spad posw mier). Podsuchaem, jakIslandczyk mwi, ezmary odziomkw wkarty wiele racji araku wygra icay go wypi przedwacht. Henry przyby w koszuli nocnej z doktorskim sakwojaem. Przyklk przy bezadnymciele, pulsu szuka, ale gow pokrci.

Ten ju doktora nie potrzebuje.

Pan Roderick Kastylijczyka buty zzu i z odzienia go rozebra naaukcj, a Mankintrzeciorzdne ptno workowe przynis nacaun nieboszczyka. (Pan Boerhaave odliczy ptnood intraty z aukcji). Marynarze do kubryku lub naposterunki swe powrcili wciszy, kadypospny potakim dowodzie kruchoci ywota. Henry, pan Roderick ija zostalimy popatrze,jak Kastylijczycy odprawiaj swe pogrzebowe obrzdy katolickie nad swym krajanem przedzawiniciem go wptno ioddaniem jego ciaa gbinie zezami i bolesnym adios!

Poudniowcy namitni zauway Henry, gdy mi dobrej nocy yczy.

Pragnem ogromnie sekretem mym podzieli si zprzyjacielem, wszelako ugryzem siwjzyk, aby moja gadatliwo jemu szkody nie przyniosa.

Po scenie owej melankolicznej wracajc, ujrzaem blask lampy wkambuzie. pitam Finbar dla pilnowania przed zodziejaszkami,ale jego take zbudzi nocny harmider.Przypomniaem sobie, eukryty podrny pewnie dzie cay ip nie jad, iobaw peen byem,


23/426

dojakich to bestialskich nieprawoci mg barbarzyc odek czczy przymusi. Czyn ten mgprzeciw mnie przemawia dnianastpnego, ale kucharzowi rzekem, egd wilczy odbiera misen i (po cenie dwakro zwykej naokoliczno niecodziennej pory) zdobyem talerz kapustykwaszonej, kiebasy ibuek twardych jak kule armatnie.

Wprywatnoci mej kabiny barbarzyca podzikowa mi za poczciwe serce ipoywi siwiktem skromnym, jakby daniem byo zPrezydenckiego Rautu. Prawdziwych mych motywwnie wyznaem wszak im odek jego peniejszy, tym mniej skonnym by mnie kosztowa ale zapytaem go zato, czemu przy batoeniu umiechn si by do mnie.

Bl mocny, ale przyjaciela oczy mocniejsze.

Rzekem mu, e o mnie nic bez maa nie wie, a i ja nic o nim. W oczy me palcemwymierzy, poczem wemnie, jak gdyby w gest prosty starcza zaca eksplikacj.

Gdy upywaa wachta rodkowa, wiatr silniejszy si zerwa, odktrego deski jczay,a wzburzone morze obmywao pokady. Woda morska niebawem domej trumny kapa zacza,po cianach cieknc strukami ikoc mj moczc.

Mgby by nakryjwk wybra sobie suchsz dziur wyszeptaem dla zbadania, czyIndianin w sen zapad.

Bezpiecznie lepiej ni sucho, pan Ewing wymamrota, rwnie jak ja czujny.

Dlaczego, zapytaem, tak go okrutnie windiaskim siole bito?

Cisza zapada, jakby makiem zasia.

Nazbyt duo wiata widzia. Ja zy niewolnik.

Dla odgonienia choroby morskiej w czas tych burzliwych godzin, nakoniem Indianina,by sw histori wyjawi. (Nie mog, coprawda, zaprzeczy, em te by ciekaw). W swejamanej mowie j przedstawi, tutaj wic jedynie sedno jej wyo.

Statki Biaych losu zmienne koleje sprowadziy naStare Rekohu, jak powiadapan DArnoq, lecz tako i cuda. W dziecicych latach mego Indianina Autua tskni wicej sinauczy odowych bladoskrych ludzi zmiejsc, ktrych istnienie w czasach jego dziada

do dziedziny mitw przynaleao. Autua utrzymuje, eojciec jego by rd tych tubylcw,co napotkali ekspedycj porucznika Broughtona przybijajc do brzegu Skirmish Bay,i dziecistwo spdzi, wysuchujc historii wci na nowo opowiadanycho WielkimAlbatrosie wiosujcym w porannej mgle; ojego barwnie upierzonych, cudacznie zczonychsugach, co w kanu kubrzegowi tyem pynli; opaplaninie dziwnej sug Albatrosa (mowieptakw?); o ich zianiu dymem; o ich ohydnym gwaceniu tapu, co zakazuje obcym kanu dotyka(dotyk taki kltw naodzie sprowadza i niezdatnymi czyni je dopywania, jakby je toporemtkn); owynikych zwadach; oowych grzmicych kijach, ktrych gniew magiczny zabi


24/426

mg czowieka przez dugo przybrzenego piasku; i oprzepasce jak ocean bkitnej, biaej jakobok iczerwonej jak krew, ktr sudzy owi nadrgu zatknli, nim powiosowali napowrtdo Albatrosa. (Flag t usunito iprzyniesiono wodzowi, ktry dumnie obnosi j, ago zozy[6]zabray zewiata).

Autua mia wuja, Koche, ktry napokad bostoskiego poawiacza fok si zacign circa1825 roku. (Indianin nie jest pewnym w materii swego dokadnego wieku). Moriori cenionychczonkw zaogi na statkach takich stanowili, bo w miejsce biegoci wsztuce wojny mczyniRekohu wcznie zdobywali w polowaniach na foki i wyczynach wpywaniu. (Dla starania sio on,per exemplum, kawaler musia na samo dno morza zanurkowa iwynurzy siz langustami w obiedwu rkach, atrzeci wustach trzymajc). Nowo odkryci Polinezyjczycy,wzmiankowa naley, atw s ofiar dla pozbawionych skrupuw kapitanw. Wuj Autuy,Koche, powrci popiciu latach, w strojePakeha odziany, z koami wuszach, skromn dolarwi realessakiewk, dziwnymi obyczajami optany (rd nich zianiem ogniem), brzmicymifaszywie przeklestwami i historiami o miastach i miejscach nazbyt dziwacznych dlanakrelenia ich w mowie Moriori.

Autua poprzysig zamustrowa nanastpny statek, co z Ocean Bay bdzie wypywa,i na oczy wasne owe miejsca egzotyczne zobaczy. Wuj jego nakoni drugiego oficerana francuskim statku wielorybniczym do zgodzenia dziesicioletniego (?) wonczas Autuyna chopca okrtowego. W swej karierze na morzach Moriori wielkie lody Antarktyki oglda,wieloryby zmienione wprzd wwysepki krwi zakrzepej, potem w beczki olbrotu. Na LasEncantadas, osonitych odwiatrw, polowa naolbrzymie wie; w Sydney widzia budowlewspaniae, parki, konne powozy i damy w czepkach, i cuda cywilizacji; opium z Kalkutydo Kantonu przewozi; przetrwa dyzenteri wBatawii; p ucha straci w potyczkachz Meksykanami przed otarzem wSanta Cruz; przey jako rozbitek na Hornie i Rio de Janeirowidzia, lubo nabrzeg nie zszed; azauwaa wszdzie t ordynaryjn brutalno, jak rasyjaniejsze ciemniejszym okazuj.

Autua powrci latem 1835 roku jako wwiecie byway modzieniec lat okoodwudziestu. Myla wzi sobie na miejscu on idom wybudowa, iuprawia kilka akrw,wszelakopodug pana DArnoq relacji doprzesilenia zimowego owego roku kady Moriori,co nie zgin, niewolnikiem zosta Maorysw. Lata przez powracajcego modziana rd zagz narodw wszelkich spdzone pozycji Autuy woczach agresorw nie podniosy. (Zauwayem,wjak przykrym czasie odby si w powrt syna marnotrawnego).

Nie, pan Ewing, Rekohu woaomi wraca, ebympatrza, jak umiera, i zna poklepa si lekko pogowie prawd.

Panem Autuy by w Maorys wtatuaach jaszczurzych, Kupaka, coswym przeraonym,przybitym niewolnikom oznajmi, eprzyby dla oczyszczenia ich zfaszywych bokw (Czybogowie wasi was uratowali? szydzi Kupaka), zich jzyka plugawego (Mj bat wasmaoryskiej czystej mowy nauczy), zich krwi nieczystej (Parzenie si midzy sob waszeprawdziwe manarozrzedzio!). Odtamtej pory zwizkw midzy Moriori zakazano, a wszelkiepotomstwo spodzone przez mczyzn maoryskich z kobietami Moriori uznano za Maorysw.Tych, co najwczeniej owe nakazy zamali, zgadzono wsposb straszliwy, a ci, co pozostali,yli jak wparaliu, zbezwzgldnego ujarzmienia zrodzonym. Autua karczowa zarola, sadzi


25/426

pszenic ihodowa wieprze dla Kupaki, awystarczajce zdoby zaufanie, bymc gotowaucieczk. (Sekretne miejsca Rekohu, pan Ewing, doliny wyej rda, ukryte doy, pieczaryw sercu lasu Motoporoporo, co tak gsty, epies czowieka nie wytropi. Mniemam, em bysam wpad w jedno z owych miejsc tajemnych).

Rok pniej schwytano go, wszelako niewolnicy Moriori nazbyt nieliczni ju byli, by ichgardem kara. Pozycj nisi Maorysi pracowa przymuszeni byli u boku poddanych, ku wasnejodrazie. (Ziemi przodkw naszych wAotearoa porzucilimy dla tych ndznych ska? sarkali). Autua uciek znowu, apodczas jego drugiego wolnoci okresu, sekretnego azyluna miesicy kilka udzieli mu pan DArnoq, sam naraajc si naniebezpieczestwo niemae.Podczas tego pobytu przyj Autua chrzest i ku Panu si zwrci.

Zbiry Kupaki pojmali zbiega rok ip pniej, wszelako tym razem kacyk w swychhumorach uznanie przejawi dla ducha Autuy. Poukaraniu chost Kupaka wyznaczy niewolnikana rybaka dla potrzeb swego stou. Wzatrudnieniu takim Moriori kolejny rok przey,apopoudnia pewnego nalaz rzadki okaz ryby moeekarzucajcy si wjego sieci. onie Kupakiobjani, erybiego krla je moe jedynie krl rd ludzi, iobjani j, jak ryb dla maprzyrzdzi. (Za, za trucizna ryba moeeka, pan Ewing, raz czowiek do ust bierze i pi, i niebudzi wicej). Na czas ucztowania owego wieczoru Autua z obozu si wymkn, skrad kanuswego pana ipokrelonym prdami, rozkoysanym, bezksiycowym morzem powiosowanabezludn wysp Pitt, dwie mile napoudnie od wyspy Chatham (Rangiauria zwanw mowie Moriori ijako kolebk ludzkoci czczon).

Fortuna sprzyjaa uciekinierowi, bo bez turbacji o wicie cel osign, kiedy szkwa siwzmg iadne kanu za nim w lad nie podyo. Autua w owym Raju Polinezji dzikim seleremsi ywi, rzeuch, jajami, jagodami i z rzadka upolowanym modym dzikiem (rozniecanie ogniajedynie pod oson ciemnoci lub mgy ryzykowa) isi czerpa zmyli, eKupakprzynajmniej zasuona kara spotkaa. Czy jego samotno nie bya mu nieznon?

W noc przodkowie odwiedzali. W dzie ja mwi ptakom o Maui, a ptaki mnieo morzu.

Por roku niejedn zbieg tak przey, a do wrzenia minionego, gdy zimowa wichurao raf wyspy Pitt rozbia statek wielorybniczy Eliza zNantucket. Zaoga caa potona, ale naszpan Walker, zapamitay w pogoni za atw gwine, przez cienin si przeprawi dlaposzukiwa upu. Kiedy nalady ludzkiego siedliska natrafi iujrza stare kanu Kupaki (kadezdobne jest unikatowymi rzebieniami), wiedzia, e skarb nalaz, coywo zaciekawi jegomaoryskich ssiadw. Dwa dni pniej dua ekspedycja na owy nawysp Pitt przepynaz gwnego ldu. Autua siedzia naplay ijak przybywaj patrza, zdbiay jedynie na widokwroga swego starego, przyprszonego siwizn, lecz ywotnego wielce, wydajcego wojenneokrzyki.

Mj nieproszony towarzysz podry zakoczy sw opowie:

Pies arok tego ajdaka zwdzi moeeka z kuchni i zdech, psiakrew, on, nie Maorys.Tak, Kupaka wychosta, ale on stary i od domu daleko, a jego mana czcze i godne. Maorysiz wojen yj i zemsty, i sporw, pokj ich zabija. Wielu do Nowej Zelandii wraca. Kupaka


26/426

monoci nie ma, jego ziemi nie ma. Potem zeszy tydzie, pan Ewing, ja pana widz i ja wiem,pan mi uratuje, ja wiem.

Poranna wachta w dzwon cztery razy uderzya iwit ddysty zarysowa si

w mym bulaju. Spaem nieco, wszelako modlitwy me ozniknicie Moriori z nastaniem ranka niezostay wysuchane. Udawa mu nakazaem, e ledwie coby si ujawni, inie wzmiankowa nisowem naszej nocnej rozmowy. Da znak, epoj, lecz najgorszego si obawiaem: sprytIndianina nie mg si zprzebiegoci Boerhaavego rwna.

Idc wzdu mostka, skrciem (Wieszczka wierzgaa jak ko jaki nieujedony)do oficerskiej mesy, zapukaem i do rodka wszedem. Pan Roderick ipan Boerhaave suchalikpt. Molyneux. Odchrzknem, yczc im dobrego poranka, na co nasz przyjazny kapitanzakl:

Moesz pan mj poranek polepszy, jak pan std wyisz, ale ju!

Chodno zapytaem, kiedyzatem kapitan miaby mono czas nale dla posuchaniao Indianinie, co wanie person sw spod zwojw liny by ujawni, wmej tak zwanej kabiniezalegajcych. W ciszy, co nastpia, blada jak urogatej jaszczurki cera kpt. Molyneux przybraakrwist barw woowej pieczeni. Nim wybuch nastpi, dodaem, e uciekinier twierdzi, jakobymarynarzem by zdatnym, iuprasza, bypozwolenie mu dano podr odpracowa.

Pan Boerhaave kapitana uprzedzi spodziewanymi oskareniami izakrzykn:

Na holenderskich statkach ci, co ukrytym pasaerom sekunduj, ich los dziel!

Przypomniaem Holendrowi, eeglujem pod bander brytyjsk, izapytaem go tako,czemu, jeli pasaera pod zwojami liny ukrywa miabym, powielokroupraszaemod czwartkowego wieczoru lin ekstraordynaryjn usun, bagajc tym sposobem o ujawnieniemej rzekomej konspiracji? Trafienie celne rezon mj zagrzao i zapewniem kpt. Molyneux,eukryty pasaer, ochrzczony, do owego extremumsi uciek, aby jego maoryski pan,coprzyrzek by ciep wtrob swego niewolnika skonsumowa (przydaem nieco przyprawwasnej wersji wydarze), nie skierowa bezbonego swego gniewu przeciw Autuy zbawcy.

Pan Boerhaave zakl.

Wic ten Negr przeklty okazania wdzicznoci chce od nas?

Nieodrzekem. Moriori jedynie o danie mu szansy wykazania swej przydatnocina Wieszczce uprasza.

Pan Boerhaave splun.

Ukryty pasaer to ukryty pasaer, choby ibrykami srebra s. Jak mu naimi?


27/426

Odrzekem, enie wiem tego, gdy nie rozmawiaem znim, jeno popiesznie do kapitanaprzybyem.

Kpt. Molyneux nareszcie przemwi.

Zdatny marynarz pierwszej klasy, powiadasz pan?Gniew jego ostyg wobec widokwzdobycia pary rk cennej, ktrej nie bdzie winien zapaty. Indianin? A on niby skd taki starywyga morski?

Powtrzyem, e i dwch minut do dla dziejw jego poznania, wszelako instynkt mipodszeptuje, eIndianin ma dusz praw.

Kapitan brod potar.

Panie Roderick, bd pan askaw pasaerowi naszemu iinstynktowi jego towarzyszyi przywlec ich dzikusa pod bezan.Rzuci klucz pierwszemu oficerowi. Panie Boerhaave,flint prosz.

Drugi oficer speni rozkaz.

Ryzykowna sprawaostrzeg mipan Roderick.Humory Starego jedyn s ksigprawa na Wieszczce.

Insza ksiga prawa, Sumieniem zwana, przestrzegan jest lex loci, gdziekolwiek bdBg widzi odrzekem.

Autua czeka swej prby wbawenianych ineksprymablach, ktrem kupi by w PortJackson (Indianin napokad zodzi pana DArnoq dosta si by niczym nieprzyodziany prczswej prostej przepaski i sznura zbw rekina wok szyi). Plecy mia odkryte. Jego poranioneciao, jak miaem nadziej, dowd stanowi bdzie oporu i obudzi wspczucie w sercach tych,coje zobacz.

otry za arrasem[7]wieci rozniosy o widowisku i wikszo zaogi napokadzie sizebraa. (Henry, sprzymierzeniec mj, nadal wkoi lea, niewiadom mego zagroenia).Kpt. Molyneux wzrokiem zmierzy zgry na d Moriori, jakby mua wycenia, izwrci si dow te sowy:

Pan Ewing, co niczego nie wie o tym, jake si napokad mj dosta, utrzymuje,emasz si zaeglarza.

Autua mnie i z godnoci odrzek:

Tak, sir, dwa lata na wielorybniku Missisipi z Hawru pod kpt. Maspero, cztery latana Cornucopii z Filadelfii pod kpt. Catonem, trzy lata na brytyjskim handlowcu.

Kpt. Molyneux przerwa iwskaza portki Autuy.


28/426

Zwdzie ten ubir na dole?

Autua na tyle przytomnoci mia, by wiedzie, etako nade mn sd si odbywa.

Ten chrzecijanin szlachetny da mi, sir.

Zaoga wzrokiem powioda za palcem Indianina, we mnie wymierzonym, a panBoerhaave uderzy wsaby punkt.

Ach, tak?Kiedyto dar ten ci ofiarowa?

(Przez gowaforyzm ojca mego mi przeszed, Dla sdziego ogania, markuj zachwyt,ale dla caego sdu zbaamucenia, markuj nud, iudawaem, epaproch wyjmuj z oka).

Autua odrzek zczujn bystroci umysu:

Minut dziesi temu, sir, ja bez ubrania, ten panszlachetny mwi: le bez ubrania,masz, odziej.

Jeli marynarz z ciebienasz kapitan kciukiem w gr wskaza zobaczym, czyopucisz grotbombramsel.

Na to Indianina wahanie ogarno iniepewno, ipoczuem, em naszczero sw jegopostawi stawk szaleca, coteraz przeciw mnie si obraca, jednako Autua dostrzeg puapk.

Sir, to nie grotmaszt, to bezanmaszt.

Nieporuszony, kpt. Molyneux skin gow.

askaw bd zatem opuci bezanbombramsel.

Autua lekko na maszt wbieg ijem mie nadziej, e nie wszystko stracone jeszcze.Ledwie co wzesze soce nisko nad wod wiecio ioczy przymuszeni bylimy zmruy.

Gotuj flint i mierzpoinstruowa kapitan pana Boerhaavego, gdy Indianin przekroczygafel bezanmasztupal na m komend!

Zaprotestowaem teraz znajwiksz moc, eIndianin przyj by najwitszy sakrament,wszelako kpt. Molyneux nakaza mi cicho by albo napowrt doChathamw pyn. adenamerykaski kapitan czowieka bynie umierci, nawet Negra, tak ohydnym sposobem! Autuanajwyszej zrei sign iprzeszed po niej z mapi zrcznoci, mimo niespokojnego morza.Patrzc, jak agiel luzuje, jeden znajwikszych wyg morskich napokadzie, surowy Islandczyk,spokojny, uczynny ipracowity czek, podziw wyrazi przy wszystkich zebranych obecnoci:

Z ciemnoskrego rwny mnie wyga. Ustp miast palcw haczyki ma rybackie!

Taka wdziczno mi ogarna, em mg buty jego caowa. Niedugo Autua cay ju


29/426

agiel opuci operacja nieatwa nawet dla czterech ludzi zaogi. Kpt. Molyneux burkliwiewyrazi uznanie inakaza Boerhaavemu flint schowa.

Ale niech mi szg, jeli bodaj centa mu wypac. Odrabia bdzie podra do Hawajw. Jeli zniego nie prniak, dopiero stamtd paci mu mog, jak wszystkim.

Panie Roderick, pozwolenie ma dzieli koj po Hiszpanie, co si zabi.

Piro stpiem, opisujc dnia wypadki. Nazbyt ciemno ju, by co widzie.

roda, 20 listopada ~

Silna wschodnia bryza, diablo sona idrczca. Henry badanie przeprowadzi i ma dlamnie wieci grone, lecz nie najgroniejsze. Przypado ma to pasoyt Gusano Coco Cervello.Robak ten endemicznie zarwno w Melanezji, jak i w Polinezji wystpuje, wszelako nauce jestznanym ledwie od ostatnich lat dziesiciu. Mnoy si wciekach cuchncych Batawii, bezwtpienia wowym wanie porcie si zaraziem. Downtrza przyjty, wdruje naczyniamikrwiononymi docerebellum anteriormzgu ywiciela. (Std migreny me izawroty gowy).W mzgu si zagniedziwszy, wkracza wfaz rozwoju.

Realista z ciebie, Adamierzek mi Henry zatem piguki dla ciebie niesodkie bd.Gdy larwy pasoyta si wykluj, zamieniaj mzg ofiary wzrobaczywiay kalafior. Gazy gnilnepowoduj nadymanie si usznych bbenkw igaek ocznych, apkn, uwalniajcchmurzarodnikw Gusano Coco.

Tak brzmi mj wyrok mierci, lecz oto egzekucji wstrzymanie nadchodzi i apelacja.Domieszka urussium alkali i orinoco manganesesprawi, emj Pasoyt zwapnieniu ulegnie,a laphrydisium myrrhaego rozpuci. Apteczka Henryego zawiera owe zwizki, lecznajwysz wag ma odpowiednie dozowanie. Mniej jak poowa drachmy z Gusano Coco nieoczyci, awicej zabija pacjenta. Mj doktor ostrzega otym, egdy pasoyt umiera, jego workiz trucizn pkaj iwydzielaj sw zawarto, bd si wic gorzej czu, nim dopenego zdrowiapowrc.

Henry nakaza mi nie szepn ni sowa oprzypadoci, bo hieny, jak Boerhaave,na wraliwych eruj, aciemni marynarze mog wrogo okaza wobec chorb im nieznanych.(Syszaem raz oeglarzu, ktry lekkie objawy trdu zdradza, wtydzie powypyniciuz Makao w dugi rejs doLizbony wspomnia Henry acae towarzystwo wypchnonieszcznika zaburt bez szansy obrony). Wczasie mej rekonwalescencji Henry donosibdzie Kurierowi z kambuza, epan Ewing niewysoko gorczkuje zaprzyczyn klimatu i sambdzie mi pielgnowa. Henry achn si, gdym wspomnia ozapacie.

Zapata? Czy ty chorowity wicehrabia, ktremu bankowe bilety poduszki wypychaj?!Opatrzno podaa ci wm opiek, bowtpi, zali bodaj piciu ludzi natym oceanie bkitnympotrafi ci wyleczy. Zatem do licha z Zapat! Jedyne, o co upraszam, Adamie, to by bypacjentem posusznym! Przyjmuj askawie me proszki i w kabinie pozosta. Zajrz do ciebiepo ostatniej szklance.


30/426

Z doktora mojego prawdziwy nieoszlifowany diament bez skazy. Nawet teraz, gdy sowate pisz, dooczu zy wdzicznoci mi si cisn.


Proszki Henryego zaiste cudownym s medykamentem. Cenne drobiny przez noswdycham z yeczki zkoci soniowej i w teje samej chwili rozarzona bogo wntrze mepali. Zmysy czujnoci nabieraj, ale czonki niby wLete zanurzone. Parazyt mj nadal wije sinocami, niby paluszek dziecka nowo narodzonego, spazmy blu wzbudzajc i sprowadzajc snygrzeszne i potworne.

Znak to pewnyHenry mi pociesza eRobak twj naremedium zareagowa i szukaschronienia w zakamarkach kanaw cerebralnych, skd wizje pyn. Prno Gusano Cocosikryje, drogi Adamie, prno. Ju my go wykurzym.

Poniedziaek, 2 grudnia ~

Za dnia w trumnie mej gorco jak w piecu i stronice te pot mj skrapia. Tropikalne socewielko krgu zwiksza iwypenia poudniowe niebo. Mczyni wpnadzy pracuj,ze spalonymi od soca torsami, w kapeluszach somkowych. Zposzycia sczy si smoa palca,co si dopodeszew przykleja. Deszczowe szkway zrywaj si znikd i z rwn szybkociznikaj, apokad schnie z sykiem w minut ledwie. Meduzy bbelnice pulsuj wrtciowymmorzu, ryby latajce oczarowuj patrzajcego, aochrowe cienie rekinw motw kr wkooWieszczki. Wczeniej nakaamarnic nastpnem, co z wody przeskoczya nadburcie! (Jejoczy i gba tecia mego przypominay). Woda, ktrej naChatham nabralimy, sonawa sizrobia ibez yka brandy odek mj podnosi bunt. Gdy wszachy nie gramy, ju to w kabinieHenryego, ju to w mesie, w trumnie mej wypoczynku zaywam, aHomer ukoysze mido snu, falujcego wypenionymi wiatrem aglami Ateczykw.

Autua wczoraj do drzwi mej trumny zapuka dla podzikowania mi zaocalenie mu skry.Mwi, ewinien mi wdziczno (szczera prawda), a do dnia, gdy onme ycie ocali (co obynigdy konieczne nie byo!). Zapytaem, jakimi znajduje swe nowe obowizki.

Lepiej jak suy u Kupaki, pan Ewing.

Zreszt, pojmujc obawy me, ekto wiadkiem mgby by pogawdki naszej i kpt.Molyneux donie, Moriori powrci do kubryku i od tamtej pory mi nie szuka. Jak mi Henryostrzega: Jedn rzecz jest Negrowi ko rzuci, ainsz cakiem na cae ycie go wzi!Przyja midzy rasami, Ewing, nigdy przywizania midzy wiernym psem myliwskim a jegopanem nie przekroczy.

Wieczorami doktor ija zaywamy spaceru popokadzie, nim nasen wrcim do kajut.


31/426

Przyjemnie wdycha chodniejsze ju powietrze. Wzrok si w korytarzach morskiejfosforescencji zatraca i w Missisipi caej gwiazd, niebem pyncej. Minionego wieczoru ludziezebrali si napokadzie dziobowym dla splatania przy wietle latar lin zkokosowych wkieni zakaz wchodzenia niezatrudnionym wydawa si nie obowizywa. (Odkd nastpi incydentz Autu, pogarda dla moci Kutazwisa zanika, a i sam epitet tako). Zamas dziesi strof

oburdelach wiata zapiewa, plugawych do, by najrozpustniejszy z satyrw wpsach stan.Henry z wasnej woli zapiewa strof jedenast (Mary OHairy zInvernary), odktrej nastrjjeszcze nieprzyzwoitszy si zrobi. Nastpnie Rafaela dopiewu przymuszono. Usiad na belceod bukszprytu wbok idcej izapiewa te strofy gosem lubo nieuksztaconym, to wszakszczerym i z serca pyncym:

Za wod wzdycham Shenandoah

Cudniejsz nili sen.

Dzi brzeg twj kumnie tskno woa,

Jam na Missouri hen.

Za Shenandoah ma pie wtsknocie

Za wod, za falami,

A ufregaty agle wopocie,

Brasy napite wiatrami.

Wielka Missouri, szeroka rzeko,

Do wiatru reje dr.

O, Shennandoah, losem czowieka

ao imarno s.

Milczenie grubiaskich marynarzy wikszym byo uznaniem nili najwzniolejszezpanegirykw. Skd Rafael, modzian w Australii urodzony, napami zna pie amerykask?

Nie wiedziaem, eona Jankesw odrzek skonfundowany. Matka uczya, nimpomara. Tylko to jedno po niej mam. W duszy siedzi.Dopracy swej powrci, niezgrabniei z szorstkoci niejak.

Wraz z Henrym napowrt wrogo wyczulimy, jak emanuj zajci robot wobecprzygldajcych si prniakw, pozostawilimy wic pracujcych ich mozoowi.


32/426

Wpis mj z15 padziernika czytam, gdym pierwsz raz Rafaela spotka

Listy z Zedelghem

Chteau Zedelghem

Neerbeke

West Vlaanderen

29vi1931

Sixsmith,

niem, estaem w sklepie zporcelan, tak zastawionym odpodogi a hen, wysoko podsufit pkami penymi porcelanowych antykw, elada ruch miniem zrzuciby kilka z nichi roztrzaska. Iwanie tak si stao, ale zamiast oskotu rozlego si dostojne wspbrzmieniewiolonczeli i czelesty w tonacji D-dur (?), trzymane przez cztery takty. Przegubem strciemzpostumentu waz z epoki MingEs-dur, caa sekcja smyczkowa, wspaniaa, rozsadzajcaumys, anioowie kali. Tym razem, dla uzyskania nastpnej nuty, zrozmysem roztrzaskaemfigurk wou, potem dojareczki, potem Sobotniego Dziecicia orgia szrapneli wypeniaprzestrze, boskie harmonie wmej gowie. Och, co za muzyka! Mign mi ojciec obliczajcywarto rozbitych przedmiotw, byskaa stalwka, ale nie mogem dopuci, bymuzyka ucicha.Wiedziaem, estabym si najwikszym kompozytorem stulecia, gdybym tylko potrafi tmuzyk zawadn. Ogromny miejcy si Kawaler cinity ocian uwolni dudnic bateribbnw.

Obudziem si w apartamencie w Imperial Western, poborcy Tama Brewera prawierozwalali mi drzwi i na korytarzu trwao okrutne zamieszanie. Nawet nie poczekali, a si ogolniebywae prostaki ztych zbirw. Nie miaem wyboru, jak tylko szybko wydosta sina zewntrz przez okno wazience, nim cay ten rozgardiasz sprowadzi kierownika, ktryodkryje, emody dentelmen znumeru 237 nie ma rodkw nauregulowanie pokanych juzalegoci. Ucieczka nie odbya si bez komplikacji, przykro rzec. Rynna oderwaa siod uchwytw zdwikiem gwaconych skrzypiec itwj druh, wywinwszy kozioka, runw d. Naprawym poladku jeden wielki siniak. Cudem jakim nie zgruchotaem krgosupai nie nabiem si nabalustrad. Wycignij ztego nauk, Sixsmith. Gdy niewypacalny, miejze sob jak najmniej rzeczy iwaliz wystarczajco solidn, byrzuci j nalondyski chodnikz okna pierwszego czy drugiego pitra. Nie bierz pokoju wyej.

Zaszyem si wherbaciarni wcinitej w czarny od sadzy zakamarek Victoria Station,prbujc transkrybowa muzyk ze sklepu zporcelan zesnw nie mogem wyj poza ndznedwa takty. Oddabym si wapy Tama Brewera, byleby t muzyk odzyska. Czuj si podle.Robociarskie typy otaczay mnie zich mierdzcymi oddechami, papuzimi gosami i niczymnieuzasadnionym optymizmem. Twardo na ziemi sprowadza myl, jak jedna przeklta noc


33/426

bakarata moe tak nieodwoalnie zmieni status spoeczny czowieka. Ci sklepikarze, szoferzyi straganiarze mieli wicej pkoronwek imiedziakw zachomikowanych wzatchychmateracach w Stepney, ni mog powiedzie osobie, Synu Duchownej Grubej Ryby. Miaemwidok na uliczk ponurzy kopici pdzili jak trzydziestki dwjki wallegro Beethovena. Czyobawiaem si ich? Nie, boj si by jednym znich. C warte wyksztacenie, wychowanie

i talent, jak si jest goodupcem?

Ajednak nadal nie mog uwierzy. Ja, Czek Caiusa[8], balansuj naskraju ubstwa.Przyzwoite hotele nie pozwalaj mi teraz zadeptywa swoich holw. Nieprzyzwoite dajz gry gotwki. Nie mam ju dostpu doadnego szanowanego stolika do kart po tej stroniePirenejw. Wkadym razie, podsumowaem, jaki mam wybr:

(i) Uy mizernych funduszy na wynajem brudnego pokoju wjakiej kwaterze, wybagapar gwinei uWuja Cecyla Ltd., uczy afektowane panienki gra gamy i starym pannomszlifowa technik. Daj spokj. Jeli potrafibym udawa uprzejmo wobec cymbaw, dalejpodcierabym tyek profesorowi Mackerrasowi razem z innymi magistrantami. Nie, zanim tonawet gono powiesz, nie mog biec z powrotem do Ojczulka z jeszcze jednym cri de cur.Potwierdzioby to kade zatrute sowo, ktre omnie wyrzek. Raczej skocz z mostu Waterlooi dam si sponiewiera Starej Matce Tamizie. Sowo.

(ii) Odnale ludzi zCaiusa, podliza im si iwprosi na letnie wczasy. Problematyczne,z tych samych przyczyn, co (i). Jak dugo dabym rad ukrywa wychudzony pugilares? Jakdugo potrafibym unika szponw ich litoci?

(iii) Mgbym odwiedzi bukmachera ale jeli przegram?

Przypomnisz mi pewnie, esam si oto prosiem, Sixsmith, ale daruj sobie swoj zadrklasy redniej ijeszcze troch trzymaj moj stron. Przez ca dugo zatoczonego peronuzawiadowca ogasza, epocig do Dover na statek do Ostendy ma trzydzieci minut opnienia.Zawiadowca by jak krupier, wzywa mnie, bypodwoi stawk albo wyj zgry. Jeli zamrzewbezruchu, siedzie cicho isucha wiat sam przesieje dla czowieka jego wasne pomysy,szczeglnie na brudnym dworcu w Londynie. Jednym haustem dopiem mydlan herbati udaem si przez hal dworcow do kasy po bilet. Powrotny do Ostendy by zbyt drogi w takopakany stan popadem. Wsiadem do wagonu w chwili, gdy gwizd lokomotywy wyrzucigwatownym wybuchem rj Furii na pikolo. W kocu ruszylimy.

Wyjawi teraz trzeba mj plan, doktrego natchn mnie pewien tekst wTimesiei dugi pijacki sen w apartamencie w Savoyu. W Belgii, na prowincji, napoudnie od Bruges,mieszka z dala od ludzi pewien angielski kompozytor nazwiskiem Vyvyan Ayrs. Nie syszaeo nim, bo muzyczny prostak, lecz jest on jednym z wielkich. Jedyny Brytyjczyk swegopokolenia, ktry odrzuci patos, pomp irustykalny wdzik. Przez chorob nie stworzy niczegonowego od wczesnych lat dwudziestychjest nap lepy iledwo trzyma piro ale recenzjajego Secular Magnificatw Timesie (wykonanego wzeszym tygodniu w St. Martins)wspominaa te ocaej szufladzie niedokoczonych dzie. Wymyliem, epojad do Belgii,przekonam Vyvyana Ayrsa, epowinien mnie zatrudni jako osobistego sekretarza, przyjm jegopropozycj pobierania odniego lekcji, wystrzel namuzyczny firmament, zdobd sawi fortun wspmiern domych talentw izmusz Ojczulka doprzyznania, e owszem, syn,


34/426

ktrego wydziedziczy, to ten Robert Frobisher, najgenialniejszy brytyjski kompozytor swychczasw.

A czemu by nie? Nie miaem lepszego planu. Wiem, jczysz i z niedowierzaniempotrzsasz gow, Sixsmith, ale iumiechasz sii dlatego ci kocham. Droga do La Manche

bez wikszych wydarze, rakowate przedmiecia, monotonne pola i pastwiska, brudne Sussex.Dover to czysta groza obstawiona bolszewikami, sawione wwierszach klify maj w sobie tyleromantyzmu, co moja dupa, i nawet kolor podobny. Zmieniem w porcie ostatnie szylingina franki i wykupiem kabin naKrlowej Kentu, przerdzewiaej ajbie, ktra wyglda, jakbypamitaa jeszcze wojn krymsk. Ze stewardem o twarzy jak ziemniak nie zgodzilimy sico do tego, czy jego bordowy uniform i anemiczna broda zasuguj nanapiwek. Prychnna moj walizk iteczk zrkopisem.

Rozsdnie zpana strony podrowa bez bagau, sir. I zostawi mnie, ebym sobieradzi sam. I bardzo dobrze.

Na kolacj by kurczak z balsowego drewna, rozgotowane ziemniaki i skundlony klaret.St dzieli zemn pan Victor Bryant, krl sztucw z Sheffield. O muzyce nie mianajmniejszego pojcia. Objania mnie wfascynujcej dziedzinie yek przez wikszo posiku,bdnie biorc uprzejmo za zainteresowanie, i z miejsca zaproponowa mi prac w swym dzialesprzeday! Uwierzysz? Podzikowaem (zemiertelnie powan min) iwyznaem, eprdzejbym poyka yki, ni je sprzedawa. Trzykrotny potny ryk syreny, silniki zmieniy ton,poczuem, jak statek odbija od nabrzea, wyszedem napokad popatrze, jak Albion znikaw mrocznej mawce. Nie byo ju powrotu; wyranie dotary do mnie konsekwencje tego,co zrobiem. R.V.W. dyrygowa Orkiestr Umysu grajc Symfoni Morsk, Odpy, sterujjedynie nagbokie wody, bez troski, ma duszo, badajc, ja ztob, ty zemn[9]. (Nie przepadamza tym dzieem, ale genialnie si wpisywao wnastrj). NaMorzu Pnocnym wiao icay sitrzsem, woda obryzgiwaa mnie odstp dogw. Lnica, czarna to zapraszaa, bym skoczy.Nic sobie z tego nie robiem. Poszedem spa wczenie, przekartkowaemKontrapunkty Noyesa,wsuchaem si wdalekie dwiki orkiestry dtej z maszynowni i szybko skreliempowtarzajcy si pasa na puzon, oparty na rytmach statku, ale raczej nic wielkiego, a potemzgadnij, kto zapuka do drzwi? Kartoflowaty steward po wachcie. Dosta ode mnie znaczniewicej ni napiwek. aden Adonis zniego, kocisty, ale peen inwencji, jak na przedstawicielaswojej klasy. Wygoniem go potem i zapadem wgboki sen sprawiedliwych. Jaka cz mniepragna, eby ta podr nie miaa koca.

Ale jednak miaa. Krlowa Kentu wlizgna si przez mtne wody wnierwne zbybliniaczej siostry Dover, Ostendy, Panny Lekkich Obyczajw. Bardzo wczesnym rankiemchrapanie Europy rozlegao si pomrukiem niszym ni tuba basowa. Ujrzaem pierwszychmiejscowych Belgw, cigncych skrzynie, kccych si imylcych po flamandzku,holendersku czy jakiemu tam. Pdem spakowaem waliz, w obawie, by statek nie odpynz powrotem do Anglii ze mn napokadzie; czy te raczej w obawie, by samemu do tego niedopuci. Chwyciem par owocw z misy w kuchni pierwszej klasy i zbiegem po trapie, zanimktokolwiek z galonami na mundurze mgby mnie dopa. Postawiem stop na kontynentalnymbruku i zapytaem celnika odworzec kolejowy. Wskaza zgrzytajcy tramwaj, peenniedoywionych robotnikw, krzywicy indzy. Wolaem juper pedes, nawet mimo mawki.Szedem wzdu torw tramwajowych przez trumienne ulice. Ostenda caa jest w szarociach


35/426

tapioki iplamistych brzach. Pomylaem, przyznam, eBelgia to by do gupi wybrna ucieczk. Kupiem bilet do Bruges i usadowiem si wnastpnym pocigu nie byo peronu,uwierzysz?rozwalajcym si ipustym. Przesiadem si doinnego przedziau, bo w moim bynieprzyjemny zapach, ale we wszystkich unosi si jaki smrd. eby oczyci powietrze,wypaliem papierosy wyebrane odVictora Bryanta. Gwizdek zawiadowcy rozleg si

o waciwym czasie, lokomotywa wytya si jak artretyczny sufragan, stkajcy na nocnikui zmusia doruchu. Niedugo potem, wypuszczajc kby pary, mkna przez zamglony krajobrazpeen zaniedbanych waw ochronnych iwypalonych przez wojenne pociski zagajnikw.

Jeli mj plan si powiedzie, Sixsmith, ju niedugo moe przyjedziesz do Bruges.Zjawisz si wtedy oszstej rano, w porze jak zgnossienne. Zagubisz si pord dotknitychkrzywic ulic, lepych kanaw, bram zkutego elaza, bezludnych podwrek mog dalej?dzikuj pord nieufnych gotyckich wich skorup, dachw, wznoszcych si jak Ararat,omszaych ceglanych wie, redniowiecznych nawisw, prania zwisajcego zokien, wirwbrukowej kostki wcigajcych wzrok, zegarowych krlewiczw iwyszczerbionych krlewienwybijajcych godziny, czarnych od sadzy gobi itrzech czy czterech oktaw dzwonw, jednychspokojnych, innych ywych.

Zapach wieego chleba zawid mnie do piekarni, gdzie kobieta o zdeformowanejtwarzy bez nosa sprzedaa mi tuzin sodkich rogalikw. Chciaem tylko jeden, ale pomylaem,ema wystarczajco duo problemw. Wz zestarzyzn wyoni si z turkotem z mgy,abezzbny wonica przyjanie domnie zagada, lecz mogem odpowiedzie jedynie:Excusez-moi, je ne parle pas le Flamandna co on rozemia si jak Krl Goblinw. Daemmu rogalika. Mia brudn rk, pokryty parchem szpon. W uboszej dzielnicy (uliczkimierdziay ciekami), dzieciaki pomagay matkom przy pompach, napeniajc popkane dzbankibrunatn wod. Wkocu dopada mnie caa ta gorczka, usiadem na schodach konajcegowiatraka, eby zapa oddech, otuliem si przed wilgoci izapadem w sen.

Nastpne, copamitam,to to, ejaka wiedma trca mnie kijem mioty iskrzeczy cojak: Zie gie doad misschien?tylko mnie nie cytuj.

Bkitne niebo, ciepe soce, nigdzie nawet jednej smuki mgy. Zmartwychwstay,zamrugaem oczami ipoczstowaem j rogalikiem. Przyja go nieufnie, schowaa do fartuchanapniej iwrcia dozamiatania, mruczc pradawn piewk. Miaem szczcie, e mnie nieokradziono. Podzieliem si kolejnym rogalikiem zpicioma tysicami gobi, kuzazdrociebraka, wic jemu te musiaem da jeden. Poszedem z powrotem t sam drog, ktr chybaprzyszedem. Wdziwnym, picioktnym oknie blada suca ukadaa fioki w wazoniez rnitego szka. Dziewczta fascynuj winny sposb. Sprbuj ich kiedy. Zastukaem wszybi zapytaem pofrancusku, czy nie uratowaaby mi ycia, zakochujc si we mnie. Pokrciagow, ale obdarzya mnie rozbawionym umiechem. Zapytaem, gdzie mog znale posterunekpolicji. Wskazaa skrzyowanie.

Czowiek rozpozna drugiego muzyka wkadym towarzystwie, nawet wrd policjantw.Ma najbardziej szalone spojrzenie, wosy wnajwikszym nieadzie ijest albo wygodnialekocisty, albo jowialnie przy koci. Ten francuskojzyczny inspektor, grajcy narokuangielskim w miejscowym towarzystwie operowym, sysza o Vyvyanie Ayrsie i uprzejmienaszkicowa mi map drogi do Neerbeke. Za informacj zapaciem mu dwa rogale. Zapyta, czy


36/426

przez La Manche przewiozem take brytyjski samochd jego syn pasjonowa si austinami.Powiedziaem, enie mam samochodu. To go zaniepokoio. Jak dostan si do Neerbeke? Niejedzi tam aden autobus, nie ma linii kolejowej, adwadziecia pi mil to upiornie dugaprzechadzka. Zapytaem, czy mog poyczy naczas nieokrelony jego policyjny rower.Odrzek, eto niecodzienna proba. Zapewniem go, e sam jestem niecodzienny, i wyjaniem

mu w skrcie charakter mej misji doAyrsa, najsynniejszego adoptowanego syna Belgii (musiich by tak niewielu, emoe to nawet by prawda), wsubie europejskiej muzyki.Powtrzyem prob. Nieprawdopodobna prawda suy czasem czowiekowi lepiej niprawdopodobna fikcja, i wanie teraz tak byo. Uczciwy sierant wzi mnie doskadziku, gdziezagubione rzeczy oczekuj swych prawowitych wacicieli przez kilka miesicy (zanim trafina czarny rynek)lecz najpierw chcia usysze moj opini ojego barytonie. Uraczy mnieeksplozj Recitar!... Vesti la giubba! zI Pagliacci. (Gosdo przyjemny w dolnychrejestrach, ale powinien jeszcze popracowa nad oddechem, a jego vibratodrao jak zakulisowablacha do robienia grzmotw). Daem mu kilka muzycznych wskazwek; otrzymaem poyczkwpostaci wiktoriaskiego enfielda plus sznur doprzywizania walizy i teczki do siodeka,a take tylny botnik. yczy mi bon voyage i dobrej pogody.

Adrian nigdy nie maszerowa drog, ktr wyjechaem na rowerze z Bruges (zbyt gbokona terytorium Hunw), niemniej czuem pokrewiestwo z mym bratem, od

mitchell david - atlas chmur

Documents