ministry of education junior primary phase first … · aalongwa taa tsuwa omukumo yamone kuyoyene...
TRANSCRIPT
FIRST LANGUAGE SYLLABUS
GRADES 1-3
OSHINDONGA VERSION
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION: 2015
Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2014 Section 1 (JP Syllabuses: English First- Oshindonga ) ISBN: 978-99945-2-052-7 Printed by NIED Website: http://www.nied.edu.na Publication date: 2014
OSHIKALIMO
1. Efalomo .................................................................................................................................. 1
2. Omatungilokankameno .......................................................................................................... 1
3. Omaodheko/Omashoneko ..................................................................................................... 1
4. Elongo lyakwatelamo ayehe (naamboka yena omaupyakadhi meilongo). .............................. 1
5. Omapambathano niilongwa iikwawo osho wo niikambakani yomusindalandu. ....................... 2
Omaupyakadhi nomashongo omanene ga konekiwa ongaashi: ................................................. 3
6. Omukalo gwokulonga nokwiilonga ......................................................................................... 3
7 .Omapyokoko gopehulilo lyomumvo ........................................................................................ 6
8. Uuwindji woshikalimo nelandulathano lyasho mOndondo ya tetekela Oprima, nomOndondo 1
sigo Ondondo 3 ..................................................................................................................... 8
9. Oshikalimo sheilongo ............................................................................................................. 9
10. Etalontseyo .........................................................................................................................48
1
1. Efalomo
Omusindalongo nguka otagu ulike nokuyelitha shono shina okulongwa nokwiilongwa nosho wo etalontseyo mElaka lyOtango (Oshindonga) moondondo (1-3) moongundu dhopetameko (Elongo lyOoprima dhopetameko). Oshindonga onga Elaka lyOtango otali ilongwa pamutungilo gwelaka nopaunamambo moshitopolwa sheilongo pamusindalandu gwelongo, ihe oli na wo okulongwa patemeko mekwatathano niilongwa iikwawo yilwe yi ili yili momusindalandu gwelongo.
Omaodheko, omalalakano geilongo nomapyokoko ngoka ga andjaganekwa pokati kiilongwa ogo lelalela (naanaa) gamwe gomoompumbwe dhelongo momusindalandu aguhe. Uuna shavulika, oshilongwa shino (Oshindonga) oshapumbwa ando shikale shina ootundi 10 (mOndondo 1-2) osho wo ootundi 9 (mOndondo 3) oshiwike kehe.
2. Omatungilokankameno
Momivo ndatu dhopetameko dhelongo lyothaathaa (mOndondo 1-3) aalongwa oyena okulongwa iilongwa ayihe melaka lyooyina, mompito ndjika, Oshindonga. Elalalakano lyokulonga aalongwa yomoondondo dhopetameko melaka lyooyina, olyo okuyapa ompito ya mone oowino nuunongo mboka tawu tungu omunkanka gwakola mokuninga omakwatathano pakulesha nokunyola, pakupopya, okupulakena nokutungapo omaityo mokuyalula. Shika oshina oshilonga oshinene kaalongwa oshoka otashiyapupalekele okulundululila oowino, uunongo nuuyambiitya mboka womeilongo lyawo lyokomeho, oshoka moondondo dhopombanda otaya ka longwa iilongwa ayihe mOshiingilisa.
Iitopolwa yasimana mokwiilonga Elaka lyOtango (Oshindonga) oyo oowino ne dhelaka: okupulakena nokuyamukula, okupopya nomakwatathano, okulesha nokunongonona, nokunyola. Oshitopolwa oshititano shono shinasha nomutungilo gwelaka, oompango dhelaka nelongitho lyelaka, oshakwatelwa kumwe niitopolwa ine ya popiwa metetekelo, opo aalongwa yahumithe komeho owino yawo yokulongitha elaka lyOshindonga mondjila. Pampito ndjino, omuthindo mokwiilonga elaka lyOshindonga ogwa tulwa mokuninga omakwatathano, mokulesha neuvoko nomokunyola iinyolwa yopambelewa noyopaunkulungu.
3. Omaodheko/Omashoneko
Mokwiilonga Oshindonga okwa odhekwa iinima tayi landula:
Aalongwa yawape (vule) okukwatathana nawa pakupopya, pakulesha nokunyola mOshindonga.
Aalonga ya vule okuthamuna mo omadhiladhilo gawo, oowino dhoka yamona nenge ye dhi ilikolela monkalamwenyo, noohedhinkalo dhono dhina ongushu mehumithokomeho lyonkalamwenyo yomuntu yopaumwene.
Aalongwa yapyokoke mElaka lyOshindonga, opo yavule okulilongitha nawa melongo nomonkalamwenyo yawo yesiku kehe.
4. Elongo lyakwatelamo ayehe (naamboka yena omaupyakadhi meilongo).
Elongo lya kwatelelamo ayehe olyo uuthemba wokanona kehe mokukapa ompito yokukutha ombinga moopolohalama nomomayakulo agehe haga gandjwa moosikola dhaamboka yaana uupyakadhi meilongo. Olya kankamekelwa komauthomilandu dhokukwatha nodhokutaambako omayooloko mokati kaalongwa ayehe noshowo mokukandulapo omandangalati agehe mondjila yeilongo lyawo.
2
Elongo lyopetameko olyo tali longekidhile oshigwana mokwaadha oshilalakanenwa shondjodhithaneko yaNamibia yomumvo 2030, moku shipa elongo lyaahena nando okayoya. Aalongwa mbono yena uupyakadhi mokwiilonga, naambono yena oompumbwe dhopaumwene nenge dhopantshito nayo oya kwatelelwamo moosikola dhaayehe. Oompumbwe dhawo odhina okutalwa mokulonga oosikola dhi ili nodhi ili, melongo lyolyene noshowo mokulongitha iikwathithilongo yi ili noyi ili, pankalo ngaashi tayi shi pula. Aalongwa yena uulema uunene noitaa vulu okukala melongo lyaayehe, oyena okumonenwa elongo li Ili, li ikalekelwa, shi ikwatelela koompumbwe nokiilongitho tayiya opalele mootundi dheyambidhidholongo nenge moosikola dhi ikalekelwa, sigo taa adha ondondo yoku ka ya mosikola yaayehe mpono tashi vulu okuningwa. Omusindalandu, omikalolongo niikwathithilongo yomomahala ngono (giikalekelwa) otayi opalele aalongwa mboka.
Elongo mono omulongwa oye ta dhana onkandangala olyo opalela unene aalongwa yena omaunkundi mokwiilonga, oshoka olyakankamekelwa kwaashoka yeshi nale nenge taa vulu okushininga. Otali ya kwatha wo okumona nokulikola oowino oompe. Omusindalandu gwelongo lyakwatelamo ayehe ogwa ulika kondandalunde omapyokoko ngono gena okwaadhika kaalongwa mboka yena oompumbwe dhiikalekelwa. Ondunge yokukwathela omulongwa kehe, ena uunkundi mokwiilonga, oyo nayi wilike etalontseyo meyokomeho lyomulongwa kehe goludhi nduka.
Omauyelele gamwe omakwawo nelongekidho lyeilongo lyokulonga melongo lya kwatela mo ayehe, mongulu yosikola, otaga adhika momusindalandu gwelongo lya kwatela mo ayehe gwomomumvo 2012. Omauyelele ga tya ngaaka otaga kwathele mokugandja uunongo, oowino noonkalo (omagamo) kaalongwa ayehe, opo yavule okupita monkalo yuuyuni ndjono tayi lunduluka notayi shendje neendelelo noyina omayelithilo nomakwatathano ogendji gopautekenika.
Moondondo dhopetameko aalongwa ayehe aamati naakadhona oyapewa noyena ompito yokukutha ombinga shi thike pamwe. Aalongi oyena okukala yu uviteko noye shi nkene aalongwa ayehe yena okukaliwa nayo.Iiikwathithilongo nayi kale yo opalela uukashikekookantu waalongwa.
Aalongwa aakadhona moongundu dhopetameko, ohaya kala olwindji nontseyo yelaka yivule yaamati, nomolwaasho hapumonika omayooloko mokati kawo, uuna tayalongitha elaka. Omayooloko ngono otaga vulu kulongithwa, uuna aanona taa topolwa muungundu yalonge, pukale aamati naakadhona mokangundu kehe, opo shi kwathele. Omaukwatya ngaashi omafaathanitho, omaiuvo oohokwehogololo nomaidhengomumwe, ohaaga kundathanwa olwindji miilongwa yelaka. Omayooloko nomagamo komaukwatya gaamati naakadhona otageyakwatha notaga vulu ga logithwe moku ya dheula, ya dhiladhile muule, shono tashi vulu lela okweetela oonkundathana dhawo ongushu nesindano.
5. Omapambathano niilongwa iikwawo osho wo niikambakani yomusindalandu.
Omapambathano giilongwa otaga adhika miilongwa ngaashi: Eilongo lyomudhingolokolongo: HIV no AIDS: Elongo lyOmayululo gOpashigwana: Elongo lyUuthemba womuntu nUudemokoli; Elongo lyOmauyelele nomakwatathano gopaUtekenika (ICT). NElongo lyEgameno lyomoondjila. Ayihe mbika oye etwamo momusindalandu, oshoka kehe shimwe shomuyo otashipopisha kombinga yuupyakadhi nomashongo monkalo yaakalimo yomoNamibia. Aalongwa yetu ayehe oya pumbwa:
Oku uvako omaukwatya , gomaupyakdhi nomashongo
Oku uvako kutya iinima mboyono otayi eta iilanduli yashike moshigwana.
3
Oku uvako nkene omashogo nomaupyakadhi ngoka tagavulu okuungaungwa nago, momidhingoloko dhawo.
Omaupyakadhi nomashongo omanene ga konekiwa ongaashi:
Esiloshimpwiyu nekalekopo lyoonzo dhopaunshitwe.
Iilanduli yoHIV no AIDS
Omaupyakadhi gaguma uukalinawa, taga etwa kenyateko lyombepo mewangandjo; uuyogoki wankundipala niiyekelwahi.
Onkalathano yekuyunguto, ye etwa kuukwaahathikepamwe nokomaelelo, nosho wo kokwaahenakonasha niinakugwanithwa nokwaahayalula uuthemba waantu yalwe.
Enkundipalo meiutho lyoompango dhegameno lyomoondjila
Omaupyakadhi gi ili nogi ili muuyuni.
Iilongwa yimwe iipu okulongwa mepambathano niilongwa iikwawo momusindalandu. Momusindalongo nguka omu na iiholelwa oyindji yomapambathano osho wo iikambakani yomomusindalandu, ihe opwa gandjwa owala oshiholelwa shimwe mpaka shiilongwa mbyo ya pambathana.
Omudhigolokolongo
HIV no AIDS Elongo lyomayalulo gaantuEindjipalo lyaakwashigwana
Elongo lyUuthemba womuntu nUudemokoli
Omauyelele nomakwatathano gopaUtekenika
Egameno lyomoondjila
Ondondo 1 Iinamwenyo: Nyola okahokololo kombinga yiinamwenyo yomegumbo
Ondondo 2 Okupopya nokuyamukula. Nyola nkene to tonatele omuvu
Ondondo 3 Okunyola Nyola okahokolo kombinga yaanegumbo yaandjeni
Ondondo1 Okupopya nokuyamukula. Pulakena kaapopi yomalaka ga yooloka.
Ondondo 2 Longitha ointernete, opo wu konge omauyelele ga pulwa.
Ondondo 3 Eleshotalululo/koneneno. Lesha oompango dhaalondi yuuthanguthangu.
6. Omukalo gwokulonga nokwiilonga
Omukalo nguno ogwa tungilwa komukanka gwelongo mono omulongwa tadhana onkandangala (LCE) ngashi sha fatululwa momauthomilandu dhuuMinisteli nodhelongo ndika (LCE). Omukalo gwokulonga gwa tya ngeyi otagu shilipaleke ongushu yelongo, uuna omauthomilandu dhagwo dhatulwa miilonga. Elongo lyelongelomumwe lyiilongwa patemeko olili notali kala oshitsa shopokati melongo nomeilongo moongundu dhopetameko. Shono sha odhekwa mpano, osho okuhumithwa komeho, okwiilonga neuvoko, uunongo, oowino noonkalo tadhi kwathele mependulopo lyoshigwana. Kehe omulongwa teya kosikola, ote etelele uuyamba wuunongo noontseyo ndhono ye alikola maandjawo, moshigwana nomekwatathano nomudhingoloko gwopuyo. Elongo lyomosikola nali kwatele mo, nalitungileko, naligwedheleko, lyo nalishonge oowino nuunongo mbono wa adhika wu niwe nale komulongwa.
4
Aalongwa ohaa ilongo nawa lela nonuupu, uuna yapewa ompito yokukutha ombinga meilongo, okugwedhelapo nokweetapo sha shongushu notashi kwatha. Omulongwa kehe okuna oompumbwe dhe dhi ili, omagano gokwiilonga, uunongo alikola nenge amona monkalamwenyo nookondo dhokupondolasha. Omulongi nakale tavulu okuyamukula oompumbwe dhaalongwa ye ayehe, nokumbwalangandjeka wo oowino dhawo, dhono ya adhika yena nale. Omikalo dhe dhokulonga inadhi kala pamufango gumwe aguke, ihe nadhikale hadhi vulu kulundululwa, shi ikwatelelela komaukwatya giileshwa. Nonando oowino dhelaka odha gandjwa dhi ikalekelwa momusindalongo, aalongi naya dhimbulukwe kutya odhina ngaa okulongelwa mumwe. Montundi yokulesha omulongi ota vulu a longele mo oompango dhelaka tadhi adhika mokaleshwa, nenge anyolithe sha shina ekwatathano nokaleshwa, nenge apule aalongwa yahokolole sha shina ekwatathano nokaleshwa oko tuu hoka. Opo ku adhike omalalakano nomapyokoko gahalika, omulongi ota vulu atokole kutya, uunake talongo oshikalimo kondandalunde, uunake aalongwa taya vulu okukonakona nokukonga/ nokumona omauyele kuyoyene, uunake yapumbwa ethindilomo negwedhelopo, uunake aalongwa taa tsuwa omukumo yamone kuyoyene ondjila tayiya kwatha ya funde (uve ko lela) oshikalimo shaashono taa longwa. Okulonga iilonga muungundu wooyaali, oohandimwe nenge ongundu ayihe mElaka lyOtango (Oshindonga) nayi longekidhwe, yo nayi unganekwe nawa. Elongelokumwe nekwatathano pamuhanga melongo nali tsuwe omukumo mpono tashivulika. Oshiholelwa ongaashi andola tashivulika pukale oondjila odhindji dhepotokonono lyomukundu, onkee uuna aalongwa taa longo muungundu, otaya topolelathana oowino dhepotokonono ndyoka kehe yamwe pandjila yawo. Oshinima shoka shina oshilonga mpoka osho owala okutya, shono tashi longwa nashi kale shina eityo li uvitikeko, opo aalongwa ya mone ekwatathano lyasho naashono ya longwa. Aalongwa sho taa humuko moowino dhopaumwene, dhopankalathano nodhopamakwatathano kashona nakashona, otaa vulu ihe okupewa oshinakugwanithwa shekuthombinga melongekidho nometalongushu lyiilonga yawo, tashi ningwa mewiliko lyomulongi. Aalongwa oyendji mbono Oshindonga osho elaka lyawo lyotango, oya likola nale oowino
dhelaka noyena wo nale uuyambiitya owindji Melaka ndyoka, omanga inaayatameka osikola.
ihe kuyamwe kashali ngaaka.
Moompito dhimwe omutungilo gomawi ohagu adhika gushiwike nale kaalongwa, noshilonga shomulongi gwElaka lyOtango, okweendekulula owala nokuhumitha komeho okutumbula iitya mondjila nuupu noneendelelo. Aalongwa yamwe otaa adhika ya tseya nale oompango dhelaka, omanga yamwe taa ningi omapuko sho taa kambadhala okulandula omadhiladhilo gawo, shono yeshitalako aniwa kutya elaka osho tali longithwa pamukalo ngoka, nani omepuko yeli. Aalongi naya tungile kuunongo waashono shi shiwike nale kaalongwa nokwaashono haya vulu okushininga. Aalongwa naya longwe omutungilo gwelaka guli mondjila yavule okulongitha elaka pamukalo tagu ulike nkene yapyokoka mulyo. Aalongi naya nongele kutya melongo lyOshindonga omuna elaka lyu uthwa ndyono tali opalele mokunyolwa (enyolwalaka) nomoompito dha sheywa, omanga epopiwalaka hali nwethwamo koompito mpono tali longithwa. Oshiholelwa: Epopitho miigongi, epopitho lyaasimanekwa nenge poompito dholuhodhi, kotakuya ihe ndyoka lyokulya nalyo, lyonyalo nenge lyiitetewa. Ongulu yosikola nayikale yayambapala miinyolwa yina sha nelaka nonomudhingoloko gwaanona. Mongulu yosikola kehe namu kale okakololo komaleshelo, iifokundaneki,
5
omahokololo gomomudhingoloko, iitewo, omahokololo omale gena ekwatathano niiningwanima yomomudhingoloko (yonale nenge yonena), uuhokololo waalongwa yoyene nomakalata giinyolwa yi ili noyi ili. Naku longithwe iilongitho yilwe ngaashi ooraadio, uukwatimawi, opo yi kwathele moonkundathana, miinyandwa, miinyolwa momatumomawi genasha nelaka, omafano gaahena iitya niinima yomanyando genasha nomithigululwakalo dhaanona. Nando oosikola oonshona dhina ookompiuta dhokulongithwa kaanona, aalongi naya gandje ontseyo kaalongwa yoondondo dhopevi nkene omauyelele gesiku, gopautekenika haga kongwako. Oopolohalama dhokutopatopa omodhili mookompiuta. Aalongi naalongwa yomoosikola ndhono dhina ookompiuta, naya ilonge oku dhi longitha mokweetapo iinyolwa yawoyene. Ontseyo yomauyelele gopautekenika otayi nkondopalekwa noonkundathana kombinga yomahala ngono aanona taya vulu okumona ookompiuta momidhingoloko dhawo, nonkene hadhi longithwa. Aalongwa naa leshe uhokololo nenge okukundathana omafano genasha nomauyelele gopautekenika. Mbono yena ookompuita naya tsuwe omukumo ye dhi longithe yo yatopolelathane ontseyo nooyakwawo yalwe. Omikalo tadhi landula odhina okudhimbulukiwa nokutulwa momadhiladhilo uuna taku gandjwa oowino mokulonga Elaka lyOtango (Oshindonga).
Okupulakena nokuyamukula.
Omukalo gwokwiilonga elaka inagu shewa, gohaluka oguna okutsuwa omuthindo moondondo dhopetameko, opo kuhanduluthwe ependulopo lyelaka. Aalongwa naya pewe ompito yapulakene uuhokololo, yahokolole uutewo nuuimbilo noya tote wo uuhokololo, uutewo nuuimbilo wawo yene. Naya hume komeho mowino wokunongela omutungilo gwelaka, uuyambiitya melaka lyOshindonga yo naya hume wo komeho mowino yokupulakena pamuthika gwopombanda. Napu kale oompito odhindji dhokuyamukula, tadhi holola euvoko lyaashono shapulakenwa.
Okupopya nokuyamukulathana
Aalongwa naa tseye nkene yena okupopya melaka lyOshindonga pamukalo gwataambiwako. Naya longithe omutungilo gwelaka guli mondjila yo nayatsuwe omukumo okupopya olwindji nomukumo, neiyinekelomwene osho wo kwiifethitha / okwiitungila uugumbo momadhiladhilo gawo.
Okulesha nokunongonona
Okulesha oko owino wasimana mependulopo lyelaka nokwa pumbiwa meilongo lyonkalamwenyo. Aalongwa naa longithe ethimbo lyagwana mokwiimonena owino yomawi, ekwatathano pokati kewi nethano lyayo (ewindanda) muuyambiitya, omilandu dhegandjo lyomawi koondanda, okulesha neuvoko, opo yawape okulesha nawa neuvoko. Ontseyo yokulesha ohayi imonikila, uuna aalongwa taya tameke okudhimbulukwa ekwatathano pokati kewi nokanyolo (ewindanda).
Elongo lyomawi olyo oshitopolwa shina oshilonga oshinene mokulesha nolina okulongwa pankantu nonkatu melandulathano lyelaka lyolyene. Ashike okulonga okulesha inaku tameka omanga aalongwa inaya pyokoka nawa montseyo yomawi oshowo nkene hagalongithwa pamikalo odhindji. Aalongwa nayatsuwe omukumo yaleshe nokunongonona omahokololo goshili naangono kaage shi goshili noya longithe oointanete niilongitho yilwe yopautekenika, mbyono yili momidhingoloko dhawo. Oshasimana noonkondo omulongi agandje oshiholelwa
6
oshiwanawa shomikalo dhokulesha nokukuna ohole onene yokulesha maalongwa. Ompito yootundi dhokulesha dhono dha tulwapo komusindalandu nadhiilongithwe mokupendula ohokwe yokulesha, nadhii tse aaleshi omukumo gwokwiimonena enyanyu mokulesha.
Okunyola
Esiku kehe aalongwa naya nyole iinyolwa yina elalakano noneityo lya yela, opo ya likole owino wenyolwakaha ewanawa, ondjigilile yokunyola ombwanawa, elandulathanitho lyiitya lili mondjila, uunongo wokutota nosho wo okwiilongekedhila shono tashi keya tsakaneka momimvo ye dhi taalela mowino wokunyola. Aalongwa oyapumbwa yatseye okutalulula nokwoopaleka shono yanyola, opo ye ete po iinyolwa yongushu. Edheulo lyeke ewanawa nali dhengele moontundi dhokunyola, osho wo oowino nuunkulungu wokunyola nawu lalakanenwe miilongwa ayihe ya uthwa komusindalandu.
Omutungilo, oompango dhelaka nelongitho lyalyo
Omakankameno nomulandumpango gwelaka lyOshindonga molupe lwataambiwako, ogi ikwatelela kelongitho lyiileshitho lili mondjila, oompango dhelaka, omaludhi giitya (iilyo yomupopyo), omathimbo, okutungaomatumbulo, uuyambitya nomukalo omwaanawa gwoku tumbula (omutumbulilo), omawindanda, owino wokukonakona omutungilo gwiitya noompangomilandu dhoku yi sipela. Moompito odhindji mokweeta po iinyolwa, aalongwa oyapumbwa ya tungile komakankameno gahololwa metetekelo noyakale yeshi okuga longitha melongitho lyelaka lyesiku kehe. Ashike shasimana unene osho okwiilonga elaka nohokwe, eitulomo nelongelomumwe lyoowino osho wo okukwatakanitha Oshindonga niilongwa yilwe uuna tashi ilongwa.
7 .Omapyokoko gopehulilo lyomumvo
Uuna takutamekwa ondondo yotango yomoongundu dhopetameko (PP), aalongwa ayehe oya tegelelwa ya kale yapyokoka pankalathano, pamauivo, pandunge (patanutho), palutu notaa vulu okwiilonga Oshindonga muule. Muule wiiwike itano yopetameko lyOndondo yotango, aalongwa naya longwe iilongadhalwa tayiya longekidhile elongo lyothaathaa lyomosikola.
Pehulilo lyOndondo 3 moongun, aalongwa, oya tegelelwa ya kale taa ulike nkene ya pyokoka (uupyokoki wawo) minima tayi landula:
Okupulakena nokuyamukula
Aalongwa naya pulakene neitulomo, nomukumo nokukonaakona muule kwaashoka tashipopiwa miinyolwa. Aalongwa naya vule okuyamukula pamikalo dhi ili nodhi ili, opo ya ulike euvoko netaamboko nenyanyu shoka tashi popiwa. Aalongwa naya ulike ohokwe neitulomo yaashoka tashi popiwa, osho wo esimaneko lyomupopi taa longitha elako lyopamainyengo golutu.
Okupopya nokukwatathna
Aalongwa otaa ningi omakwatathano ga yela, geli melandulathono ewanawa taa longitha uuyambiitya wi ili nowi ili, oompango dhelaka, omitungilo dhomatumbulo, omukalo gwokutumbula iitya gu li mondjila nomitonowi dhi ili nodhi ili. Otaya etapo uupopiwa uufupi walongekidhwa, muwo muna iinima yatulwa nawa melandulathano, yatula elalakano lyokupopya naapulakeni momadhiladhilo gawo.
Aalongwa otayakutha ombinga moonkundathana dhomagwedhelathanopo gomauyelele, tayatopolelathana omadhiladhilo gawo, taya pula omapulo gapamba oshikundathanwa notaya kutha ombinga moonkundathana neitulomo. Aalongwa otaya ulike wo owino wapumbiwa
7
welongelokumwe netaambathanoko, sho taa ipe omalufo mokupopya notaa simaneke omadhiladhilo niiyetwapo yayakwawo.
Okulesha nokunongonona (Reading and Viewing)
Aalongwa otaa lesha omahookololo gi ili nogi ili, gaashi goshili nenge gomauyelele gomiinyolwa yilwe yi inyanyudhe, yi ihumithe komeho nokwiimonena omauyelele, tashi zi kohokwe yawo yene notaye shi ningi paumwene nopahalo lyawo yene. Otaya tothamo iitopolwa yomatumbulo nomatumbulo galongithwa moshinyolwa, ngono taga gandja eityo, ohokwe nomaiuvo. Otaya tothamo aanyandi niilonga yawo nokuholola omadhiladhilo gawo kombinga kaanyandi nokiiningwanima yomehokololo.
Otaya longitha uunongo womawindanda, owino wokutengeneka, okulongitha okauyelele kenotheloko kombinga yonkalo yontumba nenge ehuku lyoshinima, owino wevongokonono lyiitya, elesho neleshululo nekalekepo lyuukwatya wiitya ngashi yina okukala (okulongithwa paityo lyayo lyolela /lyothaatha).
Otaya lesha mondjila, taa lesha neendelelelo/nomuthenu, taa ulike ontseyo yuuyambiitya tayi kwatha mokugandja euvoko, taa lesha muule nokutumbula nawa iitya nomuthindo, ethamuno lyiitya mondjila osho wo onkatumuthika nuutunya (volume) womondjila.
Otaa longitha okwiipula omapulo yo yene, okwiipukulula, okufudha po nokulongitha omukalo gweleshululo tagu gandja enwethomo mokuuva ko.
Otaya hokolulula omahokololo melanduthano, otaya totha mo omanenedhiladhilo miinyola nomomahokololo. Otaa langeke (landulithathana) omauyelele gomomupopyo, taa tula iiningwanima melandulathano, taa ningi omtengeneko pamuthika gopombanda, ee taa gandja omatokolodhiladhilo gawo gopehulilo kombinga yiinyolwa.
Otaa tala iilongitho yi ili noyi ili hayi monika nomeho yomaludhi ngaashi: omambo, omambo gomafano, iifokundaneki, iifomambo, omafano ga thanekwa komake nenge komashina, iimpungu, uukaalita uuDVD, ootelevisi, ookino noointernete (mpono tayi vulu ku monika), nelalakano lyokumona euvoko nontseyo yevongokonono lyiinima.
Okunyola
Aalongwa naa nduluke oondanda noonomola dhili mondjila mokulongitha uule, uunene noomwaka dhopokati dhi thike pamwe, taa ulike enyantuko, ondjungu, omukalo gwokukuutumba gwomondjila ngele taku nyolwa osho wo okukwata nawa opena.
Otaa nyola omuhukilila gwuutotwanyolwa wa opalela aapulakeni/aaleshi nelalakano lyawo, taa longitha oowino nuunongo mbono ya adhika ye na nale mokuhinga ehuku lyawo, mono aanyandi niiningwanima ya ulikwa nawa okuza petameko sigo opehulilo. Otaa nyola uuhokololo wothaathaa, wo opalela aaleshi/aapulakeni mokulandula omikalo adhihe dha pumbiwa mokunyola, nosho wo esipelo li li mondjila.
Omutungilo gwelaka, oompango dhelaka nelongitho lyalyo
Aalongwa otaa longitha oonenendanda ,iitsa, iipulitho, niiyigidhitho mondjila. Otaa longitha iipingeninkwanu mokuulika epingenenwopo lyuunyolo, iinkwanu mokuyoolola iinima yi ili noyi il, yi li momusholondondo. Taya luku, taa totha mo notaa longitha iityadhina, iityadhinalela, iityadhina iikwakuyalulwa niityadhina iikwaakuyalulwa/iikwahakuyalulwa, iikwangundutyadhina (enduwa, ehunga, iityalonga, iityahololihala niityalupe.
8
Taa longitha enathangwananenathimbo, enanenategwathimbo,enathangwapitithimbo netegwathimbo mondjila. Ota a longitha omatseyithotumbulo,omapulotumbulo nomaigidhotumbulo. Otaa tungu iihampi yomatumbulo nokulongitha iikwatakanithitya, uuyambiitya wu na ekwatathano nowa opalela oshilongwa osho wo omutumbulilo gwiitya gomondjila.Otaa longitha uunongo womawindanda, oowino dhokwiilonga iitya, oompango nomikalo dhokusipela. .
8. Uuwindji woshikalimo nelandulathano lyasho mOndondo ya tetekela Oprima,
nomOndondo 1 sigo Ondondo 3
Opo pu hololwe oowino, uunongo nomagano okuza mooprima dhopevi otapu adhika omapambathano okuza moPre-Primary/ mongundu tayi tetekele Oprima, sigo ondondo 3. Nonando ongawo, shono shi na ku longwa mo Pre-Primary kash Ii mo momusindalongo nguka, ihe otashi adhika owala momusindalongo nguka, ihe otashi adhika owala momusindslongo gwOndondo tayi tetekele Oprima gwogwene.
ELONGITHO LYOOMPANGO DHOKUSIPELA
Moshindonga katu na iiholelwa tayi tsu kumwe niiholelwa yomelaka lyOshiingilisa. Oshitya shomOshindonga ohashi leshwa ngaashi oondanda dha nyolwa. Aanona otaa longwa owala eyooloko pokati kuuitumbuli uule nuuitumbuli uufupi, opo ya leshe iitya mondjila .Onkwambali noonkwandatundanda nadho ohadhi leshwa ngaashi dhi wetike miitya.
9
9. Oshikalimo sheilongo
Miiwike itano yopetameko lyoshikako shotango aalongwa yomondondo 1, otaa kala melongekidho, omanga inaaya pewa elongo lyothaathaa. Tala moondokumende. “A School Readiness/ Preparatory Programme (5 weeks) Published by NIED in 2
OKUPULAKENA NOKUYAMUKULA
OWINO/OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Epulakeno neitulomo noku ukila ko
Okupulakena iitya yi shiwike yi li lwopo 2000
Okupulakena iitya yi shiwike yi li lwopo 3000
Okupulakena iitya yi shiwike yi li lwopo 4000
Oshilalakanenwa Aalongwa naa pulakene neitulomo neyamukulo lyu ukila ko
Omapyokoko: Aalongwa naa kale taa vuleu:
Omapyokoko: Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko: Aalongwa naa kale taa vulu:
Okupulakena nohokwe omahokololo gopandondo dhawo, iitangumunwa , omaimbilo , noya yamukule nohokwe , esimaneko noku thamuna mo omaiuvo gawo kombinga yaanyandi noyiiningwanima
- naa kundathane nokuyamukula komahokololo , kokutangumuna nokomaimbilo
Okupulakena nohokwe omahokolo gopandondo dhawo , iitangumunwa omaimbilo molwohokwe noya yamukule nesimaneko nokuthamuna mo omaiuvo gawo kombinga yaaanyandi noyiiningwanima
- ya kundathane noku yamukula omapulo kuuhokololo, kiitangumunwa nokomaimbilo
Okupulakena nohokwe omahokolo gopandondo dhawo , iitangumunwa, omaimbilo, oongano, omakenyuwa noya yamukule nokuthamuna mo omaiuvo gawo kombinga yaaanyandi noyiiningwanima
- nenge omakupikwatumbulo ya kundathane kiinyolwa , ya yamukule omapulo noku gandja omauyelele nomanathangwatumbulo
- ya pulakene oradio noya tale oTV mpono tashi vulika
Naa hokololulule omahokololo gopamuthika gwondondo , ya landula, enenedhiladhilo lyehokololo pakana , pamafano nenge okuninga omainyengo melandulathano lyomondjila
Naa hokololulule omahokololo nokuyelitha ya landula enenedhiladhilo lyehokololo pakana , pamafano, pamainyengo melandulathano
Naa hokololulule omahokololo nokuyelitha ya landula enenedhiladhilo lyehokololo pakana, pamafano nopamainyengo melandulathano
10
OWINO/OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Epulakeno neitulomo noku ukila ko
Naa pulakene nokuyamukula komalombwelo gopakana, komatumwalaka, omatseyitho nomauyelele
Naa pulakene nokuyamukula komalombwelo gopakana, komatumwalaka, omatseyitho nomauyelele
Naa pulakene nokuyamukula komalombwelo gopakana, komatumwalaka, omatseyitho nomauyelele melandulathano
Okweendulula omatumbulo ganathangwa 2, giitya 4 sigo 5 mondjila. Hol. Ondi hole okadhanitho kandje. Ye oku hole olwaala oluzizi.
Okweendulula omatumbulo ganathangwa 3 ga landulathana nenge ekupikwatumbulo limwe mondjila Hol. Ondi na okambishi edhina lyako olyo Kalenga. Ohaka li oombuku. Ondi na okambishi kedhina Kalenga haka li oombuku
Okweendulula omatumbulo ganathangwa 4 nenge ekupikwatumbulo limwe nenathangwatumbulo limwe mondjila Hol. Otwa lokwa sho tatu yi keumbo. Oohema dhandje odha tuta. Onda li nda sa uutalala. Ondi iyogo omeya omapyu. Nenge: Ondi iyogo nomeya omapyu, oshoka ondali nda sa uutalala. Onda uvu nawa.
Okupulakena nokuyamukula pakuthaneka , pamainyengo nopakunyanda
Okupulakena nokuyamukula pakuthaneka , pamainyengo nopakunyanda
Okupulakena nokuyamukula pakuthaneka , pamainyengo nopakunyanda
Okuulika omukalo omwaanawa Gwokupulakena okupulakena omupopi nesimaneko pwaahe na omapiyaganeko, ye mu tala nawa. Okuutaamba ko omadhiladhilo gayakwawo nokuyamukula pamukalo Taa longele kumwe mokukundathana , miinyandwa ,
Okuulika omukalo omwaanawa Gwokupulakena okupulakena omupopi nesimaneko pwaahena na omapiyaganeko, ye mu tala nawa. Okuutaamba ko omadhiladhilo gayakwawo nokuyamukula pamukalo Taa longele kumwe mokukundathana, miinyandwa,
Okuulika omukalo omwaanawa gwokupulakena okupulakena omupopi nesimaneko, okuulika omainyengo golutu mokuholola omaiuvo nekwatathano pokati kawo naye moku mu tala. Okutaamba ko omadhiladhilo gayakwawo nokuyamukula pamukalo gwesimaneko, sho taa paathana omalufo mokupopya.
11
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Epulakeno neitulomo noku ukila ko
momaholela , momainyengo , mokwiimba nokupopya , taa longitha ooowino dhi ili nodhi ili ngaashi okupaathana omalufo gokupopya
Momaholela, momainyengo, mokwiimba nokupopya, taa longitha ooowino dhi ili nodhi ili ngaashi okupaathana omalufo gokupopya, okupula omapulo ya mone uuyelele, okuyalula uuthemba nowino yayakwawo.
Okuzimina nenge okutinda pamukalo gwesimaneko noku gandja omathaneko nomagwedhelepo.
Okupula omapulo ya mone uuyelele, okuyalula uuthemba nowino yayakwawo Okuzimina nenge okutinda pamukalo gwesimaneko, okugandja omathaneko, omagwedhelopo nomayelethaneko.
OKUPOPYA NOKUKUNDATHANA
Omuthenu , einekelo mwene, okwiitungila sha momadhiladhilo noonkundathana
Oshilalakanenwa Aalongwa naa popye nemanguluko noneiinekelomwene mokutunga sha nomadhiladhilo.
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okukundathana memanguluko, meiinekelomwene, okuthamuna mo omadhiladhilo gomathaneko gawo naashono ya tsakaneka moonkalamwenyo.
Okukundathana memanguluko, meiinekelomwene, okuthamuna mo omadhiladhilo gomathaneko gawo naashono ya tsakaneka moonkalamwenyo.
Okukundathana memanguluko, meiinekelomwene, okuthamuna mo omadhiladhilo gomathaneko gawo naashono ya tsakaneka moonkalamwenyo.
Mokulongitha iitya tayi gandja omauyelele ge na sha nedhewulo lyoontumba dhelaka pamuthika gwondondo. Hol. Okuza kolumoho to uka kolulyo, okuza pombanda wu uka
Mokulongitha iitya tayi gandja omauyelele ge na sha nedheulo lyoontumba dhelaka pamuthika gwondondo. Hol. Okuza kolumoho to uka kolulyo , okuza pombanda wu uka
Mokulongitha iitya tayi gandja omauyelele gena sha nedhewulo lyoontumba dhelaka pamuthika gwondondo. Hol. Okuza kolumoho to uka kolulyo, okuza pombanda wu uka pevi
12
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
pevi mokwiinyenga.
Okulongitha oowino dhelaka lyopamainyengo (okupopya nomeho, omainyengo golutu) , ya kundathane pamukalo , ya taambe ko omayooloko gopamithigululwakalo dhawo.
pevi mokwiinyenga, Okulongitha oowino dhelaka lyopamainyengo(non-verbal) (okupopya nomeho , omainyengo golutu) , ya kundathane pamukalo, ya taambe ko omayooloko gopamuthigululwakalo dhawo
mokwiinyenga , Ookulongitha oowino dhelaka lyopamainyengo( non-vebal) (okupopya nomeho , omainyengo golutu) , ya kundathane pamukalo , ya taambe ko omayooloko gopamithigululwakalo dhawo
Okulongitha elaka lyesiku kehe nemanguluko meithamuno nomomutono gwewi. Omwaanawa mokutumbula iitya. Okulongitha uunongo welaka pamuthika gwondondo , elaka netumbulo lyiitya li li mondjila, longithe uuyambiitya noku eta po iitya iipe uuna taa popi.
Okulongitha elaka lyesiku kehe nemanguluko meithamuno nomomutono gwewi omwaanawa mokutumbula iitya. Okulongitha uunongo welaka pamuthika gwondondo, elaka netumbulo lyiitya li li mondjila, ya longithe uuyambiitya noku eta po iitya iipe uuna taa popi noku fatulula omaityo gayo golela.
Okulongitha elaka lyesiku kehe nemanguluko meithamuno nomomutono gwewi omwaanawa mokutumbula iitya. Okulongitha uunongo welaka pamuthika gwondondo, elaka netumbulo lyiitya li li mondjila, ya longithe uuyambiitya noku eta po iitya iipe uuna taa popi noku fatulula omaityo gayo golela.
13
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okufudha po pehulilo lyetumbulo ngele taa popi.
Okufudha po pehulilo lyetumbulo mokupopya. Okuyelula ewi mokupula. Okufudha po uuna to tumbula iinima ya landulathana.
Okuyelula ewi mokupula Okufudha po uuna taku Tumbulwa iinima ya landulathana. Okushendja ewi uuna to igidha nenge to holola eiuvo.
Iilonga yelaka Okuholola esimaneko mokupopitha, mokupula epitikilo, mokupandula, mokugandja ombili nomokwiitseyitha.
Okuholola esimaneko mokupopitha, mokupula epitikilo, mokupandula, mokugandja ombili nomokwiitseyitha.
Okuholola esimaneko mokupopitha, mokupula epitikilo, mopandula , mokugandja ombili nomokwiitseyitha.
Oshilalakanenwa Aalongwa naa longithe elaka lyomondjila momalalakano gakwalukehe
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuhokolola omahokololo mokulongihta uutumbulo wanathangwa / uupu nomutungilo gwelaka gwomondjila. uutumbulo nawu kale mepitathimbo
Okuhokolola uuhokololo wa longekidhwa naambu inaawu longekidhwa taa longitha omanathangwatumbulo nenge omakupikwatumbulo nomutungilo gwelaka gu li mondjila mepitathimbo
Okuhokolola uuhokololo wa longekidhwa naambu inaawu longekidhwa, taa longitha omanathangwatumbulo nenge omakupikwatumbulo nomutungilo gwelaka gu li mondjila mepitathimbo
Okutumbula iitangumunwa, okwiimba, omaimbilo nokudhana omaudhano. Hol, Ndi lya ko , Ehilulula kombinga yaa nyenge
Okutumbula iitangumunwa , uutewo nomaitango , okwiimba omaimbilo nokudhana omaudhano
Okutumbula iitangumunwa, oongano, iitetewa, uutewo, okwiimba omaimbilo nokuninga oompata. Ookundathana dhayaali nokudhana omaudhano
14
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okudhimbulukawa iiningwanima yomonkalamwenyo Okulongitha epitathimbo Okufatulula oshinima noshilanduli shasho, Hol, Onda li unene e tandi ehama mela.
Okudhimbulukwa iingwanima yomonkalamwenyo noonkundathana dhiinima ya kwalukehe Okulongitha epitathimbo
Okudhimbulukwa iinima yomonkalamwenyo noonkundana dhiinima yakwalukehe nokuholola omaiyuvo nomadhiladhilo kombinga yayo okulongitha epitathimbo Okuholola omiuvo nomadhiladhilo gawo
Okufatulula osheeti noshilanduli, Hol. Ombwa oya tuula po olukaku lwandje, onkene ndi na okulanda epando epe.
Okulongitha enathangwpitithimbo Okufatulula osheeti noshilanduli Hol. Inatu lokwa nawa, onkee eteyo itali ka kala ewanawa.
Okufatulula oshinima , oshinamwenyo nenge oshiningwanima Okuulika nokuhokolola oonkundathana dhesiku Okulongitha enanenathimbo Hol. Ndjino osizi / onkili yandje. Edhina lyayo oTomas. Ohayi li omboga. Okufatulula omafaathano nomayooloko. Hol. Olwaala lwefo ndika olwa faathana nolwaandwiyaka Okulongitha etegwathimbo. Hol. Ongula otandi ka talela po kuku.
Okufatulula oshinima, oshinamwenyo omuntu nenge oshiningwanima. Okuulika nokuhokolola. Oonkundathana shesiku. Okulongitha enanenathimbo. Okufatulula omafaathano nomayooloko. Hol. Omumwamemekadhona oku na omafufu omale ga fa gandje, ihe ge omaluudhe. Okulongitha etegwathimbo. Hol. Tse otatu talele po kuku oshiwike tashi ya. Okulongitha epitathimbo. Hol: Ohela onda yile kaandjawo yaMaria.
Okufatulula oshinamwenyo, omuntu nenge oshiningwanima. Ookundana dhesiku Okulongitha enanenathimbo Okufatulula omafaathano nomayooloko Hol. Ongalagombe , okonyala yi fe oholongo , ashike onene kashona yo oyi na ooniga inaadhi fa dhoholongo Okulongitha etegwathimbo. Hol. Otatu ka talela po kuku oshiwike tashi ya. Okulongitha epitathimbo. Hol: Ohela onda yile kaandjawo yaMaria.
15
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
- Okulongitha epitathimbo Hol: Onda mono ohi onene - Okulongitha etegwathimbo
Hol. Otandi ka gwanitha oomimvo 7 ongula
- Okulongitha etegwathimbo. Hol: Otandi ka ya methigathano
ongula
- Okulongitha etegwathimbo. Hol: Otatu yi kofaalama ongula
Okufatulula nokuhokolola nkene iinima hayi longo
Okulongitha enanenathimbo. Hol. Okohauto kandje otaka inyenge ngele ndeka undula. Oke na uugulu tawu dhingoloka
Okufatulula nokuhokolola nkene iinima hayi longoOkulongitha enanenathimbo Hol. Ombasikela otayi ende ngele wa undula ompadhi, omagulu, e taga dhigoloka.
Okuyelitha pakuhokolola nkene omulandu gwontumba hagu longithwa.
Okulongitha enathangwananenathimbo. Hol. Onda hala ndi ku ulukile nkene to dhana okaudhano.
Okufatulula nkene iinima hayi longo nenge wu gandje omapukululo nomafatululo
Okulongitha enanenathimbo Hol, nguka ogwo omukalo nkene okatenda koombuku taka longo. Nguka ogwo omukalo hagu fala ndje kegumbo
Okuyelitha pakuhokolola nkene omulandu gwontumba hagu longithwa.
Okulongitha enanenathimbo. Hol: Omuthima otagu yuuka, ngele gwa hupwa.
Okupula omapulo ya mone uuyelele Okulongitha enanenathimbo mokupula. (Iityapulo) Olye , oshike , uunake nomolwashike
Okupula omapulo ya mone uuyelele
Okulongitha enanenathimbo mokupula. (Iityapulo) Olye , oshike , uunake nomolwashike
Okulongitha omapulapulo maantu. Okulongitha enanenathimbo. Hol: Pula aantu megumbo nkene iikulya hayi pungulwa.
16
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okuyamukula omapulo nokulongitha omuntungilo gwelaka gu li mondjila.
Okuninga omapulo taga yamukulithwa Eeno/Aawe
Okuyamukula metindo nenge mezimino Hol, owu hala uuleke? Eeno/Aawe onda/ inandi hala
Okuyamukula omapulo mokulongitha uutumbulo wanathangwa nenge omakupikwatumbulo momutungilo gwelaka gu li mondjila
Okuninga omapulo taga yamukulithwa Eeno/ Aawe Hol: Eeno, otandi yi kegumbo. / Aawe itandi yi kegumbo.
Okuyamukula mezimino nenge metindo menanenathimbo. Hol: Otandi yi kegumbo / itandi yi kegumbo. Onda / inandi ya kegumbo
Okuyamukula omapulo mokulongitha uutumbulo wanathangwa nenge omakupikwatumbulo momutungilo gwelaka guli mondjila menanenathimbo nomepitathimbo.
Okuninga omapulo taga yamukulithwa, Eeno/ Aawe Hol: Oto li? / Owa lya? Eeno otandi li. Eeno onda lya. Aawe itandi li. Aawe inandi lya.
Okuyamukula mezimino nenge metindo menanenathimbo. Hol Otandi yi kegumbo / itandi yi kegumbo. Onda / inandi ya kegumbo
Okugandja omatompelo
Okulongitha enanenathimbo nekoleko. Hol Onda hokwa kuume kandje ohatu dhana naye.
Okugandja omatompelo
Okulongitha enanenathimbo nekoleko Hol, Ondi hole omayi oshoka oge na uukolele. Otandi dhiladhila otu na oku ngungunina omeya oshoka oondama dhetu otadhi hala okupwa/ okupwina.
17
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Oku gandja elombwelo. Ka dhaneni pondje. Etha ndje ndi ikalele. Opalekeni ongulu yosikola manga iinamu ya komagumbo.
Okuunganeka / okulongekidha nokugandja uuyelele
Oshilalakanenwa Aalongwa naa longekidhe nokweeta po omauyelele
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu
Omapyokolo Aalongwa naa kale taa vulu
Okulongekidha nokugandja oonkundana dhesiku Okuulika kutya olye, oshike, uunake nopeni. Hol. Tse natate otwa yile kofaalama oshiwike sha pit,i e tatu etelele ko oshako yepungu. (Olye?) -tse natate (Openi?) -kofaalama (Uunake?) –oshiwike sha piti (Oshike?) – oshako yepungu
Okulongekidha nokweeta po shipopiwa shanathangwa.
Okuulika kutya olye, oshike, uunake, openi nomolwashike?,efalomo , olutu nehulitho.
Okulongitha iipalanyolo ya hogololwa
Okugandja okapopiwa ka longekidhwa.
Okuulika kutya olye, oshike, uunake, openi nomolwashike?
Efalomo , olutu nehulitho iikwathithilongo yi wetike, oowino dhopetameko, okuhila aapulakeni Hol: ekwatathano lyomeho pokati komupopi naapulakeni
OKULESHA NOKUKONENENA
Owino dhokuuva ko iinima
Oshilalakanenwa Aalongwa naa ulike owino wokuuva ko iinima
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu
Okuulika euvoko lyiinima Eyoololo mokutala
Eyoololo mokulandulithathana iinima
Okuulika euvoko lyiinima
Eyooloko mokutala
Eyoololo mokulandulithathana iinima
Okuulika euvoko lyiinima Eyooloko mokutala
Eyoololo mokulandulithathana iinima
18
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okuholola omayooloko gomaukwatya
Okweeta po efaathano/ efaathanitho
Okudhimbulukwa sha ye shi mwene
Okundjandjukununa nokukitununa iinima
Okuholola euvoko lyawo pakupulakena
Okuholola eyoololo pakupulakena Okulandulithathana iinima mokupulakena. Okudhimbulukwa sho ya pulakenene
Okupulakena sigo opehulilo
Ekwatathano pakumona nopakupulakena
Okuholola omayooloko gomaukwatya
Okweeta po efaathano/
efaathanitho
Okudhimbulukwa sha ye shi mwene
Okundjandjukununa nokukitununa iinima
Okuholola euvoko lyawo pakupulakena
Okuholola eyoololo pakupulakena
Okulandulithathana iinima mokupulakena
Okudhimbulukwa sho ya pulakenene
Okupulakena sigo opehuliol
Ekwatathano pakumona nopakupulakena
Okuholola omayooloko gomaukwatya
Okweeta po efaathano/ efaathanitho
Okudhimbulukwa sha ye shi mwene
Okundjandjukununa nokukitununa iinima
Okuholola euvoko lyawo pakupulakena
Okuholola eyoololo pakupulakena Okulandulithathana iinima mokupulakena
Okudhimbulukwa sho ya pulakenene
Okupulakena sigo opehulilo
Ekwatathano pakumona nopakupulakena
Owino welongomawi nethamunomo
Oshilalakanenwa Aalongwa naa kale ye na owino welongomawi neithamuno
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuyalula uuwindji wiitya momatumbulo
Okuthiga po nenge okupingenitha po iitya yimwe momatumbulo. Hol Otandi matukile kegumbo / peha lya “matuka” otapu vulu pu tulwe sha shi ili ngashi “galukile” nenge shilwe
Okupingenitha po oshityadhina nokushendja elandulathano lyiitya metumbulo opo eityo li lunduluke. Hol, Omukiintu a geya okwa tidha okambwa Okambwa ka geya oka tidha Omukulukadhi.
Okutamununa etumbulo nokukugwedha mo uuntokotumbulo nenge uuyelele wulwe. Hol: Ye oha lala mombete. Ye oha lala mombete onene megumbo lyandje
19
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okuhakela mokuyalula uuntoko miitya Okukonga mo nokuyalula uuntoko miitya iipu ( yanathangwa)
Konga nokuyalula uuntoko miitya yuuntoko wu vulithe pukamwe (owindji)
Okumona mo iitangumunitya yi li miitangumunwa nenge momaimbilo
Okukutha mo nokulundulula uuntoko miitya, pu holoke oshitya oshipe shi na eityo nenge kaashi na eityo lyasha.
Hol: “nama” peha lya “ma “ tula
po “ na “ nenge “mi”
Okumona mo iitangumunitya yi li miitangumunwa nenge momaimbilo
Okukutha mo nenge okupingena po uuntoko miitya Pu holoke oshitya oshipe shina eityo nenge kaashi na eityo ngaashi mondondo 2 Hol. “kana” peha lya “ na” tula po “ma” nenge “ mi “
Okukonga mo nokupingena po iitangumunitya miitangumunwa nomomaimbilo
Okumona uuitumbuli nuufupi miitya
Okumona uuitumbuli uule miitya
Okuyoolola pokati kuutumbuli uule nuufupi miitya
Okuyoolola pokati kuuitumbuli uule nuufupi miitya yuuntoko owindji
Okumona nokulundulula oondanda dhopetameko miitya pu holoke iitya yilwe iipe. Hol”ongela” peha lya o tula po e
Okumona nokulundulula oondanda dhopetameko nopehulilo lyiitya pu holoke i Okumona nenge oku eta po eendululo lyomawi ga faathana pomatameko giiya.
Okumona nokulundulula oondanda petameko , pokati nopehulilo lyiit Okumona nenge oku eta po eendululo lyomawi ga faathana pomatameko giiya.
20
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okumona nenge oku eta po eendululo lyomawi ga faathana pomatameko giitya. Hol: Sosa, Sesilia, sisila
Okumona nenge okweeta po eendululo lyomawi ga faathana pomatameko giitya. Hol: Helena, hohela, hoha
Okumona nenge oku eta po eendululo lyomawi ga faathana pomatameko giitya momatumbulo
Okutopola nokukutulakumwe uuntoko woonkwambalindanda Hol: thitha : thi- tha Nyola : nyo- la
Okutopola nokukutulakumwe uuntoko woonkwambalindanda
Okutopola nokutulakumwe uuntoko woonkwandatundanda Hol: mbwata : mbwa -ta
Oshilalakanenwa Aalongwa naa ulike euvoko lyelongekidho lyiinyolwa yopetameko
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulandula iitya okuza kolumoho wu uka kolulyo
Okudheula oontumba dhomeho
Okukoneka kutya iinyolwa oyi na eityo noyi li peha lyaashono sha popiwa.
Iitya oya yoololwa kumwe komahala pokati kayo.
Okulesha to zi kolumoho wu uka kolulyo , okuza pombanda wu uka pevi , okuyanuna epandja nepandja
Okudhewula oontumba dhomeho
Okukoneka kutya iinyolwa otayi gandja eityo , oyi lile po shono tashi popiwa niitya nomatumbulo oya yoololwa kumwe komahala pokati kayo
Okulesha to zi kolumoho wu uka kolulyo , okuza pombanda wu uka pevi , okuyanuna epandja nepandja
Okudhewula oontumba dhomeho
Okukoneka kutya iinyolwa otayi gandja eityo, oyi lile po shono tashi popiwa niitya nomatumbulo oya yoololwa kumwe komahala pokati kayo.
21
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Ya dhimbulule omadhina gawo niitya yaha noku mona iitya mbyo yi lile po omandhindhiliko momidhingoloko dhawo, Hol STOP.
Ya tseye kutya etumbulo ohali tamekwa nondanda onene e tali hulithwa noshitsa.
Naa ndhimbulule uumbo kiipalanyolo.
Okutotha mo edhina lyembo
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo.Hol. embo li kwatwe lya ukilila
Okudhimbulula epeko lyokombanda nolyo kohi
Okukoneka iileshitho mokunyola
Okutotha mo edhina lyembo, omunyoli gwalyo nenge omutoloki.
Okukoneka iileshitho mokunyola edhina lyembo, omunyoli gwalyo nenge omutoloki
Okulongitha iiholelwa ngaashi oshipalanyolo oshikalimo, oshikongitho, uupalanyolo uushona, edhina lyembo, Iipalanyolo, omafatululo, omunyoli nomufatululi.
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo. Hol. embo li kwatwe lya ukilila
Okudhimbulula epeko lyokombanda nolyokohi
Okuyanuna omapandja noshimpwiyu
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo. Hol. embo li kwatwe lya ukilila
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo. Hol. embo li kwatwe lya ukilila
Okudhimbulula epeko lyokombanda nolyokohi.
Okuyanuna omapandja noshimpwiyu.
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo. Hol. embo li kwatwe lya ukilila
Okuulika omukalo omwaanawa gwokukwata embo.Hol. Embo li kwatwe lya ukilila
Okudhimbulula epeko lyokombanda nolyo kohi
Okuyanuna omapandja noshimpwiyu
22
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Omawindanda Oshilalakanenwa Aalongwa naa ulike uunongo womawi goondanda mokulesha iitya ya ha
Omawi guuwitumbuli uule nuufupi uugwedhwa nomawi gawo
Okulesha iitya yoondanda ndatu mu na uuitumbuli uuhupi
Okulesha iitya yopamuthika gwondondo, ya tameka noonkwambali. Oshiholelwa: ngame , tse, ngoye, nguka
Okulesha mondjila iitya iipu yi igililwa yopamuthika gwondondo, hol. eho, ohi, ona, one, eke, eka, nsh
Okudhimbulula oondanda nomawi gadho melandulathano lyoalfabeta
Omawi guuwitumbuli uule nuufupi uugwedhwa nomawi gawo
Okulesha iitya yoondanda ndatu mu na uuitumbuli uuhupi
Okulesha iitya yopamuthika gwondondo, ya tameka noonkwambali. Oshiholelwa: ngame, tse, ngoye, nguka
Okulesha mondjila iitya iipu yi igililwa yopamuthika gwondondo, hol. nane, nena, mena, mona, kuna, tuna, pula
Okudhimbulula oondanda nomawi gadho melandulathano lyoalfabeta
Omawi guuwitumbuli uule nuufupiuugwedhwa nomawi gawo
Okulesha iitya yoondanda ndatu mu na uuitumbuli uuhupi
Okulesha iitya yopamuthika gwondondo, ya tameka noonkwambali. Oshiholelwa: ngame, tse, ngoye , nguka,nguka
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mu na oonkwambali, hol mboka, ngoka, shoka
Okulesha mondjila iitya yi na oonkwambali komahulilo, hol. longa, ponga
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mu na oonkwambali petameko hol: dhepa, shiga
Okulesha mondjila iitya yi na oonkwambali kehulilo hol: hinga, tunga
Okulesha iitya mondjila yi li pamuthika gwoondondo dhawo yi na oonkwandatu hol: ompya, ombwa
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mu na oonkwambali petameko, hol. shonga, ngula
Okulesha mondjila iitya yin a ooknambali kehulilo, hol. ninga, ponga
Okulesha mondjila iitya yi li pamuthika gwawo yi na oonkwandatu hol: ontsa,ompwedha
23
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okudhana niitya okutsitha kumwe iitya niitya nenge omafano niitya
Okulongitha iitya nomatumbulo, pakwatho lyuukalata , omaimbilo iitangumunwa nomakalata omanene
Okudhana uudhano niitya ya gandjwa
Okudhana niitya ya gandjwa
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mono mu na uuitumbuli uule.Oshiholelwa:. Aalongwa , iinima , oongombe nuunongo
Okudhimbulukwa omusholondondo guuyambiityaimbulu
Okulesha mondjila iitya yin a uuitumbuli wa tegama ( uuitumbulitegameki) inaawu faathana, hol . eimbilo, euvitho
Taa dhimbulula iitya mbyoka hayi longithwa monkalo yesiku kehe hol: ngame, tse , ota , otatu, otandi nosho tuu
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mono mu na uuitumbuli uule.Oshiholelwa:. Aalongwa , iinima , oongombe uunongo
Okudhimbulukwa omusholondondo guuyambiityaimbulu
Okulesha mondjila iitya yi na uuitumbuli wa tegama( uuitumbulitegameki) inaawu faathana, hol . eiyuvo, eihumbato
Taa dhimbulula iitya mbyoka hayi longithwa monkalo yesiku kehe hol: ngame, tse , ota , otatu, otandi nosho tuu
Okulesha mondjila iitya yopamuthika gwondondo mono mu na uuitumbuli uule.Oshiholelwa:. Aalongwa , iinima , oongombe uunongo
Okudhimbulukwa omusholondondo guuyambiityaimbulu
Okulesha iitya yopamuthika gwondondo yi na oonkwane hol: pandjwa, gandjwa
Okulesha mondjila iitya yi na uuitumbuli wa tegama (uuitumbulitegameki) inaawu faathana, hol. aaimbi, aailongi, einekelo
Taa dhimbulula iitya mbyoka hayi longithwa monkalo yesiku kehe, hol. ngame, tse , ota , otatu, otandi nosho tuu
24
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Owino wokulundulula omauyelele giinyolwa nenge gomafano
Oshilalakanenwa Aalongwa naa ulike ontseyo yokulesha nokulundulula shono ye wete noku shi tula mehokololo nenge mefano peha lyiitya inaa yi igililwa
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuninga omahokololo taa kutha momambo gomafano. Oshiholelwa:. Lesha membo lyomafano wu tote ehokololo.
Okutala omafano nokudhimbulukwa sha ye shi tsakaneka monkalamwenyo
Okuninga uuhokololo wopamuthika gwondondo pakwatho lyembo lyomafano taa longitha omadhiladhilo
Okutala omafano nokudhimbulukwa sha ye shi tsakaneka monkalamwenyo.
Okuninga uuhokololo wopamuthika gwondondo pakwatho lyembo lyomafano taa longitha omadhiladhilo
Okutala omafano nokudhimbulukwa sha ye shi tsakaneka monkalamwenyo.
Okulongitha omadhiladhilo nuuyelele mbu ye na po ya tengeneke nokukwatakanitha iitya yaashiwike nefano. Oshiholelwa: Ehokololo otali popi kombinga yonkalo yombepo. (Ehokolololo otali ti tuu sha kombinga yegulu lya yela lyaa na iikogo)?
Okulongitha omadhiladhilo nuuyelele mbu ye na po ya tengeneke nokukwatakanitha iitya nomafano inaayi igililwa. Oshiholelwa:. Ehokololo otali popi iinamwenyo. Oshitya shino osha fa ondjamba. (Ehokololo otali ti ngaa sha omolwoshitya ondjamba nge sha leshwa).
Okulongitha omukalo gwokulesha nokuleshulula.Oshiholelwa: Okuleshulula noku konga mo eityo niitopolwa yoshinyolwa tashi kwathele mokunuka po nokukoneka iitya yimwe iidhigu e to lesha, sigo opehulilo to ningi elundululo lyomadhiladhilo koshikalimo.
Okulongitha omukalo gwokulesha nokuleshulula.Oshiholelwa: Okuleshulula noku konga mo eityo niitopolwa yoshinyolwa tashi kwathele mokunuka po nokukoneka iitya yimwe iidhigu e to lesha sigo opehulilo to ningi elundululo lyomadhiladhilo koshikalimo.
25
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Owino wokuuvako Oshilalakanenwa Aalongwa naa holole ontseyo yokulesha neuvooko pamuthika gwondondo
Pomapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulongitha oowino dhokugandja eityo
Okulongitha uunongo we mwene
Okulongitha iitya yopamaithano / aantu, iipalanyola eendululo nomafano okweeta po omauyeleletengeneko koshinyolwa
Okulongitha oowino dhokukaleka po eityo
Okulongitha uunongo nontseyo ye mwene
okulongitha iitya yopamaithano, iipalanyolo, endululo nomafano okweeta po omauyelelethaneko nokutengeneka iiningwanima koshinyolwa
Okwiipula mwene nokwiipukulula , okuleshulula , okanyolwa wu kaleke po eityo lyako lyomondjila
Okulongitha oowino dhokukaleka po eityo
Okulongitha uunongo nontseyo ye mwene mokulongitha iiyithanithitya, iipalanyolo, eendululo nomafano
okweeta po omauyelelethaneko nokutengeneka iiningwanima koshinyolwa
Okwiipula mwene nokwiipukulula , okuleshulula , okanyolwa wu kaleke po eityo lyako lyomondjila
Euvoko Oshilalakanenwa Aalongwa naa ulike owino weuvoko mokuyamukula omapulo komahokololo golela naangono kaage shi golela niinima yi wetike
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulesha uuhokololo wanathangwa wolela e taye wu hokolola ya ulike euvoko
Okulesha uuhokololo wolela e taye wu hokolola ya ulike euvoko
Okulesha omahokololo, iitangumunwa nuutewo e taye wu hokolola ya ulike euvoko
Okulesha uuhokololo uupu wolela uufupi , e taye wu nyanda ya ulike
Okulesha uuhokololo uupu wolela uufupi , e taye wu
Okulesha uuhokololo uupu wolela uufupi, e taye wu nyanda ya ulike
26
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
euvoko
Okulandulithathanitha omafano nuutumbulo , ya ete po okahokololo
Okuyamukula pakana nenge pakunyola omapulo komahokololo golela naangono kaage shi golela taa longitha iityapulo olye , oshike nuunake
Okuyamukula pakana nopakunyola omapulo gopandondo dhokudhiladhila (HOTS)
nyanda ya ulike euvoko
Okulandulithathanitha omauyelele , omatumbulo nomafano kumwe shi kwathele okweeta po ehokololo
Okuyamukula pakana nenge pakunyola omapulo komahokololo golela naangono kaage shi golela taa longitha iityapulo olye , oshike nuunake
Okumona osheeti noshilanduli mehokololo
Okuyamukula pakana nopakunyola omapulo gopandondo dhokudhiladhila (HOTS).
Okugandja omatompelo kiiningwanima nokaanyandi. Oshiholelwa:, Otandi dhiladhila kutya osha li oshiwanawa sho omukadhona a dhana nokakadhonagona.
euvoko
Okulandulithathanitha omafano nuutumbulo, omafano ga thanekwa, omilandu nosho tuu.
Okuyamukula pakana nenge pakunyola omapulo komahokololo golela nenge kaage shi golela, omauyelele kiinyolwa niinima yilwe yi wetike ngaashi oTV, okino, intenet, mokulongitha iityapulo, olye, oshike na uunake
Okumona osheeti noshilanduli mehokololo (omolwashike sha ningwa).
Okuyamukula pakana nopakunyola omapulo gopandondo dhokudhiladhila (HOTS).
Okugandja omatompelo kaanyandi nokiiningwanima. Oshiholelwa, Kandihole omumat ingoka, oshoka omuluya. Kala wuhole ookuume koye.
Okungonga okanyolwa pakana nopakunyolwa.
OKULESHA MEIMWENENENO NOMUULE
Oshilalakanenwa Aalongwa naa leshe iinyolwa ya yoolokathana meimweneneno nomuule nelalakano lyokuuva ko
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuulika ompumbwe nehalo lyokulesha
Okuulika ompumbwe nehalo lyokulesha paumwene okumona
Okuulika ompumbwe nehalo lyokulesha paumwene nokumona
27
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
- Okuyanuna omambo
- okukundathana komathano
Okulongitha otundi yokulesha ya kokeke ohokwe yokulesha.
Okulesha uunyolwa wii ili nowi ili wopamuthika gwondondo (uuhokololo , uutewo , niinyolwa yawo yawo yene) meimwena nelalakano lyokuuvako
Okumona mo iitangumunitya muutewo
Okulesha omaludhi gi li nogi ili giinyolwa yomauyelele gopamuthika gwondondo niinima yi wetike , ku gandjwe noku etwe po omauyelele ga sheywa
Okulongitha omambo gomafano nomanenembo galwe, ku monike omauyelele.
Okumona uuyelele nokulongitha oografa dhomafano (pictographs) nomanathangwa thanekwafano
Nokwiinyanyudha
Okulongitha ethimbo lyokulesha, ku pendulwe ohokwe mokulesha
Okulesha uunyolwa wi ili nowi ili wopamuthika gwondondo (omahokololo , uutewo niinyolwa yawo yene) mokumwena neendelelo lya pumbiwa nonelalakano lyokuuva ko
Okudhimbulukwa iiholelwa yoovelise dha manguluka nuutewo womathangwa. Oshiholelwa: olupe, eyalalalo, etaandelo lyoshinyolwa eendululo, iitangumunwa, elongitho lyiileshitho.
Okulesha omaludhi gi li nogi ili giinyolwa yomauyelele gopamuthika gwondondo niinima yi wetike , ku gandjwe noku etwe po omauyelele ga sheywa
Okulongitha embwiitya lyomafano lya ningwa komuntu mwene ku monike omauyelele
Okumona iitya membwiitya
nokwi nyanyudha
Okulongitha ethimbo lyokulesha, ku pendulwe ohokwe mokulesha
Okulesha uunyolwa wi ili nowi ili wopamuthika gwondondo (omahokololo , uutewo niinyolwa yawo yene) mokumwena noneendelelo lya pumbiwa nonelalakano lyokuuva ko
Okudhimbulukwa iiholelwa yoovelise dha manguluka nuutewo womathangwa .Hol, olupe, eyalalalo, etaandelo lyoshinyolwa eendululo, iitangumunwa, elongitho lyiileshitho.
Okulesha omauyelele gi li nogi ili giinyolwa yomauyelele gopamuthika gwondondo niinima yi wetike , ku gandjwe noku etwe po omauyelele ga sheywa
Okukonga omafatululo giitya membwiitya mokulongitha iiwilikitya
Okumona omafatululo komafano nokuukaalita , komathanekwafano, iimpungu niinima yilwe yi wetike
28
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okukonga nokufatulula omauyelele okuza momafano, momandhindhiliko ge shiwike, omandhidhiliko gomoondjila nomathanekwafano ganathangwa.
Okulesha iinyolwa ya longekidhwa yopamuthika gwondondo neuvoko, okutumbula iitya mondjila, nomuthenu, eithamuno, uulelalela netongololo lyomalombwelo. Oshiholelwa:
- Fudha po pehulilo lyetumbulo - okulesha uuhokololo inaawu
longekidhwa wopamuthika gwondondo neuvoko ehwepo , mondjila , nomuthenu noneithamuno
Okumona mo omafaathano nomayooloko gaanyandi pokati kawo naantu yalwe moonkalamwenyo dhawo
Okulesha iinyolwa ya longekidhwa muule meuvoko, okutumbula nawa iitya mondjila, nomuthenu, eithamuno, uulelalela netongololo lyomalombwelo .Oshiholelwa:
- Fudha po pehulilo lyetumbulo, kuyelula ewi uuna to lesha epulo
- Okufudha piinkwanu uuna to tumbula iinima ya landulathana
- Okulesha uuhokololo inaawu longekidhwa wopamuthika gwondondo neuvoko ehwepo mondjila , nomuthenu noneithamuno
Okufatulula nkene aanyandi taa dhana onkandangala kiiningwanima ya simana mehokololo / komashongo
Okulesha uuhokololo wa longekidhwa muule neuvoko, okutumbula nawa iitya mondjila nonomuthenu, eithamuno, oonkondo dhewi, enyantuko uulelalela netongololo lyelombwelo. Hol.
- Fudha po pehulilo lyetumbulo. - Okuyelula ewi uuna to lesha epulo. - Okufudha piinkwanu uuna to
tumbula iinima ya landulathana - Okushendja ewi mokwiigidha - Okulesha uuhokololo inaawu
longekidhwa wopamuthika gwondondo neuvoko ehwepo , mondjila , nomuthenu noneithamuno ya simana
Okufatulula nkene aanyandi taa dhana onkandangala kiiningwanima ya simana mehokololo / komashongo
29
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Eyamukulo kuunamambo
Oshilalakanenwa Aalongwa naa yamukule uunamambo pakana nopokunyola
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okukundathana nokuholola omiuvo gawo kombinga yiitangumunwa , omaimbilo nomahokololo
Okukundathana onkalolupe yehokololo
Oku gandja etompelo kutya omolwashike ya hokwa / inaaya hokwa aanyandi yontumba (omunyandi gwontumba ) nenge ehokololo lyolyene , okatewo
Okukundathana onkalolupe yehokololo
Okutotha mo omutungilo gwehokololo, etameko nehulilo
Okugandja etompelo kutya omolwashike ya hokwa / inaaya hokwa aanyandi yontumba (omunyandi gwontumba ) nenge ehokololo lyolyene , okatewo
Okukundathana onkalolupe yehokololo
Okutotha mo omutungilo gwehokololo, etameko nehulilo
Okutotha mo uuntokotumbulo nomatumbulo momahokololo nenge muutewo tawu / taga pendula omaivo ngaashi: ongeyo, euvonayi, enyanyu noluhodhi. Oshiholelwa: Omahodhi oga pononoka koompanda dhe.
OKUNYOLA
EKE (ENYOLWAKAHA)
Oshilalakanenwa Aalongwa naa nyole nomuthenu nonomake taga vulu okuleshwa
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuulika omainyengo Okukwata opena nomukalo omwaanawa gwokukuutu
Okukwata opena nomukalo omwaanawa gwokukuutumba
30
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
gokunyola omawanawa
Ekwatathano pokati koshikaha nomeho, edhanonkandangala lyoshikaha, okukwata opena nomukalo omwaanawa gwokukuutumba (haku nyola neyulu nande) hol:. Ulika edhanonkandangala melongitho lyuukonde (nkene to wu kwata pamukalo) uukombe, oopena (ominwe ndatu dhokukwata opena pamukalo) nokukwata uulongitho uushona.
Okukwata nawa ombapila
Okunyola komusinda
Okukwata nawa ombapila
Okukwata nawa ombapila
Okunyola komusinda
Okuulika owino wokunyola nenyantuko noneendelelo okuza kolumoho wu uka kolulyo okuza pombanda wu uka pevi Oshiholelwa:
- landula oompatolona dhuumusinda molupe lwuutsa.
- Okunyola oondanda iitya omatumbulo noonomola nawa tadhi vulu kuleshwa , dhi na omutholomo gwomondjila , okulongitha uunene wafaathana , oomwaka dhopokati dhithike pamwe
- Okunyola moshifo shoomiilimeta 8.5mm (4 omahala pokati koondanda)
Okuulika owino wokunyola neyantuko noneendelelo okunyola komisinda dha gandjwa. Ho.
- taapa iinyolwa koshipelende nokomakalata
- tapa omatumbulo - Okunyola oondanda iitya
omatumbulo noonomola nawa tadhi vulu kuleshwa , dhi na omutholomo gwomondjila , okulongitha uunene wa faathana , oomwaka dhopokati dhi thike pamwe
- Okunyola moshifo shoommilimenta 8.5mm (oomwaka pokati koondanda 4 )
Okuulika owino wokunyola nenyantuko noneendelelo okunyola komisinda dha gandjwa Oshiholelwa:.
- tapa iinyolwa koshipelende nokomakalata
- tapa omatumbulo - Okunyola oondanda iitya
omatumbulo noonomola nawa tadhi vulu kuleshwa , dhi na omutholomo gwomondjila , okulongitha uunene wa faathana , oomwaka dhopokati dhi thike pamwe
- Okunyola moshifo shoomilimeta 6.5 mm 4omisinda / 25 m)
31
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
OMALUDHI GOKUNYOLA
Omaludhi gokunyola
Oshilalakanenwa Aalongwa naa nyole nomalalakano gi ili nogi ili mokulongitha omaludhi ga yooloka gokunyola
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okuulika eyooloko pokati kokunyola nokuthaneka
Okupingakanitha iinyolwa yawo e taye yi lesha muule
Okuninga omalolelo nomisinda, oofoloma niilongitho yimwe yokunyola Oshiholelwa:. Okunyola okugandja iipalanyolo komafano , komambo nokiinyandwa ya shewa
Okuulika eyooloko pokati kokunyola nokuthaneka
Okupingakanitha iinyolwa yawo, e taye yi lesha muule
Okuulika kutya okunyola okwa yooloka kokuthaneka
Okupingakanitha iinyolwa yawo noku yi lesha muule
Okunyola ondeshela yomatumbulo 2 kehe limwe lina iitya 4-5. Oshiholelwa. Ondihole okadhanitho kandje. Okena ohema ontiligane.
- Taa longitha ontseyo yelaka yopandondo , iileshitho yopetameko , okusipela elongithomawi nuuyambiitya mokunyola
Okunyola ondeshela yuutumbulo 3 wanathangwa nenge omakupikwatumbulo 2. Oshiholelwa: Ondina okambishi kandje Kalenga. Okena omayego ga honga. Ohaka li oombuku, nenge Ondina okambishi kandje haka li oombuku. Okena omayego ga honga, ihe ihaka lumata ndje.
Okunyola ondeshela yuunathangwatumbulo 4 nenge omakupikwatumbulo 2nenge ge vule po. Oshiholelwa:. Onda lokwa mondjila yokuya kegumbo. Oonguwo dhandje odha tuta. Onda kwatwa kuutalala. Ondi iyogo omeya omapyu nenge mondjila yokuya kegumbo omvula oya loko noohema dhandje odha tuta. Onda kwatwa kuutalala, onkene ondi
32
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Taa longitha ontseyo yelaka pandondo , iileshitho , esipelo , elongomawi nuuyambiitya mokunyola
Iyogo nomeya omapyu. Ondaka kuutumba pomulilo, e tandi lesha embo.
Taa longitha ontseyo yelaka yopandondo iileshitho, esipelo, elongomawi nuuyambitya mokunyola
Okunyola uuhokololo wawo yene uufupi mepitathimbo nomatumbulo ga 5
Okunyola uuhokololo wawo yene mepitathimbo wu na oshipalanyolo , etameko nehulitho taa longitha omatumbulo ganathangwa ga5 sigo 6 nomakupikwatumbulo
Okunyola uutotwahokololo wawo yene mepitathimbo wu na oshipalanyolo , omudhingoloko / ethimbo , aanyandi netameko , olutu nehulitho , mokulongitha omatumbulo ganathangwa 6 nomakupikwatumbulo
Okunyola uutewo wanathangwa, Hol: Otandi li omboloto.
- Otandi li emengo. - Otandi li oonyandi - Omvula oya tutika. - Ondi hole omvula - Omvula otayi loko
Okudhimbulukwa nokunyola shoka ya tsakaneka monkalamwenyo, mepitathimbo nokulongitha iityapulo : olye , oshike, uunake , openi, nomatompelo , ge na etameko nehulitho.Oshiholelwa:. Onda (ngame lye ) dhana etanga (shike?) pokapale(peni?)
Okunyola uutewo wanathangwa muwo mwa longithwa eendululo (alliteration)
hol: Nyola okatewo taka holola olupetaandelo ngaashi :
Omeya, omeya Apehe ope na omeya
Okudhimbulukwa nokunyola shoka ya tsakaneke monkalamwenyo, mepitathimbo nokulongitha iityapulo, olye, oshike, openi nuunake, ge na etameko nehulitho Oshiholelwa:. Oshiwike sha piti omvula(uunake?) Oya lokele nokuloka... Okwa li eyelu momukunda gwetu (openi?) (
Okunyola iitangumunwa yanathangwa nenge uutewo woovelise itaa dhi pangelwa koompango dhuukwatewo, ano wa manguluka.
hol: Frans ha kwatha yakwawo, E na ombili nokamwayinamati E hole etanga kwaa na we
Okudhimbulukwa nokunyola shoka ya tsakaneke monkalamwenyo nenge palwe mepitathimbo, taa longitha mo iitya: olye, oshike, openi, uunake, omolwashike, ongiini. Taa holola etameko, olutu nehulitho. Oshiholelwa:. Ongulohi ya piti (uunake? ) tate (olye?) okwa tema
33
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
(Oshike?) Omvula oya lokele) momukunda gwetu (openi?) Otwa li twa tuta.
Omulilo (oshike?) nena tu vule okuteleka ( omolwashike?) pondje (peni?) e gu tema niikuni (ngiini?) otwa teleke ondjuhwa nonyama (shike?)
Okunyola omafatululo giinima mokulongitha uutumbulo 4-5
Okwiifatulula mwene, aashiwikile, iinamwenyo niinima menanenathimbo. Oshiholelwa. Ombwa yandje oshikonda. Ontiligane. Ohayi kokota omasipa. Ohay i lala mohofa. Ondi yi hole.
Okunyola omafatululo mokulongitha uutumbulo 4-5 nomakupikwatumbulo
Okwiifatulula mwene, aashiwikile, iinamwenyo niinima menanenathimbo. Oshiholelwa Omumwamemekadhona omule ye omwaanawa. Okuna ookume oyendji noku hole okweenda.Oha tonatele ndje mehuliloshiwike. Okahewa kandje
Okunyola omafatululo mokulongitha oshipalanyolo muutumbulo 5-6 wanathangwa nomakupikwatumbulo wu fatulule aantu, iinamwenyo, iinima nomahala, menanenathimbo. Oshiholelwa. Ondjamba oyo oshinamwenyo oshinene shi li muNamibia. Oyina omunkati mule nomakutsi omanene. Oshipa shayo oshikukutu noyina omayego omale. Ohayi li omwiidhi niitayi yomiti.
Okunyola omafatululo momatumbulo 3 nenge 4, wu ulike nkene iinima hayi longo oshiholelwa. Okadhanithohauto kandje otaka longo uuna tandi ka undula. Oke na uugulu.Ohawu dhingoloka
Okunyola uufatululo nomatumbulo 4-5 ganathangwa nenge omakupikwatumbulo, pu na nenge kaapu na omafano
Longitha enathangwananenathimbo: hol Ombasikela yandje otayi longo
uuna tandi lyata ompadhi. Otayi dhingolokitha uugulu. Otayi tameke okweenda. Ondi na okukwata kooniga
Okunyola omafatululo nkene iinima hayi longo nokulongitha omatumbulo 5 nenge ge vule po ganathangwa nenge omakupikwatumbulo,pu na nenge kapu na omafano.
Longithaenanenathimbo: hol. Nguka ogwo omukalo nkene okatenda koombuku haka longo. Tango oto tula iikulya kongalo. To nana epoha sigo lya pondo.
Okunyola omilandu wu fatulule nkene oshinima shontumba tashi
Okunyola omilandu wu fatulule nkene oshinima shontumba tashi
34
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
ningwa menanenathimbo
Gandja uulongomwa wokoshiwike nenge omalombwelo.Oshiholelwa.. Nguno ogwo omukalo gwokukuna oshihakautu.Fula okalamboTula oshihakautu mokalambo e to file koKala to tekele po sigo sha mene.
Ningwa to longitha enanenathimbo.oshiholelwa. Omalombwelo gokuninga okaudhano, okuteleka nenge oonkatu tadhi landulwa nokuninga omalolelo. Shika osho tashi ningwa po mokuteleka oshithima. Iipumbiwa tayi longithwa oyo: uusila, omeya, ombiga, oluko, iikuni nomulilo. Tango oto tula iikuni peziko e to tema omulilo. Oto tula omeya mombiga, e to yi tenteke po. To hohele sigo tayi yaya (fuluka). To pilula okandombo e to ka tile mombiga e to pilula Uuna ombiga ya fuluka oto zikile mo uusila e to pilula wu nyanyule oontumpi.Oto gongele nawa oshimbombo e to pwikike ombiga, e to hoholola po iikuni, to tegelele koshisiikilo meni ku vivile omeya / kumuke. Shaa kwa muku , to tapa mo ihe oshithima nokutakula kehe sigo mombiga mwa pu.
Okunyola uupulotumbulo wu mone uuyelele to longitha iitya olye , oshike , uunake nomolwashike
Okunyola uupulotumbulo wu mone uuyelele to longitha iitya olye , oshike , uunake nomolwashike
Okunyola omapulo gomapulapulo wu mone uuyelele to longitha iitya. olye , oshike , uunake , openi nongiini
35
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Longitha. Edhina lyombwa yoye oli ni. Omolwashike tayi ithanwa ngawo? Olye he yi pe iikulya? Ohayi kotha etango peni? enanenathimbo
Longitha enanenathimbo, oshiholelwa. Olye ta dhana nangoye oto li uulalelo ethimbo peni? Konima yosikola oto ningi shike?
Longitha. Hol: Iikulya oyini tayi pungulwa? Otayi pungulwa ngiini? Otayi pungulwa molwashike? Otayi pungulwa kulye? Otayi longithwa uunake? enathangwananenathimbo,
Okunyola omalombwelo ganathangwa wu holole omaiuvo nomaukithotokolo
Longitha enanenathimbo,oshiholelwa Ondi hole Namibia , oshoka olyo eha / egumbo lyandje
Okunyola omalombwelo ganathangwa wu holole omaiuvo nomaukithotokolo
Longitha enathangwananenathimbo,oshiholelwa. Otandi dhiladhila kutya otatu pewa ethimbo lya gwana lyokudhana , oshoka….
Okunyola uukalata nomahiyo
- Uukalata womavalo , wesiku lyoomeme / lyootate , womapandulo nomahiyo gomaludhi gi ili nogi ili
Longitha ethimbo tali opalele ( epitathimbo , enanenathimbo netegwathimbo
Okunyola uukalata nomahiyo
- Uukalata womavalo , wesiku lyoomeme / lyootate , womapandulo nomahiyo gomaludhi gi ili nogi ili
Longitha ethimbo tali opalele ( epitathimbo , enanenathimbo netegwathimbo
Okunyola uukalata nomahiyo
- Uukalata womavalo , wesiku lyoomeme / lyootate , womapandulo nomahiyo gomaludhi gi ili nogi ili
Longitha ethimbo tali opalele ( epitathimbo , enanenathimbo netegwathimbo
Okunyola ombilive yuukuume yi na enyolwasiku , epopitho olutu , ehulitho nedhina lyomunyoli
- Tseya ngo to nyolele
Longitha ethimbo tali
36
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
opalele ( enanenathimbo , epitathimbo netegwathimbo)
Omulandu gwokuhwepo popaleka
Oshilalakanenwa Aalongwa naa landule omulandu , ya hwepopaleke okunyola kwawo
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okweeta po iinyolwa ya yela yi shi ku leshwa, mokulongitha omilandu dhokunyola, oshiholelwa .
- Okukundathana komafano , okupaathana omadhiladhilo kombinga yiipalanyolo tayi ka nyolwa pamwe nomulongi gwawo
- Okugongela omanenedhiladhilo koshinyolwa (oshipalanyolo)
- Okuleshulula nokugwesha mo iitya tayi towaleke oshikalimo
- Okumona nokupukulula omapuko ngaashi oonenendanda , iinkwanu nomapuko gamwe gokusipela,
- Okupingakanitha iinyolwa yawo ya pukululathane
Okweeta po iinyolwa ya yela yi shi ku leshwa, mokulongitha omilandu dhokunyola,oshiholelwa .
- Okukundathana komafano , okupaathana omadhiladhilo kombinga yiipalanyolo tayi ka nyolwa pamwe nomulongi gwawo
- Okugongela omanenedhiladhilo koshinyolwa (oshipalanyolo)
- Okuleshulula nokugwesha mo iitya tayi towaleke oshikalimo
- Okumona nokupukulula omapuko ngaashi oonenendanda , iinkwanu nomapuko gamwe gokusipela, taa longitha embwiitya nomusholondondo gwiitya mongulu
- Okupingakanitha iinyolwa yawo ya pukululathane
Okweeta po iinyolwa ya yela yi shi ku leshwa, mokulongitha omilandu dhokunyola,oshiholelwa .
- Okukundathana komafano , okupaathana omadhiladhilo kombinga yiipalanyolo tayi ka nyolwa pamwe nomulongi gwawo
- Okugongela omanenedhiladhilo koshinyolwa (oshipalanyolo)
- Okuleshulula nokugwesha mo iitya tayi towaleke oshikalimo
- Okumona nokupukulula omapuko ngaashi oonenendanda , iinkwanu nomapuko gamwe gokusipela, taa logitha embwiitya noonzo dhilwe
- Okulundulula mo nokugwedhela mo iitya nokulangekulula iitya nenge omatumbulo Okulundulula elandulathano lyomadhiladhilo nenge iiningwanima opo eityo li yele
- Okumona nokwoopaleka iileshitho, , elaka nomapuko gokusipela
- Okulongitha omambo iitya nomalunza galwe
- Okukundathana koshinyolwa shopaumwene nokiinyolwa yayalwe,
37
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
ku gandjwe omayelethaneko pukululo
OMUTUNGILO GWELAKA , OOMPANGO NELONGITHO LYALYO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO
Oondanda oonene niileshitho
Oshilalakanenwa Aalongwa naa longithe oondanda oonene niileshitho mondjila
Omapyokoko
Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko
Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko
Aalongwa naa kale taa vulu:
Okutameka etumbulo noondanda oonene , omadhina gaantu nogomahala wo.
Okutameka etumbulo noondanda oonene , omadhina gaantu , giinamwenyo , gomahala , yomasiku goshiwike , oomwedhi dhomumvo nondanda yotango yomedhina lyembo.
Koneka: omadhina gomathimbomuvo ihaga nyolwa noonenendanda.Oshiholelwa: othinge ,oshikufuthinge , okufu nokwenye
Okutameka etumbulo noondanda oonene , omadhina gaantu , giinamwenyo , gomahala , gomasiku goshiwike , oomwedhi dhomumvo nondanda yotango yopetameko lyedhina lyembo , omasiku gomafudho ( cassinga ) omadhina goondoolopa , giilando nogiilongo , omafupipiko gomadhina gaantu , uukwashigwana nomalaka,oshiholelwa: . Oshindonga, Oshikwanyama
Koneka: Omadhina gomathimbomumvo ihaga nyolwa noonenendanda , oshiholelwa : othinge oshikufuthinge, okufu nokwenye
38
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okulongitha oshitsa pehulilo lyetumbulo.
Okulongitha oshitsa pehulilo lyetumbulo noshipulitho pehulilo lyepulo
Okulongitha oshitsa pehulilo lyetumbulo , oshipulitho pehulilo lyepulo noshiigidhitho mokwiigidha
Okulongitha oshinkwanu pokati kiinima ya landulathana, Oshiholelwa: opena, okadhimitho, okahongitho nosho nosho.
Okulongitha oshinkwanu pokati kiinima ya landulathana, Oshiholelwa: eyemele, oshiyaha, ombele, olusindo, omatemo nosho nosho.
Iilyo yomupopyo (omaludhi giitya)
Oshilalakanenwa Aalongwa naa yoolole omaludhi giitya gi ili nogi ili ye ga longithe mondjila mokupopya, mokulesha nomokunyola
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulongitha iityadhina niityadhinalela Oshiholelwa: (iityadhina) oshipundi, opena, oshitaafula, embo Iityadhinalela: Linda, Namibia, Karibib naWindhoek (kOvenduka)
Okukoneka nokuluka iityadhina yakwalukehe niityadhinalela iityadhina : oshipundi, oshitaafula, opena embo Iityadhinalela: Linda, Namibia, Karibib noOvenduka
Okukoneka nokulongitha iityadhina iikwakuyalulwa niityadhina omahwata (iigongelitya) Oshiholelwa: iityadhina iikwakuyalulwa (ohayi vulu kuyalulwa) omambo, oopena, iinima iityadhina iikwaahakuyalulwa, omeya, uusila, omongwa omagadhi, olwithi
- Iityadhina: iigongelityadhina/omahwata(uusita / oshigunda shoongombe/ /shoompugulu enduwa (lyuudhila) oshikogo (shoombahu)
39
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okulongitha oshityapehalela- ngame , ngoye, ye, tse,ne, yo
- Okuyanda eendululo nokulongitha iiholelwa ngashi: Tate okwa yi mostola, e ota landa mo onyama.
- Ye okwa yi mositola e ta landa onyama.
Okulongitha oshityapehalela- ngame , ngoye, ye, tse,ne, yo
- Okunyanda eendulululo nokulongitha iityapeha ngaashi: Emwanka olya li tali kookaya. Lyo olya li tali kookaya.
Okulongitha iityapehalela ngame, ngoye, ye, ye, tse, ne, yo.
Okuyanda eendululo nokulongitha iityapeha tayi opalele ngaashi: Tse otwa mono aamwamemegona taa ende kolupadhi, e tatu ya londeke mehauto lyetu.
Okulongitha iityamwene shandje, shoye, she Hol.
- Ndjoka ohema yandje. - Ndjoka oyandje. - Ndyoka egumbo lyoye. - Ndyoka olyoye. - Ndjoka opena ye. - Ndjoka oye
Okulongitha iityamwene shandje, shoye, she yandje, yeni, yawo. - Ndjika ohema yandje.
- Ndjika oyandje. - Ndyoka egumbo lyoye. - Ndyoka olyoye. - Ndjoka opena ye. - Ndjoka oye.
Okulongitha iityamwene: shetu, shawo, shasho nosho tuu.
- Haka oko okahauto ketu. - Ko oketu. - Ndjino oyo ombwa yawo. - Yo oyawo. - Okambishi oka kwala / yaga
nomanyala gako. - Ko oka kwata nomanyala gako.
Okulongitha oshityalonga ngoshitya tashi holola oshilonga ngaashi : matuka , nuka , thaneka , imba nosho tuu.
Okulongitha iityahololi.Hol: mo, mevi , kohi ,ko , konima , pokati nosho tuu.
Okulongitha iityalupe ngaashi: - ohauto onduudhe - ombwa onene - ongodhi onde nosho tuu.
Okulongitha eyelekanitho Hol. oshile, oshike , ngaa,
Okutotha mo , nokulongitha iityalonga ngaashi: yolo, taasina , ndanisa, yogo na teleka
Okulongitha iityahololi: mo , kohi , konima , pokati , mo komeho, pombanda
Okulongitha iityalupe ngiitya tayi fatulula iityadhina ngaashi okanona okashona Omukiintu omunambili
Okulongitha eyelekanitho ngaashi pya , pyu , shi vule,
Okutotha mo nokulongitha iityalonga ngaashi yolo, taasina , ndanisa, yogo na teleka
Okulongitha iityahololi: meni , kohi , konima , pokati , mo, komeho, pombanda
Okutotha mo nokulongitha iityalupe ongiitya tayi fatulula iityadhina, ngaashi:
- ombwa ofukedhi - oongala oshunga
Okulongitha eyelekanitho ngaashi wanawa , wanawa shi vule ,
40
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
oshileeleka,oshinene, oshinene shi vule po, oshinenenene.
pyuupyuu , winayi winayi shi vule po oshiwiwiwiwi wanawa , wanawa shi vule po ,oshiwawawawa
Okutula iityalupe melanduthano lyomondjila. Hol. onduudhe oshona ondjato (osha puka) ihe ondjato onshona onduudhe osho shi li mondjila
(edhina “ oshityalupe “ onali pumbwa li longwe manga)
wawawawa, toye, toye shi vule , toye toye, luya , luya shi vule, luyaluya
Okutula iityalupe melandulathano lyomondjila Hol onduudhe , onshona ondjato ( osha puka), ihe ondjato onshona onduudhe, oshi li mondjila
Okulongitha iityalupe pu gwedhelwe ohokwe. Hol.Okakadhona okagoya oka londo komuthiya.
Okulongitha iityahololi mokufatulula oshityalonga Hol. Onda matuka neendelelo.(edhina, iityahololi inali pumbwa li longwe manga kondandalunde).
Enanenathimbo nepitathimbo melongitho lyiityalonga
Oshilalakanenwa Aalongwa naa popye nonaa nyole mondjila , taa longitha iityalonga menanenathimbo nomepitathimbo
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulundulula iityalonga menanenathimbo noku yi tula mepitathimbo, Hol.
- Otandi ende kolupadhi aluhe okuya kosikola.
- Onda ende kolupadhi aluhe okuya kosikola
Okulundulula iityalonga metindo okuza menanenathimbo tayi yi mepitathimbo. Hol.
- Itandi longo - Inandi longa -
Okulundulula iityalonga menanenathimbo noku yi tula mepitathimbo., Hol.
- Omumwamemekadhona aluhe ota teleke uulalelo.
- Omumwamemekadhona aluhe okwa teleka uulalelo
Okulundulula iityalonga metindo okuza menanenathimbo tayi yi mepitathimbo,Hol.
- Omumwamemekadhona ita teleke uulalelo.
Okulundulula iityalonga menamenathimbo noku yi tula mepitathimbo, Hol.
- Ehauto otali sitopa aluhe paandjetu. - Ehauto olya sitopa aluhe paandjetu.
Okulundulula iityalonga metindo okuza menanenathimbo tayi yi mepitathimbo, Hol.
- Oshihauto itashi thikama pegumbo.
41
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
- Itandi tsu. - Inandi tsa
- Mumwamemekadhona ina teleka uulalelo.
- Oshihauto inashi thikama pegumbo.
Enanenathimbo nepitathimbo pamwe niityalongakwathi
Oshilalakanenwa Aalongwa naa popye, naa nyole mondjia mokulongitha iityalonga yi li menanenathimbo nomepitathimbo
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okukutha iityalonga menanenathimbo noku yi tula mepitathimbo Hol.
- Tse otatu yogo moshana. - Tse otwa yoga moshana. - Ngame otandi lili. - Ngame onda lila . - Ye ota yi kuudhano. - Ye okwa ya kuudhano.
Okulundulula iityalonga menanenathimbo yi li metindo yi ye mepitathimbo. Hol.
Okukutha iityalonga menanenathimbo noku yi Tula mepitathimbo Hol. Ye ota matuka.
- Ye okwa matuka. - Tate ota pandula. - Tate okwa pandula. - Ye ota ningi iithigilwalonga ye. - Ye okwa ninga iithigilwalonga
ye.
Okulundulula iityalonga menanenathimbo yi li metindo yi ye
Okukutha iityalonga menanenathimbo noku yi tula mepitathimbo, Hol.
- Omulongi ota longo aalongwa. - Omulongi okwa longa aalongwa. - Yo otaa ipyakidhile niilonga. - Yo oyi ipyakidhila niilonga. - Ye ota mono iikulya nena. - Ye okwa mona iikulya nena.
Okulundulula iityalonga menanenathimbo yi li metindo yi ye mepitathimbo, Hol.
- Ye ita longo aalongwa.
- Tse itatu yogo moshana. - Tse inatu yoga moshana. - Ngame itandi lili. - Ngame inandi lila. - Ye ita yi kuudhano. - Ye ina ya kuudhano. - Tse itatu yogo moshana esiku
kehe. - Ohela tse inatu yoga moshana. - Nena inandi sa oluhodhi - Ohela kanda li nda sa oluhodhi
mepitathimbo, Hol. - Ye ita matuka. - Ye ina matuka. - Tate ita pandula. - Tate ina pandula. - Ye ita ningi iithigilwalonga ye. - Ye ina ninga iithigilwalonga ye. - Ye ita matukile kosikola esiku
kehe - Ohela ye ina matukila kosikola - Tate ke uvite nawa nena. - Ohela tate ka li e uvite nawa.
- Ye ina longa aalongwa. - Yo itaa ipyakidhile niilonga. - Yo inaa ipyakidhila niilonga. - Aalongwa itaa ningi ithigilwalonga
yawo. - Aalongwa inaa ninga iithigilwalonga
yawo. - Omulongi ita longo ongundu. ye - Ohela omulongi ina longa ongundu
ye - Ye ina iikulya nena. - Ohela ka li a mona iikulya.
42
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Etegwathimbo Oshilalakanenwa Aalongwa naa popye yo naa nyole mondjila taa longitha etegwathimbo
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulongitha iityalonga, ya fatulule shono tashi / itaashi
Okulongitha iityalonga, ya fatulule shono tashi / itaashi
- Okulongitha iityalonga, ya fatulule shono tashi / itaashi
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
ningwa ngashingeyi nenge opo sha ningwa, Hol. Otandi lesha ngashingeyi. / Itandi lesha ngashingeyi.
- Okulongitha iityalonga metegwathimbo,Hol. Otandi talele po kuku oshiwike tashi ya.
ningwa ngashingeyi nenge opo sha ningwa Hol. Okanona otaka lili/ itaka lili.
Okulongitha iityalonga metegwathimbo,Hol. Ombwa yandje otayi yi komatango
ningwa ngashingeyi nenge opo sha ningwa, Hol. Paulus ota / ita ningi iithigilwalonga. Paulus ota dhana etanga Okulongitha iityalonga metegwathimbo ya fatulule sha ta shi ka ningwa metegwathimbo,Hol. Aamwamememati oyo taa teleke uulalelo ongulohi
Etegwathimbo Oshilalakanenwa Aalongwa naa popye yo naa nyole mondjila taa longitha etegwathimbo.
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Okulongitha iitya yi shiwike ya fatulule oshiningwanina shometegwathimbo,Hol.
- Otandi ka talela po tate oshiwike tashiya.
Okulongitha iitya yi shiwike ya fatulule oshiningwanina shometegwathimbo, Hol.
- Iinamwenyo otayi kanwa pondungu / iinamwenyo itayi ka nwa pandungu.
Okulongitha iitya yi shiwike ya fatulule oshiningwanina shometegwathimbo,Hol.
- Omuvo tagu ya otandi ka kala mondondo 4 nomumwamemekadhona ote ya tu kale.
- Itaku ka lokwa ongula.
43
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okupopya nenge okunyola oonkundana dhesiku, iiningwanima tayi ka ningwa, Hol.
- Ongula otandi ka ya kegumbo.
Okupopya nenge okunyola oonkundana dhesiku, iiningwanima tayi ka ningwa. Hol.
- Ongula aantu oyendji otaa ka kutwa miilonga
Okupopya nenge okunyola oonkundana dhesiku, iiningwanima tayi ka ningwa, Hol.
- Ongula itaku ka yiwa kiilonga / otaku ka kala etuntilo
Okutunga etumbulo, okulundulula noompango dhelaka
Oshilalakanenwa Aalongwa naa longithe ontseyo neuvoko mokutunga nomokulundulula omatumbulo pampango dhokupopya nodhokunyola.
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
- Okutunga omatumbulo nokulongitha oshikwatakanithitya “na”, “nge “, “nenge”,Hol.
- Andreas ote ehama na ita yi kosikola nena.
- Oto vulu wu kuthe eyapela nenge embanana.
- Okutunga omanathangwatumbulo nomakupikwatumbulo moku ga mangela kumwe niikwatakanithitya, ngaashi: ngele , nena , ndele na omolwashike.Hol.
- Otatu idheula omolwashoka otashi tu opalele
- Okutunga enathangwatumbulo nomakupikwatumbulo moku ga mangela kumwe niikwatakanithitya tayi holola ethimbo, elandulathano, sha landula, nena, manga, tango, konima. Hol.
- Maria naMartina oya yogo iikaha yawo konima sho ya longitha okandjugo
- Okulongitha oompango dhelaka dhomondjila,Hol. ngame otandi, yo otaa, tse otatu.
Okulongitha oompango dhelaka: oshityalongakwathi “ vulu” mokupula epitikilo,Hol. Otandi vulu okuya nane?
Okulongitha oompango dhelaka dhomondjila,Hol: ngame otandi, ye ota, tse otatu.
- Okulongitha oshityalonga “na”oku ulika oshinakugwanithwa
- Ondi na okuninga iithigilwalonga yandje
Okulongitha oompango dhelaka dhomondjila.
- hol: ngame otandi, ye ota, tse otatu. - Okulongitha “vulu”, “ na”, “ wu na
oku-”,Hol. - Owa li wu na okupulakena montundi. - Onda li ndi na okuya komaalaka
pamwe naamwamemegona. - Oto vulu wu ye.
44
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okulongitha iityahololi yuuwindji ngaashi, yimwe, kashona,-indji, Hol.
- Ondi na okambishi kamwe - Ondi na iimaliwa iishona - Ondi shi omaimbilo ogendji
Okulongitha iityahololi yuuwindji ngaashi, yimwe, kashona,-indji, Hol.
- Iinima yimwe oya thigala ko. - Ina pewa we iikulya. oyindji okwa
kuta - Oha taamba kehe shimwe - Otamu ende kashona, endeleleni
tu yeni.
Okulongitha iityahololi yuuwindji ngaashi: oyindji, gumwe, ayehe, ayike, awike, Hol.
- Kehe gumwe okwe shi pumbwa. - Uudhila auhe oha wu vala omayi. - Ohe tu talele po kehe mvula - Okwa zala omanyala kiikaha ayihe.
- Okulongitha iitya pehauliko: shika mbika , mboka , nokuulika iinima.
- shika na mbika -otayi ulike iinima yi li popepi.
- mbyoka- otayi ulike yi li kokule kashona
- mbiyaka- otayi longithwa okuulika iinima yi li oshinano kokule.
- Okulongitha iityapehauliko shika mbika , shoka ,mbyoka
- Shika na mbika otayi ulike iinima yi li popepi
- Shoka na mbyoka otayi ulike iinima yi li kokule kashona
- Shiyaka na mbiyaka otayi ulike iinima yi li oshinano kokule
- Okulongitha iityapehauliko mbika na mbiyaka
- Longitha shika nenge mbika miinina yi li polpepi, Hol.
- Ondi hole okahauto haka. - Longitha shoka nenge mbyoka minima
yi li kokule kashona. - Longitha shiyaka, shii nenge
mbiyaka, mbii minima yi li oshinano kokule.
Okwiilonga iitya Oshilalakanenwa Aalongwa naa leshe nonaa nyole iitya mondjila pandondo dhawo , taa longitha ontseyo yoowino dhokusipela
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
- Okutopola iitya muuntoko, Hol. - Iitya yokantoko 1 ngashi lya, tya,
tse ndje nosho tuu. - Iitya yuuntoko 2 ngashi eyi , ompa,
eke.
- Okutopola iitya muuntoko. Hol. - iitya yokantoko kamwe ngaashi ka ,
tsa , pa, ndje, tsu nosho tuu - Iitya yuuntoko 2 nenge wu vule po:
embo , ompunda , vululukwa nosho tuu
- Okumona mo iitya yomutono gumwe ( iitya hayi nyolwa ya faathana , ihe oya yooloka meityo nomewi
- Okumona mo iitya yomutono gumwe ( iitya hayi nyolwa ya faathana , ihe oya yooloka meityo nomewi
45
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
lyokutumbula,Hol, - ongolo (oshinamwenyo) - ongolo (oshilyo sholutu) - ongolo ( oshilumbu) - eta (oshityalonga) - eta ( lyomeya
lyokutumbula,Hol, - ongolo (oshinamwenyo) - ongolo (oshilyo sholutu) - ongolo ( oshilumbu) - eta (oshityalonga ) - eta ( lyomeya)
Okumona mo iitya yi na esipelo lya faathana, hayi tumbulwa ya faathana, ihe eityo limwe olyo pamipopyofano, Hol.
- tondoka, hola, egulula, konga - Onda tondoka ko lu 6 nokudhana
okriket - Omahodhi otaga tondonka
koompanda dhandje. - Eyulu lyandje otali tondoka omanino
kuutalala
Okumona mo iitya yuundume noyuukadhi (yuukashike kookantu) Hol. omumati – omukadhona ontsezi – onzinzi,okathona – okandema nosho tuu.
Okumona mo iitya yuundume noyuukadhi (yuukashike kookantu) ya pamba aanegumbo, Hol.
- tate –meme, - tategona- memegona, - kuku gwomusamane- kuku
gwomukulukadhi oshindefa - ekanda, omumwamememati - mumwamemekadhona,
omumwandjemati - omumwandjekadhona
Okumona mo iitya yuundume- noyuukadhi (iitya yuukashike koonkantu) ya pamba aantu niinamwenyo, Hol.
- omukwaniilwa- omunyekadhi - omusamane- omukulukadhi - ontsezi – onzinzi - Namutenya – Amutenya - Nangula – Angula
46
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okutsitha kumwe omakondjithathano nomaziminathano (sinonime nooantonime,) Ho.l
- ekanda – omumati - 0nkunya – ondhimbo - oshinene – oshishona - uusiku – omutenya - omule – omufupi
Okutsitha kumwe omakondjithathano nomaziminathano
- enzuna =omwaanawa - Kalegetse – ompote - omuhaya – omufuuli - ongundja – omuluya - oshishona – oshinene - oshile –oshifupi - ontoye – ondulu - esimano - ondhino
Okutsikithakumwe omakondithathano nomaziminathano
- uupyu – uutalala - uusiku – omutenya - enyanyu –oluhodhi - uuyamba – uuthigona - edhalakato – eulumo/ elungundjo - enta – onkatu - ekengelelo – ekotokelo - uupote – uuntseyele
Okufatulula nokulongitha omayeletumbulo Hol.
- Ihadhi gwanene mutes gumwe. - Kokule ihaku thikwa ngula - Ohaka yala noluhozi lumwe. Ka kola
ke ku lye.
Okweeta po olupe lwuuwindji lwiityadhina yi shiwike Hol.
- oshitaafula- iitafula - egumbo – omagumbo - oshipala – iipala - eke – omake - okugulu – omagulu - okwaako – omaako
Okuninga omalupe guuwindji giityadhina ngaashi:
- ekoko – omakoko - epaya –omapaya - egumbo – omagumbo - omuntu – aantu - oshitenda – iitenda - uudhigu – omaudhigu - elenga – omalenga -
Okuninga olupe lwuuwindji lwiityadhina yi ikwa / yi shiwike nawa.
- Omulongi naalongwa naa konge iiholelwa yawo iipu noyi shiwike nawa
Iityadhina ya faathana molupe lwuushimwe nolwuuwindji, Hol.
- Omeya, omahini, uupyu, uululu, omulyo, ohole, ondhino, uutalala nosho tuu.
Owino wokusipela Oshilalakanenwa Aalongwa naa sipele iitya yopamuthika gwondondo mondjila mokulongitha oowino dhokusipela
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
Omapyokoko Aalongwa naa kale taa vulu:
47
OWINO/ OSHIPALANYOLO
ONDONDO 1 ONDONDO 2 ONDONDO 3
Okulongitha oowino dhi ili nodhi ili dhokusipela/ okundandawela
Okuyoolola: longitha ontseyo yoondanda / yomawi goondanda ya yoolole iitya, ya tule / nateke omawi piitopolwa yiitya / yuuntoko, ya mbwindakanithe omawi (Omawi ngo ge li mo ogendji ogo owala naga nyolwe).
- Naa landule nokusindolola iitya. - Naa me iitya nomaloya. - Naa ndandawele iitya ya ha. - Naa koneke oompatolona dhiitya, ya
yoolole omitungi dhayo. - Naa nyole iitya momambiitya gawo
yene. - Naa tape iitya momusholondondo
gwiitya. - Naa pule ekwatho komulongi nenge
komukuluntu. - Naa longithe omukalo gwkutala
nokutumbula iitya.
Okulongitha oowino dhi ili nodhi ili dhokusipela/okundandawela
Okuyoolola; longitha ontseyo yoondanda / yomawi goondanda ya yoolole iitya, ya tule/ nateke omawi piitopolwa yiitya / yuuntoko, ya mbwindakanithe omawi. (Omawi ngo ge li mo ogendji ogo owala naga nyolwe )
- Naa landule nokusindolola iitya. - Naa me iitya nomaloya. - Naa ndandawele iitya ya ha. - Naa koneke oompatolona
dhiitya, ya yoolole omitungi dhayo.
- Naa nyole iitya momambiitya gawo yene
- Naa tape iitya momusholondondo gwiitya.
- Naa pule ekwatho komulongi nenge komukuluntu.
- Naa longithe omukalo gwkutala nokutumbula iitya.
Okulongitha oowino dhi ili nodhi ili dhokusipela/ okundandawela Okuyoolola; longitha ontseyo yoondanda / yomawi ya tule/ natekele omawi goondanda ya yoolole iitya, piitopolwa yiitya / yuuntoko, ya mbwindakanithe omawi. (Omawi ngo ge li mo ogendji ogo owala naga nyolwe).
- Naa landule nokusindolola iitya. - Naa me iitya nomaloya. - Naa ndandawele iitya ya ha. - Naa koneke oompatolona dhiitya, ya
yoolole omitungi dhayo. - Naa nyole iitya momambiitya gawo
yene. - Naa tape iitya momusholondondo
gwiitya. - Naa pule ekwatho omulongi nenge
komukuluntu - Naa longithe omukalo gwkutala
nokutumbula iitya.
48
10. Etalontseyo
Opo ku monike omuthika gwepyokoko, okwa pumbiwa ku ningwe omatalontseyo gi Ili nogi Ili, sho shi gandje efano lya yela lyeyokomeho nolyontseyo yomulongwa. Etalontseyo lya tsikilathana oli na okukala lya yela, epu notali vulu okuungaungwa nalyo nolya kankamekelwa kelongo mono omulongwa ta dhana onkandangala
Omapyokoko gomomusindalongo, otaga utha euvoko noowino dhoka omulongwa e na okwaadha, nondho dhi na okutalwa. Ndele nando ongawo, omusindalongo otagu lalakanene ku longwe tango, omanga inaaku talwa ontseyo yaalongwa mushoka ya ilongo motundi, nenge momukokomoko.
10.1 Elalakano lyetalontseyo
Elalakano lyetalontseyo lya tsikilathana olyo okutala eyokomeho lyaalongwa nosho wo omapyokoko gawo. Omauyelele ngano ogo naga longithwe mokugandja omayelithilo- pukululo kaalongwa kombinga yoonkondo nuunkundi wawo, mpono taa ulike ya ninga nawa naampono taa ulike ya pumbwa ya lundulule. Aavali naa pewe aluhe uuyelele wu na sha neyokomeho lyaanona yawo tashi ningwa moku ya pa oonzapo.
Etalontseyo lya tsikilathana otali kwatha wo aalongi ya hwepopaleke elogo lyawo, notali pe aalongwa ompito ombwanawa yokwiilonga. Omuthindo nagu tulwe pantalontseyo yokwiilonga peha lyokutala nkene yi ilonga. Ohatu ningi etalontseyo, opo tu mone kutya omulongwa kehe okwa likola shike nokwa pyokoka ngiini, opo tu gwedhe ko uupenda kelongo nokeilongo, sho shi tu kwathe tu tale ongushu yokugandja elongo lyetu yene, tse aalongi.
10.2 Omaludhi getalontseyo
Omukalo gwetalontseyo inaali longekidhwa: omulongi na tale kutya omulongwa kehe okwa adha tuu omapyokoko ngono gu ulikwa momusindalongo gwOshindonga, hono ta mono efano lyeyokomeho lyomulongwa ngoka. Shino otashi vulu ku ningwa pamukalo inaagu longekidhwa, okutala eyokomeho lyomulongwa kehe meilongo nomiilonga uuna taa konakona, taa fatulula sha, mokulongitha uunongo, mokupooya, mokutokola nuuna taa ningi iinyangadhalwa yawo.
Naku longithwe omikalo dhi ili nodhi ili dhetalontseyo inaali longekidhwa: iilonga yokomake, ekonakono nekonakothano lyaalongwa yo yene. Etalontseyo nali kankamekelwe koowino / komapyokoko gontumba, nonali kale li na iilalakanenwa moshinima kehe tashi longwa, nomulyo namu kale iilonga yoohandimwe, yepando noyuungundu. Ekuthombinga lyaalongwa, eitulomo nomagwedhelopo miilonga yomuungundu, nalyo nali talwe. Monkatu yeilongo, omulongi na kale a shilipalelwa kutya, aalongwa otaa pyokoka (moowino) dhopetameko.
Omukalo gwetalontseyo lya longekidhwa
Metalontseyo muno omwa kwatelelwa elongekidho lyonkalo yiilonga ya shewa ngaashi, omaudhitho, uukonakono uupu, uukonakono wopakana, ekongo/esindololo (uutumbutumbu) neudhitho moombapila. Omaudhitho otaga vulu ga ningwe koshipelende nenge mombapila. Osha simana unene aalongi ya longekidhe noya thaneke iilonga, opo ya tale noya pe aalongwa iitsa pashiyelekitho shiitsa ihamano.
Elongitho lyokunyola kwa longekidhwa nekonakono lyokupopya, otali vulu owala okutala omapyokoko omashona no inali kutha ethimbo olindji. Uukonakono uufupi otawu vulu okuningilwa moontundi dhelaka dhOshindonga, nawu talike ko wa fa iinyangadhalwa, wo nawu tonatelwe ongoshitopolwalonga shelaka.
49
10.3 Omusholondondo tyekitho gwondondo
Omukalo gwelikolo lyuunongo shi na sha nomapyokoko gomomusindalongo gwOshindonga, ogwa ulikwa noondanda. Uuna iiyelekithondanda tayi gandjwa, oshi na oshilonga kutya nadhi ulike omuthika gwolela gwetaambo (lyuunongo) shi na sha nomapyokoko. Moondondo 1-3, oshiyelekithondanda osha tsa kumwe (faathana noshiyelekitho shiitsa itano (five points). Ekwatathano pokati kiiyelekitho mbika otali ulikwa tashi landula.
10.3.1 Iimetithiuliki yOndondo
ONDONDO % OMUSHOLOLO ONDONDO 1-12
A 80% + A kangela. A funda apehe. Ota ti pii apehe meilongo nomeuvoko.
B 70-79% A pyokoko. A konda sho sha halika. Oku uvite ko.
C 60-69% A pyokoka. A adha sho sha halika. Okwa ninga ngaa hwepo kashona.
D 50-59% Okwa kambadhala ngaa hwepo. Okwa pumbwa ekwatho opendji.
E 40-49% Ina adha naanaa sho sha halika. Omukambadhali, a pumbwa eyambidhidho.
U 0-39% Ina pita, nando a kwathwa olwindji komulongi. Omwaambidhidhwa mukehe oshilongwa.
10.4 Omaludhi getalontseyo lya tsikilathana ga uthwa / ga kolekwa (otaga adhika mo “ Lower Primary National Policy Guide”)
Etalontseyo nali kale oshitopolwa shelongekidho lyoshileshwa kehe, netalontseyo nali tulwe mo lya yela. Pethimbo lyiilonga nomanga aalongwa yi ipyakidhila niilonga, omulongi na ninge etalontseyo inaali longekidhwa naandi lya longekidhwa a tale omapyokoko agehe noowino miilongwa. Moongundu dhopevi, etalontseyo oli ikwatelelela konkalo. Shino otashi ti, uuna iitsa nenge ondanda tayi gandjwa, osha simana shi holole onkalo, omuthika gwolela gwetaambo nepyokoko.
10.4.1 Etalontseyo lya tsikilathana inaali longekidhwa
Etalontseyo lya tsikilathana inaali longekidhwa ohali ningwa mokukonakona (observation) nomokunyola. Shino otashi ningwa manga aalongwa yi ipyakidhila niinyangadhalwa yomoshileshwa. Omulongi ota ndhindhilike melandulathano lyomadhina, shono aalongwa ya adha, nenge omaudhigu ngo a koneke. Omulongi na gandje.ookomenda dha tya ngawo oshoka, otadhi mu kwatha moku ka longekidha iileshwa tayi ka landula, ano melongekidho lyiileshwa tayi ka landula, Elongekidho lyiileshwa yo yene pankatu, shono tashi vulu oku kwatha miileshwa yo yene ponkatu, shono tashi vulu okukwatha miileshwa nonkene iitsa tayi ka gandjwa metalontseyo lya tsikilathana, lya longekidhwa. Inashi pumbiwa ku nyolwe okomenda nenge omatseyitho mepyokoko kehe, ihe otapu vulu pu longithwe okangombe mokuulika kutya omulongwa okwa mona owino. Ihe uuna omulongwa ta shushadhala nota pumbwa ekwatho nakunyolwe omatseyitho.
50
10.4.2 Etalontseyo lya tsikilathana lya longekidhwa
Etalontseyo lya tsikilathana lya longekidhwa ohali ningwa aluhe konima yoshitopolwa shotumba, nenge uuna oshinima sha longwa ku wetike sha pumbwa etalontseyo. Omanga onaaku ka tamekwa noshikwawo. Aalongi otaa vulu okugandja uukonakono uufupi pakana nenge pakunyola nenge pakuudhitha muule woshikako. Mwaashino omulongi ota gandja iitsa pashiyelekitho shiitsa 6.(Tala mo 10.3).
Momatalontseyo agehe goshikako, limwe alike lya pumbwa li nyolwe, netalontseyo ndino, oli na okuningwa pethimbo taku longwa. Shino otashi ti hamulongwa gwomoondondo dhopetameko (1-3) ta ningilwa ekonakono nenge ta pewa elandulathano lyomakonakono
Iitsa yetalontseyo lya tsikililatha, ohayi nyolwa mofooloma yayo yowina yetalontseyo lya tsikilathana. Kehulilo lyoshikako,iitsa yiilongwa ayihe ohayi tulwa kumwe mokampungu kayo. Omwaalu gwopokati ohagu monika mokutopola omwaalu aguhe gwiitsa yomatalontseyo ga ningwa (ga longekidhwa) nomwaalu gwomatalontseyo go gene, neyamukulo ohali gandjwa noodesimaale dhalyo ngaashi dhi li (shi keelele aalongwa yaahi itse pomuthika gumwe ano) Omwaalu gwopokati ohagu tulwa kumwe ngaashi sha ulikwa mu 10,3.
51
GLOSSARY
Auditory perception- euvokotaambo
Blends – ekwatelokumwe lyoondanda/ emangelokumwe
lyoondandaomambwinda goondanda
Competencies – omapyokoko
Continous assement – etalontseyo lya tsikililathana
Conventions – oonkembo/ oonkoto
Decode – lundululila, hol, efano wu li lundululeni musha nenge mewi li uvitike / shi wetike
Diphthong- epando lyoondanda
Explicity- eyelitho lyothaathaa
Globalization – eandjaganeko
Have –a – go pad – okambonkambadhala kokusipelitha komulongwa
Higher order (inferential) questions- omapulo gokudhinda (ngiini, molwashike
High frequency sight words – iitya iipu yesiku kehe
Homonyms – iitya ya faathana mokunyola nomesipelo, ihe oya yooloka meityo
Homophones – iitya hayi tumbula ya faathana, ihe oya yooloka mesipelo nomeityo
Inclusivity – shaayehe / uukwaanakayoya
Irregular verb – oshityalongapangeli
Language structure – omutungilo gwelaka
Learning standards – omikalo dhokwiilonga
Literal questions – omapulo gu ukilila
Mainstream school – oosikola dhaayehe
Onset anda rime –
Phoneme -
Phonics – elongomawi
Phonological awareness – ontseyowi
Quadgraph – oonkwanendanda
Recount / recall – dhimbulukwa
Regula verb – iityalonga yakwalukehe
52
Retell – hokolulula
Self – editing process – okwiipukulula mwene
Shool Readiness / Preparatory Programme –oopolohalama dhelongekidhilo lyokutameka osikola yothaathaa
Syntax – omutungilo gwiitya
Trigraphs – ookwandatundanda
Visualize – okwiitungila sha momadhiladhilo
Visual perception – efano lyomeni
Work study – ekonakonondjandjukununo lyiiitsa
53
The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 509000 Facsimile: +64 62 509033 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2014