v $1D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHfCA

DE *

PRETEO atque DIGNITATEMETAPHYSiCES,

quam,ADNUEN. AMPL1SS. SEK PHIL. UPS.

pr aeside

Doct. PETRO NICOLAOCHRISTIERNIN,

log. et metaphys. PROFESS. reg. et ord.

In åudit. Gust. Maj. Die IV Dec. A. MDCCLXXIX.h. a. m. s.

PUBLICE EXAMINANDAM PROPONIT

sueno krok,wexionia - smolandus.

Si la Metaphyfique n'eft pas coufiderée commc eile devoit étre; c' efimoins a eile , qul ä cenx, qui la cnltivent, qiP il faut fi en prendre.

mfrfan.

UPS AL IM,Apud Joh. Edman, Direft. & Reg. Acad. Typogr,

RÅD-OCH HANDELSMANNEN UTI WEXtö STAD,adel och högachtad

Herr JONAS KROK,SAMT

dygdADLA

Fru INGRID SANDBERG ,

Mine Huidafte Föråldrar!

Den drift /om i mitt hjevta rarJag ville alt för gärna lyda;Men kunna matta uttryck tyda

Er godhet, [om dem ofvergar ?Nej, jag med dunkla penfeldrag s

Ert ädelmod ej fkildra vågar •Den tackfamhet, [om hos mig lagar,

Jag blott vill ftållu för en dag.Er offras vördfamt deffe blad,

Ach ! mätte de mitt nit förklara ,

At mot den ömma väntan /vara,Som endafl gör Er lefnad glad!Den Gud, fom råd och utväg har,

Fortfenfl och dygd at värdigt löna,Han ville Fr med fållhet kröna;

Och flådfe hägna Edra dar.Mine Huidafte Föråldrars

Lycligfte SonSuen Krok.

?r^ ana^ jru^ ft"^ p"^ ^kLjå kjté ktji/ kjsié kjté h.jd b.jö^

§. I.Prafiiminaris

Metaphyfica, fivTe fcientia rerum pra^cipue inomate-rialium, ut de rebus agit leitu digniflimis, ea-que perracla?, quorum cognitio horoini, maxi-

mo comnaodo eft atque emolumento, nobiiiflimas interfcientias eerte eft referenda. Qua? licet ita fint, fefianrurtamen eruditorum monimenta, fuifie, & verendum, nequoque prüfend fint feculo, homines, praejudicio ita occu-patos, odio, ne dicaro, percitos, qui illam non pefiemtantum perniciecoque juventutis vocitafle, fed inter fci¬entias quoque fallas &: noxias totam adnumerafle hauderubuerunt a). Laudant Oeconomicam & Mathefin, ex-tollunt Phyficam, e^ehunt Politicam, Metaphylicam ni-hili facientes. ftaque haud inutilem duxi operam, fpe-cimen editurus Acaderaicum, per fumma tantum eundocapita, quid huic (cientiae rite pertraclata? fit fiatuendumpreuum , pro virili oftendere, mitiorem anrea conatuummeoruni cenfuram, a Te, B. L, quo par ,eft verborumhonore mihi expetens.

§. II.Varia Metaphyßces fata breviter tradit.

Vulgaris eil eruditorum opinio, Metaphyficarn, Py-A 2 ?ha-

a) Vide baec aliaque ejusmodi judicia, m dißert, deVaria vicißitudine , veraque indole Metaphyfic#, Lond, Gotb•$xaminata, Free/, Rev, Rydelio.

4 De Pretio atque Dignitatethagorts & Piatoni fuas debere natales. Scilicet, antehorum tempora, de uriverfalibus, ente, efientia, exfi-ftentia , ceteiis, v ix yidebis verbulurn moneri b). Ari-floteii autem acceptum babemus referendum, quod pri¬mus hinc do&rinam in formam fcientite redegerit. II-iom eniro quatuordeeim iibros, qui roov fAsrcc rcc (pvamocßißxloc nömiftan'tur, licet de auAore hujus Tituli vel ih-ieripr 'iis eruditos mter non conveniat, confcripfsflec. a: c). In bis fuis fcriptis, Ariidoteles confiderat ;ensqua eiusenSj intelligens, quidquid abfolute & neeeflarioexf ;it, primas canflas, primaque principia omniura re-rum , quoe non polTcnt non a-terna efle atque indepen-dentia, cum ab his omnia dependeant cetera d). Qua; fiallumatur explicatio entis, jure mihi videor poile conten-dere, Metaphyfieam han c Ariftoteiicam , eandem eile (ci-entiam quam nos Theologiam vocamus Naturalem.

Libros hos Äriftotelis in tres partes, TrgcSsaögiotv, Sea>-g'ccv & 67TiSecogiccv, a quibusdam diftindos eile, nota eftres. Seholaftici, qui cum exiflimarunt, 7r$o$ed>%iot, feuterminis generahbus, ipfi tra£lationi praerpiffis, potioremMetaphyfices partem abfolvi, hane do£fcrinam a reli-qois fepararunt, illamqile lölam vocarunt Metaphyficem.Hanc illi terminis, q i bus fGepiffime nulla refponde-bat notio, ita impleverunt, ut verba Tribbechovii hacde re digna fint, quae afferantur. Huc perdnent, in-quit, myfteria fingularifationum, individuificatonum,

hxc-

b) Vallerii Syß. Metapb. Difc. Pralim. §. r 2.c) Ex bis Grads vocabulis nomen Metaphyßces ortum

cveditur. Non igitur midienda videtur derivatio Francifci-Eona Spei, qui ex ignorantia lingva Gr^ca^ Metaphyficani,vietam dixit Pbyßca.

d) lta videl. hoc interpretatur ReverendiJJ. Rydelius indijjcrt. ante nominata.

Metaphyfices, 5

hscceitatis, noncceitatis, formalifationum, arcana pofen-tionabilkudinaiitatum & aptitudinalitacum , immenla' ma¬teria dåbilium, meliorabiliurn & verificabilium, ratlona-Ijs & revelatse fapienti« commixtio e). Qui in pertra-danda hac ferenda pöflmodum funi verfati, omnes ferein id confentiunt, quod fit fcientia, qua; univerfalisfimacogitationis principia, & generaliffimos rerum conceptosexhibet /). Illufhis vero Volfius, Leibnitius & Bilfin-gerus, obje^tum hujus difciplinas ftatuerunt Deura, mun'dum, animam humanam & generales rerum afFe&io«nes g).

Plura omnino de fatis Metaphyfices dicenda eftent,fed brevitati ftudentes, ablegamus Lecdorem ad opera anobis infra citata, ubi hsec fufius enucleantur.

§. III.Metaphyßcam peculiaria prorfus zf diflinffa con•

fiderare ohjePda, oflendit.Ea, quae obfervamus & adtente fenfibus pbrcipimus-,

mens noftra Gmplicker fentit & adprehendrt; fed dumreflediendo ulcerius penetrat, & ex prarteritis firoilibusobfervationibus, quasdam rerum qualitates, earumqnevel ad nos, vel res alias relatios^es prcevidemus & prae-fumimus, ante quam in fenfus incurrant, judicare dici-rnur, Habitus de rebus & negotiis bene judicandi, di-citur re^ta vel fana ratio, ejusque major, amplior & fub-

A 3 li-

e) De Doclovibus Scho'laßicis cap. 2 feq.f) Videfis Max. Rev. Vallerium. in opeve jupva di&o.g) lta cum Bilfingerus in dilucidationibus [itis Philo-

fophicis de Deo, Ånima Mundo: Non igitur, inquit, meaJeritentia, plena eß Metapbyßcce trablatio, nifi Ontologiam

Copmologtam &T Pbychologiam Theologiam NaturaleimcompleSlatur.

6 De Fretio atque DignitateJimior gradus, conjundus cum dexteritate judieia ex¬akta cla^is verbis expnmendi, eft id, quod Philoiophiamlive cognitionem lcientificam vocamus. Illa pro obje»&o habet, vel res rerumque affediones, effedus & ca us¬las, quae in fenlus excernos incurrunt, oc Phyfica adpella-tur , vel ad ea penetrat dijudicanda, qu® in Organa cor¬poris non agunt, (ed fola mentis reflexione apprehen-duntur. H®c pertinent ad Metaphylicaoa, qu® eft Ici-entia fubliraior , adlurgens lupra vel ultra res Phylicas& lenfibiles. Ex illa judicare dilcimus, de operationi-bus & viribus anim® nofir®, de ejus cum corpore con-nexione, de tota corporum & animarum congerie, livede rerum vifibilium & invißbilium conjundione, ordt-ne & harmonia, qu® mundi voeabulo expriroitur, dererum omnium Audore & Redore, Deo, de genera-liflimis denique, univerfalibüs & roaxime abltradis, re¬rum corporearum & fpiritualium notionibus, earumqueproximis divißonibus. Hinc Metaphyfica breviflime ex-plicari & definiri poteft, per leientiam rerum immateri-aliurn esrumque connexionis cum corporibus, Qui finenatur® oblervatione in terminorum generaliffimorum ex-plicatione unice occupati fuere, vel in fuis de mundi in-dole & fpirituum natura ratiocinationibus, ab externis& internis obfervationibus penitus recederunt, perverfa &prtrpoftera tradandi ratione, Metaphyficam, otiofis &inanibus fpeculationibus deformarunt, eamque tamquamdodrinam fignaentorura, in contemtionem adduxerunt.

§. IV.Qbjetta itaque, in quibus confiderandis verfatur

Metaphyfica > digniffima funt & maximimomenti.

Quid enim majus & excellentius cogitari poteft? Quid no-üra meditatione dignius, quam fpirituum mundus immor-

ta-

Metaphyßcesj 7

talis & indeftruftihiiis? quid propius nos tangif, quam a-nima; noftra; indoies atque operandi modi, qoibus adevitandam miferiarn, & obfinendam perennem felicita-tem perpetuo tendit? quid fupremo & perfedliftimo en-te fubitmius ? quid Divinis attribuds Ejusque provid i re-ruti) omnium diipoßtione, ad noftrom folatium adeom-modatius ? quodnam itaque efie poteft vaftius cogitatio-num noftrarum obje&um, quam rerum principia, & o-rigo uniyerfaliffimaruno notionum , quas per abftra&io-num (eriem a fmgularibus derivavimus &• abftraxrmus ?Petit 011j inquit Merian, miettx employcr fes lumiers festeilens , qu ä examiner , fw quoi portent les devoirs, qui nousattacbeut ä Dien, a nos Jemhlahles, å C umvers , ä musmemes ? Etrangevs chez nous, de quoi nous Jert, de mefurerles cieux 8"1 de fonder les abimes ? b) Eft t a ne haec icien-tia homini digniflima, quae nobiliftimam noftri partemexponit, iliiusque ad res alias relationes tradif & fpecu-latur. In hac harmonia & confenfus rerum & mutatio-num omnium , etjaai in mundo corporeo, ad creatorisgloriam & proborum fpirituum felicitatem, in hac & fu-tura vita indagatur & man feftatur i), Adeoque Phyfi-

co-

b) Difcours fur la Metapbyßque, par M:r Merian deT Academie Royale des fciences helles lettres de Pruffe,dans le troißeme recueil Pbilojophique <df Litteraire de la So-cieté Typograpbique de Bouillon.

i) Nec injucundam [peramus Jore operam, fi verba Celeb.Abbat is de Para hnc de re, inprcefatione de Jes Elements de laMetapbyßque, ou Theorie des etres injenfibles allata\ heic alle-genius, fa Metapbyßque, pr#clare dieit, eft evidemment laplus intb [fante de toutes les fciences, puisqif, elle cmbraffetoutes hs conntnffances, qui doivent le plus intérejjer V hom-me. Ne fe oit - il fas evidemment, & plus important,plus Jatisfaifant pour nioi > de bien connoitre mon ame, qui

§ De Fretio cttque Digmtatecorum fpeculationes maximum inde fplendorem & pre-tium habent, quod Metaphylics illuftrandae & locuple-fandae inierviant. Scopus enim Pnylici eile debet invefti-gatio fapientis & Providentia; divins incorporum adraifti-une, ftru&ura, ortu, incrementis, motibus & interitu. Fa-£a natura;, eorumque fapientiflimas combinanone«., Phy-ficus recenfet & confiderat; fed in caulTis fecundis &creatis (ubfiflit. Hase autem omni* eile caulla; prims }& (upremas intelligentia opera & efFecla, demonftratMetapbyficus. Ad actiones liberas a neceflariis dilcer-nendas viam pandit Metaphyficus, Deum, luprernumnatura; Dominum, & Legislatorem generis humani, ju¬re iriefragabili eile oflendit , felicitatis vel infelicitatisliominum interns indolem clarius explicat, atque ad fta-tum poft mortem felicem vel infelicem, meditando pro-greditur, quas (ublimes confiderationes nullus Pbyficusvel Aftronomus in fua fcientia adtingit.

f- v.Ubi deßnit Pbyfica, ibi incipit Metaphyßca. ^

Nihil eft clarius, quam quod ab impreflionibus or-ganorum (entiendi, primitivas nomines accipiant perce-

ptio-

fait la principale partie de vioi mem: ? de lien connoitve mesfenfations mes idées, par qni je vis & avec moi nvecmes femblables ? de bien connoitre V cintenr de mon exiflen-ce, avec qui, je dois avoir des rapports fi intimes & (i efjen-tiels ? de bien connoitre ma fin ou ma défiination, mes de-voirs ou mes obligations, qni doivent regler ma conduitemes vioeurs, d"* ou dépend fans doute mon bonheur, ou monmalheur? que de connoitre les courbes celeftes, la marche desaftres, les loix du mouvement, toute la Theorie de la Natu-'re vifible, chofes, qui m etant plus étrangeres 3 doivent con-fequemment, niitre plus indifferentes.

Metaphyßces, t

pfiones k). Corpora circumje&a & mundi materialispartes in fenius lucceflive incurrentes, fuerunt prima ob-jecla curiolitatis & actentionis humana? /). In fingulari-bus & individuis confiderandis illa prim um exercebantur,qua? tepius percepta inter le comparabmtur, unde re¬rani convenientiam, dilcrimina & mutadones animad-vertere incipiebanr. Polt pluriroas obfervationes difper-fas j eas conjungere tent runt, unde ad analogias, hy-potbeies & generales propofitiones lenfim pervenerunt m).Hane originem habuit Phyfiea, in imtio crafla quidem &cenuis, per gradus tarnen & conftantes obfervationesmagis magisque eil amplificatä , & dum ad innumera

. phcenomena lagacius oblervanda, & cum antea obfer»vatis acutius comparanda extenditur, totum corporumterrellrium & coeleftium compiexum , fua? confideratio-ni lubjicit, indeque non minus inexhaufta fit, quam i-pfa natura, cujus infinicam multitudinem & varietatemcontemplatur n). Poftquam mens ingentem corpoiummultitudinem eorumque diverlam ftrueturara & muta-

-i tionum luccedentium varietatem animo meditari & com«parare vaiuit, inde lenfim ortse funt ideas abftra&a?, com-pofiti, materia?, mobilis, extenfionis, motus, temporis &fpatii, in quibus confiderandis inteilecfus longiffime acor-

B ' po-

k) Eallerii Pfycb. Emp. §. 284 & Dißert. GradualisClariß. Netzel, de origine, uju & abufu idearum abfiratla-rum, Upf. 1773.

/) Cfr. Ejjai fur /' origine des connoiffances bumaines,par /' Abbe Condiliac. premiere partie. Dijcours fur la Me-tapbyfique par M\r Merian. Dißert. Grad, Qlarifjf. Uncei\ debabitu objervandi Upf. 1777. §• 4.

ni) Eide Dißert. Clariff. Chrißiemin, de Jubßdiis cogni*tionis babitualis Upf» 1774.

ti) Difcours fur la Metaphyfique par Mir Marian*

i O De Pretio atque Dignitateporibus & phamomenis cogifando adfcendit, afque adprimitivas, minimas & indifiolubiles particulas meditandopenetrare, earumque affe&iones & mutationes in mun-do non fenfibiii fed intelleclnali conteinplari ftudef. His-ce tandem rerum externarum contemplationibus, menshumana ad (ui ipfius conficientiam percipiendaro, vari«asque fiias recurrentes operationes reflexione confideran-das excitata fuit o). Poftquam fenfationes, memoriam,refleyJonem, aflenfum, dtflenfum , tredium , voluptatero,harumque veras vel erroneas praevifiones & (ponta easdeterminationes in fe & aliis obfervare coepit, örtum &incrementa inde babuit cognitio variarum anim« ope-rationum, iiliusque cum corpore unionis. Deinde refie»élendo ad conflantem rerum & motuura a fuisv peculia-ribus cauflis dependentiam, de prirno corporum & uni»verfi motore; primaque, reterna , infiniia & univerfaiicorporum ac fpirftuum cauila cogitare potuit, cur pri¬ma rerum fingularium proriuftio efl adicribenda, & aqua ulterius vel bona lunt fperanda, vel mala extimefeen-da. Poftremo per multas abftracfcionés, & ahftratforumconceptuum comparationes, ad univ-erfälifftmas notiones& afFe^tiones repraefentandas, verb:sque exprimendas ad-fcendere valuit, ut eo melius in ordinem redigerct, me¬moria mandaref, & attention! mentis fubjicertt innume-ras res & obfervationes fingulares, atque ut tottim re¬rum fingularium complexum, res inanimatas & anima-tas in coelo & terra comprehendentém, ad Deum faciiiusreferre, cum Eo comparare, & ab Eo rite difcerneiepofiet. Nuila itaque dari poted notio abftracta, nifi or-ta & formatata a concretis, neque lilla efle potefi: gene¬ralis, quae genefin fuara non trbet a fpecialibus & fin-

gu-

o) Bonnet Ejjai analytiqite fur C ame Chap. VL §. 47•Vall, Pf Emp, §. 4.

Metaphyßces, Ii

gularibu?. Quod quidem in cauffa efl, cur in primordio,iocietjtum humanarum, null® eflent artes ac fcientiae,fed tota hominnm cognitio, intra paucas fingulares Scad vitam maxime neceiTarias obfervationes coraprehen-deretur.

§. VI.Metaphyßca efl Jcientia difficilior Sf profundior

quam tbyßca & Matheßs.Obje&a Mecaphy x conHderationis funt fubtiliflima

Sc ab externis ienfiorubus fernotiflima, ideoque mentisaciem & pencrrationem faciliime effVgiunt. Phyficus infenfionibus conftaotibus fubfiflic, St inde de objectis fen-fu perceptis fundaroenta judjcandi & ratiocinandi defu-mit; at Metaphyricus ukeiius progreditur, & harmoniaminter organorum muta iones, ac confcientiam fui rerum-que aliarum in anima, ritr ari conatur. Cartefius Sc Leib-nitius putarunt animarn nobis notiorem edle corporibus,quia Tibi ipfi proxima & intima efl. Sed profefto nonminus a^ma?, quam oculo , certa ab objecto diflamianeceflaria deprehenditur, ut clare fentiat. Qwantamhaud experitur mens dlficultatem, quando reflcxio adnos iplos e(t dnigenda? Nihil certe dirficiiius eft lue con«fideratione, quando anima fimul eft obfervator, & resobfervanda. Operationes animae funt momentanea', Sc nonnifi per artifkia repradentandi, noftne con.emplauoni ob-jici poflunt, poltquam evanuerunt & p» aeterie* u< r. Ut a-nima fe ipfana obférvec, extra fe quafi egredi Sc in aiiaobjecta vires fuas exercere cogitur. Tanfa impedimenta &tot incommoda fiiperanda haud habet Phyficus. CorporaSc phaenomena plurima fenfibus/objiciuntur, quoti; illuddefideramus. Pierumque diutius durant, auf fk;>sus re-deunt. Ingenti multitudine corporum fimiliun cingimür,-circa quae experimenta inftituere eademque repete- e licet,

B a Va-

11 Be Pretio atque BignitateVariis modis ifta traåari , & pluribus quoque fenfibusexpiorari poflunf. inde corporum proprietates abfolutas,& relativas plurimas, mediocri adtentione aninoaavem-mus, & in phasnomenis rarionbus , magisque complica-tis , per longam & affiduarn eblervationum coroparatio-netn , aliquam lucem tandem detegimus. Innumera ar-tificia & inftrumenta habet Phyficus, quibus ad remota& fecreta naturae aperienda uti poteft. Non modo inter-rogat naturam, (ed etjam interdum (agaciftimis experi-mentandi artificiis, earn ad refpondendum quafi cogit»Hilce opportunitatibus caret Metaphyficus, fola refledten-di vi in fuis objedis Ipeculandis adjuvatur, unde pluri¬mas quoque Metapbyfica; Ipeculationes in caflum abeuntsnullumque habent fucceßum.

Mathelis pura eft quidem fcientia idealis, quae in fi¬gurarum & numerorum abftraäa confideracione & com-pararatione occupatur; fed illius abflraétiones fenfionibuspropiores funt, & per ligna fenfibilia pluribus lenfibusobjici, explicari, examinari, confirrnari & corrigi facilepolluot. Ideo eodem modo ab orombus & lin^ulis con-üanrer formantur, & in memoria retinentur. Sed Meta-phyficorum abflracJioncs de rebus pofitivis & privarivis,longius a fenfiombus remotae funt, ideoque lolo intelle-£tus acumine in mente prselentes & invariatae permanent.Nullis enina naturalibus & uniforrnibus fignis, lenfibus& imaginationi conflanter & in mutabilifer exhiberi pos-funt; quare hominum ingenia ionge difficiiius ad con-cordiam & condantiam redigu*ntur in Metaphyficis fpe*culationibus, quam in Matbematicis, ubi numerorum &figurarum picturae, videri, tangi, eorumque nomina num-quam asquivoca, easdem notiones cor (Tanter excitant &fignificant. Interdum communia objefta Phyfici & Me-tapbyfici confiderant, ut materiam & motum, homines& bruta animancia, totumque naturae urdinem regulärem

Mctaphyßces, *3

& conftantem. Secl Metaphyficus rnaferiam ejusque mo-tum generaiiffime tantum meditatur, ut illius diicrimenab immateriaiibus, ex oppofifa«natura ^clarius pateat; ordi-nem & harmoniara in omniurn corporum rnutationibusfimultaneis & fucceffivis intuctur Metaphyficus, ut Su-premi ArehiteSi intelligentiam , pptentiam & providamrerum atque eventuum curam, ante oculos ponaf. Exter¬nas hominum Sc brucorum animantium lenfion«s &Ipontaneas adtiones Metaphyficus examinat 8c comparat,ut a vifibiiibus effe&ibus ad pridclpium percipiendi acadpeteüdi infernona & invifibile, cogitando penetrarepofiit. Ejus itaque meditationes de corporibus, non inrebus roaterialibus termirfentur, fed ad rrundum fpirkus*lem progrediuntur, ideoque cogitationes Metaphyficae,totam coeli terrseque vifibilem compagem, Jongiffimetranicendunt. Unde Metaphyfica efL" quafi quaedam Ici-entia Archhechfonica , qua? ornnes reliquas fcientias par¬tikulares, earumque objecla comparat, Sc vaftifTimo in»tuitu , in Divina rerura omnium gubernatione & crea-tione fimul contemplatur, fuoque conceptu conjungit.Habet vero hoc omnis verkas, praelereim metaphyfica,ut quo magis ardua corople&itur, eo difficifior 8c peneinfuperabiiis ad eam videafur aditus, nec quovis tramite,nec quibusvis ducibus, ad ejus Cognitionen) itur, led le»lecfiu opus & via regia quatrenda ledulo , qua le omnemdireclo quafi obcutu contpsciendam pnebet. Neqne ali-quero ferne! ad excelfum ejus foliuna vel cacumen eve-étum, & in ampüffimo cogkationura horizonte confiirttr-tum movebunt, per infen'ora, devia 8c tenebricola locavagantium firepitus, querentiüm, le nelcke ejus pra?cd-lentiam, le invenire nequivifie aditurn, fe claro fplen*

■ dore radians lumen nondum perfpexilTe»

§. VIL

14 De Pretio atqiie Dignitate§. Vif.

Metaphyßctf fpecuhtiones intelle&um extendunt > ju-dicii perfpicaciaw acwtTnt, zdf ad cogitatiowes con•

vementi ordine difponendas utiltjßma funt.Corpora fingularia & circumpoüta fuccefüve infen-

fus intur rußt, unde mens humana ita afficitur, ut fm-gusis^rebus nun modo peculiares perceptiones relponde-aoij (ed unras eiusdemque objech*, nunc has partes, nunciü,s proprietäres & mutationes fioillatim animadvertat Sccomempletur. Mulciplicatis ejusmpdi obfervati mibus fi-rnul confiderandis & comparandss, vis mentis iirrutaca Sci^exe cicata non fufficit; ideo &tentionem ad unam remSc atiectionem dirigit, eamque abflracde examinat, at-que eo modo perceptiones fucceflive percurrendo, tan¬dem totam rem faeile & optime intuetur & intellig't.Quo plufes res & rerurn affeefiones promte cogkare Scdtfeernere valemus , eo magis extenditur & eo ampliorfit inceileåus nofler, Qui in peculiarium tan tum cor-porum fenfionibus confenefcunt, neque ad tiniyerialia ,

abdra£ta Sc intelleåuafca animum adplicuerunt, illi an-

guflam inoßtemque rationis vim habent, & ad judiciade aliis rebus ferenda inexercitati atque imparati depre-henduntur p). Sed fi mens a fenfibiiibus ad intelledkua-

* lia

p) Perba Reverendiß. Lundenßnm Epßcopi Rydelii inde fingnlavium notitia flerili &" fruEluofa, digna funt

qiue Ifeic repetantuv. Ita aütem ille\ Eft heec, inquit, no¬titia fingulariuM, multitüdini &J [ubtilitati objeclorumfu-OYiim nimis impar; finge enim cuiquam mortalium fingulariaomnia innotüiße ßngulatim, ignovato interim cujusque gene-re & ordine, ignovntis fingulorum intricatis relationibus, es-fet fane talis notitia fimpIici ignorantin (uperior, tota tarnenPpilofophiee vegione inferior. Effet rudis

Metapbyflcés , 15lia & immaterialia, a corporibus ad fpirituum operatio-nes & affe^iones refle£lendo adfcendat, mentis cogitan-di vis mirifice excolitur, atque ad (ubtilores conrempla-tiooes & comparationes diftinfte ini'lifuendas bäbitomadquirit. Quicunque enim res Ii ngul are s & a fenfuumcomprehenfione remotiflimas, facile Sc celeri mentis re-flexione intuetur ac diftio&e cogitat, is ad bbjeåa fen-fibilia multo facilius & acutius fuam attentionero con-verrit q). Ejusinodi exercitationes fedulo inftitufö, in-genium perfpicax fcientiiicum in vita civil i Sc com-muni quoque excitant & propagant, idque efficiunt, utexadta cogitandi ratio per focietatem civilem , in arcibus& negotiiis-publicis privatisque perpendehdis & peragen-dis fenfim dideminetur. Sine Mttaphyfices notitia , ne¬mo Philofophiam Moralem vel Theölogiarh revelatamcum laude pertradtare, Sc mediorum cum finibus ho¬minis fapientem connexionem rite proponere valet. In-de Politici, vires reipublica: fuve & adjacentium fubti-lius Pcrutantur, Sc qua fmgula momenta difbnäius pon-derant; Jurisperiti in legibus ferendis & appiicandis per-fpicaces fiunr, &; folidius raciocinantur ; exerotus Duces

Sc

- riidis indegeßaque moles,Nee quidquam, nifi pondus iners, cöngeftaque eodemNon bene junSiar um difcordiä femina verum.Natura quidem tota quodammvtio nota efjet, connumcratis

partibus, fed natur# mirabilis nexns, ordo confpiratio ,

partiumque nffinium chori 8° concentus bavmonici, 8J muiuaquufi vota deiitefcerent. Et co paSlo notitia nihil artis, ni¬hil ingenii, Jubti/itatii vel ßniilitudinis cum obje&orum arti»ficiis baleret, Tora adbuc natura ignota cffety connumcratisfpecIacuHs digniorihis.

q Grav:[ande bitrod, ad Phil S. §. 883 & 884- E artd cbjerver Jd, E. Chap, IITr

16 Pretio atque Dignitate Metaphyßces\& Imperatores agroina &: difciplinam militaiem meliusordinant, in motibus & concurfibus belliris difponentiis,fagariores magisque circumfpe&i evadunt, dum plurescaudas & efFédtus, eorumque longiores catenas compara-re, prasvidere ac jufta trutina dijudicare prorme valentLa [cience, inquit Condillac, qui contribue le plus; ä ren¬are P efprii lumineux, precis cP étendu, C"5 qui pur confé-quent, doit le prépat er a P etude de toutes les autres, Peflla Metapbyfique.

Ex levidimis illls, qua? ha&enus difputavimus , fa-tis patere arbitror, fumraura ede Metapbydces pretium& dignitaceoa rnaximam. Nemo ergo fapiens miretur sli cognitionem rerum immacerialium, omnibus de cor-ponbus fcienuis praeferamus. Illa enim ad funamum bo-num & «ternam felicicatem cogitationes nodras evehit,adeoque bominem ad totius naturse au£lorem c dendum,

ejusque ineöraprehendbilera excellenciam agnofcen-dain , claridime & erficacidime excitac & in-

druit, unde in animis oritur

Soli Deo Gloria.

Quand on borne l' objét de la Metaphyßque, a des confidertitiom vuides& ahfirahes, Jur le. tems, l' éfpace, la matiere, /' éfprit, c*eß une feien«ce méprifable , mais quand on la confidére fius ßn vrai point de vüe, c' eflune autre chofe. Il n' y a guere que ceux , qui n' ont pas ajfez de pétiétr.i-tion, qui en dijjent du mal.

Di&ionaire Encyclopedique Tit. Metaphyfique.

v) Oeuvres Pbilof. par Mr. Hume T. 1. Premier EJJaides dtfferentes Efpeces de Pbtlojopbie. p, 16.

y) Condillac EJJai [ur P origine des connoijjances bumai-nes. Prem. Partie.

***