mbi si pilanduk wey si umeremaya, 1985 · pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at...
TRANSCRIPT
Si Pilanduk wey
Si Umeremaya
PuWieatt.ia Cepy DO NOT-REMOVE ......,.. ___ _
Ilianen Manobo
Si Pilanduk wey
Si Umeremaya
"Pilanduk" and "Umeremaya"
SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS-PHILIPPINES~ INC, TRANSLATORS 1985 PUBLISHERS
Published in cooperation with Bureau of Elementary Education
and Institute of National Language
of the Ministry of Education, Culture and Sports
Manila, Philippines
Funds for the production of this publication were provided by the Canadian International Development Agency (CIDA).
Ilianen Manobo Easy Reader 3
21.34-285-5.45M 52.20P-856004N
Printed in the Philippines
PAUNANG SALITA
Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't !bang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani-kani lang wikang katutubo. Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng mga m8.lll8Jllayan tungo sa pagkakaroon ng .!sang diwang panlahat.
Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng mga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sari ling wika ng mga mag-aaral.
Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaakalang magdudulot ng malaki at makabuluhang kapakinabangan sa mga gagamit nito. Sa paghahanda ng mga ito isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasaluk.uyang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gtDD.amit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na ni lang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagamit sa tunay na buhay.
Nagagalak ang Ministri ng Edukasyon, Kultura at !sports sa pagkasulat ng aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo pang mapataas ang uri ng edukasyon ng mga mag-aaral at nang makasulat din sila sa pamamag-itan ng pag-aaral ng sariling wika. At inaasahan din ea gayon, ang madaliang pagkatuto ng bawat mag-aaral ng wikang pambansa.
YA Minister ng at Isports
PREFACE
This book contains two stories from Ilianen Manobo oral literature: "Si Pilanduk" as related by Mr. Ampatuan Ampalid, and "Si l.hneremaya" as told hy Mrs. Pengenda Mengsenggilid. The stories we~ tape-recorded and transcribed by Hazel Wrigglesworth of the SU111111er Institute of Linguistics to provide additional reading material in Manobo for the advanced reading curriculum. Students must have completed the pre-reading workbook KE RUDSUAN TE KEBPENGADI and the basic primer PEHENAYAN NE RIBERU, along with its companion workbook by the same title, before beginning to read this book. '
The letters of the Ilianen Manobo alphabet are: a, b, k, d, ~· .&.• ~. !_, ~· !!.• ~· p_, r, ~· !_, ~· ~· ~. l: Gf ottal-stop is represented by hyphen T-) after consonants and by the grave accent ( "") elsewhere, except between vowels where it is not symbolized. The alphabet was designed to closely resemble that of the National Language; however, some differences are necessary in order to symbolize those sounds which occur in Manobo but not in the National Language. For example, v represents fricative b while e represents schwa following the example of the alphabet used in current publications in Magindanao.
When this reading book has been completed, the student is encouraged to continue developing his facilities in reading through the following advanced reading materials in Ilianen Manobo: "Si ~Wey Pelaas" wey "Ke Erimaung Wey Selaren~," "Turtle ana-Lizard" and ''Lion and Deer"; "Deruwa ne Terema te Menuvii," '"IW:> Stories in Manobo"; "K~puunan teMenge Raru. II •'The Beginnirgs of Sicknesses'!; "Ke Kine 1 aug ni ~bperetiyaya," "Pictorial Pilgrim's Progress"; usi -l'elaas, 11 wey "Si Beriengkati," "The Lizard," and "Beriengakati", 11Si Mehasa wey Si l~elingenup," "Thin One and The Humter," and others.
Si Pilanduk
Hane diy~ te p~ ma ki Pilanduk. ~ Mesi ma
huntaan si Pilanduk ne itung midsiveysivey su
mibpekeriyi) te kerepungan.
Wara utew meuhet ne nekerineg si Pilanduk te
tudtulan te etew ne edsahad kandin. Matag ma
midsiveysivey si Pilanduk eye ne ini red te uvey te
1
ralan. Iyan tudtul kayi te menge etew ne edsahad
ki Pilanduk ne merakel en se inged ne nereet~n su
migkaan te eregasi. Ara, ara se tudtulan ne
nekeuma ki Pilanduk.
" I, i, tid tu ves an ne egketelllanan.
' Ebpekehera ves iya te etew ~n se eregasi an."
' iya egkuwa," ke ' "Ke kew se mienge ett:tw pe ma,,
"su ·anft.ng iya te ' ebpekehera te etew an se eregasi
su ebpengaan. Su negidsan da se kud.l bas ta
egkekita rin pl egkeenen din. " imbe ne War a
ed-el ihuwan din SU egkeenen din iya," ke se menge
etew p~ ma ne ebpenudtul ki Pilanduk.
' "I," ke si Pilariduk, "iyan tumu ne ebpegitungen
ku te mevaher te enakey se kegkepatey keniyan te
eregasi." Ara, ar~ se· netahtl te pegitungab. ni
Pilanduk.
2
' Wara utew meuhet manen ne ruen en maan nekeuma
ne etew ne ebpelahuy. "Ne," ke si Pilanduk, 11 ne
maan kew ayan?"
' ' "Ke kew egkuwa," ke se etew pe ma, 11 su an en
ke eregasi. Ebpelahuy key ini su ebpenelukunan
key."
11 I, i, 11 ke s i Pilanduk ini, "ebpekekaid bes
ayan ke engkey ve iya se ed-ul-ulaan ku ini?"
J
Medwalengwaleng s i Pil anduk ini ne med-- ipanew.
"Iyan tumu ne ebpengkeniy~ a te pungkU ne kelipapa,"
ke sikandin p~. "Su misan a meumai huntaani te
eregasi asal su keniya."
Wey embe iya med-ipanew si Pilanduk ne te
kebpeengket~ din t~ pungkti ne kelipapa ne mid-awet
si Pilanduk re meng( belahen ke midlewlewisan en
imbe, ne velahen ar~ be ayan se midtuyuk din keta.
4
Hane kena iya dedewura da se tudtul te etew SU
ebpemineg kia, Pilanduk, ne egurentung ma huntaan se
kayu. w~ utew iya meuhet, Pilanduk, ne egkekita nu
en ini se edsambat kayi te buvungan ini se menge
ulu kayi te eregasi ini.
Ke si Pilanduk, "Ne an. en bes iya ke eregas i,
engkey en be iya se ed-ul-ulaan ku ini?"
Medwalengwaleng si Pilanduk ini ne mebpengubpit te
5
belahen wey embe mebpenrias. si Pilanduk te belahen
huntaani ne nekeipus te ebpenrias ne \
mebpengpengubpit te melakbang imbe ne mekepal da
imbe deduen.
\ Wara utew meuhet, Pilanduk, ne midsekandar en
ini se eregasi. "Ba," ke si Eregasi, "mibegian ad
maa," ke sikandin, "su ini red maa ke seveka ne
lab lab ini."
"I, i,'' ke si Pilanduk, "ke ebpemedlablab ka
te etew ne maa mul~ se ed-iringen nu te bavuy se
ken~ bavuy; e tew a ini."
' "I, uvag mula se lablab," ke se eregasi ini,
' "ne edlalag pa."
' ' "Ew," ke si Pilanduk pe ma, "ne pemineg ke pe
mane eregasi su ruen pa edlelahen ku."
"Ew," ke se eregasi, "ne engkey?"
"Ew, ketueni nu, Eregas.i, ne duen ini
ed-ul-ulaan ku."
"Ew, ne ma engkey se ed-ul-ulaan nu, Pilanduk?" ·
"Ew, ne ma ken~ nu egkekita ini se ebpengubpit
a te belahen."
7
"Ew, meambe?" ke se eregasi ma.
"I," ke si Pilanduk, "kema lingalc~ ke ma
egkerundus ayan se langit, kema intengi nu ma an."
Medlingak~ ini se eregasi. ' I, engkey pe be te iyan
din nekita ini se sehulapun ini ne ebpeteltelukuney.
"lntengi nu "e huntaan te egkeudtu ke andew ne basta
8
egkerundus en ini se langit. Ne an be imbe mul~,"
' ke si Pilanduk, "ne tembu be ebpengubpit a kayi te
. ' belahen su idtagkes ku se lawa ku keniyan te pungku
' ne kelipapa su iyan mepiya ke misan merundus ne kena
a egkeunturan keniyan te langit su an se kelipapa
ayan se pekekuwa kedl, 11 ke sikandin p~ ma,
"ebpekelibri."
Midlingak~ ini se eregasi ne mid-intengan din
ne etuwey kayi te sehulapun ini ne ebpeteltelukuney
su wey egkekuwa ma te keramag.
"I," ke se eregasi, "kena ka iya maa, kema ke
tar~ nu."·
' ' "I, taru mula," ke sika Pilanduk ini te, "kema
intengi nu en ma ayan."
Wey nu iya ed-intengi kayi te kuwa eregasi ini
9
se sehulapun ne a, peteletelukuney ma iya. "A," ke
se eregasi p~ ma, "iyan kedl, Pilanduk, se menu ke
iyan a nu pa iuna idtagkes."
" "I, kena egkepakey," ke si Pilanduk, "iyan ke
be edtetagkes ne siaken en, " ' wara e pa meketagkes.
Iyan mepiya se iyan a ed-una, belahad keykew SU
sik~na ayan ne wey nevulung ke en te etew su
mibpengaan nu. An be imbe huntaan ne iyan ke en
egkeuna ne ebpaltey su ebayad ka te keselaan nu."
"Ye," ke se eregasi, "Pilanduk, iyan kayi te
kedi ne ikelimu ad nikuna." Medwalengwaleng ini se
eregasi ini ne med-uvey ki Pilanduk ne sepsepuwa.
' Ke sikandin ne, "Mama, kena a matey, iyan ka metau
iune e pa nikuna te ibagkes."
"!," ke si Pilanduk, "ken~ imbe iya, ken~ iyan
ku kinekuwa kayi te belahen se sikuna."
10
"Kena iya, ikeyru ad nevenar," ke si Eregasi
' pe ma.
Ara da se nerineg ni Pilanduk ini ne, "Wey
uya," ke si Pilanduk, "iyan keen id-una ibagkes,
' ' are en be ara." Wey embe iya hun-taani megkuwa ini
se eregasi ne ini med-itindeg kayi te levut te
11
kelipapa. ' ' Are en be ara se edtahad ki Pilanduk ke
keenu pekeipus se ebpengubpit. Wey embe iya
huntaani nekeipus si Pilanduk ini se ebpengubpit.
Ne memelakbang da imbe. "Ne endei e ve egkua
nikuna ebegkesa?"
"Ew," ke si Pilanduk, "iyan imbe kebagkes kayi
"d ' d' .... ne 1 -awa a te paa nu taman te puru nu se
' kebagkes," ke sikandin pe ma.
' "Ne basta egkeuyag e ra," ke se eregasi, "ne
' kete en imbe."
Wey embe iya keniya megkuwa si Pilanduk ini ne
' ' wey rin ura ibagkes ini se eregasi, in-awa da kayi
' te paa ne taman te puru te imbedbed kayi te
. kelipapa ne pandus diy~ te puru din.
12
"Ne," ke si Pilanduk ini, "waleng ke kun be
imbe."
Midwaleng ini se eregasi. ' A, ne ruen pa uvag.
"A," ke se eregasi ini, "egketapik e red iya buwa
ini."
' "I," ke si Pilanduk, "edseupan te pa." Wey
lJ
embe iya keniya seupi te ebagkes ne
mebpemedlapislapis en imbe iya ni Pilanduk se
kebagkes din kayi te eregasi te memelakbang d~
deduen ne belahen. Guna su neuhet ne ke si
Pilanduk, "Na kun imbe waleng ke lwn Jl&a."
) ... Wey medwaleng se eregasi ini ne ti kena en.
"Na," ke se eregasi, "sikuna ve?"
"Ew, ti," ke si Pilanduk, "eye a rema ini te
ubpu eye. Kuwa ke embe," ke sikandin, "keniyan su
wey ebpengkeniy~ a te ubpu ey~ ne kayu su ke~a ad
' ' dema ebevagkes te lawa ku. Embiya imbe iya kena da
merehen su sikuna se ebpeiru-iruen neve~ar," ke si ...
Pilanduk, "ne kena ad iya su engkeniyan an ne neudtu
en an se andew ne embiya kena ad mekeipus ne
merundus da deduen ayan se langit. A, ne iyan ad
egkevuhian," ke si Pilanduk, "su iyan ad maa keuna
ebpatey na sikuna na egkelibri ke en."
14
"Tl ke ke en ma iya, Pilanduk, libriya ad uvag
nikuna, mepiye en imbe su nelibri ad. Na bevagkes
ke be rema ruen."
"Uya," ke si Pilanduk. Migkuwai si Pilanduk
ne med-ipanew.
Huna su nekeipanew en si Pilanduk te menge
senge buvunganan ne migkulayl si Pilanduk, "Ba," ke
15
si Pilanduk, "wars ka medsaut te akal ni Pilanduk,
ken~ ura mul8; 1 ke sikandin, "egkerundus an se langi t
su sehulapun da an," ke sikandin pe ma.
"Ew, ew," ke se eregasi pe ma ki Pilanduk ini
te, "itung midtarutaru iya. Tehari ki ve iya su
misan endei ka ebpesinaru se ebpendiya ka ....
insekednar, se r1ya ka te langit, se ed-awuk ka te
' vudsi,'' ke sikandin pe ma, "su basta edtuntulen ku
1 f)
17
imbe iya sikuna. Su egkeenen ku imbe iya sikuna se
maan a se itung midteruteruan a nikuna."
Wey ura medwaleng ini se eregasi ne
' peketidtuwen te ma keta se tuus nu iya te
midtegtahaman te ebengkulas ni Pilanduk su matag ma
iya huntaan nekederuwa ne hewii ne kuwa ke en ma
mula ke egkekuwa ini se imbagkes ni Pilanduk ini su
midtegtahaman din imbe iya.
Gbna su ikepitu ne hewii se kedwaleng kayi te
eregasi ne ara p~ ne itung nekeluwal sikandin.
Nekeluwal d~ ini se eregasi ne ~e se eregasi pJ ma,
"Ne huntaani ve iya, Pilanduk, se migkuan a nikuna ,
midterteruan ne tahad ke ve iya su ebpenelukunan ku
' sikuna misan endei ka huntaan mekeubpa."
Wey embe iya huntaani med-ipanew si Pilanduk
. ' ini ne peketidtuwen te ma ken1ya se mepasang en imbe
18
iya ne kebpelahuy. Su tuus nu ma te edtentuwanan
ni Pilanduk su sika senge buvunganan ne keseveka
rin d~ edludseyawa su menu ka kayi te eregasi ne
' ebpenelukun se egkemkem kayi te bulu din ini ne
iring te edraharaha ne begiyang.
Ara iya ne wa ke utew meuhet ne nekeuma ke en
te petiyukan. Ke si Pilanduk pe ma te, "E,
' ' Petiyukan, ne tevangi e pa nikiyu peeputa e pa."
19
(
~I l •
,/
"I," ke se petiyukan, "ken~ a ebpeketika," ke
sikandin pe ma, "ne edtavang keykew, ugaid ne
pelahuy ke en. ' Iyan benar ne wey edlenganen dey ra
kayi asal dil su ebpekelugar ka te kebpelahuy nu."
' ' Ara da iya rema ne midsahad en si Pilanduk.
A, ne warh utew meuhet ne nekeume en ke eregasi
kayi te petiyukan. Ew wey ura mebugkar ini se
petiyukan ne wey ura kui eregasi ukuti. Ne
20
21
peketidtuwen te ma se war~ ma imbe igkarang su
neketeltelilid ini se eregasi ini. Ne ini se
edteltelilid huntaan se eregasi ini. Wey rin ura
pemeruta ini se langun ne sehed. Nepasad din te
ebpemarut ne wey rin ura heweri ini se baley te
petiyukan isungit. rl, engkey pe da te neibped en
ini se langun ne petiyµkan. "Tl," ke se eregasi,
"tahad ke ve iya, Pilanduk, tahari ki ve iya ruen.
Ara en da maa ini. 11
Hane guna su neuhet en si Pilanduk ini ne iyan
din neuma ini se deruwa ne timan ne bekesan, senge
tiwelayan. 11 Ini p~ da imb e iya ke mepiya. 11
Midwalengwaleng si Pilanduk ne mebuvurit.
Miburitan din ke langun ne lawa rin. Ar~ en be ar~
se itung kete en be med-ubpaubpa si Pilanduk se
edtameng kayi te bekesan ne migkuruvung.
22
wa utew meuhet ne nekeume en ini se eregasi.
"A," ke sikandin p~ ma, "na an ded iya si Pilanduk."
"N' e, ne, ne," ke si Pilanduk,- "iteng kew ve
imbe maa," ke si Pilanduk kayi te eregasi ini, "ne
itung ebpenimud en te idwagib din te ruma :rin.
Tekew en ebpemebpilanduk, serirung nu pey se
Pilanduk se ruma nu."
2J
u1, sikuna imbe an ma." I
"Memenu s i P ilanduk? Intengi a kun nikuna-ini
meitem a nevenar ini. ' ' Ara mula si Pilanduk ne
~ meput1 ne etew, ne kebubulan, ne intengi nu ma
' menggirahira se husuk ini ne mahasa ad, ne buvul
' ku ini ne igihilimbeka re be."
24
' "I, venar ves iya," ke se eregasi, "kena ves
iya sikuna. Andang en te peketev~ ad ini. Ne
meambe, 11 ke sikandin, 11 ke kayi ka? 11 ke se e~egasi.
11Kayi a su siaken ini se etew ne edtameng kayi
te kuwa ini bekesan su pinetameng a ni Ap~ kayi te
intahti din ini. Su riy~ dan te pengengewiran ne
kema ke ruen egkuwa kayi? 11
"Ma engkey an?"
"Ew, s eb i tan ni Aptl ini, fl ke s ikandin pJ ma.
Wey rin ililinga. fl!, 11 ke se eregasi, "mepiya
ves· iya se sebitan te ap~ .nu."
"I, mepiya ma, tembu ma imbe iya pinetameng
a nikandin kayi su kema ke duen ed-aml ne an imbe
ne pekemureka,fl ke sikandin pe ma, fl ne sebitan su
25
keep-epuan an ne sebitan tedeman da an te ap~ dey
na wey embe imbe an ne wa be keniyan
ebpekesesebitan su pekemureka lepas d~ te si Apu,"
ke sikandin, "misan kedsembayi ruen ne kena ~isan
kegeweri ruen ne kena imbe iya egkepakey."
"I," ke se eregasi, "ne menu uvag ke i_dtUkew
' ku pe ma?"
"Ken~ imbe iya egkepakey."
"Ew," ke se eregasi, "tekew ke en be iya egkahi
' ' ' te ebpekemureka wey kena ma pekemureka su sikita ne
wey kepuun tew iya ara. Iyan mepiya se egketukawan
' ta te seseb i tan an se sebi tan te apu tew."
II I ' ' ' apu-apu ka te egkaan ka te etew."
' "I, kena kema iya maa ed-en-enduen," ke se
26
eregasi, "ikelimti ad nikuna, ikeyru ad, kena te ra
ma egkegkehiyen."
"I, ken~ egkepakey," ke se edtameng kayi te
kuwa ini bekesan. '~Ugaid ne iyan kayi te kedl ne
embiya maa wey kinahanglan nu an ne edtelukunaD ku
en sikandin su merani ran ded ma kayi na wey kayi
rend~ ma intah~ ke sebitan din."
"Wey uya," ke se eregasi.
"Ugaid," ke se etew " pe ma ini ne edtameng, "ne
taman be imbe ' ' edsinggur du en te kena ke pa SU
\ iya tahad ke ma, II ke ebpekemureka an meraatey wey
sikandin, "su wey ebpemuyuen ku riya te kandin te
enta ma ke wey ikeereg-ereg nu an se sebitan," ke
se meama ne midtameng kayi te bekesan.
' ' Ara da iya ne mid-ipanew ini se meama ini ne
27
28
mibpelehuy en. Nekekuwa sikandin te sepulti ne
buvunganan ne keta mid-itindeg sikandin. Ke
sikandin pe ma te,"Migkahi si Apu te, 'Wey itukew
' nu en kun iya sika te edsesebitan,. ugaid ne kena
de be imbe meuhet su mehaan d~. Urami nu imbe an
su ebpekemurekil kegawed nu.'" Ara da iya ne wey
nenenayi te egawed kayi te eregasi ini se deruwa ne
timan ne bekesan. Seliyu iya te neheram kayi te
bekesan se itung neheweran ew wey rin ura buntala
ini se eregasi ini ne ew wey ran keskesi ne
peketidtuwen ta ma keniya te tidtu ma ne egketemanan
' te eregasi se ebpeketeltelilid ne ikug pe be
' huntaan te bekesan ini ne egkehiyen te ma ne wa
lintad te ebpemeng~ te purigket kayi te eregasi.
A, ne ebpegelistuwan ma iya rema kayi te
eregasi. Ke se eregasi, "Ne andang se si Pilanduk
de ves iya eye se midupang kedl. Tahari ki pe be
iya huntaan Pilanduk," ke sikandin pe ma, "kayi te
29
lit-_ ~-~
1
~--
JO
~ ed-ul-ulaan nu ked1 ne mepasang." Ew ne wey ura iya
ehet-eheta kayi te kuwa ini bekesan te kegkeskes
dan kayi te eregasi. Pehaney ne kayi p~ te awak ne
pepengkayi en te lieg. Ne peketidtuwen ta se
pekeeg-ehesu rema ini se eregasi.
Wara utew meuhet ne neheweran dut te eregasi
ini se ikug kayi te deruwa ne timan n~ bekesan ini
ne engket~ ded ke kuwai ulu. Wey ura mul~
)1
pengguremeka dut te eregasi ke ulu. ~ Ti, pira en be
pereg din se bekesan de ma iya. Medwalengwaleng
ini se eregasi ne isungi t ini se de.ruwa ne bekesan.
A, ne andang iya te edupangan a ni kuwa ini
Pilanduk •
... Ara da se ne~uwa kayi se eregasi ne wey ura
maa mid-ipanew sikandin se ebpeneluku~ ne
' ' peketidtuwen te ma keta se wara en ma utew
egketailtail ne ibay~ te eregasi te kegkerehusu rin
te kedtelulcun din ki Pilanduk. Wa ka utew meuhet,
Pilanduk, ne egkerineg nu en maa ke eregasi. "A,"
ke si Pilanduk, "ebpatey ad ini egkeseutan ad kayi
te eregasi."
A \ d' .b ' ra a manen ne mi pemenga en:maa si Pilanduk
te ed-elesen din. I, engkey ve se iyan din nekita
ini se deruwa ne selareng ne derekela imbe. "A,"
' ke si Pilanduk, "kayi e ra iya ini huntaani
32
ebpimpinuu." Midwalengwaleng si Pilanduk ini ne
mebpetevungew, midtetevungew p~ be sikandin
nekekuwa se edtetevungew ne riyan en maa te uvey te
selareng ebpimpinuu.
"A," ke se eregasi te nekeuma en, "an de ves
iya."
33
- -....r·
"' I ,..e.; " -
r--
•
/
)4
"I, kena egkepakey," ke sikandin p~ ma, "ktl ka \ edtekew egkuwa ki te Pilanduk su kena a si
Pilandulc," ke sikandin p«l ma, "su siaken ini ne
tumetaaeng a mul~ ini. Nk memenu se Pilanduk nu,"
ke sikandin p~ ma, "intengi nu aa siaken ini te
tebungan~ .a, pinetaaeng a te ra~ kayi te :tuda din
ini," ke sikandin ini.
Wey tengtengi kayi te eregasi ini ne venar iya
rem.a.
"1 11 I," ke se eregasi, "venar iya vuwa an."
"I, benar iya." ke se meam~ ne mibpete~e_w.
Kema intengi nu ma ayan se kudl ni Keretuan ne
enduen te edlenlenaan. Ebpetumpisan din imbe iya
nevenar kedl. 11
''Menu," ke se eregasi, "ke ed-eraan ku?"
JS
\ "A, kena egkepakey ne ed-eraan an su edlanget
' ' ' as se ratu su tembu ma rnaa wey ra egkeerai an," ke
sikandin.
"I," ke sikandin p~ ma, "ne iyan kayi te kedl
se kehiya nu ki Ker~tuan se tukew a ed-erl te kud~
din. ' Su iyan hustu," ke sikandin pe ma, "ne
sikita ke menge irekey en ne peketukew ki red
ebpekeer~ dut te sangkap dut te menge r-at~ iring be
imbe keniyan te kuda."
' "Wey," ke s e kuwa pe ma ini ed tameng ini.
"Idtarem ku pa. Pekehaan ke re be imbe. Asal kena
ke pa imbe ed-untud ke kena ku egkehiyen se untud
ke en su ingketarem su edlanget iya ke ratti ne iyan
a egketimaran." Ara d~ ne itung mid-ipanew en ini
se midtameng kayi te selareng ini.
Guna su neketantal ka te tetelu ne buvunganBn
)6
na mid-itindeg ka. ' Ke se meama pe ma ini, "Untud
ke en kun keniyan te kuda ni Keretuan."
T ~ ' d' . k h. d i ara a iya se ne a i ut te meama, ne
midsakbey en ini si Eregasi kayi te selareng ini.
Ew wey ura mebpelelahuy ini se selareng su
netektekawan mu1a te nevenar, ne peketidtuwen te ma
se ken~ kepipira r~ mepat~ ini se eregasi huntaan
ini.
J?
)8
Ew wcy ura mebpelahuy si Pilanduk. Ke si
Pilanduk ne, "Gerami nu ve iya keniyan."
A, iyan pe be utew ipenggehaid te eregasi se
kuwa ra ini selareng. Meambe ke bekesan ne wa din
ma ipenggegaid.
Ara d~ ne nekeimaman ini se eregasi. Ke se
eregasi_pE) ma te, "Pinedtaman ku be kayi se
39
pesinsiya ku. Huntaani ve ne apey ra engkey p~ ne
etew ne egkeuma ku ne basta egkeenen ku en su si
Pilanduk en iya." Are en be se kahi kayi te
eregasi ini.
Wey en be ebpetelukuney en si Pilanduk wey ini
se @regasi ini, ebpekesuwasuwa de ma si Pilanduk
ini se ebpelahuy.
40
' -'· .r -,.. -
•
A, ne wa ka utew iya meuhet, Pilanduk, ne
egkerineg-nu en se egurentung ne kayu. "A," ke si
Pilanduk te, "andang se egkeseutan ad ini, an pe be
iya nevenar ini. Tidtu en be ne egketemaman ku
ini," ke sikandin pe ma.
Wey embe iya keniy~ mebpemenga si Pilanduk ne
engkey pe be se ke bagl ni Pilanduk huntaan ne
miid-unut kandin. ' Nekekita si Pilanduk te dekdekla
ne lewaan ne ini se lewaan ne mibudsi. ' Engkey pe
'be se ruen sulti. din. "A," ke si Pilanduk, "ne \
midtaman key en kayi guntaani," ke si Pilanduk pe
ma ini.
Ara da ara ne medwalengwaleng si Pilaiiduk ne
mibpengayu si Pilanduk te impelingut kayi te kuwa
. ini dekdekelcl. lewaan. Nekekuwa \ ebpengayu ne keta se
ne tuus nu ma te malu nu ed tentuwi, Pilanduk, SU
egkelampus ke ma huntaan kayi te impelirig nu ne
41
intambu nu ne kayu. Ar~ d~ ne riyan embe maa si
Pilanduk ini se ed-ubpaubpa.
w1 ka utew meuhet, Pilanduk, ne nekeitindeg en
ke eregasi. "Hen~,"11 ke se eregasi, "ini ke r~ bes
iya, Pilanduk."
"I, kena ka imbe edtekew egkahi te Pilanduk a
su ini ne rekdekela ini se gevelek ku ini."
42
"Ew, ma engkey ayan?"
' "Ew," ke sikandin pe ma, 11ne pinetameng a ni
Apu kayi te pus aka. 11
"Ew, engkey se pusaka?"
"Ew, ini se bulawan ke ma intengi nu ma an."
Midtengteng ini se eregasi kayi te kuwa ini lewaan
ini ne i, engkey ve iya rema kayi te menge tihis te
sul~ ini ne peninangtinang.
"I, I, 11 ke s e eregas i, "benar iya."
"I, benar imbe iya," ke sikandin pJ ma.
"Ugaid ne an be imbe," ke se tumetameng, "kayi te
kuwa ini bulawan na an be imbe an ne kena pl an ke
tidtu ne bulawan. Su menge kuwa rin dan an ke
egkehiyen ne menge rapu dir1 d~- an ne kuwai su diya
4J
pa ke tid tu te lusud."
"I, menu ke bahayi a?" ke se eregasi.
' ' "I, kena egkepakey su ed-ehetan a ni Apu."
"I, bahayi ad iya."
44
Wey ran embe mebpeepuley keniya, netamantaman
na netunggad en ini se tumetameng kayi te bulawan
ini. "Na emb iya engketa," ke s e kuwa ini, "ne kuwa
ke en keniyan SU kena ku ra egkehiyen ki Apu. Ugaid rie reiseka nu re ma imbe na iyan imbe kayi
te kedl, 11 ke sikandin pe ma, "na awuk ke en na kena
ka ve kuwa kayi imbe i su riya ka embe te
puntiyukan da ara SU keta da imbe ara meketuhu ke
' bulawan ne hustu," ke sikandin pe ma. "Su
edsinewsinew ill'.be iya, mesihey nevenar," ke se
' . . tumetameng pe ma 1n1.
... "Uya," ke se kuwa pe ma ini eregasi.
Ara da ne mid-awuk en ini se eregasi ini
seliyu iya huntaani te nekeawuk en ini se eregasi
ini ne medwalengwaleng si Pilanduk ne wey rin ura
binsuli ini se rapug di~. Ew mevinsuli ura ini se
rapug din ini ne wey ura netutung huntaani ini se
45
sulu ne peketidtuwen ta ket~. Su wey meregreg,
meregreg huntaani ne itung keta taman ne minatey
ini se eregasi.
Engkey pe be te itung nekelibri en ke langun
' ' ne inged ne ibpebpevaya kayi te eregasi su wara en,
su nepatey en ni Pilanduk ini se eregasi.
Keta taman se teterema.
46
Umeremaya
Hane riy'h te pe ma te iney ni Umeremaya.
Migkahi en ini se iney ni Umeremaya te, 0 Urneremaya, "
kahi ... te iney rin ini, "An.dam ka," kahi pe ma pe ma
ni Iney ni Umeremaya, II SU nerineg ku," kahi p~ ma
ni Iney ni Umeremaya, "se ed-imetayan ka kun.
Mid-upekatan ka, ;, kahi pe ma te iney ni Urneremaya.
47
Migkahi en si Umeremaya te, ke si Umeremaya
pe ma ini ne, "Ina ne langun en imbe te igkesuat
ku ne ed-ul-ulaan," kahi p~ ma ni Umeremaya, "ne
ibehey ku en iya te ruma ku," kahi p~ ma ni
Umeremaya. "Huntaani," kahi pe ma ni Umeremaya,
"ne nerineg kfi ini se kemetayen~" kahi p~ ma ni
Umeremaya, "ne an en be iya perem," ke si Umeremaya
p~ ma, "se embiya egkevuyn ku rl .te etuvangan te
Kerenan," kahi p~ ma ni Umeremaya, "ne menu ke
kenl ku egked-ula-ula," kahi p~ ma ni Umeremaya,
"ne kenl ku en iya igkesuat," kahi p~ ma ni
Umeremaya. "Hane tehaad ne iring," kahi pe ma ni
Umeremaya te, "iring keta, Ina, se nerineg nu en
bes iya se id-imetayan e ves~" kahi p~ ma ni
Umeremaya, "ne iyan ne~ah~ te hinawa ku," kahi p~
ma ni Umeremaya, "se ed-awa a te inged," kahi p~
ma ni Umeremaya. ~Tuus te kena ku en iya perem,"
ke si Umeremaya, "igkesuat ne egked-ulaula ku,"
kahi p~ ma ni Umeremaya, "se ebpatey a," ke si
48
Umeremaya. "Su embiya egkegaga ku ra, 11 ke si
Umeremaya p~ ma, ~ne ebeyaran ku se umur," kahi
pe ma ni Umeremaya, "su egkuan ku imbe iyan
ebpemesaan," kahi pe ma ni Umeremaya. "Su tembu
ma engkey atag din," kahi p~ ma ni Umeremaya,
"se langun te lcewasa," kahi pe ma ni Umeremaya,
"ne egkuan ku midlewanan ku,• kahi pe ma ni
Umeremaya, "su iyan ku ebpeelawan ini se umur ku,",
kahi pe ma ni Umeremaya.
Hane wey ke en be. "Tehaad ne iring duenJ"
kahi pe ma ni Umeremaya, "ne huntaani ne andew,"
kahi p~ ma ni Umeremaya, "ne ed-ipanew a," kahi
pe ma ni Umeremaya. "Su ebpeitindehen ku en be
se tana," kahi p~ ma ni Umeremaya.
Nekahi ra ni Umeremaya ini ne med~ipanew
ke en, Umeremaya. Ne ebpeketidtuwen ta ki
Umeremaya ini ne se meribpes se meawang ini ne
49
mid-ipanew enni Umeremaya ini. Wey keen be
med-ipanew en Umeremaya ini ne wara ka mekekuwa
te senge bulan ne nekeliyu ke en te inged ara
ne inid-ewaan· nu.
Ke s i kuwa pe ma ini Umeremaya ne, ''Ara pe
be ne neheram ku," kahi pe ma ni Umeremaya, "se
nekelibri ad te egked-ulaula ku," kahi p~ ma ni
Umeremaya, "su tehaad ne neliyu ku en ke inged
ara ne meraatey," kahi p~ ma ni Umeremaya.
"Engketa be ara," ke si Umeremaya p~ ma, "ne
nekuwa ku en," ke si Umeremaya p~ ma, "se nelibri
ad," ke si Umerernaya pe ma, "su neliyu ku en ke
inged arA ne meraat se pikiran din," kahi p~ ma
ni Umeremaya, "ne etew."
Hane wey en be med-ipanew en si Umerernaya
irti ne peebpet-ehpet ka kayi te kuwa ini merakel
ne mehinged ini ne kelesada ne mepiya imhe ne
50
eg1nsuvara se terak. Kc si Umeremaya ne, "Ini
en be ke mepiya en ini ne rerepi," kahi p~ ma ni
Umeremaya, "su warA be imbe mulh ini kuwa rin
ini kasu ne derepa," kahi pe ma ni Umeremaya,
"su meupiya se tandang kayi te kemehingeri,"
kahi pe ma ni Umeremaya.
Midsandeng ka ini, Umeremaya, ne engkey
ve kayi te egkuwa ini eburunburun diyA te
51
egkeunaan nu. Ke si Umeremaya, "Ed-awet e pe
la keniya su kalukalu ke engkey se kevurunan
keniya, 11 kahi p~ ma ni Umeremaya.
Megkuwa si Umeremaya ini ne mebpeendutun
ke en. Endei ini se meama ne midsiveysivey ini
ne mebpeendutun ke en, Umeremaya.
Nekekuwa ka ini, Umeremaya, ne mid-insaan
nu en ini se kenakan. "Leyukan," kahi p~ ma ni
Umerernaya, "ne engkey ini se kevuruna~ ta?" kahi
p~ ma ni Umerernaya.
"Ew," ke sika kenakan p~ ma ne, "mepasang
ini," kahi pe ma te kenakan ini, "Leyuk, su
egkalut key ini te leveng, edlevengan wey ehaal
key te lungun," kahi pe ma te kenakan, "su
huntaani kun ne andew," kahi p~ ma te kuwa ini
kenakan. "nc ehpc-kcuma si Umercmaya."
52
"Ew," kC' si Umeremaya ini, "ne tembil ma
imbe iyan ara wara ad medramag," kahi pe ma ni
Umeremaya, "su ara iyan ara," ke si Umeremaya
pe ma, "se nerineg ku imbe iyan ne migkahi rut
te keunutan," kahi pe ma ni Umeremaya, "se langun
dut sikita ne ed-epiki ki imbe, su egkalut ki
en," kahi pe ma ni Umeremaya. "Ne ebaal ki en
ini te kuwa ini lungun," kahi pe ma_ni lhneremaya.
"Na, duen ke pA Leyuk su egkuwa e pad edlaus ketA
i te baley arA," kahi p~ ma ni Umeremaya.
"Wey uya," ke sika kenakan pe ma.
Wey mekeuma si lhneremaya ini ne midsahad .ke
en lavew, Umeremaya, su iyan nu ara kuwa ne
ebpelahuy ke ma iyan. Ke si Umeremaya p~ ma ini,
"Ne wara bes ebpelahuyan ku," ke si Umeremaya ini,
"su kuwa red bes iyan ini kasu," kahi pe ma ni
Umeremaya, "su egkuan e ves ini ed-ingutelen,"
53
'-
\ l
r
--!. f,;; / J - --~r41',..,.._...;;:r,.~~--- ~
-... r-rr,- --~ -,,_..,,.
kahi pe ma ni Umeremaya. "Ketau ku," ke si
Umeremaya pe ma ini, "ne wera be ruma ne ed-ul-ulaan
ku," kah i pe ma ni Umeremaya, "'ne meambe ini ke
edtehuen a te akal," kahi pe ma ni Umeremaya, "te
tembil ma ed-up-upiya a," kahi p~ ma ni Umeremaya,
"su upama ruen ebpekeriril ne ruma ku," kahi pe ma
ni Umeremaya, "wey kayi ebpelelahuy te kediey,"
kahi pe ma ni Umeremaya, "ne edtevangan ku ve," ke
si Umeremaya. "Kena e ve edsingit," kahi pe ma
54 \
ni Umeremaya, "su iyan ku ara ebpeelawan," kahi pe
ma ni Umeremaya, "ne egkevaluy ne kuntera ku se
ruma ku," kahi pe ma ni Umeremaya, "su sagap te
wera ma egkedtedeman kediey ne limil ku," kahi pe
ma ni Umeremaya. "Ana tehaad ne iring kayi," ke
si lhneramaya pe ma, "ne edlevundus ad se ed-ipanew,"
kahi pe ma ni Umeremaya, "su kalu ke iyan ku ini
igkeenduen," kahi pe ma ni Umerernaya, "ne ubpu p~
dut te derepa ku," kahi pe ma ni Umerernaya. "Iyan
tumil se edlevundus ad. Su embiya ve egkeliyu ku
ini ne rerepft," kahi pe l'la ni Umerernaya, "ne antap
ku ne ebpekelibri en se umur ku," kahi pe ma ni
Umeremaya.
Ar~ da se nekahi ni Umeremaya ne wey ke en
be maan med-ipanew en Umeremaya, ini ne nekeisaut
maan te nekedsenge pedian ini se k~d-ipanew ni
Umeremaya ini ne nekehemew ke en rnaa te senge
lugaran en maan, Umeremaya.
55
"A ne," ke si Umeremaya, "ne aril pe be ne
nekahi ku," ke si Umeremaya pe ma ini, "se
meupiya en be iya buwa maan ini. Apey rl iya
maa," ke si Umeremaya ini, "ed-engganan ta," ke
si Umeremaya, "ke duen pa iya maan egked-ulaula
ku ·ne, antap ku," ke si Umeremaya, "ne wara en
iya maan. Su wey meriyu en·ma ara se mid-ewaan
ku," kahi pe ma ni Umeremaya.
-;\ . \
~I
55
Hane, huna su nekehemew ke en kayi te dekela
maan ne inged ini, Umeremaya, ne edsandeng ka
maan, Umerernaya, ne eburunburun maan.
"A," ke si Umeremaya, "ne ed-ebpasen ku pad
eye se eburunburun ey~." Medlevundus maan si
Urneremaya ini ne nekeuma ke en, Umeremaya, ini
kayi te eburunvurun ini ne endei ke pl maan ini se
senge etew ini ne ebpimpinuu ini ne midsivey ne
rnidubpu nu en, Umeremaya. Mibutegbuteg ke en
Umeremaya te, "Leyuk, ne engkev ini se kevurunan
ta kayi?"
Migkahi en ini se kenakan te, "Leyuk, ne
kenl ka utew edtumpis," kahi p~ ma te kenakan ini,
"su iyan migkahi ketl! te ratu su huntaani kun te
egkevantang se andew ne ebpekeurna si Umeremaya ne
idleveng en imbe kayi te egkelutan ini ne kalut
ini," kahi pe mate kenakan te egkuan din ini si
57
Umeremaya.
Hane, huna su nekuwa ini ne migkahi en si
Umeremaya te, ''Leyukan," kahi p~ ma ni Umeremaya,
"ne edlaus e ·pA dutun te senge baley," kahi p~ ma
ni Umeremaya. Nekekcwa ra ini ne engkey ve iya se
kedlaus ni Umeremaya te ara en iya ke dalan te
kehpelahuy nu en, Umeremaya.
58
Huna su neke 1 iyu ka kayi te ba ryu in i,
Umeremaya, ini ne mibpinuu ke en diya te beliti
ne meserebpek.
Ne migkahi en si Umeremaya te, ke si
Umeremaya p~ ma ne, "Rbpinuu e pA kayi te kuwa
ini belit! ne mehemumu," kahi J>~ ma ni Umeremaya,
"su ed-imeley e pA," kahi p~ ma ni Umeremaya.
"Su utew en," ke si Umeremaya, "ne egkeluhat ad
se ed-ipanew," kahi p~ ma ni Umeremaya. "Ar! pl!
be ne egkehiyen ku," kahi p~ ma ni Umeremaya, "se
meraat bes iya se badtil, ku," kahi pe ma ni
Umeremaya, "su inggenat da te midgenatan ku ne
inged," kahi p~·ma ni Umeremaya, "ne ebpatey en
se egkerineg ku," kahi p~ ma ni Umeremaya, "ne
taman te edtemanan ku en, ii kahi p~ ma ni Umeremaya,
"ne inged ne kemetayen ku' re ma iya," ke 5 i
Umerema ya. "Ebpepende i e ve vuwa in i?" ke· s i
Umeremaya pe ma, "Iyan in1 se egkeepes ad iya
59
perem," ke si Umeremaya ini, "ne ebpatey," kahi
pe ma ni Umeremaya.
Tuus kun te benar ne egkeepes iya ne ebpatey
si Umeremaya ne iyan taman ne nekuwa rin ne inged
ne1iyu ne pitu ne ingeren. Wey nekekuwa si
Umeremaya ne mibpegpegitung si Urneremaya. Ke si
-~,....-,..,..,.... - t!.""""-
~-----( ~,r.-___ rr, .... ,_,_ __
60
Umeremaya pe ma ini ne, "Apey re be~ buwa endej e
pa ebpesinaru ini su ed-awuk e pa te surung ne
ed-awuk e pa te budsi," kahi pe ma ni Umerem11ya,
"su egkeandek ad iya perem te kemetayen," kahi pe
ma ni Umeremaya, "su egkelilin~ayan ku ne benar ke
kekewesaan ku," ke si Umeremaya, "ne kena bes
iyan. Kena bes iyan egkepemasa," kahi pe ma ni
Umeremaya, "se umur," kahi pe ma ni Umeremaya.
"Na, tehaad te iring kayi," kahi pe ma ni Umeremaya,
"te ken! bes iyan egkepemasa se umur su sedseveka
iya ne tehikemuney kayi te umur," kahi pe ma ni
Umeremaya, "ne ke Eleteala. A, ne iyan tuniil,"
kahi pe ma ni Umeremaya, "se ed-uli a te derepl
ku," kahi pe ma ni Umeremaya, "su seveka ne
idtepeney ku te etuvangan te Eleteala ini se umur
ku," kahi pe ma ni Umeremaya. "Ed-uli a turn-il " , kahi pe ma ni Umeremaya "su epiya lavew ebpatey 9.
kebpatey a," kahi pe ma ni Urnerernaya, "ne ruen e
red ebpatey te etuvangan ni Arna, wey si Init," kahi
61
pe ma ni Umeremaya, "ne egkekita e red nikandan,"
kahi pe ma ni Umeremaya. "Mesi ke ebpatey a,"
kahi pe ma ni Umeremaya, "kebpatey a ne riyan a
ebpatey te senge inged,'' kahi pe ma ni Umeremaya,
"ne engkey la buwa se ebpengeranun kediey," kahi
p~ ·ma ni Umeremaya, "te war! ma senge etew rA ne
kilala ku?" kahi pe· ma ni Umeremaya, "Seveka r~
lavew ne embiya ebpatey ad," kahi pe ma ni
Umeremaya, "ne idtimbag ad diya te dahat," kahi p~
ma ni Umeremaya. "Su iyan be tumtl ne ed-ull ad
te rerepa ku," kahi p~ ma ni Umeremaya, "su si InA
ded se ebpeketuredu wey" si Arna," kahi pe ma ni
Umeremaya.
Hane nekahi ra ni Umerernaya ini ne ke si
Urneremaya ne, "Edsunud ad tumO," ke si Umeremaya,
"apey re be idlevundus ku ini ne vulug ebpatey a
lavew," kahi p! ma ni Umeremaya. ''A, ne ebpatey a
he!' iya," ke si Umeremaya.
62
(
,.-_ ,,. __ -
r_
Nekahi nu rA, Umeremaya, ne med-ipanew ke
en. Medlived ke en. Wara mekebpira si Umeremaya
ne nekeuma ke en kayi te ed-ubpaan niyu. Mid-umew
en si Umeremaya te, "Inft," kahi p~ ma ni Umeremaya,
"ne ruen ke red.?" kahi p~ ma ni Umere;maya.
"Ew uya," ke sika iney ni Umeremaya.
"Ina ne ini e red," kahi p~ ma ni Umeremaya.
6J
"Ew, ne si Amil, duen ded?" kahi p~ ma ni Umeremaya.
Midtavak en ini se amey ni Umeremaya te,
"Umeremaya ne ini e red," kahi pi! ma te kuwa ini
meama. "Meupiya red ara," kahi pi! ma te amey ni
Umeremaya, "su mid-ull ke red, Umeremaya. Su apey
r~ ma endei ke pa ebpespesinaru su ed-awuk ke pa
te budsi," ke sika amey ni U'lleremaya.
"Ne ed-awuk ke pa te surung," kahi pe ma te
iney ni kuwa ini Umeremaya. "Ne vulug ka ebpatey,
Umeremaya, ne ebpatey ka iyan. Su kena kayi rl
se rnibpemegumpung," kahi pi! ma te iney ni Umeremaya.
"Su larigun kayi te midbelabelA te inged ini ne
migkahiyan en te embiya egkevalak si Umeremaya ne
ebpeimetayan."
"Na," ke si Umeremaya, "tehaad he ne iring
keta," kah i pe ma n i Umercmaya, "ne kenfi ad i va
64
pC'rem egkesuat," kahi p~ ma ni Umcremaya, "ne
ehpa t ey a," ke s i Ume rem a ya. "Apey ve ke engkeH.l
ne iyan tirnbang ne kenA .ku en kegkesuat te kebpatey
ku ini," kahi p~ ma ni Umeremaya, ''ne embiya ruma
ku se ed-imatey kedi ne kena ku en igkesuat," ke
si Umeremaya pe ma ini. "Ugaid ne tehaad ne iring
keta," ke si Urnerernaya pe ma, "ne ed-un-unayan ku
en se lawa ku," kahi pe ma ni Urneremaya ini, "su
ed-imetayan ku en," ke si Umeremaya p~ ma ini, "su
idtepeney ku en," kahi pE! ma ni lhneremaya, "ini
se.lawa ku ini dut andang ne edtepenayan," kahi
pe ma ni Umeremaya.
Mebpernenayik si lhneremaya riyA te liliyungan
ini ne nekeuma ka kayi te liliyungan ini ne
midlilidlilid en si Umeremaya ini ne nekeraag si
Umeremaya ne iyan din en kebpatey.
Hane nekita kayi te iney ni Umeremaya ini
ne ke s ika i riey n i Ume remaya ne, "Ara p~ be ne
egkehiyen ku ne minatey en si Umeremaya. Apey ve
ke engketa ne weril selibpuun," kahi pe ma te ine)
ni Umeremaya. "Ne midtepenayan ni Umeremaya te
hinawa rin ne sebseveka te Kerenan."
Nepupus en.
S6