Фото: Ивона Торма

М У Л Т И М Е Д И Я Л Н И К У Л Т У Р Н О - П О Л И Т И Ч Н И Ч А С О П И С З А М Л А Д И Х / Ч И С Л О 3 - 4 / М А Р Е Ц – А П Р И Л 2 0 1 2 / Ц Е Н А : 1 0 0 Д И Н А Р И

КОНЄЦКОНЄЦКОНЄЦARToff 06: Second Hand

[ЄДНОГО] ШВЕТА[ЄДНОГО] ШВЕТА

03 Сабадош: Колбас интервю06 Варґа: Капитализем09 Сабадош: Интернет12 Гайдук: Насилство14 Чизмар: Мултикултуралносц 16 Сабадош: Проза18 Виглєдовацки тим: Робота IV22 МАК: Институция III

МАК Мултимедиялни културно-политични часопис за младих

www.makmagazine.rsFacebook: MAK MAGAZINEmak.magazine@gmail.com

Число 03-4/2012марец – април

Директорка:Мартица Тамаш

Одвичательни редактор:мр Борис Варґа

Дизайн и компютерски обробок:Иґор Орсаґ

Лекторка:Блажена Хома-ЦветковичНасловни бок:Иґор ОрсаґФото – Ивона Торма

Фото:Ивона Торма

Видава НВУ "Руске слово" Булевар ошлєбодзеня 81/VII21 000 Нови Сад

Жиро рахунок:160-923244-82Интеза банка, Нови Сад

Редакция МАК-у преклада тексти зоз других язикох.Рукописи нє врацаме.

Друкує "Стойков"Нови Сад

CIP – Каталогизација у пубиликацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113)

MAK : културно-политични часопис за младих / редактор Борис Варґа. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад :Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm

ISSN 0350-8080

COBISS.SR-ID 15945730

НОВИ ШВЕТ

ЗМИСТ

Вироятно же початок XXI вику нє значел и початок новей епохи. Вона приходзи помали, меня и дава другу форму Швету. Нашо каждодньово звикнуца ше меняю, стари Швет капе, нєстава...

Можеце задумац Швет без интернета, без мобилних телефонох и 100 телевизийних програмох? Вшелїяк – нє. А лєм у бувшей Югославиї мали зме два програми, нє шицки мали фиксни телефон, а дахто

мал аж и "Комодоре 64". Приповедки з того часу звуча уж як дакедишнї "смараня" о тим "як то було пред Другу шветову войну".

Алє, чи можеце задумац же капитализем нє будзе вецей таки "отворени", же интернет нє будзе таки "шлєбодни", же Швет будзе "насилнєйши", мултикултурализем "осторожнєйши", а шлєбодни людзе "зараброванши" у мрежох правох и обовязкох?О тих темох, од младих

професионалцох, можеце вецей пречитац у тим чишлє часописа МАК.

Жовта преса пише же у 2012. року, спрам дзепоєдних традицийних старих пророцтвох, будзе – Конєц Швета. О тим ми, з єдней нагоди, виприповедала и моя скоро 100-рочна баба: "Вше даяки конєц Швета" – гварела на концу тота жена, котра була шведок скоро цалого XX вику.

MAK 3-4 // 2012 02 / 03

Най такой прейдземе на ствар.

Поведз нам як ишла драга по "Second Hand". Лєбо, най цитирам Винка – "Колбас, як то почало? "

Ярослав Колбас: Як почало? Оганяли сце ме, досадзовали пол рока док сом нє попущел та... Шалїм ше. Понеже ше, так повесц, оддавна познаме зоз редактором Борисом Варґом и вон мал од скорей идею же би бул обявени зборнїк стрипох, гоч сом, щиро поведзено, нє бул богзна як зограти. Як перше, "мержело" ме глєдац и зазберовац шицки тоти материяли, прето же сом дома нє затримал скоро нїч и шицко було розошате на шицки боки – по фанзинох, подзелєне людзом, та ше ми видзело же то будзе велька робота ознова позазберовац. З другого боку, шицки тоти роботи рисовани досц давно, та ми з нєшкайшей

перспективи випатрали досц нєозбильни, ґрафично нєдосц виробени же би даґдзе були обявени явно, окреме кед видзиме як випатраю други подобни виданя часописа МАК. Попри тих карикатуристох и школованих уметнїкох, мойо роботи ми випатрали покус шмишно и наивно... найблагше поведзено.

Но, алє у тей публикациї фокус нє на твоєй рецентней роботи, алє є ретроспектива, свойофайтови документ як то дараз було...

ЯК: Так випадло, бо я, практично, уж досц длуго нїч нє нарисовал. Кед сом видзел же як то МАК задумал, як би то могло випатрац кед ше пошори, попачело ми ше... На концу ше виплацела упартосц и дипломатични намаганя видавателя. Ґу тому, треба

К О С М О Ґ О Н И Я"РОБОТА З

АЧИМОМ МИ ПО НЄШКА

НАЙМИЛШИ АНҐАЖМАН.

ВЛЄКОЛ СОМ ЗВУЧНЇКИ,

НАМЕСЦАЛ СЦЕНОҐРАФИЇ

И ПАР РАЗ СТАТИРАЛ У

СЦЕНОХ, БЕЗ ТЕКСТА. ТО,

ЗАПРАВО, МОЙ НАЙВИСШИ

ДОСЯГ И МОЙО ГЛАВНЕ

ДОПРИНОШЕНЄ РУСКЕЙ

КУЛТУРИ"

И В А Н С А Б А Д О Ш , И Н Т Е Р В Ю З О З Я Р О С Л А В О М К О Л Б А С О М , А В Т О Р О М З Б О Р Н Ї К А С Т Р И -П О Х A R T O F F 0 6 : S E C O N D H A N D

ЯРАШАНСКАЯРАШАНСКА

MAK 3-4 // 2012

повесц же 90 одсто роботи на зазберованю материялох тиж поробел МАК, а даєдни ствари зоз своїх нєвичерпних архивох викопал Мирко Горняк Коле. Дзе то шицко понаходзенє, анї сам нє знам. Аж було ситуациї же сом дацо цо ми указали лєдво препознал, лєм по подпису Colbyco© хтори потвердзел автентичносц же то наисце Колбас...

Було ище даяки проблеми коло виданя?

ЯК: Нє знали зме як орґанизовац твори. Кед би були виложени хронолоґийно, випадло би гаотичне и нєпреглядне, бо сом у исти час робел за фанзини "Глас ректума" и "Керестурски пендрек". Же би нє було конфузиї. "Опус" зме подзелєли на штири цалосци – "Глас ректума", "МАК", "Пендрек" и "Страцене – найдзене", дзе шицко цо сом шкрабал по цидулох, текох, скриптох и практикумох под час школованя.

За розлику од авторох "Гласа ректуму", хтори йому дзекуюци здобули одредзени "дисидентски" статус у нашей заєднїци, ти ше аж тераз, после дзешец рокох зявюєш у явносци.

ЯК: Вше сом бул барз осторожни зоз своїм "дисидентством", та сом тот статус дзечнє препущел гевтим двом (редакторе Ректума – Олеґ Колбас Колби и Мирко Горняк Коле) хтори тиж дзечнє вибили до першого плану. Анї сом нє бул сам у "технїчним секторе" "Ректуму". Наприклад, перши насловни бок

нарисовал Янко Горняк Ниса. На концу, Колби и Коле вше и були векши "дисиденти" и мали векши заслуги. И векши еґо...

Попри райзованя, ти и на други, ище слабше познати заводи, задлужел нашу културу. Участвовал ши на першим "Соцкийовим вечару", як член ансамбла "ХДЦП", ґлумел ши у скечох новорочней програми Рускей редакциї РТВ, участвовал ши у даскелїх продукцийох Ачимових представох...

ЯК: Робота з Владимиром Надьом Ачимом ми по нєшка наймилши анґажман. Влєкол сом звучнїки, намесцал сценоґрафиї и пар раз статирал у сценох, без текста. То, заправо, мой найвисши досяг и мойо главне доприношенє рускей култури. У технїчней служби Дома култури сом ше найлагоднєйше чувствовал. Наднїца була добра, а одвичательносц нїяка.

Пробуй читачом часопису МАК приблїжиц феномен стрип култури. Гоч ше стрипи нєшка помали ознова врацаю на трафики, верим же ридко хто розуми яки то дараз бул важни сеґмент живота младих.

ЯК: Почал сом читац стрипи, бо ме инше, лектира и писньочки, нє интересовали. Гварел сом же нє любим поезию, нє розумим ю, нє дотика ме и поправдзе – нє читам ю. Алє руску литературу сом окреме "обнєлюбел" кед зме мали читац лектири хтори даяки 65-рочни дїдо писал "за дзеци", о тим як цагаю шерпенки

по праху и оганяю гуски по пажици. А ми на Спектруму бавели "Bomb Jack", патрели "Ґалактику" и лансировали ракети зоз "Електропионира". То було мойо дзецинство, а нє даяки "Янко Здогаданко" и цо ци я знам. Тот абсурд ми нїґда нє бул ясни. Та сом у школи мал полну лавку стрипи, хтори були дияметрално иншаки од того цо нам надрильовали тоти пензионере. Мушим вихасновац нагоду и повесц же сом, тих дньох, после 30 рокох конєчно пречитал кнїжку по руски, "Шпацири по сподку дунца" Дохтора Шукса. Значи, заслуга часопису МАК же ище єден читатель врацени до скутох рускей култури.

Значи було як у "Смоґовцох" – Добри дзеци читаю лектири, а мудри дзеци читаю стрипи...

ЯК: За розлику од тих абстракцийох з давен давна, стрип то кристално ясна ствар. Окреме за мнє, бо сом цалком визуелни тип и паметам и роздумуєм "у сличкох". Слика и текст – и шицко поведзене. Нормално, перше сом читал Заґора и други вестерни "Златней сериї" и "ЛМС-а", бо зме теди шицки любели кавбойски филми, вец Фантома, Мандрака, Флаша Ґордона, Рипа Кирбия, Модести Блейз и подобни класики зоз "Политикового забавнику". З роками пришли Мистер Но и Марти Мистерия, потим "Стрипотека" дзе було и уметнїцки и андерґраунд стрипи. Єден час сом любел Марвелово и Ди-Си Комиксово стрипи о койдзеяких мутантох типа Чловек-паук, Чловек-

MAK 3-4 // 2012 04 / 05

пергач... Заправо, читал сом шицко, од рамика по рамик.

Цо по твоїм стрип. Продукт комерциялней поп-култури, чи є наисце дзевята уметносц?

ЯК: Перши стрипи то рисунки у пещерох хтори рисовали людзе з неолиту, а хтори нєшка припознати як фундаментална часц културного скарбу чловечества. Вец маме церковни иконостаси и фрески, хтори на єден способ стрип без словох. Най дахто пове же Сикстинска каплїчка нє уметносц, а Микеландєло нє уметнїк. Тиж, най ме дахто прешвечи же Корто Малтезе нє уметнїцке дїло, алє туня забава, а Хуґо Прат нє уметнїк. З другого боку, перше число Супермена, хторе кед вишло трицетих рокох прешлого вику коштало два центи, у Америки нєдавно предате за милион долари, а Ван Ґоґ за живота черал слику за фляшу вина.Паметаш як ши почал рисовац?

ЯК: Видзело ше ми же уж кед их читам, чом бим нє пробовал и рисовац стрипи. После перших нєуспишних пробованьох зоз шмишним рисунком и винїмково наївним сценарийом то покус рушело, вец сом почал рисовац "анимациї" до блокох и нотесох... Интересантне же тоти стрипчки постали популарни у класи и школи, а вец и други Ярашанци почали рисовац – мой школски Здено, хтори бул и вельки колекционер стрипох, Хенри Сопка зоз "Чупором вайнаґох", вец Кичов "Наредник Тревис". Я рисовал стрипи о Атлантиди... Тота "стрип

сцена" на Ярашу обстала по конєц осемдзешатих. Потим сом вошол до "узретей фази" илустрацийох за "Глас ректума" и "Керестурски пендрек", а вец пришла штварта и найдлугша фаза моєй творчосци хтора ище тирва и у хторей нє робим нїч.

Єст ище дацо цо сцеш поробиц, а цо потераз нє закончене?

ЯК: У моєй остатнєй "творчей фази" розпочати два стрипи епского типа, по углядзе на "Принца Валиянта". То космоґония о походзеню Руснацох и Саґа о Вельким Керестуре. Перши одкрива правду о нас – Руснаци походза зоз громадки ґенетичного материялу хтора до керестурского хотару зоз вселени спадла зоз вдереньом метеору. Тельо єст теориї, дискусиї и "експертох" хтори толкую хто зме, цо зме и одкадз

зме, же сом бул примушени конєчно розодкриц мистерию. Теория настала зоз методу лоґичней дедукциї и максими хтору хаснує Шерлок Холмс: кед елиминуєш шицки можлївосци

хтори пре цошка нє можлїви, тота цо останє, без огляду яка є нєвироятна, бизарна лєбо глупа, муши буц точна. Змист епа о Вельким Керестуре, його идеолоґия и творителє муша остац скрити. То глїбока керестурска конспирация. Медзитим, дзепоєдни елементи нагадую ше у публикациї. Тоти приповедки, кед будзе здравя, єдного дня сцем закончиц. Док пойдзем до пиндзиї, лєбо док ме одпуща...

MAK 3-4 // 2012

TA Т И А Н А В А Р ҐА

ОД ШТРЕДКУ XIX ВИКУ

ПО НЄШКА БАНКРОТ

ПРЕГЛАШЕЛИ КОЛО 200

ДЕРЖАВИ. ПРЕЦО ШЕ,

ВЕЦ, ДЕРЖАВИ ЗАДЛУЖУЮ?

ХУДОБНИ, И ЖЕМИ У

РОЗВОЮ, ЧАСТО НЄ МАЮ ДРУГИ

ВИБОР – ЗОЗ ПОЖИЧКУ

ЖАДАЮ "ЗАОБРАЦАЦ

КОЛЄСО" И ПОРУШАЦ

ПРИВРЕДНИ РОСТ

БАНКРОТСТВАБАНКРОТСТВА

РАНОРАНО

ПОСЛЕПОСЛЕШВЕТОВА

ЕКОНОМСКА

КРИЗА:

MAK 3-4 // 2012 06 / 07

БАНКРОТСТВА

Остатнї час вше вецей ше бешедує о нєзадовольстве, нєєднакосци и нєзанятосци... Слово "криза" – уж пар роки вше присутнєйше у каждодньових жридлох информованя. Кризи ше случовали и скорей, алє пре яки причини? Вше вецей людзе роздумую о тим же чи швет яки нєшка познаме наисце може скапац прейґ ноци? Цо ше случи кед держава банкротує?

КРИЗА Економски розвой жемох просторно нєровномирни, о чим шведочи постоянє рижних "центрох моци", наприклад – "богатши сивер, худобнєйши юг". Проблем радикалней либерализациї стваря нєровномирно розпоредзени трошки, котри лєгко виволую ище векши розлики медзи богатима и худобнима реґионами. Прето тенденциї моцнєйшей либерализациї рушаня капиталу у остатнїх двацец рокох потримую и промовую медзинародни институциї – Медзинародни монетарни фонд (ММФ) и Шветова банка (WВ) зоз своїма координованима политиками структурного прилагодзованя, як и Шветова тарґовинска орґанизация (WТО).

До моцнєйшей интеґрациї медзинародних финансийних тарґовищох приходзи, медзи иншим, и пре розвой нових финансийних инструментох, як и пре розвой информатичней и комуникацийней технолоґиї. Медзитим, шведкове зме же и попри "надпатраня" тарґовищох пришло до пренадувйованя у економиї и препасци велїх

ґиґантох котри "привитали" найгоршу финансийну кризу потераз, а капка котра преляла були "подли" гипотекарни кредити у ЗАД. Финансийни берзи ширцом швета на тоти случованя одреаґовали зоз вельку швидкосцу, та зме остатнїх рокох надосц слухали и читали о кризи у ЕУ, котра приведла Греческу на рубец банкротства, а по ценким ляду "ходза" и Италия, Шпания, Портуґалия и Ирска...

БАНКРОТСиґурно сце ше нє раз питали – чи то можлїве же би держава банкротирала и цо ше вец случує?

Як пише економски аналитичар Славко Николич од штретку XIX вику по нєшка банкрот преглашели коло 200 держави – векшина були нєрозвити латиноамерицки и африцки жеми, алє аж и Нємецка, котра уж децениями приклад успишней економиї, дожила финансийни крах (1923. и 1945. року). Як приклад зоз блїзшей прешлосци же мож дойсц до самого рубцу банкротства то Сербия, т. є. бувша Югославия (1994), Русия (1998), Арґентина (2001), а Исланд бул перша держава котра почувствовала пошлїдки кредитней кризи (2007). Шведкове зме же ше у медийох вше вецей бешедує о банкротстве Греческей (найновши проґнози за април того року).

По економскей теориї, банкрот то остатня фаза привредней кризи, кед жем загрожена пре пошлїдки войни (як Нємецка

после I и II шветовей войни), або погришней економскей политики (Арґентина), вецей нє може порядно одплацовац вжати кредити, алє нє може пренайсц анї нови жридла финансованя на медзинародним уровню и попри тим же є порихтана заплациц екстра камати. Же би заобишла банкрот, держава часто друкує пенєж за котри нєт реалне покрице, та приходзи до росту инфлациї – до нєликвидносци привреди и зменшованя привредного росту. Пошлїдки, углавним, зноша гражданє прейґ обачлїво зменшаного животного стандарду котри резултат енормней нєзанятосци и инфлациї, слабеня националней валути и утратох зашпорованих динарох ("вдеренє" на банки – добре нам познате чеканє у шорох ‘90-их же би ше подзвигло зашпоровани динари).

Криза ше случує у фазох – перше держава обявює же нє може виплацовац свойо длуства (длужнїцка криза), потим приходзи до кризи курса (опадує вредносц домашнєй валути) и на концу финансийна, односно банкарска криза (кед рошнє нєдовириє шпоровнїкох до банкарскей системи).

Кельо даєдна жем "здрава" мож обачиц по политичней стабилносци и социялней сиґурносци. Знаки котри спозорюю же ше даєдна жем руша ґу банкротству, то кед рошнє учасц дефицита и урядового длуства у БДП (бруто-домашнї продукт), кед опадую способносц плаценя

MAK 3-4 // 2012

длуствох, конкурентносц спрам других жемох и привредни рост. Проблем презадлуженосци, насампредз, завиши од характера задлужованя (од кого ше пенєж жича и под якима условиями). Кредиторе и други финансийни институциї, котри жадаю "помогнуц" держави же би ше вицагла зоз финансийних проблемох примушую ю на розлични кредитни аранжмани, на рестриктивну монетарну политику, а виход завиши од держави до держави, односно од єй ґеоґрафского положеня, характеру и структури привреди, ситуациї у швеце, и обично то идзе барз помали.

Медзитим, банкрот держави нє значи автоматично и єй ликвидация, бо и после банкрота держава звичайно постої. Кед тото шицко знаю, чом же ше вец держави задлужую? Худобни, и жеми у розвою, часто нє маю други вибор – зоз пожичку жадаю "заобрацац колєсо", т. є. полєпшац конкурентносц и стопу привредного росту. Проблем настава теди, кед держава пожичи вецей як цо може врациц, бо теди уходзи до длуствох котри нє ма одкаль финансовац.

ДОМИНО Спрам неґативного сценария банкрота Греческей, цала еврозона почувствовала би озбильни поремеценя у националних економийох и финансийних институцийох. На вдереню би перши були гречески "кредиторе" (держави котри давали помоц), державни институциї и европски и

шветови финансийни сектор. Ознова би настал хаос на берзох. Медзитим, вируцованє Греческей зоз еврозони ше нє барз виплаци, бо часц кредитох достата на основи билатералних догваркох. Зоз погоршованьом одношеньох з Европу, аж по можлїви розход, Греческа би, найвироятнєйше, далєй може нє сцела одплацовац тоти длуства.

Банкрот Греческей би на Сербию уплївовал (директно, чи индиректно) прейґ завераня фирмох, росту нєзанятосци, зменшованя инвестицийох – бо би нє постоял интерес за ширеньом на нови тарґовища.

Но, кед же ше тото заш лєм случи, а ви у таких обставинох будзеце схопни затримац роботу (або фирму), будзеце мушиц мерковац на кажди динар, односно заробени пенєж трошиц лєм на плаценє рахункох и на тото цо вам наисце нєобходне. Кед же роздумуєце куповац дацо векше (нпр. нєрухомосци – на кредит), вец лєпше причекайце, бо би могол постояц вельки ризик же нє витворице приходи (пре заоставанє лєбо зменшованє плацох, одпущованя), а рати кредиту буду вас чекац кажди мешац.

NEW AGE Проґноза Европскей комисиї за 2012. рок же рост БДП у еврозони будзе на уровню 0,5 одсто. Медзитим, аж и кед ше длужнїцки проблеми превозиду, буду потребни вецей роки же би привреда и финансийни тарґовища цалком станули на ноги.

Арґентинске искуство по питаню банкрота може буц хасновите. Же би превозишла проблеми, держава ше вше вецей задлужовала при ММФ-у. Медзитим, очежане плаценє длуствох и финансийни крах (2001), приведли до девалвациї арґентинского пезоса, котра "поєдла" зашпоровани динари милионох гражданох. Аж 1/4 жительох була нєзанята, а 60 одсто жило спод гранїци худобства. Кед уж "догорело", гражданє ше сами орґанизовали – по плажох и паркох основали "скупштини". Завжали коло 200 препадли и запущени фабрики и ознова порушали продукованє, лєм з єдним цильом – же би прежили. На тот способ гражданє порушали державу зоз "мертвей точки" и тот феномен преширел ше пошвидко и на други жеми, та Латинска Америка нєшка помали виходзи зоз контроли ЗАД.

Так же, треба ше, насампредз, опрец на себе, научиц ше сурфовац по габох рижних кризох котри нас ище буду провадзиц у живоце, уложиц силу до доброго образованя, бо воно тиж єден з факторох напредованя дружтва, и, вшелїяк, шпоровац (за "нєдайбоже")...

MAK 3-4 // 2012 08 / 09

Штредком януара на интернету порушана наймасовнєйша акция одкеди функционує ґлобална информатична мрежа. Тисячи шветово найнащивенши сайти и милиони хасновательох интернету уключели ше до протесту процив законских предкладаньох з хторима власци Зєдинєних Америцких Державох, нїби у борби процив сайбер-криминалу, пробую огранїчиц шлєбоду обтоку информацийох на мрежи. Роби ше о акронимних ПИПА и СОПА (Protect Intelectual Property Act; Stop Online Piracy Act) предкладох.

EMPIRE STRIKES BACKЯки-таки шор на мрежи потераз голєм формално отримовали америцки DMCA (Digital Millennium Copyright Act) и його европски парняк EUCD (Copyright Directive) акт. Досц було на сайт положиц декларативну вияву же на нїм нє тримаце нїяки пиратски змист, та вас власц нє рушала. Прето дзекуюци Р2Р сайтом, односно сервисом за анонимну черанку файлох, як цо леґендарни торент сервис

Pirate Bay лєбо Rapidshare, интернет нароснул до веселого и безбрижного швета он-лайн пиратериї дзе вам шицко цо ґод лєм задумаце – найновши филми, програми, музика и бависочка – на най ше пачи, доступни лєм з єдним евентуално двома "кликами", а шицко цалком безплатно. Медзитим, ПИПА и СОПА наявели будзенє зоз того анархичного сна.

Кед же би америцки Конґрес озаконєл контроверзни акти, за лєм цо нє шицок змист хтори ше хаснує з интернету мушело би додатно плациц. У процивним, акти хтори пред Конґресом винєсли интересни лоби – ґрупи музичней и филмскей индустриї прейґ републиканских представнїкох розказую нє лєм гашенє сайтох хтори понукаю пиратизовани змисти и оштри кари за власнїкох – администраторох, алє и санкциї за интернет преглєдовачи хтори кладу линки з такима адресами. Понеже IT комплекс, як и информатична инфраструктура у ЗАД найрозвитша и

И В А Н С А Б А Д О Ш , Ц Е Н З У РА Н А И Н Т Е Р Н Е Т У

Б И Т К А З А В И Р Т У А Л Н У Ш Л Є Б О Д У

Б И Т К А З А В И Р Т У А Л Н У Ш Л Є Б О Д У

ПОТЕРАЗ НАЙОЗБИ-ЛЬНЄЙШЕ

ПРОБОВАНЄ ШВЕТОВОГО

ПОЛИТИЧНОГО ЕСТАБЛИШМЕНТУ

И МУЛТИНАЦИ-ОНАЛНИХ

КОМПАНИЙОХ ЖЕ БИ ПОД

СВОЮ КОНТРОЛУ ПОЛОЖЕЛИ

ИНТЕРНЕТ, ДО ИСТОГО ФРОНТУ ЗА ОХРАНУ ОСТАТНЄЙ

ШЛЄБОДНЕЙ ТЕРИТОРИЇ

ПОЗБЕРАЛО ЦИВИЛНИ СЕКТОР И IT ИНДУСТРИЮ,

ПИРАТСКУ ҐЕРИЛУ И САЙБЕР

ТЕРОРИСТОХ... И МИЛИОНИ НАС

MAK 3-4 // 2012

наймоцнєйша на швеце, цо значи же скоро шицки водзаци сайти и ґлобални интернет сервиси хтори каждодньово хаснуєме реґистровани праве там, шлєбодно мож повесц же би правноважна ПИПА и СОПА означели конєц нєшкайшого шветового интернета як шлєбодного и отвореного простору комуникациї.

ИНТЕРНЕТ ШЛЄБОДНИ, БИЗНИС НЄ ШМЕ ЦЕРПИЦНайупечатлївши протест процив ПИПИ и СОПИ виказали редакторе отвореней интернет енциклопедиї Wikipedia (20 милиони тексти, 282 язики), хтори зоз порученьом же интернет муши остац шлєбодни, на 24 годзини зацмели тот сайт. Їх теза алтруистична – понеже чловечество нєшка у фази розвою хтора ше описує як постиндустрийне информатичне дружтво дзе найвреднєйша роба информация, т. є. знанє, сперанє його шлєбодней дистрибуциї застанови проґрес ґлобалного дружтва. Акцию медзи тисячи сайтами потримали и ґиґанти як Google, Firefox, WordPress, Reddit, e-Bay, та и Microsoft хтори тиж прешвечени же проблематични законски предклади у сущносци запровадза цензуру на интернету.

Практично цала Силициюмска долїна, односно IT комплекс

процив ПИПИ и СОПИ. Розумлїве, понеже ше обаваю же пре уплєтанє державней контроли, опаднє прилїв инвестицийох та ше цали IT сектор, хвильково

найвиталнєйши конар америцкей привреди, зачири до стаґнациї.

Орґанизациї як Human Rights

Watch застарани пре можлїве загрожованє сущносци интернета

хтори дзекуюци благословеней

можлївосци фидбеку, односно

реакциї, на пласовани змист, превозиходзи можлївосци єднонапрямних "класичних" медийох. Прето нєшкайши теоретичаре комуникациї интернет описую як нови явни простор комуникациї (реално у чаше

високоспециялизованих и "однародзених" политичних елитох, нєшка єдини хтори можлїви, лєм кед маце конекцию), свойофайтову аґору сучасного дружтва. Цензура у тим просторе грожи шлєбоди, гражданским правом, демократиї,.. а анї ше нє годзен зявиц даяки нови Wikileaks.

Пре моцни прицисок, естаблишмент хвильково у дефанзиви у борби за интернет. Дзепоєдни конґресменє поцагли потримовку за ПИПУ И СОПУ, та предклади хвильково "положени на ляд". Под час зацменя енциклопедиї Wikipedia, Американци

конґресменом прихильнїком контроверзних актох послали вецей як два милиони протестни мейли, та мож предпоставиц же тим цо ше нє оддумали хвильково чече остатнї мандат на Капитол Хилу. Медзитим, аж и кед их заш лєм Конґрес вигласа, зоз Билей хижи наявене же предсидатель Барак Обама, без чийого подпису нє можу постац полноважни закони, положи вето на кажди акт хтори загрожує шлєбоду бешеди и прецеку информацийох и так гартуши дотерашнї динамични розвой ґлобалней интернет мрежи. Важне повесц же обидва боки у дебати – цивилни сектор и Силициюмска долїна з єдного, мултинационални шоубизнис

и Голивуд з другого, дзеля исте становиско о пиратериї на

интернету и тримаю ю за сайбер

криминал,.. а вец вдерели "Анонимни".

САЙБЕР-ТЕРОРИЗЕМ

У моцованю за контролу над сайбер простором америцки федерални служби безпечносци загашели Megaupload, єден з найвекших ґлобалних Р2Р сайтох. Власнїк познати як Ким Дотком загарештовани и обвинєти же индустрию забави очкодовал за вецей як пол милиярди долари, пре нєвиплацени авторски права. Зродни сервиси Fileserve и Btjunkie такой ше поцагли з вебу. Но, радикална часц интернет заєднїци позберана у нєформалней медзинародней ґрупи "Хактивистични колектив Анонимуси" реаґовала уж

MAK 3-4 // 2012 010 / 011

исти дзень, з координованима хакерскима нападами на сайти Федералного вишлїдного бироу (FBI), Министерства правди ЗАД, шицких америцких copyright асоцияцийох и водзацих ґиґантох индустриї забави....

Напади и нєшка тирваю ширцом швета, а потераз вшелїяк найвреднєйши "скалп" звалєни сайт Централней обвисцуюцей аґенциї (CIA). Анонимни грожа же кед ше нє престанє зоз гартушеньом шлєбоди интернета, порихтани су прешириц напади и нанєсц таку чкоду информатичним системом шветовим владом и мултинационалним компанийом, хтора аж годна загрожиц нормалному функционованю державох... Попри институцийох власци, мета хакерских атакох Анонимних постаню и комерциялни сервиси як Twitter, лєбо аж Facebook. Задумайце катастрофу – дзень без "фейсу"... цо кед здохнє даєдно бидло на виртуалним салашу, лєбо вам вимкнє лайкованє "пайташковей" фотки у микро бикинию з Паралиї, лєбо слика окатого мачеца останє без коментару "weeeepoo"... наруби швета, та.

Акциї Анонимних уж преглашени за сайбер-тероризем. Правда, нєт мертвих, алє принципи исти – а то конспирация, ґерилска тактика, нєконвенционални мети и максимизация ефекту (страху) з шицкима розположивима ресурсами.

ЕВРОПА НЄ СЦЕ АКТУБуря ше, у медзичаше, зоз

сайбер простору виляла и на улїчки европских городох дзе стотки тисячи, углавним, младих, штредком фебруара протестовали процив спорозуменя АКТА (Anti-Counterfeiting Trade Agreement). За розлику од америцких панданох о хторих ше нашироко розправя, AKTA принєшена на вельо перфиднєйши способ. Подписали ю у полуконспративней атмосфери, без транспарентней явней розправи 26. януара у Токию розвити держави Далєкого востоку,

Океаниї, Сиверней Америки, алє и 21 держава, члени ЕУ. Попри традицийних "каубойцох" – Грекох, Полякох, Горватох – масовни протести були и у питорескних Ческей, Словениї, Ирскей, на

Прибалтику... Зоочени з гнївом гласачох, европски влади ше єдна за другу вицагую з тей баламути, ратификациї падаю як домини, та вельке питанє чи АКТА нє умре уж у колїски. Симптоматичне же Нємецка анї нє подписала АКТА, а зна ше хто у Униї ноши панталони... Гоч хвильково наисце випатра же интернет-заєднїца водзи, змаганє процив естаблишменту и велького капиталу, а за шлєбоду ґлобалней мрежи –

ище вше далєко од конца. Алє гоч яки будзе

конєчни резултат, далєй нє годно

знєважовац уплїв

виртуалного на реални живот. Кед же то уж нє исте.

MAK 3-4 // 2012

НАСИЛСТВОНАСИЛСТВО

М А Р И Н А ГА Й Д У К , Н А С И Л С Т В О И М А Л О Л Ї Т Н И О С О Б И :

" Н А С И Л Н Є Й Ш Е "

ПРОСЕКОВО ДЗЕЦКО НА

ТЕЛЕВИЗИЇ, ПРЕД ТИМ ЯК ПОСТАНЄ

ПОЛНОЛЇТНЕ, ВИДЗИ КОЛО 100.000 СЛУЧАЇ НАСИЛСТВА,

ХТОРИ ПОЗНЄЙШЕ МАЮ НЕҐАТИВНИ

ПОШЛЇДКИ НА ЙОГО СПРАВОВАНЄ

„З ножом покалїчел товариша

пре 220 динари”, „Зоз шекеру

вдерел товариша у учальнї”,

„Грожел єй же ю руци през

облак”... Таки наслови часто

„краша” боки дньових новинох.

Нєдавно подобни вистки пришли

и зоз Пожаревцу, дзе школяра

осмей класи „пребили” його

парняки, а у другей школи

школяр седмей класи на

одпочивку сексуално злоставял

товариша зоз оддзелєня.

СПЕЦИФИЧНОСЦ НАСИЛСТВА

Чежко демантовац, же насилство

ма свойо коренї у нашей блїзкей

прешлосци. Анї нє так давно

ше мушело стац у куце, або клєчац на кукурици. Нє єден професор ходзел зоз пруциком по учальнї и бил по пальцох, або цагал за батюшки. Насилства вше було и воно нє нове зявенє у дружтве. Нєшка маме лєм нови способ його манифестованя. Алє, виглєдованя указую же заш лєм скорей нє було тельо вельо насилства медзи школярами. Нє раз хлапци знали дац єден другому „поза уха”, алє нїґдзе нє були споминани ножи, шекери, або силованє. Мож повесц же ше нєшка насилство явя у другей форми, а причина шицкому тому – нєшкайши мас-медиї, видео-бависка, нєдостаток часу родичох за дзеци...

Цо ше подрозумює под

насилством над малолїтнима?

Насилство то кажде вербалне,

або нєвербалне, раз поробене,

або повторйоване справованє

хторе як пошлїдок ма стварне,

або потенциялне загрожованє

здравя, розвою и достоїнства

дзецка, односно школяра. Воно

нє подрозумює насилство лєм

у школским будинку, алє и

вонка з нього. На драги до, або

зоз школи, тиж и медзисобни

малтретированя хтори ше

случую звонка просторийох

школи. Єст вецей файти

насилства, а найпознатши праве:

физичне, психичне и сексуалне

злоставянє.

MAK 3-4 // 2012 012 / 013

НАСИЛСТВОНАСИЛСТВО

ХТО ЖЕРТВИ?

Дакеди жертви лєм особи котри

ше нашли у „погришним чаше

на погришним месце”. При таких

жертвох маме краткотирваци

вид насилства, алє єст и таки

жертви котри церпя мешацами,

можебуц и роками насилство

од актерох (нападачох). То,

найчастейше, дзеци котри церпя,

поцагую ше до себе и нє знаю

врациц зоз исту миру. Часто су

физично слабши, поцагнути,

бояжлїви и нєсиґурни. Чежко

их препознац, алє ше при нїх

зявюю карактеристики як цо то: дзецко нє сце ходзиц до школи и здумує рижнородни оправданя, злєкнуте є док одходзи, або приходзи зоз школи (часто меня драгу), ма вше слабши успих у школи, поцагує ше до себе, траци апетит, нємотивоване є за ученє и друженє, ма здравствени проблеми...

ХТО АКТЕРЕ?

Нєлєгко направиц анї профил актера. Перша асоцияция на ньго то же актер муши буц хлопского роду, физично моцнєйши од парнякох, нєсоциялизовани. Правда же то єдни з частейших характеристикох, медзитим, актере можу буц и дзивчата,

тиж так и слабши особи, а нє раз походза праве зоз добрих фамелийох. Заш лєм, потенциялного актера можеме препознац теди кед ше почина поцаговац зоз дружтва, або ма свойо дружтво у котрим вон главни. Указує нєзаинтересованосц за школу и манифестує слаби успих. Ма проблеми и у фамелийним кругу. Таки особи виражую даяку файту аґресиї и бесу у подобових и писаних роботох, нєтолерантни су спрам других, а часто конзумую алкогол и дроґу.

ДЇЙСТВО МЕДИЙОХ НА НАСИЛСТВО

Кед ше бешедує о насилстве и „чаше у котрим жиєме”, окремну пувагу ше придава мас-медийом. Шлєбодно можеме повесц же медиї преполни зоз насилством. Просеково дзецко на телевизиї, пред тим як постаню полнолїтни, видзи коло 100.000 случаї насилства, хтори познєйше маю неґативни пошлїдки за дзецко и його справованє. Прецо? Прето же швет видно як место у котрим зме окружени зоз людзми котри маю нєприятельски намири спрам нас, а насилство ше видзи як средство у ришованю проблемох. И гоч ше и вельо

бешедує о чкодлївим дїйстве котре медиї пласую до явносци, и далєй ше шицко „ґура под тепих” – углавним праве пре профит медийох.

НАСИЛСТВО У ВИДЕО-БАВИСКОХ

Дїйство видео-бавискох, чия популарносц медзи дзецми нагло рошнє, часто ше зводзи под дїйство медийох, алє видео-бависка ше квалитативно розликую од патреня телевизиї. У филму ше дзецко зоз пасивней позициї припатра на насилство и барз ше лєгко идентификує зоз главнима юнаками котри верша насилство. Алє, у видео-бавискох, воно главни актер и воно тото котре насилне хотре найчастейше на концу бависка ище и наградзене. Так видео-бависко ма вельо векши неґативни уплїв.

НАСИЛСТВО У ФАМЕЛИЇ

Окрем спомнутих медийох и бавискох, вельки уплїв маю и власни родичи на дзецко. Гоч дзецко анї нє жертва насилства, досц лєм кед ше на ньго припатра, або кед родичи маю позитивне думанє о насилстве. На насилство дзецко може навесц и бунт, пре нєдостаток часу родичох за свойо дзецко.

Вельо того можеме поробиц же бизме зопарли насилство. Школи маю у тим вельку улогу, алє ище важнєйше же бизме рушели од самого дружтва, од нас самих...

MAK 3-4 // 2012

Повод за писанє того материялу то виява британского премиєра Дейвида Камерона, з нагоди констатациї же мултикултурализем нєвитворлїви и як таки представя нєуспишни експеримент у Британиї, пре страх, медзи иншим, и од ширеня исламского екстремизма. Подобни полемики о питаню смисла концепта мултикултурализма водзи ше и у других водзацих европских державох як цо то Французка, Нємецка, Италия, кед у питаню права поєдинєчних етнїчних ґрупох, у найвекшим случаю, илеґалних имиґранатох. Патрено з перспективи безпечносцу и нукашнього мира єдней держави, тото питанє ма пресудне значеня.

ПОЛИТИКА “MELTING-POT“ Кед розпатриме значенє мултикултурализма у политичним контексту, видзиме же мултикултурализем як державна политика ма два основни цилї: першу – потримованє зложених одношеньох медзи розличнима етнїчнима ґрупами; и другу – дефинованє одношеньох держави и етнїчних меншинох, наглашує Милена Драґичевич-Шешич у кнїжки Култура (Менаџмент,

анимација, маркетинг). Мултикултурализем промовує и подєднак вреднує розлични култури, односно културни плурализем. Потим, политику препознаваня, або политику розличносцох, у хторей ше шицки, без огляду на розлики, третирую як равноправни.

З оглядом же ше роби о поняцу хторе твори состойну часц гражданского и демократично ушореного дружтва, зоз нїм ше виражує и ступень цивилизованосци єдней держави, та и одношеньох спрам других државох. А єдну державу мож наволац як мултикултуралну, кед єй гражданє, або припадаю розличним нацийом (мултинационална держава), або емиґровали зоз розличних нацийох (мултиетнїчна држава) и кед тот факт представя важни аспект особного идентитета и политичного живота. У сущносци, кажда держава мултикултурална, алє лєм даєдни мултикултуралистични, теди кед применюю мултикултурализем як програму у рижнородним дружтве. Мултикултурализем ше, наприклад, у Войводини запровадзує през Национални совити (єст их 10), з хторима ше реґулує одношеня знука меншинских заєднїцох на розличних уровньох

и оможлївює заєднїцке приношенє одлукох, а през нїх ше далєй одвива и сотруднїцтво зоз державнима орґанама. Спрам Уставу Сербиї, меншином заґарантоване право на витворенє прейґ националних совитох самоуправи у култури, образованю, информованю и урядовим хаснованю язика и писма.

Поняце „мултикултурализем“ першираз похасновал канадски премиєр Пєр Тридо 1971. року, з цильом потримовки толеранциї спрам меншинских културних ґрупох, а Канада перша держава, хтора найвецей робела на афирмованю мултикултурализма. Таки приступ ше розликує од Melting pot – политики ЗАД спрам имиґранатох, хторей циль векша асимилация других народох до америцкого дружтва, з наглашованьом америцкого националного идентитета, патриотизма и америцкого символизма. У такей ситуациї ше случовало же имиґранти котри прилапюю способ живота масовного дружтва, помали трацели вязу зоз свою матичну културу, або асимилация достала иншаку форму и смак. Спрам британского политолоґа Ерика Кауфмана, така политика акултує шицки етнїчни ґрупи спрам универзалного збиру

М Р В А Л Е Н Т И Н А Ч И З М А Р, М У Л Т И К У Л Т У РА Л И З Е М И М У Л Т И К У Л Т У РА Л Н И Д Р У Ж Т В А :

Т Е О Р И Я И П Р О Ц И В С Л О В Н И И М П Л И К А Ц И Ї У П Р А К С И

М У Л Т И К У Л Т У Р А Л Н О С Ц

З «РЕЗЕРВУ»

MAK 3-4 // 2012

вредносцох и символох, а тиж и виключує шицки нашлїдни конотациї етнїчних ґрупох. Така форма политики латентно може мац и форму ксенофобиї, котра ше манифестує як нєдовириє до странцох и їх културох и обичайох, алє є свойственша у „етнїчно, конфенсийно и културно гомоґених жемох и обласцох, котри нє звикли на вельки прилїв странцох“, пише Ерик Хобсбаум у кнїжки Глобализација, демократија и тероризам. Заш лєм, цали процес ґлобализациї засновани на моделу мелтинґ-пота, зоз чим ше проєкт мултикултурализма у ґлобалним шветовим порядку указує як процивсловни.

ГРАНЇЦИ МУЛТИКУЛТУРАЛИЗМАПаскал Бринкер у своїм тексту Границе мултикултурализма надпомина же концепт мултикултурализма подразумює, насампредз, почитованє права другого и иншакого, алє тиж так дава упечаток же дзепоєдни ґрупи видвоєни як у ґету, пре їх розлики, або ше тото припознаванє другого видзи през неґативни процеси асимилациї зоз подпаданьом под шириши идентитет од власного – наприклад Канадянє и Американци. У таких случайох државна и териториялна припадносц триюмфує над релиґийним, або културним.

Неґативни бок того поняца и його импликациї находза ше у факту же можу виволац културну релативизацию при котрей ше занєдзбує и неґирує универзални вредносци чловечества. Тиж, у дзепоєдних случайох ше зявює мултинационализем

зоз тенденцию ривалства и доминациї, а котри у крайнїм случаю виволує тероризем и граждански войни. Мултикултуралне дружтво ше у дружтвеней реалносци може указац процивсловне зоз цильом програми мултикултурализма. Кед розпатриме историю, Серби нє прилапели идею илирского руху же би ше Словенци, Горвати, Болгаре и Серби третировали як єден славянски народ. Тиж так, анї идея югославянства нє могла обстац под меном єдного югославянского народу. Тот факт гутори о тим же мултикултуралне дружтво ше намага ґу очуваню розликох котри на прикладу бувшей Югославиї виволали войну и страшни пошлїдки по питаню одношеньох медзи подобнима нациями, дзе ше смисел поняца мултикултурализем у реалносци претворел до деструктивного мултинационализма.

МЕСТО ЗАКЛЮЧЕНЯПравдиви мултикултурализем намага ше освидомиц важносц преплєтаня медзи розличнима културами и на тот способ ше доходзи до универзалних вредносцох през нєприсилни интеркултурни диялоґ и уважованє другого. То би мушело буц становиско звонка каждого национализма и политиканского ривалства, хторе нє дошлєбодзує злохаснованє того поняца за политични цилї. И мултикултурална Войводина, тиж так, повязуюца линия стреднє-европского духу интелектуалней и културней интерактивносци и розвой, а за доприношенє духовного добра дружтва.

014 / 015

MAK 3-4 // 2012

У єдней улїчки жию троме барз нєзвичайни млади хлопи. Їх

нєзвичайносц лєжи у факту же їх мрия нє ма гранїци и же вона вше унапрямена ґу истей точки

интересованя. Тоти ше точки интересованя релативно часто

меняли, алє вше источашнє и вше тоти троме хлапци

синхронизовано, алє нєзависно пренаходзели нове зявенє хторе у їх главох цалком пременї свой

смисел.

Наймаркантнєйша од шицких точкох интересованя

з хторима троме браца по ексцентричносци мали, була єдна дзивка. Розуми ше, нєт

нїч нєзвичайне у тим же троме хлапци у рокох, у хторих таки

ствари цалком нормални, фантазираю о єдней дзивки.

Медзитим, їх ментални конструкциї функционовали

на иншаки способи. Цо ше самого дзивчеца дотика – нїч

о нєй нє знали. Була релативно нїзкого росту, з прекраснима

велькима першами, мала кандрасти червени власи

хтори ше колїсали дзекуюци єй подскакованю и так

упрекосцели стухнутому воздуху тих чежких лєтнїх

дньох.

Тиж так, без огляду на тоти подскакованя достойни єдного

дзивчеца, вона мала и цошка

САШО САБАДОШ

ПАНЇ СТУЛТИЦИЯ,

ЦАРИЦА АДОЛЕСЦЕНТСКЕЙ

МРИЇ

MAK 3-4 // 2012 016 / 017

дамске, цошка цо наисце прицаговало пувагу. Тиж ше

розуми же гевти троме нє знали єй мено, понеже ґу нєй нїґда нє

пришли, бо ридко одходзели зоз своїх карсцельох намесцених при облакох, зоз хторих мали

идеални препатрунок на улїчку. Нє свидоми того факта, шицки

троме ю наволали Стултиция, по главней героїни найпознатшого Еразмового дїла, у нас познатей

и як Шалєнство. Праве вона, як потомок греческих богох, зєдинєла три досц розлични

кральовства и так запановала зоз зєдинєним царством трох,

дакус дезориєнтованих, младих челєднїкох.

Фантазия першого гунцута манифестовала його жажду за поцилунком. Прето же то лєм

бул сон будного чловека, йому ше удало дотхнуц ґамби того

дзивчеца. Медзитим, погубена мрия заш одбавела свою улогу.

З єй ґамбох виходзел таки смрод же би кажда друга особа

скорей поєдла здохнутого патканя. Медзитим, нашому геройови и смрод кафилериї

пахнє на пудинґ зоз чоколади, та му така задумка цалком була

приємна. Ша, вон нїґда анї нє достал даєден поцилунок, та

найвироятнєйше думал же то так ма буц.

Случай гунцута яки бул сеґинь-леґинь число два бул досц иншаки и дакус проблематичнєйши. Його

фантазиї преходзели гранїци звичайней ласцивносци

и уходзели до обласци еротизованей бласфемиї.

Так у краткей проєкциї кинематоґрафа його мозґу

звичайни попатрунок на огласну таблу, на хторей

Стултиция збачела рекламу фирми хтора предава

насампредз митри и панаґиї за потреби православней церкви.

Так наш млади "герой" задумал Стултицию як у неґлижеу зоз

митру на глави и панаґию коло шиї помали крача ґу свойому любовнїкови, а то, розуми ше,

праве креатор тей гришней "сцени", и викричує "Аксиос!", цо гречески термин за достойного, або вредного. У стварносци, вон думал же є нєдостойни нїжного

дотхнуца женскей руки, цо було нєпоштредни резултат

його ганьблївого справованя спрам того чого ше найвецей

бал. Праве прето вон женом у своєй глави вибудовал єден

пантеон хтори надвисшує шицких його идолох и кладзе

жени на пиєдестал з хторого их нїхто и нїч нє може звалїц. Алє,

праве прето спрам женох мал чувство хторе ше гранїчело з

богобойносцу.

По такей филозофиї треци актер тей приповедки нє жил. Вон себе видзел як защитнїка загрожених дзивкох и жадал,

голєм у своєй мриї, обезпечиц им укрице од шицких демонох стварного живота. Роздумуюци

на таки способ, вон Стултициї у своїх думкох створел

єдну чежку судьбу. Охабена од шицких, вихаснована,

нєщешлїва у каждим аспекту, вона лєм чекала свойого

спасителя хтори ю однєше на своїх рукох през страшни витор

хтори одразу почал дуц до новей стварносци. Тот спаситель

бул праве тот хтори и обдумал тоту ситуацию, гоч анї тот витор

нє дул. То лєм було жаданє унапрямене процив спройней

хвилї хтора пановала.

Медзитим, у єдней хвильки Стултиция мушела напущиц улїчку. Теди, гоч нє мушело так буц, напущела и дньово сни трох младих жительох

гореспомнутей улїчки. Пошла хто зна дзе, алє у цалей тей

приповедки вона була найменєй важна. Вона нє була Шалєнство сама за себе, вона була платно за проєкцию трох шалєнствох,

хтори вєдно намальовали єдну слику.

MAK 3-4 // 2012

У прешлих трох часцох виглєдовацкого новинарства о перспективох роботи у рускей култури закончели зме анализу у сфери образованя и медийох, дзе єст найвецей роботни места. У предостатнєй часци розпатриме сферу установох и ґрупох гражданох, котрих єст найвецей, алє котри маю занято найменше число людзох. Виглєдованє окончене и одноши ше на период од 1. юлия по 1. октобер 2011. року.

УСТАНОВИДом култури и Руски народни театер "Петро Ризнич Дядя" – Руски КерестурДом култури у Руским Керестуре иснує од 1961. року, а 10 роки

познєйше настал и театер "Петро Ризнич Дядя". У Доме култури заняти 6 особи. Од того числа, 5 стаємно и 1 дочасово заняти, а маю и 3 гонорарних сотруднїкох. Векшина маю закончену штредню школу, осмеро, док 1 особа ма закончени факултет. Од 2005. року нє прияти анї єден роботнїк, а по 2015. рок право на одход до пензиї годни здобуц 2 особи. У тей установи гваря же роботнїкох примаю прейґ конкурсу и же оглашку обявюю у явних глашнїкох. Просекова старосц занятих коло 50 роки, док просекова нето вредносц плаци виноши коло 25.000 динари.

У Руским народним театре "Петро Ризнич Дядя" заняти

Р О Б О Т А У Д О М Е Н У Р У С К Е Й К У Л Т У Р И ( 4 ) :

У С Т А Н О В И , Б И Б Л И О Т Е К И , ПРЕКЛАДАТЕЛЄ И В О Л О Н Т Е Р Е

В И Г Л Є Д О В А Ц К И Т И М Ч А С О П И С А М А К :М А Я З А З У Л Я К , С Е Н К А Н А Д Ь , Ц Е Ц И Л И Я Н А Д Ь И Б О Р И С В А Р Ґ А

У КОЛО 30 БУДЖЕТСКИХ

УСТАНОВОХ И ҐРУПОХ

ГРАЖДАНОХ ПОСТОЇ ВЕЛЬКА

ДИСПРОПОРЦИЯ РОБОТНИХ МЕСТОХ И

ГОНОРАРНИХ СОТРУДНЇКОХ – 24 РОБОТНИ

МЕСТА И КОЛО 130 ГОНОРАРНИ

MAK 3-4 // 2012 018 / 019

2 особи – 1 особа стаємно, а 1 дочасово. Медзитим, єден заняти прияти на нєполни роботни час. Єден з нїх ма закончену штредню школу, док други ма закончени факултет. Їх просекова старосц коло 37 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 28.000 динари. У театре маю и 3 стаємних гонорарних сотруднїкох, медзитим, през тоту установу рочнє прейдзе вельо вецей гонорарцох цо завиши од проєктох, за период януар-юлий 2011. рок – 19 особи. Од 2005. року прияти 1 роботнїк, а по 2015. рок право на одход до пензиї нє здобудзе анї єдна особа. У театре гваря же роботнїкох примаю прейґ конкурсу, а оглашку обявюю у "Руским слове" и у Националней служби за занятосц.

Национални совит рускей националней меншини Национални совит рускей националней меншини, як найвисши орґан рускей меншинскей самоуправи у Републики Сербиї, основани 2. новембра 2002. року. Його улога же би координовал и старал ше о витворйованю правох Руснацох у обласци образованя, култури, информованя и урядового хаснованя язика и писма. Року 2010. вибране треце зволанє Националного совиту. Шедзиско Совиту у Руским Керестуре, а у нїм заняти 3 особи хтори робя у секретарияту, алє 2 особи прияти на нєполни роботни час. Стаємно занята 1 особа, а 2 дочасово. Зоз закончену штредню школу роби 1 особа, а з висшу школу и зоз факултетом тиж по 1 особа. Їх просекова нето вредносц плаци коло 20.000 динари, а просекова старосц коло 32 роки. У Совиту маю и

2 гонорарних сотруднїкох, док ше його терашнї предсидатель одрекнул права на плацу, та роби волонтерски.

Од 2005. року прияти 2 особи, а нїхто нє здобудзе право на одход до пензиї по 2015. рок. Роботнїкох примаю прейґ конкурсу, а оглашку обявюю у "Руским слове".

Завод за културу войводянских РуснацохЗавод за културу войводянских Руснацох наймладша руска установа хтора основана 2008. року зоз цильом же би афирмовала културу войводянских Руснацох. Єй шедзиско у Новим Садзе. У Заводу занята лєм 1 особа, т. є. директор, и то дочасово. Медзитим, на рочним уровню ма од 50 до 100 гонорарних сотруднїкох. Заняти ма закончени факултет, а його нето вредносц плаци виноши 62.000 динари.

Директор на тей функциї од снованя Завода за културу войводянских Руснацох, а меновал го руски Национални совит, понеже аж по новим Закону о култури зоз 2009. року обовязне же би ше директора примало прейґ конкурсу.

ПРЕКЛАДАТЕЛЄ И БИБЛИОТЕКИПрекладателє за руски язикПрекладательох за руски язик єст у Новим Садзе (У служби за прекладательни роботи у покраїнским Секретарияту за образованє, управу и национални заєднїци) и у кулскей Општинскей управи. По закону о локалней самоуправи, прекладателє би требали буц у

шицких општинох дзе ше урядово хаснує руски язик, а то значи же ище у Жаблю, Шидзе и Вербаше (дзе дакеди исновало тото роботне место).

У Новим Садзе єст 3 роботни места, а стаємно заняти 2 особи, док за трецу особу розписани конкурс. Зоз законченим факултетом роби 1 особа, док друга особа маґистер. Од 2005. року потераз нє бул розписовани конкурс, та самим тим нє бул прияти анї єден роботнїк. По 2015. рок право на одход до пензиї годни здобуц 2 особи. Просекова старосц занятих коло 62 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 55.000 динари.

Же би дахто конкуровал за роботне место прекладателя потребне закончиц филолоґийни, або филозофски факултет, мац 5 роки роботного искуства, та положиц державни испит.

У Општинскей управи у Кули стаємно занята 1 прекладателька за руски язик хтора ма закончену висшу школу. Од 2005. року нє прияти нїхто, а по 2015. рок занята нє здобудзе право на одход до пензиї. Єй нето вредносц плаци виноши 33.000 динари.

Покраїнски Секретарият за образованє, управу и национални заєднїци оглашку о конкурсу обявює у "Руским слове", "Дневнику" и Службених новинох, а кулска Општинска управа у Националней служби за занятосц.

СУДСКИ ТОЛМАЧЕУ Войводини, при судох исную 3 гонорарно анґажовани стаємни судски толмаче по руски. Гоч

MAK 3-4 // 2012

судски толмач мож постац и зоз штредню школу, по руски анґажовани 2 особи зоз високу фахову приготовку и 1 особа, котра ма титулу доктора наукох.

Судски толмаче доставаю лиценцу, после тексту преверйованя руского язика. Конкурс ше розписує на сайту Покраїнского секретарияту за образованє, управу и национални заєднїци ("судски толмаче") преписаня и у "Службеним глашнїку АПВ". Вони маю свой печац, а тарифа їх наплацованя по боку преложеного материялу з руского на сербски якзик и наспак.

БИБЛИОТЕКИУ нашим виглєдованю облапени лєм библиотеки у Р. Керестуре, Коцуре и Дюрдьове, односно оддзелєня општинских библиотекох зоз Кули, Вербасу и Жаблю. Шицки три библиотеки почали робиц початком 1950-тих рокох, а самостойно робя од початку 1960-тих. Медзитим, терашнї оддзелєня, а дакедишнї читальнї маю вельо длугшу традицию – у Р. Керестуре читальня основана 1876, а у Коцуре 1879. року.

У сучасних трох оддзелєньох библиотекох робя 3 особи, а за тоту роботу достаточна закончена штредня школа, зоз положеним фаховим испитом зоз библиотекарства и познаваньом сербского и руского язика. Оглашка ше розписує у явним глашнїку Националней служби за занятосц, публикациї "Послови" (http://www.nsz.gov.rs/page/home/sr.html).

До тих трох библиотекох нє було прияте нових роботнїкох

за остатнї пейц роки, а у шлїдуюцих штирох рокох вироятно нє будзе ше розписовац конкурс за роботу. Законске право на одход до пензиї, по рокох (60 роки старосци жени, 65 хлопи), вироятно найскорей будзе здобуте 2020. року у Р. Керестуре, вец у Коцуре 2028, а у Дюрдьове 2030. року. Библиотеком у Кули, Вербасу и Жаблю снователє општини, а плаци им реґуловани зоз уредбу Министерства култури, котра виноши од коло 24.000 до коло 30.000 динари. (Р. Керестур коло 24.000 дин, Коцур коло 30.000 дин и Дюрдьов коло 25.000 дин).

Завод за видаванє учебнїкохЯвне предприяце Завод за видаванє учебнїкох (Беоґрад), оддзелєнє у Новим Садзе ма редакцию на руским язику од 1965. року. У тей установи стаємно заняти 2 особи зоз високу приготовку и єст коло 20 гонорарних сотруднїкох, котри з нїма спрам потребох сотрудзую. Дакеди, у СФРЮ, у тей установи робели 3 особи. Остатня особа котра була прията, ище у чаше СФРЮ, 1986. року, прията прейґ конкурсу, резултати котри потвердзовала АП Войводина. Значи, нїто нє бул прияти остатнї штири роки, а право на пензию до 2015. року годна здобуц 1 особа. Просекова старосц редакциї 55 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 50.000 динари.

ВОЛОНТЕРЕЗдуженя гражданохУ Войводини исную 19 здруженя гражданох зоз «руску» културну нїтку, а то: Руска матка, Нєвладова

орґанизация младих Руснацох "Pact Ruthenorum", Руски Керестур; РКУД "Гавриїл Костельник", Кула; КПД "ДОК", Етно клуб "Одняте од забуца" КУД "Жатва" Коцур; КПД "Карпати", Вербас; КУД "Петро Кузмяк", Нове Орахово; Дружтво Руснацох у Суботици, Суботица; КУД "Иван Котляревски", Бикич Дол; Дружтво Руснацох у Сримскей Митровици, Сримска Митровица; КПД "Дюра Киш", Шид, КУД "Тарас Шевченко", Дюрдьов; Руски културни центер, Дружтво за руски язик, литературу и културу, Матка – Дружтво Руснацох Нового Саду – Войводини, Союз Руснацох Українцох Сербиї, Нєвладова орґанизация Руски форум ҐЕА, Новинарска асоцияция НАР, у Новим Садзе.

Скоро шицки руски орґанизациї, а єст их 18, котри реґистровани як ґрупи гражданох, робя на волонтерскей, односно аматерскей основи, а їх активисти, гибаль, можу заробиц гонорар. Окрем Руского културного центру, бувшого Руского културного просвитного дружтва (РКПД-Матка), у Новим Садзе, у котрим стаємно заняти 3 особи. Руски културни центер ма финансийни проблеми, пре огранїчене и зменшане дотиранє, заняти примаю манимални плаци, котра просекова нето вредносц виноши коло 14.000 динари.

Предлужи ше...

MAK 3-4 // 2012 020 / 021

MAK 3-4 // 2012

MAKDVD 01: МАК01/2008"ДВД театер з МАКом" – видео компилация театралних представох, реализована з помоцу Руского народного театра и Фото-видео студийом "Планчак" зоз Руского Керестура. На нєй вишли драми: Воїслава Солдатовича "Страдия", Славка Романа Ронда "Боемска рапсодия", Звонимира Павловича "Синдром", Цветина Аничича "Франкенштайн" и Владимира Надя Ачима "Паридя" и "Спитованє".

MAKDVD 02: МАК02/2009"Дньовка 2008" (2009) – ДВД реализовани з помоцу орґанизациї Пакт Рутенорум и фестивала "Дньовка" з Руского Керестура. Постпродукция видео знїмка: Сашо Палєнкаш.

MAKDVD 03: МАК02/2011"Дньовка 2010" (2011) – ДВД реализовани з помоцу орґанизациї Пакт Рутенорум и фестивала "Дньовка" з Руского Керестура. Постпродукция видео знїмка: Сашо Палєнкаш.

Ґу 40. рочнїци од виходзеня часописа МАК

МАК – МУЛТИМЕДИЯЛНА ИНСТИТУЦИЯ(3): ЕДИЦИЯ ВИЗУАЛНА

ARTOFF И MAKDVD

У юнию 2012. року МАК преслави 40.

рочнїцу од першого числа, котре

вишло 1972. року. Нова концепция

часописа МАК створена 2005. року и потераз

обявени 40 числа и 32 мултимедиялни

додатки (кнїжки, компакт диски и

дробнїчки).

У новей концепциї, мултимедиялносц постала защитни

знак часописа МАК. У трох

предлуженьох зме вам представели

досяги штирох мултимедиялних едицийох, котри

ше розвили за шейсц роки, а то: музична MAKCD,

литературна MAKoff, видео

MAKDVD и визуална ARToff.

Видео знїмки MAKDVDНа початку 2008. року, мултимедиялни часопис МАК, у сотруднїцтве зоз Руским народним театром у Руским Керестуре (директором Владимиром Надьом Ачимом), направел специялне число пошвецене театру и зоз нїм обявени додаток, зоз котрим порушана треца едиция МАК, односно видео продукция – МАКDVD. Медзитим, и попри зявеня на интернету видео порталох як Youtube, тунїх фото камерох и телефонох, часопису МАК ше ище вше нє поспишело витвориц плановани уровень видео продукциї, прейґ котрей вишло лєм три ДВД-диски.

MAK 3-4 // 2012 022 / 023

ARToff 01: МАК05/2009Любица Фа Гарди: "Вода/Water". Портрети живота емиґрантскей фамелиї зоз Канади (Норт Батлфорд). Медзинародни проєкт, на руским и анґлийским язику. Рецензенти кнїжки: Єлена Перкович; Канада: Дин Боуш директор ґалерийох у Норт Батлфорду и Майкл Брокоп куратор ґалерия Чапел Норт Батлфорд.

ARToff 02: МАК02/2010Наталия Рибович и Тору Фудїта: "Black Usagi-Чарни Усаґи". Визуална приповедка за 21. вик зоз сучаснима малюнками, зреализована на дзешатки воркшопох у Япону. Медзинародни проєкт, на руским и анґлийским язику. Рецензентка кнїжки: Олґа Карлаварис. ARToff 03: МАК03/2011Тематски фото-конкурс "Хижа", у котрим заступени фотоґрафиї 16 авторох, на руским и сербским язику. Селектор, ушорйовач и рецензент зборнїка: Слободан Шушнєвич (Дневник).

ARToff 04: МАК05/2011Биляна Роман: "Танєц на рубцу/Dance on the Edge". Просвитна роботнїца и уметнїца зоз Руского Керестура. Проєкт на руским и анґлийским язику Рецензентка кнїжки-каталоґа: Ивана Поднар (Заґреб).

ARToff 05: МАК01/2/2011Ванеса Валет Гарди "Monochrome" кнїжка-каталоґ познатей штреднєевропскей уметнїци зоз Праги. Проєкт на анґлийским и руским язику. Рецензент кнїжки-каталоґу: Збинєк Седлачек (Устї над Лабем, Ческа).

Дробнїчки ARToff (accessories)

ARToff плакат: МАК03/2010"10к": плаката бисти Гавриїла Костельника, направени зоз 10.000 фотоґрафийох зоз живота бачванско-сримских Руснацох. Автор – дизайнер часопису МАК Иґор Орсаґ.

ARToff accessories: МАК06/2010"Сучасни руски прикраски". Традицийни руски мотиви на сучасних прикраскох за дзивчата и хлапцох. Прикраски дизайновали Биляна Дудаш и Биляна Роман, а зоз глїни их направела Биляна Дудаш.

ARToff дробнїчки: МАК02/2011"Дньовка 2010" (2011) – вецей як 400 вишити омоти, кажди уникатного випатрунку за видео-диск по идеї Биляни Роман, зоз платна вишили: Биляна Роман, Биляна Дудаш и Таня Орос.

ARToff дробнїчки: МАК04/2011"Подкладач МАК". Автор – дизайнер часопису МАК Иґор Орсаґ.

Визуални публикациї ARToffУ септембру 2009. року була створена штварта едиция часописа МАК – кнїжкох визуалних публикацийох, односно уметнїцких каталоґох. Слово о малюнкох, фотоґрафийох и стрипу. За розлику од видео продукциї, едиция ARToff швидко зажила, дзекуюци и фото-конкурсу "Хижа" (2010-2011). У едициї ARToff вишли шейсц визуални публикациї, од котрих велї и медзинародни проєкти часописа МАК.

MAK05-6/2012