GRAĐA RAČUNARA

Sl. 1. Model Fon Nojmanovog računara

Slika 1. prikazuje model Fon Nojmanovog računara. On se sastoji od četiri osnovne funkcijske jedinice: aritmetičko-logičke, upravljačke, memorijske i ulazno-izlazne jedinice.

UPRAVLJAČKI TOK, INSTRUKCIJSKI TOK I TOK PODATAKA U NOJMANOVOM MODELU RAČUNARAFunkcijske jedinice računara povezane su tokom podataka, instrukcijskim tokom i tokom upravljačkih signala. Većinu upravljačkih signala generiše upravljačka jedinica na temelju tumačenja instrukcije. Na slici 1. debljom punom debljom linijom označen je tok podataka, instrukcijski tok označen je tanjom punom linijom, a crtkanom linijom tok upravljačkih signala.Posmatrajmo tok podataka i instrukcijski tok. Vidimo da oba izviru iz memorijske jedinice jer su podaci i instrukcije smješteni u toj jedinici. Između memorijske jedinice i aritmetičko-

logičke jedinice uspostavljen je dvosmjeran tok podataka: podaci (operandi) koji sudjeluju u aritmetičkim ili logičkim operacijama dohvataju se iz memorije, a nakon obavljene operacije podaci koji predstavljaju rezultat obrade smještaju se nazad u memorijsku jedinicu. Uočavamo (slika 1.) da nema direktnog toka podataka između memorijske jedinice i ulazno-izlazne jedinice. Izmjena podataka između memorijske jedinice i ulazno-izlazne jedinice (a time i veza s vanjskim svijetom) u Fon Nojmanovom modelu računara ostvaruje se indirektno: podaci (rezultat obrade) iz memorijske jedinice upućeni ulazno-izlaznoj jedinici moraju proći kroz aritmetičko-logičku jedinicu. Jednako tako, podaci iz ulazno-izlazne jedinice (ulazni podaci) upućeni memoriji moraju proći kroz aritmetičko-logičku jedinicu. To je ujedno i razlog postojanja dvosmjernog toka podataka između aritmetičko-logičke jedinice i ulazno-izlazne jedinice.Vidimo da aritmetičko-logička jedinica nepotrebno sudjeluje u izmjeni podataka između memorijske i ulazno-izlazne jedinice.To ujedno znači da tokom izmjene podataka između memorije i ulazno-izlazne jedinice ona ne može obavljati svoj osnovni zadatak – aritmetičke ili logičke operacije. Da bi se to izbjeglo, Fon Nojmanov model računara modifikovan je tako da je uspostavljen direktan tok podataka između memorijske i ulazno-izlazne jedinice (slika 2.).

Sl. 2. Model Fon Nojmanovog računara sa direktnim pristupom memoriji DMA

Direktna veza između memorijske i ulazno-izlazne jedinice naziva se direktan pristup memoriji (engl. DMA – Direct Memory Access). Prenosom podataka na tom putu upravlja poseban DMA upravljački sklop pa je omogućen istovremeni prenos podataka i obrada u aritmetičko-logičkoj jedinici. Tok podataka uspostavljen je i između ulazno-izlazne jedinice koja obično predstavlja interfejs s ulazno-izlaznim (perifernim) uređajima (prikazna jedinica, ekran, štampač, miš, tastatura i sl.).Instrukcijski tok usmjeren je od memorijske prema upravljačkoj jedinici. Instrukcije, odnosno numerički kodirane instrukcije tumače se (dekodiraju) u upravljačkoj jedinici i na temelju njihovog dekodiranja upravljačka jedinicageneriše nizove upravljačkih signala kojima pobuđuje sklopove u aritmetičko-logičkoj jedinici, ali i operacije u ostalim funkcijskim jedinicama. Na primjer, ako je dekodirana instrukcija takva da određuje operaciju dohvata podatka iz memorijske jedinice, upravljačka će jedinica generisati upravljački signal ČITAJ (engl. READ) i uputiti ga memorijskoj jedinici.Na temelju zadatka upravljačke jedinice očekujemo da svi upravljački signali izviru iz nje. No na slici vidimo da postoje i upravljački signali usmjereni prema upravljačkoj jedinici. Istina, u originalnom Fon Nojmanovom modelu tako usmjereni signali nisu postojali, ali vrlo brzo se pokazala potreba za njima jer se posebni upravljački signali, generisani od ulazno-izlazne jedinice, koriste za prekid izvođenja tekućeg programa, odnosno izvedbu prekidnog sistema, kojim se ostvaruje jedan od osnovnih načina izmjena podataka između vanjskog svijeta i računara.

Hardware, software i vrste software-aHardver čine opipljive, fzičke komponente računara.

Izraz hardver (Hardware) označava fizičke uređaje računarskog sistema (monitor, tastatura, miš,štampač, procesor...).

Softver čine računarski programi i prateći podaci koji određuju izračunavanja koje vrši računar.

Skup svih programa u računarskom sistemu naziva se softver (software) i može se podjeliti na: operativne sisteme, sistemski softver i aplikacione programe.Operativni sistem predstavlјa skup manjih programa, koji zajedno kontrolišu rad računara i omogućavaju komunikaciju računara i korisnika.Funkcije operativnog sistema jesu da: upravlјa memorijom računara, procesima i cjelokupnim hardverom i softverom.Do sada je razvijeno nekoliko generacija operativnih sistema: DOS; Windows; Unix; Linux; MacOS i drugi. Tri najčešća operativna sistema za personalne računare su: Windows, MacOS i Linux.

Sistemski softverOsim operativnog sistema za normalno korišćenje računara potrebni su i drugi programi: programi prevodioci - služe za prevođenje komandi tj. naredbi zapisanih na simboličkim ilivišim programskim jezicima (izvornog programa) na jezik računara (mašinski jezik) ismještanje i povezivanje mašinskog (izvršnog programa) u memoriju računara. veznici (drajveri) – Drajver (engleski: Driver, Device Driver) je program koji omogućava

drugom programu (operativnom sistemu najčešće) da komunicira sa hardverskim uređajem (grafička kartica, modem itd.). Drajver sadrži instrukcije i informacije kako da se neki hardver kontroliše, te kako njemu pristupiti. različiti uslužni programi - olakšavaju korisnicima pojedine poslove koji se često dobijaju (npr.narezivanje podataka na CD, kompresovanje podataka, itd.).

Aplikativni programi su programi koji korisniku omogućavaju da njihovom primjenom na računaru rješava različite probleme. U aplikativne programe spadaju programi za: obraduteksta, rad sa tabelama, rad sa bazama podataka, crtanje, obradu slika i animacija, komponovanje i obradu zvučnih zapisa, proračune u nauci i tehnici i statistiku, igre i dr.

Firmver (engl. firmware) predstavlja računarski program koji je ugrađen u hardver. Može se nalaziti na flash-ROM-u ili u obliku binarne datoteke koja se može učitati (postaviti) u postojeći hardver.

Firmver predstavlja nešto između hardvera i softvera. Kao softver, on je program koji se izvršava na računaru. Ali on je takođe i dio hardvera. Ustvari, on kao softver i nema mnogo smisla izvan samog hardvera kog je i sam dio.

Firmware je softver koji je ugrađen u hardver.

Uređaji za koje možda mislite da su strogo hardverski (optički drajvovi, mrežna kartica, ruter, skener) svi sadrže softver koji se nalazi u specijalnoj memoriji, a koja se nalazi u samom hardveru.

Kada firmware treba ažurirati?

Recimo da ste kupili nešto praznih BD diskova (Blu-ray diskovi, najnovija tehnologija optičkih diskova) i pokušavate da narežete video na nekoliko njih, međutim, to ne funkcioniše. Jedna od prvih stvari koje bi vam proizvođač Blu-ray drajva vjerovatno sugerisao – je da ažurirate firmware vašeg drajva.

Proizvođači rutera često objavljuju apdejte firmware-a, za svoje rutere, kako bi poboljšali mrežne performanse ili ubacili dodatne karakteristike (features). Isto važi i za proizvođače pametnih telefona i druge. Na sajtu proizvođača možete skinuti firmware apdejte.

Odnos između hardvera i softvera

Kompjuter opšte namjene ne može raditi bez softvera.

Njegov hardver mora biti konfigurisan da radi jedan specifičan posao, a način na koji to radimo je – pisanjem softvera. Skup instrukcija koji pretvara ‘može da radi sve’ računar u ‘samo radi jednu stvar’ računar.

Ali uopšte uzevši, hardware radi bez softvera. Električni sistemi, elektronski sklopovi, mehanički uređaji (kao što su satovi) svi rade sasvim u redu i bez softvera.

Razlog ovome je što su oni dizajnirani za obavljanje samo jednog posla.

Ali, naša mašina opšte namjene, mora biti instruisana na neke načine, šta treba tačno da radi.

Control Panel i podešavanja

Kliknite na Start (dugme sa prozorom) i vidjećete Settings u donjem lijevom uglu menija (donja slika).

Da bismo zakačili settings na taskbar, desni klik na Settings Pin to Taskbar.

Desni klik na settings, koji je sad na taskbar-u i prikazaće se opcije za uklanjanje settings-a sa taskbar-a.

Pogledajmo šta aplikacija Settings može da radi. Svako dugme na aplikaciji Settings vodi do kolekcije podešavanja. Počećemo sa dugmetom System, gdje ćemo naći alate za podešavanje display-a (orjentacije, veličine teksta, itd.).

Kako instalirate nove aplikacije na vašem Windows 10 PC-ju ili tabletu, tako će se i preferirane aplikacije mijenjati. Default apps vam pomaže da podesite koje aplikacije se koriste za koje poslove.

Informacije o vašem PC-ju se mogu saznati opcijom “About”, gdje ćete naći naziv PC-ja, workgroup-a i verziju Windows-a, kao i CPU i RAM.

Autoplay vam omogućava da uključite ovu opciju i podesite podrazumjevane akcije za removable drajvove i memorijske kartice. Na primjer, može se podesiti da se File Explorer otvara svaki put kada umetnete memorijsku karticu, ili čak da se sadržaj pušta ili uvozi u računar.

Pogledajmo ekran Personalization, na njemu se nalazi dugme Background, gdje možete podesiti novu sliku pozadine. Pozadina možda takođe biti podešena da bude “Solid color” ili čak slajd-šou; ako izaberete ovu opciju, bićete pitani da odaberete album sa slikama, koje će biti prikazivane kao slajd-šou.

Korištenje Microsoft naloga daje prednost u vidu online sinhronizacije Windows 10 podešavanja, što znači da ćete moći da se logujete na bilo koji računar povezan sa internetom i vidjeti isti desktop, pozadinsku sliku i stil (drugi podaci su takođe sinhronizovani).

Kada se prvi put prijavite na Windows 10 možete birati da li ćete koristiti Microsoft nalog ili ćete kreirati lokalni nalog (local account). Ako kasnije zaželite lokalni nalog, idite na Accounts > Your account i odaberite Sign in with a local account instead (prijavi se preko lokalnog naloga). Ovaj ekran možete koristiti da podesite profilnu sliku iz postojećih slika, ili da je kreirate, kao i da ubacite dodatne naloge (drugi Microsoft-ove naloge ili čak školski nalog ili nalog na poslu).

Windows 10 podržava slikovne šifre (Picture passwords), gdje se crta po slici.

Prednost logovanja na Windows 10 preko Microsoft naloga je ta što se sinhronizuju podešavanja profila i browser-a, a šta se sve može sinhronizovati može biti pregledano i uključeno u Sync your settings.

U Date & time možete podesiti automatsko vrijeme, obezbjeđeno od strane servera ili onemogućiti opciju Set time automatically i podesiti vrijeme ručno.

Ease of access u Windows 10

Uključivanjem On-Screen Keyboard opcije, prikazaće vam se tastatura na ekranu, tako da možete pritiskati tastere tako što kliknete na njih lijevim tasterom miša.

Da bismo otvorili control panel, pritisnite tastere WINDOWS+R, ukucajte “control” i pritisnite enter.

Da bismo dobili klasičan izgled Control Panel-a odaberimo Large icons (velike ikone) ili Small icons (male ikone):

Sistemski alati

The following list provides you with detailed information on tools that you can run on Windows PCs using nothing but a short name that is associated with them.

Depending on the version of Windows that you are using, you may either run most commands directly from Start, or by using the run box (Windows-R) or command prompt.

Lista Windows alata:Prečica Naziv Opis

cleanmgr Disk CleanupPokreće Disk Cleanup (za uklanjanje privremenih i nepotrebnih fajlova).

defragDefragmentacija drajvova

dxdiag DirectX Diagnostic Tool Pokretanje dijagnostike.

eventvwr Event Viewer Otvara Windows Event Viewer (pregledač događaja).

msconfig System Configuration Konfigurisanje pokretanja, boot-a i servisa.

msinfo32 System Information Prikazuje informacije o hardveru i softveru.

perfmon Performance Monitor Upravljanje performansama sistema

regedit Registry Editor Pokreće Windows Registry Editor.

rstrui System Restore Vraćanje sistemskih falova i podešavanja

taskmgr Task Manager Startuje Task Manager

winver Windows Version Prikazuje verziju Windows-a