kuzeybati İran’da yer alan haftavan yerleŞmesİne bİr … · yerah”, “transkafkasya’nın...

Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Kafkas University Journal of the Institute of Social Sciences

Sonbahar Autumn 2018, Sayı Number 22, 673-688 DOI:10.9775/kausbed.2018.039

Gönderim Tarihi: 15.08.2018 Kabul Tarihi: 23.10.2018

KUZEYBATI İRAN’DA YER ALAN HAFTAVAN YERLEŞMESİNE

BİR BAKIŞ

A Look at the Haftavan Settlement in Northwestern Iran

Nezahat CEYLAN Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.

[email protected]

ORCID ID: 0000-0002-9889-7279

Leila JALALI

Doktora Öğrencisi, Atatürk Üniversitesi

Türkiyat Araştırma Enstitüsü

[email protected]

ORCID ID: 0000-0002-3232-2325 Çalışmanın Türü: Araştırma

Öz İran, dünyanın en dağlık bölgelerinden biridir. İran’ın ortalama yükseltisi 1500 m.

civarındadır. Haftavan Tepe, İran’da Batı Azerbaycan Bölgesinde yer almaktadır.

Höyüğün yükseltisi 25 m. civarındadır. 50 dönümlük bir araziyi kaplamaktadır. Tepe Jiyan

olarak bilinen Haftavan Tepe Rezaiyeh Bölgesindeki en büyük höyüklerden birisidir.

Höyükte Manchester Üniversitesinden C. Burney başkanlığındaki, İngiliz ekibi tarafından

1968-1969, 1971-1973- 1975 yılları arasında kazı yapılmıştır.

Haftavan Tepe’de sekiz kültür katmanına ait kalıntılar yer almaktadır. Yanık Kültüründen,

Sasani kültürüne kadar devam eden süreklilik söz konusudur. Haftavan Tepe bazı

dönemlerde Yanık Tepe, Hasanlu Tepe ya da Göy Tepe ile benzeşmektedir.

Haftavan Tepe’nin ilk kültür katmanlarında, Yanık Tepe kültürü ile benzerlik göze

çarpmaktadır. Mimari ve seramik özellikleri bu benzerliği göstermektedir. III. Hasanlu

kültür katmanı gibi III. Haftavan Tepe yerleşimi de Urartulara aittir. Orta Demir Çağı’nın

özelliklerini gösteren buluntulara burada rastlamak mümkündür.

Anahtar Kelimeler: İran, Haftavan Tepe. Tepe Jiyan, Urartu, Yanık Kültürü

Iran is one of the most mountainous regions of the world. The average height is quite high.

Haftavan Tepe is located in the West Azerbaijan Region in Iran. The height of the mound is

25 m. It is around. It covers 50 acres of land. Haftavan, also known as Tepe Jiyan, is one

of the largest mounds in the Tepe Rezaiyeh region. It was excavated by C. Burney for many

years.

Haftavan Tepe contains the remains of eight cultural layers. From the culture of burns to

the Sasanian culture, there is continuity. Haftavan Tepe is similar to Yanık Tepe, Hasanlu

Tepe or Goy Tepe.

The similarity to the Yanık Tepe culture is evident in the first cultural layers of Haftavan

Tepe. Its architectural and ceramic features show this similarity. III. As in Hassanli

culture layer III. Haftavan Tepe settlement belongs to Urartians. The finds showing the

characteristics of the period can be found here.

Keywords: Iran, Haftavan Tepe, Tepe Jiyan, Burn Culture

Nezahat CEYLAN-Leila JALALI / KAÜSBED, 2018; 22; 673-688

674

1. GİRİŞ

İran, Asya kıtasında 25º-40º kuzey enlemleri arasında yer almaktadır.

İran’ın yüzölçümü 1.648.000 km²’dir. Ülkenin en uzun hattı, kuzeybatı -

güneydoğu arasında 2.300 km. olarak ölçülmüştür. Kuzeybatı-güneybatı

arasındaki uzunluk ise 1300 km.’dir. Alp kuşağı içerisinde yer alan İran,

dünyanın en dağlık ülkelerden birisidir. Ülkenin ortalama yükseltisi 1500 m.

civarındadır. İran Platosu, yapı itibariyle kuzeybatı-güneydoğu yönlüdür.

İran’ın kuzeyinde Elburz Dağları, güneyinde Zagros Dağları uzanmaktadır.

Bu iki dağ kuşağı arasında kapalı havzalar ve platolar bulunmaktadır. (Bedii,

1983: s. 1 vd.; Reisnia, 1989: s. 17 vd.; Atalay, 2011: s. 30 vd.)

Haftavan Tepe, Kuzeybatı İran’da yer almaktadır. Kuzeybatı İran,

kuzeydoğudan Arasbaran, Sabalan Dağları ve Kaflanguh Dağları’na,

kuzeybatıdan Ağrı Dağı’na ve güneyden Sahand Dağı ve Urmiye Gölü’ne

kadar uzanmaktadır. Aras Irmağı, kuzey yönünde doğal ve politik sınırı

oluşturmaktadır.(Khamachi, 1990: s. 38) Haftavan Tepe Salmas şehrinin 3

km. ötesinde ve Hoy şehrinin yakınında yer almaktadır. Haftavan Tepe,

Rezaiyeh Bölgesi’ndeki önemli höyüklerden birisidir. Batıdan doğuya en az

550 m., kuzeyden güneye 400 m. olan höyük, 25 m. yüksekliğindedir.

Yaklaşık 50 dönümlük bir araziyi kapsamaktadır. Urmiye Gölü’nün

kuzeybatı kıyısındaki bu tepenin etrafında 4 eski yerleşim yeri

bulunmaktadır. Tepe Jiyan adıyla meşhur olan Haftavan Tepe alanında,

Manchester Üniversitesinden C. Burney başkanlığındaki İngiliz ekibi

tarafından 1968-1969, 1971-1973- 1975 yılları arasında kazı yapılmıştır.

(Burney, 1970a: s. 157 vd.; Burney, 1970b: s. 182 vd.; Burney, 1972: s. 127;

Burney, 1973: s. 153; Burney, 1974: s. 102 vd.; Burney, 1975: s. 149 vd.)

2. HAFTAVAN TEPE’NİN KÜLTÜR KATMANLARI

Haftavan Tepe’de sekiz kültür dönemine ait kalıntılar bulunmuştur.

Kültür Katmanları Karaz Kültüründen1 Sasani Dönemine kadar devam

1 Geç Kalkolitik Çağ’da ortaya çıkan Karaz Kültürü, Kafkaslardan Doğu

Anadolu’ya, Doğu Anadolu’dan Filistin ve İsrail’e kadar ulaşmıştır. Pek çok adla

adlandırılan kültüre “Karaz Kültürü, “Kura-Aras Kültürü”, “Khirbet Kerak/Bet

Yerah”, “Transkafkasya’nın Eneolitik Kültürü” ve “Yanıktepe Kültürü” gibi isimler

verilmiştir. Dış yüzey renkleri açısından çeşitlilik gösteren Karaz keramiği, siyah ve

kırmızıdır. Bunun yanında el yapımı olan keramiğin kahverengi, gri ve devetüyü

gibi renkleri, bu kültürün karakteristik seramik özelliklerini yansıtır. (Wright 1937:

s. 72 vd.; Kökten, 1947: s. 465; Maisler & Stekelis, 1952: s. 165 vd.; Kökten, 1953:

s. 193 vd; Piotrovskii, 1962: s. 7; Dzhaparidze, 1964: s. 2 vd.; Krupnov: 1964, s.

31vd.; Pehlivan, 1990: s. 168; Ceylan, 2001: s. 71 vd.; Ceylan, 2002: s. 165 vd.;

Nezahat CEYLAN-Leila JALALI / KAUJISS, 2018; 22; 673-688

675

etmektedir. Bir başka deyişle Haftavan kültürleri, İlk Tunçtan başlayıp

Demir Çağına kadar uzayan süreci içine almaktadır. (Burney, 1974: s. 102

vd.) Haftavan’da kültür değişim sürecinin Hasanlu2 Tepesi ile benzerliğine

rağmen başlıca farklılıkları vardır. ( Muscarella, 1965: s. 121 vd.;

Muscarella, 1971: s. 263 vd.; Dyson, 1977: s. 548 vd.; Ceylan, 2015b: s. 189

vd.) Yerleşimin başlangıcı Karaz Kültürü (Yanıktepe Kültürü) ile

benzeşmektedir. (Dyson, 1989a: s. 107; Dyson, 1989b: s. 3 vd.; Ceylan, N.,

2015a: s. 236) Özellikle VII. Hasanlu dönemindeki nakışlı ve turuncu kaplar

ile karşılaştırılabilir. (Talai, 2005: s. 21 vd.)

VIII. Katman: Yanık Tepe3’deki mimari ile kıyaslanabilmektedir. Bu

kültür katmanında az miktarda kazı yapılmıştır. Bu dönemin en belirgin

karakteristik özelliği, Yanık Tepe kültüründe olduğu gibi yuvarlak şekilli ev

kalıntılarıdır.(Burney, 1970a: s. 157 vd.)

VII. Katman: M.Ö. 2300-1800 yılları arasına tarihlenmektedir. Bu

dönem, Haftavan Tepede binaların sur duvarları ile çevrili olduğu

bilinmektedir. Salmas Ovası ve etrafındaki ovalarda yerleşim bu şekildedir.

Özellikle dönemin sonunda çıktığı tahmin edilen yangın sebebiyle bina

kalıntıları yanıp yok olmuştur. Yangın ile iki kültür tabakası arasında

duraklama olmuştur. Yapılan incelemelerde yetersiz çanak çömlek verisi

elde edilmiştir.

VI. Katman: A ve B’ye bölünen bu kattaki iki yerleşim alanı M.Ö.

1900-1200 yılları arasına tarihlenmektedir. Edwards, VI B yapı katmanını

Ceylan, 2003: s. 311 vd.; Bingöl 2003: 57; Özgül, 2011: s. 1 vd.; Günaşdı, 2013: s.

49 vd.; Ceylan, 2015: s. 477 vd.; Ceylan, N. 2015a: s.58; Karageçi 2015: 40 vd.;

Bingöl 2016: 1vd.; Ceylan, 2017: s. 52; Kalmış, 2017: 29 vd.; Ceylan-Bingöl-

Karageçi 2018: 1 vd.) 2Hasanlu Tepenin İran’ın kronolojik tarihlendirilmesinde yeri ve önemi büyüktür.

Hasanlu Tepenin kronolojik sıralaması için bak: (Muscarella, 1974: s. 79; Pigott,

1977: s. 209; Haenrinck, 1988: s. 64; Muscarella, 1994: s. 140; Kroll, 1994: s. 159

vd.; Danti, 2013: s. 331; Ceylan, N., 2015a: s. 185 vd.; Ceylan, N., 2015b s.189.) 3Yanık tepe Kuzeybatı İran’da, Tebriz’in güneybatısına 31 km. uzaklıkta

bulunmaktadır. 16.5 m yüksekliktedir. Yerleşime Yanık Tepe isminin verilmesinin

sebebi burada birkaç yangın olmasıdır. Burney 1958, 1960, 1962 yıllarında yaptığı

araştırmalar neticesinde, bu yerleşmede Yeni Neolitik döneminden (M.Ö. 6000)

Sasani Dönemine kadar yerleşildiğini belirtmiştir. Urmiye gölünün doğusunda yer

alan Yanık Tepe için R. H. Dyson “Yanık Kültürü” tanımını kullanmıştır. Konu ile

ilgili bak: (Dyson, 1968: 14 vd.) Yanık Tepe’de bulunan çanak çömlekler Erken

Tunç Çağına aittir. Yanıktepe, yuvarlak planlı mimarisi, fırınlanmış gri, kabartma ve

oyma süslemeli çanak çömlekleriyle adeta bu dönemin aynası gibidir.


676

“Erken VI B” ve “Geç VI B” olarak ikiye ayırmanın gerekli olduğunu iddia

etmiştir. Bu ayırımı yapmasının nedeni motifli tek renkliler adlı grubun

benzerlerinin Erken VI B’de ve motifli çok renkli grubun ise Geç VI B

evresinde yer almasındandır. (Edwards, 1983: s. 140; Edwards, 1986: s. 70)

Haftavan Tepe Geç VI B katmanında çok renkli bezemeye sahip seramikler

buluntular arasındadır. Ayrıca erken evreden farklı olarak bu evrede insan ve

kuş motiflerinin de kullanılmış olduğunu görmekteyiz. Her iki grup

seramikte Demir Çağ’ın başlangıcına kadar devam etmiştir (Çilingiroğlu,

1984: 29 vd.). Boyalı kaplar Orta Tunç Çağ’ında yoğun olarak görülmüştür.

Kuzeybatı İran’daki boyalı geleneği 1900- 1450 yılları arasında yaygın

olarak devam etmiştir.4 Bu dönemde metal sanatçılığının ve çanak çömlekler

üzerinde nakışçılığın gelişmiş olduğu görülür. VI B çanak çömleklerinin

arasında I. Demir çağa ait iki at tarafından çekilen araba nakışlı çanak

çömlek tespit edilmiştir. Bu da bize o dönemde bölgede araba kullanıldığını

göstermektedir. VI. katmanda turuncu çanak çömleğin istatistiki oranı ℅

46’dır. VI. yapı katında yuvarlak planlı yapıya rastlanmıştır. ( Kleiss, 1979:

s. 27 ) Orta Tunç Çağı’nın önemli yerleşim yerlerindendir.

V. Katman: Bu kattaki kazı çalışmaları (M.Ö. 1350-1100) I. Demir

Çağ ile aynı tarihe gelmektedir. Geç Tunç Çağından, Demir Çağı’na geçişi

tanımak açısından V. Haftavan tabakası oldukça önemlidir. V. Hasanlu

tabakası (Perfereç, 2007: s. 115 vd.) ile çağdaştır. Hasanlu Tepe’sine göre

oranı azalan gri renkli çanak çömleklerin varlığına rağmen tunç dönemine ait

çanak çömleklerin devam ettiği görülmektedir. V. Haftavan’ın buluntuları

arasında, erzak toplamak için büyük pitoslar ve çeşitli çanak çömlekler yer

almaktadır. Bu kaplar I. Demir Çağı’nın bölgedeki özelliklerini

yansıtmaktadır. V. Haftavan Tepe çanak çömleğinin içeriğinde mika ve kireç

kullanılmıştır. Özellikle Salmas Ovası ve çevresindeki alanlarda kireç ve

mika yatakları çoğunlukla bulunmaktadır. Bu katmanda kilden de büyük

oranda yararlanılmıştır. Çanak çömleğin açkılandığı ve süsleme tarzı olarak

boyandığı tespit edilmiştir. Nakışlı çanak çömlek oranı oldukça düşük

4 Boyalı kaplar genelde 2 grupta toplanır. İlk grup geometrik motiflerin yoğun olarak

kullanılmış olmasından dolayı “Geometrik motifliler” adını almıştır. Kullanılan

motifler, yarım daireler, üçgenler, kelebek motifleri ve dikdörtgenlerdir. Bezeme

genellikle tek renklidir. Bezeme siyah veya koyu kahverenginin üzerine

uygulanmıştır. Üçgenlerin içi dalgalı ya da taranmış olabilir. Diğer grup “Geometrik

motifli çok renkliler” olarak adlandırılan seramik grubudur. Bu grupta geometrik

bezemeler yer aldığı gibi yürüyen su kuşları, dağ keçisi ve geyik gibi motiflere

rastlamak mümkündür. Boyalı kapların çok yaygın olduğu ülke Kuzeybatı İran’dır.

Bu bölümde ise en yaygın olarak ele geçtiği yerleşim yeri Haftavan Tepe’dir. Konu

ile ilgili geniş bilgi için bak: (Çilingiroğlu, 1984: 29 vd.)


677

olmasına rağmen az da olsa Haftavan Tepe de M.Ö. 1100’lü yıllara kadar

devam ettiği görülür. V. Haftavan Tepe’de oldukça popüler olan kahverengi

çanak çömlek buluntu oranı ℅ 52 oranındadır. (Talai, 2005: s. 23)

Kahverengi çanak çömlek açık fırınlardan elde edilmiştir.

V. Haftavan Döneminde kahverengi çanak çömleklerinden sonra gri

çanak çömlekler gelmektedir. Gri çanak çömlekler ℅ 23 oranındadır. Gri

çanak çömlekler kapalı fırınlardan elde edilir. Bu tür çanak çömleklerde

mika ve kireçten yararlanılmıştır. Haftavan Tepe V de olduğu gibi gri

seramik türüne Göy Tepe B’de, Hasanlu V’ de, Yanık Tepe ve Dinha

Tepe’deki yerleşme yerlerinde rastlanılmıştır (Çilingiroğlu, 1994: s. 22).

Kırmızı çanak çömlek ise ℅ 15 oranındadır. Kaba çanak çömlek, ince

olanlara göre daha fazladır. Açkılama kırmızı çanak çömleklerde daha

fazladır. Devetüyü çanak çömlekler ise genellikle açkılanmamıştır. Siyah

çanak çömlek nadir olarak görülmektedir (Talai, 2005: s. 25). V. Haftavan

katmanında kâseler, testiler, sürahiler, gagalı kaplar tespit edilmiştir. Gagalı

kaplar I. Demir Çağ kaplarının standart şekillerindendir. Bu tür kaplar İran’a

yeni göç eden göçebe topluluklar tarafından getirilmiştir. Ancak gagalı

kapların sayısı bu katmanda azdır ( Talai, 2005: s. 29; Çilingiroğlu, 1994: s.

3).

V. Haftavan mezar ve yerleşim yeri olarak tanımlanabilir (Burney,

1970: s. 165). Bu katmanda kil harçlı taş temellerden bahsedilir.

IV. Katman: IV. Hasanlu katmanı ile aynı zamana denk gelmektedir.

(M.Ö. 1000-800) Bu kata ait eserlerin arasında, çanak çömleklerin içinde

tunç ve bakır madenleri, demir çağına ait mezarlar ile onların yanındaki

demirden yapılma hediyeler bulunmaktadır. II. Demir Çağı ile aynı

dönemdedir. (Burney, 1975: s. 149 vd.)

IV. Haftavan’ın P1, N açması, ölü gömüleri, tunç ve demir araçları

bakımından oldukça zengin olduğundan IV. Haftavan’ın en zengin yeridir.

Burası II. Demir Çağındaki Dinha (Hamlin, 1974: s. 125 vd ) ve Göy Tepe5

ye oldukça benzemektedir.

Bu tabakada hoker şeklinde gömülmüş 5 no’lu ölü gömüsünde bir

yetişkin kişi ve çocuk iskeleti görünmektedir. Tunçtan küpe ve bilezikler ele

geçmiştir. Bu buluntular Tebriz’in Gök Mescit örneklerine benzemektedir.

5 Göy Tepe, İran’ın Batı Azerbaycan Bölgesinde, Urmiye’nin 10 km.

güneydoğusunda yer almaktadır. Göy Tepe’nin kültürel dönemi Kalkolitikten III.

Demir Çağı’na kadar devam etmektedir. Göy Tepe ile ilgili bak: ( Brown, 1948: s. 1

vd.)


678

(Nobari, 2000: s. 3)

III. Katman: III. Demir Çağı’na ve Urartu dönemine aittir. Kullanılma

amacı askeri açıdan Salmas Ovasını kontrol etmektir. Bu yerleşmenin

günümüzdeki çağdaşı Şahpur Kasabası’dır. Eğer burası en erken Urartu

tabakası ise hiç kuşkusuz Urartular burayı zorla ve şiddetle ele geçirmiş

olmalıdırlar; çünkü altta bir yangın tabakası mevcuttur.

Bu tabakanın Urartu Dönemi’ne tarihlenmesinde büyük ölçüde kırmızı

perdahlı seramikten faydalanmıştır. Bianili seramiği olarak adlandırılan

seramiklerin çoğu basit formlu kâselerdir. Bunlara ilaveten diğer Urartu

yerleşmelerinde görülenlere paralel olan örnekler de vardır: Bir tarafında

delikler olan ve salata kâsesi olarak düşünülen kâse Altıntepe’deki (Özgüç,

1966a: s. 1 vd.; Özgüç, 1969b: s. 1 vd.; Ceylan & Üngör, 2018: s. 76 vd.)

buluntuya benzemektedir. Ayaklı bir kadeh parçası, bronz çiviler ve bu

dönem için karakteristik bir kişisel süs olan boncuk içinden geçirilmiş bronz

bir yüzük buluntular arasındadır. Yerleşim yeri yangın dolayısıyla büyük

zarar görmüştür. Seramik buluntulara dayanarak M.Ö. 8. yy’da höyüğün

yağmalandığı düşünülmektedir. Burney, Haftavan’ın bu katının Sargon

II’nin sekizinci seferinde (M.Ö. 714) yağmalanmış Sangibutu ülkelerinden

biri olabileceğini belirtmektedir. (Burney, 1972: s. 140; Ceylan, N., 2015a: s.

136 vd.)

II. Katman: Medler, Akamenidler ve Partlar dönemini kapsayan bu

katın mimari kalıntıları arasında binaya ait sur duvarları tespit edilmiştir.

I. Katman: Sasani Dönemine ait bir yerleşme olarak kabul

edilmektedir.

3. SONUÇ

İran’ın Batı Azerbaycan Bölgesinde, Şahpur yakınında ve Rezaiyeh

Ovası’nda yer alan Haftavan Yerleşmesi sekiz kültür katmanından

oluşmaktadır. 25 m. yüksekliğindeki yerleşme, 50 dönümlük araziyi

kapsamaktadır.

Haftavan Tepe ile Hasanlu Tepesi arasında benzerlikler olduğu gibi

farklılıklar da vardır. Hasanlu’da, Geç Tunç Çağı (VI. Hasanlu) ve I. Demir

Çağı (V. Hasanlu arasında gerçekleşen kültürel değişimler, sadece çanak

çömlek katkısında ve yapılış şeklinde değil, mimari kalıntılarda da

görünmektedir.

Hasanlu Tepe’sinin kültürel değişimleri ansızın ortaya çıkmıştır. Geç

Tunç Dönemine ait standart tanınmış nakışlı kaplar, V. Hasanlu döneminde


679

birdenbire terk edilmiştir. Gri çanak çömlek V. Hasanlu katmanında

görülmeye başlanmıştır. ℅ 40 oranında gri çanak çömlekler, V. Hasanlu’da

görülmüştür. Hasanlu’daki bu kültürel değişimlere rağmen Haftavan Tepe de

durum biraz daha farklıdır. Nakışlı kaplar M.Ö.1100 tarihine kadar devam

etmiştir. Haftavan Tepe’de gri çanak çömleklerin oranı Hasanlu Tepe’ye

göre düşüktür.

Haftavan Tepe de gri çanak çömlek ℅ 23 ‘tür. Özellikle kahverengi

çanak çömleğin V. Haftavan’da oldukça yoğun olduğu görülür. I. Demir

Çağın gelişinin belirtisi olan gagalı kaplar V. Haftavan’da ortaya çıkmıştır.

III. Haftavan dönemi Urartu dönemi olarak belirlenmiştir. Bu

dönemde kırmızı çanak çömlekler görülür. III. Haftavan’da ortaya çıkan

değişiklikler, Anadolu’daki örneklerle benzerlik göstermektedir.

Haftavan Tepeyi önemli kılan unsurlar özellikle Geç Kalkolitik

Çağ’da başlayıp İlk Tunç Çağı’na kadar devam eden Karaz kültürünün

(Yanıktepe kültürü) güzel örneklerinin bulunduğu bir yerleşme olmasıdır.

Doğu Anadolu bölgesinde Karaz, Pulur, Güzelova ve Sos höyükleri başta

olmak üzere diğer Karaz kültürü yerleşmeleri ile Haftavan Tepe arasındaki

ortak noktalar çoğunluktadır. Haftavan Tepe’nin aynı zamanda Doğu

Anadolu merkezli Demir Çağı devleti olan Urartuların izlerini taşıyan bir

yerleşme olduğunu görmekteyiz.

İran coğrafyasında hiç şüphesiz Urartu’nun en önemli merkezleri

Hasanlu ve Bastam’dır. Haftavan Tepe’nin de Urartu Devletinin egemen

olduğu yerleşmelerden biri olduğu arkeolojik kazılarda ortaya çıkmıştır.

Doğu Anadolu Bölgesi Urartu yerleşmelerinden olan Altıntepe ile

Haftavan Tepe buluntularının benzeşmesi bize değerli bilgiler sunmaktadır.

Kuzeybatı İran kültürleri ve siyasi yapısı, Doğu Anadolu ve Kafkasların

yapısı ile birlikte ele alınmalıdır. Aksi takdirde yetersiz ve yanlış

değerlendirmelere sebep olacaktır.

Kuzeybatı İran’ın önemli merkezlerinden olan Haftavan Tepe bu

nedenlerden dolayı tarafımızdan seçilmiştir. Türk bilim dünyasının Haftavan

Tepe’yi yakından tanıması bizce çok önemlidir. Bu makalenin bu düşünceye

katkı sağlayacağını düşünmekteyiz.

4. KAYNAKLAR

Atalay, İ. (2011). Dünya coğrafyası. İstanbul: İnkılab Yayınevi.

Bedii, R. (1983). Coğrafyayı müfessel-i İran I-II. Tahran.

Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi,

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora


680

Tezi, Erzurum.

Bingöl, A. (2016). Kars ve Çevresinde Karaz Yerleşmeleri, Kafkas Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18, 487-502.

Brown, B. (1948) Excavation in Azerbaidjan Geoy Tepe. London.

Burney, C. A. (1970a). Excavations at Haftavān Tepe 1968: First Preliminary

Report. Iran, VIII, 157-171.

Burney, C. A. (1970b). Haftavan Tepe, VIII, 182-183, Iran.

Burney, C. A. (1972). Excavations at Haftavan Tepe 1969: Second Preliminary

Report. X, 127-142, Iran.

Burney, C. A. (1973). Excavations at Haftavan Tepe 1971: Third Preliminary

Report. XI, 153-172, Iran.

Burney, C. A. (1974). Report on the 1973 seasons of excavations at Haftavantepe.

Proceedings oft he II nd Annual Symposium on Archaelogical Research in

Iran, 102 vd.

Burney, C. A. (1975). Excavations at Haftavan Tepe 1973: Fourth Preliminary

Report. XIII, 149-164, Iran.

Ceylan, A. (2001). 1999 yılı Erzincan ve Erzurum yüzey araştırmaları. Araştırma

Sonuçları Toplantısı, 18/2, 71-82.

Ceylan, A. (2002). 2000 yılı Erzincan ve Erzurum yüzey araştırmaları. Araştırma

Sonuçları Toplantısı, 19/2, 165-178.

Ceylan, A. (2003). 2001 yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırmaları.

Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20/2, 311-324.

Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları II (Erzurum-Erzincan-Kars Iğdır

2008-2014). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A. & Ceylan, N., (2016). İran coğrafyasında Urartular. Kafdağı dergisi, 1,

Ocak, 11-32.

Ceylan, A. (2017). Yeni bulgular ışığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi krallığı

ve Urartular, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 517-

568.

Ceylan, A. & Üngör, İ. (2018). Eskiçağda Erzincan kaleleri, Eskiçağda Erzincan

Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A.- Bingöl A.-Karageçi M. (2018). Eskiçağda Kars Kaleleri, Erzurum:

Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan N. (2015a). Kuzeybatı İran’da Urartu yerleşmeleri. Yayımlanmamış

Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi, Kars.

Ceylan, N. (2015b). Kuzeybatı İran’da önemli bir yerleşme Hasanlu. Trakya

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5/9, 189-221.

Çilingiroğlu, A. (1984). Van Gölü havzasında üretilen M.Ö. ikinci binyıl boyalı

çanak çömleği. Türk Arkeoloji Dergisi, 2/1-31.

Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Yayınları, Bornova.

Dantı, M. D. (2013). Ancient Iran The late Bronze and early Iran age in

nortwestern Iran. Oxford Universtiy Press, XVII, 327-376.

Dyson, R. H. Jr. (1968). Hasanlu et les Vallees de Solduz et Ushu, Douze Anneees


681

D’Exploration. Archeologie Vivante, 1/1, 83-102.

Dyson, R. H. Jr. (1977). The architecture of Hasanlu, periods I to V. AJA, LXXXI,

548-552.

Dyson, R.H. Jr. (1989a). The Iron age architecture at Hasanlu: An Essay.

Expedition, XXXI/2, 107-127.

Dyson, R. H. Jr. (1989b). Rediscovering Hasanlu. Expedition, XXXI/2-3, 3-11.

Dzhaparidze O. M. (1964). The culture of early agrucultural tribes in the territory of

Georgia. 7. International Congress of Anthropological and Ethnological

Sciences, 2-9.

Edward, M. (1983). Excavations in Azerbaijan (Nort-western Iran), Haftavan.

Period VI, Oxford: BAR Int Ser, 182 vd.

Edward, M. (1986). Urmia ware and its distribution in nort western Iran in the

second millennium B.C.: A review of the result of excavations and surveys.

Iran XXIV.

Günaşdı, Y. (2013). Karasu (Yukarı) havzasındaki tarihi ve arkeolojik veriler.

Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Haerinck, E. (1988). The Iron age in Guilan-proposal for a choronology.

Bronzeworking Centers of Western Asia c. 1000-539 B.C., 63, London.

Hamlin, C. (1974). The early second millennium ceramic assemblage of Dinkha

Tepe, XII, 125-53, Iran.

Kalmış, G. (2017). Tarihi ve arkeolojik veriler ışığında Ardahan. Yayınlanmamış

Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Karageçi, M. (2015). Arpaçay Havzası’nda Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar,

Kafkas Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kars.

Kleiss, W. (1979). Ausgrabungen in den Urartäischen anlagen 1972-1975. Die

Architectur, W. Kleiss (Ed.), I, 11-98, Bastam.

Khamachi, B. (1990). Gazetteer of east Azerbaijan: Major Geographical Regions.

Soroush Press, Tahran.

Kökten, K. (1947). 1945 yılında Türk Tarih Kurumu adına yapılan tarih öncesi

araştırmalar, Belleten 11/43, 431-472, Ankara.

Kökten, K. (1953) . 1952 yılında yaptığım tarih öncesi araştırmalar. Dil Tarih ve

Coğrafya Fakültesi Dergisi, XI/2, 3-4.

Kroll, S. (1994). Habur ware im osten oder: Der TAVO auf Irrwegen im Iranischen

hochland ın beitrage zur altorientalischen archologie und altertumskunde, P.

C. Calmayer, K. Hecker, L. Jakop – Rost and C. B. F. Walker, Wiesbaden-

Harrassowitz (Ed.) 159- 166.

Krupnov F. I. (1964). The most archaic culture of the Caucasus and the Caucasian

community. Soviet Anthropology and Archaeology III, 31-42.

Maisler B. & Stekelis, M. (1952). The excavations at BethYerah (Khirbet el-Kerak)

1944–1946. Israel Exploration Journal Volume 2, 165–173.

Muscarella, O. W. (1965). Lion bowls from Hasanlu, Archeology, XVIII/I, 41-46.

Muscarella, O. W. (1971). Qalatgah: An Urartian site in northwestern Iran.

Expedition, XIII, no 3/4, 44-50.

Musceralla, O.W. (1974). The ıron age at Dinkha Tepe 1966. MMAJ, IX, 35-90.


682

Muscarella, O. W. (1994). North-western Iran: Bronze age to ıron age. Çilingiroğlu,

A. & D. H. French, (Ed.) Anatolian Iron Ages. III, 139-1

Nobari, H, A. ( 2000). Göy Mescit mezarlığının kazı raporları, İkinci Sezon,

Kültürel Miras ve Tarbiyet Moderres Üniversitesi, Tahran.

Özgüç, T. (1966a). Altıntepe I. architectural monuments and wall painting. Ankara.

Özgüç, T. (1969b). Altıntepe II, Tombs, storhehouse and ıvories. Ankara.

Özgül, O. (2011). Eskiçağda (Yukarı) Aras vadisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi,

Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Pehlivan, M. (1990). Karaz ve Hurriler. 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilgiler

Dergisi. I, 168-176.

Perfereç, E. (2007). İran’ın kuzeybatısının demirçağ incelemesi, Erdebil’in Şehriyar

bölgesi ve çevresindeki kalelerin çalışılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Tarbiat Modares Üniversitesi, Tahran.

Pigott, V. C. (1977). The question of the presence of ıron in the ıron I period of

Iran, Levine, Louis D. and T. Cuyler Young, (Ed.) Mountains and Lowlands:

Essays in the Archaeology of Greater Mesopotamia. Malibu, CA: Undena

Publications (Bibliotheca Mesopotamica 7), 209-34.

Piotrovskii, B. B. (1962). The aeneolithic culture of Trans-Caucasian in the third

millennium B.C. VI. International Concress of Prehistori cand Proto historic

Sciences, 7, Moscow.

Reisnia, R. H. (1989). Azerbaycan der seyri tarihi İran: Ez ağaz ta İslam I. Tebriz.

Tala’i, H. (2005). Sofalgeri der esri ahen (M.Ö. 1350-1100) Haftavan Tepe. Deşti

Salmas Havzai Deryaçi Urumiye Yayıncılık.

Wright, G. E. (1937). The pottery of balestin from the earliest timer to the end of

the early bronze age. New Haven.


683

EKLER

Resim 1: Haftavan Tepe Genel Görünümü www.parsiandej.ir

Resim 2: Haftavan Tepe Genel Görünümü Cais.soas.com

http://www.parsiandej.ir/


684

Resim 3 : Haftavan Tepe Cais.soas.com

Resim 4: Haftavan Tepe www.parsiandej.jr

Resim 5: Haftavan Tepe www.parsiandej.jr

http://www.parsiandej.jr/

http://www.parsiandej.jr/


685

Resim 6 : Haftavan Tepe Cais.soas.com

Resim 7: Haftavan Tepe VI B Dönemi Keramiği www.iranatlas.info

Resim 8: Haftavan Tepe VI B Dönemi Keramiği www.iranatlas.info

http://www.iranatlas.info/

http://www.iranatlas.info/


686

Çizim 1: Haftavan Tepe VI Tabakasına Ait Çanak Çömlekler. (Burney, 1970: s.131)


687

Harita 1: İran Coğrafyası


688

Plan 1: Haftavan Tepe

kuzeybati İran’da yer alan haftavan yerleŞmesİne bİr … · yerah”, “transkafkasya’nın...

Documents