\ 1'1. Ilit O~rJ!. (1000).16. J : 5· 16

KANGAL IRKI TORK 90BAN KOPEKLERiNDE BOVOME, BAZI VOCUT

OL90LERi ve DOL VERiMi OZELLiKLERiNiN BELiRLENMESi

I. Biiylime ve Bazi Viicut Olyiileri·

C. Tepeli1@ O. celin'

Determination of growth. some bod~' measurcments and rcproductivc tra its of Ka ng;'ll Turkish Shephenl Dogs.

I. G rowth ~md Somc Body i\ leaslIrcments

Summary : This study has been carried out to determme growth and some body measurements In Kangal Sred 01 Tuli<;lsh Shepherd Dogs under leedmg and management conditions 01 Research Farm at Selyuk UniverSity Faculty 01 Veterinary SCience. For determinmg growth rate body weight records of 77 dogs from birth to 12 months of age were used. and laclOrs eHecting the growth 01 puppies were delermined by uSing the least squares method. In determming breed standard 16 body measurements of 45 dogs which were obtained from 3 month of age to 12 month of age were used. Body weights of puppies at birth, weaning. 6 and 12 months <)1 age were ellected Irom litter size. birth of year, season, sex 01 puppy and age ol femate. Effects of these lactors were statistically slgnlhcant (p<0.01. P<0.05). Ave· rage weight of puppies at birth. weaning. 6 and 12 months of age 538 g. 4845 g. 189 kg and 37,07 kg; least squares mean weight 01 puppies al birth. weaning. 6 and 12 months of age 560 g. 6110 g, 22.52 kg ve 39.84 kg were found respectively. At first age II was observed that height of shoulder was 68.93tO.71 cm. height of rump was 70.44:t.0.70 cm. length of body was 63.76±1.05 cm. Circumference of body was 80.44±0,89 cm. breadth 01 fronl chest was 20.26±O.27 cm. depth 01 chest was 23.87+0.27 cm, breadlh of rump was 19.14±0.27 cm. length of lall was 52.9110.52 cm; length of head was 27.82±0.28 cm. circumference of head was 46.99tO.32 cm. circumference of muzzle was 28.20tO.33 cm. circumference of wrist was 13.24±O.12 cm. length of ear-flap was 12.50±O.14 cm.length of muzzle was 11.82±O.17 cm II was found that the most active period of growing was 6-8 months of age for both ga­ining of live weight and body measurements

Key Words : Kangal dogs. growth and body measurements.

Ozet : Bu ara~tlrma. Turk C;::oban Kbpeginln Kangal Irklnm S. U. Veteriner Fakultesi Ara~tlrma ve Uygulama C;::lftligl ~artlaflndakl buyume ve baZI vucut 61yUleflni belirlemek amaclyla yapllml~tlr. Buyume ozelliklerinin belirlenmeslnde 12. aya kadar 77 kopegln aglrllk kaYlllan mcelenml~ ve buyumeye etkl eden laktOrlerm bellrlenmesmde En Kuyuk Ka· reler Metodu kuUanllml~tlr Iii<; standanlaflnm lesplli Iyln 45 Kangal Coban K6peginde 3 lie 12,aylik ya~ araSlnda 16 beden 6lyusu atlnml~\lr. Dogum. Sut keslml, 6.ay ve 1 ya~ canli a{jlrllgl uzerme dogum tlPl, dogum yili. mevSlm. Cln· slyel ve Ana ya~mm etkilen mcelenmi~"lr. Incelenen buWn faktorlerin etkilefl onemll bulunmu~tur (P<O.01. P<005). Degum aglrllgl. sut keslmi. aitioci ay ve bir ya~ canll aglrllgl Iyin geryekle~en ortalama slra ile 538 g. 4845 g. 18,9 kg ve 37.01 kg Iken: beklenen ortalama ayol Slra lie 560 g, 6110 g. 22.52 kg ve 39.84 kg tesplt edilml~tlr. Blr ya~ itl­bariyle; cidago yuksekligi 68,93 ±0,71 cm: sagn yuksekllgl. 70.44 ± 0.70 em; beden uzunlugu. 6376::1.05 cm; gogus yevresi 8O.44~.89 cm; on gogus geni~ligi 20.16::0.27 cm; gogus derinligi, 23.87±O.27 em: pelvis genl~ligi, 19.14~0.27 em; kuyruk uzunlugu. 52.91::052 cm: ba~ uzunlugu. 27.82±O.28 em: ba~ cevresi 46.99~.32 cm: aglz yev­resl 28.20::0,33 em: 6n Ineik yevresl. 13,24±O.12 cm: kulak uzunlugu. 12.50~.14 cm: yuz uzunlugu 11.821::017 em olarak belirlenmi~tlf. Bu cah~mada gerek canh a{whk anl~1 aylsmdan gerekse beden olculennln geli~lml aCISlndan en aktll donem 6 ve 8.aylar arasl olmu~tur

Anahlar kelimeler: Kangallrkl Turk C;::oban K6pegl, Suyume, Vucut Olyulefl

Gi ri ~

Kangal Irkl Turk C;oban K6pe{}l. TOrklye'de bazi ybrelerde. 6zelilkle Slvas'm Kangal il~esi ve t;:evresmde, suru koruma kbpegi olarak ye-11~llfIlmekledir. Kangal Irkl kopeklenn bu y6rede yaygln olarak yell~llrIlmeslnln sebebl; b61gede

Gcll~ TJrihi ~".08 1999. 0 : .. lcrch~I;lllh·om.lr

mera Ilpi koyunculuk yapan i~lelmelertn yok olmasl. b6lgenm cografi yaplsmm da{}ltk ve kurl po­pulasyonunun lazla oimasl ile kl;;lann uzun ve serl geymesidir.

Tilrklye'de yerli gen kaynaklannln korunma ve degerlendirilmesine yonelik herhangi blr plan-

- Bu ~r~SHrIll:'l C. TCl'l'Ii'nm aynl i'lIl1i! dokwr;IICllnin t-olr "I'mlnln "/CtlJlr "r.I~lIrm,l Tl'B1TAK rVIl ·\G ifNI. 't.' Sl .. \Frl.}.t US-I ~ lamhnl.km ut.'sld .. lcllll}llr

I ScI.':lIl.. l'lHlcr,lIe" Vell'rlner t'Cll..ullc'l. ZI)<Hl'l..m f\nClblhm D .. 1I1. KUII~ ...

Tl:I'EU. (ETI'\

lamamn yapllmaml~ oimasl nedenlyle: Ankara Ke· (:Isi, Guney Anadolu Klrmlzlsl, Van KedISI, Yerh koyun Irklan ve Denizii Tavuk Irklnda oldu?Ju gibi; Turk <;oban K6peginde de Irk dejenerasyonu ve neslinin YOk olma tehlikesi ile kar~1 kar:;;lya ka· IInml~llr. Koyunculuklan elde edilen gelidn azal· maSl, meralann hlzla lukenmesi ve buyuk ~ehirlere olan g6<;:ler, halklO koyunculugu lerk etmeslne neden olmu~: bOylece bir suru koruma kopegi ola­rak yell~llrilen Turk Coban KOpeklenOin saylSl, de­gen ve Onemi koyunculu{Jun ulke ekonomisinde deger Yllirmesl lie birlikle iyiee azalml~llr.

Son Yillarda Kangal (:oban kopeglnln gerek suru koruma kOpegi olarak 6neminin azalmasl, ge­rekse Turkeye ~1 ve dl:;;ma (:Ok yayllml~ oldugundan gOluruldOgO b61gelerdeki lokal kOpek Irklan ile ka· n~ma lehlikesi, bu IrklO slandat1larlnln behrlenmesi, sal yell~lirme ve seleksiyon ite mevcul morfolojik ve Ilzyolollk Ozelliklenntn korunmasl ve geli:;;lirilmesl yanunde bihmsel (:811~malaflO ve kayltl l siSlemli ye-1I~llrme programlaflOlO yapllmaslm gerekli kll­maktadlr.

Turklye'de Kangal Coban kopeglOlO buyume ve Irk 6zelhklen uzenne yapllml$ (:8h:;;malar son derece SlOtrh duzeydedir.

Ktrmlzl (1991), Kangal Irkl Turk Coban K6-peginde dogum aglrhglOl erkeklerde 545.4 g, di­~llerde 524.9 9 olarak bildirmi$ ve aradaki larkl onemlt bulmu~tur (p<0.05) . Dogum aglrllglOl Alman C;:oban KOpeglnde erkeklerde 447.4 g, di$llerde 4382 9 ve cinsiyetler arastndaki larkl onemsiz: iki Irk araslnda dogum aglrllgl a(:lslndan larlo onemli bulmu~lur (P<O.OOI). Vine aynl (:ah:;;mada Kangal C;oban K6peQ:lnde dogum aglrh{Jma BIt en yuksek onalama 4 ve daha az dogum IIpIOde 609 g, en du­$ugu Ise 9 ve daha lazla yavrulu dogum lipinde 523.9 g: Alman C;:oban K6peginde aynl sirayla: 4 ve daha az dogum lipi i(:in 565.0 g, 9 ve daha lazla dogum tlpi i(:in ise 419 9 olarak lesplt edilmi$lir.

Gonul (1996), Turk Coban ve Alman Coban Kbpeglnde do{Jum lipi ve cinslyetln dogum aglr­IIglOa elki paylannl hesaplaml~lIr. Behrlenen dogum [Iplenne gore beklenen ortalamaYI Kangal Irkl Turk Coban KopeglOde 545.72 g: Alman coban KO· peglOde Ise 474.76 9 olarak bulmu~lur. Kangal Irkl Turk Coban KOpeginde 2, 4. 5, 6. 7, 8. 9. 10 ve 11 yavrulu dogum hplerinde dogum aglrltgtna elki pay­Ian slraslyla: 38.71, 37.26, 35.28. 10.89. -3.75, -20.03, -29.80, -32.27 ve -36.29 g: Alman C;oban K6· peglnde 1,2,3, 4,5,6.7,8,9, 10 ve 13 yavrulu dogum tlplerinde do?Jum aglrllgtna elki paytan SI­raslyla: 66.06. 61,06, 79.70, 67.64, 18.40, -11 .90, -20.83, -51.57 .-64.02, -69.43 ve -75.2 9 olarak bll-

6

dLrmel(ledir.

GOnu! (1996), Kangal Irkl Turk Coban Ko+ pe~Lnde 2, 3, 6, 12 ve 18 ayltk ya~tarda eanlt aglrllk ot1alarnastnl straslyla 5.45, 7.58, 18.58, 3355 ve 34.02 KlrmLzL (1991) ise, 5.7,78,18.9,34.1 ve 35 kg olarak bitdl(ml~lir.

Klrmlzl (1991). Kangal Irkl Turk Coban Kopegl yavrulannda erkek yavrular I(:in en lazla canlt aglrllk anl~tnl 9.9 kg ile 6. ayla 7. ay arastnda. di~L yav· rular I9ln Ise 4. ayla 5. ay araslOda 6.4 kg olarak les­PII elml~llr. AI1Inci aya kadar erkek ve dl~L yavrular aras tnda onemli bir lark gorulmezken bu aydan III· baren 6nemli larktlltklar gOzlenml:;;llf. Alman Coban KOpe{llnde Lse en fazla canlt a?Jlrllk arll~Lm er­keklerde 6. ite 7. ay araslnda. dl~llerde 3. ay ite 4. ay arastnda lespil etmi~tir. Kangal Coban Kopeglyle Alman C;:oban KOpegl araslOdakl lark bulun do­nemlerda onemh bulunmu~lur (P<O.OI). Kangal Irkl Turk Coban k6pekiefiOLn ergtn (:a~ dlyeblleceQlmlz bLr ya$ dOzeYI canh aglrllgLna dikkal elllglmlzde: bu Irktn yavrulanntn ergln (:ag canh a?Jlrllgtnln yan agl(­IIgtna 6. ayda ula~llgLOL gormekleylz. Vine blf va:;; ile 18 ayhk ya~ arastndaki canh aglrllk kazanctntn Onemli olmadL9'nI gormekleYlz. 8u sebeple bu ara~· Itrmada Kangal Coban KOpegi Irkl ile ilgi1l buyume ve bazi vucul ol(:ule rinln tespll lnde en son bir ya~ d6nemi ele altnml~hr.

Kangal Irkl Turk Coban KOpeklen, dunya kopek Irklan i(:tnde olduk(:a 1ft saYllabLlecek canll agl(lLQa sahlptlrler. Ancak bu kOpek Irkl I(:in bildlnlen ergtn canlt aglrllkJar olduk(:a larklldlr. Palmer (1981), Kan· gal Coban KOpekleri I(:in canlt agtrltgl erkeklerde 49.9·64 kg, di$ilerde 51-59 kg alarak blldmrken. In­giltere ve ABD'deki Kangal Coban Kopegi ku· luplen (Anonlm 1: Anonim 2) 'se, canlt aglrllglO ar· kek.lerde benzer olarak 50·64 kg, ila.di$ilerde ise 41

59 kg araslnda degi:;;lm gosterdlglnl bll· dirmekledirler. Ole yandan Ancona (1985). yapllgl (:all~mada, Kangallrkl Turk C;oban Kopeklertnln or­lalama canh aglrll9tnl 68 kg olarak blldlfml$lLr.

Turkiye'de ise bu kopek Irklntn erglO canh agl(· IIgtnl behrlemek uzere yapllan rralt$ma saylsl 01· duk(:a Stnlrlldlr. Ozbeyaz (1994), yapuQI rrah~mada, ergln canh a?JlriLgl ortalama olarak erkek ve dl~ilerde slraslyla: 40.5 kg ve 32.4 kg. KtrmlZI (1991) Ise. 41 kg ve 35.8 kg, Ylldlz ve ark. (1993)"da gane 1 olarak 1,2 va 3 ya~ grubu i(:in canll agtrllgl Slraslyla: 31.8. 33.5 ve 45.5 kg olarak lespil elml~lerdir. 8u u(: (:a· h:;;ma da aynl populasyon uzannde yapllml~llr.

lnglltere ve A8D'deki Kangal Irkl Turk C;oban Kbpe~li i(:ln kurulmu:;; klupler: cldago yuksekhglnl erkek kopeklerde 74·81 cm, dl:;;i kbpaklerde Ise 71·

K:II1 )!:lll rk l Tii rk ( ,,1m II KUpl.' k lcrindl.' l~ii yiimc, II ~1.1 Viit:ut ,.,

79 em bulmu~tardlr (Anonim 1; Anonim : Ancona (1985), Kangal Coban Kopeklerinin ortalama ei­dago yuksekligini 73.6 em olarak bildirirk~n, King (1978), 66 em olarak bildirmekledir. Ozbeyaz (1994), Kangal 1r1<.1 Tur1<. Qoban Kopeklerinin d­dago yuksekligini ortalama olarak erkeklerde 69.1. di~ilerde 62.4 em ; Klrmlzl (1991) ise, er­keklerde 68 em, di~ilerde 62.9 em, Alman <;oban Kopeginde Ise erkeklerde 62 em. di~ilerde de 56 em olarak tespit etml~tir. Gonul (1996), Kangal <;oban Kopegmde 2. 3. 4. 5. 6, 7 lie 8 ya~lannda elnsiyet genelinde ortalama cldago yuksekliginl 51-raslyla 64.09. 61.31, 65.60, 57.28, 64.49, 61.16 ve 67.20 em o\arak belirlemi~ti r .

Ozbeyaz (1994), Kangal <;oban K6peginde sagn yuksekligini erkeklerde 71 em, di~ilerde 64 cm olarak belirlemi~ l ir,

KlrmlZI (1991), Kangal Irkl Turk C;oban K6-peglnde beden uzunlugunu erkek k6peklerde 71,5 cm, dl~i kopeklerde 67.4 olarak tespl' etmi~ti r.

Gbnul (1996), aynl Irk kbpeklerde 2, 3. 4, 5, 6, 7 ve 8 ya~lanndaki ortalama beden uzunlugunu Sl­raslyla: 70,98, 70.29, 75.67.69,12. 74.79, 65,94 ve 71.80 em otarak behrlemi~ t lr. Beden uzunluguyla ilglll ba~ka blr hteratur blldl(l~lne rasllanmaml~ll(. Aneak eidago yuksekhglnln beden uzunluguna oram ~eklinde lfe~lth bllgiler meveuttur. Su oram Genul (1996), Kangal Irkl Turk Caban Kopeglnde 2, 3. 4, 5, 6. 7 ve 8 ya~larlnda slraslyla 9:10, 8.6:10.8.7: 10,8.3: 10.8,6: 10,9.3: 10 ve 9.4: 10 ola· rak bildirmekledir. inglliz standard. eidago yuk­sekhgimn beden uzunluguna oranlnl 9:10 ile 8,5:10 araslnda verirken; Amerikan standartmda bu oranl 8.5:10'dur (Anon 1m 1; Anonim 2). Su olyulerden hareketle, Kangal Irkl Turk <;oban K6pekleri yan· dan baklldlgmda klsa kenan uzun kenanna az yOk e~lt bir dikdortgene benzetileb ilir.

Ozbeyaz (1994), Kangal <;oban Kopeginde gogus yevresini ortalama olarak erkelerde 81.1 , dl' ~ilerde 73.4 em olarak blldl(ml~tir. G6nul (1996) ise, bu k6peklerde 2, 3, 4, 5, 6. 7 lie 8 ya~lannda ortalama g6gus yevresini slraslyla: 73.33, 74.34, 82.12, 74.6, 82.79. 79.10 ve 85 em olarak be· lirlemi~tir.

Ozbeyaz (1994). Kangal Irk. Turk <;oban K6-peglnde ba~ uzunluQunu dl~ilerde 26.8 em, er­keklerde 28.4 em olarak biidirmi~ l ir. YlldlZ ve ark. (1993) ise, Kangal Irkl Turk <;oban Kopeklerinln ba~ olyumleri uzennde yapllgl ara~tl(mada, ba~

uzunluQunu 1, 2 ve 3 ya~lannda siraslyla: 26.3, 26.61 ve 28.9 em olarak lespil elml~lerdl(. Aynl ara~tlnellar aynl ya~ gruplannda Alman Kurt Ko­pekleri Iyin ba~ uzunluQunu slraslyla: 24.06, 24.29

7

ve 24.88 em olarak bildlrffil~lerdl(, Yddlz ve ark. (1993), Kangal <;oban K6peglnde yuz uzunlugunu 1,2 ve 3 ya~ grubu Iyln siraslyla: 12.36. 12.88 ve 14 .63 em: Alman <;oban K6pekleri'nde Ise aynl ya~ gruplannda 11.0, 11.19, ve 11.75 em olarak lesplt elml~l<3 rdir.

Ozbeyaz (1994). Kangal <;oban Kopeginde kulak uzunlugunu erkeklerde 13, 1, di~ilerde 12.7 em, Alman <;oban K6peQInde ise erkeklerde 13.2. di~ilerde 11.9 cm olarak blldl(ml~tlr. Bu Iki .Irkln kulak uzunluklan birbirine benzer gozukmektedlr.

Klrmlzl (199 1), Kangal <;oban Kopeglnde on ineik tievreslnl erkeklerde 14.7 di~ilerde 14 em ola­rak blldirmekted lf. Gonul (1996), Kangal Irkl Turk <;oban Kope~lOde 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8 ya~lannda on ineik yevreslni Slraslyla: 12.94, 12.74, 14.25, 12.12. 13.70, 13.74 ve 14 em olarak bellrleml~tl r.

GOnul (1996). Kangal <;oban K6peklerinin Of­talama gO~DS geni~li~ini 2, 3, 4, 5, 6. 7 ve 8 ya~­lanndn slraslyla 19.03, 18.5 1,23.76,22.04,21.01, 20,54 ve 23,20 em olarak beli rleml~tl(,

Materyal ve Metot

Su ara~ll(ma Selyuk Universltesl Vetenner Fa­kDlles l Hayvanclhk Ara~tlrma ve Uygulama Um· lesi'nde yeh~tlfllen ve baz l allelere all Kangal 1r1<.1 Turk <;oban Kopekleri uzennde yurululmu~tur. Bu­yume ozelliklennden eanli a~lrlik artl~lnln be­lirlenmeslnde 77 yavru kope~e all lIenler, IIOcUt 01-Ifulerinin tespillnde ise 45 yavru kopege ait veriler kullan·lml~tlr, Kangal Coban K6peklennln onJlOlnl, 1992 yillnda Sivas iii Kangal lilfesinden getirilen uy erkek ve uy di~i yavru ile 1993 ve 1994 yJllannda Ula~. Kangal ve Kayseri Uzun yayla elva rind an ge­tirilen Uif di~i yavruyla, ergin bir erkek ve sekiz di~1 Kangal Coban K6pegi olu~lurmu~lur.

Ara~ l l(mada k6peklenn beslenmeslOde kul­lantTan kan~lm S.U.V.F, Hayvancllik Ara~tlrma ve Uygulnma Unltesinde hazl(lanml~ ve ham besin maddn analizleri S.U.V.F Hayvan Besleme ve Bes­lenme Hastallklan Laboratuannda yaptlnlml~llr. Ka­n~lmlll bile~imi Tablo l'de, ham besin maddesi ana­liz sonulflan Tablo 2'de verilmi~ l l(.

Yem Maddelen ~'O

MISlrul'lU 35 EI-kemlk unu 25 Arpa Ur'lU 16 Kepek 18 Balik unu 5 To>

TEPEU. (ETIN

Tablo 2. Karl!ilmln Ham Basin Mackie Degerler! (%).

KUN

Madde

90.27

Ham Protein

21.12

Ham Ham Ham Vag _ Seluloz Kul

5.48 5.39 16.78

Buyume ozelliklerinin incelenmesi i/fln 32 di~i 'Ie 45 erkek olmak uzere loplam 77 yavru. ilk aya kadar her hafla . 6.aya kadar 15 gOnde 'Ie 1 ya­$ma kadarda ayda bir deta lartllml~lardlr. Aglrhk 619umleri 2 ayhk ya$a kadar dogum aglrhgmln les­Pit edlldigi el kantan ile, daha sonra ise 500 9 has­sasiyetli 120 kg gekerli bir baskOI ile yapllml$llr.

Kangal C;oban K6peklerinin morfolojik Irk ozel­IIklerinin tespiti i/fin 22 di$i 'Ie 23 erkek toplam 45 Kangal C;oban K6pegine ail 16 farkh bolgeden beden 019USO almml$tlr. Bu 0190ler 3 ayllk ya$tan ilibaren blr ya$ma kadar ayda bir almml$tlr. On incik gevresi, arka incik gevresi, kulak uzunlugu ve yOz uzunluguna ail ol/fumler de 12 .aya kadar ahn­ml$ taka! B.aydan sonra bir geli$me tespit edi­lememl$llr. DolaYlsl ile bu 61/fuler 8 ayhk ya$ ili­banyle degerlendirilmi$tir. Beden 0190lerinin almdlgl bolgeter 'Ie a91klamalar a$aglda be­lirtllmi$tlr (AflWrk 1983; Spira 1982).

Cidago yuksekhgi: Cldagonun en yuksek nok-

c

$ekll 1. Beden Ol9ulerinln Almdlgl 861geler

B

8

lasl ile yer arasmdakl dlkey mesaledir.

Sag" yOksekligi: Sacrum un en yOksek noktaSI ile yer arasmdaki dikey mesa/edir.

PelvIs geni$ligi: Sag 'Ie sol tuber coxa·e ara· smdaki yatay mesafedir.

On gogOs genl$ligl: iki capul humen arasmdakl yatay mesafedir.

Arka gogOs genl$li91: Caput humenlerin hemen arkasmdan ahnan dlkey 619udOr.

G6gus derinligi: Cldagonun en yuksek noktas l ile sternum araslnda kalan dikey mesa/edir.

GogOs gevresl: Scapufalarm hemen arkasmdan 13.kostalafln processus spinalis'i hlzasmdan alman gevre cil9usudOr.

6n incik gevresi: Metacarpuslann en ince nok· tasmdan alman gevre 6J9usOdOr.

Arka incik gevresi: Melatarsuslann en mce nok­lasmdan ahnan gevre ol90s0dur.

Beden uzunlugu: Caput humen ite tuber ischi. araslndaki yatay mesaledlf.

Kulak uzunlugu: Kulagm dibinden ucuna kadar alan mesa/edit.

Kuyruk uzunlugu: Kuyrugun en ucundan kuy-

AU ~ yu~sokllOl

co s~, y(iks.~t

T E' 80den uzulllUOu

ZV GOQus ~eVllISl

Gil aoo.nOOf.~

ST 8., UZUlWOu

UT yu~ UllN1luQU

pn KuI;lJ..Ul~

WI Al).z ~oYrOSj

,., On IlIck ~.YfOsj

Kl Alltlinclh ~ovr.sI

U KuY'u~ Uluna.(jU

K:Uli:;ll l rk l Tllrk ~:Hb:1II Kijpd ..lcrimlc lJu ~jjml'. HU1J Vucu!. ..

ruk sokumuna kadar olan uzakllk.

Ba$ uzunluQu: Crista occlpitalis'ten 10· cisivumun ucuna kadar olan mesaledir.

Ba;; ~evresl: Sa{l ve sol arcus zygo­mallcuslann en genl;; klsmmdan alman ~evre 01-~usudur.

Yuz uzunluQu: Goz at;:llanntn birle$ti~i nok­ladan InClsuvuma kadar alan mesaledir.

Aglz t;:8vresl: Goz a~llannm blrle;;hgl nokladan alman t;:evre 61~usudur.

Cidago yuksekli{li, sag(l yuksekllgi ve ge­nl$ligi, beden uzunlugu . gogus geni;;II{l1 ve de­rinligmin Ol~umunde Ol~u baslonu: gOgus yevresi. 6n incik ve arka Incik ~evresi. kulak ve kuyruk uzunlugu, ba;; uzunlugu ve l1evresl, yuz uzunlugu ve aglz ~evreslnin Ol~umunde olyu $eridl )<ul· lanllml$lIr.

Beden ol~ulennln altndlgJ belgeler $ekil l .de goslenlml$ltr.

Kopek yavrulan 36. gune kadar sadece anne suluyle beslenml$. bu d6nemden soma ad IIbllum olarak Fakullenin Ara;;llfma ve Uygulama Un i­teslndeki Yem UOIIesinde hamlanan ve blle$lml Tabla 1 ve 2'de verilen kan$lm ile laplu olarak bes· lenml$lerdlf. Ancak gel1i;; d6neminde 2 halla sure ile yavrulara Imkanlar 61~usunde suI venlml$llr.

Kopeklenn numaralanmaslnda dogumdan 6. haflaya kadar Ilrnak kesim melodu uygulanml$llf. erkek yavrular ~In sa{l on ve arka. dl;;1 yavrular It;:in solon ve arka ayaktakl Ilrnaklarln kesimi ile numaralandtrma yaluna gidilmi$llr. Numaralama her Ikl cinsiyette de medialden laterale dogru 1. 2, 3. 4 nolu tlrnaklann kesimiyte yapllml$llf. Nu­maralamada alII haflallk ya;;tan llibaren is~ yavru kopeklenn boynuna takllan pirin¥ten yapllml;; blr kolyeden yararlanllml;;llr.

Yavru kopekler 8. ve 12 hallada parvaviral ententlS, genl1l1k hastah{ll, leploslplfOZ ve hepalltis cOnlaglosa caniS enfekslyonlanna kar$1 bagl;;lkllk saglayan Ithal karma a;;lyla a;;llanml$ttr, Ul1uncu aytnl doldurmu$ bulun yavrulara kuduz a$lsl uy· gulanml$llr.

Eklo ve endaparaziliere kar;;1 6 haflahk ya$lan Illbaren 3 ayllk doneme kadar 2 dela. 3 ayhk do­nemden 12 ayllk d6neme kadar ayda 1 defa ve 12 aydan soma her 6 ayda blr dela olacak $ekllde da­hili ve hanclllal1lar verilml$llf.

Irktn tncelenen her blr 6zell191Oe BIIlanlmlaYlcl iSlahsllkl degerler hesaplanml$ olup: olu$lurulan gruplar arasl Or1alama farkllilkiann onemi t va F

9

les1len uygulanarak kantrol edllml;;hr (Kulsal ve ark .. 1990).

OoQum, SUI kesimi. 6. ay ve blnnCI ya;; a91rllk dOnemlennde bazl ¥evre faklorlermln buyume uze· nne etkisi. En KOt;:Ok Kareler Melodu (Hanvey 1960; Ya~1O 1975) lie IOcelenmi;;tlr.

Y3vrulann doQum aQlfhklan 11110;

Y)klm=lJ+al+bj+ck+dl+fm+el)klm

~ekllnde IIneer blf denklem kullanllml$llr. Bu denk­lemde:

y,jklm= Herhangi bir yavrunun dogum a91f1l9101,

p-: Butun yavrular 1¥ln beklenen do{Jum aglrh{ll ortalalnaslnl.

at= i. Inci dogum tipinin etkisini. (1=1. 2. 3. 4. 5: 1= sSden az doguran, 2= 6·7: 3: 8·9: 4= 10·" adel ve 5= =12' den lazla doguranlar)

bJ= j. Inci doQum YllinlO elklslni, (j= 1.2 : 94 ve 95 dO!Jumlu)

ck= k. lOCI dogum mevsiminin etklsini. (k= 1. 2. 3,4= ilkbahar. yaz, sonbahar. kl~)

dl: I .lnCI clOslyelin elkiSIOI . (1= 1.2 ; erl<ek ve di;;i)

1m=- m Incl ana ya$10101O elklSln1 belirtmekledtr (m=-l. 2. 3; 2 ya$ll, 3 ya$1I ve 6 ya;;h)

elJklm= Her yavrunun dogum aglrllglOa all le­sadulu halaYI. Ifade edlP, ortalamaSI slhrdlr. He­saplarnalarda herhangJ bir ¥evre laktorunun all gruplardakt elki paylan toplaml 5111( ve mcelenen faklOrler araslOda Onemli blf IOlerakslyonun 01· madlgl kabul edilml;;ll(.

SJI keslml. 6. ay ve 1. ya~ canh aglfhklan lI1in. Yi)klmn::: U+al+b)+ck+dl+lm+di)klm.Z+e'lklmn $ek· linde bir model kuliaOllml;;llr. Modeldeki sem· bollerden,

Y"lklm=- Herhangl bl( yavrunun sut keslml. 6. ay ve 1. ya$ canh a91f11QIOI.

lL = ButUn yavrular il1ln beklenen SUI keslmi. 6. ay ve 1 ya;; canll a{ll(lI{l1 or1alamaslOl. ,..=u+dZ

U::: Blldlfllen ya~lardaki beklenen canl! aQlrhk or1alarnalannln hesaplanmaslnda kullanllan de· {lennl .( lJ:z:u+dZ)

dZ::: Her hang' blr yavrunun Incelenen ya~­

lardak canll a~lrll{ltnlO (Z). sui keslmmde degum ag lrllglna, 6_ ayda sui keslmlne ve 1 ya$lOda da 6. aya gnre klsml regresyonunu"

ai- i. Inci dogum llplnin elklsml. (1=1. 2. 3. 4. 5: 1: £5den az do{luran. 2= 6·7 : 3= 8-9: 4= 10-1 I

adel ve 5::: ::12'den fazla doguran)

bJ= j. inci dogum yllinm elkismi, (]= 1.2 94 ve 95 dogumlu)

ck::: k. InCI dogum mevsimln etkislni, (k= 1. 2. 3.4= ilkbahar. yaz. sonbahar. kl~)

dl= I. lOCI cinslyelln etklSlnl . (1= 1.2 ; erkek ve dl~i)

Im= m. inci ana ya~mlnm etkisini be· lirtmektedir. (m:1. 2. 3; 2 ya~h. 3 ya~h ve 6 ya~h)

eijklm: Her yavruya alt Incelenen donemdeki tesadufti hataYI ifade etmekte olup; onalamasl Sl' Ilrdlr. Hesaplamalarda herhangl blr ~evre lak· tbrunun all gruplardaki etki paylan toplaml Slllf ve Incelenen laktorler araslnda 6nemlj bir In· teraksiyonun olmadlgl kabul edilmi~tir.

incelenen ((evre lakt6r1ennm elkilerinin onem konlrolu varyans analizl ile yapllml~ ve farkhhklar Duncan testl ile degerlendmlml~tir.

iSlatistikl anahzler. Windows 3.1 programl al­linda ~ah~an QuaUro pro 5 programl kullanllarak yapllml~tlr.

Ara~tlrmada kullanllan kopekler ya~lanna gore gruplandmhp grup olarak blr arada tutulmu~lardlr. AlII ayhga kadar olan kopekler. j~jnde 2x2.5 m bo­yutunda 3 adet kapah balme ve 30 m2 gezintl alanl bulunan etrall tellerle ~evrili bolmelerde; 6 aydan 1 ya~a kadar olan kopekler. 40 m2 gezmli alan I ve aynl boyullara sahip 4 adet kapah bolmesi olan bOlmelerde barlndlnlml~lardlf. Ergin kopekler ise. I~mde 4 adet 1 xl.3xl.4 m boyutlannda kulube bu­lunan, 24 m2'lik ve aym 61~(jlerde 2 adet kulObe

" " "

~ 25

~ 20 ~ • 0' J

" , , , , , , ,

Ya~ (ly)

bulunan 48 m2'lik gezlntl alanlna sahlp b61melerde tUlulmu$lardlr. Bu balmeler aym zamanda Qlftle$me bblmeleri olarak. kultibeler Ise dogum locasl olarak kullanllml$llr.

Bulgular

Bu ara~llrma sonucu Kangal ~oban K6pegl yavrulannda ger~ekle$en onalama dogum aglrhgl 538 g dlr. Yavrulann aylara g6re gerQekle$en or· lalama canl! aglr!iklan Tabla 3'de verilmi~tir. Yav­rular dOzenli olarak tartlldlklanndan. behrh d6-nemlerdeki canh aglrhklarln tespllinde. Inlerpolasyon veya exlerpolasyon kullal1l l maml~llr

Tablo 3. Kangal yoban KOpegl Yavrulannda Ya~ Grup· larll1(1 Gore Ortalama C(lnli Aglrllk Degerlen (kg)

Ya~ (a'O N X ± Sx Oogum 161 0,538 0,01

1 128 3.600 0,07 2 121 6.009 010 3 97 9.123 0.17 4 77 12.82 0.19 5 77 16.53 0.22 6 77 20.21 0,27 7 77 26.29 037 8 77 30.71 032 9 77 33.49 0.34 10 77 35.71 038 11 77 36.38 0.40 12 77 37.07 0.41

Tablo 3' e all degerlere gore yavrulann buyume egnsi de Grallk l.de vefllmt~tlr. Tablo 3 ve Grallk 1 incelendiginde Kangal ~oban Kbpe~1 yavrulaflnda

, , " "

Graflk 1.Kangallrkl Coban Kopegl Yavrularll1da Degum lie On Ya~ Araslndakl Buyume Egnsi.

10

K;Ingal lrkl Turk (ob:1Il KOIJeklerinde lIii~·iime. U:l1.l VHeul. ..

Tablo 4. Kangal Irkl yoban Kopegl Yavrulannda ye91tli Donemlerde Buyume tJzeMe Elklli Dian Bazi Gevre Faktoflertn Elkl Paylan (kg).

Incelenen N Dogum N SuI Ke. N 6. ay N l.Ya9 Fakiorier A; A9 A; A;

Dogum Tipi(adel) F 20.01 " 39.57"" lOIS' 185.3"

al (~5) 3 0.09 a 3 1.79 a 3 4.14 a 3 6.00 a a2(6·7) 33 0.03 b 27 0.15 b 16 ·0.40 b 16 ·0.41 b a3 (8·9) 35 0.02 b 33 -0.27 c 16 · 1.08 c 16 -1.29 c a4(10-11) 63 -0.07 c 51 ·0.67 d 42 ·2.66 d 42 -4.30 d as (2:12) 27 ·0.07 c 13 -1.01 e

Dogum YIII F 7,70" 7.61" 14.32" 6,02' • bl (94 YIII) 68 0.Q15 59 0.18 58 0.32 58 0.33

· b2 (95 ylli) 93 -0.015 68 -0.18 19 -0.32 19 -0.33 Mevsim F 7.30"' 11.5" 6.97"' 8,31"

cl (Ilkbahar) 29 0.02 a 24 0.10 ab 23 ·0.12bc 23 -0,33 be c2 (Yaz) 68 ·0.03 b 51 -0.38 c 23 ·0.71 c 23 -0.85 , c3(Sonbahar) 40 0.03 a 30 0.19 a 9 0.76 b 9 0.06 b c4 (KI9) 24 -0.02 b 22 0.09 ab 22 • 0.07 a 22 1 IS a

Clnsiyet F 31.34" 52.15"' 64.10 '- 85,06"'

· dl (Erkek) 85 0.025 69 0.29 45 0.64 45 0,86

· d2 (Di9ij 76 -0.025 58 -0.29 32 -0.64 32 -0.86 Ana Ya~ 1

F 3,37"' 15.3 1" 17.97" 2.81'

· el (2 ya91i) 75 0.01 a 57 -0.32 c 36 ·1.99 c 36 -1,21 , ~ e2 (3 ya911) 80 0.02a 67 0.35a 38 0.43 b 38 -0.16 b L e3 (6 ya911) 6 -0.03 b 3 -0.03 b 3 1.56 a 3 1.37 a p=(U+dmZ) 161 0.56 127 6. II 77 22.52 77 39.84 Reg. KalsaYlsl 0.21 0.012 0,001

a. b. c. d. e: Aynl sulunda larkli harfler araslndaki larklar Onemlldir. • :(P<C.OS:. · ·:\P·~O.O I)

canh aQIr1lk anl~mln en yOksek olduQu donem 6. ay lie 8. ay ya~ arasmda 10.5 kg olarak ger­gek!e~ml~lir. Yavrularm 6. ay sonu a91fllgl bir ya~ canll a~wliklannm yansmdan fazladlr. 8.ay sonu canh aglrhklan ise bir ya~ canh aQlfliQmdan yak­la~l k 6 kg daha azdlr. yevre faktorlerinin etkisl gl­derilrr.eden 9iziien grafik 1'de normal bOyume ego riSI gorOlmektedir. Bu gralik 9iltlik hayvanlan i9in bildirilen ideal bOyOme egrileri ile uyum ige­nSlndedir (Halez ve Dyer 1969).

Kangal yoban K6peQi yavrularmda doQumda, sut kesiminde, 6.ay ve 1 ya~mda canll aglrhklannl etkileyen laktorlerin elki paylan Tablo 4'de gos­lerilmektedir.

Tablo 4'incelendiQinde ele alman cevre lak· 16rlennden doQum Ilpinin. doQum y,lm,n, mevsimin,

11

cinsiyelln, ve ana ya~mln buyume uzenne elklsl ~u ~ekilde bu'unmu~lur .

illcelenen gevre laktorlerinden doQum tiplnm: dogum aQlrllQI, suI kesimi, 6.ay ve , ya~ can II aglr-1191 Ozenne etkisi onemli bulunmu~tur (P<O.OI). Bu­yumenm ilen danemlerinde canh a~wlik yOnunden dogum liplen araslndaki lark glderek artml~llr. In· celenen bOlun donemlerde canll aQlrllk artl~ 1 ba· klmlndan en yOksek deQer S'len az olan dogum II­pinde. en kU9lik deger de 12'den fazla olan dogum lipinde tespit edl l mi~llr.

Dogum yillnm buyOme uzerine etkisi dogumda. sut kesiminde, 6.ayda P<O.OI, 1 ya~lnda P<O.OS dOzeyinde 6nemli bulunmu~lur.1. yilda dogan yav­rular, 2.yllda dogan yavrulan butlin dbnemlerde canll aQlrlik anl~1 baklmmdan gende blrakml~llr. Bi-

TEPELL \:ETI"':

Tablo 5. Kangal ~oban Kopeklennde ~e~111i Donemlerde DOzellllml~ Canl! Aglrhk Ortalamalan (kg).

incelenen FaklOrier Dogum Aglrllgl SUi Kesim A~.Whgl 6. ay Aglrhgl 1. Ya$ Aglrllgl

Dogum Tipi (adet)

al (!;;5) 0.65 a 7.90 a 26.66 a 45.64a

a2 (6-7) 0.59 b 6.26 b 22,12 b 3943b

a3 (6-9) 0.56 b 5.B4 e 21.44 e 38.55 e • a4(10-11) 0.4ge 5.44 d 19.B6d 35.54 d

as (~12) 0.49 e 5.10e

Dogum YII!

· bl (94 VIII) 0.58 6.29 2284 40,17

· b2 (95 VIII) 0.55 5.93 22.20 39.5\

Mevslm

cl (ilkbahar) 0.58 a 6.21 ab 22.40 b 39.51 be

c2 (Yaz) 0.53 b 5.73 c 21.81 C 38.99 c e3 (Sonbahar) 0,59 a 6.30a 23.28 a 39.90 b

e4 (KI~) 0.54 b 6.20 b 22.59 b 40.99 a

CinSlvet

· dllErkek) 0.59 6.40 23.16 4070

· d2(Di~i) 054 5.82 21.88 38.99

Ana Ya~1

el (2ya~lI) 0.57 a 5,79 c 20.53 c 38.63 c

e2 (3 ya~lI) 0.58 a 6.46 a 22.95 b 39.68 b

e3 (6 ya~ll) 0.53 b 6,08 b 24.08 a 41.21 • a. b, c, d: Aym sutunda lark!! harllen ta~lyan ortalamalar arasl larklar Onemlidir.

-:(P<O.05), ··:(P<O.Ol)

rind dogum yllmm canli aglrlik artl~1 Ozenne poziti! elklsi bOlun d6nemlerde bnemll olmu~lur.

BGyumenin bGtUn donemlennde dogum mev­Slmm etkisi 6nem!i bulunmu~tur (P<O.Ot). ilkbahar ve Sonbahar dogumlularda dogum aglrligl uzertne pozitif olan mevsimin etkisi. sonbahar i<;:in bir ya;;a kadar surerken. ilkbahar iCin sOt kesimine kadar surmjj~tur. KI~ d6nemi iCin ise dogumda negat\f olan etki sut keslmi ite birlikte pozitl! olmu~ ve 1 Va;> dOneminde en fazla pozitif etkiyi saglaml~llr. Yaz d6nemi dogumlulann buyume Ozerine etkisi ise hep negall! olmu;;tur. Dogum, sut kesimi ve 6

ayhk ya~ta en fazla canlt aglrlik sonbahar dogumlu yavrularda tespit edilmi;;tlr.

Cinsiyet gruplan araSlndakl lark buyumenin bUlun d6nemlerinde erkeklerin lehine bnemli bu­lunmu;>tur (P<O.OI). CinsiyetllHtkisi dogumdan bir ya;;ma kadar giderek artml;;l lr. BGlOn dbnemlerde

12

callil aglrllk ybnunden erkek yavrular dl;>1 yavrulara Oslun olmu;;lardlr.

Buyume uzeflne ana ya;;mm elklsi degum. sut keSlmi ve 6. ayda P<O.01 duzeYlOde, 1 ya~lnda da P<O.OS dGzeYlnde bnemh olarak belirlenml;;lir. Canh aQlrhk yOnunden en yuksek deQere degum ve SUI kesiminde 3 ya~1I analardan, 6.ay ve 1 ya!}mda da 6 ya;;h analardan dogan yavrularda rastlanml~tlr. Uy ya~1I analardan dogan yavrular 2 ya;>11 analardan dogan yavrulara her d6nemde: 6 ya~11 anadan do­ganlar ise sui kesimine kadar buyume al1lsmdan ustun olmu~lardlr. 6 ya~h ananln bu OstunlDgu yavru saylslnln azllglndan olabilir.

[1ogum aglrllgmln sut kesim aglrllglna: sut kesilT' aglr1lglnln 6. ay canh aglrllgma: 6. ay cantl aglrhilmln 1. ya~ canli aglrllgl uzenne klsmi reg­resyonu 6nemsiz bulunmu;;tur. Vine dogum aglrllgl, sui keslm agl(lIgl. ve 6.ay canh aglrhglOln 1 ya!}

" :1111;:11 Irkl Tiirk <,.:oban Kiipckh'rillde lIiiyiilllc. Hazi "HcII!' ..

Tablo 6, Kangal <;::oban Kopeklennde 3. Ayda <;::e~itli Beden Ok;ulen (cm).

Beden Oh;ulen

Cidago Yuk.

Sagn Yuk Beden Uzun.

G5gus <;::evresl 6n G15g. Gen

Arka og. Gen GO{Jus Oerinligl

PelvIs Geni~hgl

On incik yevresi

Arka InClk Cev.

Kulak Uzun.

Kuyruk Uzun.

Ba~ Uzun.

Ba~ <;::evresi Aglz yevresi

Yuz Uzunlugu

Erkek (n: 23) Oi~i (n:22) P , 40.02-+0.45

41 .17±O.43

35,3010.78

45.0410.85

1O.22±0.32 11 .24=0.31

11.7(hO.38

9.09±0.32

8.54±0.17

8.89±0.22

9.26±0.20

27.26=<>.80

17.50±0.41 27.7210.40

18.5210.35 7.43±O.25

, 37.55±0.45 38.68±0.44

32.5910.77

40.86±1.04

8.82±O.30

9.89±O.30 10.3210,33

7.7310.32

8.02±0.17

8.32=<1.24

8.8410.20 24.4510.43

16.55±O.36

26.3610.42

16.59±O.45 6.6110.22

• ",P>0,05, ' = (p<0.05, ·'=(p<O.Ot)

Tablo 7. Kangal Coban Kopeklennde 6.Ayda Ce~illi Beden 019uleri (cm).

Beden 019ulen

Cidago yuk.

Sagn YDk Beden Uwn.

Gogus <;::evresi

On G5g. Gen Arka Gog. Gen

GOgus Oennligl

PelvIs Genl~hgJ

On Ineik yevresi

Arks Inclk <;::av.

Kulak Uzunlugu Kuyruk Uzunlugu

Ba~ Uzunlugu

Ba~ yavresi

Aglz yevresi

YDz Uzunlugu

Erkek (n=23) Oi~i (n=22) P , ,

50.7BzO.52 51.7810.58

45.22±1.06

60.52±0.94

14.09±0.32

15.0710.30

16.65±O.36

13.15±0.30

11.61±0.19 11 .9810.24

11.8O±O,20

35.35±O.82 20.52±O.41

35.57=<1.42

22.52=.0.34

10.30±0.24

47.09±O.59

48.27±O,59

41.82±1.08

56.32±1.15

12.55±O.36

13.61±O.35

15.2710.34 11.6110.35

lUliO,19

11.36±O.24

11 .32±O.20

32.45±O.45 19.68±O.36

34.20iO.41

20.43±O.48

9.55±O.22

• =P>0.05. ' = (p<0.05), " =(p<O.OI)

13

Tablo 8. Kangal <;oban KOpeklerinde 9. Ayda Ce$111i Beden 019uleri (em).

Beden 019u1en

Cidag() Yuk.

Sagft '(uk

Beden Uzun.

~69Ds <;::evresl

6n Gtg. Gen

Arka (;og. Gen

G6gu~ Oennligl

PelvIs Geni$ligl

On inClk <;evresi

Arka Incik Cay.

Kli lak Uzunlugu

Kuyruk Uzunlugu

Ba$ Uzunlugu

Ba$ C3vresl

Aglz C;evresi

Vuz Uzunlugu

Erkek (n=23) Oi~i (n=22) P ,

64.43±O.70

65.78±0.68

59.57±1.22

75.26:1:1.03

18.26±O.34

19.20:'::0.34

21.74±0.37

17.26.::0.34

13.52±Q.17

13.70±O.21

12.76±O.17

45.43=<1.83

24.50±0.42

43.65±O.41

26.63±0.38

12. 17±0.24

,

60.36±0.69

61.68.=0.70

55.68=.1 27

71 18:r1.32

16.84±0.32

17.73±O.32

20.39=0.32

15.75±O.31

12.95±0.15

13.02±023

12.23±O.20

45.59:=0.45

23.43:=0.35

42.11::.0.42

24.48.=0.48

11.45±0.2 1

- =P>(l.05, ' = (p<0.05). -- =(p<0.01)

Tablo 9. Kangal Goban Kopakleflnde 12 Ayda ya$111i Beden 019uleri (em).

Beden 0l9ulen

Cidag') Yuk.

Sagrl '(uk

Beden Uzun.

Gogu!- yevresi

On G~g, Gen

Arka G6Q. Gen

G6gu~ Oennligi

PelvIs Geni*ligi

Kuyruk Uzunlugu

Ba* Uzunlugu

Ba$ Cevres;

Ag lz \ evresi

Erkek n=23 DI$I n:22 P ,

71.09~.83

72.61 ±C.80

65.91 =1 .40

82.61 to.97

20.87 ±O.35

21.83 ±O.36

24.70 ±O.36

19.87 ±0.35

54.35 =<1.82

28.30 :':0.41

47.72 ±O AO

29,13 ±0,35

,

66.88 ::.0.94

68.18 ::.0.96

61.50=1.42

78.18 =1.36

19.41 ::.0.34

20.41 ~.34

23.00 =.0.30

18.39 ±0.34

5141 ::.0.42

2732 ::.0.34

46.23.=:0.44

27.23 ::0.48

- =P>(1.05. ' = (p<0,05). ··=(p<O.01j,

TEPELI. t;:ETI'

canh aglrhgl uzerine elkilen onemsiz bulunmu~tur. Yavrulann ~e~1 11i donemlerde duzeltllml~ canh aglr­hklan tablo S'de venlml~lIr.

Kangal <:;oban Kopegmde 3, 6, 9 ve 12. ayhk ya~ta ger~ekle~en bazl beden ol~jjlerine ail de­gerler ve bu venlere 811 ~C lesh deger1endirmeleri lablo 6,7.8 ve 9 da venlml~lIr

On Inclk ~evresi. arka Inclk ~evresl, kulak uzunlugu ve yuz uzunluguna 811 ol~umlerde 8 ayllk ya~ donemme kadar anl~ tespil edllml~ takat bu ya~ doneminden soma blr artl~ oldugu go­rulmeml~llr. Tabla 8 incelendiQinde bu ya~ do­nemlOde on jncik ~evresl erkeklerde 13.52 to. 17, dl~llerde 12.95±0.15 cm ve gene I 13.24±O.12 em; arka Inclk ~evresi erkek ve di~llerde slraslyla; 13.70±0.21. 13.02±0.23 ve gene Ide 13.37±0.16 em: kulak uzunlugu erkek ve di~llerde SlraSlYla: 12.76±0.17. 12.23±Q.20 em ve ortalama 12.50±0. 14 em; . yuz uzunluQu erkeklerde 12.17±O.24. di~ilerde 1145±O.2 1 ve genelde 1182t017 em olarak olcjjlmu~lur.

Tablo 9 lOeelendiglnde 12 ayhk ya~ Ihban ile cldago yuksekhQI erkeklerde 71.09 ±O.83, di~ilerde 66.68 ±O.94 em, genelde 68.93±0.71 em; sagn yuksekhgl erkeklerde 72.61±D.80. di~llerde 68.18 ::0.96 em ve genel 70.44 ± 0.70 em; beden uzun­lugu erkeklerde 65,61±1.40. dl~llerde 61.50±1.42 em ve genel 63.76±1.05 em: ortalama gogus ({ev­resl. erkeklerde 82.61±O,97. dl~ilerde 78.18± 1.36 em, genet 80.44±O.89 em; on gogus geni~ligl er­keklerde 20.87±Q.35. di~ilerde 19.41±O.34em ve genet 20.16±0.27 em: arka gbgus geni~ligi er­keklerde 21.83±0.36, dl~ilerde 20.41±D.34 em ve genel 21.13±0.27 em; 90QUS derinliQi erkeklerde 24.70±0.36. dl~ilerde 23,OO±O.30 em ve genel 23,87±O.27 cm: pelVIS geni~hgl erkek ve dl~ide Sl' raslyla 19.87±0.3S. 18.39±O.34 em ve genelde 19 14tO.27 cm: kuyruk uzunlugu erkeklerde S4AS±0.82. dl$llerde 5141±O.42 ve genel 52.91±O52 em; ba~ uzunlugu erkek ve di$ilerde SI ' raslyla; 28.30±0.41. 27.32±O.34 ve genel 27.82±0.28 em: ba~ ({evresl erkeklerde 47.72:!O.40. dl~ilerde 46.231044 ve suru genelinde 46.99-±0.32 em: aglz cevresl erkek ve di~llerde SI­raslyla: 29.13±O.35, 27.23±0.4{3 em ve genel 28.20±0,33 em olarak ol({ulmu~lur.

Beden oiculennin geh~mesl aylsmdan da en elklli donem buyumede oldugu glbl 6-8. aylar ara­smda ger~ekle$ml~tlf. Tablo 7 ile 8'de beden 61· yulenndeki en fazla artl$1n bu d6nemde oldugu a({lkya gOrulmekledlr.

Tartl$ma ve Sonuy

Su yah~mada gerCekle$en ana,lama dogum

14

agl(h~ l. 538 9 bulunmu~lur. Su deger Klrmlzl (1991)'nm Kangallrkl Turk Qoban Kopeklen iyLn bil· dlrdlgl 535. 15 g'lIk degere benzer bu degerdlr, Dogum aQlrllQI Iym bektenen ortalama Ise 560 9 ola­rak h~saplanml~ttr. Bu cah~mada dogum agl(lIgl ilfln b-?klenen ortalama deger Gonul (1996)"un btl­dlfdlgl degerden yuksek yLkml$lIr, Genul (1996) ~a­II~ma!~lnda dogum aglrllgl uzenne sadece dogum Ilpl VE' clOslyelln elklsini Inceleml~ ve onemh bul­mU~lur. Aynl ara~tlnclnln Inceledlgl faklorlenn elkl paylafl bu yah~mada meelenen aynl faklorlerle kar· ~lla~l1nldlg lnda bir blnne yakm degerdedlr Su va· II~mada ineelenen yevre fakiorlennin dogum aglr1191 uzen...,e etkisi onemli bulunmu~lur, Iyl bir dogum agl(lltl iyin bu laklorlerden bazllannln yetl~tlrme pla­nlnda dikkale ahnmasl gerekir.

Sui kesim aglrllgl iyin ger({ekle;;en ortalama 4845 9 iken, beklenen ortalama 6110 9 olarak les· pit ecilmi~tlr. Yapllan IIleratur mcelemelermde bu 6zelli~ Ie ilgih blf kay Ida rasllanmadlglOdan; mu­kayes~sl mumkun olamaml~tl(. Ancak KtrmlZI (199118. hafta eanh agLrllgl cevre faklortennde a(ln­dlrLlm.lml~ $ekh ile 5.7 kg, Gbnul (1996) Ise 5,46 kg olarak blldl(mekledl(. Su cah$mada da aym ;;artlar soz konusu oldugunda 8,hallada geryekle~en canh aglr1lk 6.01 kg dlr. Ger~ekle$en 8. hafta eanh a9lf­IIgl KlrmlZI (1991 ). ve Gbnul (1992)"un blldlrdlklen deger ere yakm blr Slnlfdadlr. Burada sut kestm aglrllfl uzenne mevSlm. dogum IIpl ve ana ya~1 glbl laklor enn olumsuz lesmnln devam elllQI go­ru lme-<ledir.

Dogum Ilpi, dogum ylll, mevsim, einslyel ve ana y.)~lnm allmCI ay aglr1lgl uzenne elklleri onemll bulunmu~lur (P<O.Ol), Alllnci ay eanll agl(1I91 (yin beklellen ortalama 22,52kg olarak hesaplanml~llr. Klfml;"1 (1991), Kangal <:;oban Kopeglnde aynl ya$ ger~ekle$en canll aglrllgl ortalama 18.9 kg, Gonul (1996) Ise 18.58 kg olarak blldlrmektedlr. Su <;a· II~macia Ise 6. ay ger<;ekle~en eanh aglfllk ortalama 20.21 kg, olarak bulunmu~lur Su da Kl(mlZI (1991 ) ve Gonul (1996)'un bildifdlklermden yuksek. lakat yakln blr degerdLr. Su yah~mada dOOum aglr1lgl uze­rine maternal blr etkl alan dogum Itplnm elkiSlnm kopek yavrularlOda buyumenlO ilen donemlermde de. hCOlla bir ya;;lnda bile elklll oldugunu. bu etklnlO normc.1 baklm besleme ~artlan altmda gl­denlemediglnl soyleyebiliriz, SUI emme d6neminde az ka'de$hgm buyume uzerine POZIIII elkisl blf ya­~lna kadar surmektedir.

Ara$tlrmada buyumenln bulun d6nemlennde 1994 Ylhnda dogan yavrular 1995 ylllOda dogan yavrulan gende bj(akml~tlr. Suda da 95 Ylhnda 94 Yllma gore barmma Imkanlannm klSlthgl, baklm ve besleme ImkanlarmlO yavru saylsmln artl~1 yu-

Kllnl:~I]]r].:. Tiirk <,.:oha n K o]x'kl l'rinde ni.i~(ime, Hall Vikul."

zunden azalmasl, yavru saYlsmm ve yOklU do~um tlpinin anl~1 olumsuz etkisi olmu~ olabilir, Sir ya­~lnda en lazla canl! aglrllk kl~ do~umlu yavrularda behrlenmi~llr. Su durum kar~lslnda Kangal C;oban Kbpe~i yavrulannm bOyumesi uzenne yevre lak­t6rlennden sicakl!~m olumsuz bir etkisi vardlr di­yebllinz. Kangal Irkl yoban Kbpe~inde en iyi ge­lI~en yavrulann sonbahar ve kl~ do~umlular oldugunu s6ylenebilir. Cinsiyet gruplan arasmdaki lark buyumenin bOlUn d6nemlerinde erkekler le­hine olmu~tur. Su 6zeUik dlger yiftlik hayvanlannda g6zlenen durumla benzer karakterdedir (Halez ve Dyer 1969).

C;all~mada blr ya~ canl! a~jlfllgl ivin k6peklerin beklenen ortalama canl! a{whgl 39.84 kg olarak hesapI8nml~tlr. Geryekle~en bir ya~ canl! 8glfhk ise 37.07 kg dlf. Su deger Klrm lzl (1991 ): OZbeyaz (1994): G6nOI (1996) ve Ylld lZ ve ark.(1993)'nln

Kangal Irkl Turk C;oban kopegi iyin bildirdigi de­gerlere yok yakmdlf. Fakat ingiltere ve ASD'deki Kangal yoban Kbpegi 'yin kuru'mu~ derneklerin blldlfdigl degerlerden az bulunmu~tur (Anoniml ve 2, Palmer 1981 ; Ancona 1985). Bunun sebebi yurt dl~lnda yeti~llfilen Kangal C;oban K6pektennin, yurt Ivl lie kiyasiandiginda daha iyl baklm ve bes­leme ~art\arlnda yeti~lirilmi~ olmalandlf. Ancak bu yal!~mada beklenen 12'inci ay canl! aglfllk or­talamasl, yurt dl~lnda Kangat Irkl Turk C;oban Kb­pegl Iyln bildirilen ergin canl! aglrl!k ortalamalannln all SlnlflOa benzerlik gbstermektedir (Palmer 1981).

Ara~tlfmada Gralik 1 'e baklldiginda Kangal Irkl «oban K6peginde do{Jum ile 5. ay arasinda bO­yume hlzl gayel yava~: 5. ile 8. ay araslnda hlzll, 10. ayda ise bOyOme hizi plato yapmakla bir ya~ civannda ise hemen hemen maksimum noklaya ula~maktadlr. Grafik 1 'de exlrem ini~ ve ylkl~lara rastianmamasl, baklm ve beslemeye bagh yevra faklbrlerinin fertleri aynl derecede etkilediginin, ola­£Ian dl~1 bir durumun g6rOImediginin gOslergesidir. DolaYISI ile bu donemde gen(( yavrulann bakimina ozen g6slenlmesi: onlann sagllkl! blf ~ekilde bu­yuyeceklerinl gostermekledir. Gen;:ekle~en canll aglfhk artl~lnln en hlzh oldugu d6nemler 6-8. aylar araslndaki d6nem olup; bu 10.5 kg olarak tespil edilmi~lIr. Su sonuy Klrmlzl (1991 )'nm Kangal C;oban Kopekleri iyin bildirdigi aynl d6nem canll aglfl!k anl~lan ve bOyOme hlZI ile benzerlik gas· termektedir.

Su yall~mada Kangal 1ri<;1 Turk yoban KO­peglnde ((e~itli donemlerde gerek geryekle~en

canh aglfllk ortalamalan TOrklye'de yapllan KlfmlZI (1991): Ozbeyaz (1994); Gonul (1996) ve Ylldlz ve ark. (1993)'nlO ((ah~maiarina benzer. gerekse bek-

15

lenen ortalamanm bu Irk iyin yurt dl~1 blldifl~lerin all slOlflan ile uygunluk i((inde olmasl (Palmer 1981 ) bu k6pek 1ri<;lOm safhQlO1n klsmen bir kanll! olabilir.

Su ara~tlrmada elde edilen bir ya~1I k6peklerin cidago yuksekligi. Ancona (1985) ve Ingiltere ve ASD'c!ekl Kangal Irkl Turk yoban Kopegl it;:10 ku­rulmu? klupler (Anonim 1: Anonim 2) 'in bildlrd!gl CI­dago yuksekliklerinden az bulunmu~tur. Cidago yOksekliQinin yurt dl~lnda olt;:Olen bazl degerlerden dO~uk t;:lkmasl. muhlemelen baklm ve besleme ~an­lanndan kaynaklanmakladlr, Su vall~mada bulunan deger King (1978): Qzbeyaz (1994) ve Klrmlzl (1991 I di~iler: Genul (1996),On Kangal yoban Ko­pegi icin bildirdiQi degerlerden yOksek bulunmw,;lur. Aynca KlfmlZI (1991 ) ve Ozbeyaz (1994)'10 erkek Kangal yoban K6pegi iyin bildjrdi~1 degerlere ya­klnllk g6stermekledir.

Sulunan sagn yuksekliQi Ozbeyaz (1994)"10 er­keklel iyin bildirdigl deQere yakln·. dl~ller 1((10 bll­dirdlQI degerden yuksek. ortalama beden uzunlugu ise KlrmlZI (1991) ve GonOI (1996)"On bildirdigi de­gerlerjen dO~uk bulunmu~lur. Su yah~mada kul­lanllan 61yOm melodu (Afllurk 1983) lie dlger ara~· \lrlcl lann kullandlgl metotlarm larkll olmasl bu duruma neden olabilir.

<;all~mada 61yulen ortalama gogus yeVreSI Oz· beyaz (1994)'ln erkek Kangal yoban Kopeklen ve Gonul (1996)"un 6 ya~mdakl Kangal C;oban Ko­pekleli ioyin bildirdikleri ortalama gogus yevresi de­geri iI,~ benzer: ortalama gogus geni~ligl ise Gonul (19961'On Kangal Irkl Turk yoban Kopeginde de­gi~lk \,a~ gruplan iyin bildirdigi degerlerle de uyum i((eriSindedir.

Su oya(l~mada bir ya~ arka gogus genl~hgl er· keklelde 21.83±0.36, dl~ilerde 20.41=0,34 cm ve ortalama olarak da 21. 13±0.27 cm bulunmu~lur. Bir ya~ g6g0s derinligi erkeklerde 24,70±0.36. di-~ilerdn 23.00±0.30 ve ortalama olarak da 23.87 :0.27 cm belirlenml~llr .

On incik oyevresi 8 ayllk ya~ Ilibariyle er­keklerde orlalama 13.52 to, 17. di~ilerde

12 .95 :0.15 cm ve genelde 13.24±0. 12 cm tespll edl l ml~llf. Su bulgular, 1 ya~ iylO de aynl degerde bulunmu~lur. Su durumda B.ay on Incik yeVreSI 01-yOsunun bir ya~ iyin kriler olabilecegi de soy· lenebilir. Su bulgular. KlfmlZI (1991)'nln Kangallrk l Turk C;oban Kopeginde. Gonul (1996)"un Vine aynl POpul,lsyonda on Incik yeVreSI Iyln blldirdigl de­gerler1e benzerlik gostermektedir.

Ara~llrmada bir ya~h kopeklerde arka IOcik t;:ev· res! erkeklerde ortalama 13.70±0.21. dl~ilerde

13,02 :0.23 ve genelde 13.37±0.16 cm olarak tespll edilml~lir. Arka incik yevresi degeri ile 6n incik t;:ev-

reSI deger1erinln birblrlenne benzer oimasl is­lallsllkl ayldan Onemh bulunmaml$llt (P>O.05). Kulak uzunluQu baklmmdan belir1enen degerler, Ozbeyaz (1994)'m blldlrdiQI degerlerle benzerdlr.

Ba$ uzunluQu iyln elde edilen bulgular, Oz­beyaz (1994).m erkekler ~In 28.4. dl$ller Iyln 26.8 em. Ylldlz ve ark. (1993)'mn 1 ve 2 ya$ Kangal Coban K6pekleri iyin SlraSI ile 26.3. 26.61 em bul­gulan ile benzer. YlldlZ ve at1c::. (1993)'nm Alman «oban KOpegi iyin bildlrdlgl degerden yOksek bu­lunmU$lur.

Ara$llrmada yuz uzunlugu Iyin elde editen de­gerler, Ylldlz ve ark.(1993)'nm Kangal Irkl Turk Coban K6peglnde yuz uzunlugu iyln bir ya$ grubu Iym blldlrdlgi 12.36 cm degeri ve Alman Coban Kb· pekleri'nde 1. 2, 3 ya$ gruplannda si raslyla: 11 .0, 11 .19, ve 11.75 em olarak bildlrdlklenne yakln bit degerdedlr. Ancak bu veriter aynl ara$tlrtclmn Kangal Irkl Turk «oban K6peklerinin 6zellikle 3 ya$ grubu Iyin bildlrdikleri 14.63 cm degerinden dU$uk bulunmu$tur.

Su yah$mada Ineelenen Kangal «oban K6-peklertntn buyume ve vUcul 619ulen. Irkln yurt dl­$Indakl yell$ltrIclhgrnde bildmlen siandartiann ge­nSlnde kalml$llr. Bunun ba$hca sebebi Ara$llrma ve Uygulama «Itlllgmde mevcul ekonomik $811-lardan dolayl blreysel besleme Venne toplu ve ye­terSIZ besleme programl uygulanmastndan kay­naklanml$ olabtllr. Bunun yanlnda buyume ve VUCUI blyulennm Turklye'de yapllml$ yalt$malar He benzer ve bin bmnl destekler mahlyetle olmasl. en azmdan yurt ~I baklm besleme $artlan aylstndan bu ara$llrmanm $artlartnm dlger 9alt$ma $art­larlndan daha kOtU olmadlgtnln blr kanilldir. Su pa­ralellik aynl zamanda yalt$ma materyalinin Irk va· slflannl la$lmaSI hususunda salligma onemli bir deslek de vermektedlf.

«oklu dogumlardan alan yaz d6neminde dogan. gen9 annelerden olan yavrulann buyume. vueut gell$lmi. beden bl«ulen ve canlt agtrhklardaki negatll durumun ergtn yaga kadar devam ettigl. buyume ve vueUI geh$lml a91smdan en aktll yagln 6·8 ayltk ya$ dbnemmm olduQu ve bir ya$ln bu Irk Iyln bir ergm yag knler olabllecegi kanaall olu$' mU$lur.

Dogum. sui kesim aglrllgt. 6. ay eanh aglr1lg. ve bll ya$ canh a91rh91 uzenne loplamah leslrli «evre laktbrlennm elkls, dlger yllUlk hayvanlannln 90gunun akSlne, bu ara$lltmada dogum Ilpi, cin­siyel. ana ya$l, degum mevsiml ve yilt glbl lak-16rlertn Kangal Coban K6pegH)de sut keslmlnden soma da halla blf ya$ sonuna kadar olumlu yada

16

olumsuz elklSIOin surdurdugu lespll edllml$tlr.

Su yah$ma bundan soma bu Irk uzertnde ya­pllacak her turlu yalt$maya blltmsel all yap. ha­ZlrlamaSI baklmlndan bliyuk 6nem ta$lmaktadlr.

Kangal Irkl Turk Coban KopeQI·nln slandart btr lanlmlanmasl ~In bu liP yah$malann yantnda. Irkm daVralll$ oielltklenntn de ara$IIf1lmast gereklidlf.

Kaynaklar

Ancon~ G. (1985). Sheop Dog Lorthrop. Lee and She­pard Books. New Yo~

Anomm 1 (1995). An Illustrated Breed Standard Pre­sentee by The Anatoitan (Karabash) Dog Club

AnomM 2 (1995). Anatohan Shepherd. Livestock Gu­ardian Of Turkey. An Educatlooal Publication by Ana­tolian :;hopherd Dog Club 01 AmerICa Alpine.

Anturk E. (1983).Genel Zootekni. A.U Vetenner Fa­kultesl YaYlnlali. 395,13·18. Gonul N (1996). Gemhk Asken Veleriner Okulu ve Egl­tim Mukez Komutanlt{jl·nda Yatl~llnlen Turk <;Oban K6· pegl VI) Alman <;oban K6peglnm Ba~hca MorfolOjlk Oze!­hklen Iia Bu Genotlplerin Kar~II811llrllmah Egilim Perfortnanslart (Yaytnlanmaml~ Doklora Tezl). Uludag Unlversltasl Saghk Blhmlen Enstllusu. Bursa

Halez ESE Dyer LA (1969). Amma! Growth and NUI­filion. Lea and Febtger. Philadelphia

Harwey W.A (1960). least Squares AnalysIs of Data With Unequal Subclass Numbers. Agncullural Resarch ServlC-!. Umted Stales Depanmenl 01 AgrlCuUure. ARS. 20-8.llwa King J O.L. (19781. An Introduction 10 Animal, Blackwell SClent·fic Pubhcatlons, london KtrmlZI E. (1991). Tu~ <;oban K6pegl ve Alman t:;oban KOpeg:mn dOl veflml. bliyutulen yavru oranl. buyume ve beden Olt;:ulefl yonunden kar~tl8~tltllmasl. (Ya· ylnlanrnaml~ Ook!sra Tezi).lslanbul

Kutsal A., Alpsn 0., Arpaclk R. (1990). Istallstlkl Uy· gulam;llar. A.V Veleriner lakul1esl yaytnlarl. Ankara.

Oncul O. (1983). Kopekler Ailesi. Oonmez olset. Ankara

Ozbeyaz C (I99J). Kangal K6pekJennde Bazi Mor101O!lk Ozelhkler. Lalahan Hayvanclhk Ara~tlfma Enstllusu Oer· giSI. J4 (1-2). 38·46 Palmer J. (1981). An Illustrated GUide to Dogs. Sa· lamenr1er Books ltd. London.

Spua RH (1982). Canine Terminology. Howell Book HOlJSe Inc. Newyork 'l

Yal~ln B.C. (1975). Bazl <;evre Faktorlertmn Venm Ozel. liklenn n Uzenndekl Elkllann ISl8tlksei Eltmtnasyonu i.U Veteruler Fakultesl Dergisi. 1.1.82·102

YIIdIZ 9, Yllmaz 0 .. Serbes!. A KlrblYlk H. (1993). Turk <;oban ve Alman Kurt KOpeklennln Ba~ bl~umleri Uze­IInde l\ra~l+rma. Uludag Unlversn8s1 Vetenner Fakultesl Dergls·. 1. 12.35·39