kadwang balitang - siwalangsinukuan.files.wordpress.com · nganang bulik karing kapatad na,...
TRANSCRIPT
EJPTîoOk -%íf >
Kadwang Balitang
;'î
MIKAKALUGURANKadwang Balitang
DEPARTMENT OF EDUCATION
BUREAU OF PUBLIC SCHOOLSMANILA
M akabawal ing pamipalimbag alang kapaintulutan a*psmS king Bates Republika Bilang 248
1963
MIKAKALUGURAN
KADWANG AKLAT
Ding Sinulat:Florencia N. Limson, Ines Buenviaje, Estellita Buan, Librada Y. Aquino, Juana Lacap, Rita L. Torres, Martin Isip, Vicente Miranda, Amado Layug Kutnanan:Trinidad S. Mariño, Pantaleon R. Maboloc, Jose S. Sugay, Baltazar L. Villanueva, Eustaquia C. Zabat Ginulis:Corazón Montifar, Oliverio de la Rosa Pakundangan:Zoilo M. Hilario, Amado M. Yuzon
P H I L I P P I N E - A M E R I C A NIDUCATtOW IMrrOVXMiWT no«K A M
KARING ANAK A MAGARAL
Ing pamipasadya, pamipalimbag at pamipakalat kaniting aklat megawa king pamisaup ning gubyernu tamu at ing gubyernu ning Estados Unidos. Iting aklat megawa ya ban makasaup ya king kekong pamagaral.
Ating aldo a ing kekatang balen mangailangan ya king saup yu. Samasnan yung magaral ban kanita lalu kong makasaup king balen tamu king daratang a panaun.
Gamitan ye iting aklat king ikakayap yu at ingatan yeng mayap ban agamit de pa ring anak a magaral king tutuking banwa.
DIOSDADO MACAPAGALPresidenti ning Pilipinas
j3 ?
- ¿7 -
J) c
<y
KALAMNAN
King Kayaryan Ding AnimalI Bulik .............................................................. 1Ding Maya ...................................................... 9Malating Tatabwan........................................ 19Ding Mayagap ............................................... 27Migpasyal Ya I Damulag ....................... 35Butikala ! ...................................................... 45
Karing Mulahan GuieBula! Bula! ........................................ 53Ing Duyan ....................................................... 59Mumuran! Mumuran! .................................. 65Piku .................................................................. 73Payung-payungan .......................................... 79Sampagita ....................................................... 85Patuwag-tuwag ................................ 95
Ganakan Tala Ring Kasaup Tamu
Ing Kamineru ........................................... 163Tinggap Niya Rin ......................................... I l lIng Doktor .................................................. 117Ing Malating Bombeni ................................. 121
Ding Bayani TamuDitak Niya Melumud .................................. 127Andres Bonifacio .......................................... 133Jose Abad Santos ........................................ 139Ramon Magsaysay ...................................... 143
Ding Aldo Tang PagmasusyanIkuwa Niya Rin ................................. 151Parada Ring Parul ...................................... 159Bayung B anw a............................................. 165
Ding Kakaluguran TamuTimbulan ....................................................... 173Isa! Adwa! U ----- up! .................................. 181Bugtungan ..................................................... 187
Kebaitan nang RodTuki Ku Pu ................................................... 195Babarug Kuran ............................................ 199Lebulan Nala ................................................ 203
King KarnabalManalbe Tamu ............................................. 207King Tren ..................................................... 211King Tiyobibu ............................................. 213King Ruweda .............................................. 217
Busang Mais ......................................................... 223
Ding Anak Karing Aliwang Bansa Bayung Banwa China
Pamagsadya king Bayung Banwa ........ 231King Templu ................................................. 237
Mohan at Gope ................................................... 239
Lupang Hinirang
Bayang magiliw Perlas ng Silanganan,Alab ng puso Sa dibdib mo’y buhay.Lupang hinirang Duyan ka ng magi ting Sa manlulupig Di ka pasisiil.Sa dagat at bundokSa simoy at sa langit mong bughaw,May dilag ang tulaAt awit sa paglayang minamahal.Ang kislap ng watawat mo’y Tagumpay na nagnini?igning;A?ig bituin at araw niya Kailan pa ma’y di magdidilim.Lupa ng araw, ng luwalhati t pagsinta, Buhay ay langit sa piling mo;Aming ligaya na pag may mang-aapi Ang mamatay nang dahil sa iyo.
I Bulik
"Kok-kokok-kok! Kok-kokok-kok! ’ ’ nganang m inaus Tatyo karing anak na. "Mangan tan a .”
"Tik-tik-tik!” pekibat ding sisi kabang pupunta la king lamesa.
"Kak-kak-kak!” nganang Gaindung Manok. "N ukarin ya ing wali yu?”
"Tik-tik-tik!” pekibat nang Pay at, ing m atuwang dili karing sisi. "Ima, oita pa pung m anyukle i Bulik.”
K inulait ya i Ima, "Bulik, m alagwa mu. Mangan tan a .”
"Tik-tik-tik!” pekibat nang Bulik."Ati naku pu, Im a.”
Mengan no ring m iyanak-anak a m anuk.I Tatang Tatyo meko yang agad kayari
rang megalmusal. E ya bisang m itauli king obra na.
1
Nganang Bulik karing kapatad na,'T a ra , m am iyalung tam u king m ula.”
"N anu ing piyalungan tam u, Koyang?” kitang nang Tik, ing waling dili karela.
"Salikutan .”"N inu ing m unang taya?”"I Bulik, Taba. Ya nam an ing lalaki,”
pekibat nang Putut."W a. Aku na ing taya. Salikut na kayu.”
nganang Bulik karing kapatad na.S inalikut no ring m ikakapatad."M anintun nako?” kitang nang Bulik.Ala nang mekibat. M enintun ne i Bulik.Kasaya ra ring m ikakapatad. Kaburi ra
king piyalung dang salikutan.
2
"Kak-kak-kak!” nganang Gaindung Manok. "Lungub na kayu. Mamalengki naku .”
"Tik-tik-tik!” pekibat nang Bulik."K eni nake pu kiluwal mamiyalung. Maluwalus pu keni, Im a.”
"Aba! E m alyari, Bulik. O nung datang ya i Balawe kabang ala ku.”
"N inu pu i Balawe, Ima?” kitang ding sisi.
"Ayup yang m atuling a t m aragul. Mamangan ya karing sising kalupa yu, inya e ko papakit kaya.”
"Opu, opu, Ima,” pekibat ding sisi a t saka no linub king bale.
M itakutan la ring sisi kang Balawe.Sera reng agad ing pasbul.
3
"M amalengki naku, anak. Tandanan yu ing panabilin ku kekayu,” nganang Gaindung Manok.
"Opu, Im a,” pekibat ding sisi.Kalako nang Ima, memiyalung la
king bale ring m ikakapatad."Tik-tik-tik!” nganang Bulik. "Tara,
luwal tam u. M asanting ing mamiyalung king mula. M aluwalas karin .”
"E na katam u buring luwal Im a pota kanu datang ya i Balawe,” nganang Payat.
"Ala nem an,” pekibat nang Bulik." 0 nung datang ya? N anu ing daptan
mu, Bulik?” kitang nang Taba."M ulai ku a t salikut. E na naku akit
Balawe kan ita ,” pekibat nang Bulik."Ika nang bala,” sinabi ring lima
nang kapatad. "Ikam i keni na kami mu m am iyalung.”
4
Linuwal ya i Bulik king mula.Maluwalas a t m asala ing ik it na karin. Marimla pa ing angin. Ding tanam an malabung la a t mabunga. Ing dikut berdi. Ding ayup ala lang tuknang sula-sulagpo a t lipat-lipat karing tanam an.
Ik it nong Bulik ding sula-sulagpo mariposa. T ikiyan nala. Ngana, "A! Karakal ding mariposa. Miyayaliwa la kule. K asanting da. Lipat-lipat la karing masigla kule a t m abanglung sampaga.”
I Bulik inaus no ring kapatad na. Paluwalan nala ban ak it da nam an ing masayang akak it na. E re dimdam deti. Ing depatan na miglakad-lakad ya pa king mula.
Ngana, "Sayang! E ra akakit ding kapatad ku ing m asanting a akakit ku ngeni keni kiluw al.”
5
Miras ya king m ulahan guie.Ikit no ring dakal a t m angatabang guie. Dimdam na ing m eranup ya. M enintun yang apangan na. Ik it no ring tulang. Penuktuk nala. Ding aliwa minyulagpo la. Penagal nala. T iktuk no ngan ding anggang atagal na. Ngana, "K anyam an ding tulang. Bisa ku mu. N ukarin la kaya m inta ring aliwa? Mayap pang Ion ko banda keta.”
Ala neng ik it a tulang i Bulik.Ding ikit na ring ulad karing bulung ding tanam an. Penuktuk nala nam an. Kinabsi yang mayap. Kaibat pepainawa ne. Kabang m akalukluk ya atin yang dimdam a mainge. Tinalanga ya. Ikit ne i Balawe. Ngana, "K atuling na pin palang Balawe. Karagül na pa. Nukarin ku kaya saliku t ngeni?”
"Wak! Wak! Wak!” ngana ning balawe.
6
M itakutan ya i Bulik. Durut-durut ya king mula. E na balu nung nukarin ya salikut. G inulisak ya, "I Balawe!I Balawe! Saupan yuku! Saupan yuku!”
Tinando la ring kapatad na. Ik it de i Balawe. M alapit niya mu kang Bulik. Ginulisak la, ''B ulik , oyan na i Balawe.Mulai ka. M ulai ka keta lalam da ring suksuk. Malagwa mu.”
I Bulik m ilai ya karing lalam ding suksuk. Gagalgal ya king taku t na kang Balawe. Inaus nong m asikan ding kapatad na. Ngana, "Payat, Taba, saupan yuku.”
Dimdam de reti. Ngara, "M akananu tayang saupan i Bulik? Tatakut tam u naman kang Balawe.”
"Wak! Wak! W ak!” ngana ning balawe. "Ay! Ay!” nganang Payat. "Saguli na
niya mung akuwang Balawe i Bulik. Ima!”
7
Ustung-ustu daratang ya i Gaindung Manuk. Dimdam ne i Bulik. Tinalanga ya. Ik it ne i Balawe. Kildas nang agad ing pinyali na. Milai ya kang Bulik. Selikut ne karing pakpak na. M itakutan ya i Balawe. Sinulagpo yang marayu.
Nganang Ima, "Mayap namu agad kung dinatang. Nanu ing penabilin ku kekayu nanding bayu ku memalengki, Bulik?”
"Tik-tik-tik! E ku na pu daptan pasibayu, Im a,” pekibat nang Bulik.
Ngara ring kapatad nang Bulek, "Salam at pu, Ima, agad kong dinatang.”
Ding Maya
"Tit-tit-tit!” nganang Tatang Maya. "K asaya ning abak. Ima, me keni. Kanyam an ning angin keni kiluw al.”
"Tit-tit-tit!” pekibat nang Im ang Maya. "Kasaya na pin ning abak. Mayap pang magpasyal kata, Tatang.”
"W a, Ima. M akipanintun katang pigawan tang sale.”
"A, wa, Tatang. Tara na.”Sinulagpo no ri Tatang at Im ang Maya.
Migpasyal la a t saka no m enintun tanam an a pipanyalayan da.
9
Ik it nong Guíñamela. Ngana, "Mayap a abak, Tatang a t Imang Maya. Kasaya yo. N ukarin ko m unta?”
"Mayap a abak, Gumamela. M anintun keng pipanyalayan m i,” nganang Tatang Maya.
"M alyari keng gawang sale karing sanga mo?” kitang nang Imang Maya.
"K atu la ko, Im ang Maya, nung m anyale ka kanako. Kasaya ku kanita. Dapot e la kaya m alati a t mababa ring sanga ko?”
Linawe ro ri Tatang a t Imang Maya ring sanga nang Gumamela. Ik it da m alati la mu pin a t mababa.
Nganang Im ang Maya, "E ya m asanting ing sale keti, Tatang. Malagwa reng ayabut ding anak. Lumawe tanang aliwa.”
"W a,” pekibat nang Tatang Maya. Pepasalam at la ri Maya kang Gumamela.
Kaibat sinulagpo la kang Kwayan.
10
"Mayap a abak, Abe Kwayan,” ngara. "Kasaya na ning abak, ne.”
"M asaya ya pin, Tatang at Imang Maya. Mayap nam u m igpasyal kayu?”
"M alyari bisa keng makisabing gawang sale karing m atas mung sanga,” pekibat nang Tatang Maya.
"K aburi ko, Tatang Maya, dapot m alam but la ring sanga ku. D uruku la ustung m am angin.”
"Sayang, Abe Kwayan. K asanting na sana ning sale karing m atas mung sanga.”
"0 , nukarin ko m anyale kaniyan, Tatang Maya?” kitang nang Kwayan.
"Bahala na, Abe Kwayan,” pekibat nang Tatang Maya. "Salam at.”
"Salam at, Kwayan,” tiglung na pang Imang Maya. "Mako na kam i.”
Sinulagpo no ring adwang maya.
"Nanu ing daptan ta, Tatang?” kitang nang Im ang Maya.
"Oita i Mangga, ima. Tara, puntalan te. Subukan tang m akisabi kaya.”
Sinulagpo la kang Mangga. Ngara, "Mayap a abak, Mangga. Kasaya mo.”
"N inu ing e masaya, Tatang at Imang Maya. Lon yo ring sanga ku. K arakal da, ne. Lon yo ring bulling ku. Malabung la a t berding-berdi. Dakal la ring ayup a m akisabing gawang sale kaku.”
"Bisa naka man, Mangga?” kitang nang Im ang Maya.
"W a. ika, bisa kang m anyale kako?” "W a, wa, Mangga. Inya m inta ke keti
ban m akisabi keng gawang sale karing sanga m u,” ngara ring adwa.
"Gawan yu ne,” nganang Mangga. "Salam at, M angga,” ngara ring maya.
12
M atula la ri Tatang at Imang Maya. Pigmulan da neng gewa ing sale ra. I Tatang Maya kinanuwa yang malanging dikut. I Imang Maya kinanuwa yang malanging bulung kwayan. Memulut la namang sampagang talahib. Miras lang gatpanapun king pamangawa rang sale. Mapagal ne i Imang Maya. Mapagal ne i Tatang Maya. E no man bisang tuknang magobra. P ilit deng pakiaryan ing sale ra.
"K asanting na ning sale ko, Tatang.” "W a, im a, dapot atin ya pang kulang.
Painawa naka. Aku na ing bala.”
13
Sinulagpo ya i Tatang Maya. M emulut yang pakpak ayup. Selasan na king sale. Kayari nang m isalasan niti lik lukan na. Sibukan na nung m alam but ne ing sale nang Imang Maya. Ngana, "Ima, me keni na. Lukluk naka king sale mu.Lon mu nung buri mu ne kanini.”
Linukluk ya i Imang Maya king sale. Ngana, "Tatang, kaburi ku king sale ko.”
"Buri mu ne kalam but kaniyan, Ima?” "W a, Tatang Maya,” pekibat nang Ima.
"K anyam an ning m akalukluk kene.” "Painaw a naka ngeni, Im a.”"0 , ika, Tatang, nukarin ka?”"Keni ku kiluwal, Ima. Banten daka,”
pekibat nang Tatang Maya."Salam at, Tatang,” sinabi nang
Imang Maya at saka ne pepainawa.I Tatang Maya linukluk ya king sanga.
14
Aldoaldo mangebun ya i Imang Maya. Kalabas na ning apat a aldo, a tin yang apat a ebun.
Misan a gatpanapun, i Tatang Maya yagkat neng magpasyal i Imang Maya.E ya bisa. E no buring lakuwan ding ebun na king sale.
Milabas ing dakal a aldo.Misan a abak i Tatang Maya bigla
nang dimdam ing, "Tit-tit-tit!”Sinilip ya king sale. Ik it no ring
apat a m alutub. K atula na."A, atin nakeng m alutub,” ngana.
"Kasanting da.”"Tit-tit-tit! Tit-tit-tit!”"Ima, bakit kikiyak la?” kitang
nang Tatang Maya. "Danupan la?” "W a, Tatang,” pekibat nang Ima.
"Danupan la ring m alutub ta .”
"Tit-tit-tit! Tit-tit-tit!”"Ima, karanup da pin ding m alutob,”
nganang T atang Maya. "Mayap pang ilawe ko saguling kanan da.”
"Panayan muku, Tatang. Saupan daka,” sinabi nang Im ang Maya.
"Tit-tit-tit! Tit-tit-tit!”"Danupan lang talaga, Ima. Tara na.
Malagwa m u,” nganang Tatang Maya."Mangga, m alyaring banten mo ring
anak me. Ilawe milang kanan da,” sinabi nang Imang Maya.
"W a, wa. E ko m igaganaka. E ko paburen,” pekibat nang Mangga. "Lakuwan yu nala.”
"Salam at, Mangga,” ngara ri Tatang at Imang Maya. "K aganaka mo.”
Sinulagpo nala ring adwang maya. "Tit-tit-tit! Tit-tit-tit!”
16
Sinilip ya i Mangga king sale. Ngana, "Kasanting da pala ri Malutob.”
'T it-tit-tit! Tit-tit-tit!”'M alutub, e ko kikiyak. Panayan yo
saguli ri ta tang a t ima yu. Linawe rakong kanan yu,” nganang Mangga.
Pit, pat, pit, pat, pit, pat!"Aba! Nanu ing papatak. M uran
a ta ,” sinabi nang Mangga. "Mayap pang takpan ko ri M alutub karing bulung ku pota m abasa la.”
E meluwat m inuran masikan.Ding m alutub lalu la pang kiniyak.
"Tit-tit-tit! Tit-tit-tit!”I Mangga digdagan na ing takap da
ri Malutub. Tinuknang lang kikiyak. Metula ya i Mangga. Ngana, "M arahil e nala m ababasa inya pin e no kikiyak. Salamat, e naku marine kari Maya.”
Tinuknang na ing uran. Di Tatang at Imang Maya dinatang nala. Magdala lang dakal a pamangan.
"Tit-tit-tit Tit-tit-tit!’Di Tatang a t Imang Maya pepakan dong
agad di M alutub. Nganang Imang Maya, "Tatang, lonmo kasikan mangan ding anak ta. Meranup lang talaga, ne.”
"Mayap namu e la mebasa nanding m inuran m asikan,” sinabi nang Tatang.
"M akananu tikpan ko karing bulung ku,” pekibat nangM angga.
"K ayapan mo Mangga,” nganang Imang Maya. "Dakal a salam at keka.”
Pepasalam at ya nam an i Tatang Maya.
18
M alating Tatabwan
(I Imang Tatabwan a t i Bu a ti lu king bale ra. Misasabi la.)
Ima: U ......... u! Abak na pala.Bu, lumawe kung kanan ta.E ka luluwal. Saguli ku mu.Panayan m uku keti bale.
Bu: U ......... u! Tuki ku pu, Ima.Saupan da kayu.
ima: Ali mu naku. E mu pa agyu ingm anintun pamangan. M alati ka pa.
Bu: Agyu ku n a pu. M asikan noring pakpak ku. Lon yula.Sulagpo ku. U ......... u!U ............ u! U ..............u!
Ima: M asikan no pin pala ring pakpak mu. Tara, tuki naka.
Bu: Opu, Ima. U ......... u! U ...........u!(Siñulagpo no ring adwang tatabw an.)
19
(Minta la karing sampaga.)Bu: im a, kasala pu keti kiluwal.
M aluwalas a t m asaya pa.U ......... ! U ..............u!Aba! Ima, Ion ye pu ing banwa. Lalakad ya pu.
Ima: Ali ya, Bu. Lulam itang akakit mu. Papaid na ning angin. Mayap pang m unta kata karetang sampaga.(I Bu m ayayama ya king akakit na. Sula-sulagpo ya karing sampaga angga na king m irayu ya kang ima na.)
20
Bu: U m ----- - ! Kabanglo, Ima.Aba! N ukarin ya i ima ku?Ima! Ima! U .........n! U .......... n!(Daralan ya i Pipit. Ik it ne i Bu.)
Pipit: Tit-tit-tit! Bakit kikiyak ka?Bu: U ......... n! Ala yu i ima ku.Pipit: N ukarin ya? Puntalan te.Bu: E ke balu. Ngeni ku pamu
linuwal. Saupan muku.Pipit: W a. N anu ka lagyu?Bu: Bu. O, ika. Nanu ka lagyu?Pipit: Pipit. T ara na. Magpasyal
kata. Itu ru ko keka ring sampagang dakal a pamangan. Kaibat pan in tunan te i ima mu.
Bu: W a, Pipet. Tara na.
te'J
I%
21
Bu: Nukarin kata pala m unta, Pipit?Pipit: K aretang sampagang masigla kule.
Tandanan mu ustung masigla la kule a t m abanglu ring sampaga, dakal ka akuwang pam angan karela.
Bu: Oreta ri Rosas. K alutu ra. Dakalkata akuwang pam angan karela?
Pipit: W a, Bu. Subukan mula.Bu: U .......................................u!Rosas: A y ......... ! A y ...........!
Saupan yuku! Saupan yuku!Bu: Aba! N inanu ya i Rosas. Ausan
ke pamu i Pipit. Pipit! Pipit!Pipit: Bu, ninanu ka?Bu: Me keni. Malagwa mu.
Pasaup ya i Rosas. Malagwa mu.Rosas: A y .......... ! A y .............. !
Saupan yuku! Saupan yuku! Malagwa yu! Malagwa yu!
22
Pipit: Bu, n inanu ya i Rosas?Bu: Pipit, Ion m e i Ulad. Gagapangan
ne i Rosas. M alapit na niya m ung ayabut. B uri ne atang kanan.
Pipit: N anu ing daptan ta, Bu?Bu: Pipit, a tin kung aisip. Lon muku.
U ................... u! U .................... u!Ulad: Aray! Aray! Nanu ya ing tinusuk
kaku. Aray! Ay - - - ........... !(Mebaldug ya i Ulad)
Pipit: Bu, kasanting mung m agparalan. Rosas: Salam at, Bu. Salam at, Pipit.
Mayap nam u agad kong dinatang. Balaku apangan na nakung Ulad.
23
Bu: Pipit, bengi na. U ......... n!Ante i im a ku. U ......... n!
Pipit: E ka kikiyak, Bu. E pa bengi.M alulam mu. Tara, lumawe katang pisalilungan ta pota m uran na.
Bu: N ukarin kata salilung?Rosas: Keni ko salilung, Bu, Pipit.
M alapit nang m uran. Malagwa yu. Pipit: Salam at, Rosas, kaburi mi sana
dapot m asuksuk ka. M asira la ring pakpak mi.
Rosas: Mayap pang m akisalilung ko ketakang Gumamela. Ala yang suksuk. Malabung la ring bulung na.M ulai ko keta kaya. Sigi na.
Pipit: Gumamela, m alyari kam ing m akisalilung keka?
Gumamela: W a, wa. Me ko keni.Malagwa yu. M um uran na.
24
(I Im ang Tatabwan kasalungsungan neng panintunan i Bu. P in talan no ring sampaga. Pengutang ne.)
ima: Sinya, e me ik it ing anak ko?p
Sinya: Ali ke, Imang Tatabwan.Ikutang me kang Dalia.
Ima: Dalia, ati yu ken i Bo?Balia: Ala yu, Im ang Tatabwan.
Ikutang me kang Rosas.Ima: Rosas, ik it me i Bo?Rosas: W a, Im ang Tatabwan.
Kayabe ne i Pipit. Oretang m akasalilung keta kang Gumamela.
Ima: Salam at, Rosas. Mako naku.(Sinulagpo ne i Ima kang Gumamela.)
25
Gumamela: W a, Imang Tatabwan. Oreni. Bu: Ima! Ima!Ima: Bu! Ing anak ko.Gumamela: M atula naka kaniyan, Ima.Im a: Wa, Gumamela. Salam at keka.Bu: Ima, oini pu i Pipet. Seupan naku
nanding m ikawani ku kekayu. Tiru nakung m anintun pam angan karing masigla a t mabanglung sampaga.
Ima: Salamat, Pipet. K aganaka mo.(Meili ya i Pipit.)
Ima at Bu: Gumamela, Pipet. Mako na kami. Dakal a salam at kekong adwa.
26
Ding Mayagap
Ing Reyna ra ring panas masipag ya at mayagap. Misan a aldo inutus na kang K apitan Panas ing tipunan no king palasyu ring heganaganang sasakupan na.
Metupad iting utus. Ding sundalus panas ampón ding panas a talapagobra m inarap lang agad king Reyna.
"K akaluguran, m alapit na ing kauran. Balu yu na m asakit ing pamangan king panaun a iti,” ngana ning Reyna. "N anu kaya ing m asanting tang daptan?”
"Magap ta pung m aranun king panaun, Mal a Reyna,” pekibat ding sundalus panas. "K ailangan kim ut tang agad.”
"Ngeni pa m anintun tanang pam angan,” tiglung ding panas a talapagobra.
"Salam at kekayu,” ngana ning Reyna. "Salam at king pam agm alasakit yu.”
27
Kayari nang m igsalita ning Reyna linuwal no ring panas a talapagobra. Mikawa-kawani la king pam anintun dang pamangan. Ating m inukyat karing tanaman. Ating m inta karing lalam tanam an. Ating m inta king m arangle. Ating m inta karing lalam da ring bale. A tin mu nam ang m inta king lele-lele.
Ding sundalus panas melakuwan la king palasyu. Sidya re ing kuwartung pilulanan da king daratang a pamangan.
M akayama lang akak it ding panas. Masipag la a t m asanting a pamiyutus.Nanu mang pagobran da pisaup-saupan da.
28
Ating panas a agad m enakit pamangan. Inuli ra iti king palasyu.
Kasanting dang akakit ding panas neng misala-salubung lang m agdalang kanan king palasyo. Ding lulub sisitsit da karing luluwal nung nukarin la pa m anakit dakal a pamangan. Ngara, "M unta ko keta lalam na nitang tanam an a maragul.Dakal ing akuwa yung pam angan karin .”
"M unta ko king marangle. Dakal karin ing pakaugse pale.”
"M unta ko ketang bale m alapit king sapa. Dakal ing asukal karin .”
Memintu lang agad ding panas king sinabi ring kayabe ra. Ik it da pin ing dakal a pam angan. Agad dang inakut iti.
I Ñas, panas yang m alati a t m ataba. M akalukluk ya lalam ning tanam an.M enakit yang mani. Ngana, "A, m ani ya. Kanyaman na. Ustu yang ustu king kauran. Mayap pang yuli ke king palasyu.”
Bubuwat ne sana dapot e ne adala.Ngana, ’’K abayat na pala. Lumawe ku pamung kasaup ku.”
D aratang neman i Pan. lk it neng Nas. Inaus neng agad.
"N ukarin ka m unta?” kitang nang Pan. "M anintun kung akasaup kung m ibuw at
ketang mani. E ke adala king palasyu. M aragul ya a t m abayat.”
"N ukarin ya, Nas?”"Oitang keta lalam ning tanam an.
Tara, Pan. Saupan muku. Ibuwat te ,” sinabi nang Nas.
"W a, Nas. Saupan daka.”
30
Di Pan at Nas m int a la lalam ning tanam an. Ala lang ik it a mani.
Kitang nang Pan, "Nas, nukarin ya ing mani?”
"Keni kiya m u likuwan nandin, Pan. Bakit a la yu? Ninu kaya ing kinanuw a?”
"Ninu ing kum a, Nas. Ala nam ang tau keti. E m e galang keti iket?”
"K eti pin, Pan. Keti ke ik it.”"Tara, panin tunan te banda keta
pota m igkam ali ka king lugal.”Penintun de ring adwa ing mani. Ginulisak ya i Nas, "Oita! Oita!” "N ukarin ya, Nas? N ukarin ya?” "Oita! Oita! Guguyud neng Ipas,”
gilisak nang Nas."A, wa. K aragül na pin pala. N anu
ing daptan ta ngeni?” sinabi nang Pan. "E ta neman akuwa kang Ipas ing m ani.”
31
"Kuwanan te kang Ipas ing mani, Pan.E neman kaya ita. Aku ing mimmang m enakit,” pekibat nang Nas.
"E ne ibiye Ipas ing mani, Nas.M alyaring ketan na kata pa.”
"Mayap pang m ulai ka king palasyu. Isumbung me king Reyna. M alakuwan ku keni. Banten ke i Ipas. Malagwa mu. Mulai naka, Pan.”
Milai ne i Pan king palasyu. Simbung ne i Ipas king Reyna. Ing Reyna pepayaus neng agad i K apitan Panas. Ngana, "K apitan, tukiyan me i Pan. Kuwanan me kang Ipas itang ik it nang m aning Nas.”
"Opu, Mai a Reyna. Ngeni mu rin m atupad ing utus yu.”
I K apitan Panas tinipun nong agad ding sundalus na. Ngana, "T ara na, P an .”
"Opu, K apitan,” pekibat nang Pan.
32
I Kapitan ampón ding sundalus na tinuki la kang Pan. Disnan de i Nas lalam ning tanam an.
"Nas, nukarin ya i Ipas?”"Oita, K apitan.”"Sundalos, tagalan ye i Ipas,”
inutus ning Kapitan.Tegal de ring sundalus i Ipas.
M itakutan ya iti. Sinulagpo ya.Likuwan ne ing guguyud nang mani.
"Sundalus Panas, itali yeng lubidIing m ani,” sinabi ning kapitan. "Iguyud
taya king palasyu. Kailangan akit neng agad ning Reyna.”
Kinuwa re ring sundalus ing mani. Inuli re king palasyu. Karas da, m igkanta la.
"Kekeng panas alang tuknang Ing mamagap king kabiyayan,Ban m akasadya a t e na luwal Nung m iras na ing kauran;Dapat mi e magpabaya Sağana kaming sağana,M isisitsitan, mamalagwa,Pam angan ban agad m akuwa.”
Dimdam nong m agkanta ning Reyna ring sundalus. Tinando ya. K atula na ustung ik it nang daralan de ing mane. Ngana, "Salam at keko ngan. King uli ning sipagan yu dakal ing atipun tang pamangan. Ala tanang pigaganakan nung datang man ing kauran. Misan pa ibabiye ku kekayu ing dakal a salam at. Isundu ta sana iting m asanting a dapat.”
34
■ iMigpasyal Ya I Damulag J0-
I Damulag migpasyal ya king *7̂ . ^_ w*
palayan. Ik it ne i Tagak. Ngana,"Mayap a abak, K aluguran Tagak.”
"Mayap a abak, K aluguran Damulag Kasaya mu a ta ngene.”
"A kit ku na ing balen bukas.Tutuki naku ning makisese kaku Pasaup yang m agdala king tinda nang guie. Tuki ka, ne.”
"T atakut ku king balen.”I y /i I
Nanung kataku tan mu king balen, ' ' Kaluguran Tagak?” Hi/
"T atakut kung dakpan da. E raku sadyang akak it karin, K aluguran Dam ulag.”
35
Meko ne i Damulag. M ipadalan ya karing batu. Ik it ne i Tugak. Ngana, "Mayap a abak, Abe Tugak. Atin kung ibalita keka. M asanting a m asanting.”
"N anu ing ibalita mu, Abe Damulag?” "Akit ku na ing balen bukas.”"Bakit, ? Ninung kayabe mu?”"Ing makisese kaku. Pasaup yang
magdalang guie king balen.”"Mayap ka pa ak it mu na ing balen.
Siguru kasaya karen, Abe Damulag.” "Siguru pin. Bisa kang tuki kaku,
Abe Tugak?” kitang nang Damulag."Kaburi ko, dapot m arayu ing balen.
E ku agyu ing luksu angga karin, Abe Damulag. Salam at king anyaya m u.”
36
Mapagal neng lalakad i Damulag. Mau yang danum. M inta ya king sapa. Minum ya.
"Mayap a abak, Damulag. Lupa kang mapagal. N ukarin ka ibat kaniyan?” kitang nang Asan.
"Ibat ku keta kari Tagak a t Tugak.Belita ku karela ing pam unta ku king balen bukas. Tutuki kula, dapot e la kanu m alyari,” nganang Damulag.
"0 , ninu ing kayabe mu, Damulag?”"Ing makisese kaku. Pasaup yang
magdalang guie king palengki.Mayap pang tuki ka bukas, Asan.”
"K aburi ko nung malyari ku mo.”"Bakit e ka m alyari, Asan?”"Aba! E mu wari balu ing e ku
malyaring milako king danum .”"A, wa pin pala, Asan. Akalingwan
ku na. 0 , dale mako naku, ne.”
37
Kabukasan m aranun lang meko ri Damulag a t ing m akisese kaya. Magdala lang dakal a guie. Alabasan do ri Tagak, Tugak at Asan. Ati lu lele dalan.
"Mayap a abak, K akaluguran. Tara, tuki ko king balen,” sinabi nang Damulag.
"B alitanan mu na kam i mu king ak it mu karin ,” pekibat ding atlu.
"W a, K akaluguran. E ko m igaganaka. Ibalita ku kekayu ing heganaganang ak it ku king balen,” pekibat nang Damulag a t saka no meko ning makisese kaya.
Di Asan, Tagak at Tugak lalon deng mamako ing kaluguran da.
Nganang Asan, "Uy, kapagm aragul nang Damulag. K atas ning buntuk na.”
"Agyang m akananu, uling ak it na na ing balen,” sinabi ra ri Tagak a t Tugak. "K asanting siguru karen.”
38
Miras no king palengki ri Damulag. Kakuldas na ning daralan nang guie pepapainawan ne ning makisese kaya.
Miglawe-lawe ya i Damulag. Ik it no ring dakal a kabayu. Kitang na, "Kaluguran Kabayo, bakit karakal a tau kete? Iti na ing kabalenan?”
"Aliwa pa, Abe Damulag. Ing palengki iti. Oita pang karin ing kabalenan.”
"Salamat. Balaku ing kabalenan na iti. Karayu na pa pala. Kaluguran Kabayo, atin ku sanang pakisabi keka.”
"Nanu ita, Abe Damulag?”"Malyari m ukung saupan magpasyal
king kabalenan? Buri kung ak it ing karin .” "Kaburi ko, Abe Damulag, dapot e ku
pa milako. Ati ke pamu luluwal ning makisese kaku. M arine ku kaya. Ala ya pang penakitan ,” sinabi nang Kabayu.
39
M elungkut ya i Damulag. Ngana, "M akananu kung muli kanini. N anu ing ipam alita ku karing kakaluguran ku nung e ku akit ing kabalenan?”
"E ka m alungkut, Abe Damulag.Oita i Kambeng. Pakisabiyan keng mayap. Pasaup dakang magpasyal king kabalenan.”
Inaus neng Kabayu i Kambing. Ngana, "M alyari meng saupan magpasyal i Damulag? Buri na kanung akit ing kabalenan.”
"W a, Kabayo,” pekibat nang Kambing. "Salam at, Kambeng,” nganang Kabayo. "Salam at naman, Kabayo,” ngana ning
damulag. "Siguradung akit ku na ngeni ing kabalenan.”
40
Minta no king kabalenan di Damulag a t Kambing. M inuna lang migpasyal king plasa. I Damulag e na balu nung nukarin ya lumawe. Ngana, ''Abe Kambeng, pangaragul da pala ring bale kete!”
"Tara, m agbanda k a ta keta,” nganang Kambeng. "Malagwa m u.”
"Lupang m anyam an ing dikut keti,Abe Kambeng. Kaberdi na. Malabung pa. Mayap pang m angan kata pam u,” sinabi nang Damulag. "Tara na.”
"Aba! Buri mung dakpan da k a ta ,” nganang Kambeng.
"Ninu ing dakap kekata, Abe Kambing?” "A kakit me itang taung m anugtug
karetang tanam an?” kitang nang Kambing. "W a,” pekibat nang Damulag. "N inu ita?” " ita ing bante keti, Abe Damulag.” "Babanten da pala ing dikut keti.”
41
Nganang Kambeng, "Tara dalakit kata. Dakal a tindahan king kasumangid dalan.”
D inalakit ne i Kambing. Balana kayabe na ne i Damulag. Ngana, "Abe Damulag, malagwa mu. Aba! N ukarin ya i Damulag?
Melikid ya i Kambing. Ik it ne i Damulag m akakulung ya karing saken libutad ning dalan. E na balu ing daptan na.Buri neng lapitan i Damulag dapot ta tak u t yang m aparalis karing saken.
Ding autu , dyip a t bus busina nong busina. Mainge lang mainge.
P i ......... it! P i .......... it!T u ......... ut! T u .......... ut!I Damulag e na balu nung nukarin
yam alikid. Ginaga ya, " U ......... nga!U ......... nga! U ...................nga!”
Dimdam ne ning pulis. Tinaid ne. Delakit ne king dalan. Ik it nong Kambing. Seganan nala.
"Abe Kambeng, bakit likuwan muku?” kitang nang Damulag.
"E ku balung m elakuwan ka, Abe Damulag. Balaku tinuki naka kanaku.”
42 43
Nganang Damulag, "N inu itang tinaid kaku? K aganaka na.”
"Pulis ya,” pekibat nang Kambing. "Kambeng, bakit a tin lang parulang
detang bale? A tin la pang pasyuk.”"E la bale reta , Abe Damulag. Autu la
ampón dyip. Detang am anuwan m ung pasyuk, busina lang bus, dyip ampón autu .”
"A dyip la pala au tu ampón trak deta. B alaku bale la nam an.”
"Bisa nakang magbalik, Abe Damulag?” "W a, m apagal naku. Tara na.”M igbalik no king palengki ring adwa.
Masaya la."Salam at, Kambeng,” nganang Damulag.
"M atula nakung muli ngeni. Atin nakung pam alita kari Asan, Tagak a t Tugak.”
"Alang nanu nam an, Abe Damulag,” pekibat ning kambing.
44
I Gaindung M anuk silatanan ne i Pam untuk Kulayu. Ngana ning sulat:
Pam untuk Kulayo,Bukas pu kebaitan ku. Anyahan da
kayu a t ding king kaarian tam u king metung a pamisulu-sulu. Panayan dako ngan keni bale king oras a alas singku ning gatpanapun.
Ikayu na pu ing balang sumabi karing kayabe tam u. D atang ko ngan sana pu.
Dakal pung salam at,
Gaindung M anuk
45
I Pam untuk Kulayu agad neng inaus i Kuliglig. Ngana, "Tigtigan me ing tambul, Kuligleg. A tin kung ibalita kekayu. Malagwa m u.”
Tinigtig neng Kuliglig ing tam bul. Agad-agad m itipun la ring animal.
Nganang Pam untuk Kulayo,"Inaus da kayu uling a tin yang peparalang sulat i Gaindung Manuk. Makiramdam kayu basan ke.”
Kaibat nang m ebasa ning sulat ginulisak la ring anim al king tu la ra.Buri reng m agpista i Gaindung Manuk. Manyaman, miyayaliwa a t dakal ing sasadya nang pamangan.
"M aranun ko sanang datang bukas,” nganang Pam untuk Kulayo. "Ing buri ku ati tana ngan king bale nang Gaindung Manuk bayu datang ing alas singku.”
46
Ding anim al pisabi-sabiyan da nung nanu ing ibiye ra kang Gaindung Manuk.
Nganang Aso, "Isali tayang baru.”"Ati neng baru ,” pekibat nang Pusa.
"Mayap pang isali tayang sapatus.Ala ya pang sapatus.”
"E no balung ilakad ding sapatus. Misakab ya,” selabat nang Kambing."Ing m asanting igawa tayang pamepe kalupa ra ring pamepe nang Gansa.”
Kitang nang Balawe, "M ayari la kaya anggang bukas ding pamepe?”
"Ali la,” pekibat nang Damulag. "Nanung ibiye tam u?” kitang nang Loro. Alang m ekibat. Tinikdo ya i Kuliglig.
Atin yang sin itsit karing kayabe na. Mipakaili la. Ngara, "M asanting ing aisip mu, Kuligleg. Talagang biyasa ka.”
"Salam at nam an,” sinabi nang Kuliglig.
47
K abukasan i Gaindung Manuk m aranun yang migising. Masaya ya uling iti ing aldo nang kebaitan. Lininis ne ing bale na. Sidya ne ing lamesang pipanganan da. Kaibat linuw al ya king kusina. Linawe na nung berdi pa ing dikut a sidya na kari Baka, Damulag, Kabayu a t Kambing. Linawe no ring bungang tanam an a sidya na kari Pam untuk Kulayu a t ding aliwa pang ayup a dalo na. Linawe na ing pale a t darak a sidya na kari Patipati, Gansa, Tatyo a t Babi. Linawe na ing butul-butul a sidya na kang Asu. Linawe no ring asan damım a sidya na kang Pusa. Linawe na nam an ing dakal a sidya nang pagmayumu. Ngana, "Ngeni m akapainawa naku. Masalese na ngan ing sidya ku.”
Linub ya king kuwartu na at saka ya m igkera king katri.
48
Alas tres na ning gatpanapun. Ding dalo nang Gaindung M anuk m agsadya no king pam unta ra king kebaitan na.
I Gansa m indilu ya king ilug.Kaibat m inyukle ya at saka no inayus ding kayang pakpak. Kalagu na.
Ri Damulag a t Baka m indilu la king sapa. Pekalinis do ring sagu ra.
I Kabayu m indilu ya keta karela.Kayari nang m inyukle mibili yang lasu king buwak ampón iki na.
I Asu m indilu ya king gripu. I Pusa menimu ya king kusina. K ayari ra minyukle la a t mibiling lasu king b ata l da.
I Babi m indilu ya king gripu king dalan. Pekalinis na ing balat na.
Ding ayup m indilu la king sapa.Kaibat siklen do ring pakpak da. Ngara, "K akintab da na ring pakpak tam o.”
M alapit na ing alas singku. I Gaindung Manuk tinipa ya king muía. Mindilu ya king gripu. Kayari na agad yang menik king kuw artu. Kinuwa ne ing baru nang bayu. Sinulud neng m akakalale. Minarap ya king salamin. Inayus ne.Biklat ne ngeni ing baul. Kinuwa ne ing sukle nang makibatu. Migbalik ya king salamin. Minyukle ya a t saka ne binili ing sukle m akibatu king buntuk na.Kaibat migpolbu ya. Ngana, "K alagu ko.”
I Gaindung Manuk sem asnan na pa ing piblas na. Inayus no ring pakpak na.
50
M asanting ya piblas i Gaindung Manuk. M asias ya talakad. Lalakad yang pabalik-balik arapan ning salamin.
Ting! Ting! Ting! Ting! Ting!"Ayan! Ayan! Alas singku na.
Datang no ring dalo ku,” masaya nang mnabing Gaindung Manuk.
Kaibat nang migsalamin tinikdo ya a t linuwal ne king sala. Karin no penaya ring dalo na. M aluwat alang daratang.
Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting!"Aba! Bakit ala lu pa ring dalo ku,”
nganang Gaindung Manok. "N inanu la? Nanu kaya ing milyari? Mabibengi na ala pang d inatang karela.”
M alungkut ya i Gaindung Manuk. Linukluk ya lele ning awang. Bisa neng kiyak. Bigla yang ating dimdam, "Mayap a bengi pu.”
Mesaya ya i Gaindung Manuk. Tinando yang agad. Ngana, "M alaus kayu.”
Alang mekibat."M ayap a bengi pu,” ing dimdam nang
pepasibayung Gaindung Manuk.Miglawe-lawe ya king mula. Ala
nem ang ikit. Ngana, "N inu kaya reta?” "M ayap a bengi pu,” ing miyagnan-agnan
nang dimdam king m abilug a mula.M itakutan ya i Gaindung Manuk.
E na balu ing daptan na. Mamako ne king awang. Bigla nang dimdam ing Butikala at ing kantang Masayang Kebaitan, Gaindung Manok.”
"Salam at, K akaluguran,” m atula nang sinabing Gaindung Manuk."B alaku e nako datang.”
"B uri rakang pam asdanan,” sinabi ring dalo na.
52
Bula! Bula!
Aldo Sabado. I M ar at i P u tu t m itatagalan la king mula.
"Kaung! Kaung! Kaung!”"Naming kakaungan mu, P utu t?”
kitang nang Mar."Hoy, M ar,” ngara ring kakaluguran na. 'Aba! Alan, Ed, Greg. Me ko
keni. M asanting ing dinatang kayu. Mamiyalung tang bola.”
"Atin kang bola, Mar?” kitang nang Ed. 'O ita ing suwa. Agtalan taya.”'Aba! Sayang ya, M ar,”
nganang Greg. "Misip tang aliwang piyalung.”
"Mayap pang pasulagpo tang bula,” sinabi nang Alan.
"N anung gam itan tam u?” kitang nang Ed."Tangke galumbang. Tara, kuma tam u,”
pekibat nang Mar.Kinanuwa lang tangke galumbang
ding apat a m ikakaluguran. Pikli ra la a t saka ro tiniyupan.
"K alati ra pala bula,” sinabi nang Ed.”0 , nung sabun ing gam itan tam u,”
sinabi nang Greg."M asanting magbula ing sabon?”
kitang da ri Mar a t Ed."W a,” pekibat nang Greg. ' 'Akit
yula m u rin ding bulang magawa king sabun. M angaragul la.”
”0 , dale, subukan tam u ing sabun,” sinabi ring kakaluguran na. "Lon tam u nung tu tu ing sinabi nang Greg.”
54
Di Mar a t Ed m enik la king bale. Kinanuwa lang danum a t sabun. Di Greg at Alan kinanuw a lang tangke kapaya.
"Nanung gawan tam u karen,Greg?” kitang nang Ed.
"Pitiyupan talang bula,” pekibat nang Greg. "Oreni ring kekayo.”
Pemakli ro pun ta ring tanke kapaya. Mibuklat la busbus. Ing m etung a punta besa re king danum a makisabun. K aibat tiniyup dala.
" P h u ......... phu ------- phu!”Tuki-tuki lang migluwal ding bula
karing busbus ding tangke kapaya. Kasanting dang akaket. Balamu wari m itatagalan la king pamanyulagpo ra.
I Ed agyang nanan neng tiyupan ing biniye rang tangke kapaya kaya ala yang agagawang bula.
55
Nganang Ed, "Aba! Sira ya ata ing biniye yung tangke kaku. Bakit e ku makapagpabula. Nandin ke pa tutiyupan ala nam ang luluw al a bula.”
"Lon ku niya, Ed,” sinabi nang Greg. "O ini,” nganang Ed.Tiniyup neng Greg ing tangke.Ngana, "Ed, ala yang busbus king
punta. Kapamu pakliyan ke.”Tikpan neng Greg king palad na ing
bayu nang busbus ning tangke. K aibat tiniyup ne. Ngana, "Ed, oini m alyari ne.”
Tiniyup neng Ed ing tangke.Ngana, "Greg, e ya pa m alyari.Ala pang luluwal a bula. Lon me.”
"O, e me pa tilbug king danum a m akisabun. Italbug me pamu, Ed.”
K aibat neng tilbug Ed ing tangke tiniyup ne. Migluwal la ring bula.
56
Kitang di Alan, M ar a t Greg, "Ed, makapagpabula naka?”
"W a. Bisa kayu singkarakal tam u agawang bula,” sinabi nang Ed.
"Aba! M akisiglulu naka ngeni,” sinabi nang Mar.
Ding m ikakaluguran besa rong miyagnan-agnan ding tangke kapaya. Tiniyup dala. Migluwal la ring dakal a bula. A ting m aragul. Ating malati. A ting sinulagpo m atas. Ating sinulagpo m ababa. A ting digpa king dikut, king sapa ampón king paligi. Ating digpa karing tanam an a t sampaga. Ating digpa king gabun a t karing batu. Kasanting da ring bula. Miyayaliwa la kule.
"Kaung! Kaung! Kaung!”"Ha-ha-ha! K apagal nang ta tagal P u tu t
karing bula,” ngara ring m ikakaluguran.
57
Nganang Ed, "Greg, Alan, Mar, tara, tukiyan taya i P u tu t.”
"Muna naka, Ed. Gisanan mi pamung gawan bula ining danum a m akisabun.”
I Ed tegal ne i P u tu t. Ilang adwa tagal-tagalan do ring sula-sulagpo bula. Ing m etung kareting bula digpa ya king arung nang Putut. E m eluwat m itdas ya. Milai ya ing asu.
"Ha-ha-ha!” ngara ri Alan, Greg a t Mar. "M itakutan ya i Putu t. Ha-ha-ha!”
"Putot!” k ila it nang Ed. "M agbalik ka. Bula ya mu itang m itdas king arung m u.”
58
Ing Duyan
Domingong abak. Di Tatang a t Ed mapagal lang memalis king muía. I Ed pepainawa ya king sanga ning mangga.I Tatang pepainawa ya lalam ning mangga
D inatang ya i Alma. Lepitan ne i Ed. Ngana, "Uy! Kalines! K asanting
ning mam iyalung kete.”"Naming buri m ung piyalung?”
kitang nang Ed."Magduyan, Koyang.”"Ante ing duyan ta, Alma?”
V "Pagawa ka ta kang Tatang,” sinabi nang Alma.
59
I
J
Lepitan de ring m ikapatad i Tatang. Pekisabi ra ing igawa nong duyan keta lalam mangga. Mebisa neman i Tatang.
K itang nang Ed, "Nam ı ngan pu ing gam itan tam u, Tatang?”
"Tabla a t lubid,” pekibat nang Tatang. "A tin ku pung ik it a tab la keta lalam
bale,” nganang Alma."Tara, Ion taya,” nganang Tatang. M inta nong agad lalam bale ring
m iyanak-anak. Ik it de ing tabla. M aragul yang bagya.
Nganang Tatang, "M alyari ne yan. Lagary an ta niya mu.”
"K uw anan ke pu ing lagari keta babo, Tatang,” sinabi nang Alma.
"W a, Alma,” pekibat nang Tatang. "Pakikuw a me itang lubid a bayu.Ati yu keta king kuw artu.”
60
Di Tatang a t Ed legari re ing tabla. Kinuwa re ing m aragul nang dake. Gewa reng luklukan n a ning duyan. Bisbusan de karing apat nang suluk. K aibat gewa reng adwa kapirasu ing lubid. Ing balang pirasu silut de karing adwa nang busbus ning tabla. K ayari na tinali nong Tatang ding lubid ning duyan karing m atibe nang sanga ning mangga. Ngana, "Oini na ing duyan yo, anak.”
"Salam at pu, Tatang,” ngara ri Ed at Alma. "K asanting na po.”
Ing buri ra ring m ikapatad m iyagnan lang magduyan. Sinake lang parehu king duyan.
"E ko m alyaring miyagnan magduyan. Mapaklud la ring lubid,” sinabi nang Tatang. "K ailangan m etung ya kekayu ing sake. Ing m etung iyuyu ne ing duyan.”
61
Nganang Ed, "Alma, dimdam mu ing sinabi nang Tatang. P aunan m u nakung magduyan. Itu ru raka nung m akananu kang m agduyan.”
"Ed, paburen mu neng m una ing wali m u,” sinabi nang Tatang.
"0 , dale, m uña naka, Alma.Ya ita saguli ka m u,” nganang Ed.
"W a, Koyang. Saguli ku m u.”"Ed, m anik naku,” sinabi nang Tatang.
"Ika na ing bala king wali mu. E me paburen. Lalon me pota m anabu ya.”
"Opu, Tatang.”"Alma, ta lan kang m atalik kareng lubid,”
penabilin nang Tatang bayu ya menik. Nganang Alma, "Koyang, iyuyu m u naku.” "W a, Alma,” sinabi nang Ed. "Tandanan
mu ing miliwas katang m agduyan.”"W a, wa. Iyuyu mu naku .”
62
Nganang Ed, "Alma, talan kang m atalikkareng lubid. Iyuyu ra naka. Isa - ............,adw a.................. , atlu!”
Bagya-bagya m itatas ya ing duyan. Bagya-bagya sasalusu ya. I Alma mayayama yang magduyan. Ngana,"U y----- ! Kanyam an ing m akaduyan.Koyang, yuyu me pang bagya.”
"Mabaldug ka galang, Alma?”"Ali ku, Koyang. M akatalan kung
m atalik karening lubid. Sigi na. Iyuyu mu naku. Isikanm u.”
"Ika ing bala, Alma. M imingat ka.E mu bibili ing ta lan mu kareng lubid,” sinabi nang Ed.
Inuyu neng m asikan Ed ing duyan. Kasalusu nang m itas a t mibaba. K atula nang Alma. K aburi nang magduyan.
Ngana, "K anyam an ing m akaduyan.”
63
"Alma, akıı nam an,” nganang Ed."Saguli namu, Koyang. D itak nam u.”Pepayuyu ne pang m asikan Alma ing
duyan. K ing salusu na n iti mebaldug la ring sinelas na. G inulisak ya,”Koyang, ituknang me pam u ing duyan. Mebaldug la ring sinelas ku .”
T iknang neng Ed ing duyan. K inuldas ya i Alma. Ngana, "Koyang, ika nam an ing m agduyan. Iyuyu raka. K uw anan kula saguli re tang sinelas ku .”
"Ay, salam at, Alma! B alaku e mu naku papagduyanan,” nganang Ed.
S inake ne i Ed king duyan.N ganang Alma, "Iyuyu ra naka,
Koyang. M agsadya naka. Yana?”"W a, A lm a,” pekibat nang Ed.I A lm a inuyu ne ing duyan."Isikan m e pang bagya, A lm a.”
64
M umuran! Mumuran!
Uran-uran na. Di Greg a t Toni makatando la. M alungkut la. E la makatipang m am iyalung. M abasa ing gabun. T inalanga ya i Toni. Ngana, "Koyang, Ion m e ing banwa. A kakit m u itang m akapal a lulam ? K atuling na, ne.”
"W a pin. M uran m asikan kaniyan.” "Ayan! M andilu kata, Koyang.
Manyaman ing m andilu king u ran .”"Nung m abisa la r i Tatang a t Im a.” "Koyang, papa tak na ing uran. Tara,
makisabi ta n a kari T atang .”" 0 nung m abisa la ri Tatang, n inu
ring kayabe tan g m andilu, Toni?”"A usan to r i A lan a t Mar. T ara na.
Oreta na ri Tatang. Sabiyan tan a k are la ,” 8inabi nang Toni.
"Sigi na p en ,” nganang Greg.
65
Ding m ikapatad lepitan do ri Tatang a t Ima. Nganang Greg, "Tatang, m alyari ke pung m andilu king uran ning wali ko?”
K itang nang Tatang, "Ima, m alyari la kanung mandilu king uran ding anak?”
"M alyari, Tatang, nung ken la king m ula m andilu,” pekibat nang Ima.
"K eni kami mu pu king mula, Ima,” sinabi ring m ikapatad.
"0 , dale, mandilu na kayu.”"Salam at pu, Im a,” nganang Toni.
"Koyang, sisikan na ing uran. Tara miblas tana. Kaibat ausan to ri Mar a t A lan.”
Mibablas no ring adwa. Kayari ra inaus dong agad di M ar a t Alan. Deti nam an mekisabi la pamu kari ima ra. K aibat mibablas nong para mandilu.Ding m ikakaluguran m inta no king mula.
66
7
M inuran m asikan. Ding apat a anak matula lang m andilu king uran. Pula-] la a t m ita tagalan king mula.Sasaluran da karing gam at da ing patak ning uran.
E m eluwat m eina ing uran angga na y - king tinuknang. M elungkut la ring anak.
Nganang Greg, "Sayang! Tinuknang na ing uran. Tara, m anik tana.”
"Aba! M anaya ta pang ditak, pota m uran pang pasibayu. M alulam pa,” nganang Mar.
M inuran nam ang pepasibayu. M asikan / pa king m inuna. T inerak la ring anak. N gara, "Sige uran.Magkanta la ring asan.”
Lalu nam ang m inuran masikan.
7
Meragul ing damım king dalan ampón king m uía ra ri Greg. Ik it nang Greg iti.
Milai yang agad king m ulahan guie. Ik it na daragul na nam an ing danum karin. Inaus no ring kayabe na.
Ngana, "M ar, nanu ing daptan tamu? Malapit nalang lumbug ding tanam an m i.”
E ya m ekibat i Mar. Isipan nang mayap nung nanu ing m asanting dang daptan.
Nganang Toni, "Lon yu ing danum. Kasikan nangdagol.”
"W a pin,” pekibat nang Alan."Lon yo ring güle. Lalbug nala.
"A tin nakung aisip,” gilisak nang Mar. "Tara, tuki ko kanaku king paligi.”
"Mar, nanung daptan tam u king paligi?” kitang di Greg a t Toni.
"A t saka yu na abalu,” sinabi nang Mar. "Tara na. Malagwa yu.”
68
Tinuki la ring anak kang Mar.Ikit da ing danum king paligi e bisang magus. M akas umpal ya iti king dakal at miyayaliwang sukal. Ating bulung a t sapwang sagin. Ating sira-sirang basket, dase, kupya a t kahun. Ating suksuk kwayan, p irapirasung dutung, sangang malangi, are, papil, la ta a t aliwa pa.
Nganang Mar, "Greg, kailangan milako ing sukal king paligi. N ukarin tamu kaya ibili?”
"Itam bak tam u ketang kulkul lele ning bakud,” pekibat nang Greg.
"Nung m akaniyan sabiyan mu kari Alan a t Toni yakut da ing heganaganaiig mayan king sukal. Itu ru me karela itang kulkul a pitam bakan tam u. Ik a ta nam an ing milako karetang sapwa a t bulung sagin, nganang Mar.
69
«I i
M alinis ne ing paligi. Dakal na ing milako king m akasalabat a sukal.
N ganang Alan, "Bakit e pa mamagus ing damım. M akananu la ring guie yu, Toni?”
"Greg, a tin kong pala?” kitang nang Mar "A tin. M angalati la mu,” pekibat
nang Greg. " Tara, Ion m uía.”Di M ar agad dang kinanuwang apat
karing pala. Pitunggal-tunggalan dala. K aibat migbalik no king paligi. K ilkulan deng m alalam iti a t saka re linuwalas ing pidadalanan ning damım.
"Lon yu ing damım,” ngara ri Toni a t Alan. "K asalusu nang magus ngene.”
"M akananu melalam ya ing paligi,” nganang Mar. "Tara, Ion ta la ring guie.”
70
-' fW t
Karas da king m ulahan guie ring anak mesaya la. Ik it da m alati na ing damım.E ra ikuwang limbug ding tanam an.Migbalik la ngeni ring m ikakaluguran king paligi. Inalben da ing m asalusu nang agus ning danum.
Nganang Alan, "Toni, Ion mu ing sukal a tutuki na ning agus. Balamu bangka lang m angalati. K asanting da , ne.”
"W a pin, Alan. Bisa kang mamili katang bangka-bangkaan ta karetang gagato sukal?”
"Nanu ing daptan ta, Toni?”"Piluluwan tala, Alan.”"W a, wa, bisa ku. Kaku ne itang bulung
mangga. Ita ing kakung bangka-bangkaan.” lTta nam ang latang pibatan gatas ing
kanakung bangka-bangkaan. Sigi, Lata. Magpauna ka kang Bulung Mangga,” gugulisak nang Toni.
71
Di Greg a t M ar mekiyabe la king piyalung da ri Alan a t Toni.
Nganang Alan, "Bulung Mangga, malagwa mu. Isalusu mu pa.”
"Bangkang Lata, malagwa mu,” nganang Toni. "Saguli mu niya mung atagal i Bulung Mangga.”
Tiki no ning agus ding adwang bangka-bangkaan angga na king mewala la.
Nganang Mar, "Greg, pota pang bagya milako na ngan ing damım king m ula yu.”
"Balam u pin, M ar,” pekibat nang Greg. "M ekakayap mu nam an ing m eragul ing
damım. Melinis yang mayap ing m ula.” "M elalam ya pa a t meluwalas ing paligi,”
tiglung nang Toni. "K asalusu nang magus ngeni ning danom.”
"W a pin,” nganang Alan.
72
Ding m ikapatad a Ines at Edgar mamiyalung la lalam ning biyabas. I Ines magpiku ya. I Edgar itsa ne ing bola. Aitsa ne iti king kasumangid mula. Ginulisak ya.
"N inanu ka?” kitang nang ating na."A itsa ke ing bola, Ateng. O ita.”Linawe ya i Ines king kasum angid m ula. Ngana, "Aida, mayap nam u tin ipa ka.
Pakiyabut m u ne itang bola ning wali ko. Aitsa ne king m ula yu.”
"W a, Ines. Panayan m uku kuw anan ke,” sinabi nang Aida.
73
Kinuwa neng Aida ing bola. Biniye ne kang Ines. Pepasalam at nem an iti kang Aida. K aibat biniye ne ing bola king wali na. K atula nang Edgar.
I Aida yagkat ne i Ines mam iyalung piku king m ula ra. E ya mebisa i Ines. Ngana, "Babanten ke ing wali ku, Aida. Ika na ing lum ipat keni kekam i.”
Linipat ya i Aida. Ik it ne ing piku nang Ines. Ngana, "Step ing gam itan tang piku, Ines. Bisa ka?”
"W a, Aida. Igulis mime.”I Aida ginawa yang rektangulu
king gabun. Gewa neng apulung kulung a paraparehu dagul. K aibat ngana, "Ines, meyari ne ing step ta. Oini, Ion me.Buri mime kanine?”
"W a, Aida. Apulu la ring kulung na?” "W a,” pekibat nang Aida.
74
Nganang Ines, "Aida, nananu ka ta pa.Magpiku tan a .”
"Lumawe k a ta pamung batu, Ines.”Linawe lang batu ring m ikaluguran.
I Ines m enakit yang batung m akapal a t mabayat. I Aida m enakit nemang batung mabilug a t m ayan. Ngana, "Ines, ta ra magpiku tan a .”
"M ipagm anu ka ta pamu, Aida.”Ginulis ya i Ines king kanam a kulung.
Kaibat m ipagm anu la. Mimanu ya i Ines. Ngana, "Ayan! Manu ku.”
Kinuwa neng agad ing batu nang Ines.Kinuwa niya nam an ing batu nang Aida.
"M agpiku naka, Ines,” nganang Aida.
I
75
Initsa neng Ines ing batu na king m umunang kulung. Tinakbang ya king bitiş nang kaili a t saka ne tinisud ing batu king bitis nang wanan. Tinisud na neng tinisud angga king m iras ya king kapulung kulung. Tilpak no ngeni ring bitis na kilub ding kasiyam a t kapulung kulung. Kaibat tinisud na ne nam an ing batu king bitis nang wanan angga king m iras ya king tauling kulung. Ngana, "M akapagbalik naku ngeni.”
Migmula ne nam ang m igpiku i Ines king m um unang kulung. M iras ya angga king katlung kulung. K ing kapat a kulung aitsa neng m asikan ing batu na. Dinulang ya lele nang Aida.
E ne apagumasdan Aida ing batung dinulang king lele na. Sinabi niyang Ines kaya.
76
I Aida ginulisak ya king tu la na.Ngana, "Ayan! Aku nam an ing m agpiku.”
Initsa neng agad ing batu na king mumunang kulung. T inakbang ya king bitis nang kaili. Tinisud ne ing batu king bitis nang wanan. Tinisud na neng tinisud angga king alagpusan ne ing kalim ang kulung. In itsa ne ing batu na king kanam a kulung. Digpa ya king gulis.
Melungkut ya i Aida. Ngana, "Ines, magpiku nakang pasibayu.”
"E ka m alungkut, Aida. Ibulus dakang agad,” sinabi nang Ines.
Dinatang ya i Edgar. Tinakbang ya king piku ring adwa.
"Edgar, mako ka ken,” nganang Ines.I Aida tinaid ne gam at i Edgar.
Ngana, "Edgar, keni kata lukluk.Alben teng m agpiku i ating m u.” i
V.
77
Initsa neng Ines ing batu na kilub ning mum unang kulung. Kaibat pinyak no ring m ata na. Linuksu ya karing mum unang adwang kulung. K itang na, "Step na, Aida?”
"Ali pa, Ines.”Sindu na ing pam anakbang nang Ines.
Aluksuwan no ngan ding kulung angga king tinakbang neng pabalik. Ngana,"Step, Step. Step na, Aida?”
"Ali pa, Ines.” pekibat nang Aida.Miras ne i Ines king tauling kulung.
L inukluk ya. Kipkap ne ing batu.Ala yu. Kipkap ne pa. Ala yu mu rin.
"Ha-ha*ha!” nganang Aida.B iklat no ring m ata nang Ines.
Ustung-ustu ik it neng pupulai i Edgar.Ngana, "A, dela ne palang Edgar ing
batu ku inya pin maili ka, Aida.”"Edgar! Edgar!” nganang m inaus Aida.
78
Payung-payungan
Biyemes bengi. M um uran at mam angin masikan. M anuldul pa. Ding m ikapatad a Alan a t Aida m aranun lang metudtud.
Kabukasan abak m aranun lang migising. Nganang Aida, "Koyang, kasikan ning
uran a t angin nabenge. K arakal da a ta ring m engabaldug a biyabás king mula. Mayap pang m am ulut kata .”
Tinipa no king m ula ring m ikapatad.I Alan agad nong ik it ding adwang malulut a biyabas. P inulu t nala. I Aida ala ya pang ikit. M ipapunta ya karing tanam an sagin. Ik it no ring payung-payungan. Ngana, "Koyang, me keni. Lon mo rening ik it kung payung-payungan. K arakal da.”
"N ukarin la, Aida?” kitang nang Alan. "Orening karening sagin, Koyang.”
79
"K arakal da pen,” sinabi nang Alan. "Mayap pang kum a kata. Palutu ta la kang Ima. M anyaman la ring payung-payungan.’
"W a, Koyang,” pekibat nang Aida. Kinanuwa no ring m ikapatad. I Aida
m enakit yang payung-payungan a maragul. Kinuwa ne. Gewa neng payung. Ngana, "M alating payung e ya misara,Nung kanan mu nem an m anyam an ya.Nanu ya, Koyang?”
"Ha-ha-ha!” pekibat nang Alan. "Payung-payungan ya. Aba! Karagül na pala. N ukarin me kinuwa yan, Aida?”
"Keni, Koyang,” pekibat nang Aida. "Öreni ay. Oreni pa ring kayabe na.Lon mula. Pangaragul da, ne.”
80
Nganang Alan, "Pangaragul da pen.” "Kum a kata, Koyang,” sinabi nang Aida. "Pota tana kuma, Aida. Dakal no
rening ikuwa ta. Ipanik to pamu.”Menik no ring mikapatad. Ustung ik it
nong Im a ring daralan da, ngana, "Mayap namu kinanuw a kong payung-payungan. Dutu ta nala ban lang m itagal king paugtuwan tam u.”
Di Alan a t Aida seupan deng m iglutu ilm a.
"N ukarin yo kinuwa reni, Aida?”"K areta pung lalam sagin, Im a.”"Atin pa pung payung-payungan a
maragul, Im a,” tiglung nang Alan."M imingat ko king pamanguwa yung
payung-payungan, anak. E balang payung-payungan mapapangan. A tin mu namang payung-payungan a m akalasun.”
"im a, m akananu m ila pung abalu ring payung-payungan a m akalasun?” kitang nang Alan.
"Deting payung-payungan tu tubu la king d inat ding damulag a t kabayu. M angalati la mu. Ing babo ra m aputi.Ing lalam da m atuling. Mabuluk la bau.”
Kitang nang Aida, "im a, tu tu pu ing sasabiyan da ding payung-payungan m anibat la king uran at duldol?”
"E tu tu ita, Aida,” pekibat nang ima. "Ding payung-payungan tu tubu lang talaga neng kauran .”
"A, inya pala pu dakal la ring payung-payungan ngeni,” sinabi nang Alan-
"M akananu kauran na,” nganang Aida.
82
Lutu no ring payung-payungan. I im a sinanduk yang m etung a silyo. Ngana, "Alan, idalakit m u pamu ini keta kari kumaring M etia.”
"Opu, im a.”I im a sinduk na pa ing m itagan a
payung-payungan karing apat a silyo. Inapag na king lamesa. I Aida sinanduk yang nasi. inapag na nam an king lamesa.
Dinatang ne i Alan. Mengan no ring miyanak-anak. Kaburi ra king lutung payung-payungan.
Nganang Aida, "Tatang, tanam ta pung payung-payungan.”
"E la tum ubu, Aida,” sinabi nang Alan. "Ala lang butul a t bulung.”
"Tutu ing sinabi nang koyang mu, Aida,” nganang Tatang. "Dapot makagawa tamung pitubuwan payung-payungan.”
Nganang Alan, "Tatang, gawa tan a pu.” "K ailangan ing lum awe ta pam ung lugal
a malilung, Alan. K ulkulan taya iti metung a talam pakan kalalam . Kaibat katm uwan tayang are. Babo ning are mibili tang sala-sala. Babo na ning sala-sala mibili tan a nam ang are angga na king m iras atlu kapisapin ing are at ing sala-sala. Iting pitu tubuw an kailangan ing m itu tugtugan yang sabo abias aldo-aldo.”
"Tatang, gawa ta pu keta lalam na ning mangga. M alilung pu karin .M alapit pa king kusina tam u.”
"M asanting ya ing aisip m ung lugal, A lan,” nganang Tatang.
84
- .V
*!.' ; -
Sam pagita
Aldo nang kebaitan Jose Rizal.Ding anak a m agaral ala lang klasi.
I Ines migpasyal ya king bale ra ri Aida. K eta ya pa king pasbul mamaus ne. Ngana, "Aida! Aida!”
"Hoy, Ines. Me keni. Lungub ka.” "N ukarin ka, Aida?”"Ati ku keni, Ines. Me keni.” "N ukarin, Aida?”"Ati ku karening sam pagita.”Linub ya i Ines king mula. M inta ya
karing sam pagita. Ik it neng m anagtal sampagita i Aida.
85
Nganang Ines, "Um — ! Kabanglo! Aba! Kasampaga ra pala ring sampagita yo, Aida. Agtalan mo ngan?”
"Deni mung m akabulaklak ampón m alapit nang mibulaklak, Ines.”
"E mo agtalan dening mangaragol?” kitang nang Ines.
"A gtalan kula nam an, Ines.”"B uri keng dili ing sam pagita karing
heganaganang sam paga,” nganang Ines. "M aputi ya a t mabanglu. Neng bengi balam u batuin ya king kasala na.”
"Inya nam an yang mepiling sampaga ning bansa tam u,” sinabi nang Aida.
"Dapat naman, Aida. E mu ing maputi ya a t mabanglu m ahinhin ya pa itsu ra.”
"B akit pala m inta ka keti, Ines?”"Ban dakang saupan m anagtal
sam pagita. Ala nam ang klasi ngeni.”
86
Ding m ikaluguran m ekayagtal lang metung a basket a sampagita.
"Ines, ustu no pamu reni,” sinabi i nang Aida. "Bukas ta no agtalan ding
aliwa. Tara na.”"K arakal a sam pagita,” nganang Ines.
"Nanu ing daptan mu kareni?”"Itungi kula a t saka ko pisali.”"A, inya pala kitm u me ing basket,”
sinabi nang Ines. "N ukarin mo pisali, Aida?”
■■
"King palengki, karing tindahan, o kaya nung nukarin la ring taung dakal,” pekibat nang Aida.
"Siguru karakal m u able, ne,” sinabi nang Ines.
"Wa, nung dakal la ring atungi kung sampagita. E no m an kaku ring abli ku. Ibabiye ko kang ima ku .”
Menimgi nong sam pagita ring adwa. K itang nang Ines, "M agkanu ya ing
katunging sam pagita, Aida?”"Singku ya, Ines.”"P ilan tung i ing apip isali m u?”"N ung m isan adw am pulung tungi.
N ung m asali nam an apat-apulung tu n g i.” "M asanting pala ing pam agtinda mu.
K atu la nang im a m u keka, ne. D akal ka asasaup k ay a ,” nganang Ines.
"I Im a d irin an n ak u n g m etung a pera
k ing balang tung ing ap isa li k u ,” sinabi
nang A ida. "T itip u n an ko re tin g pera. P anyali ko k ing heganaganang
k a ilan g an ku k ing iskuw ela .”
88
m
■j.ÍM'm
Linub ya i Im a nang Aida king sala.Ngana, "Aida, a ti yu pala i Ines.”
"Opu, Im a.”Mayap a abak pu,” nganang Ines.Mayap a abak, Ines. E ka mamako.
Keti ka m augtu .”"Sabiyan ku pam u pu kang im a ku.”"Ali m u na. A ku na ing bala. Pasabi
ku kang im a m u ing keti k a patingapun.” "W a p in nam an, Ines,” sinabi nang
Aida. "Im a, pakipasabi yu pu kang ima n a ing saupan nakung m agtindang sam pagita potang gatpanapun.”
E ne m inu li i Ines. S indu ro ring tu tungi ra n g sam pagita. M ekatungi lang apat-apulu kakw in tasan . P ip itn a ra la .
M inaus y a i Im a, "Ines, Aida, luw al n a kayu. M aug tu ta n a .”
Opu, Im a ,” p ek ib a t ding adwa.«/
M alapit nam u ing alas singku ning gatpanapun. N gara ri Aida a t Ines, "Ima, m agtinda nake pung sam pagita.”
"W a, anak. M imingat ko sana king pam aglipat yu karing dalan.”
"Opu, Im a,” ngara ring adwang anak. "M im ingat ke pu.”
Meko no ring m ikaluguran. Ngarang m angulait karing dalan, "Sampagita! Sampagita! Sali nakong sampagita!”
"Pasaliw an nang sam pagita,” ngara ring adwang babae.
L inapit lang agad ding adwang m ikaluguran. Ngara, "Oreni pu.”
Sinali lang tidwanan ding babai. K atula ra ri Ines at Aida. Lalu la pang mesipag migtinda. Ngara, "Sampagita! Sali nakong sampagita!”
Kağana ra ring adwang anak.
90
Ding m ikaluguran m ipapunta la king salapungan. Dakal la ring tau karin dapot m etung man alang sinali karing titinda rang sam pagita.
Nganang Aida, "Ines, ing m asanting mikawani kata. M aglaku ka banda karin. Maglaku naku m an banda keta .”
"Aida, nukarin k a ta m ikit pasibayu?” "Keti king salapungan.”"Nanung oras?” kitang nang Ines. "Potang bandang alas seis, Ines.” Mikawani no ring adwa. N garang
mangulait kabang lalakad la, "Sampagita! Sampagita! Sali nakong sam pagita!”
91
I Aida m etung niya mu ing e na apisali karing daralan nang sampagita.I Ines ala ya pang apisali metung m an karing labing-walu katungi. Ngana, "M alapit na ing alas seis. Ala ku pang apisali karing sam pagita ku. Siguru i Aida panayan na naku king salapungan. Nanu kaya ing daptan ku?”
"M agtindang sampagita, pasaliwan na,” ngana ning bigla nang dimdam Ines.
Melikid ya i Ines. Miglawe-lawe ya. Lalon na nung nukarin ya ing mamaus.
"M agtindang sampagita, ati ku keni,” ngana ning sasaling sampagita.
E ne pa m u rin ik it Ines ing mamaus kaya. M anintun ya karing taung lalakad king dalan. Ala nam ang mamaus kaya.
"Sam pagita,” k ila it nang pepasibayu ning sasali. "A ti ku kening bus.”
92
Ikit neng Ines ing taung m akasake king bus. Pepepe ya. Lepitan ne.Kitang na, "M ama, aku pu ing ausan yo?”
"Wa. Pasaliw an mukung sampagita. Tiyam agkanu la?”
"Singku ya pu ing kakwintasan.Pilan pu ing buri yu?”
"Den ngan. P ilan la?”"Deni ngan po? Deni ngan pung
daralan ko?” k itang nang Ines."Wa. Malagwa mu. Mamako ne ing
bus. Oini ing pesos,” sinabi ning sasali.Inabut nong Ines ding sam pagita king
tau. Kaibat kinanuw a yang panyukli na."Keka ne ing sukli. Lumele ka pota
maparalis ka. Mamako ne ing bus.”E ya mipabulad i Ines king tu la na.
- ■
Lalon ne ing m am ang m aganaka. Akalingwan nang pepasalam at kaya.
93
Milai ya i Ines king salapimgan.Disnan na ne i Aida karin.
Nganang Aida, "K asaya mu, Ines.” "Apisali ku no ngan ding sam pagita ku,
Aida. Apisali mu nala nam an ding keka?” "M etung ya pa ing m itagan, Ines.
Oini isulud mu ne.”"Aida, itang taung sinali karing
sam pagita ku biniye no kaku ring sukli na king pesus,” nganang Ines.
"T utu man, Ines?” kitang nang Aida. "W a. Oreni ay. P ip itnan tala, Aida.” "K eka nala mu, Ines. Ing buri ku pin
dakal ka iyuling pera kang ima m u.” "N ung e mo kuwanan deni, Aida,
e ra naka saupan pasibayu.”"K uwanan ku nala, Ines. Salam at,”
m asaya nang sinabing Aida."Alang nanu nam an, Aida.”
94
Patuwag-tuwag
Sabadong abak. I Im a m aglutu ne sana dapot ik it na ing ala yang panangab. Inaus ne i Ed. Pepanyutung ya king m uía.
K atipa nang Ed ik it de ring adwa nang kapatad a babai. K itang da, "Koyang, nukarin ka m unta?”
"Papanyutungan nakung Ima.Mayap pang saupan yuku.”
"W a,”pekibat di Alma at Luz."Ya ita m am iyalung tam u kaibat tang minyutung. Bisa ka, Koyang?”
"W a,” pekibat nang Ed.M inyutung no ring m ikakapatad.
IEd m inyutung ya karing k way an. I Alma m inyutung ya karing m engapakling sangang m alangi. I Luz m inyutung ya banda ring kalat-kalat a la ta a t boting makidanum. Kasipag ding anak.
iÜ95
Di Ed a t Alma tin ipun da ing apanyutung da king lele eran. I Ed penik na ing aliwang dutung kang Ima.I Alma inaus ne ing wali na. Ngana, "Luz, dalan mu keni ing atipun mung dutung. Ipanik tana. Malagwa m u.”
"Kapam u, Ateng,” pekibat nang Luz. "Lon mo pamu rening ik it kung asan. Pangalati ra. K asalusu rang kawe.”
Titipa nem an kan ita i Ed. Dimdam na ing sinabi ning wali na. Ngana,"Luz, e la asan den. Patuwag-tuwag la.”
I Alma lepitan ne i Luz. Linawe no ring sasabiyan ning wali na.
"Ateng, kuwanan ta la rening patuwag-tuwag,” sinabi nang Luz.
"N ukarin ta la dalan, Luz?”"Yabe ta la karing sese tang asan
king aquarium ,” pekibat ning wali.
96
Ding adwang anak a babai penik dala ring patuwag-tuwag king lata. Bilus
•Vi:dala king karelang aquarium.
Nganang Luz, "Ateng, Ion moring patuwag-tuwag. Lalu la pa atangmesalusung kinawe ngeni. Kaburi rangmaka -aquarium. Patas a t pababa palaing kawe ra. N anu ing kakanan da?”
"Tabalu. Ikutang ta kang Koyang.”"Bakit, Luz? Sesen mo ring
patuwag-tuwag?” kitang nang Ed.#
"W a, Koyang,” pekibat nang Luz. "Sinabi na ning m aestra ku e la
kanu mayap sesesen ding patuwag-tuwag.” "Bakit kanu, Koyang?” kitang
di Alma at Luz."M akiramdam kayu,” pekibat
nang Ed. "Isalita ke ing biye na ning patuwag-tuwag.”
97
Nganang m igsalitang Ed,"Ing patuwag-tuwag kanu m enibat ya king m alati a t m atuling nang ebun ning yamuk. Ing yam uk mangebun ya karing paligi, kanal a t kulkul a makidanum. Mangebun ya king nanu mang lulanan a makidanum a ugse-ugse karing m ula at dalan. Kalabas ning atlu o apat a aldo ing ebun maging patuwag-tuwag ya. Ala yang bitis inya m asalusu yang kawe.”
"B akit kakawe yang pababa a t patas?” kitang ding wali.
"Kakawe yang patas ban yang manikuwang angin. Ing patuwag-tuwag mangisnawa ya nam ang kalupa tam u.”
98
"Kilub ning adwang dominggo ing patuwag-tuwag maging yamuk ne. Atin neng bitis a t pakpak. Makasulagpo ne. Ing yam uk buri na ing maralumdum at m arinat a lugal. Buri na ing bengi uling
Sglisasawa yang m anget karing tau. Ingyyamuk m agdala yang sakit lalu na nung ing k inet nang m inuna m akisakit ne.”
"K alaban taya pala ing yam uk,” sinabi nang Luz.
"K ailangan ing m atudtud tam ung m akakulum bu,” tiglung nang Alma.
"Ateng, paten ta no ring patuwag-tuwag king aquarium,” nganang Luz.
"E nako paipagal,” sinabi nang Ed. "Lumawe ko king aquarium.”
"Aba!” ngara ri Luz a t Alma."K aritak da na ring patuwag-tuwag king aquarium. N ukarin la m inta?”
"Lon yong m asalese bayu rako pakibatan,” pekibat nang Ed.
Di Alma a t Luz linawe lang pepasibayu king aquarium.
"Aba! Kaburi ra pala ring asan karing patuwag-tuwag,” nganang Luz.
"Ateng, balu ku na ing pakan ku karing asan king aquarium.”
"Koyang, nanu ing pakam ate karing patuwag-tuwag?” kitang nang Alma.
"Gas,” pekibat nang Ed.Di Alma a t Luz agad dang menik.
Kinanuwa lang gas. Katipa ra ngara, "Koyang, oini ing gas. Tara, paten ta no ring patuwag-tuwag king m ula.”
At saka ro pin talan ding patuwag-tuwag.
100
Nganang Ed, "Kapamu, Alma, Luz.E tamu gagam it gas.”
"O, nanu ing gam itan tamu?E tala paten ding patuwag-tuwag, Koyang?” kitang nang Luz.
"Paten tala, dapot dakal la ringSgilpatuwag-tuwag. "D akal ing saliwan tang gas nung gas ing gam itan tam u.”
"Nanung daptan tam u, Koyang?” kitang nang Alma.
"E ko m am alagwa,” pekibat nang Ed. "Misip tam ung paralan a nung m akananu talang paten alang gas ding yamuk.Tara, lum akad tam u king m ula.”
King pam aglakad ding anak disnan de ing m etung a kulkul.
"A, oini pala ing kulkol,” nganang Ed. "Bakit, Koyang?” kitang nang Luz.
"Nanung daptan mu king kulkul?”
101
"K eni ta la itam bak ding heganaganang lu lanan a ating patuwag-tuwag,” pekibat nang Ed. "K aibat tam bunan tayang dakal a gabun ing kulkul.”
"W a, wa,” pekibat di Luz a t Alma.Ding atlung m ikakapatad tim bak do
king kulkul ding heganaganang ik it dang kalat-kalat a lata, boti a t nanu mang lu lanan a ating patuwag-tuwag. Kaibat tim bunan dong gabun. Tim bunan do ding heganaganang kulkul a m angalati.
Meyari nong menambun ding anak. Kalinis na ning muía ra. Ala no ring kala t-ka la t a lata a t boti. A la no ring m angalating kulkul a m akidanum . Ala nong tuknangan ding patuwag-tuwag at yamuk. Malinis neng m alinis ing mula.
102
Ing Kam inerum ■
Di Greg a t M ar m aranun lang linub king iskuwela. Akayagnan de ing
i^aung m itu tu lak kartilya. Magpasyuk Kitang nang Mar, "Greg, ninu yan?
Karanun nang mam ales.”1 "Ing kam ineru,” pekibat nang Greg.
"Nanu ya ing kam ineru, Greg?”"Ing m am alis king dalan, M ar.” "Bakit balu m ung yang m am alis
king dalan?” kitang nang Mar."Malyari ik it keng m amalis keti
napon. M agdala ya nam ang kartilya.”
N ganang Mar, "Tutu ing sinabi mu.Ing kam ineru pin ing katuki ta .”
"B akit?” kitang nang Greg."Lon m e,” pekibat nang Mar.
"Papalisan na ngan ing akakit nang sukal king dalan. Sasalukan na pa at lululan king kartilya na. Mayap pang tukiyan te.
"M itauli kata galang king klasi ta ,” sinabi nang Greg.
"Ali kata. M aranun pa nam an,” nganang Mar. "Greg, e ya palis makaba ing pam alis na ning kaminero, ne?”
"W a. Bakit?” kitang nang Greg. "Bakit m akuyad ya ing gagam itan
nang palis ngeni. Lon m e,” sinabi nang Mar.
"Siguru sindal ne pamu ing palis a m akaba uling ibat na neng pemalis. D itak na ing papalisan na, M ar.”
104
Kitang nang Mar, "M alapit ya keti ing bale na ning kaminero?”
"Siguru,” pekibat nang Greg.Linub ya ing kam ineru king bale
makabakud kwayan. Inyang linuwal ya daralan ne ing palis a makaba.
"Hoy, Greg,” nganang Mar. "Inuli ne ning kam ineru ing palis a makaba.Oita ay. D aralan neng linuwal king bale. Kasipag na, ne.”
"W a,” pekibat nang Greg. "N apun karanun na nam ang memalis king dalan .”
"Bakit balu mu?” kitang nang Mar. "Malyari m aranun nakung pepasaliwan
tinape ima king panadero,” pekibat nang Greg. "K atipa ku ik it ku neng m amalis king dalan ing kamineru. M akatakap ya pang panyu ing arung na.”
"Kasipag nang talaga,” nganang Mar.
105
Ing kam ineru palis neng palis king sukal king dalan. Alben de ring adwa.
Nganang Mar, "Greg, ta ra kutnan te nung bakit m amalis yang m aranun.”
"Ali tane, Mar. Balu ku nung bakit. Mamalis yang m aranun ban keta e ya m angabala karing taung lalabas.”
"K arakal mu balo,” nganang Mar. "M akananu sinabi nang tatang kaku .” Ing kam ineru pelisan na pati na ing
kanal. Lininis neng m iyamasamas iti ban magus m asalusu ing danum. Kaibat penam bunan nong balas a t batu ring ikit nang kulkul king dalan.
106
Di Greg a t M ar e la sasawang lalawe king m am alis king dalan.
K itang nang Mar, "Greg, papalisan nala nam an ning kam ineru ring m uía tamo?”
"Ali nala, M ar. Ding dalan mu ring papalisan n a ,” pekibat nang Greg. "Tara, lungub tana. M alapit niya mung m atigtig ing bel.”
"M aranun pa, Greg. Alben te pa ing mamalis king dalan. Lon me. Kasaya na. E ya a ta m apapagal m am alis.”
Tang! Tang! Tang!Tang! Tang! Tang!"Aba! M etigtig ne ing bel,” sinabi
nang Greg. "T ara na. Malagwa mu pota m itauli k a ta .”
"W a, wa, Greg.” pekibat nang Mar. Memulai no ring adwang m ikaluguran.
Mayap nam u e la m itauli king pila.
107
Magklasi no ri Greg a t Mar.Kitang nang Mar, "Greg, akakit me
itang laraw an a m akalibutad karing larawan ding doktor, nars a t bombero?”
"W a. Ing m am alis king dalan ita .”"Ing kam ineru ing m una tang pisabiyan
ngeni,” bigla rang dimdam ding adwang m ikaluguran. "N anung asabi mu tungkul kaya, Greg,” kitang nang M iss David.
Tinikdo yang agad i Greg.Ngana, "Ing kam ineru pu masipag ya a t malinis. M aranun yang m amalis king dalan. Lilinisan na pati ring kanal.”
"Atin ya pung kartilyang panakut king basura,” tiglung nang Mar. "A tin yang palis a makaba. Pam alis ne karing dalan a t kanal. M akakupya yang malapad. M akatakap yang panyu ing arung na. Malinis ing papalisan na.”
108
Tang! Tang! Tang!Rises na. I Greg kinuwa neng
agad ing palis. Tinipa ya lalam ning■
iskuwela. Tikiyan neng Mar.Nganang Greg, "Mar, m am alis ku keni
lalam ning kuw artu tamu. Andaman me ing kartilya ning dyanitor.”
"W a,” nganang Mar a t saka ne milaing menamdam kartilya.
Ring kaklasi nang M aking Greg mekiyabe lang memalis kaya. Ding alang palis m em ulut la king papil a pakaugse lalam ning iskuwela.
"Greg, nukarin ya i Mar?” kitang ding aliwa nang kaklasi.
"A, oita. Tutulak ne ing kartilya,” pekibat nang Greg.
"Saupan taya ,” ngara ring kaklasi na."Malagwa yu,” nganang Greg.
109
Ding anak seke ra king kartilya ing apalis dang sukal. Inugse ra iti king basurahan.
Tang! Tang! Tang!Ding anak pinyubli ro ring palis da.
I Greg seupan neng misubli i M ar king inamdam nang kartilya. K aibat menos lang gam at a t saka no mekipagpila.
Kalub da king kuw artu nganang Miss David, "Lalon da kayu nanding rises. M atula ku king depatan yu. A rapat yu kayang pasibayu ita?”
"Opu, M iss David,” pekibat ding anak. "M aglinis kami pu aldo-aldo.”
"Salam at, m angalating kam inero.”
110
Tinggap Niya Rin
I Ana a t ding kakaluguran na mamiyalung la king m ula. Ating tinuknang a dyip king tulid da. Linawe neng Ana. Ik it neng kukuldas i Vic.
fT Koyang Vic,” gilisak na."Ana,” nganang Vic. "Me keni.
Saupan m uku karening daralan ku.” Seupan neng Ana i koyang na."Ana, oreni ring kendi mo,” sinabi
nang Vic. "D inan mo ring kayabe mu bayu ka ta m anik.”
Pinyinan nong kending Ana ring anak. K aibat m enik nong koyang na.
"Isali nang kamisolang m alutu, Koyang. Isulud ke keng Pasku,” sinabi nang Ana. "Ita na ing ibiye mung aginaldu kaku .”
"W a, Ana. Nanu pa ing buri m u?”"Ala na, Koyang. Salam at.”
life111
K apanik da m inuma yang gam at i Vic kang Im a a t kang Tatang. I Ana naman tinipa yang pepasibayu.
N gara ring kakaluguran na, "Ana, kanyam an ding kende.”
"O reni pa,” sinabi nang Ana."Salam at,” ngara.Nganang Ana, "Papasali kung kamisolang
m alu tu kang Koyang. Isulud ke keng Pasku.” "Bisa ya?” kitang nang Ines."W a,” pekibat nang Ana. "K itang na
nung nanu pa ing buri kung aginaldu.”"O, nanu ing pekibat mu?”"Sinabi ku ala na.”Nganang Alma, "Parehu ka ta kule
kamisola, Ana.”"Bakit?” kitang nang Ana."Ing seli nang kamisolang Im a
kaku m alutu ya nam an.”
112
K abukasan i Vic magsadya neng mako. K itang nang Ana, "Koyang, kapilan ka
datang pasibayu?”"Keng Sabado,” pekibat nang Vic. "Koyang, e me kakalingw an ing
kamisola kung m alutu, ne.”"Ali ke,” sinabi nang Vic. "E ka
migaganaka datang ya keng Sabado. Siguradung asulud meng Pasku. E wari keng Domingo ing Pasku, Ana?”
"W a, Koyang.”Meko ne i Vic.Lepitang neng Ana i ta tan g na.
Ngana, "Isali na pung sapatos. Buri ku pu m alutung kalupa ning kam isola ku”
Linawe neng tatang i ima. Tinim an lang parehu.
Nganang Tatang, "W a, Ana. Isali ra k a .” "Salam at pu, Tatang,” sinabi nang Ana.
Biyernes abak.Nganang ima, "Tatang, e mo sana
kakalingwan ding pengaku mung sapatus kang Ana, pota ikutang nala.”
"Salam at, pepaganaka mo kanaku.Ditak ku nala mu akalingwan, Im a.”
"Ing m asanting isali mune ngeni king palengki, Tatang. Oreni ring pera.”
"N ukarin la ring sapatus nang sadya?” kitang nang Tatang.
"O reta,” pekibat nang Ima."U stu no pa reta?” kitang nang Tatang. "W a. Sinulud no pang sinimba ketang
Domingo,” pekibat nang Ima. "Mako naka, ban kanita bukas datang ya ing kamisola na ati nala nam an ding sapatus na.”
"W a, dapot e mo pa papakit kaya.”"E ka m igaganaka, Tatang. Aku ing
bala karing sapatus nang Ana.”
114
Sabadong abak. I Ima at i Ana ati lu king kusina. Lulutu ra ing kanan dang pamasku. I Tatang nam an sasabit ne ing gewa nang parul king awang.
Dsin, dsin, dsin!"Ana! Ana!” k ila it nang Tatang.Milai ya king sala i Ana. Ustung-ustu
lalabas la ring m usikus king tulid da. Ngana, "Tatang, kasaya po.”
"W a, Ana. M asayang talaga neng magpasku,” pekibat nang Tatang.
Kalabas ding m usikus i Ana linuwal ya king kusina. K aibat linub ne nam an king sala. Linuwal ne nam an king kusina. Lepitan ne i Ima. K itang na, "Ima, Sabado pu ngene?”
"Sabado, Ana. Bakit kukutang mu?”"E ya pu ngeni datang i Koyang?”
■
Mipakaili ya i Ima. Ngana, "W a, A na.”
115
Tuk! Tuk! Tuk!Nganang ima, "Ana, ninu ita .”Milai ya i Ana king pasbul. B iklat ne.
Ngana, "Ing karteru pu, im a.”"Ating sulat, Ana?”"Ala pu. Kahun yang m aragul ining
biniye na. Oini pu,” sinabi nang Ana. "B alaku pu dinatang ne i Koyang.”
"Ana, ibuklat me ing kahun,” nganang Tatang.
B iklat neng Ana. G inulisak ya,"Ing kamisola ku! Ing kamisola ku!”
"Buri miya, Ana?” kitang nang Vic. "Aba! Koyang! Salam at. K aburi ko.” "Öreni ring sapatus m ung maluto, Ana.” "Salam at pu, Tatang. K asanting da.”
116
f f
m
m
Ing Doktor
Miyerkules abak. I Mang Pinong papaglinis ya king Pipanuluwan Malda. Ikit de ring memaryu. Ngara,"Mayap a abak, Tininte. K aranun yung§jpapaglines. A tin tang datang a bisita?”
"Mayap a abak, kabaryo. Wa, datang ya i Doktor Aquino. Magineksyun ya keti bukas lalu na karing anak.”
K itang nang Mang Pilo, "Tininti, balu''M'1
ra na ring kabaryu tam u ing panyatang ning doktor bukas?”
"Ali ra pa, Mang Pilo. Buri ku sanang pakisabi kekayu ing saupan yukung m am alita karing kabaryu tam u.”
"Aba! M akasadya kaming sumaup, Tininte,” ngara ring memaryung lalake. "Ngeni mu rin ibalita mi na king baryu ing panyatang ning doktor bukas.”
-c
Kabukasan abak ing Pipanuluwanmitmu ya karing taung dinatang. Dakal lang dili ring anak. Ating kikiyak uling e ra na apibata ing pali king pipanuluwan. Atin nam ang papauli uling ta tak u t la king doktor. Ding aliwa m am iyalung la. Ding aliwa nam an m ipapagsalita la. Kareting m ipapagsalita a ti lu ri Alan, Greg, M ar at ding aliwa ra pang kaiskuwela. Pisabi-sabiyan da ing panyatang ning doktor. K itang na ning metung a anak king m umunang balitang, "Greg, m asakit ing paineksyon?”
"Ali. M asakit pa ing ket ning panas,” pekibat nang Greg. "Bakit, ta tak u t ka?”
"Ali ku,” sinabi na ning anak.
118
P i ............. it! P i ...............it!"Aba! Oyan na ing doktor,” ngara
ring tao.I Mang Pinong a t ding kabaryu nang
lalaki seganan de ing doktor. Ngara, "Mayap a abak pu, Doktor.”
"Mayap a abak, kakaluguran.”I Doktor Aquino tinaid ne ing tin in ti.
Kitang na, "M ang Pinong, nandin la pa manaya ring tao?”
"Ali naman, Doktor. Ati lu pa manyatang ding aliw a,” pekibat nang Mang Pinong. "Tara, painawa ko pamu saguli bayu yo pagm ulan ineksyunan.”
"Salam at, T ininte,” ngana ning doktor.
W:119
K ayari nang migineksyun ning doktor mem un ne karing memary u.
M arayu ne ing saken na lalon de pa ring tau.
"Aba, binalik ne ning doktor ing saken na,” sinabi nang Apung Sabel. "B akit kaya?”
Inyang tiknang ne ning doktor ing kayang saken lepitan de ring tau.
"Doktor, atin ko pung akalingwan?” kitang nang Mang Pinong.
"Ala, Tininte. Aku pa ing ating adala. Lon ye ing king dyip ku.”
"A, ing apu ko,” nganang Apung Sabel. "M ipatudtud ya king saken ning doktor. B alaku minuli ne.”
M ipakaili la ring memaryu."Salam at pu, Doktor,” ngara ring
tin in ti ampón i Apung Sabel.
120
Ing M alating Bomberu
I M aning w alu yang banwa. Ati ne king kadwang balitang king P ipagaralan Malda. Ing bale na kasiping ne ning istasyun silab. K aibat nang m egaral neng gatpanapun daralan ya kaniting istasyun.
M akipagsalita ya karing bomberu. Deti Inaman aluguran de. Misan a gatpanapun ngarang kinutang, "Maning, bisa kang
tmaging m alating bombero?”
"Opu, opu,” pekibat nang Maning."Nung m akaniyan ngeni pa itu ru ra Ip
naka king miyayaliwa nang obra ning metune a bomberu.” nsranane Mang Obone.
I Maning abalu na karing kakaluguran na ing ating trak a makasadya mung makasadya king istasyun silab. Iting trak atin yang sirena. Ing sirena ala yang tuknang susulbatu kabang pupunta ya ing trak king masisilab. Ing trak atin yang m akasadyang dakal a tim ba ampón palakul. Gagam itan do reti king pam am atdang silab.
"Mang Obong, nanu ya pu itang barilis a m aragul ketang libutad ning trak?”
"E ya barilis ita, Maning. Tangki ya. Tangki yang danum. K arin ke kukuwang danum a pam atda mi king silab.”
"B alaku pu barilis ya. Tangki ya pala. Karagül a tangke,” nganang Maning.
"A kakit me itang eran, M aning,” sinabi nang Mang Leon. "G agam itan m iya ita neng m anukyat ke karing bale m asisilab.”
122
Miyerkules abak. I Maning dinalan ya king istasyun silab bayu ya m egaral. Ngana karing bombero, "Mayap a abak pu.”
"Aba! Maning! Mayap a abak nam an,” ngara ring kakaluguran na. "N ukarin ka munta? K asanting m u piblas. Bayu ngan.”wt
"K ebaitan ku pu ngeni.”"Masayang kebaitan, M aning,” ngara
ring bombero."Salam at pu,” sinabi nang Maning.
I "Munta ko pu keta kekami potanglipgatpanapun. A tin pung sorbeti a t tinape.”
"W a,” pekibat ding kakaluguran na."Ninu ngan ding kum biradu mu, M aning?”
"Ikayu pu, ing m aestra ku a t ding.kaklasi ku,” sinabi nang Maning. "Mako naku pu. Sabiyan ku pa king m aestra kuampón karing kaklasi ku ing kebaitan ku
''İlilirngeni. K um biran ko pamu pu.”
Wm123
Kalako nang Maning nganang Mang Dedo, "N anu ing m asanting tang ibiye king kekatang m alating kaluguran?”
"D inan taya king gagam itan na ning m alating bombeni,” sinabi nang Mang Adiong. "Buri yu ita?”
"W a, wa,” nganang Mang Leon. "Sinabi na pin palang Maning bisa yang maging m alating bomberu.”
"Nung m akaniyan isadya tana ing ibiye ta kaya,” nganang Mang Potong. "Isali keng m alating bombang silab.”
"Isali keng pasyuk a m alati,” sinabi nang Mang Adiong.
"Igawa keng eran a m alati,” tiglung nang Mang Leon.
I Mang Obong e ya bubulad.Mibablas ya a t saka ya sinake bus. Minta ya Manila.
124
Alas singku ning gatpanapun. Ding kaklasi nang Maning ibat nong migkanta, tinerak a t ginale. Mamangan nong sorbeti at tinape. Kayabe re ing m aestra ra.
I Maning e ya m akapangan masalese. Panayan no ring kakaluguran na.Tinando ya. K aibat m ilai yang tinipa. Ngana, "ima! ima! Oreni na pu.”
"M asayang kebaitan, M aning,” ngara ring bombero. "Oreni ring keka,” at saka ro biniye ring daralan dang kahun.
"M anik kayu,” sinabi nang Ima."Mayap a gatpanapun pu,” ngara."Mayap a gatpanapun nam an,” sinabi
nang Ima. "M alaus kayu. Lukluk kayu.” Inyang m akalukluk nala i Ima at ing
m aestra nang Maning linuwal la king kusina. Sidya ra ing pam angan da.
I M aning pekipagsalitan no ring bomberu.
i;,
125
Ding bomberu pepabuklat do ring daralan dang kahun. I Mang Obong
pepasulud na kang Maning ing seli nang im alan, kupya a t sapatus bomberu. Mayap nam u ustu na. I Mang Potong pepatalan ne kang Maning ing seli nang bomba. Di Mang Adiong at Mang Leon biniye ro kang Maning ding pasyuk at eran a m alati. K atula nang Maning karing tinggap nang regalu karing kakaluguran nang bombero.
I Ima at ing m aestra linub la king sala. D aralan da ing pam angan ding bomberu. Ngara, "Maning, kabage mo! Balamu m alati kang bomberu.”
Ditak Niya Melumud
Wi
I Jose Rizal siyam yang banwa inyang m egaral ya Biñan, Laguna. Tinuknang ya king bale nang dara na. Kayabe ne ing pisan nang Leandro.
I Jose masipag yang m agaral. Ustung ala yang klasi ampón ala yang obra king bale, m am asa yang mamasa.
M isan a Sabado ding pisan da ri Jose a t Leandro dinatang la king tuknangan da. Yagkat dong m andilu king ilug. I Jose e ya mebisa dapot i Leandro agad-agad nang tinangu.
"Pepe, tuki naka,” sinabi nang Leandro. "M akarine karing pisan ta. ika tam u ing pigsaryan da keti.”
"ika namu ing tuki, Leandro,” nganang Jose. "M alakuwan naku keti bale ban yang ating dasnan i D ara potang datang ya .”
127
Mamako no ring pisan da. Tegal nong Leandro. Ngana, "E ko pamu mamako. M aranun pa.”
"E ya a ta bisang tuk i i Pepe,” ngana ning m etung dang pisan.
"M ayap pang ika nam u ing tuki, Leandro, tiglung ning m etung dang pisan.
"M akalunus nem an nung m alakuwan ya,” sinabi nang Leandro. "Panayan yuku. Pakisabiyan ke pang m isan.”
"0 , dale, malagwa m u,” ngara ring pisan na. "Panayan daka keni.”
"Saguli ku m u,” pekibat nang Leandro. Lepitan neng Leandro i Pepe. Ngana,
"Pepe, ibili me pa ing libru m u.”"Aba, Leandro! E ko pa meko?”"Ali ke pa, Pepe.”"N ananu ko pa?” sinabi nang Pepe.
"N inu pang panayan yu?”
128
CU RRTrvr.VM I.A BORAT' >*r >;N
UNIVERSITY OP THE PHILIPPINE
"Pepe, tuk i naka. Saguli kata mu,” nganang Leandro. "E ka m igaganaka. Muna kata pang datang kang Dara.Balu mu ne m aluw at yang mangadi.”
"Leandro, e ku biyasang kawe. E m u naku tu tuk i pota m alumud naku mu.”
"Itu ru rakang kawe, Pepe. Tara na. Paburen daka w aring malumud,” sinabi nang Leandro.
MM:I Pepe e ya m ebisa agyang nanan
■-neng pilitan Leandro.
■
"I D ara e na buri ing titipa katang e na balu,” nganang Pepe. "Babawalna katang m andilu king ilug. Ing
'-«P'masanting panayan teng datang.”"Saguli tam u mu, P epe/’ ngara
ring pisan da. "Tuki naka.”M arine ya i Pepe. Tinuki ne. "M akaniyan, p isan ,” nganang Leandro.
Ding mipisan-pisan kakawe no king ilug. I Pepe migalug-alug ya king mababo lugal. Bagya-bagya babasan na ing kataw an na. Ngana, "K anyam an pala ing m andilu king ilog. Biyasa ku sanang kawe kanini.”
"Pepe, me keni,” ngarang m inaus ding pisan na. "Mababo mu ing keni.”
"Keni naku m u,” pekibat nang Pepe. "Mababo mu nam an ining lugal ku .”
"Pepe,” nganang Leandro."A kakit muko. M akatalakad ku kanini. Kababo ning lugal ko, ne. Me keni.”
"E ku bisa, Leandro, pota malumud ku." "Ali ka, Pepe. Me keni na. E ka
malumud. Aku ing bala keka.”
130
■$s
.
Nanu m an ing sabiyan nang Leandro e niya mu rin apalapitan kaya ing pisan na. Ing depatan na ya ing linapit kang Pepe. Inabit ne gam at angga na king m ipapunta la king m alalam . K aibat likuwan ne. Ngana, "Kawe naka, Pepe. E ka ta taku t. Banten daka.”
I Pepe e na ikuwang m ekapakibat. Daramdaman na ing lalbug yang ditak-ditak. Ing depatan na pildak na nong pildak ding bitis na. Linto yang bagya. Mildak yang pepasibayu a t saka no kewe ring gam at na. Linto ya pin sana dapot e ne makakawe. M apagal ne.
I Leandro m atu la ya ustung ik it neng kakawe ing pisan na. Ngana, "Biyasa nakang kawe. Ipaldak mo pa ring bitis mu. Isikan m u.”
E na ne pekibatan Pepe i Leandro.
131
Bagya-bagya lalbug ya i Pepe.Ustung ik it nang Leandro iti ginulisak ya a t pepasaup karing pisan na. Salam at nam u agad deng asagip.
E m eluwat m inuli no ring mipisan-pisan. Di Pepe a t Leandro seganan nong dara ra king eran. K itang n a , "N ukarin ko ibat?”
I Leandro e ya m ekibat dapot i Pepe ngana, "Mindilu ke pu king ilug.”
"T utu pin ing ditak naka kanu melumud, Pepe?” kitang n an g dara na.
"Opu,” pekibat nang Pepe."Balam u a ta akakalingw an yu na ing
panabilin ku kekayu. Mayap pang sakab ko karening bangku ban atandanan yu ing sasabiyan ku kekayu.”
Sinakab lang agad ding mipisan. Pildu nong dara ra king sinelas. M anibat kanita e no tinipang e na balung dara ra.
132
Andres Bonifacio
Di Alan a t Ed m um uli nong ibat m egaral.|fc,
Disnan no ning m asikan a uran king dalan. Milai lang sinalilung king tindahan nang Apung Sabel. D isnan dala karin ding dakal dang kaiskuwela.
Nganang Ed, "Alan, kaluw at na atang e tuknang ning uran .”
"Aba! Sinabi nang ima ku ustu kanung masikan ing u ran saguli tuknang.”
•,'v
Mipalawe ya i Ed king monumentu. Ngana, "Lon me itang monumentu, A lan.”
1 "Insanu?” k itang nang Alan. "Itang monumentu nang Andres Bonifacio?”
"W a,” pekibat nang Ed. "K alupa neng kalupa ning pegaralan tang larawan nanding abak.”
Ding anak a pakasalilung linawe la naman king monum entu nang Bonifacio.-
.
133
N gara ring kaiskuwela ra ri Ed, "P araparehu ta lisyun. I Bonifacio mu nam an ing piglisyun mi nandin .”
Dimdam nang Apung Sabel ing pisasabiyan ding anak a m agaral.K itang na, "B akit pisasabiyan ye i Andres Bonifacio, anak?”
"M akananu pu, Apu, aldo nang kebaitan bukas,” pekibat nang Greg.
"Aba! A tlu neng pulu ing Nobyembre bukas? Kalagwang ¡alabas ing panaon. Mapupus ne nam an ing bulan.”
"Apo, sundalus ya pin pu i Bonifacio? M atapang ya kanu po?” kitang nang Tom.
"W a, wa, ing apu ko. I Bonifacio m etung ya karing m atatag a t m atapang nang bayani ning Pilipinas.”
"Bayani ya nam an pala i Bonifacio,” ngana ning anak king m um unang balitang.
134
Nganang Alan, "Ating parada bukas. Manalbe kayu, Apo. M asanting pu.Tuki la kanu ring katipuneru .”
K itang nang Manuel, "Apo, ninu pu ring katipuneru? Sundalus la nam an?”
"Ding katipuneru sundalus lang Pilipino. Linaban la karing K astila ketang m inuna,” pekibat nang Apu. "Kailangan pin ing tuki la king parada bukas uling i Bonifacio ing m ita tag king aguman Katipunan. Yang pam untuk a t yang inaus dang Tata ning K atipunan.”
"Apu, nanu la pu ring ginam it ding katipuneru inyang m ekilaban la karing Kastila?” kitang nang Mario.
"Palang la a t baril,” nganang Apo."A, inya pala palang la a t baril ding
tatalnan nang Bonifacio,” sinabi nang Ed. "Katapang na pin siguro.”
135
K itang nang Apung Sabel,"N anung selita ning m aestra yu tungkul kang Andres Bonifacio?”
"I Bonifacio kanu, Apu, m ibait ya Tondo, M anila,” pekibat nang Alan. "M atuwa ya pung dili karing lima nang kapatad. Atlung lalaki a t adwang babai. K alulu la mu, Apo. Malati la pamu m ete no ring pengari ra.I Bonifacio mepilit yang m enintunan agyang anak ya pamu uling ala la kanung panyaling kanan.”
"N anu kanung kapanintunan na, Alan?” "Mengawa ya kanu pung pamepe
ampón tukud at saka no linaku karing baryu,” pekibat nang Alan.
"Kalugud nang kapatad Andres,” sinabi nang Apung Sabel.
"Masipag ya pa, Apo,” nganang Alan.
136
Ngana pang Alan, "Ding m itatagan nang kw altang Bonifacio panyali no kanung im alan a t aliwa ra pang kailangan ding kapatad na.
I Bonifacio.megaral ya kanu pu angga king kadwa nang balitang ning m atas a pam agaral. K aibat na nita tinuknang ne. Dapot e ya tinuknang memasa. Pibabata na ing lalakad king m angarayung lugal ban yang m akapanam dam librung abasa na bengi-bengi. Ing pigsuluwan na laru mu. Maburi yang mamasa karing libru ra ring bayani tam u ampón ding bayani ra ring aliwang bansa.
"Tutu ing selita ning m aestra yu, A lan.”
¿I
t :
I
i. / .■áf
;f¡
137
Nganang Apung Sabel, "Kayapan nang Bonifacio. Masipag ya. Malugud yang m atuw a a t kapatad. Malugud ya karing kalupa nang tau. Lalu ya pang malugud king balen na. Karapat-dapat ya ping m aging bayani ning Pilipinas.”
Tinuknang na ing uran. Ding anak a m agaral pepasalam at la kang Apung Sabel. K aibat pesiyuli nala. Kabang lalakad la ngarang gagale:
"Bayani na ning lahi Sukdul king tepangan,Ing yaus mi keka Ibpa ning K atipunan.
K alulu ka mu ping Alang pibandiyan,Bayani ka mu ring Kekeng tatangalan .
138
Jose Abad Santos3 .
I Chit at i Tito dinatang lang ibat megaral. I Chit linuwal yang agad king kusina ra. I Tito p intalan ne i Tatang. Ngana,'T atang , ninu pu i Jose Abad Santos?”
"Bakit kukutang me,” nganang Tatang. "M alyari pu paglisyun miya keng
Lunes. Sinabi na ning m aestra ku bayani ya kanu. Tatang, tu tu pu ing pete re ring Hapon?”
"M angan nako pam ung ating mu, Tito. Kaibat mung m engan kanita ke isalita keka ing biye nang Jose Abad Santos.”
"Opu, Tatang,” nganang Tito.
â-}|
Linuwal ne i Tito king kusina.Nganang Chit, "Tito, m angan tan a .” "W a, Ateng,” pekibat nang Tito
kayagnan na ning m engan nala."Tito, e mu a ta lalangutan ing
kakanan mu. E mayap yan. E malaso ing pengan mu. B akit pala mamalagwa ka? N ukarin ka m unta?”
"Panayan nakung Tatang, Ateng.” "Bakit, Tito? N ukarin ko m unta?” "Ala, Ateng. Isalita ne kanung Tatang
kaku ing biye nang José Abad Santos.” "Buri kiya nam ang dam dam an ing
biye nang Abad Santos. Paglisiyun miya keng Lunes,” sinabi nang Chit. "Tito, mayap pang saupan m ukung maglinis king pipanganan ta. K aibat makiramdam ku nam an king salita nang Tatang.”
"W a, Ateng,” pekibat nang Tito.
140
Ü5&
,ví
Oini ing selita nang Tatang:I José Abad Santos m ibait ya ketang
labi yang siyam ing Pebrero. M ibait ya San Fernando, Pampanga. M alati ya pamu biyasa ne.
King banwang 1941 ing Amerika a t ing Hapon m ilaban la keti Pilipinas. I Manuel L. Quezon ing pam untuk tam u kanita. Ding Am erikanu déla re i Quezon Amerika. Bayu ya meko penabilin na kang Abad Santos ing gubyem u Pilipino.
Kalabas ning apat a bulan a labanan, ikuwa re ring Hapon ing kekatang bansa. Ding Hapon sinabi ra kang Abad Santos ing m akiyabe ne king gubyem u ra. E ya mebisa i Jose. E na birring siran ing pengaku na king kekatang pam untuk i Manuel L. Quezon. Lalu nang e arapat José ing m agtaksil ya king balen na.
141
Kitang ding m ikapatad, "Tatang, nanu pu ing m ilyari kang Abad Santos?”
"Dekap de ring Hapon. Dapot i Jose balu na na ing paten de. Sinabi na iti king anak na. K iniyak ya i Pepito.
'Pepito, e ka kikiyak. Ipakit mu karing Hapon ing m atatag ka,’ sinabi nang ta tang na. 'M alagad mung daratang king m etung a tau iting mapalad a oras. Anak, m anyaman dili ing m am am ate king uli ning balen.’
I Pepito tinuknang yang kikiyak. Nganang tatang na, 'Pepito, siklaud
ka kening siping ku. Mangadi ka ta .’ Kayari rang mengadi tinipa re
ring Hapon i Abad Santos. E meluwat i Pepito dimdam na ing akbung. Tinalanga ya a t saka ya mengadi. Tiparan na ing penabilin na tatang na. E ya kiniyak.”
142
Ramon Magsaysay
Di Tatang Exequiel a t Imang PerfectaMagsaysay m anuknangan la Castillejos,Zambales.
"U ha — ! U ha — ! Uha - - -!”Ding kasiping dang bale ri Tatang
• • •Exequiel m inyalakit la king bale ra.Nganang Apung Sabel, "Quiel, m apalad
ka. Lalaki ya ing anak mu. Ding anaka m ibabait king atlung pulu’t m etung ningAgosto m apalad la a t m atas a kapalaran.Mapanyaup la pa .”
"Salam at, Sabel. Salam at king sinabimu. M ipaltutu ngan sana iti.”
" U h a - - - ! U h a - - - ! U h a - - - ! ”Pemalagyuwan deng Ramon ing anak."N anung palayo ta kaya?” kitang nang
Tatang Quiel."Monching,” pekibat nang Imang Pecta.
143
I Monching m aragul ne. Dakal la ring kakaluguran na. Ding aliwa kayabe nong m agaral biyulin.
Misan a aldo di Monching m inyutung la lele bunduk. I Monching meyama ya king pam anyutung na. E na balu m irayu ya karing kayabe na.
N gara ring kakaluguran na, "Mayap yang kaluguran i Monching. M aganaka ya a t m apanyaup lalu na karing kalulu. M asipagya. E ya marine m agobra.”
"B uri keng kayabe i Monching. M atapang ya a t m atatag. E ya biyasang m um urung king nanu mang labanan.”
D aratang neman kanita i Monching. Pupusanan na ing dakal a dutung. Ngana, "Muli tana. Magaral ta pang biyulin potang gatpanapun.”
"W a, ta ra na,” ngara ring kayabe na.
144
I Apung Buyu m aestru re ri Monching king biyulin. Matuwa ne. Ala yang ipan. Ding tu tu ru na pemalagyuwan deng Apung Buyu uling palm am a ya. I Apung Buyu at ing katiku t na e la mikakawani.
Itang gatpanapun di Monching lalakad lang papunta king bale nang Apung Buyu. Ikit do ring larang m alutu. I Monching bigla yang ating aisip. Beba ne ing biyulin na. M inagtal ya karing lara.
"Monching, nanung daptan mu kareng lara?” kitang ding kayabe na.
"E ko m ainge a t saka yu na ak it,” pekibat nang Monching.
"B akit m aili ka, Monching?” kitang ning m etung nang kaklasi.
"M alyari a tin kung aganakang m akatu la ,” pekibat nang Monching.
Sindu ra ing lakad ding m agaral.
145
I Monching a t ding kaklasi na ati no king bale ning m aestru ra. Linukluk lang m akakalale. I Monching linukluk yang m alapit king lamesa nang Apu.
"M agm ulala ku kekayu ngeni. Ati ko ngan a t m aranun ko pang dinatang,” sinabi ning m aestru. "N ung makaniyan sana ing daraptan yu aldo-aldo malagwa kong m abiyasang tigtig biyulin.”
Ding anak e la bubulad. I Apung Buyu tinikdo ya. T atalnan ne ing katiku t na. Ngana, "M apalad ko pin aku ing a maestru yu. Nanu pang buri yu. M aganaka ku a t m apibabata. Biyasa naku mang turung biyulin. Lon ye i Monching. Biyasa neng tigtig ngeni uling e ya sasala king klasi na. Tutuparan nang m iyam asam as ing tutum ku kaya. Pakiyapusan ye.”
Tahim ik la ring anak.
146
I Apung Buyu m inta ya arap ning kayang lamesa. Pepatikdon no ring anak a tu tu ru na. Ngana, "Isadya yo ring biyulin yu. Tigtig tan a .”
Tinigtig no ring anak. K ayari ra nganang Apung Buyu, "Lukluk na kayu. Kasalese yung tinigtig ngene.”
King tu la nang Apung Buyu lepitan nong tunggal-tunggal ding tu tu ru na. Akalingwan na ne ing ka tiku t na babo ning lamesa. Ik it neng Monching iti. Kinuwa ne. A tin yang linulan. K aibat sibli neng pepasibayu king lamesa.
Ding kaklasi nang Monching ik it da ing depatan na. E la bubulad.
I Apung Buyu pepatikdon nong pepasibayu ring tu tu ru na. Ngana, "Tigtig ta pang m isan.”
Maliksi lang tinikdo ring anak.
147
M asaya ya ing m atuw a u ling m asan tin g lang tin ig tig ding anak . P ep a lu k lu k an n a la a t sak a n iya nam an linuk luk . K inuw a neng agad ing katikut na. K etik u t neng m isan. K aiba t bilus na k ing palad n a ing m am an. Sinubu na.
Ding anak lalon deng m ara tn a ing m aestru ra . Ik it da ing m engaragul ya m ata. M engalııtu ya. T inas no ring gam at na. T ikpan ne ing asbuk na.Beba nala nam ang agad ding gam at na. Inapsa na ing sinubu nang m am an.
N gana, "Pue! Pue! Pue!N inung m ibiling la ra king k a tik u t ku? Ninu? N inu?”
M etung m an alang m ekibat karing anak.
I A pung B uyu m uw a yang m uw a. Sebiyanan no rin g tu tu ru na. D eti nam an tah im ik lan g tah im ik . Inyang m apagal neng sasab i tin u k n a n g ya a t saka ya linuk luk .
I M onching lep itan neng m ak ak a la le ing m atuw a. N gana, "Apo, aku pu ing m ibiling la ra k ing k a tik u t y u .”
M isdan ya i A pung Buyu. G ilisakan ne i M onching, "N inu ring kayabe m u?”
"A la pu, Apo. Aku pung dili ku .”I Apung Buyu m aluw at e ya bubulad.
Inyang m inyabi ya ngana, "M onching, m atula ku m inyabi kang tu tu . Ngeni kuw anan yong pasibayu ring biyulin yu. Tigtig ta pang m isan bayu ta m uli.”
"Opu, salam at pu ,” ngara ri Monching. Tinikdo la ring anak. Pekasam asnan
dang tinigtig . M ilako ne m uwa i Apu.
Ramon Magsaysay
Anak ya pamu Kulang king tuwa,Pepakit na na Ing m atapang ya.
M apamintu neman R aring pengari na,R aring kayang kapatad At aliwang tau pa;
Dela nang meragul Ing ugaling malam,Pusung m apaglunus a t Mayap a pilubluban.
Iti pin i Magsaysay Inyang m alati ya pa.Iti mu rin i Magsaysay Inyang meging pam untuk ya.
Ikuwa Niya Rin
Pistang balen. Ding dalan pakagayak la karing banderang papil. Ding bale atin lang pakasabit a parul. Dakal la ring m anyatang a saken. Mitmu la karing taung m analbe a t m akipagpista.
Ding m agpiperya a t aliwa pang m agtinda ati lu arap ning pisamban.Ding miyayaliwa rang sasaken ding anak ati lu gugulutan ning pisamban.
Masaya king balen. Ding musikus lalakad la a t titig tig karing dalan. M akatuki la karela ring dakal a anak. Rayabe ro reting anak di Nic, Dan, Paz a t Lena.
151
Ding m usikus tinuknang la arap ning pisamban. Tinuknang nong titigtig. Ding anak a m akatuki karela meko nala. Menalbe la karing magpiperya.
Di Dan a t Nic m inta la karing m agtindang baril-barilan. Di Lena at Paz m inta la karing m agtindang manika.
Nganang Lena, "Paz, Ion me itang m anika. Kalagu na. Ituki ke bukas keti i Ima. Pasali ke itang m anika.”
"Aba! Ing pista angga na ngeni. M alyaring bukas migising ka ala no ring magpiperya. Balu m una mamalagwa lang mam alagwang mako.”
"Mayap pang puntalan to ri Koyang Dan a t Nic,” nganang Lena.
"W a,” sinabi nang Paz. "T ara na.” Linakad no ring adwang m ikaluguran.
P in ta lan do ring kapatad dang lalaki.
152
K itang nang Nic, "N ukarin ko ibat?” "M enalbe karni karetang m anika keta,
Koyang,” pekibat nang Paz."N ukarin kayu bisang m analbe ngeni?”
kitang nang Dan.M ekibat ya i Nic, "Dan, mayap pang
m unta tam u gugulutan ning pisamban. Ati yu karin ing ruweda.”
"W a, wa,” ngara ring atlung anak. "Tara na.”
"Popcorn! Popcorn!”"Sorbeti! Sorbeti!” gugulisak ding
m agtindang popcorn a t sorbeti.Nganang Paz, "Koyang, sali kang
popcorn a t sorbeti. Danupan naku.”I Nic sinali yang apat a suput a
popcorn a t apat a apang sorbeti.Pinyinan nala ring kayabe na. K aibat menalbe la king m agsalam angka.
153
N ganang L ena, 'T a z , Ion m e ing salam angkeru . S inubu n a ing api.”
'K abiyasnan na, Lena. Agawa ne pang bandera itang d ia ryu .”
Ing salam angkeru inaus no ri Dan at Nic. P epatalan ne kare la ing kupya at linu lan ne ing panyu. K aibat tikpan ne ing kupya karing gam at na. E meluwat leko no ring gam at na. Sinulagpo ya ing patipa ti. M ikpak la ring tau . Ing tu tiik ing depatan na pepaluw al no ring kw alta king asbuk na. K aibat kinuwa ne ing kahun. A tin yang g inauk a ubingan. K aragül na!
Di L ena a t Paz m em ulai la.Tegal do r i D an a t Nic.
"N inanu kayu?” k itan g nang Nic.
"Bakit m em ulai kayu?”
"T a tak u t kam i ke tang ubingan pota
keta na k am i,” p ek iba t ding an ak a baba "H a-ha-ha!” nganang Dan.
"Koyang, b ak it m aili ka?” k itang nang Lena. "N anung kailiyan m u?”
"M alyari e nem an m anget itang ubingan,” pek ibat nang Dan. "Sese ne ning salam angkeru ita . Leko na ne kamandag bayu ne pem iyalungan.”
"E nake bisang m agbalik karin agyang ala yang kam andag itang ubingar ngara r i Paz a t Lena.
"N ung m akaniyan m aglakad-lakad tana pam u,” sinabi nang Nic.
"M ayap pa p in ,” nganang Dan.
Di Nic ik it do ring dakal a anak at m atuw ang pakatalanga. Lalon de ing anak a lalaking m um ukyat king kwayan.
Ing anak a m um ukyat e na akuwang m iyukyat m atas uling m atalusad ya ing kwayan. Dakal la ring anak a lalaking miliwas-liwas m um ukyat. Metung man alang m iras king suput a m akatali king punta na ning kwayan.
K itang nang Lena, "Koyang, nanu ing lam an na nitang suput ketang punta na ning kwayan?”
"Tabalu, Lena,” pekibat nang Dan. "K w alta la galang.”
"K w alta la pin, Ito,” sinabi na ning m atuw ang kasiping nang Dan.
"Aba! Kw alta la pala,” nganang Nic. "O, nanu ngeni ing buri m ung daptan,
Nic?” kitang nang Dan.
156
"Buri keng subukan ukyatan ing kw ayan,” pekibat nang Nic."Ustung akuw a ko retang kw alta m akasali tana nam ang sorbeti at popcorn.”
"Wa, wa,” ngara ri Lena a t Paz.
I Nic m inukyat ne king kwayan. M atas ne.Malapit na niyang ayabut ing suput. Bigla yang tinagusgus. E ne m inukyat pepasibayu. M apagal ne. Ngana, "K atalusad na pin pala ning kwayan. K asakit nang ukyatan.”
"Aku nam an,” nganang Dan.
157
I Dan ing sinubuk m inukyat king kwayan. Bayu ya m inukyat dininan nong gabun ding palad na. Minukyat neng m akakalale angga king m alapit niya mu king suput a m akikw alta. Tinas ne ing gam at nang wanan. A tatagkil na ne ing suput. Ding m analbe tahim ik lang tahim ik. Inyang kukuw anan na ne ing suput bigla yang tinagusgus. G inulisak la ring tau. I Dan m inukyat ya pang pepasibayu.
Pak! Pak! Pak!"Ikuwa niya rin ning anak ing suput
a m akikw alta,” gilisak ding tau."Salam at,” ngara ri Nic, Paz a t Lena.
'Tkuwa niya rin .”
Parada Ring Parul
Biyernes gatpanapun. Ding anak a magaral m um uli nala. Pisasabiyan dala ring pagawa rang parul ding m aestra ra.
Nganang Ed, "A nti ning Sabado bukas gawan ta no ring parul tam u.”
"Nanung tabas ing gawan tam u?” kitang nang Mar.
"Ing kaku gawan keng tabas asan,” pekibat nang Greg.
"Star ing gawan ku,” nganang Ed."Tabas bel ing gawan ku,” tiglung
nang Alan.Ngana nam ang Mar, "A, balu ku na
ing gawan ku. Tabas tungku.”"N ukarin ta la gawan ding parul tam u?”
kitang nang Ed."K eta na king m ula m i,” pekibat nang
Greg. "Panayan dako karin bukas.”
159
K abukasan di Mar, Alan a t Ed maranun lang dinatang king m uía ra ri Greg. Di Alan a t Ed m iglutu lang atoli. Di Greg at M ar kinutud lang kwayan a kasantingan a dagul. B inangal de iti. Ding adwang bangal gewa ro pang tidwa. Kaibat pitunggal-tunggalan dala ring pirasu.
Nganang Mar, "Tara, keta ta lalam mangga. K arin ta m angayas kwayan. M akasalilung ing karin .”
M inta no ring m ikakaluguran lalam mangga. I Alan daralan na ing linutu nang atoli. I Ed daralan na ing papil. Belangkas da no ring parul da. Kayari rang m ibalangkas pepilan dala. Di Ed, Alan at Greg ginam it lang m etung a kule papil. I Mar ginam it yang atlung kule - m alutu, m aputi ampón asul.
Nganang Ed, "Singkasanting tam u.”
160
Meyari nong mepapil ding parul ding anak. K asanting da. Ing parul nang star Ed m aputi ya ngan. Ing parul nang asan Greg m alutu ya. Ing parul nang bel Alan amarilyu ya. Ing parul nang tungkung Mar m alutu ya, m aputi ampón asul.
"Mar, kasanting ning parul mo,” nganang Ed. "Ding ginam it m ung kule kalupa ro ring kule ning bandera tam u.”
"A tin lang buring sabiyan ding atlung kule,” sinabi ra ri Alan a t Greg.
"A tin pin,” pekibat nang Mar."Ing buri nang sabiyan ning m alutu, katapangan, ing m aputi, kalin isan a t ing asul nam an, kapayapan.”
"B alu mu la pala,” nganang Ed. "K atanda mo, M ar.”
"Salam at, Ed.”Di Alan a t Greg maili la.
161
Lunes abak. Ing dalan m asaya ya karing m angasiglang parul a bibitbitan ding anak a m agaral.
King iskuwela m asaya mu naman. Dakal no ring anak a m inyatang. M agdala la ngang parul.
K aras da king iskuwela ring apat a m ikakaluguran agad dang linub king kuw artu ra. D isnan de ing m aestra ra. Ngara, "Mayap a abak pu, M iss David.”
"Mayap a abak, anak ,” pekibat nang M iss David. "Aba! K asanting da ring parul yo. Ninu ing ginawa karen?”
"Ikam i pu, Miss David,” pekibat ding anak. "Gewa m ila pu ketang Sabado.”
"K abiyasnan yung m angawang parol,” nganang M iss David. "K asanting da.”
E la m ekibat ding anak. Meili la mu. Meili ya nam an ing m aestra ra.
162
Ding m ikakaluguran telatag do ring parul da king kuw artu. I M iss David linawe nong tunggal-tunggal ding parul. Kitang na, "A nak, pilan lang aldo gewa yu reni?”
"Pepatingapun m u pu, M iss David,” pekibat ding anak.
"N inu ing sinaup kekayu?”‘ "A la pu,” sinabi nang Greg."Ikam i pung dili m i.”
"M asanting la ring pinili yung tabas ampón ing kule na ning pemapil yu.”
"Salam at pu, M iss David,” ngara ring apat a anak.
Bum-bum-bum! Bum-bum-bum! "K uw anan yu no ring parul yu,” sinabi
nang M iss David. "M agparada tan a .” "Opu, M iss David,” ngara ring anak
a t saka ro kinuwa ring parul da.
163
Ing p a rad a rin g p a ru l d in u ru t da mu
k ing iskuw ela. S inagu li m u dapot masaya am pón m asan tin g . D akal la rin g taung
m enalbe. K ayari n a n ing parad a ring an ak m igbalik la k a rin g kuw artu ra.
N gana n ing m aestra , "P ilin an ye ing m asan ting a paru l. A tin yang prem yu.”
D ing an ak e re balu ing p ilinan da karin g paru l. M angasan ting la ngan.
"O ini pu ing m asan ting diling parol,” bigla nang g ilisak ning m etung a anak."In i pung star.”
Linaw e re ring anak ing star. Ngara, "K asan ting na pin po, M iss David.”
"Ing m akiparu l kan itang star m unta ya keni king a rap ,” ngana ning m aestra. "K uw anan ne ing premyu n a .”
Tinikdo ya i Ed. K inuw a ne ing premyu na. Ngana, "Salam at pu.”
B ayung B anw a
A tlu yang p u lu ’t m etung ing D isyem br
Ing sab ia m asaya ngan . D ing ta u a la la: tuknang m agobra. P akap iyadyan da ing panyatang n ing bayung banw a.
I Ed a t i T a tan g a ti lu k ing m ula. Gogogo lang kalam e lalam n ing m angga. Di A lm a a t Luz m aglin is la k ing sala. Kayari ra inaus de i Ed. Pepasaup lang m inyab it kortina. K aiba t tin ipa ne i Ed. Seupan neng pepasibayu i Tatang. Di Alm a a t Luz tin ipa la nam an.Menagtal lang sam paga k ing hardin .
N ganang Luz, "K araka l a sam paga.” M inaus ya i Im a. N gana, "Alma, Luz.
Ausan yo ri ta tan g yu. M angan ta n a .” "Opu, Im a,” pekibat nang Alma.Milai ya i Alma king m ula.
Ngana, "Tatang, Ed, m angan tan a .”
I Tatang e ne alakuw an ing kalame. Mengan niya mu lalam mangga.I Ed mekiyabe yang mengan kari Ima. Sinaguli ya mu. K aibat tinipa ne.
Nganang Alma, "B akit mamalagwa ya i Ed? N ukarin ya m unta?”
"Saupan ne i ta tang yu,” pekibat nang Ima. "Mapagal ing gagawang kalame.”
K itang nang Luz, "Ima, bakit pu karakal yu gewang sum an?”
"M alyari datang la bukas ding pisan yo. Keti la m akipagpaskung bayung banwa,” pekibat nang Ima.
"Tutu po?” kitang di Luz a t Alma. "Tutu, anak,” sinabi nang Ima."Ayan! Ayan!” ngara ring mikapatad.
"D atang la ring pisan tam u bukas.” "M asaya kayu nung datang la, anak?” "Opu, Ima. Masaya ke pung m asaya.”
166
Melutu ne ing kalame. Penik neng Tatang. I Ed m elakuwan ya. Lilinisan na ing pipaglutuw an kalame.
Dinatang ya i Greg. Ngana, "Ed, gawa katang kanyun kwayan. Panyagana te king bayung banwa potang bengi.”
"W a,” pekibat nang Ed. "Panayan muku. Aryan ku mu ing lilinisan ku.”
I Greg seupan neng miglinis i Ed.Kaibat kinanuw a nong kwayan. Ik it nong Luz. P in ta lan nala.
"N anung gagawan yu?” kitang na. "K anyun kwayan,” pekibat nang Ed. "N anan ye ing kanyun, Koyang?” "Papakbungan miya potang bengi, Luz.
Panyagana m iya king bayung banw a.” "Yabe yuku, Greg,” nganang Luz. "Piyalung mung lalaki ini, Luz.”
pekibat di Ed at Greg.
Bengi na. Masaya king dalan.Dakal la ring taung magpasyal. Ding anak m agparada la. Magsulu lang bulu. M agdala lang tu ru tu t, pasyuk, lata ampón rebentador.
S ........... t, bung! S .............t, bung!"N anu itang mam akbung king muía
tam u?” kitang nang Alma."Ing gewa rang kanyun di Koyang,”
pekibat nang Luz. "K atni na pala.” Tinando la ring m ikapatad."Luz, Ion m uía,” sinabi nang Alma.
"Kayabe re i Tatang. Tara, tipa kata.” Dimdam nang im a ing sinabi nang Alma.
Linub yang agad king sala. Ngana, "E nako titipa, anak, pota m apali ko ketang susulsulan dang kanyun. Mayap pang m atudtud ko pamu. M aranun pa mu rin.”
"Opu, im a,” pekibat di Alma a t Luz.
168
S ............t, bung! S .............t, bung!Klang! Klang! Klang!Tut-tut-tut! Tut-tut-tut! Bum-bum-bum! Bum-bum-bum! Migising la ri Alma a t Luz.
Katikdo ra m ilai la king awang. Ik it da ing m asala yang m asala ing dalan karing mamakbung a rebentador. Ding anak a magparada lalu la pang migkainge.
K itang nang Luz, "Ima, bayu na pung banwa ngene?”
"Ali pa, Luz, dapot m alapit nam u.”S - ......... t, bung! S .............t, bung!"Luz, Ion m ula r i Tatang,” sinabi
nang Alma. "K asaya ra .”"Ima, puntalan ta la pu ri Tatang,”
nganang Luz."K eti tana mu, anak,” pekibat nang
Ima. "A kakit ta la mu rin keti.”
169
E no tinipa ri Alma a t Luz.Menalbe nala mu king awang.
Ing inge king dalan lalu pang miragdag. K itang nang Luz, "Ima, e pa pu
bayung banwa kaniyan?”"Luz, e ka m ainip,” nganang Alma.
"Saguli nam u ing bayung banwa.”"Ima, bayu ne pu ing banwa?”
kitang nang pepasibayung Luz."Ali pa, Luz,” nganang Ima."B akit kukutang mu nang kukutang?” "M alyari pu buri ku nong ak it ding
pisan ko,” pekibat nang Luz. "Sinabi yu pu datang la ngeni.”
"E la datang ngeni,” nganang Alma. "Tutu pu ing sinabi nang ating ko, Ima?” "W a, Luz,” pekibat nang Ima.
"Bukas la pamu datang ding pisan yu. Saganan ta la king istasyun tren .”
170
Teleng-telengbang! S ........... t, bung!Tut-tut-tut! Bum-bum-bum!"Bayu nang banwa ngeni,” nganang Ima.
"Masayang Bayung Banwa, Alma, Luz.” 'M asayang Bayung Banwa, Im a.” "M asayang Bayung Banwa,” gilisak
di Tatang, Ed a t Greg kari Ima."M asayang Bayung Banwa kekayu,”
pekibat di Ima.
Bayimg Banwa
Bung-bung! Tut-tut! Tang-tang-tang! Bayung banwa yang daratang,Anak yang sasaganan King sayahan a t akbungan.
Alang tuknang ing akbung Ding rebentador a t kanyun,Aliwang anak king dalan Lata lang tatam bulan.
Anak ngarang sasabi,"K asaya tam u ngan ngene!Yang dapat tang parati M agtambul a t m agkainge.”
Tang-tang-tang-tang! Tang-tang-tang-tang! Ding kam pana titig tig la,Iti yang pasagana raKing M asayang Bayung Banwa.
172
~.
...
Timbulan
Kabilugan ning bulan. Ding anak king baryu pesitipa la. M amiyalung la king dalan. M asaya la a t ngarang sasabe,
"K anyam an na ning magpasyal Ngening kabilugan ning bulan,Dapot lalu pang m anyam an Ing mam iyalung saliku tan .”Nganang Alan, "N ung m akaniyan
mamiyalung tang saliku tan .”"Salikut na kayu,” sinabi nang Mar.
"Aku na ing m unang taya.”M inyalikut no ring anak. M enintun ne
i Mar. M inuna neng ik it i Greg. Ngana, "Bung, Greg! Ati ka gulu t ning buntun.”
M enintun ya pa i Mar. Ik it no ri Alan a t Rod. Ik it nala nam an ding aliwa pang anak a pakasalikut. I Ed namu ing e na pa ikit.
173
Mapagal neng m anintun i Mar. Ikit no ring lalaking m ipapagsalita king tindahan. K arin ne penintun i Ed.Ik it ne lalam bangku. Ngana, "Bung, Ed.
"Sh — ! E ka mainge. Lukluk ka keni siping ku. Pakiram dam an mu ing sasabiyan na ning tin in ti,” nganang Ed.
M ekiramdam la ring adwa. Kaibat m ilai no karing kayabe ra. Disnan do ri Aida, Alma, Ana a t Luz. Ngara,"A tin keng m asanting a balita .”
"N anu ita?” kitang ding anak. "M agpiknik la kanu king ilug
di ta tang tam u keng Domingo.”"K asaya ra a ta ,” nganang Aida. "A,
oyan i Ines. Sabiyan ta kaya ing piknik keng Domingo. "Bisa kayu tuki tamo?”
"W a, wa,” ngara ngan. "M agdala tang pandilu. M andilu tam u king ilug.”
Kitang nang Ines, "N ukarin ta m unta?” "Tuki tam u king piknik ding m atuwa
keng Domingo,” pekibat nang Alma. "Magdala kang pandilu mu, Ines.
i Mandilu tam u king ilug.”I"E ku biyasang kawe,” pekibat nang
I Ines. "T ataku t ku pota malum ud ku.” "Ali ka, Ines. Mababo mu ing danum%
king pipandiluwan tam u. P atu ru rakang ! kawe kang Tatang.”
"W a pin nam an, Ines. Tuki naka,” ngara ring babae. "M agdala tang
Itimbulan ban e ka m alum ud.”
"N anu ing gawan tang tim bulan?” kitang nang Ines.
■i"Kwayan, sapwang sagin, bulu,I
adwang ungut a alang lam an a pitaid king m abilug a kwayan o kaya gomang dyip,” sinabi nang Ed.
i1
Ij
174 175
Kitang nang Ines, "N ukarin ta m unta?” "Tuki tam u king piknik ding m atuwa
jfkeng Domingo,” pekibat nang Alma. "Magdala kang pandilu mu, Ines.Mandilu tam u king ilug.”
Mapagal neng m anintun i Mar. Ikit no ring lalaking m ipapagsalita king tindahan. K arin ne penintun i Ed.Ik it ne lalam bangku. Ngana, "Bung, Ed.”
"Sh — ! E ka mainge. Lukluk ka keni siping ku. Pakiram dam an mu ing sasabiyan na ning tin in ti,” nganang Ed.
M ekiramdam la ring adwa. Kaibat m ilai no karing kayabe ra. Disnan do ri Aida, Alma, Ana a t Luz. Ngara,"A tin keng m asanting a balita .”
"N anu ita?” kitang ding anak. "M agpiknik la kanu king ilug
di ta tang tam u keng Domingo.”"K asaya ra a ta ,” nganang Aida. "A,
oyan i Ines. Sabiyan ta kaya ing piknik keng Domingo. "Bisa kayu tuki tamo?”
"W a, w a,” ngara ngan. "M agdala tang pandilu. Mandilu tam u king ilug.”
I"E ku biyasang kawe,” pekibat nang
5 Ines. "T ataku t ku pota m alumud ku.”I "Ali ka, Ines. Mababo mu ing danumi
king pipandiluwan tam u. P atu ru rakang 1 kawe kang Tatang.”i
"W a pin nam an, Ines. Tuki naka,Ӓ ngara ring babae. "M agdala tangn
timbulan ban e ka m alum ud.”I "N anu ing gawan tang tim bulan?”I kitang nang Ines.
"Kwayan, sapwang sagin, bulu,1 adwang ungut a alang lam an a pitaid
king m abilug a kwayan o kaya gomang dyip,” sinabi nang Ed.
i
\I
174 175
M artes abak. Ding anak mainip nong m anaya king aldo Domingo. Ing buri ra agad neng datang iting aldo. Ngarang bibilang, "M iyerkules, Huwebes, Biyernes, Sabado. Isa, adwa, atlu, apat.”
"A pat pang aldo bayu ta magpiknik. K aluw at pa,” sinabi ring babai.
K atatau liyan m iras mu rin ing Domingo. K itang nang Luz, "Ima, nanu pung
isulud kung m andilu king piknik?”"Itang pandilu nang ating mung Alma,”
pekibat nang Ima. "U stu mu ne ngeni ita.” "N ukarin ya pu, Ima?”"O itang keta king kuw artu. Lege ku
ne. Kuwanan me keta babo baul.”Milai ya king kuw artu i Luz.
Sinubuk ne ing pandilu nang ating na. K aibat kitang na, "U stu ke po, Ima?”
"W a, ustu me. Kabage mu pala.”
176
Ding anak sidya ro ring tim bulan da.I Rod daralan ne ing gomang m itm ung angin. I Maning m agdala yang kapirasung kwayan. I Greg daralan ne ing gewa nang timbulan ungut.
Kitang nang Ed, "N inu pa ring ala karing kayabe tam u?”
"Balam u i Ines nam u,” pekibat di Aida a t Ana.
"D aralan yo ring tim bulan yo?” kitang nang pepasibayung Ed.
"W a, oreni na,” pekibat ding anak."K aluw at da nam ang e datang ..
ding saken,” sinabi ring babai.
177/0[*1*1111
Kabang panayan do ring gareta tinigtig neng Tatang P an ta ing Kondansoy. M igkanta la ring anak.
"Tatang Panta, m agsaya ta pamu Kabang ala lu pa ring gareta tamu, Inya sa, Tatang P an ta M anigtigan ko pa,M agkanta kam ing sabia Ban tang masaya;Ban keta ditak mu man M alyari tang kalingwan,Ing e ra agad panyatang Ding sasaken.”"Itig tig me pa ing Tinikling, P an ta ,”
sinabi nang Imang Trining.
178
Kayari nang tinigtig Tatang Panta nganang Ed, "K aluw at ding saken tam o.”
"H o.................... ! H o ......................!”"Talagang e ya bisang m alakuwan
ilnes. Lon ye, m akasake ne king gareta,” sinabi nang Alma kari Aida a t Ana.
"Ayan! Mako tana. Oryan na ring gareta,” gilisak ding anak, kayagnan ning sinake la. Meko nala.
E m eluwat m iras la king ilug ding magpiknik. Ding anak penitsa ro ring timbulan da king danum. Kinawe nala.I Ines e ya mekiyabe karing mandilu.Ikit neng Alma.
Ngana, "Ines, balakung pa tu ru kang kawe kang Tatang.”
"W a, Alma,” pekibat nang Ines. "Me keni pamu. Saupan m ukung m iblas.”
I Alma sinaka yang agad.
179
Lege neng Ines ing pandilu na. Misdan ya. Ngana, "Aba! Aliwa ing pandilu ku ing adala ku. Ing saya nang Ima ini.”
"Isulud mu ne a t saka ta niya mu italing m asalese,” pekibat nang Alma.
Meyari neng m itali ing saya nang Ines. Milai nong Alma king ilug. Katalbug nang Ines king damım meging lobu ya ing saya na. Ngana, "A — ! Oini pala ing m asanting a tim bulan.”
Linawe re ring anak i Ines."Kawe naka, Ines," k ila it nang Tatang.
"E ka ta taku t. E naka palbug ning tim bulan mu. Oini pa ing goma."
Kinawe ya i Ines. E niya pin naman pepalbug ning tim bulan nang saya.
180
Isa! Adwa! U ----- up!
M akatalakad la lele bakud di Mar,Ed, Ana a t Alma. Alben do ring dakal a tau king kasum angid mula. Ngara, "Karakal a tao. Nanung daraptan da ketang bale?”
"Balam u lalagaryan de asias,” sinabi nang Alma.
"K akaluguran, isadya yu no ring kwayan tang pamusan. M alapit nong m ayaring m alagari ring asias," ing dimdam ding anak.
"Aba! Ibuwat de a ta ing bale, Ed.”"Balam u pin, Ana. E ta pa mamako.
Manalbe tam u,” sinabi nang Ed.N gara ring lalagari karing asias,
"Ibili yu no ring kwayan, bayu m ila isundung lagaryan ding asias."
"W a," pekibat ding mibubuwat.
181
Ding tau pemili ro ring kwayan king miyayaliwa nang dake ning bale.
"Magbili nako king lugal yu,” ngana ning lider. "Kabud sabiyan ku ing up, ibuw at ye ing bale.”
"W a, wa,” ngara ring sugo." I s a ......... ! A dw a...........! U .......... uDing sugu binuw at deng
m iyagnan-agnan ing bale."Itas yeng bagya bandang tau li,”
ngana ning lider. ”0 ----- , kikiling yabandang wanan. Itulid yeng bagya.”
"U stu ne kaniyan?” kitang ding sugu. "W a, wa. Lumakad na kayu.”
182
aI
m
Linakad no ring m am usan king bale. Nganang Alma, "Lon yo ring bitis
ding tau. Balamu bitis no ning bale.” "W a pin,” pekibat nang Ana.
"Balamu ing bale yang lalakad.”Ating m inaus. Ngana, "Ed, Alma.” "Aba! Ninu ita?” kitang nang Ana. "I Tatang,” pekibat nang Alma.
"Ausan na katam u.”"Tuki ta kano?” kitang nang Ed. "W a, wa,” pekibat nang Mar."Tara, tagalan ta la ,” nganang Ana.
"Alma, malagwa mu. Mulai tana .” "W a, Ana. Panayan m uku.”
183
Ding apat a anak memulai la. Tegal de ing lalakad a bale. Karas da ring anak a lalaki agad dang sinuklab lalam ning bale. Mekiyabe la karing mamusan.
"Alma, Ion mo ring mamusan.Kasalusu rang lum akad,” nganang Ana. "Bisa no atang agad m iras.”
"M iras nala, Ana,” nganang Alma."Lon mula. T inuknang nong lalakad.”
Ustung-ustu luluwal la ri Ed a t Mar lalam ning bale. Dimdam da ing sinabi nang Alma. Ngara, "E ya pa m iras ing bale. Papainaw a la ring tau. Mapagal nala inya beba re pa ing pupusanan da.”
Ding anak ik it de ing makibale. Ma'gdala yang tinape ampón mayumu. Panyinan no ring taung mamusan.
I Tatang di Ed a t Alma tinikdo ya. Seupan ne ing makibale.
184
I
I
"Tara, saupan taya nam an,” nganang Ana. "M angaugse itang daralan na.”
"W a, wa,” ngara ring kayabe na."Anak, saupan yu nakung mamiye
tinape ampón mayumu karing tao,” sinabi ning m atuwa. "D anupan nala. Pakikuwa yu itang inum an a m arim la king tindahan. Dalan yu keni.”
"Opu, opu,” ngara ring anak."Salam at, anak,” sinabi ning matuwa.
"Kuma ko kareng tinape ampón mayumu. Mamangan na kayu nam an.”
Ding anak pinyinan dong tinape ampón mayumu ring tau a t saka ro kinuwang inum an a m arim la king tindahan. K aibat m engan nala naman.
Inyang m ipainawa no ring tau pisanan deng pepasibayu ing bale. Linakad nala. Tinuki la ring anak.
i
185
Di Alma, Ana a t M ar ik it da ing p b í ala yu i Ed. Penintun de. E re ikit.
M iras ne ing bale king lugal nang y r pilipatan. Beba ra ne ring mamusan. Inyang m ibaba ne ing bale ing makibale pepasalam at ya karing taung sinaup kaya.,
"B utikala!” gilisak nang Ed manibat king awang.
"Aba! Ati ka pala ken,” ngarang m iyagnan-agnan sinabi ri Alma, Ana at Mar. "K apagal ming m anintun keka m anibat nanden.”
Meili ya i Ed. Ngana, "Kanyam an pala ing m akasake king bale neng lalakad ya. Balam u m akaduyan ku.”
186
Bugtungan
Biyernes bengi. Ing bulan magmula neng saslag. Ding m em aryu lalu na ring anak pesitipa la.
Nganang Toni, "K aragül ning bulan. Kasala na. Kabilugan na a ta ngeni, Rod.
"W a, Toni. Kabilugan ning bulan ngeni. Mayap pang mam iyalung tam u.”
"N anung m asanting tang piyalungan?” kitang nang Maning.
"D akpanan,” pekibat nang Greg."E ku bisang dakpanan,” sinabi nang
Ana. "K aibat-ibat ku pamung m engan.” "Ikam i m an kaibat-ibat mi pamung
minapun,” tiglung ding aliwang anak."Nung m akaniyan misip tang aliwang
m asanting a piyalung,” nganang Rod. "Piyalung a e pupulai.”
"Namı kaya?” kitang nang Alma.
187
"Balıı ku na ing piyalımgan tam u /’ sinabi nang Greg. "Bugtungan.”
"Aba! Sinabi nang ima ku e kanu mayap ing m am iyalung bugtungan,” nganang Aida. "A tin kanung m ate.”
"E tu tu ita ,” pekibat nang Ed. "Bakit king iskuwela m aralas tang mamiyalung bugtungan. Ala nam ang mamamate.”
"W a pin nam an, Aida,” tiglung nang Rod. "Sinabi ning m aestra masanting ya kanung piyalung ing bugtungan uling m akatalas yang isip.”
"B akit kanu, Rod?” kitang nang Ana. "M alyari m abibiyasa ta kanung
mimisip dili tam o,” pekibat nang Rod. "Tutu pin nam an,” nganang Toni.
I "N ananu ta pa,” sinabi nang Ed.I "Mamiyalung tan a .”
"W a, wa,” nganang Greg. "Aku na | ing m unang taya.”
"K apam u,” sinabi nang Aida. i "Nanu ing parusa ning e m akapakibat f ustu king bugtung?”
"K anta, pangadi, gale, o kaya terak ,”ipekibat nang Greg.
#"Ngening balu yu na ing parusas
İ mamiyalung tana ,” nganang Ed."W a, wa,” pekibat ding babai.
Ding anak pesilukluk nala. Ding aliwa linukluk la king dikut. Ding aliwa linukluk la karing bangkung kwayan.
"N ukarin ya i Greg?” kitang nang Aida.‘■i
"A ti ku keni,” pekibat nang Greg. "Magsadya na kayu. Oini ing bugtung ko.”
"M akasadya na karni,” nganang Ana.
"Uling-uling, bitin-bitin!Namı ya?” kitang nang Greg. , m
"Duwat ya,” gilisak nang Toni. \n/Y Mikpak la ring anak. Tinud ya i Toni/ "N anu nem an ini?” kitang nang Toni.
"K alagu na ning Reyna. M akalukluk ya king tronu na.” ■ Q ;
"Balubad ya,” pekibat nang Rod.Pak! Pak! Pak! Pak! Pak! Pak! ‘ : "Asan ku Mariveles, m akalub ku
kaliskis. Nanu ku, Ed?” kitang nang Rod. "Lara ka,” agad nang pekibat Ed. "Biyasa ya,” ngara ring anak."N anu ya ini?” kitang nag Ed.
"Ing malagung dalağa, nukarin ya man m unta, daralan ne ing sulu na.”
'Ha-ha-ha! A lipatpat ya,” nganang Mar.'«1
190
"Kabiyasnan tam o,” sinabi ring anak. "Ala atang m iparusan.”
"Makiramdam kayu,” nganang Mar. "Malagung dalağa, suksuk mu ati lu king punta. N anu ya ita, Alma?”
"Talang ya.”"Ali ya, Alma. Ala yang suksuk
ing ta lang .”"Balu ku ne, Mar. Rosas ya.”"Ali ya nam an, Alma.”"Pinya ya,” gilisak nang Ana."Tinud ya i Ana,” sinabi nang Mar. "Ayan! Aku ngeni ing muniye
bugtung,” nganang Ana."Aba! Kapamu, Ana,” sinabi ri Ed.
"Parusan taya pamu i Alma.”"A, wa pin pala,” nganang Ana. "Papagkantan taya,” gilisak ding anak.
"M agkanta ka, Alma. M agkanta ka.”
191
Oini ing k in ta nang Alma:"0 , patag a bundok K ukulate dutung,M asetas ding sagin Balag ding balatung; Tinanam kung m angga Memunga yang santul,O, gaindu kung sise Tandang yang mangebun; M akatula-tula Ing kanakung ikit,Milai ya ing pusa Tegal ne ning dagis;Kaliskis ning itu Iki na ning tugak,O, i ta ta kung Panta Mumuli yang kikiyak.”Pak! Pak! Pak!
"K asanting na!” ngara ring anak.
192
Oreni pa ring bugtung da ring anak."I Ambung m asikan Mamaldo o mum uran D aralan niyang daralan Ing bale nang pakam alan.”"B utul niya’t balat i M atias Ing sulagpo na pa m atas.”
Di Alan a t Greg e ra no tiran ding miibiye pang bugtung karela. M iparusan la reti. M inuna reng perusan i Alan.
” 0 , law an ye ing bulan M akayam a ing sala na Balam u wari sulu yang M akabitin king banwa.
Pak! Pak! Pak!"K abiyasnan nang Alan. K asanting
ning ginale na,” sinabi ring kayabe na. Mikpak la pang pepasibayu."Salam at, kakaluguran,” nganang Alan.
193
Isipan da ngeni ring anak nung nanu ing m asanting dang iparusa kang Greg.
I Ana aganaka no ring linutu nang cake ima nang Greg itang gatpanapun. Ngana, "Pakuw anan tayang cake keta karela.”
"Greg, e m akarine ita kang ima mo?” "Ali, Ed,” pekibat nang Greg. "Mayap
pang saupan m uku. Kuwanan te ing cake.'Meko no ring m ikaluguran. E meluwat
d inatang la. M agdala lang m etung a cake a m aragul. M akapirasu ne.
"Kum a na kayu,” nganang Greg."Sidya ne palang ima kekatam u ini. Nandin ne pa kanu buring padala dapot ala yang utusan. Mayap nam u sinabi neng Ana. Mayap mu nam an m inuli kaming Ed,
"Salam at kang im a mu, Greg,” ngara ring anak. "Salam at m u nam an keka. Kanyam an na.”
194
K ebaitan Nang Rod1. Tuki Ku Pu
Alas dos ning gatpanapun. I Alma ibat neng menimu. K itang na, "Ima, insanu pung isulud kung kamisola?”
"Itang berdi. Bage me ita, Alma,” pekibat nang Ima. "K uwanan me keta babo lam esa.”
"Salam at pu, Im a,” nganang Alma. Kinuwa neng Alma ing kamisola
babo ning lamesa. Sinulud ne. Kaibat migsapatus ne.
"Alma, me keni,” sinabi nang Ima. "Samasnan ke ing lasu ning kamisola m u.”
L inapit ya i Alma kang ima na. Ustung-ustu lulub ya i Luz king kuwartu. Ngana, "K alagu mu, Ateng. Kasanting na ning baru mo. N ukarin ka m unta?”
Mila way an la ri Ima a t Alma.
M ekibat ya i Alma, "K eta kari Rod. Kebaitan na ngeni, Luz.”
"Tuki ku, Ateng,” sinabi nang Luz. "Sabiyan mu pamu kang Im a,” pekibat
nang Alma. "N ung m abisa ya ituki raka.” I Luz lepitan ne i Ima. Ngana,
"Ima, tuki ku kang ating ku, ne po.”"E ka pa m alyaring tuk i kang ating mu,
Luz,” pekibat nang Ima. "Anak ka pang tu tu . E ka pa biyasang makipagpista.”
"Biyasa naku pu, Im a,” nganang Luz."0 , dale na pen,” sinabi nang Ima. "Ayan! Ayan!” nganang Luz.
"Tuki ku kanu, Ateng. Tuki ku keka.” "Alma, ituki muñe ing wali m u,”
sinabi nang Ima. "E me paburen. E ko m ikakawani. Tairan me king dalan.”
"Opu, Im a,” pekibat nang Alma."E ye pu pigaganakan.”
196
Nganang Ima, "Luz, ta ra luwal kata. Manimu ka pam u bayu ka m iblas.”
"Opu, Im a,” pekibat nang Luz.K ayari nang m enim ung Luz
migbalik lang Ima king kuw artu."Ateng, panayan m uku saguli,”
sinabi nang Luz. "M iblas ku m u.”"W a,” pekibat nang Alma. "E ka
mamalagwa. M aranun pa nam an.”I Luz kinuwa no ring sapatus nang
malutu. Sinulud nala. Ngana, "Ima, ita pung kam isola kung m alutu ing isulud ku.”
M ipakaili la ri Ima a t Alma."Biyasa yang talagang m am ili king
isulud na ing anak a ini,” sinabi nang Ima a t saka na ne pepasulud kaya ing kamisolang pinili na.
I Alma nam an dininan neng lasung m alutu king buwak ing wali na.
197
2. Babarug K uran
Nganang Luz, "Mako tana, A teng/ "W a, Luz. Alas kuw atru na.” "Mako nake pu, Im a,” ngara. "Panayan yuku saguli, anak.” Linuwal ya i Im a king kusina. Nganang Luz, "Ateng, tara ,
tukiyan tane i Im a king kusina.” "D alan yo rening kahun, Alma.
Ibiye yo kang Rod,” sinabi nang Ima."Luz, e ka kakaw ani kang ating mu.
E ka sana magalo keta kari Rod, ne.” "Opu, Im a,” pekibat nang Luz. "Mako na kayu,” nganang Ima.
"Alma, e me paburen ing wali m u.” "Opu, Im a,” pekibat nang Alma
a t saka no raeko Luz.
198
Ik it nong daratang Rod di Alma a t Luz. Seganan nala. Ngana, "M alaus kayu.”
"M asayang kebaitan, Rod,” ngara ring m ikapatad. "Oreni ring keka.”
"Salam at, Alma. Salam at, Luz.Tara, lungub kayu,” sinabi nang Rod.
Linub la ring m ikapatad. Disnan do ring dakal a anak. M agkanta la kabang i Tatang Obong titig tig yang banduria.
Nganang Luz, "K asaya ra, Ateng.” "W a, Luz. Tara, m akiyabe k a ta .” Mekiyabe lang m igkanta ring
mikapatad. Kasaya ra nam an.
199
I Rod ik it neng m agdalang kuran i ima na king sala. K itang na, "Nanu pung daptan yu king kuran?”
"Ibili ke libutad ning sala a t saka ne barugan ning m etung kekayu.Ing m arug kailangan ing m akatakap lang panyu ring m ata na. Nung turan ne ing kuran m iras la kaya ring lam an na.”
"N anu pung lam an ning kuran?”"A t saka yu na abalu potang abarug
yu ne,” pekibat nang ima nang Rod.I Alan mepili yang m unang marug. Dela
re king gulis. Tikpan de m ata king panyu. K aibat dininan deng pam arug. Dinurut deng m ekatatlu a t saka ra ne likuwan.
I Alan tinakbang yang m ekatalim a.King kanam nang takbang m erug yang m asikan. Ginulisak la ring anak.Ngara, "E ne tiran Alan ing kuran .”
200
I Ed yang tu tuk ing m arug king kuran. Bayu ya pepatakap a m ata binilang na nung pilan talam pakan ing m anibat king kulis angga king kuran. K aibat tikpan de m ata king panyu. Dela re king gulis. D inurut deng m ekatatlu a t saka ra ne likuwan. Ngara, "Takbang naka, Ed.”
Tinakbang yang m akakalale i Ed. Karas apulu, m erug yang m asikan.
Pak!"Ha-ha-ha!” ngara ring anak."T iran ke,” ngana, kayagnan ning
leko no takap ding m ata na. "Aba!Pasu ya pala ing abarug ku.”
E niya nam an tiran Ed ing kuran.
"Babai nam an ngeni,” ngara ring babae. "A ku,” nganang Luz.Kinuwa ne ing pam arug a t m inta
yang agad king gulis. Tikpan de mata. D inurut deng m ekatatlu a t saka re pepatakbangan apat. Likuwan da ne.
I Luz tinakbang ya pang mekatadwa. K aibat tinuknang ya. Tinas ne ing pam arug na dapot e ya merug. Beba no ring gam at na. Tinakbang yang katakbangan a t m erug yang masikan.
Pak!M ikpak la ring anak. Ginulisak
lang m asikan. Ngara, "T iran ne!T iran neng Luz ing kuran!"
I Alma leko ne takap a m ata ing wali na. Ngana, "Luz, Ion m ula ring tiran mu.Lon m ula."
"A, kendi la. K arakal da, Ateng."
202
3. Lebulan Nala
Ding anak m atula la karing tiran nang kending Luz. Ngara, "K anyam an da.”
"Painaw a na kayu," sinabi nang Ima. "Isadya ku na ing pam angan yu."
Minapag ne i Ima. Ating kalame, putu, suman a t aliwa pa. Tauli neng inapag ing cake a ating kandila. Ngana, "Rod, me keni. Sindiyan mo ring kandila."
"Opu, Im a," sinabi nang Rod.Linapit ya i Rod king lamesa.
Sinindiyan no ring kandila.Inaus nong Ima ring anak. Ngana,
"Me ko keni. Pagkanta taya i Rod kabang sisindiyan no ring kandila."
M igpadurut la ring anak king lamesa. K inta re ing Masayang Kebaitan.Ngara, "M asayang kebaitan, Rod. Masayang kebaitan."
203
Kayari rang m igkanta raikpak la. Ngara, "M asayang kebaitan, Rod.”
"Salam at, salam at,” pekibat nang Rod. K itang nang Luz, "Ateng, bakit atin
yang kandila ing cake?”"Ban tam ung abalu nung pilan neng
banwa i Rod,” pekibat nang Alma."Pilan neng banwa i Rod, Ating?” "W alu ne, Luz, uling walu la ring
kandila king cake”"K anan tala nam an ding kandila?” "Aba! Ali tala, Luz. Ilako ro re ta
potang kanan taya ing cake”"E ta pa m angan, A teng.”" S h ...............sh! E ka mainge, Luz.”
Nganang Ima, "Rod, labulan mo ring kandila. Sam asnan mong labulan ban lang m iyagnan-agnan m atda.”
Lalabulan na nong Rod ding kandila. "K apam u,” sinabi nang Ed. "Bayu
mo labulan manyawad ka pamu king buri m ung dili king aldo m ung kebaitan. Magpiyak ka kabang manyawad ka.”
Migpiyak ya i Rod. Ngana, "Ing buri- ” "Rod, e mu sasabiyan m asikan ing buri
mu,” nganang Ed. "K ing mung isip m u.” "M akananu kung manyawad, Ed,
nung e ku sumabi,” sinabi nang Rod."Manyawad ka ken mung lub mu, Rod,”
nganang Ed. "E mu param dam kekam i.” Pinyak nong Rod ding m ata na.
Sinabi nang alang inge ing buri nang dili king aldo nang kebaitan.
Tahim ik la ngan ding anak.
205
I Luz linapit ya king cake. Bigla nong lebulan ding kandila. P itda no ngan. n <
"Luz! Luz! Bakit pitda mo ring . j fii kandila?” gilisak nang Alma.
"M akananu m asisilab ya ing cake.Sayang ya pota e ta ne apangan.Danupan naku, A teng.”
M ipakaili ya i Ima. Meili la naman ding anak dapot i Alma m arine ya.
"U stu ing depatan mu, Luz,” sinabi nang Rod. "Miibiye ing inawad ku.”
"N anung inawad mu, Rod?” kitang ding anak.
Meili ya i Rod."Inaw ad ku ing m asaya tam u ngan
sana ngeni,” pekibat nang Rod.
206
King K arnabal
1. M analbe Tamu Pupulai lang m enik di Paz a t Tes.
Nganang Paz, "Koyang! Sinabi nang Lena dakal ing payalbe ra king karnabal. M angasanting ngan kanu .”
"N ung m akaniyan sabiyan ta kari Tatang a t Ima. Yagkat talang m unta king karnabal,” pekibat nang Nic.
Papanik no m an kan ita ri Tatang at Ima. K itang da, "N ukarin yu kami yagkat, anak?”
"King karnabal pu,” pekibat nang Nic. "A, wa. Sabiyan ming talaga kekayu
ngeni ing m analbe ta king karnabal potang gatpanapun,” sinabi nang Ima.
"Ayan! Ayan!” ngara ri Paz a t Tes. "M analbe ta king karnabal.”
"Painaw a ko pamu, anak,” nganang Ima.
207
Gatpanapun na. M aranım lang m inta king karnabal di Tatang. D itak la pamu ring tau inyang dinatang la karin.
N gara ri Nic a t Paz, "K aragül na pala ning karnabal. K arakal ding bandera. K arakal a sulo. Pangasanting da kule.”
"Tara, lungub tan a ,” nganang Tes. "Kapam u!” sinabi nang Ima.
"Ala ta pang tike t.”"N anu pung tiket, Ima?” kitang
ding m ikakapatad."Tiket a panlub king karnabal.”"A tin la pung bayad ding tiket?”"Atin, Nic,” pekibat nang Ima."Panayan yuku keti,” sinabi nang
Tatang. "Sali ku saguling tike t.”Sinali yang limang tiket i Tatang.
Linub no king karnabal ding m iyanak-anak. "K asaya,” ngara ngan.
i
m
Ik it neng Tes ing tiyobibu. K itang na, "Ima, nanu ya pu itang sasaken da retang anak? K asalusu nang dum urot.”
"Tiyobibu ya, Tes,” pekibat nang Ima. "A, oreta ring ayruplano,” sinabi nang
Nic. "Tara, sake tam u.”"K ing tren ta m unang sake,” nganang
Paz. "M asanting ing m akasake tren .” Nganang Tatang, "M uña nakong sake
king tren , Nic. K aibat yu karin sake ko king tiyobibu. K aibat sake nako m an king ayruplanu. Buri yu ita?”
"Opu, opu, Tatang,” pekibat ding atlung m ikakapatad.
M inta no king tren ding miyanak-anak.
209
i —** "
Ding anak m am alagwa lang sake lririg tren. Ngara, "Tara, sake tana .” -•
"K apam u,” sinabi nang Tatang. \ j1 "Isali rako pam ung tike t bayu ko sake.
L inapit ya i Tatang king tak ily a .^E ya agad m ekasaling tiket uling dakal la ring m inuna kaya.
Kalabas na ning kapitnang oras : ? d inatang ne i Tatang. D aralan no ring ” atlung tiket. I Nic m u ing disnan na. K itang na, "N ukarin la ri im a mu?’ inDi”
"A tin la kanu pung seli sinaguli, ”” sbH pekibat nang Nic. "A, oryan na po, r Tatang. Magdala lang lobu.”
M arayu la pa, nganang Tes,"Koyang, oini ing lobu mo.”
"Salam at, Tes.”"Anak, oreni na ring tike t yo,” sinabi
nang Tatang.
2. King Tren
I Tes m am alagwa yang sake king tren."E ka mamalagwa, Tes,” sinabi nang
Tatang. "Panayan meng tuknang ing tren .’ "Tinuknang ne pu, Tatang,” pekibat
nang Tes. "Sake nake pu.”"Palabasan yo pamu reng kukuldas,
Tes,” sinabi nang Ima.E meluwat, m imin no ring anak a
kukuldas. I Nic agad nang sinake. Tindanan ne ing luklukan a m um una kaya. Ngana, "Paz! Tes! Keni ko lukluk.”
Seupan nong sinake Tatang di Paz a t Tes. Ngana, "E ko magalo.”
T u ..................... ut! T u .......................ut!T su g ......... t s u g .......... t s u g .......... tsug!"K anyam an pala ing m akasake tren ,”
ngara ring atlung anak.Di Im a at Tatang lalon do ring anak da.
210 211
i.
M esalusu ya lakad ing tren. Ding aliwang anak a m akasake gugulisak la king tu la ra. Ding aliwa e la bubulad.
"Tes,” gilisak nang Nic. "N ukarin la ri Tatang a t Ima?”
Miglawe-lawe ya i Tes karing tau. Ngana, "O reta, Koyang. A kakit muía?”
"W a, Tes,” pekibat nang Nic. "Akakit kula. Pepepe la. Pepen ta la nam an.”
Pinepe nong Tes di Ima king panyu na.I Atabili ne iti. Ginulisak ya, "Ay!Ing panyu ku! Ing panyu ku!”
"Ha-ha-ha!” nganang Nic.
"Koyang,” sinabi nang Paz."Mebaldug ya ing panyu nang Tes.”
"Óining keni,” pekibat nang Nic. "Asalu ke nanding atabili ne ning wali. Ibiye ke kaya potang kuldas tam u.”
"W a, Koyang,” nganang Paz.
212
3. KingTiyobibu
Ting-ting-ting!Nganang Nic, "Paz, Tes, Ion yo
ring kabayu. Kasalusu rang mulae, ne.” "W a pin, Koyang,” pekibat ding
kapatad na."K anyam an a ta ing m akasake
kabayu lalu na neng patas la a t pababa,” sinabi nang Nic.
"Sake tam u, Koyang,” sinabi nang Tes. "N ukarin ya i Tatang. Pasali tanang tiket. Tara, Ion taya.”
"O reni na ring tiket yo,” pekibat nang Tatang. "Tara, sake na kayu.”
I Tatang piyabe no ri Paz a t Tes king m etung a luklukan. I Nic seke ne king kabayu. Ngana, "M im ingat kayu, anak. Paz, e me paburen ing wali m u.”
"Opu, Tatang,” pekibat nang Paz.
213
"Hiya! Hiya!” gugulisak nang NicW” kabang duru ru t ya ing tiyobibu.
I Tes e ya bubulad. Ik it neng Paz. f” K itang na, "Tes, m ananu ka? Atin kang \ m asaket? Nanung daram dam an mu?”sriip
"A la, Ateng,” pekibat nang Tes. ^8” "Pakiram dam an kiya mung duru ru t ing VI” tiyobibu. Sasalusu ne. In g b u r ik u .tojl'd m asalusu yang m asalusu.” :0 ”
M esalusu ya duru t ing tiyobibu. ¡ ¡ r "Hiya! Hiya!” gugulisak ding anak. <I Tes m aili ne ampón m agsalita.
M akiyabe neng gugulisak karing aliwang anak. Masaya niya nam an.
Nganang Paz, "B alaku m elilyu naka.”
214
É
i
I Nic mipalawe ya king anak a kasiping na. Misdan ya inyang ik it neng m aputla. K utnan na ne sana nung ninanu ya inyang bigla yang ginulisak.
"Ima! Ima!” ngana. "Kuldas naku. E naku bisang sake kabayu.”
Telan ne gam at Nic ing anak. K itang na, "N inanu ka? Bakit ausan me i ima mu?”
"T atakut ku,” pekibat ning anak."Ing buri ku i ima ku.”
"E ka ta taku t. E ra ka paburen,” sinabi nang Nic. "Talan kang m atalik king kabayu mu. Sabiyan mu ing Hiya! Hiya!”
"Hiya! Hiya!” sinabi ning anak angga na king gilisak na.
"T atakut ka mo?” kitang nang Nic."Ali naku ,” pekibat ning anak.
"M atapang naku ngeni.”
215
Tinuknang ne ing tiyobibu. Kildas nong Tatang di Paz a t Tes. Kinuldas ya nam an i Nic a t ing bayu nang kakilala.
"Ngeni ka pamu sinake tiyobibo?” kitang nang Nic.
"W a,” pekibat ning anak."Sayang, nung agad dakang ik it
e ka sana m itakutan ,” nganang Nic."W a pin,” ngana ning anak.
"M itakutan ku nandin. B alaku m abaldug naku. Inaus ke i im a ku.”
Kabang m ipagsalita la d inatang ya ing im a ning anak. Ngana, "Dan, nukarin ka m inta? Kapagal kung m anintun keka.”
"T inuki ku pu kang Nic, Ima. Yang sinaiip kaku nanding ausan da kayu.”
"M itakutan ya pu,” nganang Nic. "Salam at, Nic,” sinabi nang Ima."Alang nanu nam an pu,” nganang Nic.
216
4. K ingRuw eda
Sinali yang m ani i Tatang. K akanan dala kabang magpasyal la. Ik it neng Tes ing ruweda. Inagkat nong m inta karin ding pengari na.
I Tatang agad nang sinaling tiket. Ngana, "Sake nako king ruweda bayu ta muli. Oreni ring tike t yo.”
"Ayan! Ayan! Sake ta king ruweda,” sinabi ring m ikakapatad.
"K atas na a ta ning ruweda, anak ,” sinabi nang Ima. "E ko tatakot? Mebaldug ko galang?”
"E ke pu mabaldug, Im a,” pekibat ding anak. "E ko pu m igaganaka.”
Nganang Tatang, "Nic, miyabe-abe ko ring kapatad m u king m etung a luklukan. Ilibutad ye ing wali yu. E ye paburen.”
"Opu, Tatang,” pekibat nang Nic.
217
Ing ruweda m igmula neng dinurut. Ding anak miyayaliwa ing daram dam an da. Ating gugulisak king tu la ra. A ting e bubulad uling ta tak u t la. A ting mipapagsalita.
I Nic yuyuyu ne ing luklukan da.Nganang Paz, "Koyang, e ka magalo
pota m abaldug tam u. T ataku t ya i Tes.” "T ataku t ka pen, Tes?” kitang nang Nic.
"K anyam an na ning m akasake ruweda.”E ya m ekibat i Tes. K inaul neng Nic.
Ngana, "E ka ta taku t. E ku ne yuyu ing luklukan tam u.”
Milako ya tak u t i Tes. M esaya ne. Mesaya la nam an di Nic a t Paz.
218
Ing ruweda m asalusu na ing durut na. Nganang Nic, "Lon yo ring sulu.
Kasanting da. Miyayaliwa la kule. Ating m alutu, asul, berdi, m aputi a t am arilyu.”
"K atas tan a pala,” nganang Paz. "Koyang, Tes, lumawe ko keta lalam. Pangalati ra nam u ring tao, ne.”
"W a pin,” pekibat nang Tes."M ayap pang m ipangutang tang
panintunan tam u,” selabat nang Nic."W a, wa, potang m iras tang pasibayu
keta babo,” pekibat ding babai.M alapit nalang m iras king m atas
ding anak. K itang nang Tes, "N inu ing m unang papanintun?”
"A ku,” pekibat nang Nic. "M anaya ko saguli. Ilawe rakong panin tunan yu.”
I Nic miglawe-lawe ya king m akapadurut. M anintun yang papanintun na.
219
M aluwat e ya m anakit papanintun na. Ngara ring wali na, "Koyang, e ka pa
m enakit panintunan me?”"N ukarin ya ing tiyobibu?” kitang
nang Nic. "M alagwa yu itu ru ye.”Di Paz a t Tes linawe la king mabilug
a karnabal."Oita! Oita!” gilisak nang Paz
at saka ne tiru kang Nic ing tiyobibu."N ukarin ya ing ruweda?” kitang nang
pepasibayung Nic.M ipakaili la ring babai. Ngara, "Oini.
Oining sasaken tam u.”"Aku nam an ing papanintun ngeni,”
sinabi nang Paz. "N ukarin ya ing tren?” "Oita, Ateng. O ita,” gilisak nang Tes.
"Ayan! Ayan! Aku nam an ngeni ing lumawe panintunan yu.”
I Tes agad nang linawe papanintun na.
220
"N ukarin la ri Tatang a t Ima?” kitang nang Tes.
Linawe la bandang lalam di Nic a t Paz. "O ita i Im a,” gilisak nang Paz."O ita i Tatang,” gilisak nang Nic.
"M akatalakad la ketang lele takilya. Balam u panayan da na katam u.”
"M alapit niyang tuknang ing ruweda,” nganang Paz. "M alapit tanang kuldas.”
"A tin ku pang papanintun kekayu bayu ta kuldas,” sinabi nang Nic.
"N anu ya?” kitang ding adwa. "P anin tunan ye ing ayruplanu.”Linawe la bandang lalam di Paz a t Tes. "Oreta! Oreta, Koyang,” gilisak nang
Tes. "O retang sasaken da retang anak.” "W a pin,” tiglung nang Paz. "K arakal
ding ayruplano.”"Tinud kame?” kitang nang Tes.
221
"Ha-ha-ha! Aliwa re ta ,” nganang Nic. "P anin tunan ye ing ayruplanung akakit ku.”
"A tin pang aliwang ayruplano, Koyang?” kitang nang Paz.
"W a. Malagwa yu pota mako ne.” Lalabas nem an ing helicopter.Tinalanga ya i Tes. G inulisak ya,
"Ik it ku ne, Koyang. Oita!”"Helicopter nem an ita ,” sinabi nang
Paz. "E ya ayruplanu.”"A yruplanu ya nam an ing helicopter,
Paz,” pekibat nang Nic. "Tinud ya i Tes.” "Ateng! Koyang! Lon ye itang tau
king helicopter. Pepepen na katam u.Pepen taya nam an,” sinabi nang Tes.
222
Busang Mais
Di Im ang Kika, Alan a t Aida dinalo la karing kam aganak da San Fernando.
Nganang Nic, "Alan, lungub kata king karnabal potang gatpanapun.A ting ruweda. Sake k a ta .”
"W a pin,” sinabi nang Tatang."A ting karnabal keti ngeni, Alan.Potang gatpanapun m analbe kayu.P atuk i rako kang dara m ung Sebia.”
Di Paz a t Tes tu tuk i la nam an.Nganang Tatang, "E nako tu tuk i karela
potang gatpanapun. Ken Domingo tana lungub pasibayu king karnabal. A tin lang palage terak kan ita .”
"N ung m akaniyan e ko pam u mumuli, K ika,” sinabi nang Im ang Sebia.
"K aburi ku king sinabi mu, Sebia, dapot panayan nakeng koyang m u bukas.”
223
Di Im ang Sebia linub no king karnabal. "K asaya kete,” nganang Imang Kika.
"K arakal na ning payalbe ra .”I Aida a tin yang ikit. Ngana,
"Koyang Nic, karagül na nitang parulang. K asanting na. A tin yang bandera. Atin yang dakal a sulu. K asalusu nang dumurot. E la m abaldug detang anak?”
"Ali la, Aida,” pekibat nang Nic."E nem an parulang ita. Ruweda ya. Tara, sake tam u.”
"E ku bisa, Koyang Nic. T ataku t ku.” "N ung m akaniyan ikam i nang A lan
ding sake king ruw eda,” nganang Nic.I Nic sinali yang adwang tiket.
K aibat sinake nong Alan king ruweda."Sebia, e la mabaldug kan ita retang
anak?” kitang nang Im ang Kika."Ali la, Kika. E ka m igaganaka.”
224
K aibat dang sinake king ruweda ri Nic a t A lan p in talan do ri Ima. Migpasyal la karing m agtinda.
P s ----- sk! Ps — sk! Ps — sk!"Koyang Nic, nanung lu lu tu na
n itang mam a?” kitang nang Aida. "Popcorn,” pekibat nang Nic."N anung popcorn?” kitang na pang Aida.
"K akanan la reta?”"W a,” pekibat nang Nic. "E ka pa
m ekatakm an popcorn?”"Ali ku pa,” sinabi nang Aida."O, ika Alan, e ka pa mu nam an
m ekatakm an popcorn?”"Ali ku,” pekibat nang Alan.
"Ngeni ku pa m enakit popcorn.”Nganang Nic, "D arang Kika, ta ra pu
m unta tam u ketang m agtindang popcorn.” "W a, anak. Tara na.”
225
Ps — sk! Ps — sk! Ps — sk!"Popcorn! Popcorn! Sali kong
popcorn ,” pangulait ning magtinda.Di Nic linap it la king m agtinda.
Lalon deng m aglutu."Sali kong popcorn, anak?”
kitang ning m agtinda."Opu,” pekibat nang Imang Sebia."Mama, nam ı la pu ring gagawan yung
popcorn?” kitang nang Alan."M ais a m alangi, Ito,” pekibat
ning mama. "Oreni, Ion yula.”Di Im ang Kika, Alan a t Aida
linawe ra la ring m ais a m alangi."K araka l da keta kekatam u ring mais
a m alangi, Im a,” sinabi ra ri A lan a t Aida.I Im a pekalawe na nung m akananu
lang lu lu tu ring popcorn."Koyang, Ion me i Im a,” nganang Aida.
226
Ps - - - sk! Ps - - - sk! Ps - - - sk!M igluksu nong m igluksu ring popcorn
kabang lu lu tu no ning m agtinda."Koyang Alan, Ion mo ring mais.
K asikan dang m aglukso,” sinabi nang Aida. "K aputi ra pala potang m alapit nala mung maluto. Balam u sam pagita la.”
"Nic, bakit m agluksu la ring popcorn?” k itang nang Alan.
"M alyari m apali ya ing pipaglutuw an ning m agtinda,” pekibat nang Im ang Kika.
K alutu ra ring popcorn sinali yang lim ang suput i Im ang Sebia. D ininan nong tunggal-tunggalan a suput ding atlung anak. P itunggalan da nomang Im ang Kika ring m itagan a popcorn.
"Salam at pu,” ngara ring anak kang Im ang Sebia.
"K anyam an da,” nganang Im ang Kika.
227
K abukasan di Darang K ika minuli no king baryu. Tiki re i Nic.
K aratang da bale i Aida agad nong aganaka ring popcorn king karnabal.
Ngana, "Im a, m aglutu ta pung popcorn. Kuma nakung mais a m alangi keta lalam bale.
"W a pin pu, Im a,” tiglung nang Alan. "M anyam an la pu ring popcorn.”
"W a, anak,” pekibat nang Ima."Bisa ku nam ang m aglutung popcorn. Buri ku lang patakm an kang ta tang yu.”
"Ayan! M aglutu tang popcorn,” sinabi nang Aida.
"Isadya ku ne ing pipaglutuwan nang Im a,” nganang Alan.
"Bukas tana m aglutu, anak. Painaw a tana pamu ngeni,” sinabi nang Ima.
"Opu, Im a,” pekibat di Aida a t Alan.
228
Kabukasan ibat meugtu di Ima at Aida kinanuwa lang m alanging mais. Lininis dong mayap. Di Alan a t Nic sidya re ing pipaglutuwan busa. Timban deng agad. Inyang m apali ne sinabi re kang Ima.
I Ima bilus no ring m alinis a mais king m apaling kawa.
Ps — sk! Ps — sk! Ps — sk! Migluksu la ring mibubusang mais.
Linapit ya i Aida king pipaglutuwan. Alben no ring m agluksung popcorn.
"Aida, mako ka ken. Mapali ka,” sinabi nang Ima.
Meko yang agad i Aida. Ngana, "K anyam an da bau ring popcorn.Bisa nakung m angan.”
229
Lutu no ring popcorn. I Ima linulan nala king m aragul a igu. Tetap nala. Kaibat singkapan nong ditak a asin. Tikm an nala. Ngana, "K anyam an da.”
Pepatakm an nala nam an karing anak. "K anyam an da po, Darang K ika,”
sinabi nang Nic. "M anyam an la pa karing popcorn king karnabal.”
"W a pin pu, Im a,” tiglung di Aida a t Alan. "K anyam an da.”
I Im a m ilulan yang popcorn king suput papil. Ngana, "K ang ta tang yo reni.”
"Ima, m agtinda ta pung popcorn king palengki,” sinabi nang Alan.
M ipakaili ya i Imang Kika."Saupan dako pung m agtinda, Im a,”
nganang Aida."Paburen yu, anak,” pekibat nang Ima.
"Pisabiyan mi pamung tatang yu.”
230
Bayung Banwa China
1. Pam agsadya King Bayung BanwaIng Bayung Banwa China masaya.
Ding Intsik pakapiyadyan da iti. Bayu datang iting aldo magsadya lang m iyam asam as karing bale a t tem plu ra. Ding karelang bandera, kortina a t ing im alan a susulud da m alutu ngan. Ing karelang pam angan a t ing heganaganang gagam itan da ating kule m alutu.
K arin China ing m alutu tanda ne ning tula, inya ustung ding Intsik m atula la m alutu ngan ing gagam itan da.
231
K arin China ing pisam ban ausan deng templu. Iting tem plu e ya mamako gayak a m alutu lalu na neng Bayung Banwa. M asaya ya uli ring taung alang tuknang daralo aldo a t bengi.
Ring Intsik a tin lang m asanting a ugali. Ustung Bayung Banwa daralo la ngan king tem plu ra. Magdala lang adwang kandilang m alutu, atlung tim sim a t anam a siopao. D araun do reti king karelang templu. Magdala la nam ang adwang lulun a papil soswa. Lululan da king m etung a latang m aragul a m akabili libutad ning templu. Iting la ta e ya mamako aping m ita tau aldo a t bengi.
Ring Intsik darap tan da iti ban m anahim ik la ring m engam ate rang pengari a t kam aganak.
232
Bayu nang banwa China.Ring m iyanak-anak a Tan Kuy m aranun
lang migising. I M ama Lim Tiam m aglutu neng alm usal. I Papa Tan Kuy sasadya na ing dalan da king templu. Ring atlung anak a Chao Ti, Chao Yin a t Sio Ti pisaup-saupan dang lu lulun ing dase ra. K ayari ra selese ro ring bangku a t ing lamesang pipanganan da.
Nganang Chao Ti, ing m atuwang dili karing atlung m ikakapatad a lalaki,"Chao Yin, Sio Ti, m anim u tana. Bayung Banwa ngeni. M unta tam u king tem plu.’/ ;
Kaluwal da m akasadya na ing danum a mapali. Menimu nala.
M apali ing panim u ra China uling m arim la karin.
Nganang Chao Ti, "T ara na king kuw artu. Miblas tan a .”
I Chao Ti pibablas neng m inim a ing wali na. K ayari nang Sio Ti seupan neng m ibablas i Chao Yin. K aibat ya nam an ing m ibablas. K asanting da susulod.
N ganang Sio Ti, "Chao Ti, Chao Yin, kabage yu king susulud yo.”
"Salam at, Sio Ti,” ngara ring wali na. "K abage mu nam an king susulud mo.”
Linuwal no ring atlung m ikakapatad king kuw artu. K anita nam an m igmula ing inge king dalan.
S — st, bung! S — st, bung! Kling-klang! Kling-klang!Tu — ut! Tu — ut! Tu — ut!Nganang Chao Ti, "Aba! Papakbung
nala ampón m angalam pag. Tara, m agbalik ta king kuw artu. K uw anan ta la ring kekatang rebentador ampón la ta .”
"W a, Chao Ti,” pekibat ding adwa."T ara na.”
Memulai no king kuw artu ring atlung anak. K inuwa rong agad ding sidya rang rebentador ampón lata.
"Malagwa yu,” nganang Sio Ti.
235
Bayu la tin ipa ri Chao Ti, Chao Yin a t Sio Ti sinabi ra pa kang Mama Lim Tiam. K atipa ra arap dang bale agad dong kelampag ding la ta ra.
Kling-klang! Kling-klang!Kling-klang! Kling-klang!Kling-klang! Kling-klang!I Chao Ti tinuknang neng mangalampag.
K inuwa no ring kayang rebentador a t saka no silsulan.
S — st, bung! S — st, bung!I Chao Yin ik it neng m anyulsul
rebentador i Chao Ti. Silsulan na nala nam an ding rebentador na.
S - - - st, bung! S - - - st, bung!I Sio Ti binili ne ing la ta na.
Mekiyabe yang m enulsul rebentador karing kapatad na.
S - - - st, bung! S - - - st, bung!
236
2. King Templu
Bagya na ing inge king dalan. I Mama Lim Tiam tin ipa ne. D aralan ne ing basket a maki-adwang m alutung kandila, atlung timsim, anam a siopao, a t adwang lulun a papil soswa. Lepitan no ring anak na. Ngana, "Chao Ti, Chao Yin, Sio Ti, m unta tana king tem plu.”
"Ayan! M unta tana king tem plu,” sinabi nang Sio Ti.
Linakad no ring m iyanak-anak.I Chao Ti inalilan neng m igdala king basket i Mama Lim Tiam.
Ik it nong Sio Ti ring siopao. K itang na, "M ama Lim Tiam, m angan ta pu king templo? K anan ta la pu ring siopao?”
"Aba! Ali tam u, Sio Ti. Idaun ta king tem plu ing lam an na ning basket,” sinabi nang Mama Lim Tiam.
237
Miras no king tem plu ring miyanak-anak. I Mama Lim Tiam agad nong sinindiyan ding adwang kandilang m alutu. K aibat kinuwa no ring atlung timsim. Sinindiyan nala. Inyang m epitna la pitda nala ban lang maşuk. I Chao Ti binili na ing adwang lulun a papil soswa king latang maki-api. Di Chao Yin a t Sio Ti inapag do ring anam a siopao babo ning lamesa.
"Siklaud kayu, anak. Mangadi tam u,” sinabi nang M ama Lim Tiam.
Kayari ra nganang Sio Ti,"M ama Lim Tiam, kuw anan ku no pu retang siopao. Dalan ta la pung muli.E ta pa pu megalmusal. Danupan naku.”
"W a, Sio Ti. K aibat tang dinalo m alyari nakong m agalm usal.”
M inuli no ri Mama Lim Tiam.
238
I Mohan a t I Gope
Di Mohan a t Gope m ikapatad la.I Mohan anak yang lalaki. M atuwa ya kang Gope. I Gope anak yang babai. Deting anak tau la India. K arin India i Tatang ausan deng Dada a t i Ima, Amee.
Misan a abak i Amee m aranun yang migising. Katikdo na ginising no ring anak na. Ngana, "Mohan! Gope!Tikdo na kayu. Abak na.”
"Opu, Amee.”"M alagwa yu. Maglinis tanang
kataw an a t isip.”
239
Tinikdo no ri Mohan a t Gope. Tinuki lang miglinis kataw an a t isip kang Amee.
Ding tau India kagising da neng abak m um una rong diling lilinisan ding kataw an da a t isip bayu la magobra. Ing pamaglinis da king isip e na kalupa ning pam aglinis da king kataw an.
Ing pam aglinis da king isip ya pin ing m angadi la kang Allah, ing karelang Dios. K aibat isipan da nung nanu ing mayap dang daptan kilub ning patingapun. Isipan da mu nam an nung nanu ngan ing kailangan dang panginlagan kilub na niting aldo. M akaniyan lang m aglinis isip ding tau India. M akaniyan la m u nam ang m aglinis isip di Mohan a t Gope.
I Dada m inuna neng miglinis isip.Ati yu ngeni king mula. Sasadya ne ing saken nang m unta king plasa.
240
K ayari neng sidyang Dada ing saken m enik ya. Seganan de ring mikapatad.
"Nam astee, Dada,” nganang Mohan. "Nam astee, Dada,” nganang Gope. "N am astee,” pekibat nang Dada.Ding tau India m akaniyan ing sasabiyan
da neng sasabiyan da ing mayap a abak.Nganang Dada, "Mohan, miblas ka.
Tuki ka kanaku king plasa.”"Dada, tuk i ku pu,” nganang Gope. K itang nang Mohan, "Dada, m alyari
ne pung tuki king plasa ing wali ko?” "M alyari ne, Mohan. M aragul ne
i Gope. M alyari neng tuk i king plasa.” "Ayan! Ayan! Tuki ku! Tuki ku!”
nganang Gope. "Salam at pu, Dada.” "N ung m akaniyan miblas na kayu,”
sinabi nang Amee."Opu, Amee,” ngara ring adwang anak.
241
Lege nang Amee ing m aputi a t m asanting dang diling baru ring m ikapatad. Ngana, "Miblas na kayu, anak .”
Mibablas no ri Mohan a t Gope.Nganang Mohan, "K asanting na pu
ning baru mi, Amee. K aputi na.”"Amee, a tin la nam an pung barung
m asanting ding aliwang anak a pupunta king plasa?” kitang nang Gope.
"Atin, Gope.”"M aputi mu nam an po, Amee?”
k itang nang Mohan."M aputi, Mohan, uling ing m aputi
yang susulud da ring taung pupunta king plasa a t king miyayaliwang sayahan.”
"Amee, ninu pu ring tu tuk i ra king plasa?” kitang nang Gope.
"Ring anak a m angaganaka, m angasipag ampón m apanyaup,” pekibat nang Amee.
242
Meyari nong mibablas ding anak.Kabage ra king susulud dang mapute.
Linuwal ya i Dada. M akapiblas niya nam an. M aputi ngan ing susulud na. M akaniyan ing piblas ding tau India ustung pupunta la king plasa a t king sayahan. K arin India ing m aputi tanda ne ning tula.
"Amee,” nganang m inaus Dada."M eyari nong m ibablas ding anak?”
"W a, Dada. Öreni na.”Linuwal la ri Mohan a t Gope. Ustung
ik it nong Dada lalu ya pang mesaya."Sake na kayu, Mohan, Gope,”
nganang Dada. "Amee, mako na kam i.” "Mako na ke pu, Amee,” ngara ring anak. "W a. M im ingat kayu. E ko kakaw ani
kang dada yu.”"Opu, Amee,” pekibat ding anak.
243
Meko no ri Dada. Ring m ikapatad m asaya lang m ipagsalita. E la meinip m iras la king plasa. Nganang Dada, ''Mohan, Gope, iti na ing plasa.”
M atula la ring anak king akak it da. Dakal ing m akatinda. Ating piyalungan. Ating pam angan. Ating im alan. Ating m iyayaliwang kasangkapan.
"Dada, kasaya pu keti king plasa,” ngara ri Mohan a t Gope. "K arakal pung tao. Pangasanting da piblas.”
"A tin pang m asanting a ak it yu potang bagya,” sinabi nang Dada.
"N anu pa pu, Dada?” kitang nang Gope.
244
E pa m an m ekapakibat i Dada dinatang no ring m angaragul a animal. Misdan la ri Mohan a t Gope. Ngara, "Dada, nanu la pu reta? K asanting da piblas.”
"A lipanti la.’"Manget la po?” kitang nang Gope."Ali la, Gope.”"M alyari ke pung lum apet, Dada?” "M alyari, Mohan,” pekibat nang Dada.
"E yu mu pakalapit karing alipanti pota aralpak da kayu.”
"Opu, Dada,” m asaya rang sinabi ri Mohan a t Gope.
245
"Mohan, Ion me itang taung m akasake ketang alipanti,” nganang Gope."K asanting na piblas, ne.”
"M asanting ya nam an a piblas ing sasaken nang alipanti, Gope. Lon me.”
King tu la rang m analbe ring anak e ra balu ing m alapit na nalang aralpak ning m aragul diling alipanti.
D inatang ya i Dada. Inabit no ring anak na. Ngana, "Mohan, Gope, duku kayu. Duku kayu.”
Dinuku la ring m ikapatad. K aibat kitang da, "Dada, ninu pu ita?”
"Ing pam untuk tam u keti Ind ia .”"N ukarin ya pu m unta, Dada?”"M unta ya Devali.”"N anu ya pu ing Devali?”"Pisam ban ya, anak. Simba ya karin ing
pam untuk tam u. Simba tam u nam an Devali.”
246
KING TALATURU
Ing aklat “MIKAKALUGURAN” kalima ya karing sidya rang aklat ding bibilug king Manatiling Lupun King Pangasadya ra ring Aklat Kapampangan a gamitan da ring anak king kadwang balitang.
Kaniting aklat mayayakit ing masanting dang panu- gali ring anak king pibale-bale, king iskuwela, at king makapaligid karela.
Ding makatuki, ila ring penguntayran da ring mi- sadya kaniting aklat: kagiwan, kailangan, pibuburi- yan, at sibukan da ring anak a atin nang pitung banwa tuwa, kambe ra ring walu nang tapuk ning mayap a pamangabiyayan a mituturu karing pipagaralan malda.
Ring amanung megamit karing meyari nang apat a aklat, megamit la naman kaniting kalimang aklat— “MIKAKALUGURAN”.
Ding bayung amanung megamit kaniting aklat, 88 la at ila pin ding makatuki:
12345
maluwalas, matuling
malabung
12345
maluwáng, maitim
malabong
247
6 67 78 89 9
10 sanga 10 sangá11 1112 1213 malangi, kulang 13 tuyo, kulang14 1415 silip, malutub 15 silip, inakáy16 1617 patak 17 paták18 1819 1920 2021 2122 2223 2324 2425 2526 2627 utus, mayagap, matu- 27 utos, maagap, matu-
pad, sundalus pád, sundalo28 2829 2930 3031 31
248
32 sumbung 32 sumbóng33 3334 3435 3536 3637 3738 3839 3940 4041 4142 4243 4344 pasyuk 44 pasyúk45 oras, singku 45 oras, singko46 4647 4748 4849 gripu 49 gripo50 salamin, polbu 50 salamin, pulbós51 5152 5253 suwa 53 suha54 tangke, sabun,pakliyan 54 tangkáy, sabón, baliin55 kapaya, busbus 55 papaya, butas56 5657 dugpa 57 dumapo58 58
249
59 duyan60 lubid, tabla, lagari61 kapirasu62 ..........63 ..........64 sinelas65 ..........66 ............67 ..........68 ............69 sumpal, sapwa70 ..........71 ..........72 ..........73 biyabas, piku74 ..........75 ..........76 tinisud, talpak77 ..........78 ...........79 payung80 .........81 ..........82 düldül83 sanduk84 ..........85 ..........
duyanlubid, tablâ, lagari kapiraso
sinelas
sumpál, ugat
bayabas, piko
tinisod, tapak
payong
kulógsandók
596061626364656667686970717273747576777879808182838485
250
I
86 mibulaklak 8687 tungi 8788 ............. 8889 ........... 8990 ........... 9091 ........... 9192 .......... 9293 ........... 9394 ........... 9495 .......... 9596 aquarium 9697 .......... 9798 yamuk 9899 kalaban 99
100 gas 100101 ......... 101102 ........... 102103 kartilya 103104 .......... 104105 ........... 105106 ........... 106107 ........... 107108 .......... 108109 ........... 109110 ........... 110111 kendi, aginaldu 111112 ........... 112
nakabukâs, o tuhog
aquarium
lamókkalabangaás
kartilya
kendi, aginaldo
251
113 113114 114115 115116 karteru 116 kartero117 ineksyun 117 iniksiyón118 118119 119120 120121 bomberu 121 bumbero122 trak, tanki 122 trák, tangké123 123124 124125 125126 126127 127128 128129 129130 130131 131132 132133 monumentu 133 monumento o
• bantayog134 bayani 134 bayani135 aguman 135 samahan136 tukud 136 tungkód137 137138 138
252
139 ..........140 ..........141 gubyernu142 ..........143 ..........144 biyulin145 katikut146 ..........147 ..........148 ..........149 ..........150 ..........151 ..........152 ..........153 ruweda, popcorn,
salamangka154 ..........155 ..........156 ..........157 ..........158 ..........159 tabas160 kayasan161 ..........162 163 ..........164 premyu
139 ..........140 ..........141 pámahalaán142 ...........143 ..........143 biyulin145 kalikot146 ..........147 ..........148 ..........149 ..........150 ..........151 ..........152 ..........153 ruweda, popcorn,
salamangkâ154 ..........155 ..........156 ...........157 ..........158 ..........159 tabas160 kayasin161 ..........162 163 ..........164 gantimpalâ
253
165 kortina166 ..........167 kanyun168 ..........169 ..........170 ...........171 ..........172 ..........173 timbulan174 ..........175 goma176 ..........177 ..........178 ..........179 ..........180 ..........181 ...........182 ..........183 ...........184 ..........185 ..........186 .......... .187 ...........188 ..........189 parusa190 ...........191 ...........
kurtina
kanyón
timbulan
goma
jparusa !
i
165166167168169170171172173174175176177178179180181182183184185186187188189190191
254
192 ...........193 ...........194 cake195 ...........196 ...........197 ...........198 ..........199 ..........200 takbang201 .............202 .............203 sindiyan, kandila204 ...........205 ...........206 ..........207 karnabal208 tiket209 tiyobibu210 .............211 .............212 .............213 ...........214 ...........215 ..........216 ..........217 ..........218 ...........
192 ..........193 ..........194 keyk195 ..........196 ..........197 ..........198 ..........199 ..........200 hakbáng201 .............202 .............203 sindihán, kandilâ204 ...........
206 ..........207 karnabál208 tiket209 tiyubibo210 .............211 .............212 .............213 ...........214 ..........215 ..........216 ...........217 ...........218 ...........
255
- W i( '
219 ........... 219220 ........... 220221 ........... 221222 helicopter 222223 busa 223224 ........... 224225 ........... 225226 ........... 226227 ........... 227228 .......... 228229 ........... 229230 ........... 230231 .......... 231232 templus, timsim, 232
soswa, siopaw233 ........... 233234 ........... 234235 ........... 235236 ........... 236237 ........... 237238 ........... 238239 ........... • 239240 ........... 240241 ........... 241242 ........... 242243 ........... 243244 ........... 244245 alipanti 245
helicopterbusá
templo, timsin sotsuwa, siopaw
elipante
256
P2.00e a c h
a f i i P S > ; -çmmr.um t a » comas 'op
jmtvmsu'i o í ms,
f i n e s w i l l be c h a r g e d f o i d a y b o o k i s k e p t b e y o n d
DATE DUE