journal of prose studies in persian literature

Journal of Prose Studies in Persian Literature 1

_______________________________________________________________

Discipline and Punish in Bayhaqi History: An Analysis of

»Hasanak the Vizier« under Michel Foucault’s Theories

Moslem Zolfagharkhani;Assistant Professor, Hakim Sabzevari

University

1. Introduction

Abu’l-Fadl Muhammad ibn Husayn Bayhaqi (died in 1077) in his

book Bayhaqi’s History “The Execution of Hasanak the Vizier, Peace

be upon him” presents both a dramatic history and an execution rite in

Ghaznavid Period of Iranian history. His text enjoys an exact and

cubic style of writing along with a subtlety of thought and language.

Bayhaqi is a master of theatric style who put the reader at the core of

events to be able to observe the history. In fact, detailed occurrence-

telling and rendering the truths in his book help the readers to

carefully see, hear, and feel characters’ actions and speeches, and to

watch the running scenes. Such a presentation of history is a good site

for sociological analysis and cultural discussions. Hence, the present

research aims at studying Bayhaqi’s History and its dramatic

execution based on Michel Foucault’s theories in Discipline and

Punish: the Birth of the Prison (1977). The major aim of this paper is

to pursue torture, torment, power, and punishment according to what

Foucault expounded in his analytical book. However, text analyses

under the modern theories which are the products of the new world

and its complicated societies never carry contemporary reader to the

old time, but bestows new and fresh outlooks on the text and increases

the pleasures of reading.

2. Methodology

This research benefits an analytical-descriptive method and embraces

a library-based inquiry. Discussing and evaluating classical works

according to modern theories is a proper means to make a bridge

between the past and the present. This study attempts to find answers

Corresponding author. E-mail: [email protected].

DOI: 10.22103/jll.2019.13300.2589


_______________________________________________________________

to these questions: 1. How Bayhaqi as a classical author/historian

could reveal the lifestyle of people and dramatize the state’s behavior?

To what extent Michel Foucault’s patterns of torture, power, and

torment can be traced in Bayhaqi’s History? 3. Is Bayhaqi’s History

an authentic and documentary text where one can behold Iranian

culture and political activity in Ghaznavid Period?

3. Discussion

Torture and execution of Hasanak the Vizier in Bayhaqi’s History is

an example of power relations and its direct influences on the society

and people. Bayhaqi presents a straight and perfect picture of

Ghaznavid period of Iranian history and the power matrix of the time.

By a detailed analytical method of writing and insisting on

verisimilitude and facts, Bayhaqi wants to keep a history which is far

from bigotry and biased outlooks; his major aim is to make his text

reliable and his history trustworthy. The writer depicts the events and

tries to analyze reasons and causes behind those events, and to find

why Hasanak was tortured hard and then executed. Bayhaqi insists

that the kings become furious by three stuffs: cursing and malediction;

opening the secrets; and ravishment and raping in harem.

In his book Discipline and Punish: the Birth of the Prison (1977),

Michel Foucault illustrates that power does not exist but there are the

individual relations with which power becomes meaningful. His

outlook toward power is not pejorative but positive in that it functions

in our division of the true and the false as well as the good and the

evil. His discussion of power reveals the interconnections between

mechanisms of power and economic and political institutions. For

example, in the 17th and 18th centuries in Europe, a new mechanism

of power emerged which was exercised over bodies by a system of

surveillance which was based on minimum expenditure and maximum

return.

Foucault in his Discipline and Punish historically traces the roots and

origins of power. He outlines three sorts of ways of organizing the

power to punish which are penal tortures, humanitarian reform, and

penal incarceration (Smart, 1985: 80). The first organization of


_______________________________________________________________

punishment deals with monarchal law and the exercise of sovereign

power. Here, the punishment is spectacular, public, ritualistic, and

violent. The power and force of the king is displayed to reveal “for all

to see the power relation that gave his force to the law” (Foucault,

Discipline and Punish, 1995: 25). The second method of exercising

power seeks to achieve more effectively, regularity, and detail, so that

to “increase its effect while diminishing its economic cost … and its

political cost” (Foucault, Discipline and Punish, 1995: 28). Therefore,

the punishment becomes appropriate to the crime. Here, the crime is

not viewed as an offence against the body or the will of the sovereign

but against the society. The last way of organizing the power rests on

the penal incarceration. According to Foucault, this mode of

punishment or prison had long been established in monasteries,

armies, and workshops. Here, the hierarchical observation,

normalizing judgment, and the examination are the main instruments.

Therefore, due to the hierarchical observation, visibility and power are

interrelated.

In all his approaches, Foucault’s treatment of history is “non-event-

oriental history” rather than “history of events”, in which he

concentrates on comparative methods, structuralist insights and

statistical discussions. According to Foucault, an event “is not a

decision, a treaty, a reign, or a battle, but the reversal of a relationship

of forces, the usurpation of power, the appropriation of a vocabulary

turned against those who had once used it, a feeble domination that

position itself as it grows lax” (Gutting, 1996: 40). Therefore, with his

‘diagnostic’ and comparatist method, Foucault’s spatialized and

mapping thinking goes far beyond the common and traditional view of

history which seeks to ascertain the truth as it actually happened. He is

interested in space rather than time, and makes his readers feel

themselves among the events rather than standing in a corner and

looking at them.

Likewise, Abu’l-Fadl Bayhaqi in his drawing of Hasanak the Vizier’s

tortures and execution, renders body and pain; he reveals how power

and its dominating nature captures both body and soul of the victim.

King Mas'ud of Ghazni has his own political tactics by which he

dominates the body of the convict and spread his power throughout


_______________________________________________________________

the society to the lowest layers. During the Ghaznavid period, by

developing a naked power and making people watch some ceremonial

theatres of power, the monarchs attempted to reinforce their reign and

power pillars. Such ceremonies were public, spectacular, ritualistic,

and violent. Therefore, bodies were central to the attention of power

holders and courtiers.

4. Conclusion

Analyzing torment, torture, and power based on foucaultian patterns

and theories may reveal the relationship of power with society. In

Bayhaqi’s History, the triangle of King, Caliph, and the convict in the

glorious theatre of execution, and the political ceremony in which the

convict turns to be a symbol of king’s antithesis all indicate penalty

and punishment as an invigorating phenomena that nourish king’s

power and will. Foucault insists that a total economics of power has

been utilized in the executions and their extravagances. Hasanak the

Vizier is a victim of power game and its consequent destructive

outcomes; he is at the lowest part of this theatre of execution and

political territory. That is why Foucault avers that the body is at the

core of punishment and its mechanism. Hence, Bayhaqi’s History is a

mirror of power relationship encompassing technologies of politics

and economics. In this power relationship, an execution is a tool to

compensate the lack of imperial rituals; that is execution is replaced

with coronation, king’s arrivals at big cities, and other kingly rites and

customs. This is an attempt to make people remember the dignity and

glory of monarchs periodically.

Key words: Bayhaqi’s History, Abu’l-Fadl Bayhaqi, Michel Foucault,

Discipline and Punish, Ghaznavid Period, Sociology of Literature.

References [In Persian]:

Ardeshiriyan, Shahram. (2015). “A Newhistorical Study of Bayhaqi’s

History”. New History, 13, 3-28.

Asgharzadeh, M., Eskandari, H., & Sabzalipour, J. (2012). “Cinematic

Portraiture in Bayhaqi’s History”. Researches on Belles Lettres, 22,

65-95.


_______________________________________________________________

Bayhaqi, Abu’l-Fadl. (2014). The Visual Brocade: Bayhaqi’s History

(M. Yahaghi & M. Seyyedi, Rev.). Second Ed. Tehran: Sokhan

Press.

Browne, Edward G. (1988). A Literary History of Persia: From

Ferdowsi to Saadi (F. Mojtabayi, Trans.). Fourth Ed. Tehran:

Morvarid Press.

Eslami Nadoushan, Mohammad Ali. (1995). “Abu’l-Fadl Bayhaqi’s

Worldview” in In Memory of Abu’l-Fadl Bayhaqi: A Collection of

Lectures in Commemoration of Bayhaqi. P. 1-38. Second Ed.

Mashhad: Ferdowsi University Press.

Foucault, Michel. (1999). Discipline and Punish: The Birth of the

Prison (N. Sarkhosh & A. Jahandideh, Trans.). Second Ed. Tehran:

Ney Press.

Matini, Jalal. (1995). “Mas'ud of Ghazni’s Face in Bayhaqi’s History”

in In Memory of Abu’l-Fadl Bayhaqi: A Collection of Lectures in

Commemoration of Bayhaqi. P. 530-607. Second Ed. Mashhad:

Ferdowsi University Press.

Meghdadi, Bahram. (1999). A Dictionary of Literary Criticism: From

Plato to Present Time. First Ed. Tehran: Fekr Rooz Press.

Morgan, David. (1994). Iran in Middle Ages (A. Mokhber, Trans.).

First Ed. Tehran: Tarh Now Press.

Rypka, Jan. (2006). History of Iranian Literature (I. Shahabi, Trans.).

Third Ed. Tehran: Elmi and Farhangi Press.

Safa, Zabihollah. (2010). Literary History of Iran. Vol. 1. Nineteenth

Ed. Tehran: Ferdows Press.

Sahba, Forough. (2011). Bayhaqi’s History in Modern Criticism:

Reviewing Bayhaqi’s History based on Newhistoricism. First Ed.

Ghom: Fars Alhijaz.

Shafiyi, Mohammad. (1995). “Tragedies in Bayhaqi’s History” in In

Memory of Abu’l-Fadl Bayhaqi: A Collection of Lectures in

Commemoration of Bayhaqi. P. 374-392. Second Ed. Mashhad:

Ferdowsi University Press.

Torabi, Ali Akbar. (2001). A Sociology of Persian Literature. Second

Ed. Tabriz: Forough Azadi Press.

Yousophi, Gholam Hossein. (2011). Visiting Authors: Reviewing

Twenty Persian Prose Texts. Ninth Ed. Tehran: Elmi Press.

References [In English]:

Abrams, Meyer Howard. (1993). A Glossary of Literary Terms.

Boston: Wadsworth Cengage Learning.

Foucault, Michel. (1972). The Archaeology of Knowledge. New York:

Harper & Row.


_______________________________________________________________

_____________. (1992). The History of Sexuality. London: Penguin.

_____________. (1995). Madness and Civilization: A History of

Insanity in the Age of Reason. London: Routledge.

_____________. (1997). The Order of Things: An Archaeology of the

Human Sciences. London: Routledge.

Gutting, Gary. (1996). The Cambridge Companion to Foucault.

Cambridge: Cambridge University Press.

Selden, Raman. (1993). A Reader’s Guide to Contemporary Literary

Theory. New York: Harvester.

Smart, Barry. (1985). Michel Foucault. London: Routledge.

یادب فارس یپژوه نثرنشرية

دانشکدة ادبیات و علوم انسانی

ـــد باهنر كرمانهیدانشگـــــاه ش

9318 بهار و تابستان، 54شمارة دورة جديد، ،22سال

: بررسی داستان حسنک وزیر براساس نظریات تاریخ بیهقیتعذیب و تنبیه در

میشل فوکو

* پژوهشی( –) علمی

1رخانیمسلم ذوالفقادکتر

چکیده

م.( در 9185-9121هـا تللیلـی میشـو فوكـو پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر مـدل تاريخ م.( به بلث و بررسی اعدام حسنک وزير در كتاب 9194 مراقبت و تنبیه: تولد زندانكتاب تاريخ شناسی ها قدرت، تعذيب، و تنبیه و متنهدف اصلی اين مقاله بررسی مولفه بپردازد. بیهقیذكـر بـر دار » باشد. ابوالفضو بیهقی در بخـش میشو فوكو میمراقبت و تنبیه بر اساس كتاب بیهقی

ا توصـیفی بـه شـری آيـین با روشی دراماتیک و بـه شـیوه « علیهاللهكردن امیر حسنک وزير رحمهنقد آثـار كهـن ت.اعدام در عصر غزنويان و نمايش قدرت در آن برهه از تاريخ ايران پرداخته اس

ها نوينی را بر ها معاصر شايد بتواند دريچهها و انديشهادب فارسی و تفسیر آنها بر اساس نظريهتر گرداند. بررسی اين متون در آنها گشوده و خوانندة امروز آثار كلاسیک را با اين متون مانوس

است، خواننده را از حال به گذشته ها كه ملصول جهان مدرن و اجتماع پیچیدة آنقالب اين نظريهتـر بـه آن متـون داده و راه را بـر فهـا ابعـاد ديگـر آن آثـار كشاند بلکه شکلی تـازه و عینـی نمیق.( اثـر اسـت پويـا و 594-384حسین بیهقـی نوشتة ابوالفضو ملمدبن تاريخ بیهقی گشايد.می

باشد. و نقدها اجتماعی می زنده كه به واسطة ادبی و تاريخی بودن مستعد متن شناسی

94/42/8931تاريخ پذيرش نهايی مقاله : 44/94/9931تاريخ ارسال مقاله : * . استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران -1

Email: [email protected].

10.22103/jll.2019.13300.2589DOI:

121 45شماره نشریة نثر پژوهی ادب فارسی

غزنويـان، ، ابوالفضـو بیهقـی، میشـو فوكـو، تعـذيب و تنبیـه، تـاريخ بیهقـی :کلیدیهایواژه

.شناسی ادبیاتجامعه

مقدمه -1

ملققین و پژوهشگران ها توجهتاريخی است كه قرن-اثر ادبی تاريخ بیهقی

اين كتاب سند است اجتماعی كه ها ادبیات و تاريخ را به خود جلب كرده است. حوزه

ا از تاريخ برهه تاريخ بیهقیگذر زمان آن را به اثر جاودانه و ادبی مبدل ساخته است.

ها كنند. بررسی لايهعنوان قرون وسطا ياد میها از آن بهدهد كه غربیايران را نشان می

تواند راه را بر درک می اين اثر (Non-literary ادبی -و غیر (Sub-literary ادبی -فرو

ها پنهان آن را روشن سازد. كشف روابط میان بهتر متن ادبی باز، و ابعاد تاريک و گوشه

و نیز فضايی تاريخ بیهقیدر (Discourse ، و گفتمان (Context ، بافت (Text متن

كه متن در آن رشد يافته است، كمک خواهد كرد تا چگونگی تکامو و فرايند

ها امروزين اجتماعی و فرهنگی بر متون كهن ر اين اثر ادبی آشکار گردد. نقدگیشکو

فارسی بر اساس نظريات انديشمندان و ملققین معاصر، نه تنها خوانشی نو از اين متون را به

تواند عطش خوانندگان را ها جهان مدرن میآورد بلکه مطابق با دريافتارمغان می

ها قدرت و انواع پذير سازد. لذا بررسی مدل جديد را امکانهافروكش و ظهور نگرش

تواند موضوعی نو فراخور جهان معاصر و نیز تللیلی متفاوت ، میتاريخ بیهقیآن در كتاب

ادبی باشد. -اجتماعی-از نقدها پیشین نسبت به اين اثر جاودانة تاريخی

ر همچون شعر آن دوره، نثر فارسی در قرن چهارم و نیمة اول قرن پنجا هج

توان نثر اين دوره را ساده، روان، و خالی گذار و تثبیت شد. از نظر سبک و سیاق میپايه

از تکلف دانست، لذا واژگان عربی در آثار اين دوره نسبت به ادوار بعد نظا و نثر فارسی

فارسی، (. علاوه بر نظا 148/2-149: 9381بسیار كمتر و ملدود است ر.ک؛ صفا،

توان نثر فارسی را منبعی پربار برا بررسی اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی تاريخ می

ايران برشمرد. انعکاس جريانات سیاسی، نظامی، و اجتماعی در آثار شاعران و نويسندگان

تاريخ بیهقیباشد و اين مها نیز در از خصايص اصلی دوران زندگی ابوالفضو بیهقی می

بینی واقع»كند؛ علت اصلی اين امر گر میر تاريخ و وقايع آن است، بیشتر جلوهكه مبتنی ب

121 ... داستان حسنک ی: بررسیهقیب خیدر تار هیو تنب بیتعذ 98 بهار و تابستان

و آشنايی شاعران با ملیط ماد و خارجی و توجه كمتر به عوالا خیالی و اوهام و خیالات

(. بنابراين، نثر اين دوره مانند نظا آن مورد توجه 314: 9381ر.ک؛ صفا، « است

و حمايت دربار و اهدا جوايز و پاداش، و نیز به دست آوردن نويسندگان آن قرار گرفت،

داشت كه رو به دربار آورند و بنويسند:مقام و صدارت صاحبان قلا را پیوسته وا می

تقريبا همان توجه و اقبالی را كه پادشاهان و رجال قرن چهارم و اوايو قرن پنجا به شعر و »

الخصوص مورخان و مولفان كتب علمی بذل ن علیشعرا داشتند، نسبت به نثر و نويسندگا

دادند، يا اظهار نمودند، و برا تالیف و تصنیف يا ترجمة كتب صلات و جوايز میمی

كردند. داستان گردآوردن شاهنامة ابومنصور به امر ابومنصور میو و علاقه می

وزيرش در اين دوست وعبدالرزاق و مخارج و زحماتی كه آن سپهسالار ايرانملمدبن

راه تلمو كرده اند ... مشهور است؛ و همچنین است اقدام پادشاهانی از قبیو امیر

، و تاريخ و تفسیر طبر نوی به ترجمة ، و منصوربنكلیله و دمنهاحمد به ترجمة نصربن

از يقظانبنرسالة حیبه پارسی در و ترجمة دانشنامهعلاءالدولة كاكويه برا نگارش

(. 149: 9381ر.ک؛ صفا، « پارسی و امثال آنها عربی به

Michel Foucault )9121-9185شناس و فیلسوف فرانسو ، میشو فوكو جامعه

Discipline and Punish: the Birth of مراقبت و تنبیه: تولد زندان م.(، در كتاب

the Prison )9194 خواهد آمد(، به تنبیهمراقبت و تر م.( از اين پس با عنوان خلاصه

ها مجازات، تنبیه، تعذيب، فلسفی به نقد و بررسی مقوله-ا تللیلیشکلی مبسوط و شیوه

انضباط، زندان، و تلولات مرتبط با آن در تاريخ پرداخته است. از نگاه او سه روش برا

. 9 ساماندهی قدرت، و مجازات مجرمین مورد توجه حاكمین و صاحبان قدرت بوده است:

Humanitarianدوستانه . اصلای انسان2؛ (Penal Tortureشکنجة جسمانی و كیفر

Reform) حبس و قبض كیفر 3؛ . Penal Incarceration )Smart, 1985: 81) .

تاريخ شکلی از قدرت است. هر دورة تاريخی به كمک نظام معرفتی اپیستمة( خود،

گیرد تا معیارها خود را تلمیو ره را تلت انقیاد خود میها دوتمامی عناصر و گفتمان

ها اجتماعی، صبغة فلسفی، ها فوكو درباب ساختارها قدرت و نظامنمايد. تللیو

Genealogical شناسانه اجتماعی، روانشناختی، و تاريخی دارد. و با نگاهی نسب

Method) كند و بر آن ر تاكید میدهی جوامع بشبر نقش قدرت و مکانیسا آن در شکو


ها سايه ها اجتماعی و نیز بدن انساناست تا نشان دهد كه چگونه قدرت بر بدنة نظام

. و (Gutting, 1996: 34 يافته شده است افکنده و مبدل به عنصر جداناپذير و تثبیت

زندان تولد مراقبت و تنبیه:ها خود بهره برد: از اين روش برا نگارش برخی كتابشناسانه اين با رويکرد ديرينهازم.(. فوكو پیش 9112 تاريخ جنسیتم.( و 9199

Archaeological Method)كرد و بر نهادها و ها را دنبال میها و ديرينه، كه ريشه

(، Gutting, 1996: 29نمود ا از تاريخ و اتفاقات آن تاكید میعنوان پیکرهها بهنظام

ها گرديد: هايی مها در اين حوزهگر را انجام داد كه منجر به انتشار كتابتلقیقات دي

م.(. 9119 ديوانگی و تمدن م.(، و 9192 شناسی دانشديرينهم.(، 9119 نظا اشیا

بیان مسئله -1-1

ذكر بر دار كردن امیر » ق.( در بخش 594-384حسین بیهقی ابوالفضو ملمدبن

ا روايتی و با نثر بلیغ، با به شیوهتاريخ بیهقی از مجلد ششا « لیهعاللهحسنک وزير رحمه

ذكر جزئیات و افشا ابعاد گوناگون يک واقعه، تصوير روشن از آن واقعه را به خوانندة

است و از روش خطی و طولی (Cubic دهد. نگارش او دقیق و حجمیخود ارائه می

Linear) كند. گیرد، اجتناب می يک واقعه را ناديده میهاصرف كه ابعاد و گوشه

Theatric and جزءبهنمايشی و جزء ها دراماتیک با ويژگیی روايتحاصو كار او

Dramatic )ذكر دهد.است كه گويی خوانندة متن را در بطن واقعه و ماجرا قرار می

ها و بطن و صیتدر فضا مکالمات و ملاورات شخ كه خواننده است ا به گونه حوادث

چنین نگاهی به تاريخ و اين، اينبر. علاوهحس كندو ببیند، بشنود، هوا آن بتواندوحال

باشد. پژوهش حاضر بر آن است تا ماجرا شناختی میهايی جامعهبدنة آن مناسب تللیو

نوشتة ابوالفضو بیهقی را با تکیه بر تاريخ بیهقی بر دار كردن حسنک وزير در كتاب

تبیین و تفسیر نمايد. مراقبت و تنبیهها تللیلی میشو فوكو در كتاب دلم

پیشینة پژوهش -1-2

و كاربست (New Historicism نوين نگار ها فراوانی در حوزة تاريخپژوهش

تاريخ شناختی و اجتماعی از كتاب آن، عناصر سینمايی و تصوير ، و نیز تفسیرهايی جامعه


ها شیوة ادب فارسی، صورت گرفته است. عمدة اين پژوهشولاسیک زبان، اين اثر كبیهقی

نگار و پردازش تاريخی ابوالفضو بیهقی را در گزاراشات او دنبال و جستجو تاريخ

كند ، پژوهش حاضر تلاش میها و تلقیقات ارزشمنداين پژوهش اند. برخلافكرده

بند و از انواع قدرت و را، شامو طبقهیه مراقبت و تنبها ارائه شدة فوكو در كتاب مدل

كاركرد و گسترة آن، بر روايت حسنک وزير تبیین و بررسی نمايد. بنابراين، اين پژوهش

ها از حیث رويکرد و روش كار با تلقیقات پیشین متفاوت است. برخی از پژوهش

اند از: تعبار تاريخ بیهقیها تاريخی، اجتماعی، و هنر گرفته در حوزهصورت

نوشتة ملمد شفیعی، ارائه شده در كنگرة « تاريخ بیهقیها تراژد »مقالة -

يادنامة ابوالفضو بیهقی: يافته در كتاب : مشهد( و انتشار9351بزرگداشت ابوالفضو بیهقی

(. نويسنده بر اين نکته 9395 ها مجلس بزرگداشت ابوالفضو بیهقی مجموعه سخنرانی

بوالفضو بیهقی تنها يک مورخ اديب نیست بلکه اندرزگوئی پراحساس و تاكید دارد كه ا

ها و حوادث تلخ روزگار كردنها طبیعی و يا مثلهنظر است كه در خصوص مرگصاحب

ا را ترسیا نموده است. مقالة فوق در كنندهآرائی كرده و تابلوها جاندار و خیرهصلنه

ها پرداخته و جنبه تاريخ بیهقیو اعدام در ادامه به شری و بررسی گزارشات مرگ

شناسی و هنر نويسنده را دنبال كرده است. زيبايی

تاريخ بیهقی در بوتة نقد جديد: نگاهی به تاريخ بیهقی بر مبنا نظرية كتاب -

نگار نوين به شری و (. نويسنده بر مبنا تاريخ9314به قلا فروغ صهبا نگار نوينتاريخ

همت گمارده و به اين نتیجه رسیده است كه ابوالفضو بیهقی در تاريخ بیهقیتللیو

ها كاملا هنرمندانه عمو كرده است. فروغ صهبا پرداز و توصیف رفتار شخصیتشخصیت

نويسی خود قرار داده و تلاش كند كه بیهقی در اين راه حقیقت را ملاک تاريختاكید می

گیرد كه نگرش نوين ابوالفضو ايد. در ادامه نويسنده نتیجه میكرده تا از واقعیت تخطی ننم

هايی كه نمايندگی دسته و يا گروه خاصی را بر عهده بیهقی به تاريخ و معرفی شخصیت

گیرند، اثر و را در مرز میان تاريخ و ادبیات در نوسان نگه داشته است. می

قلا ملمد اصغرزاده، حسین به« تاريخ بیهقیتصويرساز سینمايی در »مقالة -

(. نويسندة مقاله بر اين عقیده است كه نگاه 9319اسکندر ، و جهاندوست سبزعلیپور

ها روشن و بصر او از اين گرا بیهقی به حوادث و وقايع تاريخ و نیز روايتكثرت


مقايسة حوادث، شباهت بسیار با فنون تصويرساز در هنر سینما دارد. نويسندگان مقاله با

هايی از عنوان شاهد بر مدعا خود، صلنهها مطری جهان بههايی از فیلامیان صلنه

اند. را از منظر تصويرساز و هنر هفتا مورد كنکاش و مداقه قرار داده تاريخ بیهقی

نوشتة شهرام اردشیريان « تاريخ بیهقینگار مدرن در ها تاريخبررسی انديشه»مقالة -

ها نوين تللیلی و با تکیه بر عناصر تاريخی و تکنیک-. نويسنده با روشی توصیفی(9315

بررسی كتاب مذكور پرداخته و به اين نتیجه رسیده است و، به بلثتاريخ بیهقیدر كتاب

نويسی نثر، تبیین، و نگار همچون فلسفة تاريخ، زيبايیها تاريخكه عناصر و مولفه

جه و اهتمام ابوالفضو بیهقی بوده است. شهرام ادشیريان بر اين هدفمند تاريخ مورد تو

ها نگار بیهقی و روش كار او شباهت بسیار با سبکنکته اذعان دارد كه شیوة تاريخ

فرد را در نگارش ها بديع و منلصربهنويسی دارد و به خوبی توانسته مدلامروز تاريخ

كتاب خود به كار بندد.

و اهمیت پژوهش ضرورت -1-3

ها معاصر شايد ها و انديشهنقد آثار كهن ادب فارسی و تفسیر آنها بر اساس نظريه

ها نوينی را بر آنها گشوده و خوانندة امروز آثار كلاسیک را با اين متون بتواند دريچه

اع ها كه ملصول جهان مدرن و اجتمتر گرداند. بررسی اين متون در قالب اين نظريهمانوس

تر به كشاند بلکه شکلی تازه و عینیپیچیدة آن است، خواننده را از حال به گذشته نمی

گشايد. به گفتة علی اكبر ترابی:آن متون داده و راه را بر فها ابعاد ديگر آن آثار می

پذير دارند، و هنر در با توجه به اينکه شاهکارها ادبی قابلیت تفسیر و تاويو»

ها اجتماعی شود پژوهندگان جوهر و جنبهايی با تلول و تکامو بشر مربوط میتللیو نه

ها ويژة خود از اثر را متناسب با فرهنگ و نیاز زمان ها خاص و دريافتآثار ادبی، جنبه

ساز مجدد آثار ادبی و ملتوا آنها به صورت موضوع سازند و به ويژه با فعالروشن می

شده در اثر كه مسئلة مطریبخشند؛ تاآنجابدانها می« امروزينگی»عی و مسئلة امروزين، نو

آيد، و نه به صورت ا امروزين در میمثلا فردوسی يا حافظ به صورت موضوع و مسئله

« هزار سال پیش تعلق داشته استصد سال و يا يکا كه تنها به هفتموضوع و مسئله

(.1: 9384 ترابی،


نگار و نقد شناسی و فلسفة مدرن، تاريخها جامعهدر حوزه بنابراين، پژوهش

راستا، پژوهش اينآيد. درناپذير و كاملا ضرور به نظر میاجتماعی، امروزه امر اجتناب

باشد. ها امروزين آن میحاضر درصدد پیوند میان متون كهن ادبی و تفکر معاصر و نظريه

ها قدرت و نقد تعذيب و تنبیه در قاله بررسی مولفهها مها اين مها و شاخصاز ويژگی

هايی باشد. لذا پژوهشمیشو فوكو میمراقبت و تنبیه بر اساس كتاب تاريخ بیهقی

دست ها به درک بهتر كتاب ابوالفضو بیهقی كمک خواهد كرد و ها خواننده را با ايناز

ها تنبیه و درت و نیز مدلانديشه و روش كار فوكو در تبیین ساختار و مراحو رشد ق

ها آن در طول تاريخ، آشنا خواهد ساخت. شیوه

و بررسی بحث -2

نگاه میشل فوکو به قدرت -2-1

پندارد. با ملزوم میومیشو فوكو قدرت را نه تنها در پیوند با دانش، بلکه آنها را لازم

جتماعی، فوكو سعی ها اهايی در باب ماهیت قدرت و كاربست آن در لايهطری پرسش

در ترسیا تصوير نو از قدرت و تلولات آن در طول تاريخ دارد: قدرت چگونه عمو

كند و ابزار آن چیست؟ و آثار اعمال قدرت كدامند؟ و قدرت را نه ساختار معین و می

( Strategicalملور استراتژيک -كارداند، بلکه آن را وضعیتی سازونه نظامی ملموس می

كند. ( تصور میForce Relationsچیده، و نیز كثرتی از روابط مبتنی بر نیرو و توان و پی

كند كه حضور و وجود قدرت قائا به حضور كثرتی از انواع حال، فوكو تاكید میعیندر

گويد:گونه میاينمراقبت و تنبیه . فوكو در كتاب (Smart, 1985: 77 باشد مقاومت می

كند و نه صرفا با مهیا كردن شرايط كه قدرت دانش را تولید می بايد پذيرفت»

برا دانش به دلیو خدمت دانش به قدرت، و نه صرفا با استفاده از دانش به دلیو مفید بودن

آن(؛ بايد پذيرفت كه قدرت و دانش مستقیما بر يکديگر دلالت دارند؛ بايد پذيرفت كه نه

ا از دانش همبسته با آن وجود دارد و نه دانشی كه مناسبات قدرتی بدون ايجاد حوزه

حال، مناسبات قدرت را پديد نیاورد ... مختصر آنکه مستلزم مناسبات قدرت نباشد و درعین

شناخت نیست كه دانش، خواه دانشی مفید برا قدرت يا سركش در ]فاعو[فعالیت سوژة

هايی كه از خلال آن يندها و مبارزهقدرت، فرا-كند بلکه اين دانشبرابر آن، را تولید می


ها احتمالی ها و حوزهگیرد است كه شکودانش از آنها شکو می-گذرند و قدرتمی

(. 54: 9398 فوكو، « كنندشناخت را تعیین می

كند كه قدرت به خود خود معنايی ندارد بلکه اين روابط فرد است فوكو تاكید می

بخشايد. لذا رويکرد و به قدرت مبتنی بر تعصب و عتبار میكه به قدرت معنا داده و ا

ها مثبت قدرت و نقش آن در كند تا جنبهداور نیست؛ بالعکس و تلاش میپیش

ها تعیین حقیقت و دروغ، يا خیر و شر را روشن و بازگو نمايد. بنابراين، نگرش

ج كرده و در دستة مقابو ها و ديگران خارضداتوپیايی فوكو و را از كمپ ماركسیست

دهد؛ و معتقد است هر عملکرد و مکانیسا قدرت همراه با مقاومت يا اينکه آنها قرار می

,Gutting مولد آن مقاومت است تا فضايی را برا آزاد در هر متن و بافتی باز كند

سیاسی، فوكو به پیوندها میان كاركرد قدرت و -. در تللیلی اقتصاد (35 :1996

ها هفدها و هجدها میلاد پردازد. برا مثال، در سدهها اقتصاد و سیاسی مینظام

شکلی نو از قدرت بر بدن مجرمین ظهور كرد كه با كمترين هزينه بیشترين نتیجه را به بار

دار صنعتی و جوامع عنوان ابزار مها برا سرمايهآورد. اين شیوه از قدرت تاديبی به

. (Smart, 1985: 80 شد تلقی می همراه با آن

تفسیر میشل فوکو از گفتمان -2-2

شناسانه ها زبانتصور فوكو از گفتمان فراتر از تعاريف سنتی آن و يا حتی برداشت

ها پیوسته ها مختلف است كه اين گفتمانباشد. و معتقد است تاريخ برآيند گفتمانمی

ها و به حاشیه ونگی خلق حقیقت توسط برخی گفتمانگذارند. و بر چگبر ها اثر می

ها گفتمانكند. تاريخ ملصول روابط پیچیدة درونها تاكید میرفتن ساير گفتمان

متفاوت هنر ، اجتماعی، سیاسی، علمی و ...( است. گفتمان ساختار زبانی است كه از

رد. گفتمان به يک تعبیر لزوما گیرود و تمام عناصر فرهنگی را در بر میزبان فراتر می

,Abrams نشیند شود میا صرف نیست، بلکه بر ستیغ آنچه گفته میمکالمه و ملاوره

اند و در پس همديگر پنهان پود در ها بافته. گفتمان و قدرت همانند تارو(262 :1993

باشد می دهندة هر نظام اجتماعیدهنده و ساماناند؛ زيرا كه گفتمان قالبی پوشششده

Selden, 1993: 129)عنوان يک فعالیت اصلی بشر است كه تنها گفتگويی . گفتمان به


,Seldenصرف در باب حقیقت نیست بلکه خود حقیقت است و در بطن آن جا دارد

1993: 159 .)

يا نظام (Episteme ديگر، اپیستمه ا از قدرت هستند. ازسو ها گونهبنابراين گفتمان

بخش انديشند. اپیستمه، وحدتعرفتی هر دوره نظمی است كه افراد بر اساس آن میم

بینیا از باشد. در نگاه فوكو، هر مسیر دانشی كه در طول تاريخ میها گفتمانی میكنش

كرده آن دانش بوده است تبعیت می كنندة موضوع مباحثقوانین و رژيا خاصی كه تعیین

عنوان توان بهاند را میها مسلط بودهنوشتهته كه بر سخنان و دستاست. اين قوانین نانوش

ها، گفتمان آن رشته دانش خاص در يک دورة معین قلمداد كرد. از مجموع اين گفتمان

، سخن ]میشو فوكو[به نظر او » گردد:بند دانايی اپیستمة( هر عصر پديدار میصورت

قدرت است، زيرا سخن همان فضا حاكا بر همواره در پیوند تنگاتنگ با ]گفتمان[

توان گفت و معیارها كند چه چیز را میكلیة نهادهاست. اين سخن است كه تعیین می

توان گفت كه سخن در كار تثبیت قدرت دست دارد: كدامند ... پس می« حقیقت»

میا گفت: مردم ابتدا تصبنیانگذار اين طرز تفکر، فیلسوف آلمانی نیچه است كه می

سازند. يعنی ما خواهند و سپس واقعیات را با هدف خويش منطبق میگیرند كه چه میمی

گويد: توانیا از حقیقتی مطلق با معرفتی عینی صلبت كنیا. فوكو به پیرو از نیچه مینمی

(. 323: 9398 مقداد ، « توانیا به معرفتی عینی از تاريخ دست يابیاگاه نمیما هیچ

تاریخ بیهقیضل بیهقی و ابوالف -2-3

حسین بیهقی، دبیر و نويسندة سدة پنجا هجر به تصريح ابن فندق ابوالفضو ملمدبن

در ده حارث آباد بیهق در دو فرسنگی جنوب سبزوار كنونی، و به تاريخ بیهقدر كتاب

هجر چشا به جهان گشود ر.ک؛ 384در سال تاريخ بیهقیتصريح خويش در كتاب

كار، تیزبین، جستجوگر، و عالمی بود كه (. و انسانی هوشمند، احتیاط29: 9313بیهقی،

تاريخ كرد. بیهقی علاوه بر در مسلمانی خويش نیز رفتار معقول و معمول را پیشه میها آيد، كتابترين اثر به جا مانده از و به حساب میترين و مها، كه شاخصبیهقی

تاريخ ز بین رفته و فقط نامی از آنها در تاريخ معلوم است. ديگر نیز نگاشت كه عمدتا ادر 541شود، از حوادث مربوط به سال نیز از آن ياد می تاريخ مسعود كه با نام بیهقی


ابراهیا و اواخر عمر خود نويسنده به عهد سلطنت ملمود غزنو آغاز و تا زمان سلطان

(. 39-34: 9313بیهقی، يابد ر.ک؛ یهجر ، يعنی در حدود نیا قرن ادامه م 594سال

اثر طولانی و بلند بوده است كه از آن تنها بخشی از اواسط مجلد پنجا تا تاريخ بیهقی

اواسط مجلد دها باقی مانده است.

باشد. فرد برخوردار میها منلصربهكتابی است جامع كه از ويژگی تاريخ بیهقی

ا عالی است كه نمونهتاريخ بیهقی و وقايع آن پنداريا، اگر آثار ادبی را آيینة روزگار

ها پنهان آن پی به زوايا اجتماع ايران و تطور قدرت و توان با بررسی ساختار و لايهمی

براين، ابوالفضو بیهقی تلاش كرده است تا با حفظ امانت و رشد آن برد. علاوه

نچه به چشا خود ديده يا از طريق افراد دار و تعصب، آخواهی و اجتناب از جانبحقیقت

ترين اعتماد شنیده روايت و داد تاريخ را تمام و كمال بدهد. برخی از مهاموثق و قابو

اند از:ها ادبی، اجتماعی، و اخلاقی اين اثر عبارتجنبه

پرستی و صداقت از ستون اصلی حق نویسی:پژوهی و آداب تاریخالف. حقیقت

ادبی چنین صداقتی را -به شکلی كه در مقايسه با ديگر كتب تاريخی استتاريخ بیهقی

كس به قدر بیهقی معنی تاريخ را در همة مورخین قديا ما شايد هیچ»توان يافت؛ كمتر می

: 9314 يوسفی، « نويسی استشعار نداشته استدرست نفهمیده و به شرايط و آداب تاريخ

ر گذشته را دو قسمت است كه آن را سه ديگر و اخبا»نويسد: (. ابوالفضو بیهقی می1

نشناسند، يا از كسی ببايد شنید و يا از كتابی ببايد خواند. و شرط آن است كه گوينده بايد

گو باشد و نیز خرد گواهی دهد كه آن خبر درست است و نصرت در آن كه ثقه و راست

(.991-994: 9313 بیهقی، « اندجدا آمد كه آن را بیاورده

ا است كه تیزبینی و دقت نظر نويسنده به گونه فضاسازی و تصویرگری: ب.

گردد. فضاساز ابوالفضو بیهقیتمامی زوايا يک واقعه با شرحی مفصو و دقیق بیان می

ها، البسه، مکالمات، وضع ظاهر و رفتار ا از چهرهبا ذكر تمام جزئیات همراه است اع

گردد. مند میها نويسنده بهرهيماژها و تصويرگر ها، و خواننده از تمامی اشخصیت

شکلی مبسوط به توصیف باران و به « ذكر السیو»بیهقی در بخشی از تاريخ خود با عنوان

پردازد:سیو می


كه زمین باريد چنانروز شنبه نها ماه رجب میان دو نماز بارانکی خردخرد می»

داران در میان رود غزنین فرود آمده بودند ... و پاسی از كرد. و گروهی از گلهترگونه می

شب بگذشته سیلی در رسید كه اقرار دادند پیران كهن كه بر آن جمله ياد ندارند. و درخت

(. 341: 9313 بیهقی، ...« آورد و مغافصه در رسید بسیار از بیخ بکنده می

سان نقاش توانمند ابوالفضو بیهقی به پردازی:ج. هنر نویسندگی و داستان

نظیر و با رعايت عناصر ها را با وسواس و دقتی بیها و رنگاست كه بر بوم خويش طری

نشاند. انسجام وقايع و پیوند میان آنها علاوه بر اين كه گر فرو مینويسی و روايتداستان

ند نويسنده دهد، حکايت از ذهن پويا و حافظة توانمساختار پیچیده و تودرتو را نشان می

ها برا قوت بخشیدن به اصو حکايتجريان اصلی داستان و آوردن خردهدارد. توقف

درشت، و رعايت اصو وها كوچکها و تمثیوآوردن مثوموضوع و ملتوا واقعه،

حال تسلط علیت و تقدم و تاخر حوادث، همگی نشان از ذهنی وقاد و روشن و درعین

و زوايا آن دارد. بیان داستان عبدالله زبیر بعد از ذكر بر دار نويسنده بر اصو موضوع

و بوده است در جهان مانند اين، كه چون »ا از آن است: كردن امیر حسنک وزير، نمونه

الله عنهما، به خلافت بنشست به مکه، و حجاز و عراق او را صافی شد و عبدالله زبیر، رضی

كوفه و سواد برگرفت، عبدالملک مروان با لشکر مصعب برادرش به خلیفتی و بصره و

: 9313 بیهقی، ...« بسیار از شام قصد مصعب كرد، كه مردم و آلت و عدت او داشت

اين حديث بر دار كردن حسنک به پايان آوردم و چند قصه و » گويد: (. و در پايان می234

مگر معذور دارند و عذر نکته بدان پیوستا سخت مطول و مبرم درين تالیف، خوانندگان

(. 238: 9313بیهقی، ...« من بپذيرند و از من به گرانی فرانستانند

اوضاع سیاسی و اجتماعی در دوران غزنویان -2-4

توجهی از شک شناسايی احوال و افکار شاهان غزنو خاصه مسعود، كه بخش قابوبی

اشد، در فها اوضاع اجتماعی و سیاسی عصر بمربوط به دوران سلطنت و می تاريخ بیهقی

ابوالفضو بیهقی كمک خواهد كرد. نیز بررسی جو مذهبی و فضا ايدئولوژيک اين دوره

يابی علت حوادث كارگشا خواهد بود. دولت مقتدر در درک وقايع سیاسی آن و ريشه

زمانی پس از غزنو با شتابی چشمگیر به ذروة قدرت و جلال و شکوه رسید، اما در اندک


ملمود رو به زوال نهاد و تاب مقابله با دولت قدرتمند سلجوقی را نیاورد و مرگ سلطان

(. سلطنت مسعود بعد از ملمود سرشار از 934: 9319شکست خورد ر.ک؛ ادوارد براون،

كه به اوج خود رسید چنان« پسريان»و « پدريان»نشیب بود و نزاع میان كشمکش و فرازو

تبديو كرده بود « مسعود را به يک كانون توطئه و تلريک و مشرفی جاسوسی(دربار »

(. 2: 9395 اسلامی ندوشن،

ملمود و مسعود از نظر دينی و ارادت به خلیفة بغداد و اطاعت از او، شاهانی متعصب و

گرايی و هنرپرور و عنايت بهحال مغرض بودند. ملمود در خلال سیاست تجمودرعین

بدين ترتیب بود كه »كرد و شاعران، تلکیا قدرت و افزايش ملبوبیتش را پیوسته دنبال می

(. القاب 244: 9384 يان ريپکا، « ترين حامی ادبیات فارسی زبانزد شدعنوان بزرگنامش به

گويند كه » دوستی و داشت:طلبی و قدرتشاهانه و پرطمطراق ملمود حکايت از جاه

چنین تاريخ عتبیمانروا مسلمان بود كه لقب سلطان يافت؛ و از ملمود نخستین فر

كه هنوز سلطانان خوانده است، چنانالله فی ارضه نیز میآيد كه و خود را ظوبرمی

اند. و به اقتدار معنو خلیفة بغداد گردن نهاده بود و به عثمانی ها بدين عنوان ملقب

لو كامو از اين قرار است: الامیرالسید، تسنن اعتقاد راسخ داشت. القاب و به ن

(. 949-944: 9319 ادوارد براون، ...« المله الدوله، و امینالمويد، يمینالملک

در دوران سلطنت ملمود فرزند سبکتکین، سرحدات قلمرو سلطان از غرب ايران تا

و سیاسی غزنويان رسید. دستگاه ادارخوارزم در شمال، و نیز از مشرق تا هندوستان می

رغا تبار ترک اين سلسله، عناصر تركی در شیوة همچون سامانیان بود و علی

(. 34: 9393ساز در آن بسیار ناچیز بوده است ر.ک؛ مورگان، دار و فرهنگحکومت

نوشی و عیاشی را بسیار شاه مسعود غزنو ضمن تظاهر به ارادت به شخص خلیفه، باده

ا يکی از شگردها او برا فرار از مسئولیت، ترک دربار و پرداختن داشت. لذدوست می

به شکار و نشاط در خارج از شهر بود؛ لذا هنگام اعدام حسنک و نمايش عمومی ملاكمة

ورز و دوستی و حرصگیرد. مالاو، مسعود تصمیا به خروج از شهر و شکار سه روزه می

رود. ها مسعود به شمار مییز از ويژگیعلاقه به زر و سیا و تصاحب امول ديگران ن

ا شده بود برا سر به نیست مصادرة اموال اعیان و صاحبان مشاغو در عهد مسعود وسیله


همة كسانی كه به اصطلای سرشان به تنشان »كردن و حذف رجال و دشمنان شاه، لذا

(. 498: 9395ینی، مت« خبر بودندارزيد بر جان و مال خود بیمناک و از فردا خود بیمی

گیر نسبت به معتزله و اذيت و آزار خصوص سختديگر، تعصبات مذهبی بهازسو

ايشان با نفوذ تركان بر ايران افزايش يافته بود. شاهان غزنو رفتار متزلزل و دوگانه در

دادند. برا نشان می دوستیها خود نسبت به خلفا بغداد، و احساسات ايرانگیر موضع

ملمود بنا بر موقعیت سیاسی و وضعیت موجود گاهی خود را متعصبی دينی و مثال سلطان

خان، در سو، در امر مبارزه با ايلگيکاز» كرد:چرا معرفی میوچوندوستی بیگاهی ايران

ض اينکه ملديگر، بهترين آرزو ايرانیان با آنان، يکدل بود و، ازسو برآوردن بزرگ

آمد، كه سخت بدان علاقمند بود، در احساسات پا تقرب به خلفا بغداد به میان می

شد. شاخص دورة سوم حکومت و اهتمامی است كه در پیشرو دوستی سست میايران

در آسیا مركز و باختر ايران، يعنی برپا كردن يک دولت معظا ايرانی، داشت. بازتابی

توان در افسانة شورانگیز بخشش سخاوتمندانه و به فردوسی ه را میاز اين بازپسین مرحل

(. 244: 9384 يان ريپکا، « ديد كه كمی پیش از آن درگذشته بود

عیار كه از تعلیمات اسماعیلیه و رفتار ملمود ها متعصب بود و ها فاتلی تمامسلطان

ن نفرت داشت. مسعود نیز پوشی كند و در دل خود نسبت به آتوانست چشاايشان نمی

حال برا پیگیر مطامع خود گاهی در پشت خدمتی به خلیفه و نیز درعینبرا خوش

شد. به دار آويختن نقاب مذهب پنهان و در قامت يک شاه متعصب و معتقد ظاهر می

گیر مسعود و تظاهر و به ا بارز و روشن از عطش انتقامتوان نمونهحسنک وزير را می

، انعکاسی از شیوة تاريخ بیهقیبند به دين و مذهب به حساب آورد. اين بخش از پاي

اعمال قدرت شاهان در قرون وسطا در سرزمین ايران و نیز بازتابی از اوضاع اجتماعی،

باشد. بررسی شیوة اعدام ها چهارم و پنجا هجر میسیاسی، و مذهبی ايران سده

ها میشو فوكو در كتاب جتماعی بر اساس تللیوا-حسنک وزير و نقد اين كنش سیاسی

ا از تاريخ ايران ها قدرت و مکانیسا آن در برههتواند ما را به مدلمی مراقبت و تنبیه

آشنا گرداند.


تعذیب و تنبیه -2-5

رحمانه و بیش بیوتغذيب يعنی كیفر بدنی همراه با درد و رنج فراوان كه كا

هايی را در خود داشته باشد چنان ويژگیست. در نگاه فوكو، تعذيب بايستی آنانگیر ارقت

كه در قامت يک تکنیک كیفر اثرپذير ظاهر گردد: نخست، بايد برخوردار از درد باشد

كا كمیت آن را گیر كرد، بتوان دستا كه اگر نتوان میزان آن درد را اندازهبه گونه

شود كه صرفا گرفتن عنوان تعذيب شناخته میهنگامی مرگ به بند نمود.تخمین و پايگان

شدة درد باشد. تعذيب حق زندگی مجرم نباشد، بلکه علت و معلول میزان و كمیت حساب

بايستی مبتنی بر هنر كمی درد باشد و با كلید زدن مدت درد و كیفیت و طول مدت آن،

ا بوده گونه شخصی و جرم و در جه مرتبهمعین كند كه شدت جرم چه میزان و مجرم چ

است؛ تعذيب، بخشی از آيین نمايشی است كه در يک مراسا تنبیهی بايد بر قربانی خود

هايی بر گذار كند. هدف از تعذيب، بدنام كردم قربانی خود با نهادن زخا مجرم( نشانه

شد. شکوه و عظمت بدن او و اجرا نمايش آن است؛ تعذيب بايد آشکار و چشمگیر با

ها شده در تعذيب و نمايش عظیا آن است. تعذيبها اعمالعدالت وابسته به خشونت

پس از مرگ ادامة اين شکوه و عظمت است تا حتی بعد از مرگ قربانی آثار آن باقی بماند

ان توان به سوزاندن بدن مجرم، آويزها ماندگار باشد: از آن جمله میو تاثیر آن تا مدت

احترامی به جسد قربانی كردن آن در میدان شهر و كنار جاده برا مدتی طولانی، و بی

(.59-51: 9398اشاره كرد ر.ک؛ فوكو،

های تعذیب انواع مجازات و مدل -2-5-1

شدة میشو فوكو، تعذيب و شکنجه يا بر بدن است يا بر روی ها تعريفبر اساس مدل

ية خود در باب مراحو رشد قدرت و شکنجه در تاريخ اروپا، و مجرم. فوكو برا بیان نظر

كند: سیر تطور آن در طول تاريخ، به سه نوع كلی مجازات و تنبیه اشاره می

خود به تثبیتتنبیه كه خودبه اين نظام (:Penal Torture)الف. روش شکنجه

روش شکنجه و كیفر د. باشحاكا می شود، نمايشی از قدرتحاكمه نیز منتهی می قدرت

ها مجازات در اين شیوه از اين قرار ا است برا تثبیت قدرت. ويژگیمستقیا، وسیله

آيینی و (، Public و در ملا عام عمومی(، Spectacularصورت نمايشی به است:


در اين روش، قدرت (. Violent همراه با خشونت بسیار و (،Ritualistic مراسمی

شود. قدرت لزوما مجازات نیست بلکه تقیا و عريان به نمايش گذاشته میطور مسبه

ها مختلف كه ذكر شد قدرت ويژگیطور ا از اعمال قدرت است. همانمجازات شیوه

و شاخصی دارد: قدرت يک شیء نیست بلکه يک رابطه است؛ قدرت تنها سركوبگر

ست بلکه در تمامی سطوی اجتماع نیست بلکه مولد است؛ قدرت تنها دارايی حکومت نی

جار است و نفوذ دارد.

اين روش به (:Humanitarian Reform)دوستانه ب. روش اصلاح انسان

دنبال تثبیت قدرت با كمترين هزينة اقتصاد و هزينة سیاسی برا حاكمان آن جامعه

عارض به جان و جسا عنوان خدشه بر ارادة حاكا و يا تاست. در اين حالت، جرم مجرم به

آيد. دراز به جامعه به حساب میشود، بلکه دستحاكا تلقی نمی

اين روش كه همان زندان (:Penal Incarceration)ج. روش حبس و قبض

.... دارد. ابزار اين ها، مدارس وبیمارستان ها،ها، پادگانباشد، ريشه در اماكنی چون صومعه

مراتبی، قضاوت معتدل، بررسی و نگاهسلسله از: نظارت نداروش تثبیت قدرت عبارت

. (Smart, 1985: 81 مستمر

بدن محکوم حامل حقیقت جرم و محکومیت -2-5-2

زمان، عنصر اصلی عنوان ثقو جرم و نیز انعکاسی از ملکومیت، هابدن ملکوم به

اجرا علنی و مراسا مجازات در ملا عام است. ظهور بالفعو و درخشان حقیقت در

عمومی كیفرها از چند جنبه برخوردار است:

مسئولیت تصديق حقیقت الف. محکوم در حکم جارچی محکومیت خود:

آنچه ملکوم به آن متها شده و نیز مسئولیت اعلام جرم همگی بر دوش خود مجرم يا

رم خويش گرداندند تا در اماكن عمومی به جملکوم است. لذا ملکومین را در خیابان می

نشانند تا ها بر جرم خويش تصديق كند اعتراف نمايد. و را در پا چوبة دار يا قاپوق می

ا وحشتناک و خائنانه مرتکب و ها همگان ناظر باشند كه و چگونه به شیوه

كنندة جرم خود و ديگر، ملکوم خود اعلامعبارتانگیزترين جرم شده است. بهنفرت

شود. عدالت می


به منظور روشن شدن بیشتر حقیقت و اعترافات یش مجدد صحنة اعتراف:ب. نما

جديد مجرم، و نیز پنهان نماندن زوايا ديگر جرم، نیاز به اقرار خودانگیخته و علنی

كاركرد تعذيب حقیقی آشکار ساختن حقیقت بود؛ و در اين كاركرد، تعذيب كار »است؛

داد. تعذيب امضا ملکوم را نیز به ان ادامه میبازجويی با شکنجه را تا مقابو ديد همگ

(. 48: 9398 فوكو، « كردملکومیت اضافه می

ا از مناسبات كه بر يادآور بهره بردن از مجموعه ج. پیوند تعذیب به جرم:

جرم مبتنی است؛ نظیر اجرا اعدام در همان مکانی كه جرم در آنجا اتفاق افتاده است،

سازد و لذا شکو اعدام هركدام به نوعی ماهیت جرم را روشن میها نمادين كه تعذيب

شود، و تکرار مجاز جرم در برابر مردم و تماشاچیان اعدام. ا از رفتار مجرم میآيینه

جان كندن و عذاب مجرم بر بالا قاپوق، د. کند بودن مراسم اعدام یا تعذیب:

شود. لذا تعذيب تبديو به صلنة نمايش ها و قضاوت الهی میملو اتصال قضاوت انسان

ا برا تخفیف منزلة كفارهتوانند بهدردها عالا پايین می»گشت و دوزخ می

ها عالا برين نیز به شمار آيند: خداوند چنین مرگ همراه با رنج و عذاب را از مجازات

« ]كندمی[شود ه كسر میگیرد ... قساوت تنبیه زمینی از كیفر آيندبرد و در نظر میياد نمی

(. 19: 9398فوكو،

تعذیب در حکم آیین سیاسی -2-5-3

جرم، بر اساس حقوق عصر كلاسیک، همواره دو قربانی داشت: يکی قربانی مستقیا

دراز به ارادة شاه و آن جرم بود و ديگر شخص پادشاه غیرمستقیا(. جرم يعنی دست

آمد و هر گونه تعد معرف ارادة پادشاه به حساب می ور شدن به و ؛ زيرا كه قانونحمله

شد. لذا همواره اعمال قدرت شاهان در ملاكمات و به آن در حکا تعد به شاه قلمداد می

-ا قضايیرفت و تعذيب با سويهترين وجوه اجرا عدالت به شمار میها از مهااعدام

ا از پس حق تنبیه مانند جنبه»و بود: سیاسی درصدد احیا و بازساز قدرت شاه و ارادة ا

حق پادشاه برا جنگ با دشمنانش بود: مجازات وابسته بود به اين حق شمشیر دولبه، به

merum imperiumاين قدرت مطلق زندگی يا مرگ كه در حقوق ورمی تلت عنوان


نبیه جرم، قدرت ملض( از آن سخن رفته است، حقی كه بر مبنا آن شاه با دادن فرمان ت

(. 13: 9398 فوكو، « شودموجب اجرا قانونش می

گرفت و تايید ها بزرگ قدرت جا میبنابراين، اعدام در ملا عام در شمار آيین

آمد. مجرم با زير پا گذاشتن قانون در بلامنازع از قدرت و برتر ذاتی آن به حساب می

با تفويض قدرت به مجريان قانون و برپاكنندگان واقع به بدن شاه آسیب رسانیده بود و شاه

داد تا بدن ملکوم داغ خورده و شکسته و در ها فرو ريزد. مراسا اعدام، به آنها اجازه می

شده، دستگاه منظا پايان نیروها، مراسا دقیق و حسابشکوه آيین تعذيب و اعدام، باز بی

در مركز آيینی سیاسی جا داشت كه شده همگیها اعمالرحمیآن، خشونت بدنی، و بی

اندازة شاه بر سرتاسر شد. قدرت بیآمیز برا دشمنان شاه میتبديو به درس عبرت

داد. افکند و به جنگ میان مجرم و پادشاه خاتمه میمراسا اعدام سايه می

تعذیب و اعدام حسنک وزیر -2-1

ا مستقیا و عريان شیوه ا از تبلور قدرت بهتعذيب و اعدام حسنک وزير نمونه

باشد. ابوالفضو بیهقی تصوير كامو و جامع از اين مراسا اعدام و تئاتر عظیا تنبیه می

توجه از تللیو فوكو در باب تعذيب و ابعاد ا قابوتواند نمونهدهد كه میجسمانی ارائه می

گويد ، بیهقی می«علیهالله ذكر بر دار كردن حسنک وزير رحمه»آن باشد. در همان ابتدا

كه آنچه در تاريخ خود آورده است بیان حقیقت و شری ماوقع بدون تعصب و تعد است

و در »كند: و لذا بر دقت كار خود و صلت تاريخی كه بدان پرداخته است، اذعان می

كنا سخنی نرانا كه آن به تعصبی و تربد كشد ... تا خوانندگان با من تاريخی كه می

(. نويسنده بلافاصله به تشريح 298: 9313 بیهقی، « ندرين موافقت كنند و طعنی نزنندا

پردازد و حادثه و علت مجازات حسنک و نیز خطا و گناه او و چگونگی تعد و می

اينکه حسنک عاقبت بر مركب چوبین قاپوق اعدام( نشست و دست سرنوشت او را به

مهلکة مرگ كشاند.

حال بر سه چیز اغضا نکند: القدی فی الملک و افشاء هیچو پادشاه به»نويسد: بیهقی می

يعنی لعن در كار پادشاهی و آشکار كردن « السر و التعرض لللرم. و نعوذ بالله من الخذلان

: 9313بیهقی، برم به خدا از فروگذاشتن و ( دراز به نوامیس حرم. و پناه میراز و دست


شود كه حسنک چوب گستاخی خود را خورده است و نده معلوم می(. پس بر خوان291

و »آيد و به قول بیهقی « قدی فی الملک»همین كافی است تا رفتار متهورانة او به حساب

چاكران و بندگان را زبان نگاه بايد داشت با خداوندان، كه ملال است روباهان را با شیران

بر هوا امیرملمد و نگاهداشت »صدارت خود و ديگر اينکه حسنک در دوران « چخیدن

دل و فرمان ملمود اين خداوندزاده را بیازرد و چیزها كرد و گفت كه اكفاء آن را احتمال

گردد كه (. لذا از اين گزارشات روشن می291: 9313بیهقی، « نکنند تا به پادشاه چه رسد

در دوران وزارتش در عهد احترامی به شاهزادة وقت و آزردن دل مسعود توسط حسنکبی

شود تا وزير اسبق را سر به نیست گرداند. مسعود میا برا مايهملمود غزنو ، دست

خواهد تمامی مسئولیت اين اعدام را به دوش كشد پس به دنبال حجت و مسعود نمی

تر كهبوسهو گفت: حجت بزرگ»جويد: عذر كافی است و لذا از بوسهو زوزنی مدد می

: 9313 بیهقی، « مرد قرمطی است و خلعت مصريان استد تا امیرالمومنین القادربالله بیازرد

(. كینة خلیفة وقت از حسنک نیز از ديگر دلايو اصلی تعذيب و اعدام حسنک وزير 224

كند و اينکه او از موصو راه گردانید و به باشد. بیهقی به سفر حسنک به حج اشاره میمی

خلیفه را چند گونه صورت »خلیفه را نسبت به خود دلگیر و عصبانی كرد: بغداد نرفت و

( 222: 9313بیهقی، « كردند تا نیک آزار گرفت و از جا بشد و حسنک را قرمطی خواند

ملمود در دل داشت چون كه شاه وقت از دستور و خلیفه اين كینه را تا زمان مرگ شاه

داشت. تا اينکه سلطنت به كرد و حسنک را عزير مییزد و به آن توجه نمخلیفه سر باز می

گشت اندر نهان نه آشکارا، تا امیر وحشت و تعصب خلیفه زيادت می»رسد و مسعود می

(. 223: 9313بیهقی، « ملمود فرمان يافت

شرايط برا اعدام فرد بلندپايه چه از نظر سیاسی و چه از نظر اجتماعی كاملا مهیا

ا شاه و ها خلیفه از او دل خوشی ندارند و حسنک قرينة قدرت دربار ، و شود. همی

سو وهن شاه، يا همان گردد. گناه حسنک وزير ازيکبرابرنهاد شکوه مذهبی و دينی می

ديگر كفر و اللاد دينی اوست تا به گفتة فوكو تعذيب قدی فی الملک است، و ازسو

قام پادشاه، لنگرگاه تجلی قدرت، و فرصت تايید عدم به مکان اجرا انت»ملکوم و بدن او

(. اعدام همراه با تلقیر و شکنجه و نمايش 92: 9398تبديو گردد فوكو، « تقارن نیروها

رحمی كه بر آن سايه افکنده است عیار آن با حضور گستردة مردم و تماشاچیان، و بیتمام


. غضب و شدت مجازات 2ان جرم و كیفر؛ . اصو پیوند می9از نگاه فوكو دو كاركرد دارد:

(. بنابراين، هر چه شدت خشونت در 93: 9398فوكو، گرفته ر.ک؛ نسبت به جرم صورت

گیرند. در تر به خود میتر و عرياننمايش اعدام بیشتر باشد حقیقت و قدرت، تابش روش

ازات در آن ، كه ويژگی مج«Penal Tortureروش شکنجه يا »تعذيب نوع اول يعنی

كند. نمايش عريان رنگی را باز مینمايشی، عمومی، و آيینی است، خشونت نقش پر

گردد تا نشان دهد اين قدرت تنها سركوبگر نیست ا مولد میقدرت شاه تبديو به وسیله

ها اجتماعی جريان دارد و تثبیت يافته است. در اين حالت بلکه در تمامی سطوی و لايه

ا از اعمال ونه كه ذكر شد، قدرت فقط مجازات نیست بلکه مجازات مبدل به شیوهگهمان

عیار آن، قدرت بدون گردد. در مراسا اعدام و خشونت تمامقدرت و شکوه شاهانه می

ها ماد و آشکار گردد و اين تجلیها اعمال میطور مستقیا بر بدنكار و بهپنهان

و حسنک را به پا »گويد: بیهقی چنین می گردد.و قدرت میتقويت و تجلی ابزار برا

خواندند. حسنک را فرمودند كه جامه بیرون كش ... خوانان قرآن میدار آوردند ... و قرآن

و برهنه با ازار بايستاد و دستها در ها زده ..... خود رو پوش آهنی بیاوردند عمدا تنگ

آواز دادند كه سر و رويش را بپوشید تا از سنگ كه رو و سرش را پوشید ، وچنان

تباه نشود كه سرش را به بغداد خواهیا فرستاد نزديک خلیفه ... و حسنک را سو دار

بردند و به جايگاه رسانیدند، بر مركبی كه هرگز ننشسته بود. و جلادش استوار ببست و

(.229: 9313، بیهقی.....« ها فرود آمد. و آواز دادند كه سنگ دهید رسن

خورده، مرده يا زنده كه در معرض شده، داغاين تصوير و توصیفی است از بدن تعذيب

باشد: ا از شکو عريان تثبیت قدرت میگیرد. ترسیا بیهقی نمونهديد عموم قرار می

قدرت ا ازنمايشی، عمومی و در ملا عام، آيینی و مراسمی، همراه با خشونت بسیار. نمونه

مسعود و ها خلیفة عباسی( كه به شکو مستقیا و در قالب تئاتر و نیرو حاكا ها شاه

شود. بنابراين، حسنک وزير نماد از كمینة بدن عظیا تنبیه جسمانی، به نمايش گذاشته می

ترين منطقة قلمرو سیاسی و اجتماعی قرار گرفته ترين و تیرهملکومی است كه در پست

ا است برا گردد و اعدام او وسیلهیما قرينه و وارونة شاه و مذهب میاست. و س

چندگاهی بايستی تکرار گردد تا از شکوه و جلال ها بزرگ قدرت كه هرازاحیا آيین

گذار شاه ، ورود شاه به شهر اند از تاجها عبارتآن كا نگردد؛ برخی از اين آيین


گردد تا ها میچنین آيینها. بنابراين اعدام، جايگزين اينبردار شورشیشده، و فرمانفتح

اگر چنانچه آنها مدتی رنگ باخته و به دست فراموشی سپرده شوند، قدرت در قالب و

ظاهر ديگر، يعنی اعدام، جايگزين گردد.

گويد كه هدف تعذيب لزوما برقرار تعادل میان جرم و مجازات نیست بلکه فوكو می

ا كه جرات كرده و قانون را زير پا گذاشته با ان ساختن عدم تقارنی است میان سوژهعی

بخشی به قدرت خويشتن است ر.ک؛ فوكو، پادشاه قدرقدرتی كه همواره درصدد اعتبار

رحمانه است و نیز بخشی از يک آيین تا قربانی خود (. تعذيب كیفر بدنی و بی15: 9398

ها خاطرة نمايش در ملا عام، شکنجه، و درد را كه به اندازة افظة انسانرا بدنام گرداند. ح

ها اعمال شده عنصر از شکوه رو در خشونتكند. زيادهكافی مشاهده شده، حفظ می

شود: هايی اعمال میرو است كه پس از مرگ نیز تعذيبو عظمت عدالت است. ازهمین

ها به نمايش گذاشته شود يا كنار جادهد داده میگردند، خاكستر بر باجسدها سوزانده می

و حسنک قريب هفت سال »گويد: (. ابوالفضو بیهقی می59: 9398فوكو، شود ر.ک، می

كه اثر نماند، تا به كه پايهايش همه فرو تراشید و خشک شد چنانبر دار بماند چنان

كجاست و تن دستور فرود گرفتند و دفن كردند، چنانچه كس ندانست كه سرش

(. 234-221: 9313 بیهقی، « كجاست

آيد، در ترسیا بايد اذعان كرد كه بوسهو زوزنی كه در مقام مشاورة شاه مسعود بر می

ابوالفضو بیهقی از اين واقعه، نقش جلاد را به خود گرفته است. آنچه فوكو در عملکرد

د با قدرت شاه و عزم اوست: نويسد در پیونجلاد و نقش او در اجرا مراسا اعدام می

حال، قهرمانی جلاد در رويارويی با ملکوم تقريبا به منزلة قهرمان شاه بود. بااين»

كه تصور كردتوان جلاد (. لذا بوسهو را می18: 9313 بیهقی، « نشده و حاشاشدهاعتراف

حاضر و شود. قدرت شاه همیشهها قهرمان شاه است و ها از طرف شاه ناديده گرفته می

چنین مراسمی با كند صورت رو ، اينناظر است حتی در سرتاسر مراسا اعدام. ازآن

سو ، و امید به افشا حقايق ديگر از گرفت تا بلکه امید ملکومان به عفو شاه ازيکمی

ديگر، همواره ممکن و عملی باشد. در بخشی ديگر از داستان حسنک زبان ملکوم ازسو

ة بوسهو تمامی ندارد و حتی حاضر نیست از سر حسنک بگذرد. و در بینیا كه كینمی

آواز، فرمان آراسته همراه با غلامان بسیار و مطربان خوشضیافتی باشکوه و مجلسی نیکو


اند، از پس گفت: نوباوه آورده»دهد تا سر حسنک كه در طبقی با مکبه بوده را بیارند می

كه طبق (. هنگامی221: 9313بیهقی، « گفت: بیاريدآن بخوريا؟ همگان گفتند: خوريا.

بیند كه طبق چیز نیست مگر سر حسنک و در اينجاست آورند جمعیت با حیرت میرا می

گردد. كه تصوير از نقش جلادانة بوسهو زوزنی آشکار می

باشد. بیهقی توجه مینیز درخور ( در داستان حسنک وزيرGaze امپراتور نگاه

چون كارها ساخته آمد، ديگر روز چهارشنبه دو روز مانده از صفر، امیرمسعود »نويسد: یم

بر نشست و قصد شکار كرد و نشاط سه روزه، با نديمان و خاصگان و مطربان، و در شهر

خلیفة شهر را فرمود دار زدن بر كران مصلا بلخ، فرود شارستان. و خلق رو آنجا

نشست و آمد تا نزديک دار و بالايی بايستاد. و سواران رفته بودند با نهاده بودند، بوسهو بر

پیادگان تا حسنک را بیارند. چون از كران بازار عاشقان درآوردند و به میان شارستان

ها رسید، میکائیو بدانجا اسب بداشته بود، پذيرة و آمده و را مواجر خواند دشنام

(. 221: 9313 بیهقی، ...« زشت داد

اين نمايش عمومی اعدام، در دل خود مفهوم ابژة نگاه ديگران بر مجرم در اينجا

توان پیوند میان نگاه و قدرت و نقش حسنک وزير( را دارد. در يک تللیو فوكويی، می

هايی كه به تماشا اعدام ملور در ابژه كردن ملکوم را متصور بود. انسان-منفی چشا

عدام، ها ناظر اهستند. يعنی انساندر موقعیت دو سوية ابژه و سوژه نیز شتابند، خودمی

مسعود( هستند كه جانشین تماشاگر غايب يعنی شاها خود تماشاگر تلت مشاهده

سوژه(. -اند ابژهگشته

ا درخورتوجه و بلاغتی ملکا، در تاروپود كه ها بیهقی با قلمی استوار و با شیوه

و ها ادبیت را در خود حفظ كرده است ، در داستان حسنک وزير به بازنمود تاريخ

پردازد. در اين بازنمود تئاتر درد، نمايندة مذهب خلیفة عباسی( و می« درد»تئاترگونة

كنند. نمايندة قدرت سیاسی شاه مسعود(، درد را بر جسا مرئی ملکوم حک می

، كه پیوسته ها ملکوم را ابژه و ها تماشاگران اين اعدام بخشی به نگاه و خیرگیاولويت

توجه است. شری تشريفات تئاتر عظیا اعدام، با نگارش كند قابورا ابژه و سوژه می

پیچیدة قدرت دربار و جزء و دراماتیک ابوالفضو بیهقی، با بیان روابط درهابهجزء


بی است كه در درک بهتر تفسیرها میشو اد-ا بارز از يک متن تاريخیمذهبی، نمونه

كند. فوكو از قدرت و كشف پیوند میان جامعة گذشته و حال به ما كمک می

گیری نتیجه -3

ا از اجتماع و وقايع سیاسی و فرهنگی آن است. شک آثار ادبیات كلاسیک آيینهبی

فرارو انسان معاصر اها تازهشناختی دريچهها جامعهبررسی اين آثار بر اساس تللیو

ا از تاريخ ايران و وقايع آن است. نما از برهها تمامآيینه تاريخ بیهقیكند. باز می

ابوالفضو بیهقی با نگارش اين وقايع سعی داشته است كه آيندگان را عبرت دهد و آنها را

اساس در كلاس مدرسة تاريخ بنشاند. آنچه از تفسیر و نقد بر دار كردن حسنک بر

تواند در فها اين اثر جاودانه خواننده را يار ها میشو فوكو به دست آمد مینظريه

ها شناسانه، بینشچندان كند. نقدها اجتماعی و جامعهرسانده و لذت متن را دو

تنیدة متن ادبی و نظام ها اجتماعی خوانندگان را افزايش داده و گره از ساختارها درها

شايد. گاجتماعی می

و تفسیر فوكويی از آن، ابعاد مجازات و پیوند تاريخ بیهقیبررسی تنبیه و مجازات در

سازد. مثلث شاه، خلیفه، و ملکوم در اين تئاتر شکوهمند آن با اركان قدرت را روشن می

گردد، همگی مجازات اعدام، و آيین سیاسی كه طی آن ملکوم نماد از برابرنهاد شاه می

گويد: دهد. فوكو میناپذير نشان میبخش قدرت و عنصر اجتنابا قواما به مثابة پديدهر

فوكو، « شودعیار از قدرت به كار گرفته میها، اقتصاد تمامها تعذيبرو در زياده»

ترين و ها آن گشته است، در نازل(. حسنک كه قربانی سیاست و باز 59: 9398

قة اين تئاتر اعدام و قلمرو سیاسی قرار گرفته است. فوكو بر اين موضوع ترين منطدورافتاده

پود اقتصاد سیاسی بدن كند كه در جوامع بشر ، نظام تنبیهی را بايد در تاروتاكید می

نگاران از تاريخ» جستجو كرد. بدن همیشه هستة اصلی تنبیه و ملاحظات آن بوده است:

نگار يا اند. آنان بدن را در حوزة نوعی جمعیتز كردهديرباز نگارش تاريخ بدن را آغا

ها، مکان اند؛ آنان بدن را جايگاه نیازها و اشتیاقشناسی تاريخی مطالعه كردهآسیب

ها در نظر ها و ويروسفرايندها فیزيولوژيک و سوخت و سازها، آماج حملة میکروب


مولد است كه به ملاصرة قدرت و استیلا اند ... تا حدود زياد ، بدن به منزلة نیرو گرفته

(. 39: 9398 فوكو، « آيددر می

ابوالفضو بیهقی نیز در ترسیا ماجرا حسنک وزير به تشريح بدن و درد و نیز انقیاد آن

مسعود غزنو در كنندة آن پرداخته است. تاكتیک سیاسی شاهتوسط قدرت و سرشت غلبه

ا از ها اجتماع، شمهترين لايهشار قدرت در فرودستبه انقیاد كشیدن ملکوم و انت

ها تنبیهی در تاريخ ايران است كه بر پاية تکنولوژ سیاسی بدن، مناسبات قدرت و روش

بخشد. بنابراين، بدن همواره ها وسیله است و ها هدف كه ا را استلکام میروابط ابژه

شکو متمدنانة آن، باز در تسخیر قدرتی ها تنبیه و تعذيب وتريا شیوهحتی در ملايا

ها نهايی خود در تبارشناسی قدرت و تنبیه، در كنار گیرد. فوكو در تللیونامرئی قرار می

بدن، روی را نیز به معركه آورده و از چگونگی تعذيب روی و تبديو بدن به زندانی برا

آورد. آن سخن به میان می

فهرست منابع

هاالف( کتاب

الله . ترجمة فتحتاریخ ادبیات ایران: از فردوسی تا سعدی(. 9319. براون، ادوارد. 9

مجتبايی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات مرواريد.

. به دیبای دیداری: متن کامل تاریخ بیهقی(. 9313حسین. . بیهقی، ابوالفضو ملمدبن2

نتشارات سخن.كوشش ملمدجعفر ياحقی و مهد سید . چاپ دوم. تهران: ا

. چاپ دوم. تبريز: انتشارات فروغ جامعه شناسی ادبیات فارسی(. 9384اكبر. . ترابی، علی3

آزاد .

. ترجمة عیسی تاریخ ادبیات ایران: از دوران باستان تا قاجاریه(. 9384. ريپکا، يان. 5

شهابی. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

. جلد اول. چاپ نوزدها. تهران: انتشارات تاریخ ادبیات در ایران(. 9381الله. . صفا، ذبیح4

فردوس.

تاریخ بیهقی در بوتة نقد جدید: نگاهی به تاریخ بیهقی بر (. 9314. صهبا، فروغ. 1

اللجاز. چاپ اول. قا: انتشارات فارس مبنای نظریة تاریخ گرایی نوین.


. ترجمة نیکو سرخوش و افشین لد زندانمراقبت و تنبیه: تو(. 9398. فوكو، میشو. 9

جهانديده. چاپ دوم. تهران: نشر نی.

. فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی: از افلاطون تا عصر حاضر(. 9398مقداد ، بهرام. . 8

چاپ اول. تهران: انتشارات فکر روز.

ان: . ترجمة عباس مخبر. چاپ اول. تهرایران در قرون وسطی(. 9393. مورگان، ديويد. 1

انتشارات طری نو.

. دیداری با اهل قلم: دربارۀ بیست کتاب نثر فارسی(. 9314. يوسفی، غلاملسین. 94

چاپ نها. تهران: انتشارات علمی.

هاب( مقاله

. تاريخ نو«. تاريخ بیهقیها تاريخ نگار مدرن در بررسی انديشه(. »9315. اردشیريان، شهرام. 9

.28-3، صص 93شمارة

يادنامة ابوالفضو بیهقی: در « جهان بینی ابوالفضو بیهقی(. »9395اسلامی ندوشن، ملمدعلی. . 2. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه ها مجلس بزرگداشت ابوالفضو بیهقیمجموعه سخنرانی

.38-9فردوسی.

ینمايی تصويرساز س(. »9319. اصغرزاده، ملمد، حسین اسکندر و جهاندوست سبزعلیپور. 3

. 14-14، صص 22. شمارة ادب پژوهی«. تاريخ بیهقیدر

يادنامة ابوالفضو بیهقی: مجموعه در « تاريخ بیهقیها تراژد (. »9395شفیعی، ملمد. . 5. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی. ها مجلس بزرگداشت ابوالفضو بیهقیسخنرانی

395-312.

يادنامة ابوالفضو بیهقی: در « تاريخ بیهقیسیما مسعود غزنو در . »(9395متینی، جلال. . 4. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه ها مجلس بزرگداشت ابوالفضو بیهقیمجموعه سخنرانی

. 149-434فردوسی.

ج( منابع لاتین A) sBooks

1. Abrams, Meyer Howard. (1993). A Glossary of Literary Terms.

Boston: Wadsworth Cengage Learning.

2. Foucault, Michel. (1972). The Archaeology of Knowledge. New

York: Harper & Row.


3. _____________. (1992). The History of Sexuality. London:

Penguin.

4. _____________. (1995). Madness and Civilization: A History of

Insanity in the Age of Reason. London: Routledge.

5. _____________. (1997). The Order of Things: An Archaeology

of the Human Sciences. London: Routledge.

6. Gutting, Gary. (1996). The Cambridge Companion to Foucault.

Cambridge: Cambridge University Press.

7. Selden, Raman. (1993). A Reader’s Guide to Contemporary

Literary Theory. New York: Harvester.

8. Smart, Barry. (1985). Michel Foucault. London: Routledge.

journal of prose studies in persian literature

Documents